1

จาก“คณะ ร.ศ.130” ถง “คณะราษฎร” : ความเปนมาของความคด“ประชาธปไตย”ในประเทศไทย 1

************************************* ณฐพล ใจจรง 2

สยามในบรบทของการปฏวตแหงศตวรรษท( 20

แทบไมนาช�อ เม�อรฐสมบรณาญาสทธราชยท�ถกสถาปนาข 'นจากกระบวนการรวมศนยอานาจทางการเมองกลบเขาสพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาฯไดปรากฎผลสาเรจข 'นในป 2435 แตเพยงราว 2 ป ภายหลงรชกาลของพระผทรงสถาปนาระบอบสมบรณาญาสทธราชยและพระผทรงเปนทกส�งทกอยางของสยามไดส 'นสดลง(2453) ระบอบสมบรณาญาสทธราชยอนเปนพระราชมรดกของพระองคไดถกทาทายอยางหนกหนวงจากกระแสความคดทางการเมองสมยใหมท�กอตวข 'นในกลมคนช 'นใหมภายในสงคมสยาม ปลายเดอนกมภาพนธ ร.ศ. 130(2455)3 รฐบาลสมบรณาญาสทธราชยไดเขาจบกมกลมนายทหารและพลเรอนหวกาวหนากลมหน�งท�คดเปล�ยนแปลงการปกครองของสยามจากระบอบสมบรณาญาสทธราชยเปนระบอบ“ประชาธปไตย”

แมวา ท�ผานมาจะมหนงสอและงานวจยท�ช 'นสาคญทาการศกษาประวตศาสตรของความพยายามท�เปล�ยนแปลงการปกครองในชวงดงกลาวกตาม เชน งานของแถมสข นมนนท ท�มงเนนการศกษาเหตการณท�เรยกวา “กบฎร.ศ.130” อจฉราภรณ กมทพศสมย ท�ศกษาการปรบตวของกองทพสยามสมยใหม สวนกลลดา เกษบญช-ม 'ด ท�ศกษาการการลมสลายของรฐสมบรณาญาสทธราชยสยาม โดยพนจไปท�การเปล�ยนแปลงรปแบบของรฐ จากรฐศกดนามาสรฐสมบรณาญาสทธราชยและเคล�อนไปสรฐประชาชาตเปนผลมาจากความขดแยงระหวางกลมคนช 'น 1 บทความน 'ถกตพมพใน ศลปวฒนธรรม ปท� 32 ฉบบท� 4(กมภาพนธ 2554) 2 สาขาการปกครองทองถ�น คณะมนษยศาสตรและสงคมศาสตร มหาวทยาลยราชภฏสวนสนนทา 3 ยงคงมขอถกเถยงกนในวนท�“คณะ ร.ศ. 130” ถกจบกม จากบนทกความทรงจาของร.ต.เนตร พนววฒน ใน คน 60 ป พมพเปนอนสรณในงานพระราชทานเพลงศพ ร.ต. เนตร พนววฒน ณ ฌาปนสถาน วดมกฏกษตรยาราม 21 ธนวาคม 2523(กรงเทพฯ : หจก.เซนทรลเอกเพรสศกษาการพมพ, 2523), หนา 111 และ ร.ต. เหรยญ ศรจนทร ร.ต. เนตร พนววฒน , หมอเหลงราลก: ประวตปฏวตคร 'งแรกของไทย ร.ศ.130(พ.ศ.2454) พมพเปนอนสรณในงานศพของร.อ.ขนทวยหาญพทกษ(นายแพทยเหลง ศรจนทร) ณ เมรวดมกฏกษตรยาราม 19 เมษายน 2503 , (กรงเทพฯ : โรงพมพกมหลหงวน), หนา 83 ระบวา วนท� ถกจบกมคอ 27 กมภาพนธ 2454 (นบอยางใหม คอ 2455)แต การศกษาของแถมสข นมนนท , ยงเตรกรนแรก กบฎ ร.ศ. 130 (กรงเทพฯ : เรองศลป, 2522),หนา196 และอจฉราพร กมทพสมย, กบฏ ร.ศ. 130 กบฏเพ�อประชาธปไตย : แนวคดทหารใหม (กรงเทพฯ : อมรนทรวชาการ, 2540), หนา 188 ระบวา วนท�ถกจบกม คอ 1 มนาคม 2454 (นบอยางใหม คอ 2455)

2

ศกดนากบกลมคนช 'นใหมท�กาเนดข 'นทามกลางความเปล�ยนแปลงของบรบทโลก 4 อยางไรกตาม ยงไมมงานศกษาช 'นใดท�มงไปตรงไปยงตวความคดทางการเมองท�เรยกกนวา“ประชาธปไตย”อนเร�มตนจาก “คณะ ร.ศ.130” อยางเปนระบบเทาท�ควร ดงน 'น การศกษาคร 'งน ' จงเปนการศกษาในเชงประวตความคดทางการเมองไทยดวยวธการตความขอมลและตวบททางประวตศาสตร

คาถามท�เกดข 'นในใจของผ เขยนเก�ยวกบความพยายามปฏวตทางการเมองของ “คณะร.ศ.130” คอ พวกเขามความตองการเปล�ยนการปกครองระบอบสมบรณาญาสทธราชยสยามไปสระบอบใดหรอแบบใดกนแน รวมถง ผ เขยนตองการทราบวา ผคนในสงคมสยามขณะน 'นรบรความคดถงแบบการปกครองน 'นไดอยางไร มรองรอยการปรากฏตวของความคดถงแบบการปกครองน 'นๆในการปฏวต 2475 หรอไม และมความสมพนธระหวาง “คณะร.ศ.130” กบ “คณะราษฎร” อยางไร

การอาพรางความคด“ประชาธปไตย”ของ “คณะร.ศ.130” กวา 3 ทศวรรษท�มการศกษา “คณะร.ศ.130” นกวชาการไดใชเอกสารช 'นตนในหอจดหมาย

เหตและบนทกความทรงจาของสมาชกคณะร.ศ.130 โดยเฉพาะอยางย�งบนทกท�ช�อ “หมอเหลงราลก: ประวตปฏวตคร#งแรกของไทย ร.ศ.130(พ.ศ.2454)” ท�เขยนโดยร.ต.เหรยญ ศรจนทรและร.ต.เนตร พนววฒนพมพเผยแพรในงานศพของร.อ.เหลง ศรจนทร เม�อป 2503 5 แตผ เขยนยงคงไมไดรบคาตอบอยางพอใจถงแบบของการปกครองใดกนแนท�พวกเขาตองการ ในบนทกเลมดงกลาว ร.ต.เหรยญและร.ต.เนตรบนทกท�กากวมเพยงวา “ท.ประชมลงมตใหเปล.ยนแปลงการปกครองจากระบอบสมบรณาญาสทธราชท.มกษตรยเหนอกฎหมายเปนประชาธปไตยรปแบบใดรปแบบหน.ง” 6 ดงน 'น คาถามท�ผดในใจของผ เขยน คอ อะไร คอ ความหมายของคาวา “ประชาธปไตย” ในชวงบรบทแหงชวตและใน

4 แถมสข นมนนท , อางแลว , 2522. ; .; อจฉราพร , อางแลว, 2540.; Kullada Kesboonchoo Mead, The rise and decline of Thai absolutism (London : The School of Oriental and African Studies, University of London, 2000).;ชาญวทย เกษตรศร (บรรณาธการ) หน�งศตวรรษ : รฐธรรมนญและรฐประหารกบการเมองสยามประเทศไทย จากกบฏ ร.ศ. 130 ถงรฐประหาร 19 กนยายน 2549 หรอประชาธปไตยกบอามาตยาธปไตย (กรงเทพฯ : มลนธโครงการตาราสงคมศาสตรและมนษยศาสตร, 2552). 5 ร.ต. เหรยญและ ร.ต. เนตร , อางแลว , 2503. ; ร.ต. เหรยญ ศรจนทร และ ร.ต.เนตร พนววฒน , กบฎ ร.ศ. 130 (การปฎวตคร 'งแรกของไทย) (กรงเทพฯ : ฝายเอกสารและส�งพมพ โครงการสงเสรมระบอบประชาธปไตย ศนยกลางนสตนกศกษาแหงประเทศไทย, 2517).; ร.ต.เหรยญ ศรจนทร และ ร.ต.เนตร พนววฒน , กบฏ ร.ศ. 130 (กรงเทพฯ : คมภร, 2519). 6 ร.ต. เหรยญ และร.ต. เนตร , อางแลว, 2503, หนา 49.

3

ความคดของพวกเขา ตลอดจน พวกเขาไดอาพราง“ประชาธปไตย”ของพวกเขาในบรบททางการเมองท�เปล�ยนไปอยางไร7

การเร�มตนตอบคาถามขางตน ผ เขยนพบวา งานศกษาในเร�องเหตการณร.ศ.130น 'นลวนอางองจาก“หมอเหลงราลก”ทาใหไมสามารถตอบคาถามท�ผ เขยนตองการทราบได อกท 'ง แทบไมมใครใหความสนใจกบคาวา“ประชาธปไตย”ท�ปรากฏในงานเขยนของพวกเขาวา หมายความวาอยางไร อกท 'ง ปราศจากการถอดรหส ความหมายของคาดงกลาวของพวกเขา จนกระท�ง ผ เขยนไดพบหนงสอเลมเขยนโดย ร.อ. เหลง และ ร.ต. เนตร ช�อ “ปฏวต ร.ศ.130” ซ�งเปนกญแจสาคญในการไขปรศนาถงเปาหมายทางการเมองของพวกเขาโดยเฉพาะแกนนาในคร 'งน 'น หนงสอเลมน 'พมพแรกในป 2484 โดยมปรด พนมยงค แกนนาของ“คณะราษฎร” และผ มความสมพนธใกลชดกบแกนนา“คณะร.ศ.130” หลงการปฏวต 2475 เขามสวนการผลกดนใหพวกเขาเขยนประวตของความพยายามปฏวตคร 'งแรกเพ�อเผยแพรสสงคมสยาม ดวยเหตท� บรบทท�หนงสอเลมดงกลาวพมพเผยแพรในยคคณะราษฎร หนงสอเลมน 'จงบนทกอยางเปดเผยถงความคดทางการเมอง เปาหมายและความเหนพองรวมกนของแกนนานายทหารและพลเรอนหวกาวหนาเม�อเกอบ 100 ปท�แลววา พวกเขาโดยเฉพาะอยางย�งแกนนามความคดโนมเอยงไปในทาง “รปปล;ก”8และความคดดงกลาวไดปรากฎในหลกฐานแวดลอมในเวลาตอมา

ความเปล�ยนแปลงของบรบททางการเมอง“หลงยคคณะราษฎร” อาจเปนสาเหตสาคญท�ทาให บนทกของพวกเขาใน“หมอเหลงราลก” ท�พมพในป 2503 ปราศจาการเปดเผยถง ความคดทางการเมองและเปาหมายของระบอบการปกครองท�แทจรงของพวกแกนนาในคร 'งน 'น เน�องจาก หากพจารณาจากบรบทแลว หนงสอเลมน 'พมพข 'นในชวงเวลาท�“คณะราษฎร” ส 'นอานาจไปแลว พรอมกบบรรยากาศเร�มตนในการฟ'นฟสถาบนกษตรยอยางรอบดานภายใตระบอบเผดจการทหารของจอมพลสฤษดn ธนะรชต อาจทาใหพวกเขาระมดระวงไมกลาเปดเผยความคดทางการเมองของพวกเขาเม�อ

7 ในประดนการพจารณาเร�องบรบทกบความคดทางการเมองน 'น มส�งหน�งท�ผ เขยนเหนวามความนาสนใจ คอ ควรมการศกษาการสราง“ประชาธปไตยอาพราง”ของกลมนยมสมบรณาญาสทธราชยภายใตรฐประชาชาต 8 ร.อ. เหลง ศรจนทร, ร.ต. เนตร พนววฒน, สมจตร เทยนศร, ปฏวต ร.ศ.130 (พระนคร: การพมพกรงเทพฯ, 2489) หนงสอเลมน 'ไดตพมพคร 'งแรกในป 2484 สมจตร ผ เรยบเรยงไดบนทกวา เขาไดเรยบเรยงเร�องราวจากบนทกของร.ต.เนตร และหนงสอเลมดงกลาวไดรบการตรวจ “ทกตวอกษร” จากร.อ.เหลง ภมหลงของการเกดหนงสอเลมน 'เกดจากความตองการของนายปรด ดงน ' “ทานรฐมนตร(นายปรด)ไดเปนผหน.งซ.งรวมมอในการปฏวต เม.อ 24 มถนายนน#นเปนการเปล.ยนแปลงการปกครองคร#งท.สองท.สาเรจลง ทานรฐมนตรไดคดท.จะเรยบเรยงประวตของคณะราษฎรน#ไว แต เม.อทานเหนวาประวตศาสตรช#นน#จะสมบรณกโดยท.ควรจะมใครคนหน.งทาเหตการณในสมย ร.ศ.๑๓๐ ข#นกอนและทานกไดเรยกนายรอยตรเนตร พนววฒนซ.งเปนผกอการท.เขมแขงผหน.งในสมย ร.ศ.๑๓๐ ไปพบและแจงความคดในการเรยบเรยงท.จะกระทาของทานข#นกบขอใหนายรอยตรเนตร พนววฒนเลาเหตการณของคณะ ร.ศ.๑๓๐ใหฟงต#งแตตนจนจบลงแลวจงขอใหนายรอยตรเนตร ถามเวลาใหสละเพ.อทาการบนทกเหตการณเหลาน# แตเน.องจาก ดวยบคคลท#งสองยงหาเวลาท.จะปลกตนมากระทาใหเปนผลสาเรจไมได ท#งทานรฐมนตรและนายรอยตรเนตร จงปลอยเวลาใหเน.นมาจนกระท.งบดน#”

4

คร 'งเกาออกสสงคม“หลงยคคณะราษฎร”อยางเปดเผย ดวยเหตน ' จงมความเปนไปไดท�พวกเขาอาจตองอาพรางความคดทางการเมองของพวกเขา ดวยการใสรหส(encoding)ความหมายโดยการใชคาวา “ประชาธปไตย” ซ�งเปนคาศพทเกาในบรบทการเมองใหม ดงน 'น หากเราจะถอดรหส(decoding)ความหมายของคาวา “ประชาธปไตย”ของพวกเขา เราตองตความคาดงกลาวหรอหาความหมายของคาน 'ในบรบทท�ใกลเคยงกน ท 'งน ' กอนการปฏวต 2475 ความหมายของคาวา “ประชาธปไตย” หมายถง “การปกครองท. ผเปนหวหนาแหงอานาจบรหารไมใชเปนพระเจาแผนดน คอเปนบคคลสามญหรอ คณบคคลซ.งราษฎรไดเลอกต#งไวมกาหนดเวลา การอยในตาแหนงไมเปนมฤดกตกทอดไปไดแกผอยในสกลเดยวกน”9 หรอ หมายถงการปกครองแบบ “รปปล;ก”ท�พวกเขาไดเคยนาเสนอความคดเอาไวในและแกนนาในคร 'งน 'นมทาทสนบสนนการปฏวตไปในทศทางดงกลาว

แม“หมอเหลงราลก” ถกบนทกข 'นโดยแกนนาของคณะจะอาพรางความคดทางการเมองของพวกเขาไว แต “ปฏวต ร.ศ.130” ท�พวกเขาไดบนทกและพมพข 'นในป 2484 ซ�งเปนยคสมยท�“คณะราษฎร” มอานาจทางการเมอง บรบทดงกลาวทาใหพวกเขาไดเปดเผยใหเหนรองรอยความคดทางการเมองของพวกเขา แตหนงสอเลมน 'กลบไมเปนท�รจกแพรหลาย ซ�งอาจมผลทาให การศกษาความคด“ประชาธปไตย” ซ�งเปนความคดทางการเมองสมยใหมท�เกดข 'นในสงคมสยามมาเกอบหน�งศตวรรษน 'หายไปจากหนาประวตศาสตรความคดทางการเมองและประวตศาสตรการเมองของไทยไปอยางนาเสยดาย

จากน 'ไปผ เขยนจะพาทานสะกดรอยเพ�อหาความหมายของคาวา “ประชาธปไตย” ควบคไปกบการพจารณาบทบาท ความเคล�อนไหวของ”คณะร.ศ.130” และความสมพนธท�ใกลชดระหวางพวกเขากบ“คณะราษฎร” ในประวตศาสตรการเมองและประวตศาสตรความคดทางการเมองไทยเม�อราวหน�งศตวรรษท�ผานมา

รงอรณของความคด“ประชาธปไตย” ใตเงาระบอบเอกาธปไตยสยาม

ความเส�อมทรามท�เกดข 'นจากการปกครองจนของราชวงศชง และความเคล�อนไหวของขบวนการ“ถงเหมงฮย” หรอ ขบวนการปฏวตจนท�นาโดยซนยดเซนกอใหเกดการโคนลมราชวงศชงในป2454 10 ผนวกกบ“ความเส.อมซาม “ของระบอบเอกาธปไตยสยามทาใหในปลายเดอนธนวาคม 2454 เกดแสงสวางทางปญญาทามกลางฤดหนาวในสยาม เม�อนายทหารหวกาวหนากลมหน�งไดเร�มพดคยกนถงการสรางความกาวหนาใหกบสยาม ประกายความคดไดถกจดข 'นจากร.ต.เหรยญ ศรจนทร ร.ต.

9 หลวงประดษฐมนธรรม “คาอธบายกฎหมายปกครอง” ใน ประชมกฎหมายมหาชนและเอกชนของปรด พนมยงค,พมพเน�องในโอกาสครบรอบ 100 วน แหงการอสญกรรมของผประศาสนการ ปรด พนมยงค 9 สงหาคม 2526(กรงเทพฯ : มหาวทยาลยธรรมศาสตร, 2526), หนา 165-166. 10 http://en.wikipedia.org/wiki/History_of_the_Republic_of_China เขาถง 27 ธนวาคม 2553

5

จรญ ษตะเมษ และร.ต.เนตร ไดปรกษากนถงอนาคตของสยามท�กองปนกลท� 1 รกษาพระองค ถนนซางฮ ' และไดใชหนงสอช�อ “ประวตศาสตรการปฏวต”ซ�งมเน 'อหาเก�ยวกบการเปล�ยนแปลงการระบอบสมบรณาญาสทธราชยของประเทศตางๆมาเปนตวอยางแนวทางการปฏวต11 ตอมา พวกเขาไดไปหา ร.อ.เหลงท�บานถนนสาธร เม�อวนท� 10 มกราคม 2455 ร.อ.เหลงไดนาหนงสอพงศาวดารของประเทศตางๆมาใหดเหตการณปฏวตท�เกดข 'นเปรยบเทยบเปนยคๆเพ�อใหเหลานกปฏวตหนมพจารณา 12

การพบปะคร 'งน 'นของนายทหารนกปฏวตหนม นางอบ ศรจนทร ภรยาของร.อ.เหลงไดรวมกนขาวเยนและรบฟงแผนการตางๆ พรอมกบเหลานกปฏวตดวย “ในฐานะท.เธอเปนสตร ซ.งตามลกษณธรรมดา เม.อพบวา สามของเธอและเพ.อนกบนองชายตางคดการดงเชนกบฏตอพระมหากษตรยโดยตรง เอาศรษะเขาแลกกบคมดาบน.นแลว หนาท.เธอจะตระหนกตกใจยบย#งความคดของสามเธอกบเพ.อน แตเธอกลบแสดงความคดเหนและปตยนดตอหนาท.ของคณะผคดการณไกลจะกราชการบานเมองอกดวย เธอไดกลาวสงเสรมความยนด อวยชยใหพร ขอใหความคดของคณะจงสมฤทธIผลเพ.อจะไดเปนประโยชนตอประเทศชาตและประชาราษฎรกบนามาซ.งความเปนอารยะเทยมทนบรรดาประเทศชาตอ.นๆท#งหลายตอไป”13 ตอมาไดมการประชมจดต 'ง “คณะพรรค ร.ศ. 130” ข 'นเม�อ 13 มกราคม 2455 ท�บานร.อ.เหลง การประชมคร 'งน 'นมผ เขารวมประชม จานวน 7 คน คอ ร.อ.เหลง ร.ต.เหรยญ ร.ต.จรญ ร.ต.เนตร ร.ต.ปล�ง บรณโชต ร.ต. ม.ร.ว แช รชนกร และร.ต.เขยน อทยกล พวกเขาไดรวมกนกาหนดสญลกษณลบของ “คณะพรรค ร.ศ. 130” เปนเคร�องหมายธงมตวอกษรวา “เสยชพดกวาเสยชาต” สวนเคร�องหมายของสมาชก คอ ผาเชดหนาสขาวท�ปกมมดวยอกษร 2 ตว สเดยวกนวา “ร”และ “ต” โดย“ร” หมายถง จงระวงตว สวน “ต” หมายถง จงเตรยมตวไวเพ�อเคล�อนท�ได 14 และการประชมในคร 'งตอมาไดมการพดถง “ความเส.อมซาม”ของระบอบเอกาธปไตยสยาม หลงจากน 'นมการเตรยมการเปล�ยนแปลงการปกครองจากระบอบสมบรณาญาสทธราชยท�มกษตรยเหนอกกฎหมายไปส “ประชาธปไตย” “ความเส�อมซามและความเจรญของประเทศ”: ถอดรหสความคด “ประชาธปไตย”ของ “คณะร.ศ.130”

ปลายเดอนกมภาพนธ 2455 รฐบาลสมบรณาญาสทธราชยไดเขาจบกม“คณะร.ศ.130” เจาหนาท�ไดยดเอกสารช 'นหน�งในบานของแกนนาสาคญ คอ ร.อ.เหลง เอกสารช 'นน 'นช�อ “ความเส.อมซามและความเจรญของประเทศ”ซ�งเปนเอกสารท�สะทอนใหเหนความคดทางการเมองของแกนนาคณะอยางแจมชด ในบนทกมการแสดงความคดเหนวพากษวจารณวา ความกาวหนาของประเทศ 11 ร.อ. เหลง , ร.ต. เนตร , สมจตร , อางแลว , หนา 42. 12 ร.อ. เหลง, ร.ต. เนตร , สมจตร , อางแลว , หนา 51-52. 13 ร.อ. เหลง , ร.ต. เนตร , สมจตร , อางแลว , หนา 53-54. 14 ร.ต. เหรยญ และ ร.ต. เนตร , อางแลว, 2503, หนา 49.

6

ตางๆท�วโลกน 'น จะรงเรองหรอเส�อมทรามลงกเพราะการปกครองของประเทศน 'น “ ถาประเทศหน.งประเทศใดรจกจดการปกครองโดยใชกฎหมายแลแบบธรรมเนยมท.ยตธรรมซ.งไมกดข.และเบยดเบยนใหราษฎรไดรบความเดอดรอน ประเทศน#นกจะมความเจรญรงเรองแลศรวลยย.งข#นทกท เพราะราษฎรไดรบความอสรภาพเสมอหนากนไมมใครท.จะมาเปนเจาสาหรบกดคอกนเลนดงเชนประเทศซ.งอยในยโรปแลอเมรกาเปนตน ประเทศเหลาน#แตเดมกเคยมกระษตรยปกครองอยเหนอกฎหมายใชอานาจแอบโซลดเตมท.สาหรบกดข.ราษฎรไดตามความพอใจ คร#นตอมาเม.อราษฎรเกดความรแลความฉลาดมากข#นแลว จงไดชวยกนลบลางประเพณอนช.วรายของกระษตรยเสยหมด คดจดต#งประเพณการปกครองบานเมองข#นใหม บางประเทศกบงคบใหกระษตรยอยใตกดหมาย บางประเทศกยกเลกไมใหกระษตรยปกครอง คอ การจดต#งการปกครองเปนรปบล;ก...”15 หวใจสาคญของบนทกดงกลาวไดเสนอและวเคราะหแนวทางการปกครองในโลกวาม 3 แบบ คอ แบบแรก“แอบโซลดมอนาก” แบบท�สอง“ลมตเตคมอนาก” และแบบสดทายคอ “รปปล;ก” สาหรบการปกครองแบบแอบโซลดมอนาก”น 'น บนทกวจารณวา เปนระบอบการปกครองท�กษตรยมอานาจเตมอยเหนอกฎหมาย“กระษตรยจะทาช.วรายอยางใดกทาได” จะกดข�แลเบยดเบยนราษฎรใหไดรบความทกไดทกประการ ทรพยสน สมบตและท�ดนจะถกกระษตรยเบยดเบยนเอามาเปนประโยชนสวนตวไดอยางไมมขดจากด เชน ไลท�ทาวง เงนภาษอากรจะถกนามาบารงความสขใหสวนตว พระราชวงศและบาวไพร เงนบารงบานเมองจง“ไมเหลอหรอ” ประเทศสยามเปนประเทศหน�งท�ปกครองในระบอบดงกลาว และมพวกท�คอย“ลางผลาญ”ภาษอากรท�เขามา“กดกนกนเลอดเน#อของประเทศ” ในบนทกวเคราะหตอไปวา ประเทศท�ปกครองแบบดงกลาวจะทาใหประเทศทรดโทรมและถงแกกาลวนาศ

การปกครองแบบ“ลมตเตคมอนาก” ในบนทกวเคราะหวา การปกครองแบบน ' “กระษตรยตองอยใตกฎหมาย” ดงน 'น กษตรยจงไมมอานาจ “พวกเตนเขนและพวกเทกระโถนตามวงเจาจะไมมโอกาสไดเปนขนนางเลย” วธการปกครองแบบน 'เร�มตนจากองกฤษ ประเทศตางๆไดทาตามแบบดงกลาว เชน ตรก และญ�ป น แตบางประเทศทาเลยไปถงรปปลyก บนทกเหนวา คงเหลอแตประเทศสยามเทาน 'นท�ยงคงระบอบการปกครองท�ทาให“พวกกระษตรยไดรบความสขสนกสบายมากเกนไปจนไมมเงนจะบารงประเทศ”

การปกครองแบบสดทาย คอ “รปปล;ก” บนทกนยามวา การปกครองแบบน 'เปนการปกครองท� “ยกเลกไมใหมกระษตรยปกครองอกตอไป แตมท.ประชมสาหรบจดการบานเมองอยางแขงแรง โดยมประธานาธบดเปนประธานสาหรบการปกครองประเทศ” ประชาชนมความเสมอภาคเทาเทยมกน การปกครองรปแบบน ' ในบนทกวเคราะหวา “ ราษฎรทกประเทศจงอยากเปล.ยนแปลงการปกครองประเทศใหเปนรปปล;กท#งหมด เวลาน# ประเทศใหญนอยตางๆเปนรปปล;กกนเกอบท.วโลกแลว” เชนประเทศในยโรป อเมรกาและจนกาลงตอส เพ�อเปล�ยนแปลงการปกครองใหเปนรปปลyก

15 “บนทกวาดวยความเส.อมซามและความเจรญของประเทศ”, อจฉราพร , อางแลว, หนา 267.

7

ร.อ.เหลง และร.ต.เนตรไดบนทกตอไปอกวา ท�ประชมในชวงแรกๆหลายคร 'งใหการสนบสนนการปกครองอยางหลงสดตามแบบจน พวกเขาไดบนทกบรรยากาศในประชมเม�อคร 'งน 'นวา “ท.ประชมเอนเอยงไปในระบอบแผนการปฏวตของประเทศจน เน.องจาก[จน]มฐานะและสภาพไมตางจากเรา[สยาม] ”16สอดคลองกบร.ต.จรญ ษตะเมษ หน�งในสมาชกของ “คณะร.ศ. 130” ไดยอนความทรงจาวา แนวทางในการปฏวตเปล�ยนแปลงปกครองของพวกเขาไดแบบจากจน แตแนวความคดในการปกครองไดมาจากตะวนตก 17

แนวทางตดสนใจไปส “ประชาธปไตย”น 'น พวกเขาบนทกวา ไดรบการสนบสนนจากท 'งนายทหารกลมหน�งและพลเรอน เชน พระยารามบณฑตสทธเศรณ(เซ 'ยง สมาวงศ) พระพนจพจนาตรถ(นวม ทองอนทร) บญเอก ตนสถตย(อดตนกเรยนฝร�งเศส ขณะน 'นทางานในสถานทตฝร�งเศส)และอทย เทพหสดนทร ณ อยธยา18 แมในบนทกของพวกเขาเลาวา เม�อมสมาชกเพ�มข 'นในการประชมแตละคร 'งทาใหเกดกลมสายกลางข 'น กลมดงกลาวม ร.ต.จอ ควกล และสมาชกบางสวนท�เปนสมาชกท�มอายมากตองการเปล�ยนเปนระบอบ “ลมเตดมอนาก”มากกวา กลมสายกลางใหเหตผลวา “ไมตองการใหเกดความชอกช#ามากเกนไป ฝายท.ถกชงอานาจกจะไมเคยดแคนถงกบทาตวเปนศตรอยตลอดกาล” ร.ต.เนตร ซ�งเปนเลขาธการคณะไดประเมนความคดของกลมสายกลางวา “ไมไดความเลย”19 นาสงเกตวา ในบนทกของพวกเขาและทาทท�ปรากฎในบนทกหลายเลม พวกเขามไดเคยรวม ร.อ.เหลง ร.ต.เนตรและร.ต.เหรยญ ซ�งเปนแกนนาสาคญของคณะสายทหารเอาไวในกลมสายกลางเลย มพกถงทาทของกลมพลเรอนในคณะซ�งมความเหนไปในทศทางเดยวกบแกนนาสายทหาร ดงน 'น เราจงอาจวเคราะหไดวา พวกเขาท�เปนแกนนาท 'งสายทหารและพลเรอนมไดจดตวเองอยในกลมสายกลาง กลาวอกอยาง คอ พวกเขามไดเหนดวยกบทศทางการปฏวตเปล�ยนแปลงการปกครองจากระบอบสมบรณาญาสทธราชยไปสระบอบ“ลมเตดมอนาก”ใหเกดข 'นในสยามในคร 'งน 'น

แมแนวทางท�พวกเขาตองการมไดประสบชยชนะ ดวยคะแนนเสยงท�นอยกวาเพยงเลกนอยแกนนาไดยอมรบมตท�ประชมในคร 'งสดทาย และไดตกลงกนลงมอปฏวตในวนถอน 'าพระพพฒนสตยาในเดอนเมษายน 245520 แตความหวงของพวกเขาในการเปล�ยนแปลงการปกครองของสยาม ไมอาจบรรลผลไดเน�องจาก พวกเขาถกจบกมในเวลาตอมากอนการลงมอเพยง 1 เดอน เน�องจาก พ.อ.พระ

16 ร.อ. เหลง , ร.ต. เนตร ,สมจตร , อางแลว , หนา 100. 17 พลกล องกนนท, “เผชญหนาผกอการเกกเหมง”, สงคมศาสตรปรทศน 12 (ธนวาคม 2514) หนา 72. 18 ร.อ. เหลง , ร.ต. เนตร , สมจตร , อางแลว ,หนา 25,100 และร.ต.เนตร , อางแลว,หนา107.; โปรดด ประวตและบทบาทของอทย เทพหสดน ณ อยธยาใน ร.ต.ถด รตนพนธ(รวบรวม) เพ�อนตาย : ชาวคณะ ร.ศ.130. พมพชารวยในงานฌาปนกจศพนายอทย เทพหสดน ณ อยธยา วนองคารท� 11 มกราคม 2480 ณ เมรเชงบรมบรรพต (พระนคร : โรงพมพจนหวา, 2480) . 19 ร.ต.เนตร , อางแลว, หนา 108. หนงสอ คน 60 ป น 'พมพคร 'งแรกในป 2494 พมพแจกในวนครบรอบอาย 60 ป ของร.ต. เนตร 20 ร.ต.เนตร ,อางแลว , หนา 105.

8

ยากาแพงราม(แตม คงอย)ไดทรยศหกหลงนาแผนการของพวกเขาไปแจงตอรฐบาล ทาใหการปฏวตคร 'งน 'นไมสาเรจ การทรยศดงกลาวทาให พระยากาแพงรามไดทนจากรฐบาลสมบรณาญาสทธราชยไปศกษาดานการทหารในฝร�งเศส แตทาใหพวกเขาเหลาผกลาท�มากอนกาลบางคน เชน ร.ต.ชอม สงกด กองทหารมาท� 1 ยงตวตายดวยการใชปนเลกส 'นของนายทหาร “ยดเขาปาก” ปลดชพตนเอง21 สมาชกสวนใหญถกโยนเขาคกไปเปนเวลากวา 12 ป ความรนแรงของตดสนโทษของรฐบาลสมบรณาญาสทธราชยท�มตอเพ�อนๆของพวกเขา ทาให ร.ต.เจอ ศลาอาสน สมาชกคนหน�งท�ยงไมถกจบกมไดลกลอบสงจดหมายตดตอกบเพ�อนท�ตองโทษทณฑวา เขาจะเปนผ ถอ “ธงรปปล;ก” นาขบวนการปฏวตปลดปลอยเพ�อนออกจากการลงทณฑโดยรฐบาลสมบรณาญาสทธราชย แตเคราะหรายท� เจาหนาท�รฐบาลยดจดหมายบบน 'ไดทาใหเขาถกจบกมในเวลาตอมา 22ในระหวางท�พวกเขาถกลงโทษ สมาชกหลายคนเสยชวตในคก ร.ต.วาส วาสนาหน�งในสมาชกของคณะ เขาไดกลาวกบเพ�อนๆในวาระสดทายของชวตนกปฏวตวา “เพ.อนเอย กนตองลาเพ.อนไปเดPยวน# ขอฝากลกของกนไวดวย กนขอฝากไชโย ถาพวกเรายงมชวตไดเหน”23

การรบรการปฏวตจนและความเคล(อนไหวของ “ไทยเหมง” หากหนมาดบทบาทของปรด พนมยงค แกนนาสายพลเรอนในคณะราษฎรซ�งมสวนในการกอต 'ง“คณะราษฎร” ข 'นในปารสเพ�อทาการปฏวต 2475 จนสาเรจน 'น ในเวลาตอมา เขาไดเลายอนถง แรงดลใจของเขาน 'นเกดข 'นจากความสาเรจของการปฏวตจน และความกลาหาญของ “ไทยเหมง” 24

หรอ “คณะ ร.ศ. 130” วา 25 “ฝายพวกจนเกกเหมงท.อยธยากไดใชวธโฆษณา โดยเชาหองไวท.ตลาดหวรอไวเปนหองอานหนงสอ มภาพการรบเพ.อแจกจายแกผสนใจ สวนง#วท.ศลปนจนแสดงประจาท.วดเชง(วด พนญเชง)น#น กเปล.ยนเร.องเลนใหมใหสมกบสมย คอ เลนเร.องกองทหารเกกเหมงรบกบกองทหารกษตรย จงทาใหคนดเหนเปนการสนกดวย26” ปรด ไดเลายอนในวยเดกตอไปวา เขาไดเหนการเปล�ยนแปลงอยางฉบพลน เขาเหน ชายจนทกคนตดผมเปยท 'ง ท 'ง ๆ ท�ไดไวเปยมาเปนเวลาหลายศตวรรษ ชาวจนเหลาน 'นอธบายกบเขาวา ระบอบ

21 ร.ต.เนตร ,อางแลว , หนา 121. 22 แถมสข นมนนท , อางแลว, หนา 99. 23 ร.ต. เหรยญ และ ร.ต. เนตร , อางแลว, 2503, หนา 212. 24 ฉตรทพย นาถสภา(สมภาษณ), ประสบการณและความเหนบางประการของรฐบรษอาวโส ปรด พนมยงค (กรงเทพฯ : โครงการปรด พนมยงคกบสงคมไทย, 2526), หนา 40. นายปรดเลาวา “ร.ศ.130 มสมญญานามเรยกกนวา ไทยเหมง” 25 ปรด พนมยงค, ชวตผนผวนของขาพเจา และ 21 ปท�ล 'ภยในสาธารณรฐราษฎรจน (กรงเทพฯ: เทยนวรรณ,2529), หนา 14. 26 ฉตรทพย , อางแลว , หนา 35.

9

สมบรณาญาสทธราชยของจนเปนผ กาหนดใหไวผมเปยไดถกลมลางไปแลว จนไดเปล�ยนการปกครองกาวสสาธารณรฐอนมซนยดเซนเปนผ นา 27 เขาบนทกวา “ในสมยน#น หนงสอพมพยงไมแพรหลายในสยาม โดยเฉพาะในจงหวดบานเกดของขาพเจา บดาขาพเจาเหนวาขาพเจากระหายใครรขาวคราวตาง ๆ มากนก จงไดนาหนงสอพมพเกา ๆ ของญาตของขาพเจาคนหน.ง ซ.งเปนนายทหารแหงกองทพบกมาใหขาพเจาอาน ทาใหขาพเจารบรทละเลกทละนอยวา ระบอบการปกครองระบอบสมบรณาญาสทธราชยน#น มขอเสยหรอขอบกพรองอยางไร ชาวจนจงไดตอตานการปกครองระบอบน# และเปล.ยนมาเปนการปกครองในระบอบสาธารณรฐ” 28

นอกจากน ' ครวชาประวตศาสตรและภมศาสตรของเขาไดสอนใหเขารจกรปแบบการปกครองฉบบยอ วา “ครสอนวาแบบการปกครองประเทศแยกออกเปนสามชนด คอ ๑.พระเจาแผนดนอยเหนอกฎหมาย เรยกวา ‘สมบรณาญาสทธราชย’๒.พระเจาแผนดนอยใตกฎหมายการปกครองแผนดน๓.ราษฎรเลอกต#งข#นเปนประมขเรยกวา ‘รปบลก’… มคณะเสนาบด การปกครองประเทศตามความเหนชอบของสภาผแทนราษฎร…ครบางทานท.กาวหนาไดตดตามขาวแลวเอามาวจารณใหนกเรยนฟงวา วนไหนฝายใดชนะฝายใดแพ ซ.งทาใหปรดและนกเรยนท.สนใจเกดสนกกบขาวน#น” 29 ตอมา ในภายหลง เขาไดต 'งขอสงเกตวา ครมธยมผ น 'อาจเปนสายจดต 'งของ“คณะ ร.ศ. 130” เพราะนาความคดประชาธปไตยมาเผยแพรแกนกเรยน โดยเฉพาะในชวงเกดสงครามในประเทศจนระหวางฝายเกกเหมงกบฝายกษตรยราชวงศแมนจ 30 ครไดสอนอกวา “ ตอมาในไมชา ความปรากฏวาฝายกษตรยแหงราชวงศแมนจตองพายแพ ครท.กาวหนาจงพดเปรย ๆ กบปรดวา ระบบสมบรณาฯ กส#นไปแลวในจน ยงเหลอแตรสเซยกบเมองไทยเทาน#น ครไมรวาระบบสมบรณาฯ ใดใน ๒ ประเทศน#ประเทศใดจะส#นสดกอนกน”31

การปฏวตจนกบหนงสอ“ลทธตรยราษฎร” : การแพรกระจายของความคด “ประชาธปไตย”ในสงคมสยาม

ไมแตเพยงการรายงานขาวความเปล�ยนแปลงทางการเมองไปสสาธารณรฐของจนจะสรางความต�นตวและสนใจใหกบสงคมสยามเปนเวลาหลายป ทามกลางความสนใจของสงคมสยามในชวงกลางทศวรรษ 2460 ไดปรากฎการแปลความคดทางการเมองของซนยดเซนและเหตการณการปฏวตจนเปนหนงสอหลายเลม เชน ซยเทยม ตนเวชกล “สนทรพจนของทานซนยดเซน เร.อง ความเพยร

27 ปรด , อางแลว , หนา 15. 28 ปรด , อางแลว , หนา 16. 29 ฉตรทพย , อางแลว , หนา 35. 30 ฉตรทพย , อางแลว , หนา 40. 31 ฉตรทพย , อางแลว , หนา 35.

10

นามาซ.งผล หรอ เร.อง การเกกเหมงในประเทศจน ปพ.ศ.2454”(2465) 32และ“ม.นกกอ#นหง” (2467)33 ตอมา ตนบญเทยม องกนนทน 34 ไดแปล “ลทธตรยราษฎร”ซ�งเปนหนงสอเลมสาคญของซนยดเซนท�ถอไดวาเปนคมภรของการปฏวตจนเปนตอนๆบนหนาหนงสอพมพหลกเมองในชวงป 2468

การนาเขาความคด“ประชาธปไตย”แบบจนและความคดทางการเมองของซนยดเซนผานการแปลในหนงสอพมพและตพมพเปนหนงสอไดสรางความหว�นวตกใหกบรฐบาลสมบรณาญาสทธราชยสยามเปนอนมาก โดยเฉพาะอยางย�งเม�อ ต.บญเทยมไดตพมพผลงานแปลความคดของซนยดเซนเปนเลมและใชช�อหนงสอเลมดงกลาวเปนสามภาษาซ�งแสดงความเปนสากลของความคดวา “ลทธตรยราษฎรซาม.นจหง (三民主義 San Min Chu I : The Three Principles of The People)”(2472)35 จากบนทกของพล.ต.อ.เผา ศรยานนท อดตอธบดกรมตารวจ นายทหารผ ใกลชด“คณะราษฎร” และอดตนายทหารมหาดเลกคนหน�งในขณะน 'น ไดบนทกเร�องราวในชวงดงกลาววา “ คณะหนงสอพมพหลกเมองของนาย ต. บญเทยม เจาของโรงพมพหลกเมอง กไดเผยแพรลทธไตรราษฎรหรอซาม.นจหงข#น ซ.งลทธน#เปนลทธการตอสท.นาสนใจของคณะกกมนตองท.ตอสมากบระบบเจาขนมลนายเปนผลสาเรจ... คาวาเกกเหมงหรอการปฏวตกเร.มเผยแพรเขามาอยในความรสกของคนไทย ”36 ไมนานจากน 'น รฐบาลไดส�งเกบหนงสอเลมดงกลาวออกไปจากตลาดหนงสออยางรวดเรวและนาไปทาลายท 'ง

32 ซยเทยม ตนเวชกล, สนทรพจนของทานซนยดเซน เร�อง ความเพยรนามาซ�งผล หรอ เร�อง การเกกเหมงในประเทศจน ป พ.ศ.2454 (กรงเทพฯ: ม.ป.ท.,2465). 33 ซยเทยม ตนเวชกล, ม�นกกอ 'นหง เลม 1 (กรงเทพฯ : โรงพมพหนงสอพมพไทย, 2467) 34 ตนบญเทยม องกนนทน(2433-2493)34 เกดท�ตาบลเจสวเนยม ตลาดใหมกรมภธเรศ เม�อวนศกร เดอนอาย ปขาล ในตระกลพอคา บดาช�อ นายซง และนางแอว เจาของรานชาใหญในตาบล เจสวเนยม เขาไดรบการศกษาจากโรงเรยนอสสมชญ เม�อสาเรจการศกษาไดกลบมาชวยบดามารดาทาการคา ตอมาเขาทางานเปนเสมยนท�โรงรบจานา ไทฮงหย ปากตรอกอศรานภาพ และทาการคาสวนตวไปดวย จนกระท�ง 2450 ไดทางานเปนผจดการโรงภาพยนตรนครศรธรรมราช ท�ตลาดใหมกรมภธเรศ ดวยอปนสยและบคลกสวนตวทาใหเขาสามารถจดการปญหานกเลงท�กอกวนหนาโรงภาพยนตรไดเปนอยางด ตอมาเขาไดกอต 'งหนงสอพมพรายสปดาหช�อ หนงสอพมพหลกเมองราย สปดาห ในป 2468 กจการดานส�งพมพของเขาไดรบการตอบรบจากสงคมเปนอยางด จนสามารถ ทากาไรใหจนมโรงพมพสวนตว และหลกเมองรายสปดาหไดกลายมาเปนหนงสอพมพรายวน ต 'งแต 2470 เขาไดขยายกจการหนงสอพมพออกไปเปนหนงสอพมพรายวนอกหลายฉบบท 'งภาษาไทยและจน เชน ขาวชมนมลกเสอสยาม(2470-71)หนงสอพมพธงชย(2472-74) เจรญกรง(2473-87) ไทยฉบบอปกรณ(2474-75) อสสระ(2473) สนตภาพ วนด หญงไทย สวนภาษาจน เชน ฉนจงหยดปอ(2473) เปนตน จดไดวาเขาเปนราชาแหงหนงสอพมพ [ อนสรณในการบรรจศพนายต.บญเทยม องกนนทน (พระนคร : สานกงานและโรงพมพหลกเมอง,2494)]. 35 ตนบญเทยม , ลทธตรยราษฎรซาม�นจหง, (กรงเทพฯ: โรงพมพหลกเมองบญทวผล, 2472). 36 พล.ต.อ.เผา ศรยานนท, “เหตการณกอนเปล.ยนแปลงการปกครองและการชงอานาจระหวางผกอการ”, เบ 'องแรกประชาธปไตย: บนทกความทรงจาของผอยในเหตการณ สมย พ.ศ.2475-2500 (กรงเทพฯ : สมาคมนกขาวแหงประเทศไทย, 2516), หนา125.

11

หลงจากจาหนายไดเพยงไมก�เลม 37 โดยรฐบาลขณะน 'นอาศยอานาจตาม พระราชบญญตสมดเอกสารแลหนงสอพมพ พระพทธศกราช 2465 38 ดวยเหตน ' การทาลายหนงสอดงกลาวยอมสะทอนใหเหนวา รฐบาลขณะน 'นไมตองการใหความคดการปฏวตและความคด “ประชาธปไตย”เขามาสสงคมสยาม

ภารกจของคณะ ร.ศ.130 และศรกรงกบการสนบสนนการปฏวตคร8งใหม หลงจาก ปรด วาท�นกปฏวตรนใหม ไดไปเรยนตอในโรงเรยนกฎหมาย เม�อเขาสาเรจ

การศกษา เขาไดรบทนไปศกษาตอดานกฎหมายท�ฝร�งเศสในป 2463 พรอมกบการนาการรบรการพยายามปฏวตของ“คณะ ร.ศ.130” ไปดวย และตอมา เขาไดกลายเปนสวนหน�งของ“คณะราษฎร” ท�กอต 'งข 'นในปารสเม�อ 2469 และไดรวมนาการปฏวต 2475 ในอกไมก�ปตอมาจากน 'น โดยม “คณะร.ศ.130” เปนแนวรวมในการบมเพาะและปลกกระแสความต�นตวของสงคมสยามใหพรอมในการเปล�ยนแปลงคร 'งใหญท�กาลงจะเกดข 'นตอไป

ในระหวางท�คณะ ร.ศ.130 ถกจาคกอยางทรมานระหวาง 2455-2467 ในบนทกของสมาชกของคณะไดบนทกวา แมวาพวกเขาจะมชวตท�ถกทารณ แตความคดทางการเมองของพวกเขายงคงสวางไสว ทาใหพวกเขายงคงเคล�อนไหวทางการเมองตอไปดวย การลกลอบเขยนบทความแสดงการวพากษวจารณการบรหารงานของรฐบาลสมยสมบรณาญาสทธราชยและนวนยายสงไปลงตามหนงสอพมพการเมองหลายฉบบ เชน “จโนสยามวารศพท” “ผดงวทยา”ของเซยวฮดเสง “สยามราษฎร” ของมานต วสวต “ยามาโต” “วายาโม” “พมพไทย” “ตทอง” และ “นกเรยน” เปนตน 39 หลงพนโทษในป 2467สมาชกหลายคนไปทางานหนงสอพมพ เชน ร.ท.ทองดา คลายโอภาศ ร.ต.จอ ควกล ทางานหนงสอพมพ “บางกอกการเมอง” ซ�งมอทย เทพหสดนทร เพ�อนนกปฏวตผ มหนสวนในหนงสอพมพดงกลาว สวน ร.ต.บวย บณยรตนพนธ ร.ต.ถด รตนพนธ ร.ต.สอน วงษโต ร.ตโกย วรรณกล และร.ต.เนตร ทางานท�”ศรกรง” และ “สยามราษฎร” ของมานต วสวต 40 สมาชกของคณะร.ศ.130 ไดเลาความมงม�นของพวกเขาในการทาหนาท�นกหนงสอพมพวา “ผท.เคยกอการ(คณะร.ศ.130)เปนนกหนงสอพมพแท มกตระหนกชดแจงวา (พวกเขา)เปนสวนหน.งของชาตหนวยหน.ง…

37 พ.ต.อ.พฒน นลวฒนา, “คานา”ใน ตนบญเทยม องกนนทน(แปล) ลทธไตรราษฎร .พมพคร 'งท�สอง ,(พระนคร : โอเดยน สโตร, 2495), หนา ค. 38 พล.ต.อ.เผา, อางแลว , หนา 125. 39 ร.ต. เหรยญ และ ร.ต. เนตร , อางแลว, 2503, หนา 205-206. ร.ต. ถด ใชนามปากกาวา “ไทยใต” เขยนเร�อง เดกกาพรา ร.ต.โกย - “ศรยาตรา” เขยนเร�อง มารน คณสมบตของสตร พระนางโยเซฟน ร.ต.บวย-“บ.กากะบาด” อทย เทพหสดนทร ณ อยธยา-“นายเทพ” “ไกรทอง”และ“ณโภมณ” เขยนเร�อง ตาราลบสมอง และ วชาจตตศาสตร ร.ต.เนตร- “น.พ.ว.”และ ร.ต. สอน วงษโต- “กายสทธI” เปนตน 40 ร.ต. เหรยญ และร.ต. เนตร , อางแลว, 2503 , หนา 249-250.

12

พอเลกงานแลวมกจะออกเท.ยวคบคาสมาคมตามสโมสรและแหลงชมนมตางๆ เพ.อสงสรรกล.นกรองความคดความเหนและขาวสารการเมองเปนการแลกเปล.ยนซ.งกนและกน”41 บทบาทของเหลาผมากอนกาลยงคงตองการผลกดนการปฏวตของสยามตอไป ดงท� พล.ต.อ.เผา ในขณะน 'นเขามยศเพยงร.ต.ทหารมหาดเลกฯไดบนทกวา เขาไดรบอทธพลทางความคด“ประชาธปไตย”จาก“คณะร.ศ.130” และตอมานายทหารผ น 'ไดใหการสนบสนนการปฏวต 2475 และรวมตอสกบอานาจเกาจนเขาพนจากอานาจไป เขาไดบนทกตออกวา “(ความคดปฏวตไดแพรเขามาอยในกระแสความคดของคนสยามและนายทหาร) เพราะพวกทหารท.คดเกกเหมงหรอคดปฏวตในรชกาลกอน(รชกาลท�6)น#น กมาทางานตามโรงพมพหนงสอรายวนตางๆโดยเฉพาะอยางย.ง โรงพมพศรกรง เชงสะพานมอญ และคาภาษาไทยใหมๆกไดเกดข#นขนานคกบลทธไตรราษฎรของดร.ซนยดเซนท.เผยแพรในหนงสอพมพหลกเมอง เชน คาวา เสมอภาค ภราดรภาพ ดงน#เปนตน ลวนแลวแตเปนเร.องเราอารมณของนายทหารหนมๆย.ง หนงสอพมพหลกเมองถกปด โรงพมพศรกรงถกปด กทาใหมนายทหารเปนจานวนมากแอบซ#อหนงสอพมพน#มาอาน ”42

พล.ต.อ เผา ไดบนทกความทรงจาตอไปวา ดวยความกระหายใครรของนายทหารมหาดเลกรกษาพระองคจานวนหน�ง พวกนายทหารเหลาน 'นไดเร�มตนคนหาความหมายของคาวา“เสรภาพ เสมอภาค ภราดรภาพ ท.เคยเปนแตเสยงกระซบกระซาบ กเกดมการคนควากนวา มน คอ อะไร”43และเม�อนายทหารมหาดเลกรกษาพระองคจานวนหน�งเร�มตระหนกสนใจในแนวคดเร�องเสรภาพ เสมอภาคและภราดรภาพ รฐบาลสมบรณาญาสทธราชยเร�มระแคะระคายถงความต�นตวทางการเมองดงกลาวทาใหเกดการจดต 'ง “สมาคมลบแหนบดา”ข 'นเพ�อทาการตอตานการปฏวต โดยสมาคมน 'มหนาท�ปองกนการโคนลมระบอบสมบรณาญาสทธราชยท�เร�มปรากฎข 'นภายในกรมทหารมหาดเลกรกษาพระองค พล.ต.อ.เผาเช�อวา พล.อ.พระยาสรเดชรณชต ทาหนาท�สบขาวและปรามความคดทางการเมองของเหลานายทหาร44 แมรฐบาลสมบรณาญาสทธราชยสยามจะตดตามกระแสความคดท�ไมพงปรารถนามใหเผยแพรในกองทพ แตกระน 'นกด ร.ต.บวย สมาชกคณะ ร.ศ.130 กยงคงเพยรทาหนาท�เขาไปเผยแพรแนวความคดในสโมสรนายทหารมหาดเลกตอไป ดงท� พล.ต.อ.เผา ไดบนทกบทบาทของ “คณะร.ศ.130”วา “ลทธเกกเหมงหรอปฏวตแบบซนยดเซนกกระพอสะพดไปท.ว นายทหารท.คดการปฏวตเม.อ ร.ศ.130 กเร.มเปนดาราดวงเดนข#น มคนอยากรอยากฟงเร.องปฏวตใน ร.ศ.130 และสวนมากของนายทหารซ.งไดรบการพระราชทานอภยโทษ ในสมยรชกาลท.หกน#น กเขาทางานหาเล#ยงชพอยตามโรงพมพเปนสวนมาก ผท.ข#นช.อท.สด คอ ร.ต.บวย บณยรตนพนธ เปนนกเขยนเร.องเรงรมยทางสวาทช#นยอด ร.ต.บวยทางานอยโรงพมพศรกรงไดมโอกาสมาเย.ยมทหารมหาดเลกบอยๆและชอบเลาเร.องการ 41 ร.ต. เหรยญ และ ร.ต. เนตร,อางแลว, 2503, หนา 250-251. 42 พล.ต.อ.เผา , อางแลว , หนา 125. 43 พล.ต.อ.เผา , อางแลว , หนา 128. 44 พล.ต.อ.เผา , อางแลว , หนา 129.

13

ปฏวตใน ร.ศ.130 บางคนถามวาอยในคกลาบากไหม ร.ต.บวยตอบวา จะเอาอะไรละคณ เรากเปนทหารเคยเปนนกเรยนนายรอย กนอยางไรกได นอนอยางไรกได ในคกน#นมของทกอยาง เวนไวแตชางไมมเพราะลอดประตคกเขาไปไมได ทกๆคนน.งฟง ชมเชยในความกลาหาญ อกคนถามวา กลวถกยงเปาไหม ร.ต.บวยตอบวา กลวนะกลวกนทกคน แตอยางมากคนเรากแคตายเทาน#น ผมพดอยางน#จรงหรอไม แลวสงคมกคร#นเครงอารมณไปในทางเล.อมใส ร.ต.บวย บณยรตนพนธเปนอยางย.ง”45

ร.ต.บวยไดพยายามเผยแพรแนวความคด“ประชาธปไตย”ใหกบนายทหารอยางตอเน�อง แมในเวลาตอมา มคาส�งหามมใหนายทหารชวนคนภายนอกเขามาในสโมสร แตร.ต.บวยกยงคงเพยรเปล�ยนแปลงความคดของนายทหารตอไปดวยการสงหนงสอพมพมาใหหองสมดนายทหารมหาดเลกเสมอ และไดยายวงสงสรรคออกไปนอกกรมทหาร ตามรอบสวนเจาเชต บางวนกไปกนเล 'ยงกนตามรานอาหารใหญ เชน รานฮงเฮง รานฮ�วตน ตามแตขณะน 'นจะมเงนมากหรอเงนนอย46 การพบปะสงสรรคแลกเปล�ยนความคดทางการเมองระหวางร.ต.บวยกบนายทหารคนอ�นๆทาใหนายทหารเร�มรบรและเหนดวยกบความคดทางการเมองน 'น ดงท�พล.ต.อ.เผาบนทกไววา“เร.องกบฏเกกเหมงในเมองไทยและท.ในเมองจนซ.งกาลงตอสกนอยกเร.มกระจางแจงในใจของผบงคบหมวด คอ ร.ต.เผา ศรยานนท”47

การบรรจบกนของ“คณะร.ศ.130” กบ “คณะราษฎร” ในการปฏวต 2475 เม�อปรดเดนทางกลบสสยาม ภายหลงท�เขาสาเรจการศกษาและรวมจดต 'ง “คณะราษฎร” ท�

ปารสแลว เขาไดมโอกาสพบปะกบ ร.ต.เนตร อดตแกนนาของ“คณะ ร.ศ.130” ดวยเม�อมความคนเคยระหวางกนมากข 'น เขาไดเคยถามถงสภาพชวตในคกของเหลาคณะร.ศ.130 และไดแสดงความเหนอกเหนใจตอโศกนาฏกรรมท�เหลาผมากอนกาลไดรบโทษทณฑ และเขาไดซกถามถงสาเหตของความลมเหลวของ“คณะ รศ.130” คอ อะไร เขาไดรบคาตอบจากร.ต.เนตรวา เกดจากการทรยศหกหลงของคนในคณะนาความลบไปแจงแกรฐบาลสมบรณาญาสทธราชย ร.ต.เนตรม�นใจวา หากไมมเหตการณทรยศดงกลาว ร.ต.เนตรม�นใจวาการปฏวตจะประสบความสาเรจ48ความสมพนธพเศษระหวางเขากบแกนนาใน “คณะร.ศ.130” น ' เขาไดบนทกยนยนความสมพนธน 'วา “ปรดสนใจในขาวน#มาก เพราะเหนวา เมองไทยกมคณะ ร.ศ.130 รกชาตกลาหาญ เตรยมเลกระบบสมบรณาฯ หากแตมคนหน.งใน

45 พล.ต.อ.เผา , อางแลว , หนา 131. 46 พล.ต.อ.เผา , อางแลว , หนา 131. 47 พล.ต.อ.เผา , อางแลว , หนา 132. 48 เร�องรกของสามญชน ปรด พนศข ใน http://padeedub.blogspot.com/2009/05/blog-post.html เขาถง 7 กนยายน 2553 และhttp://www.sameskybooks.org/board/index.php?s=ce3db72dacb539f829521f0595bcd996&showtopic=31333จากคณ cele ในเวบบอรดฟาเดยวกน,เขาถง 7 กนยายน 2553

14

ขณะน#นทรยศนาความไปแจงแกรฐบาล ปรดจงพยามสอบถามแกผรเพ.อทราบเร.องของ ร.ศ.130ดวยความเหนใจมาก”49 จากประสบการณของ “คณะร.ศ.130” ท�เขาไดรบฟงมา ทาใหเขาตองสรปบทเรยนจากเหตการณดงกลาว ดงท�เขาบนทกวา “มคนกลมหน.งเชนอยางร.ศ.130 กมคนกลมหน.งท.จะทา(การปฏวต)แตถกหกหลง ถาไมถกหกหลงเขากสาเรจ...ผมกเอาบทเรยนท.เขา(คณะร.ศ.130)พลาดพล#งมาศกษา... ”50

เม�อความสมพนธพเศษระหวาง “คณะร.ศ. 130” กบ “คณะราษฎร” มความแนบแนนมากข 'น จนนาไปสความรวมมอกน ดง สมาชกสาคญใน“คณะร.ศ.130” ไดบนทกถงบาทบาทของพวกเขาในการสนบสนนการปฏวต 2475 วา “เราในโรงพมพศรกรงซ.งมสมองปฏวตอยแลวแตเดม เม.อเหนเขาเตนเขารากอดไมได มหนาซ#ามบางคนไดตกปากรบคากบสายส.อของคณะ พ.ศ.2475 เปนทางลบไวดวยวา จะขออนญาตเจาของโรงพมพใชหนงสอพมพศรกรงเปนปากเสยง(organ)ของคณะ 2475 กเผอญนายมานต วสวต ทานเจาของโรงพมพศรกรงซ.งมนสยใจคอใครเหนความเจรญกาวหนาของประเทศชาตใหทนสมยอยแลวไดอนญาตอยางลกผชายนบแตน#นเปนตนมา ”51

ความหมายของ“ประชาธปไตย”กอนการปฏวต 2475 กอนการปฏวต 2475 ปรดรบราชการในกระทรวงยตธรรมและเขายงไดทาหนาท�ผสอนวชากฎหมายปกครองในโรงเรยนกฎหมายและไดเขยนตารา “คาอธบายกฎหมายปกครอง”เลมสาคญข 'นเพ�อสอนเหลานกเรยนกฎหมาย ในตารามการจาแนกของคาวารฐบาลในโลกน ' ออกเปน 2 แบบ คอ แบบแรก คอ รฐบาลราชาธปไตย ซ�งมหลายชนดต 'งแต รฐบาลราชาธปไตยอานาจไมจากด(Monarchie absolue)ซ�งพระเจาแผนดนมอานาจเตม จนถง รฐบาลราชาธปไตยอานาจจากด(Monarchie limitee)ซ�งพระเจาแผนดนไมมอานาจในการแผนดน และแบบท�สอง คอ รฐบาลประชาธปไตย คอ รฐบาลท�มหวหนาของผบรหารเปนคนสามญธรรมดา ไมมการสบทอดตาแหนงไปยงทายาท แตการเขาสตาแหนงมาจากมาจากการเลอกต 'งของประชาชนตามกาหนดเวลา รฐบาลประชาธปไตยม สองชนด คอ รฐบาลท�มประธานาธบดเปนหวหนา เชน ฝร�งเศส กบ รฐบาลท�อานาจบรหารอยกบคณะบคคล เชน สหภาพโซเวยต 52

การเรยนการสอนและการถกเถยงถงรปแบบการปกครองแบบตางๆของโรงเรยนกฎหมายในชวงกอนการปฏวต 2475 น 'น สรางความต�นตวทางการเมองใหกบผสนใจในความรสมยน 'นโดยเฉพาะนกเรยนกฎหมาย จนกระท�ง นายทหารผหน�งขณะน 'นคนหน�งบนทกวา “ มขาวแพร สะพด

49 ฉตรทพย , อางแลว , หนา 35. 50 ฉตรทพย , อางแลว , หนา 43. 51 ร.ต. เหรยญ และร.ต. เนตร ,อางแลว, 2503, หนา 254. 52 หลวงประดษฐมนธรรม , อางแลว , หนา 165.

15

มาวา ท.โรงเรยนกฎหมายไดวพากษวจารณลทธการปกครองแบบใหมอยางกวางขวาง... ท.ของโรงเรยนกฎหมายอนเปนแหลงเพาะวชาปกครองบานเมองและเปนสถาบนคนควาวชาการปกครองไดแพรสะพดออกมาวา การท.เขาวพากษวจารณกนเชนน#นได เพราะเปนสถานท.ๆ ใหการศกษาวชากฎหมายจงไมกดกนความคดเหนแตอยางใด ”53 เม�องานฉลองพระนคร 150 ป(เมษายน 2475)ใกลเขามา มขาวลอแพรสะพดไปท�วตามเบยร ฮออล บาร รานจาหนายสรา สถานท�เตนรา แมกระท�งในสโมสรนายทหารวา จะเกดการจลาจล ทาใหรฐบาลสมบรณาญาสทธราชยส�งการใหตารวจภบาลซ�งเปนตารวจลบของระบอบเกาปลอมตวเขามาเปนแขกขายเน 'อสเตะเขามาสบขาวในกรมทหารอยางสม�าเสมอ ประกอบกบบทบาทของ“ศรกรง” ไดลงบทความโจมตระบอบสมบรณาญาสทธราชยอยางตอเน�อง ทาใหเหลานกหนงสอพมพชาว“คณะร.ศ.130” ถกตดตามจากตารวจภบาลดวยเชนกน54 ขาวการเขามาสบขาวของตารวจลบแพรออกไป พล.ต.อ.เผาไดบนทกวา “ร.ต.บวย บณยรตนพนธ อาจารยเกกเหมงกหวเราะรวนในวงสราวา เหนไหมละ ผมวาแลวมขาวแปรงๆในหมทหารบก พวกเราน# เมองไทยน#นถงคราวมาชานาน ถาพรอมเพรยงกนเปนสาเรจแน” 55

ความคด “ประชาธปไตย”ในประกาศคณะราษฎร พลนท� การปฏวตไดเร�มตนข 'น ในเชาวนท� 24 มถนายน 2475 ปรด ไดรบภารกจสาคญจาก

“คณะราษฎร” ใหรางรฐธรรมนญฉบบ 27 มถนายน และราง “ประกาศคณะราษฎร”ซ�งถอเปนคาประกาศอสรภาพของราษฎรจากการปกครองระบอบเกาและประกาศกาวสระบอบใหม วา56 “เม.อกษตรยองคน#ไดครองราชยสมบตสบตอจากพระเชษฐาน#น ในช#นตนราษฎรบางคนไดหวงกนวากษตรยองคใหมน#จะปกครองราษฎรใหรมเยน แตการณกหาไดเปนไปตามท.คดหวงกนไม กษตรยคงทรงอานาจอยเหนอกฎหมายเดม …ราษฎรท#งหลายพงรเถดวา ประเทศเราน#เปนของราษฎร ไมใชของกษตรยตามท.เขาหลอกลวง… คณะราษฎรไดแจงความประสงคน#ใหกษตรยทราบแลว เวลาน#ยงอยในความรบตอบ ถากษตรยตอบปฏเสธหรอไมตอบภายในกาหนดโดยเหนแกสวนตนวาจะถกลดอานาจลงมากจะช.อวาทรยศตอชาต และกเปนการจาเปนท.ประเทศจะตองมการปกครองแบบอยางประชาธปไตย กลาวคอ ประมขของประเทศจะเปนบคคลสามญซ.งสภาผแทนราษฎรไดเลอกต#งข#น อยในตาแหนงตามกาหนดเวลา…”

53 พล.ต.อ.เผา , อางแลว , หนา 132. 54 ร.ต. เหรยญ และ ร.ต. เนตร, อางแลว , 2503 , หนา 245 55 พล.ต.อ.เผา , อางแลว , หนา 135. 56 ปรด พนมยงค , ความเปนมาของศพทไทย ปฏวต รฐประหาร ววฒน อภวฒน (กรงเทพฯ : ประจกษการพมพ,2519), หนา 9-10. ปรดไมเคยยอมรบวา ตนเองเปนผ รางประกาศคณะราษฎรจนกระท�งในป 2519 เขาบนทกวา “ผมไดรบมอบหมายจากคณะราษฎรใหเขยนแถลงการณ...”

16

ดงน 'น จะเหนไดวา แมความคด“ประชาธปไตย”ท�เร�มตนข 'นจากความคดของ“คณะร.ศ.130” จะมไดเกดข 'นจรง แตความคดดงกลาวยงปรากฏแพรหลายในสงคมสยามโดยส�อผานเหตการณการปฏวตในจน หนงสอ“ลทธตรยราษฎร” ของซนยดเซนและปรากฏข 'นมาอยางสาคญอกคร 'งในคาประกาศคณะราษฎร

เม�อพนเชาแหงประวตศาสตรท�เกดการปฏวตในสยาม เม�อ 24 มถนายน 2475 ในชวงบาย พระยาพหลพลพยหเสนา หวหนา“คณะราษฎร” ไดเชญ ร.อ.เหลงและเหลา“คณะร.ศ.130” มาท�พระท�น�งอนนตสมาคม ซ�งขณะน 'นเปนกองบญชาการของ“คณะราษฎร” ในเวลา 13.00 น. หวหนา“คณะราษฎร” ไดย�นมอสมผสกบอดตผ กอการรนกอนหนา เขาไดกลาวกบ “คณะร.ศ.130” วา “ถาผมไมไดไปเรยนท.เยอรมน กเหนจะเขาอยในคณะของคณอกคนเปนแน” เขาเลาให“คณะร.ศ.130” ฟงวา ในเชาตรของวนท� 24 มถนายน ในระหวางท�เขาคมกาลงทหารเขาปฏวต เขาไดจบกมพระยากาแพงราม(แตม) ผทรยศคณะร.ศ.130ได และตองการส�งยงเปาพระยากาแพงรามเพ�อเซนธงชยเฉลมพลท�ส�แยกเกยกกาย แตพระยาทรงสรเดช แกนนาสาคญของคณะราษฎร ไดหามไว 57

สวนพระยาทรงสรเดช ผ เปนเพ�อนนกเรยนนายรอยทหารบกรนเดยวกบร.ต.บวย ไดกลาวทกทายวา “พอใจไหมบวย ท.กนทาในคร#งน#” อดตนกปฏวตไดกลาวตอบวา “ พอใจมากครบ เพราะทาอยางเดยวกบพวกผม” และในบายวนน 'น “คณะร.ศ.130” ไดพบกบปรด แกนนาฝายพลเรอน เขาไดกลาวกบกลาวกบเหลาผมากอนกาลวา “พวกผมถอวา การปฏวตคร#งน#เปนการกระทาท.ตอเน.องกนมาจากการกระทาเม.อ ร.ศ.130 จงขอเรยกคณะร.ศ.130 วา พวกพ.ๆ ตอไป” 58

เม�อการปฏวตในวนน 'นผานพนไป บรรดาเหลาผ ท�ไดเคยสนบสนนความคด“ประชาธปไตย” ไดใหการสนบสนน“คณะราษฎร” เชน การบรจาคส�งของและการจดพมพส�งพมพสนบสนนการปฏวต 2475 โดย ต. บญเทยม ผแปลหนงสอ“ลทธตรยราษฎร” 59และ“คณะร.ศ.130” ไดเขาสนบสนนการปฏวตคร 'งน 'อยางแขงขน พวกเขาไดรบการแตงต 'งเปนสมาชกสภาผแทนราษฎรชดแรกของประวตศาสตร เชน ร.ต. เนตร60 จรญ ณ บางชาง ตอมา สมาชกบางสวนไดลงสมครเปน

57 ร.ต. เหรยญ และร.ต. เนตร , อางแลว , 2503, หนา 255. แมพระยากาแพงรามจะรอดชวตมาได แตตอมาเขาไดเขารวมกบกบฎบวรเดช แตกพายแพ เขาถกจาคกท�เรอนจาบางขวางและตอมาเขาไดผกคอตายในหองสวมของคกน�นเอง 58 ร.ต. เหรยญ และร.ต. เนตร , อางแลว , 2503, หนา 2-3. 59 หลกเมอง 9 กรกฎาคม 2475 ลงขาววา ต. บญเทยมไดบรจาคผาขนหนเชดตว 20 โหล และผาขนหนเชดหนา 60 โหลใหกบคณะราษฎรเพ�อใชประโยชนในระหวางท�ต 'งกองบญชาการปฏวตท�พระท�น�งอนนตสมาคม เขาพมพหนงสอ สยามรฐธรรมนญการปกครองฉบบถาวร พรอมดวยคาแถลงการณของอนกรรมการ.(พระนคร : โรงพมพหลกเมอง ,2475)ออกแจกจาย ตลอดจน เขาไดเผยแพร ลทธตรยราษฎร ลงในหนงสอพมพของเขา(หลกเมอง 11 มกราคม 2475)(นบแบบใหม คอ 2476) 60 ตอมา ร.ต. เนตร ตอมาไดเปนเลขานการรฐมนตรมหาดไทยสมยท�พลเรอตร หลวงธารงนาวาสวสดnเปนรฐมนตรวาการะทรวงมหาดไทย

17

สมาชกสภาผแทนราษฎรท�มความกลาหาญและมฝปากกลาในการคดคานพระราชประสงคของพระปกเกลาฯท�ขดรฐธรรมนญซ�งเปนตวอยางสาคญย�งของประวตศาสตรสภาผแทนราษฎร เชน ร.ต. สอน (ชยนาท) ร.ท.ทองคา(ปราจนบร) และร.ต. ถด (พทลง)61 สมาชกบางสวนกลบเขารบราชการภายหลงท�“คณะราษฎร”นรโทษกรรมความผดท�ผานมาให นอกจากน ' พวกเขาไดสนบสนนพมพหนงสอเอกสารสนบสนนการปฏวตออกแจกจายดวย 62 รวมท 'ง มานต วสวต ผ เปนเจาของหนงสอพมพท�เสยสละยอมใหหนงสอพมพของตนเปนหวหอกในการสนบสนนการปฏวตไดรบการแตงต 'งเปนสมาชกสภาผแทนชดแรกของประวตศาสตรการเมองไทยเชนกน

แม “คณะราษฎร” จะทาการปฏวตเปล�ยนแปลงระบอบการปกครองของสยามได แตกลมอานาจเกามไดถกขจดไปท 'งหมดทาใหการปฏวต 2475หาไดปลอดจากการตอตาน เหนไดจากกลมอานาจเกาใหการสนบสนนกบฎบวรเดช(2476) แต “คณะราษฎร”กสามารถปราบกบฏบวรเดชลงได และตอมามการจดงานฌาปนกจศพเหลาทหารและตารวจฝายคณะราษฎร จอมพล ป. พบลสงครามไดเชญ“คณะร.ศ.130” รวมเปนเจาภาพงานศพเจาหนาท�ฝายรฐบาลท�สละชวตปกปองระบอบใหม63

แบบและประสบการณของการปฏวตฝร( งเศสในความคดของแกนนาคณะราษฎร

ภายหลงการปฏวต 2475 สงคมสยามมความต�นตวกบการเปล�ยนแปลงทางการเมองดงกลาวอยางมาก เหนไดจากในขณะน 'น มการผลตหนงสอท�กลาวถงประวตศาสตรการปฏวตฝร�งเศสหลายเลม เชน “ประวตศาสตรสมยการปฏวตฝร.งเศส”(2477) “ปฏวตฝร.งเศส ฉบบพศดาร” และ “ขมปฏวต(ปฏวตฝร.งเศสฉบบประชาชน)” มการเกร�นนาในหนงสอวา “ดเดอดท.สด… เลวรายท.สด…ทารณ

61 สมดภาพสมาชกรฐสภา 2475-2502 (พระนคร: บรษท ชมนมชาง , 2503) และโปรดดบทบาทของพวกเขาในการคดคานพระราชประสงคของพระปกเกลาฯอยางดเดอด ใน ,แถลงการณ เร�อง พระบาทสมเดจพระปรมนทรมหาประชาธปก พระปกเกลาเจาอยหว ทรงสละราชสมบต , (พระนคร : ศรกรง,2478 )และสพจน แจงเรว. “คดยดพระราชทรพยพระบาทสมเดจพระปกเกลาฯ” ศลปวฒนธรรม 23, 8 (มถนายน 2545 ), หนา 63-80. 62 หลก 6 ประการ แถลงโดย นายจรญ ณ บางชาง พมพข 'นในโอกาสพธการมหกรรมฉลองรฐธรรมนญแหงราชอาณาจกรสยาม พระพทธศกราช 2475 .(พระนคร: โรงพมพลหโทษ,2475 ),นายรอยตรถด รตนพนธ(รวบรวมและเรยบเรยง), คมอของผแทนตาบลสาหรบเลอกผแทนราษฎร (พระนคร: โรงพมพเจตนาผล,2476) คาอภปรายเสนอกฎหมายกบกะทถามในสภาผแทนราษฎรของนายรอยตรถด รตนพนธ ผแทนราษฎรจงหวดพทลง. แส รตนพนธพมพชวยในการพระราชทานเพลงศพ หลวงศรวรวตร(พณ จนทโรจวงศ) ณ เมร วดวง จงหวดพทลง (พระนคร: โรงพมพพระจนทร,2481). 63 ร.อ. เหลง , ร.ต. เนตร , สมจตร , อางแลว ,หนา 176 . “คณะร.ศ.130” ท�เขารวมงานฌาปนกจนายทหารฝายรฐบาลท�เสยชวตในการปราบกบฎบวรเดชในวน 'น เชน ร.ต.จรญ ณ บางชาง ร.ต. สอน วงษโต ร.ต. บวย บณยรตนพนธ ร.ต. เขยน อทยกล ร.ต. ศร ชณหะประไพ และอทย เทพหสดนทร

18

ท.สด…แตกดท.สด ปฏวตฝร.งเศสระเบดข#นในป ค.ศ.1789 ไมใชแตฝร.งเศสเทาน#นเปล.ยนโฉมหนาไป โลกท#งโลกกเปล.ยนแปลงไปดวยเปนการพลกประวตศาสตรโลกยคใหม” 64

สองปหลงการปฏวต เราจะเหนทาทของนายปรดท�มความประนประนอม เน�องจาก เขาอาจคดวา กลมอานาจเกาคงจะไมตอตานการปฏวต 2475อกและเขาตองการทางานมากกวาการพะวกพะวงกบปญหาการตอตาน เขากลาววา เปาหมายของเขาอยท�ความสขสมบรณของประชาชนมากกวาการเปล�ยนแตเพยงแบบ และเขาวจารณการปฏวตฝร�งเศส 1789 วา การปฏวตฝร�งเศสเปนการปฏวตท�ไมสมบรณ(Revolution imparfaite) เน�องจากใหความสาคญกบการ“เปล.ยนแบบ เปล.ยนบคคลผเปนประมขแหงการปกครอง” มากกวาการสรางความสขสมบรณของประชาชน การดาเนนการของคณะปฏวตฝร�งเศสจงนาไปสการชวงชงอานาจทางการเมองท�ไมรจบ เขาเหนวา แบบการปฏวตฝร�งเศสท�หาไดมงสความสขสมบรณเปนแบบท�ไมควรนามาใชกบสยาม65

ในขณะท�ในเวลาตอมา จอมพล ป. เพ�อนนกปฏวตในฐานะนายกรฐมนตร ไดกลาวอยางตระหนกถงผลท�จะตามมาภายหลงการปฏวตของ“คณะราษฎร”จากการตอตานโดยกลมอานาจเกาตอสภาผแทนฯในป 2482 หลงรฐบาลไดปราบปรามการกอการบกบฎและกอวนาศกรรมโดยกลมอานาจเกาลงได เชน กบฏบวรเดช การลอบสงหาร“คณะราษฎร” และตวเขา(2476-2481) เขาไดกลาววา “การเปล.ยนแปลงการปกครองน#น ใชวาจะเปล.ยนแตระบอบแลวยอมเปนการเพยงพอ ...ยงตองคอยควบคมดแลมใหถอยหลงกลบเขาสท.เดมอก” 66 และในป 2483 เขาไดกลาวย 'ากบสภาผแทนฯอกวา “ระบอบเกาและระบอบใหมน#จะตองรบกนไปอกนานจนกวาระบอบใดจะชะนะ และผมขอยนยนวา ในช.วชวตเรา บางทลกเราดวยจะตองรบกนไปอกและแยงกนระหวางระบอบเกากบระบอบใหมน# ”67

บทความน ' ขอสรปดวยการยกคาพดของ ปรด แกนนาสาคญใน“คณะราษฎร” ผ รางประกาศคณะราษฎร(2475) ผ รางรฐธรรมนญฉบบแรกท�สด(2475) ผ เคยไมเหนดวยกบการนาแบบการปฏวตฝร�งเศสมาใช(2477) ผ เคยเปนผ สาเรจราชการแทนพระมหากษตรย(2484-2489) และตอมาเขาไดพยายามปรองดองและปลดปลอยกลมอานาจเกาโดยหวงวา กลมอานาจเกาจะลมความขดแยงในอดตและรวมมอกนสรางสรรคการปกครองท�ยอมรบอานาจประชาชน(2488) ไมนานจากน 'นเขาไดถก

64 พระองคเจาอาทตยทพอาภา, ประวตศาสตรสมยการปฏวตฝร�งเศส (พระนคร: โรงพมพเจตนาผล, 2477) ในปกหลงของหนงสอไดมโฆษณาหนงสอใหม ของยอดธรรม บญบนดาล, ปฏวตฝร�งเศสฉบบพศดาร 2 เลม และ ขมปฏวต(ปฏวตฝร�งเศสฉบบประชาชน) จดพมพโดยหนงสอพมพเสรภาพ 65 หลวงประดษฐมนธรรม, “คานา” ในพระองคเจาอาทตยทพอาภา, อางแลว. 66 “คาปราศยของนายกรฐมนตรกลาวแดประชาชนชาวไทยทางวทยกระจายเสยงปรบความเขาใจเก.ยวแกคาพพากษาศาลพเศษ เร.องกบฎ 27 พฤศจกายน 2482”ใน ประมวลคาปราศยและสนทรพจน (พระนคร : กรมโฆษณาการ, 2483), หนา 72. 67 “คาอภปรายของนายกรฐมนตร กลาวแดมวลสภาผแทนราษฎร ณ สภาผแทนราษฎรเก.ยวแกรางรฐธรรมนญแกไขเพ.มเตมบทเฉพาะกาล พทธศกราช 2483 15 สงหาคม 2483”ใน ประมวลคาปราศยและสนทรพจน ,หนา 153.

19

กลาวหาวามความเก�ยวของกบการสวรรคต(2489-2490) และพนอานาจไปดวยกลมคนท�เขาเคยทาดดวย(2490) ในเวลาตอมา เขาไดวเคราะหการเมองไทยดวยสายตาของนกปฏวตในชวงปลายแหงชวต(2526)ท�นาคดวา “ในเมองไทยเวลาน# ซากทาส-ศกดนายงมพลงมากหรอนอยเพยงใดกไมควรประมาท คดวาไดอานาจรฐแลว จะไมมซากเกาคอยจองลางจองผลาญอยางน#นหรอ ? ”68

****************************************************************

68 ฉตรทพย , อางแลว , หนา 47.