ZMIENIAJĄCY SIĘ ŚWIAT I NOWE PRZYWÓDZTWO

EDUKACYJNEZakopane, Poland

13.04.2014

Mika Risku, kierownik

Instytutu Przywództwa Edukacyjnego,

Uniwersytet Jyväskylä

Główne tematy

Zmieniający się świat

Misja kształcenia

Edukacja i uczenie się

Edukacja i przywództwo

Zmieniający się świat

Zmiana paradygmatu świataParadygmat newtonowski ustępuje na rzecz paradygmatu kwantowego.

(Zohar, 1997)

PROSTY

RZĄDZONY PRAWAMI

DAJĄCY SOBĄ KIEROWAĆ

ZŁOŻONY

CHAOTYCZNY

NIEPEWNY

PEWNOŚĆ

PRZEWIDYWALNOŚĆ

HIERARCHIA

ATOMIZM

WŁADZA ODGÓRNA

BIERNI PRACOWNICY

JEDNA NAJLEPSZA METODA

KONKURENCJA

SZTYWNA BIUROKRACJA

SKUTECZNOŚĆ

REAKTYWNOŚĆ

NIEPEWNOŚĆ

NIEPRZEWIDYWALNOŚĆ

BRAK HIERARCHII; SIECI

HOLIZM

KILKA OŚRODKÓW WŁADZY

PARTNERZY

WIELE NAJLEPSZYCH METOD

WSPÓŁPRACA

ELASTYCZNE ZAUFANIE

TRAFNOŚĆ

PROAKTYWNOŚĆ

Zjawiska związane ze zmianą paradygmatu

Zmiana klimatu

Zmiany demograficzne

Zmiany wartości

Globalizacja i lokalizacja = glokalizacja

Rozwój technologii

Sieciowość

Rosnące tempo

Rosnąca podaż

Reformowanie pracy i przywództwa/zarządzania

Rosnąca potrzeba uczenia się nowych rzeczy

(Dunning 1997; Knuuttila 2001; Risku 2011; Ryynänen, 2004; Tuominen & Lindroos 2009; Virtanen 2002 )

Ludzie zmieniają się powoliPodstawowe struktury ludzkiego mózgu uformowały się 11 500 lat temu

pokolenia X- (1964-79), Y- (1980-95), Z- (2000-) i α- (2010-)

(Advertizing age 1993, Coupland 1991, McCrindle & Wolfinger 2009, Small & Vorgan 2008, Tuominen &

Lindroos 2009, Kanervio & Risku 2009, see Ahonen 2008, Johnsson 2008, Vuohijoki 2006)

Czy jesteśmy gotowi na nowy paradygmat?6-9/10 wizyt u lekarza na Zachodzie dotyczy problemów spowodowanych

stresem

Corocznie w Finlandii 2000 osób w wieku poniżej 35 lat wycofuje się z życia

zawodowego

Cierpimy na zmęczenie informacyjne

Wyniki ankiet na temat dobrobytu pracowniczego wśród fińskich kuratorów,

dyrektorów szkół i nauczycieli są przygnębiające: chaotyczność pracy,

problemy i pośpiech

Przywództwo w obliczu zmiany paradygmatu

(Alava, Halttunen & Risku 2012)

Zmiana stanowi wyzwanie i nie poddaje się niczyjej kontroli

Organizacje muszą się uczyć i zmieniać

Normy nie wystarczają, na pierwszy plan wysuwają się wartości

Należy postrzegać przywództwo jako zasób

Przywództwo to zarówno fachowość, jak i odpowiedzialność

Należy postrzegać przywództwo jako sprawczość

Własność, upodmiotowienie i wspólnotowość

Należy dostrzegać indywidualny i zbiorowy charakter przywództwa

Przywództwo jest potrzebne na wszystkich szczeblach

Różne szczeble muszą współdziałać

Misja oświaty

Misja oświatyPodstawowe prawo człowieka (deklaracja praw człowieka ONZ, §26)

Wyeliminować głód i ubóstwo; budować/promować równość płci,

opiekę zdrowotną, zrównoważony rozwój i globalne partnerstwo (deklaracja milenijna ONZ)

Budować/promować człowieczeństwo, odpowiedzialną moralnie

przynależność do społeczeństwa, wiedzę i umiejętności potrzebne

w życiu, cywilizację, naukę zdobywania umiejętności, równość i

sprawiedliwość (Ustawa o edukacji podstawowej w Finlandii)

Dbające o obywateli i odnoszące sukcesy skandynawskie państwo

opiekuńcze, w którym edukację uważa się za cel sam w sobie i

wspiera za pomocą sprawnego systemu oświaty (fiński program rządowy 2011-

2015)

Kreowanie przyszłości (instytucja zajmująca się przywództwem edukacyjnym)

Pedagogika krytyczna (21st century schools)

Finlandia NIE jest inna

(Aho, Pitkänen & Sahlberg 2006; Kivinen 1988; Lassila 2001; Moisio 2003; Peltonen 2002;

Risku, 2011a; Sarjala 2008)

Przeszłość: panowanie społeczeństwa klasowego

System oświaty

wywodzący się ze średniowiecza

podzielony, misja utrzymania

Społeczeństwo

scentralizowany system

nierówność klas oraz miast i wsi

Teraźniejszość: budowanie sprawiedliwości społecznej

System oświaty

zjednoczony system oświaty, ale niejednakowe szkoły publiczne

intensywna ocena, ale prowadzona inaczej

Społeczeństwo

państwo opiekuńcze o dużym stopniu równości dążące do utrzymania

tego stanu

Kroki w kierunku sprawiedliwości społecznej: FinlandiaSkuteczna polityka oświatowa, której prawdziwym celem jest

sprawiedliwość społeczna

Czwarta droga (Hargreaves & Shirley, 2009)

budowana oddolnie, kierowana odgórnie, wspierana i motywowana w

poziomie

Fiński sposób

Konkurencyjne państwo opiekuńcze

Zrównoważony system oświaty

Równe szanse i wsparcie wedle potrzeb

Czynniki społeczne rozpoznawane i brane pod uwagę

Kompetentni nauczyciele poważani w społeczeństwie

Równowaga między dużą swobodą w nauczaniu a odpowiedzialnością(Kuparinen, Hautamäki & Karjalainen, 2009; Sahlberg, 2012; Kuusilehto-Awale & Lahtero, 2012; Niemi, 2012;

Niemi, Toom & Kallioniemi, 2012; Risku, 2011 & 2013; Toom & Husu, 2012)

System edukacji w FinlandiiRząd

* Krajowe cele

* Przydział czasu

* Kwalifikacje

Ministerstwo Edukacji

* Uprawnienia

* Przydział funduszy

Krajowa Rada ds. Oświaty

* Krajowe podstawy programowe

* EwaluacjaGmina

* Główny podmiot świadczący edukację

* Lokalne programy nauczania

* Lokalna ewaluacja

Opetushallitus 2010. Retrieved from http://www.oph.fi/english/education.

Finlandia w międzynarodowych rankingach osiągnięć

uczniów

(Risku, 2014)

Pisa

2000

1Pisa

2009

3

Pisa

2006

1

Pisa

2003

1PIRLS

2011

2TIMMS

2011

3 + 8

4+ 8

PISA

2012

7

Finlandia w innych międzynarodowych

rankingach

Szczę-

ście

2010

2

Instytut

Ziemi

Ranking

anty-

korup-

cyjny

2012

1

Trans-

parency

Interntl.

Konku-

rencyj-

ność

2013

3Światowe

Forum

Ekono-

miczne

Naj-

lepszy

kraj

2010

1

News-

week

Dobro-

byt

2012

7

Instytut

Legatum

Warunki

i jakość

życia

dzieci

2013

4

Unicef

(Risku, 2014)

Wolność

prasy

2014

1

Reporte-

rzy bez

granic

Kroki w kierunku sprawiedliwości społecznej: OECD 1

(Risku, 2013; OECD, 2012)

ZWALCZANIE SYSTEMOWYCH STRATEGII

POLITYCZNYCH UTRUDNIAJĄCYCH

KRZEWIENIE RÓWNOŚCI W EDUKACJI

TAK NIE NIE WIEM

1. Zlikwidować powtarzanie klas

2. Zapobiegać wczesnej kategoryzacji i opóźniać

selekcję uczniów do kształcenia średniego II

stopnia

3. Zarządzać wyborem szkoły w celu uniknięcia

segregacji i pogłębiania nierówności

4. Dostosować strategie finansowania do

potrzeb uczniów i szkół

5. Zaplanować odpowiednik edukacji w szkołach

średnich II stopnia, by zapewnić pomyślne

ukończenie

Kroki w kierunku sprawiedliwości społecznej : OECD 2

(Risku, 2013; OECD, 2012)

POLEPSZANIE JAKOŚCI SZKÓŁ O NISKICH

OSIĄGNIĘCIACH I W TRUDNEJ SYTUACJI

TAK NIE NIE WIEM

6. Umacniać i rozwijać przywództwo w szkole

7. Budować w szkole przyjazny klimat i

środowisko uczenia się

8. Przyciągać, wspierać i utrzymywać na

stanowisku dobrych nauczycieli

9. Zapewnić skuteczne strategie uczenia się

podczas lekcji

10. Przywiązywać wagę do budowania relacji

szkół z rodzicami i społecznością

Zasada sprawiedliwości społecznej 1Jak należy rozumieć „sprawiedliwość społeczną”?

Szkoła jest dla ucznia i ma mu zapewnić narzędzia do

zbudowania udanego życia.

Szkoła musi stwarzać bezpieczeństwo, zaufanie i

wspólną wizję, tak by do szkoły chodziło się z

przyjemnością.

Prawo i obowiązek kształcenia są fundamentalnymi

elementami społeczeństwa.

Każdego należy kształcić dobrze.

(Risku, 2013)

Zasada sprawiedliwości społecznej 2Co robi lider sprawiedliwości społecznej?

Stawia dobro ucznia na pierwszym miejscu.

Poprzez swoje przywództwo uświadamia całej szkole ten

priorytet i sprawia, że szkoła też się nim kieruje.

Pozwala na niezależność i otwartą debatę, ale tylko w

granicach sprawiedliwości społecznej.

Wspiera przede wszystkim najsłabszych.

Stawia czoło trudnościom.

(Risku, 2013)

Zasada sprawiedliwości społecznej 3Jakie czynniki wspomagają/utrudniają krzewienie

sprawiedliwości społecznej?

Podpory

Struktury zapewniające sprawiedliwość w systemie oświaty

Ustawodawstwo i program nauczania – najistotniejsze

Przeszkody

Brak wizji

Niezrozumienie wartości edukacji

Ograniczenia budżetowe

(Risku, 2013)

Edukacja i uczenie się

Integratywne

Doświadczalne

Społeczne/sytuacyjne

Konstruktywizm

Humanizm

Kognitywizm

Behawioryzm

Jeden wymiar to za mało Synteza tradycyjnych

teorii uczenia się

(Risku & Meng, 2012)

Nowe perspektywy dotyczące uczenia się

Badania mózgu

myślenie seryjne, asocjacyjne i kwantowe (Zohar 1997)

mielina (Colvin 2010, Erisson 2006, Hill & Schneider 2006)

cyfrowe mózgi (Small & Vorgan 2008)

Talent kontra trening

Czy istnieje talent?

Zasada 10 000 godzin (Colvin 2010, Gladwell 2008, Ericsson 2006)

świadomy trening (Colvin 2010, Ericsson 2006)

efekt mnożnikowy

Definicja inteligencji

inteligencja zbiorowa (Surowiecki 2005)

inteligencja emocjonalna (Goleman 1996 & 1998, Kolari 2010)

Wyzwanie wprowadzania zmian w sposób proaktywny

Trudno przewidzieć, jak świat będzie się zmieniał i jak należy reagować

Zmiana przedstawiona w sposób proaktywny zwykle wzbudza

podejrzliwość

Wyzwanie związane z połączeniem kreatywności/skuteczności i

unikaniem ryzyka

Fukushima

Dyson i 5127 prototypów

Złudność wiary w kontrolę

„Często wydaje nam się, że jeśli wydarzenia są przypadkowe, to nie

możemy ich kontrolować i że gdy kontrolujemy wydarzenia, to już nie

mogą być przypadkowe. To nieprawda!” (Mlodinow 2008)

Problem przeceniania logiki

Skłonność do powtarzania (benchmarking) (Tuominen & Lindroos 2009)

Wyzwanie wprowadzania zmian w sposób reaktywny

Kiedy zachodzi konieczność zmiany, reakcją jest próba

przystosowania się do niej.

Często napotyka się silny opór, rezygnację i opóźnienia w

dostosowywaniu codziennych rozwiązań.

Może nastąpić krótkotrwałe pogorszenie efektywności systemu

(tzw. implementation dip )

zmiana

efektywność

Proces zmiany potrafi być tak wymagający, że ostateczny efekt

różni się od zamierzonego

(Duke 2004, Fullan 2001, Tuominen & Lindroos 2009)

uczenie się postępowania w

zmienionej rzeczywistości

Postawy nauczycieli wobec zmian

W przeciwieństwie do tego, co się powszechnie sądzi,

nauczyciele nie są przeciwni zmianom, lecz chcą

zmian, zarówno dotyczących ich samych, jak i ich

otoczenia organizacyjnego.

Jeśli nauczyciele obawiają się utraty czegoś w

wymiarze osobistym, społecznym lub materialnym w

wyniku zmiany, prawdopodobnie nie wezmą udziału w

przeprowadzeniu tej zmiany.

Nauczyciele nie są przeciwni zmianom samym w

sobie, ale stratom, które zmiany mogą przynieść.

(Poppleton & Williamson, 2004; Menlo, 1987, 1989; Risku, 2012)

Edukacja i przywództwo

Paradygmat newtonowski

Paradygmat kwantowy

P r z y w ó d z t w ot r a n s a k c y j n e

P r z y w ó d z t w otransformacyjne

Przywództwoinstruktażowe

Przywództwo pedagogiczne w wąskim ujęciu

Przywództwo pedagogiczne w szerokim ujęciu

Utrzymanie statusu quo

Oparte na wymianie

Podwładni jako

narzędzia

Przywództwo=

zarządzanie

Ukierunkowane na

zmianę

Oparte na władzy

Charyzmatyczny lider

Tworzenie wizji

Ukierunkowane na

dyrektora

Nacisk na

nauczanie

Bezpośrednie

przywództwo

Ukierunkowane na

ucznia

Nacisk na uczenie

się

Bezpośrednie

przywództwo

Synteza koncepcji przywództwa

Ukierunkowane na ucznia

Nacisk na uczenie się

Bezpośrednie przywództwo

+ pośrednie + interaktywne

Przywództwo jako zasób

Potrzeba uczenia się

organizacji

(Meng & Risku, 2012)

Cztery drogiPierwsza droga (1945-1975): innowacja i łamanie konsekwencji

Wsparcie państwowe i niezależność zawodowa -> zmienność

Druga droga (1980-): urynkowienie i normy

Konkurencja i sprawdzanie -> deprofesjonalizacja

Trzecia droga (1995-): połączenie pierwszej i drugiej

Taka kombinacja się nie sprawdza, ponieważ nie da się odejść od systemu

władzy pionowej, pokłada się zbyt wielką ufność w danych i zmusza szkoły

do mierzenia zbyt wysoko.

Czwarta droga: droga demokracji i profesjonalizmu

Budowanie oddolne, kierownictwo odgórne, a wsparcie i nacisk poziome

Filary: cel moralny, duża inwestycja i partnerstwo publiczno-prywatne

Zasady profesjonalizmu: dobrzy nauczyciele, status zawodu, rozwój zawodowy i

uczące się społeczności zawodowe.

Katalizatory spójności: sieci międzyszkolne, silni pomagają słabym, rozwój

przywództwa i zaawansowane dane na temat osiągnięć uczniów

(Hargreaves & Shirley, 2009; Risku, 2012)

Przywództwo instruktażowe

DyrektorWyniki w

nauceNauczyciele

Przedmiotem zainteresowania dyrektora jest sposób, w

jaki nauczyciele uruchamiają w uczniach proces uczenia

się, rozwój i postęp.1

Zainteresowanie dyrektora koncentruje się na

nauczaniu. 2

(Alava 2008; Leightwood, Janzi & Steinbach, 19991; Macneill, Cavanagh & Silcox, 20052; Risku, 2010)

Przywództwo instruktażowe jest niewystarczające do skutecznego przywództwa edukacyjnego, ponieważ

stanowi zewnętrzne i ograniczone podejście do uczenia się uczniów.

kładzie nacisk na nauczanie, skupiając się jedynie na tym aspekcie

cyklu uczenia się.

koncentruje się na niewłaściwym aspekcie – nauczaniu, podczas gdy

powinno być skoncentrowane na uczeniu się.

wpisuje się w model przywództwa transakcyjnego, które nie

uwzględnia różnych płaszczyzn przywództwa w szkole.

polega na samotnym przywództwie dyrektora, a rola nauczycieli jest

zredukowana do funkcji trybików w maszynie, działających według

zaprogramowanego wzorca.

czerpie zbyt silnie tylko z jednego środowiska kulturowego, anglo-

amerykańskiego, z którego się wywodzi.

(Macneill, Cavanagh & Silcox, 2005)

Przywództwo pedagogiczne w wąskim ujęciu

DyrektorUczenie

sięNauczyciele

Przedmiotem zainteresowania dyrektora jest sposób, w

jaki nauczyciele uruchamiają w uczniach proces uczenia

się, rozwój i postęp.1

Zainteresowanie dyrektora koncentruje się na

zjawisku uczenia się.2

(Alava 2008; Leightwood, Janzi & Steinbach, 19991; Macneill, Cavanagh & Silcox, 20052;; Risku, 2010)

Przywództwo pedagogiczne w szerokim ujęciu

Dyrektor Pracownicy

Wizja i strategie

Misja

Społeczność

uczących się

(Alava 2008; Alava, Halttunen & Risku 2012; Andrews, Basom & Basom 1991; Hallinger & Heck 1998;

Helakorpi 2001; Kleine & Kracht 1993; Lee & Dimmock; Mäkelä 2007; Raasumaa 2010; Risku 2012;

Southworth; Stevenson 2000)

Przywództwo

wobec zmiany

Przywództwo

moralne

Przywództwo

rozproszone

Dobrobyt,

wzrastanie

i uczenie się

Program nauczania

Kultura organizacyjna

Przywództwo pedagogiczne w szerokim ujęciuZainteresowanie szkoły koncentruje się na uczeniu się, a nie nauczaniu.1

Uczniowie mają moralne prawo do uczenia się, a to uczenie ma ukazywać istotę ludzką w ujęciu całościowym. 7

Przedmiotem zainteresowania dyrektora jest sposób, w jaki nauczyciele rozwijają uczniów w kierunku sukcesów, wzrastania, uczenia się i dalszego rozwoju.2

Szkołę postrzega się jako organizację, gdzie nauka przejawia się w formie kultury, która albo promuje albo utrudnia uczenie się.3

Poszczególne jednostki przychodzą i odchodzą, ale kultura utrwala wiedzę, wzorce zachowań, wyobrażenia, normy i wartości panujące w organizacji. 3

Przywództwo jest bezpośrednie, pośrednie i interaktywne. 4

Przywództwo pośrednie polega na kierowaniu kluczowymi procesami rozwoju.8

Przywództwo interaktywne umożliwia i zakłada przywództwo rozproszone. 4

Przywództwo rozproszone uruchamia sprawczość, upodmiotowienie i wspólnotowość. 5

Główne przywództwo dyrektora polega na zarządzaniu wiedzą i uczeniem się 6

oraz zarządzaniu zmianą. 5

(Alava, 2008; Alava, Halttunen & Risku, 20121-8; Daft & Weick 19843; Darling-Hammond, Wise, & Klein,

19997; Fullan, 2001 5; Hargreaves, Earl, Moore, & Manning 2001 5 ; Leightwood, Janzi & Steinbach, 19992;

Macneill, Cavanagh & Silcox, 20051,4,5;; Raasumaa, 2010 6; Risku, 2011 )

Dlaczego potrzebujemy przywództwa

pedagogicznego?

Misją szkół jest tworzenie przyszłości poprzez

edukację. Uczenie się jest istotą szkoły.

Szkoła to organizacja, i jak każda inna organizacja,

funkcjonuje w zmieniającym się środowisku.

Uczenie się organizacji również jest istotą szkoły.

(Alava 2008, Risku, 2011)

Dziękuję!