zielonypijar,czylisztuka„uwodzenia...
TRANSCRIPT
-
ZIELONY PIJAR, CZYLI SZTUKA „UWODZENIA”EDUKACJĄ PRZYRODNICZO-LEŚNĄ
Dariusz Anderwald
Streszczenie
W artykule dokonano zestawienia dwóch największych zdaniem autora sił nie-formalnej edukacji ekologicznej w Polsce: (1) edukacji ekologicznej w wydaniuniezliczonej ilości ekologizujących stowarzyszeń pozarządowych i (2) edukacjileśnej w wydaniu monolitycznej instytucji jaką są Lasy Państwowe. W obecnymimage obie są pokłosiem czasu przemian światopoglądowych końca XX w. Mimoróżnic genealogicznych oraz drobnych potknięć, wnoszą ogromny wkład w dziełokształtowania współczesnych społeczeństw zorientowanych na poszukiwanie kom-promisów pomiędzy człowiekiem a naturą. „Uwodzenie edukacją” autor traktujejako narzędzie do osiągania chcianego, pozytywnego celu. Zarówno ekolodzy jaki leśnicy obok edukowania uprawiają także zabiegi socjotechniczne w celu prze-konania do swoich racji. Są to metody dopuszczalne, pod warunkiem stosowaniarzetelnego PR.
Słowa kluczowe: uwodzenie, edukacja przyrodniczo-leśna, zielony pijar, organiza-cje pozarządowe
GREEN PR THAT IS THE ART TO SEDUCE WITH NATURAL FORESTEDUCATION
Abstract
In the article the author confronts two biggest forces of non-formal ecologicaleducation in Poland: ecological education done by numerous non-government or-ganizations and forest education by such a monolith institution as State Forests. Intheir present image both are the descendents of the times of changes in the end ofthe XX century. Despite their genealogic differences and small failures, they enor-mously contribute to forming of contemporary human societies orientated to searchfor the compromise between human being and nature. “Seducing with education” istreated by the author as a tool to reach desirable positive aim. Both, ecologists andforesters, besides educating, work with PR techniques to convince the public. Theseare accepted methods provided they are used in so called “true PR”.
Key words: seducing, education, green PR, non-government organizations
Studia i Materiały Centrum Edukacji Przyrodniczo-Leśnej R. 11. Zeszyt 1 (20) / 2009 9
strony:Makieta 1 7/17/2009 2:15 PM Strona 9
-
Wstęp
Edukacja przyrodniczo-leśna wpisuje się w nurt szeroko pojętej edukacji ekolo-gicznej w Polsce, która jest swoistym fenomenem i pokłosiem transformacji świa-domości ekologicznej lat 90. XX w. dotyczącej filozofii zachowania różnorodnościbiologicznej i zrównoważonego rozwoju ludzkości. Fenomen ten polega na jej spon-tanicznym rozwoju i nienastawieniu na zysk.
W niniejszym opracowaniu zestawiono dwie najważniejsze strony / siły niefor-malnej edukacji ekologicznej w Polsce. Z jednej strony nurt edukacji reprezento-wany przez niektóre kluczowe organizacje pozarządowe (NGO), z drugiej przezpotężną firmę jaką są Lasy Państwowe (LP). W obu przypadkach, na podstawie da-nych literaturowych i własnych doświadczeń, starano się przeprowadzić obiektyw-nie „studium przypadku” oraz znaleźć słabe i mocne punkty podejmowanych działańedukacyjno-promocyjnych.
Wyjaśnienia wymaga tytuł referatu, a także temat wiodący konferencji. „Uwo-dzenie edukacją” nie ma znaczenia pejoratywnego, wręcz przeciwnie, to różne tech-niki nauczania nieformalnego w celu odpowiedniego przedstawienia swoich (zwyklesłusznych) poglądów i częściowo wiedzy. Sam termin „uwodzenie” postrzegany jestjako sztuka osiągania chcianego (pozytywnego) celu za pomocą wszelkich dopusz-czalnych metod. Osoby zajmujące się zarządzaniem, komunikacją społeczną i edu-kacją formalną również stosują różne techniki w imię: osiągnięcia jakiegoś celu,przekonania nieprzekonanych, przekazania wiedzy lub zmiany postaw. W edukacjiformalnej techniki te są jednak częstokroć usztywnione gorsetem pedagogiki, psy-chologii i rutyny szkolnej. Obecnie wielu nauczycieli ucieka od powyższych nie-doskonałości strukturalnych i systemowych, stosując np. autorskie programynauczania. Niestety, nadal tylko niewielka część z nich dotyczy zrównoważonegorozwoju i relacji człowieka z przyrodą w kontekście społeczno-ekonomicznym (Sta-warz 2004 za Kalinowska 2008). Lukę tę wypełnia edukacja nieformalna. Jej siłatkwi w świeżości, nowatorskich metodach, nieszablonowym podejściu i – co naj-ważniejsze – w podejmowaniu trudnych i najbardziej aktualnych tematów. Zielonypijar zatem to zorganizowane grupy myślących pozytywnie osób związanych ze śro-dowiskiem przyrodniczym i leśnym zajmujące się nauczaniem nieformalnym. Towielka siła i jednocześnie nadzieja, która nie powinna być marnotrawiona nieroz-ważnymi poczynaniami polityków czy decydentów.
Atrybuty uwodzenia
Bez względu na rodzaj zielonego pijaru punktem wyjścia do wszelkich działańjest odpowiednia motywacja (ryc. 1). O ile w przypadku przedstawicieli organiza-cji pozarządowych wynika ona z silnych wewnętrznych przekonań, wartości i świa-topoglądu ekologicznego, o tyle w przypadku LP jest to wypadkowa pewnego
Dariusz Anderwald ZIELONY PIJAR...10
strony:Makieta 1 7/17/2009 2:15 PM Strona 10
-
rodzaju nacisku (zarządzenia dyrektora, polecenie szefa) oraz autentycznej chęcipodzielenia się z innymi swoją wiedzą o lesie. Jednak znaczna część nawet tzw. li-derów edukacji leśnej społeczeństwa, po jakimś czasie „wypala się” (Będkowska2008), traci motywację i szybko odchodzi do innych – lepiej płatnych i mających„większą rangę” – zadań w nadleśnictwie. Zainwestowana podczas szkoleń, warsz-tatów czy konferencji wiedza pedagogiczna i psychologiczna na innych stanowis-kach nie jest odpowiednio wykorzystywana tak, jak być powinna. Szkoda.Z ogromnej, statystycznie kilkutysięcznej armii leśnych edukatorów tylko niewielkailość osób (kilkadziesiąt?) zajmuje się dłużej niż kilka lat edukacją leśną.
Ryc. 1. Atrybuty dobrego uwodziciela/ki oraz kolejne stopnie wtajemniczeniaFig. 1. Features of a good seducer and next levels of initiation
Choć wygląd, dzięki mundurowi, jest niekwestionowanym atrybutem leśników,przedstawiciele NGO-sów wyróżniają się także, ale na swój sposób. Najpowszech-niejszą formą są różnego rodzaju gadżety, czapeczki, koszulki z wizerunkami ulu-bionych, najczęściej zagrożonych zwierząt czy roślin w logo organizacji. W sposóbwysublimowany protestowali antyglobaliści podczas poznańskiej konferencji kli-matycznej COP 4 w 2008 roku. Ich kolorowe stroje (zob. ryc. 1 – fot. M. Frydrysiak)nie tylko przyciągały uwagę i szokowały, lecz przede wszystkim były dodatkiemdo szeroko zakrojonej kampanii wizualnej (fot. 1) zmuszającej do refleksji nad
Studia i Materiały Centrum Edukacji Przyrodniczo-Leśnej R. 11. Zeszyt 1 (20) / 2009 11
strony:Makieta 1 7/17/2009 2:15 PM Strona 11
-
miejscem współczesnego człowieka w zmienionym, pełnym chaosu i techno-śmieciśrodowisku naturalnym. Wykorzystanie techniki plakatu (Anderwald 2008a) jestpowszechnie stosowane zarówno przez małe firmy handlowe jak i duże korporacjenajczęściej w celach pragmatycznych, tj. pozyskania klienta i pieniędzy, rzadko z po-wodu pełnienia jakiejś „misji”. Wszelkiego rodzaju wizualizacje przybierają corazto bardziej wyrafinowane formy. Mimowolnie obserwujemy dążenie do zadziwie-nia odbiorcy poprzez zaskakujące usytuowanie banerów (np. na tramwajach czy au-tobusach), nadmierne zwiększanie ich wielkości do rozmiarów gigantycznychbudynków (wieżowce), a także wprowadzanie wyrafinowanych systemów oświet-lenia czy takiej grafiki, która sugeruje trójwymiarowość.
Fot. 1. Olbrzymie bilbordy pokazujące znane motywy z kręgu światowej literatury i sztuki,ale w nowej, zwykle absurdalnej scenerii, podczas poznańskiej konferencji COP 4 były świa-domym zabiegiem szeroko zakrojonej kampanii wizualnej Greenpeace Polska zmuszającej dorefleksji nad miejscem współczesnego człowieka w zmienionym środowisku naturalnym(fot. M. Frydrysiak)
Photo 1. Huge billboards showing well known motifs from the world’s literature and art,but in new, usually absurd scenery, displayed during Poznań COP 4 Conference. Beinga part of wide visual campaign they were designed to make us think about the place ofa contemporary man in his altered natural environment
Wspólnym mianownikiem powyższych form użytkowych jest krótka i bardzosyntetyczna informacja ładnie opakowana w kolorowy obrazek. Kultura obrazkowa
Dariusz Anderwald ZIELONY PIJAR...12
strony:Makieta 1 7/17/2009 2:15 PM Strona 12
-
czy chcemy, czy nie, jest symptomem naszych „zdygitalizowanych” czasów (Opoka2008); raczej musimy to powszechnie zaakceptować i stosować w komunikacji zespołeczeństwem.
Metody komunikacji społecznej leśników są zwykle bardziej wyważone, jednakprzez to i standardowe. Czasami może powstawać wrażenie „zawłaszczania lasuprzez leśników” i „jedynie słusznej racji”, np. – jak pisze niezależny ekspertprof. Anna Kalinowska (2008) – po lekturze Poradnika Edukacji Leśnej. Wg niej nie-które sformułowania tam zawarte sugerują, że edukacja leśna ma stanowić odpórdla tych środowisk, które krytykują tzw. „gospodarowanie” w lesie i misję leśni-ków. Podobne zdanie prezentowały wiodące polskie NGO-sy w ocenie public rela-tions leśnych kompleksów promocyjnych jak i sami pomysłodawcy tej koncepcji:
„Wydaje się, że edukacja traktowana jest obecnie jako główny sens istnienia LKP,co nie jest zgodne z ich podstawowymi założeniami. Pierwotna idea leśnych kom-pleksów promocyjnych została wypaczona i stały się one miejscem reklamy i pro-pagandy. LKP promują las, leśników i państwowe leśnictwo. Niestety – w opiniiNGO – LKP nie promują istoty leśnictwa trwałego i zrównoważonego.” (Ander-wald 2004);
„Działalność propagandowa, edukacyjna oraz w zakresie ochrony przyrody po-dejmowana i realizowana w LKP spowodowała, że stały się one postrzegane jako„parki narodowe” Lasów Państwowych i zaczęły być tłumnie odwiedzane przez wy-cieczki szkolne i inne grupy zainteresowań.” (Szujecki 2004);
Ocena funkcjonowania leśnych kompleksów promocyjnych jest negatywna takżew środowisku leśników, jak i naukowców:
„Edukacja stała się niemal powszechnym działaniem niemal większości nadleś-nictw w kraju. Niektóre nadleśnictwa wykazują w tym zakresie większą aktywność,niż niejedno nadleśnictwo w LKP. W tej sytuacji edukacja przestała być wyróżni-kiem LKP.” (Kapuściński 2008a);
„W pełnym blasku pozostaje idea i inicjatywa tworzenia obszarów wzorcowych,modelowych, demonstracyjnych, promujących nowe podejście do gospodarki leśnej,w głębokim jednak cieniu działań PR-owskich oraz rozbudowanych niezawodo-wych programów edukacyjnych, pozostaje realizacja tej idei.” (Rykowski 2008).
Obecnie jednak coraz ciekawsze formy aktywności w zakresie komunikowaniasię ze społeczeństwem przejawia Centrum Informacyjne Lasów Państwowych(CILP) działające na wielu polach i różnymi metodami (Trzaskowski 2009). Jednąz ciekawszych realizacji jest funkcjonowanie bogatej tematycznie strony interneto-wej. W dobie nakierowanych na tanią sensację mediów obrazkowych (Opoka 2008)jest to bardzo ważne źródło rzetelnej informacji wysyłanej „na zewnątrz” firmy:
Studia i Materiały Centrum Edukacji Przyrodniczo-Leśnej R. 11. Zeszyt 1 (20) / 2009 13
strony:Makieta 1 7/17/2009 2:15 PM Strona 13
-
„Ponieważ w polskiej sieci brakowało zagadnień z zakresu edukacji przyrodni-czo-leśnej, powstał projekt Leśnego Wortalu „Las Rysia eRysia”. Leśny Wortal Edu-kacyjny www.erys.pl jest przedsięwzięciem Lasów Państwowychwspółfinansowanym przez NFOSiGW. Tematem Wortalu jest las jako złożony, bo-gaty ekosystem, czynnik kształtowania klimatu Ziemi oraz obiekt ochrony i zrów-noważonej gospodarki człowieka.” (Pikus 2008).
W 2008 r. po raz pierwszy na taką skalę przeprowadzono otwarte dla wszystkichchętnych internetowe głosowanie na stronach CILP1 pod nazwą „Leśne WydarzenieEdukacyjne 2008 Roku”. W ciągu niespełna jednego miesiąca swój głos oddałookoło 30 tys. internautów. Wśród nominowanych przez 16 rdLP różnorodnych wy-darzeń dominowały konkursy, następnie obchody i akcje (tab. 1). Mimo że nie cho-dziło o wartościowanie, lecz pokazanie „dobrej roboty” na zewnątrz i wewnątrzfirmy, początkowo formuła sondy (otwarte głosowanie online) u części osób zaj-mujących się edukacją i komunikacją społeczną na poziomie poszczególnych re-gionalnych dyrekcji LP wywołała niechęć i nieuzasadnioną obawę. Tymczasem rolakoordynatorów regionalnych jest nie do przecenienia; od ich kompetencji, aktyw-ności, elastyczności i otwartości zależy przecież ranga oraz efektywność organizo-wanych działań edukacyjnych i promocyjnych. Powinni to być ludzieo różnorodnych i wysokich umiejętnościach, w tym analitycznych. Brak dobrej ko-ordynacji – np. w kwestii tworzenia kolejnych ośrodków edukacyjnych w LP – po-wodować może marnotrawstwo niemałych funduszy publicznych. Podobnie zbytniamnogość i różnorodność podejmowanych inicjatyw przyczyniać się może do dez-informacji odbiorców i zakłócenia treści komunikatu. Z analizy tab. 1 można wysnućnastępujące wnioski. Ogólnie PR Lasów Państwowych jest rzeczowy i „prawdziwy”oparty na próbie nawiązywania komunikacji ze społeczeństwem poprzez edukację,a nawet wychowywanie. Tylko niewielka jest ilość tzw. „wrzutek” publicity.Głównym adresatem są dzieci (N=8), zaś formami aktywności konkursy. Rzadko(N=1) adresatem jest konkretna, jasno określona grupa docelowa (nauczyciele). Celeszczegółowe są bardzo różnorodne. Dominuje promocja funkcji społecznej (N=11),następnie przyrodniczej. Funkcja gospodarcza jest podejmowana tylko wyjątkowo(N=0,5).
Zdecydowane plusy PR:► Przekaz pozytywny (nieagresywny),► Informowanie interaktywne, oparte na prawdzie.
Zdecydowane minusy PR:► Małe nakierowanie na dialog i umiejętność słuchania,► Słabe nakierowanie na nieprzekonanych.
Dariusz Anderwald ZIELONY PIJAR...14
1 Wspólne przedsięwzięcie edukacyjne Centrum Edukacji Przyrodniczo-Leśnej w Rogowie oraz Cen-trum Informacyjnego Lasów Państwowych towarzyszące XIII Konferencji Współczesne ZagadnieniaEdukacji Leśnej Społeczeństwa. Regulamin konkursu na: www.cepl.sggw.pl
strony:Makieta 1 7/17/2009 2:15 PM Strona 14
-
Tab.
1.Po
dsum
owan
ieko
nkur
su„L
eśne
Wyd
arze
nie
Eduk
acyj
ne20
08ro
ku”
Tabl
e1.
Sum
mar
yof
the
“For
estE
duca
tiona
lEve
ntof
2008
”N
azw
aw
ydar
zeni
aO
pisw
ydar
zeni
aFo
rmuł
ado
min
ując
aA
dres
atC
elsz
czeg
ółow
y(P
,E,W
)Pr
omow
ana
funk
cja
Lasw
życi
usp
ołec
zeńs
twa
Wko
nkur
siew
zięł
oud
ział
1848
dzie
ciz8
6sz
kółz
obsz
aru
17na
dleś
nict
w.Za
-kr
este
mat
ykiw
ycie
czek
ites
tów
obej
mow
ałte
mat
yta
kie
jak
skła
dga
tunk
owy
lasó
wPo
lsce
,aw
szcz
egól
nośc
iwPo
lsce
półn
ocno
-wsc
hodn
iej,
rolę
lasu
wśr
o-do
wis
kuig
ospo
darc
ecz
łow
ieka
.Wpi
erw
szym
etap
ieko
nkur
suod
były
się
wy-
ciec
zki
ucze
stni
ków
dona
dleś
nict
wi
zakł
adów
prze
mys
łudr
zew
nego
oraz
spot
kani
az
sam
orzą
dam
i.Sp
ośró
duc
zest
nikó
wI
etap
u,kt
órzy
napi
sali
test
,w
yłon
iono
80os
óbdo
finał
u.Po
tem
final
iści
wdw
óch
grup
ach
ucze
stni
czyl
iww
ycie
czka
chdo
Kra
inie
Wie
lkic
hJe
zior
Maz
ursk
ich,
Haj
nów
kiiB
iało
wie
ży.P
ow
ycie
czka
chuc
zest
nicy
napi
sali
test
,któ
ryw
yłon
iłzw
ycię
zców
.
konk
urs
dzie
ciW
zros
twie
dzy
ole
sie
(E)
PRZY
R
Leśn
yfe
styn
prom
ocyj
no-e
duka
cyjn
yw
Sopo
cie
Na
najp
opul
arni
ejsz
ymw
tejc
zęśc
iPol
skid
epta
ku,P
lacu
Kur
acyj
nym
prze
dw
ejśc
iem
naso
pock
iem
olo,
wsz
ystk
iena
dleś
nict
wa
RD
LPpr
zygo
tow
ują
stoi
ska,
nakt
óryc
hor
gani
zow
ane
sągr
y,za
baw
yik
onku
rsy
ote
mat
yce
przy
rodn
iczo
leś-
nej
iek
olog
iczn
ej.
Ww
ydzi
elon
ejcz
ęści
plac
uor
gani
zow
ana
jest
wys
taw
apo
łącz
onaz
moż
liwoś
ciąz
akup
usa
dzon
ekdr
zew
ikrz
ewów
wyh
odow
anyc
hpr
zez
leśn
ików
zW
irtw
najs
tars
zym
wPo
lsce
leśn
ymog
rodz
iede
ndro
logi
czny
m.W
czas
iefe
styn
usz
czeg
ólni
epr
ezen
tow
ane
jest
zapl
ecze
tury
styc
zne
gdań
skie
jdy-
rekc
ji.M
iarą
zain
tere
sow
ania
fest
ynem
jest
liczb
aod
wie
dzaj
ącyc
hgo
gośc
i,kt
óra
osią
gnęł
aw
tym
roku
ok.1
2ty
s.os
ób.
fest
ynro
dzin
yPr
omoc
jaot
war
tej
firm
yLP
(P)
SPO
Ł
Cho
inki
nadz
iei
Reg
iona
lnaD
yrek
cjaL
asów
Pańs
twow
ych
wK
atow
icac
hw
razz
Fund
acją
Eko-
logi
czną
„Ark
a”po
raz
drug
iprz
epro
wad
ziła
wgr
udni
u20
07r.
nate
reni
ew
oje-
wód
ztw
aśl
ąski
ego,
opol
skie
goi
mał
opol
skie
goak
cję
pod
nazw
ą„C
hoin
kina
dzie
i”.A
kcja
pole
gała
napr
zygo
tow
aniu
prze
zszk
oły
świą
tecz
nych
prog
ram
ówar
tyst
yczn
ych
dla
dom
ówpo
moc
ysp
ołec
znej
,wcz
asie
któr
ych
pens
jona
riusz
ety
chdo
mów
otrz
ymyw
alio
dle
śnik
ówpi
ękni
eprz
ystro
jone
prze
zdzi
ecii
mło
dzie
żch
oink
i.D
oak
cjiz
głos
iłosi
ępon
ad1,
7ty
s.m
łody
chlu
dziz
60sz
kółi
prze
dszk
oli.
Odw
iedz
ilion
ipon
ad4
tys.
osób
star
szyc
hzb
lisko
70do
mów
pom
ocy
społ
eczn
ej.
akcj
adz
ieci
,do
rośl
iIn
tegr
acja
zin
nym
igr
upam
isp
ołec
znym
i
(W)
SPO
Ł
Dzi
eńO
twar
tyLa
sów
Pańs
twow
ych
zR
adie
mK
rakó
w
Wra
mac
hD
niO
twar
tych
LPw
Mał
opol
sce
RD
LPw
Kra
kow
iezo
rgan
izow
ała
Dzi
eńO
twar
tyz
Rad
iem
Kra
ków
.Stu
dio
radi
apr
zeni
osło
się
naje
den
dzie
ńdo
Nad
leśn
ictw
aPi
wni
czna
,by
spot
kać
się
zle
śnik
amii
pom
ówić
oic
hco
dzie
nnej
prac
y.W
rela
cjac
hna
żyw
om
ówio
noo
hist
orii
iter
aźni
ejsz
ości
Lasó
wB
eski
duSą
deck
iego
,oza
dani
ach
ipow
iąza
niac
hna
ukii
gosp
odar
kile
śnej
.Aud
ycje
prze
-pl
atan
eby
łysy
gnał
amił
owie
ckim
i.N
iebr
akło
takż
ega
węd
ona
jbar
dzie
jsm
ako-
wity
chgr
zyba
chw
Pols
ce.P
rzez
cały
tydz
ień
naan
teni
era
dia
odby
wał
się
takż
eko
nkur
swie
dzy
ola
sach
„Las
czek
ana
was
”.Le
śnic
yza
daw
alip
ytan
iado
tycz
ące
mał
opol
skic
hla
sów.
Słuc
hacz
ewyg
ryw
alin
agro
dydn
ia–
albu
my
ote
mat
ycep
rzy-
rodn
iczo
leśn
ej.N
agro
dągł
ówną
byłw
eeke
ndow
ypo
bytd
ladw
óch
osób
wO
ś-ro
dku
Szko
leni
owo-
Wyp
oczy
nkow
ym„L
eśni
k”w
Zako
pane
m
audy
cja
radi
owa
mło
-dz
ież,
doro
śli
Przy
bliż
enie
społ
ecze
ństw
uco
dzie
nnej
prac
yle
śnik
a
(P)
SPO
Ł
strony:Makieta 1 7/17/2009 2:15 PM Strona 15
-
Rok
żubr
aw
Bie
szcz
adac
hR
ok20
08og
łosz
ono
Rok
iem
Żubr
aw
Bie
szcz
adac
h.W
ram
ach
obch
odów
mia
łom
iejs
cew
iele
wyd
arze
ń:ob
chod
yD
nia
Żubr
aw
Luto
wis
kach
,•
przy
znan
iepi
erw
szyc
hpi
ęciu
stat
uete
k„B
iesz
czad
zkie
goŻu
bra”
osob
omza
służ
onym
dla
ochr
ony
przy
rody
naPo
dkar
paci
u,•
zorg
aniz
owan
ieM
iędz
ynar
odow
ejK
onfe
renc
jiN
auko
wej
„Żub
rwSi
eciN
atur
a20
00”,
•re
aliz
acja
film
u„Ż
ubrj
estd
ziki
wB
iesz
czad
ach”
,•
wyd
anie
map
y„Ż
ubro
prow
adza
poB
iesz
czad
ach”
,•
wyd
anie
ksią
żki„
Żubr
przy
wró
cony
góro
m”,
•ud
ział
wR
egio
naln
ych
Targ
ach
„Agr
obie
szcz
ady
2008
”po
dha
słem
„Bie
szcz
adzk
ieżu
bry”
izdo
byci
epr
zez
RD
LPna
grod
yza
najle
psze
stoi
sko
targ
owe.
Obc
hody
rodz
iny
Och
rona
przy
rody
(żub
r
(E)
PRZY
R
Porz
ądku
jem
yio
dnaw
iam
yla
sN
ater
enie
RD
LPw
Łodz
iodb
yłas
ięIX
edyc
jaor
gani
zow
aneg
ood
2000
r.ko
n-ku
rsu
„Por
ządk
ujem
yio
dnaw
iam
yla
s”.W
konk
ursi
ew
zięł
yud
ział
dzie
ciz
27pl
aców
ekoś
wia
tow
ych,
któr
eup
orzą
dkow
ały
1481
hate
renó
wle
śnyc
h,za
lesi
ły7,
15ha
grun
tów
oraz
wyk
onał
ypi
elęg
nacj
ena
pow
ierz
chni
44,5
hala
su.P
onad
touc
zest
nicy
konk
ursu
wzi
ęliu
dzia
łww
ielu
war
szta
tach
ekol
ogic
znyc
h,od
wie
dzal
iśc
ieżk
idyd
akty
czne
,tw
orzy
lipr
ace
plas
tycz
neo
tem
atyc
ele
śnej
,aw
lesi
elik
wi-
dow
alie
fekt
ydz
iała
nia
kłus
owni
ków
:wny
kiis
idła
.
konk
urs
dzie
ciD
bało
śćo
czys
tość
lasu
(W)
SPO
Ł
Świę
toK
witn
ąceg
oZa
wilc
aN
aprz
ełom
iekw
ietn
iaim
ajan
ater
enie
RD
LPw
Lubl
inie
odby
was
ięfe
styn
na-
zwan
yŚw
ięte
mK
witn
ąceg
oZa
wilc
a.Id
eąśw
ięta
jest
uwra
żliw
ieni
e,zw
łasz
cza
dzie
ci,n
alas
ipod
kreś
leni
ejeg
ow
alor
ówes
tety
czny
chja
kośr
odow
iska
,zkt
órym
czło
wie
kje
stni
eroz
łącz
nie
zwią
zany
.Pod
czas
fest
ynu
wyg
łasz
ane
sąkr
óciu
tkie
poga
dank
i,od
byw
ająs
ięko
nkur
syro
dzin
ne,p
okol
enio
we,
„bra
nżow
e”,w
któr
ych
tlepo
zost
aje
zaw
sze
las.
Każ
dego
roku
prze
prow
adza
się
akcj
ę„p
roek
olog
iczn
ą”,
jak
zbió
rka
bate
rii,m
akul
atur
yitp
fest
yndz
ieci
,U
wra
żliw
ieni
ena
pięk
nola
su
(W)
PRZY
R.
IVM
azur
ski
Kon
kurs
Sygn
alis
tów
Myś
liwsk
ich
16si
erpn
iaw
Spyc
how
ieod
byłs
ięIV
Maz
ursk
iKon
kurs
Sygn
alis
tów
Myś
-liw
skic
him
.Tom
kaN
apió
rkow
skie
go,w
spół
orga
nizo
wan
ypr
zezR
DLP
wO
lszt
y-ni
e.N
aim
prez
ęzj
echa
litrę
bacz
ez
całe
gokr
aju
–w
ystą
piło
ich
łącz
nie
okoł
ost
u.Tr
ębac
zeza
prez
ento
wal
izar
ówno
trady
cyjn
esyg
nały
myś
liwsk
ie,j
akiu
twor
yuś
-w
ietn
iają
ceło
wie
ckie
uroc
zyst
ości
.Kon
kurs
zako
ńczy
łsię
konc
erte
mga
low
ym,
któr
ypr
zebi
egał
ww
iecz
orne
jsce
nerii
ibył
najw
ięks
ząat
rakc
jądl
alic
znie
przy
-by
łejp
ublic
znoś
ci.T
ego
dnia
odby
łasi
ęta
kże
char
ytat
ywna
aukc
japr
acpl
asty
cz-
nych
irz
eźbi
arsk
ich.
Prze
dsta
wio
noró
wni
eżdw
iew
ysta
wy:
mal
arsk
ąor
azek
spoz
ycje
prez
entu
jące
urok
imaz
ursk
iejp
rzyr
ody
izag
adni
enia
zwią
zane
zhi
s-to
riąle
śnic
twa,
gosp
odar
kąle
śną
ioch
roną
lasu
.
konk
urs
doro
śli
Prez
enta
cja
trady
cji
myś
liwsk
ich
(E)
SPO
Ł
strony:Makieta 1 7/17/2009 2:15 PM Strona 16
-
Mło
dzie
żna
tropa
chpr
zyro
dy
RD
LPw
Pile
zorg
aniz
ował
asz
óstą
edyc
jęko
nkur
su„N
atro
pach
przy
rody
”.Po
nad
tysi
ącm
łody
chpr
zyro
dnik
ówod
jesi
enid
ow
iosn
yob
serw
ował
oży
cie
pta-
ków
iow
adów
.Sw
oje
spos
trzeż
enia
mło
dzie
żza
mie
ściła
pote
mw
różn
orod
nych
prac
ach
ocen
iany
chpr
zez
kom
isje
nasz
czeb
lusz
kół,
nadl
eśni
ctw
iRD
LPw
Pile
.Po
zaob
serw
acja
mip
rzyr
ody
mło
dzil
udzi
eta
kże
doka
rmia
liil
iczy
lipt
akio
raz
prze
kazy
wal
isw
oją
wie
dzę
kole
gom
wcz
asie
konk
ursó
wsz
koln
ych,
lekc
jipr
zy-
rodn
iczy
ch,w
ysta
wiw
ycie
czek
.Na
wys
taw
iepo
konk
urso
wej
moż
naby
łopo
dzi-
wia
ćm
akie
tyla
suim
row
isk,
natu
raln
ych
rozm
iaró
wpa
pier
oweg
obo
cian
aw
gnie
ździ
eor
azżu
raw
iew
ykon
ane
zdr
ewna
.
konk
urs
mło
dzie
żW
rzos
tw
iedz
yna
tem
atpt
aków
iow
adów
(E)
PRZY
R
ITy
posa
dźsw
oje
drze
wko
Jak
coro
kuna
wio
snę,
odok
oło
10la
t,po
nad
200
wyc
how
ankó
wpo
znań
skic
hsz
kółi
prze
dszk
oliw
zięł
oud
ział
wak
cjie
duka
cyjn
ej„I
Typo
sadź
swoj
edrz
ewko
”.Tr
adyc
yjni
eju
żsa
dzon
kipr
zeka
zało
idow
iozł
ona
mie
jsce
akcj
iNad
leśn
ictw
oG
niez
no,a
inst
rukc
jisa
dzen
iadz
ieci
omud
ziel
alis
tude
nciA
kade
mii
Rol
nicz
ej(o
becn
ieU
niw
ersy
tetu
Przy
rodn
icze
go)n
ależ
ący
doK
oła
Leśn
ików
.
akcj
aed
ukac
yjna
dzie
ciSa
dzen
iedr
zew
ka(W
)SP
OŁ
Świę
toPo
lski
ejN
ieza
pom
inaj
kiPo
raz
pier
wsz
yw
hist
orii
ogól
nopo
lski
eob
chod
yŚw
ięta
Pols
kiej
Nie
zapo
mi-
najk
iodb
yły
sięna
rado
msk
imde
ptak
u.Im
prez
azgr
omad
ziła
tłum
ym
iłośn
ików
ro-
dzim
ejpr
zyro
dyi
dobr
ejza
baw
y,kt
órej
nie
brak
ował
ona
scen
iei
stoi
skac
hpr
zygo
tow
anyc
hpr
zez
leśn
ików
.Zap
reze
ntow
ały
się
nani
chna
dleś
nict
wa
LKP
„Pus
zcza
Koz
ieni
cka”
,LK
P„P
uszc
zaŚw
ięto
krzy
ska”
,LK
P„L
asy
War
szaw
skie
”iR
DLP
wŁo
dzi.
Naj
wię
kszą
popu
larn
ości
ąci
eszy
łysi
ęlo
terie
,kon
kurs
yiz
a-ba
wy,
wkt
óryc
hna
leża
łood
pow
iedz
ieć
napy
tani
ao
tem
atyc
ele
śnej
.Sym
bolic
z-ny
mm
omen
tem
tego
rocz
nego
świę
taby
łow
spól
nepo
sadz
enie
niez
apom
inaj
ekna
skw
erze
przy
pom
niku
Jana
Koc
hano
wsk
iego
wR
adom
iu,
nieo
poda
lsc
eny
głów
nej.
obch
ody
rodz
iny
Prom
ocja
otw
arte
jfir
my
LP
(P)
SPO
Ł.
Mod
erni
zacj
aw
ieży
Goe
ben
Nie
mie
cka
wie
żado
wod
zeni
a,zw
ana
Dzw
onem
,wyb
udow
ana
wla
tach
1936
-19
38,p
ełni
łaro
lębu
nkra
cent
rali
alty
lery
jski
ejib
yła
głów
nym
obie
ktem
kom
ple-
ksu
bunk
rów
bate
rii„G
oebe
n”.W
ieża
wla
tach
2004
-200
8zo
stała
odre
mon
tow
ana.
Nie
mie
cką
bate
riępr
zyst
osow
ano
dopo
trzeb
ochr
ony
prze
ciw
poża
row
ej,t
ury-
stycz
nych
iedu
kacy
jnyc
h.O
biek
tpoł
ożon
yw
sosn
owym
,nad
mor
skim
lesie
,zkt
ó-re
gota
rasu
wid
okow
ego
rozt
acza
siępr
zepi
ękny
wid
okna
Mor
zeB
ałty
ckie
iZal
ewSz
czec
ińsk
i,od
tego
roku
jest
mie
jsce
mw
spól
nych
pols
ko-n
iem
ieck
ich
spot
kań,
war
szta
tów
,kon
fere
ncji,
wys
taw
iakc
jipr
zyro
dnic
zych
.Prz
epro
wad
zona
mod
er-
niza
cjaz
osta
łaju
żdoc
enio
naw
yróż
nien
iem
wko
nkur
sieM
oder
niza
cjaR
oku
2007
wka
tego
rii„O
biek
tysp
ortu
irek
reac
ji”.
inw
esty
cja
mło
-dz
ież,
doro
śli
Wzb
ogac
enie
infr
astru
ktur
yed
ukac
yjne
j
(E)
SPO
Ł
Raj
d„N
abu
rszt
yno-
wym
szla
ku”
Reg
iona
lnaD
yrek
cjaL
asów
Pańs
twow
ych
wSz
czec
inku
zorg
aniz
ował
awm
aju
nate
reni
ePo
mor
zaŚr
odko
weg
oX
XJu
bile
uszo
wy
Raj
dLe
śnik
ów„N
abu
rszt
y-no
wym
szla
ku”.
Podw
óch
dnia
chw
ędró
wki
pom
alow
nicz
ych
szla
kach
,spł
ywu
kaja
kow
ego
oraz
poło
wów
dors
zyna
pełn
ymm
orzu
doko
nano
pods
umow
ania
rajd
uw
Am
fitea
trze
wK
osza
linie
.Wcz
tere
chba
zach
wyt
yczo
no29
tras
rajd
o-w
ych
izre
aliz
owan
ocz
tery
wyj
ścia
wm
orze
.WR
ajdz
ieuc
zest
nicz
yło
2148
osób
.Tr
adyc
yjni
epr
zepr
owad
zono
szer
egko
nkur
sów
rajd
owyc
h,a
koni
ecim
prez
yuw
ieńc
zono
zaba
wą
tane
czną
.
rajd
rodz
iny
Wyc
how
anie
prze
zre
krea
cję
itur
ysty
kęw
lasa
ch
(W)
SPO
Ł
strony:Makieta 1 7/17/2009 2:15 PM Strona 17
-
Film „Sek
rety
lasu
”„S
ekre
tyla
su”
sąko
ntyn
uacj
ąna
grod
zone
goN
agro
dąim
.A.L
oret
a„M
aga-
zynu
Leśn
ego
Kuj
awiP
omor
za”.
Tym
raze
mko
nwen
cjap
rogr
amu
„Sek
rety
lasu
”je
stni
eco
inna
.Zap
lano
wan
opr
oduk
cjęc
zter
ech
odci
nków
,wkt
óryc
hau
torz
ypo
-ka
zują
pory
roku
wla
sach
kuja
wsk
o-po
mor
skic
h.Są
toch
arak
tery
styc
zne
obra
zyiz
jaw
iskap
rzyr
odni
czew
świe
cier
oślin
izw
ierz
ąt,a
takż
epro
wad
zona
rów
nole
gle
–w
zgod
ziez
praw
amin
atur
y–
dzia
łaln
ośćg
ospo
darc
zaio
chro
nnal
eśni
ków.
Pro-
duce
ntem
prog
ram
uje
stA
genc
jaPR
O-F
ILM
Ann
yiT
omas
zaK
linge
rów
.Rea
li-za
cja
seria
luje
stpr
owad
zona
przy
wsp
ółpr
acy
zTV
PIn
fow
Byd
gosz
czy
oraz
nadl
eśni
ctw
iRD
LPw
Toru
niu.
film
rodz
iny
Wrz
ost
wie
dzy
odz
iała
lnoś
cigo
spod
arcz
ejio
chro
nnej
leśn
ików
(E)
GO
SPPR
ZYR
Inte
grac
yjna
ście
żka
przy
rodn
iczo
-dy
dakt
yczn
a„N
asz
Las”
Wpa
ździ
erni
kuw
arsz
awsk
ady
rekc
jaot
wor
zyła
now
ąśc
ieżk
ę,zl
okal
izow
aną
nate
reni
ePu
szcz
yB
iałe
j(N
adle
śnic
two
Pułtu
sk)w
obsz
arze
Nat
ura
2000
.Prz
e-zn
aczo
naje
ston
adl
adz
ieci
,mło
dzie
żyid
oros
łych
.Tra
saśc
ieżk
iczę
ścio
wo
po-
kryw
asi
ęz
atra
kcyj
nym
iszl
akam
itur
ysty
czny
mib
iegn
ącym
iprz
ezna
sze
lasy
.W
ędró
wkę
przy
rodn
iczą
pośc
ieżc
eww
aria
ncie
krót
szym
800
mid
łużs
zym
okoł
o5
kmm
ożna
prow
adzi
ćsa
mod
ziel
nie
lub
zpr
zew
odni
kiem
–le
śnik
iem
.Czę
śćpo
-cz
ątko
wam
acha
rakt
ersz
czeg
ólni
eint
egra
cyjn
y–
jest
przy
stoso
wan
adla
osób
nie-
pełn
ospr
awny
chpo
rusz
ając
ych
się
naw
ózka
chin
wal
idzk
ich.
ście
żka
przy
r.-ed
ukac
yjna
dzie
ci,
mło
-dz
ież
Sadz
enie
drze
wka
(W)
SPO
Ł
„Zie
lony
Row
er”
,,Zie
lony
Row
er”
tocy
klic
zny
prog
ram
eduk
acyj
no-w
arsz
tato
wy,
kier
owan
ydo
osób
zajm
ując
ych
się
eduk
acją
leśn
ąsp
ołec
zeńs
twa.
Przy
jęta
dwuc
zęśc
iow
afo
rmuł
apr
ogra
mu
pozw
ala
ucze
stni
czyć
wni
med
ukat
orom
leśn
ym,
ata
kże
uczn
iem
inau
czyc
iele
m,u
moż
liwia
jąct
ymsa
mym
zroz
umie
nies
woj
ego
odbi
orcy
,sp
osob
um
yśle
nia
ipos
trzeg
ania
lasu
ocza
miu
czni
a.W
pier
wsz
ejcz
ęści
ucze
st-
nicy
,pod
różu
jąc
naro
wer
ach,
odw
iedz
ają
wyz
nacz
one
szko
łyip
row
adzą
zaję
cia
eduk
acyj
nezw
iąza
nez
leśn
ictw
emip
racą
leśn
ika.
Cze
śćdr
uga
tood
wró
ceni
eró
l–
doty
chcz
asow
inau
czyc
iele
staj
ąsi
ęuc
znia
mii
maj
ąm
ożliw
ość
pozn
aćat
rak-
cyjn
em
etod
ypr
acy
zm
łodz
ieżą
szko
lną.
Wos
tatn
ieje
dycj
ipro
gram
uw
zięł
oud
ział
70le
śnik
ówza
jmuj
ącyc
hsi
ęed
ukac
jąek
olog
iczn
ąor
azok
oło
2500
uczn
iów
.
prog
ram
eduk
acyj
nydz
ieci
,do
rośl
i,na
uczy
-ci
ele
Inte
grac
jaśr
odow
isk
leśn
ików
,uc
znió
win
aucz
ycie
li
(E)
SPO
Ł
Raz
em(N
=16)
7–
Edu
kacj
a(E
),6
–W
ycho
wan
ie(W
),3
–Pr
omoc
ja(P
)
11–
SPO
Ł.
4,5
–PR
ZY
R.
0,5
–G
OSP
.
8(+
5)–
dzie
ci,
5–
rodz
iny,
5–
doro
śli,
5–
mło
dzie
ż
4–
konk
urs,
2–
fest
yn,
2–
obch
ody,
2–
akcj
a
strony:Makieta 1 7/17/2009 2:15 PM Strona 18
-
Wśród wymienionych na ryc. 2 podstawowych technik „uwodzenia” w edukacjinieformalnej na najwyższym miejscu plasują się formy aktywizujące: kampanie,akcje, programy, projekty, wycieczki, najniżej zaś stoją nachalna promocja i propa-ganda.
Nieposiadanie żadnej strategii PR (w jakiejkolwiek firmie) jest marnotrawieniempodejmowanego trudu, a w przypadku LP zainwestowanych niemałych (Przybylski2008) środków finansowych w infrastrukturę edukacyjną. Należy jak najszybciejopracować strategię dalszej promocji edukacji leśnej oraz systemowe rozwiązaniadotyczące jej chociaż częściowego samofinansowania. Potrzebne jest do tego nietylko rodzicielskie „dostrzeganie problemu” przez ścisłe kierownictwo LP, ale kie-runkujące badania socjologiczne i rozważne, fakultatywne (nienakładające nowychobowiązków) dla nadleśnictw zapisy prawne (Sobociński 2008, Ćwiek 2008). Po-trzebne jest podjęcie takich zdecydowanych działań zaradczych, by „pełnoletnia”niebawem edukacja leśna potrafiła żyć także trochę własnym życiem, nie tylkowedług – co prawda porządkujących, ale czasami też nieludzkich – zarządzeń i wy-tycznych. Bardzo trudno o jednoznaczną receptę. W środowisku osób od lat kon-sekwentnie zajmujących się działalnością edukacyjną panuje pogląd o koniecznościwprowadzenia częściowej odpłatności za usługi edukacyjne i udostępnianie infra-struktury przez Lasy Państwowe, bo jeśli coś jest „za darmo”, to w powszechnymodczuciu „mniej wartościowe”. Być może zatem należy rozważyć „urynkowienie”stanowisk edukatorów leśnych (niekoniecznie pracowników LP) jako niezależnychprzewodników przy nadleśnictwach? W Danii edukacja leśna jest uwzględnionaw programach szkolnych. Zajęcia w lasach są tam częściowo płatne i finansowaneprzez placówki oświatowe (Kalinowska 2008). Tymczasem w Polsce edukacji leś-nej nie ma w podstawie programowej polskiego szkolnictwa. Co gorsza w roz-porządzeniu ministra edukacji narodowej z dnia 23 sierpnia 2007 r. – nie pojawia sięw ogóle słowo „las” (!), natomiast młodzi Polacy edukacji ekologicznej mają byćuczeni dopiero od IV klasy szkoły podstawowej (Białecki 2008).
Może także należy dokonać jasnego podziału na: (1) edukację leśną prowadzonąprzez przygotowanych pedagogicznie leśników prowadzących „zielone lekcje”w leśnych kompleksach promocyjnych i (2) turystykę edukacyjną, czyli „zwiedza-nie lasu” oparte na systemie przewodników po leśnych ścieżkach w pozostałychnadleśnictwach? O ile ci pierwsi powinni funkcjonować w ramach wydzielonychstanowisk z jasno określoną ścieżką awansu zawodowego jako przygotowani peda-gogicznie i psychologicznie leśniczowie ds. edukacji (Chrzanowski 2006), o tyle cidrudzy, w zależności od predyspozycji, mogliby po przeszkoleniu na przewodnikaleśnego uprawiać odpłatnie proste formy edukacji. Tylko przy tego typu rozwiąza-niach systemowych byłoby możliwe pełne wykorzystanie już istniejącej infrastruk-tury edukacyjnej LP, objęcie powszechną edukacją przyrodniczo-leśną (ekologiczną)większości polskich szkół, jednocześnie bez narzucania tego w sposób obligato-ryjny wszystkim leśnikom.
Studia i Materiały Centrum Edukacji Przyrodniczo-Leśnej R. 11. Zeszyt 1 (20) / 2009 19
strony:Makieta 1 7/17/2009 2:15 PM Strona 19
-
Być może powinno się dążyć do tego, by przy pomocy odpowiedniej (szeroko za-krojonej) profesjonalnej kampanii promocyjno-edukacyjnej (np. „Lasy są fajne!”)promować: częściowo odpłatne leśne usługi edukacyjno-turystyczne, ogólnopań-stwowy charakter LP, edukację przyrodniczo-leśną. Obecnie bolączką nadleśnictw,które formalnie w większości posiadają (godne pochwały) programy edukacji leś-nej jest „akcyjność”, tj. uruchamianie doraźnych akcji (rzadko projektów), które zewzględów finansowych nie trwają dłużej niż kilka miesięcy (Sobociński 2008).
W celu uniknięcia rozpraszania efektu podejmowanych działań, przy ich ogrom-nej różnorodności, należy dążyć do wyznaczania celów nadrzędnych i jasnego okreś-lania grup docelowych, aby „przekonywać nieprzekonanych”. Jak ilustruje ryc. 1.osiągnięcie jednego celu, zwykle nie oznacza końca możliwości. Wręcz przeciwniepojawiają się nowe cele i nowe metody ich osiągania, pod warunkiem nieustannejewaluacji procesu dochodzenia do celów poprzednich (Żornaczuk-Łuba 2008). In-nymi słowy, np. inwestycje poczynione w ostatnich latach w infrastrukturę eduka-cyjno-turystyczną powinny w konsekwencji przynosić także (w przyszłości lub jużteraz!) wymierne efekty społeczne – kształtowanie postaw relacji człowiek-przy-roda oraz efekty ekonomiczne – częściowa amortyzacja lub samofinansowanie sięponiesionych inwestycji.
Ponieważ kształtowanie postaw nie zawsze związane jest z przekazywaniem wie-dzy, natomiast prawie zawsze z promocją lub propagowaniem, zawsze coś promu-jemy: Lasy Państwowe – mniej, NGOsy, parki narodowe i krajobrazowe – bardziej– ekologiczny światopogląd!
Ryc. 2. Podstawowe techniki “uwodzenia” edukacji nieformalnejFig.2 Basic techniques of “seducing” with non-formal education
Dariusz Anderwald ZIELONY PIJAR...20
strony:Makieta 1 7/17/2009 2:15 PM Strona 20
-
Kontekst historyczny edukacji nieformalnej
Edukacja przyrodnicza i leśna, i przyrodniczo-leśna, wpisują się w nurt szerokopojętej edukacji ekologicznej w Polsce, która jest swoistym fenomenem i pokłosiemtransformacji świadomości ekologicznej lat 90. XX w. dotyczącej filozofii zacho-wania różnorodności biologicznej i zrównoważonego rozwoju ludzkości (Burger2005, Kalinowska 2008). W Polsce transformacja świadomości ekologicznejzwiązana jest z czasem także transformacji ustrojowej (Burger 2005). Wśródgłównych czynników należy wymienić: demokratyzację życia i upodmiotowieniespołeczeństwa, powołanie samorządów lokalnych, zmiana struktury przemysłu i nie-zbyt przejrzyste zmiany w prawodawstwie ekologicznym.
Jedne z pierwszych i nadal podstawowych dokumentów czy aktów prawnych do-tyczących edukacji przyrodniczo-leśnej cechuje deklaratywność oraz brak zapisówszczegółowych:
1994 r. Zarządzenie dyrektora generalnego LP nr 30 w sprawie LKP (Punkt 6celów LKP…prowadzenie szkoleń Służby Leśnej i edukacji ekologicznej społeczeń-stwa);
1997 r. Konstytucja Rzeczpospolitej Polski (władze publiczne są zobowiązane doprowadzenia polityki zapewniającej bezpieczeństwo ekologiczne współczesnemui przyszłym pokoleniom);
1997 r. Ustawa o lasach paragraf dopuszczający wsparcie edukacji z środkówcelowych budżetu państwa
Polityka Leśna Państwa (jednym z podstawowych zadań realizowanych przezLasy Państwowe jest edukacja leśna społeczeństwa).
Niejednoznaczność zapisów ustawy o lasach i zarządzeń dyrektora generalnegoLP powodują słabe umocowanie prawne i niestabilność finansową edukacji leśnej,która jednak w ponad 70% jest finansowana z środków nadleśnictw (rocznie to około30 tys. zł na jedno nadleśnictwo w kraju). Aksjologiczne rozmydlenie pojęcia edu-kacji ekologicznej m.in. na edukację leśną jest dezinformujące dla środowisk nie-leśnych, np. prawniczych czy pedagogicznych, co w konsekwencji skutkuje brakiemkolejnych zapisów porządkujących. Jak zauważa Ćwiek (2008) należy ustawowowprowadzić przepisy, które jednoznacznie wskażą podmioty odpowiedzialne zaopracowanie (i wdrożenie w życie! – DA) długofalowych programów i standardówedukacji przyrodniczo-leśnej w LP oraz będą koordynowały tę edukację z innymipodmiotami edukacji nieformalnej jak: NGO-sy, parki krajobrazowe i narodowe,a także formalnej – jednostkami systemu oświaty.
Studia i Materiały Centrum Edukacji Przyrodniczo-Leśnej R. 11. Zeszyt 1 (20) / 2009 21
strony:Makieta 1 7/17/2009 2:15 PM Strona 21
-
Kontekst filozoficzny edukacji nieformalnej
Bez względu na środowisko, obecny światopogląd i hierarchia wartości są po-chodną pre- i historycznego konfliktu czy nawet różnicy zdań pomiędzy człowie-kiem, a środowiskiem naturalnym. Chodzi o znane przeciwstawienie:
CZŁOWIEK – NATURA
Dychotomia ta ma wiele realizacji nie tylko filozoficznych, historiozoficznych,ale też literackich i jest jednym z ważniejszych motywów w literaturze wielu naro-dów. W XX w. wywodzą się z niej dwa nurty filozoficzne kształtujące światopoglądwspółczesnych ludzi (tab. 2). Upraszczając, dla jednych – to człowiek, dla drugich– to przyroda były miarą wszech rzeczy. Efektem Szczytu Ziemi w Rio de Janeirojest nowa filozofia XXI w.; to filozofia zachowania różnorodności biologiczneji zrównoważonego rozwoju ludzkości; to poszukiwanie kompromisów w coraz bar-dziej złożonej rzeczywistości społecznej, przyrodniczej i ekonomicznej. Świato-pogląd ekologiczny współczesnego człowieka został wzbogacony o kolejneautonomiczne składowe:
CZŁOWIEK – NATURA – KULTURA – CYWILIZACJA
Tab. 2. Dwa podstawowe nurty historiozoficzne dotyczące wzajemnych relacji człowiekai przyrody (za Rykowski 2008 zmienione)
Table 2. Two basic philosophic trends in the history considering mutual relations of humanand nature (after Rykowski 2008 altered)
NURTANTROPOCENTRYCZNY
SokratesProtagoras (człowiek miarą wszech rzeczy)Święty Augustyn (czyńcie sobie
Ziemię poddaną)Kartezjusz (człowiek rozumny
– racjonalizm)Newton (świat – przyroda jako maszyna)Marks (przyroda – las nie ma wartości,praca ma wartość)
XX w. (surowcowe traktowanie przyrodyw imię rozwoju cywilizacyjnego,konsumpcjonizmu i nonkonformizmu)
Dariusz Anderwald ZIELONY PIJAR...22
NURTBIOEKOCENTRYCZNY
Tales z MiletuHeraklit z EfezuSpinozaSchelling (romantyzm)J. J. RousseauA. SchopenhauerM. HeideggerKon. XX w. (przyroda
miarą wszech rzeczy)
strony:Makieta 1 7/17/2009 2:15 PM Strona 22
-
Bez względu na pojawiające się różnice zdań (vide np. Rospuda, PuszczaBiałowieska), wymiernymi efektami transformacji świadomości ekologicznej w Pol-sce są:
► zwiększenie liczby parków narodowych do 23 w 2001,► powstanie kilkunastu leśnych kompleksów promocyjnych,► powstanie około kilkuset ośrodków EE,► utworzenie nowego kierunku studiów (ochrona środowiska)
na polskich uczelniach wyższych,► początek powszechnej segregacji i recyklingu odpadów,► powstanie wielu oczyszczalni ścieków,► powstanie nowych form ochrony przyrody (np. strefy ochronne ptaków).
W/w efekty były rezultatem oddolnego, spontanicznego ruchu społecznego; po-wstawały bez zachęt ze strony administracji państwowej, zarówno oświatowej jaki ekologicznej. Jest to swoisty fenomen kulturowy lat 90. XX w. – przykład za-chodzącej wtedy transformacji świadomości ekologicznej polskiego społeczeństwa(Burger 2005). Ich wspólnymi wyznacznikami były wolontariat i pełnienie „misji”.
Dzisiaj edukację ekologiczną można postrzegać jako narzędzie odgrywające klu-czową rolę w kształtowaniu po pierwsze światopoglądu ekologicznego (w sensieogólnym), po drugie promocji cudzych i własnych wartości oraz punktów widzenia(w sensie szczegółowym). Dlatego zajmuje się nią wiele środowisk, nie tylko for-malnie z nią związanych.
Zielony pijar – przyrodniczy
Demokratyzacja życia sprzyjała powstaniu wielu niezależnych ekologizującychorganizacji pozarządowych. Badacz ruchów ekologicznych P. Gliński (1989) stwier-dza wyraźny wzrost liczebny tzw. NGO’sów ze 135 w 1989 r. do 700 w 1995. Dzi-siaj trudno już oszacować ich liczbę. To ogromna rzesza ludzi pełnych ciekawychinicjatyw, aktywnych społecznie, którzy nie mają żadnej nadrzędnej instancji za-rządzającej. W czasach transformacji ustrojowej państwa uzyskali możliwość zrze-szania się, posiadania osobowości prawnej, posiadania swoich zarządów, władz,statutów.
Ze względu na ich liczbę i niezależność nie sposób o jeden wspólny mianownikw lansowanych przez nie wartościach i metodach działania, dlatego obserwowaćmożna skrajne postawy od katastrofistów i ekowojowników, poprzez konstruktywnei merytorycznie poprawne, do lojalistów i satelitów istniejących instytucji pań-stwowych. Organizacje o charakterze umiarkowanym realizują jasno sformułowanecele statutowe i posiadają przejrzyste środki finansowe (w większości przypadkówna ich stronach internetowych znajdują się do wglądu bilanse księgowe za ostatnielata). Jednocześnie są elementem dobrego obyczaju kontroli społecznej instytucji
Studia i Materiały Centrum Edukacji Przyrodniczo-Leśnej R. 11. Zeszyt 1 (20) / 2009 23
strony:Makieta 1 7/17/2009 2:15 PM Strona 23
-
publicznych (Frączak 2009) pełniącego rolę lustra czy papierka lakmusowego, dla-tego niedawno (2005 r.) uzyskały od państwa formę opieki w postaci możliwości 1%odpisu od podatku obywateli czy instytucji, które utożsamiają się z ich poglądamii formami działania.
Celem strategicznym zielonego pijaru przyrodniczego jest – BIOEKOCEN-TRYZM, który można by zdefiniować jako: promocję różnorodności biologicznej,zwiększanie stref oddziaływania przyrody, edukację światopoglądową społeczeństwopartą na koncepcji człowieka jako współskładnika natury, gdzie nadrzędną dewiząjest hasło: „przyroda miarą wszech rzeczy”.
Pomijając ekowojowników można stwierdzić, że „kwestia ekologiczna” w od-biorze społecznym normalnieje, choć oczywiście nadal istnieje wiele obszarów kon-fliktogennych dotyczących przykładowo przebiegu szlaków komunikacyjnych (wtym tras narciarskich i rajdów samochodowych), zachowań konsumenckich, gos-podarki odpadami czy funkcjonowania terenów leśnych o wysokich walorach przy-rodniczych. W społeczeństwach demokratycznych: NGOsy mają prawo do innychpunktów widzenia! Instytucje państwowe muszą się z tym godzić, właśnie zewzględu na demokratyzację życia publicznego. Z drugiej jednak strony stosowaniedemokracji do rozstrzygania konfliktów CZŁOWIEK – PRZYRODA – CYWILI-ZACJA jest niedopuszczalne. Np. referendum, czyli „siła większości”, miało roz-strzygnąć o losach Rospudy. Ekologom nie chodziło o poszerzanie granic Rospudy,lecz ograniczenie ingerencji człowieka w imię „awansu cywilizacyjnego” (za Ry-kowski 2007).
Z kolei w innym znanym konflikcie dotyczącym Puszczy Białowieskiej podsta-wowymi przyczynami konfliktów są (za Kapuściński 2008b):
1. radykalizacja poglądów,2. słaba pozycja nauki (brak badań, kryzys autorytetów, unikanie spraw
merytorycznych),3. słabe, niespójne prawo.
Warto zauważyć, że najczęstszą przyczyną bardziej znanych konfliktów są właś-ciwie błędy i zaniedbania urzędnicze, a nie złe zamiary NGO’sów:
„Od czterech lat funkcjonowała dobra tradycja, że projekt takich zadań (rocznezadania ochronne dla parków narodowych – DA) był wnikliwie analizowany i przy-gotowywany, w tym opiniowany przez Rady Naukowe poszczególnych parków,a także poddawany publicznym konsultacjom społecznym. Mimo ułomności tychkonsultacji (Ministerstwo zostawiało zwykle organizacjom pozarządowym dwa ty-godnie na zaopiniowanie 23 projektów wymagających szczegółowej analizy), trybten umożliwiał wyeliminowanie z projektów wielu zapisów niekorzystnych dlaprzyrody (Okraska, Szymczuk 2005);
Dariusz Anderwald ZIELONY PIJAR...24
strony:Makieta 1 7/17/2009 2:15 PM Strona 24
-
„Ustanawiając zadania ochronne dla parków narodowych na 2005 r. zdecydowałPan (minister środowiska – DA) też, że – odmiennie niż w latach 2000-2004 – ichprojekty nie będą poddawane żadnym konsultacjom społecznym.” (Jermaczek2005).
Podstawowym zadaniem władz (urzędników) wszystkich szczebli powinno byćjednak wykorzystanie dużego potencjału wsparcia społecznego i rozwiązywanienieuniknionych różnic zdań poprzez współpracę i poszukiwanie kompromisów!Pojawiające się czasami w prasie leśnej, nawet tzw. niezależnej, tendencyjnie zjad-liwe teksty niepotrzebnie dzielą zielony pijar i ustawiają zainteresowanych po prze-ciwnych stronach barykady (w tym wypadku leśników i ekologów):
„Pozycja ta („Drugie życie drzewa” – red.), swym charakterem szerzy przeko-nania autorów2, za pomocą uporczywej propagandy, czyli wpisuje się w nurt in-doktrynacji ekologicznej. Tym bardziej jest niebezpieczna, że autorzy wręcznaciskają na zmiany drogą rewolucyjną. Natomiast leśnictwo i leśnicy budzą mojeuznanie za wrodzony im konserwatyzm i związaną z tym ewolucyjność. /…/ Żar-tobliwie rzecz ujmując, lektura ta i sam tytuł nasuwają mi trochę złośliwe skojarze-nie, że – martwy ekolog, to lepszy ekolog.” (Kusiak 2004).
Ze względu na niepokojący spadek od 1999 r. nakładów na ochronę środowiskaw Polsce w sferze budżetowej, NGOsy szybko nauczyły się z jednej strony – ko-rzystać z rosnących środków finansowych polskich i zagranicznych mechanizmówi funduszy, z drugiej zaś strony – rozliczać wydatkowane środki w postaci efektówrzeczowych i ekologicznych (tzw. wskaźnik produktu i wskaźnik rezultatu). Dekla-ratywnie większość NGOsów funkcjonuje non profit, jednak bez pieniędzy niebyłyby w stanie prowadzić profesjonalnie i skutecznie swojej działalności (tab. 3);podobnie jak LP, bez funkcji surowcowej (!) nie byłyby w stanie spełniać funkcjiochronnych i społecznych. Bez pieniędzy zarówno edukacja jak i ochrona przyrodynie jest możliwa. Najlepszym tego przykładem jest brak planów ochrony – z jasnookreślonym przedmiotem, celem i metodami ochrony – nawet polskich parków na-rodowych i rezerwatów przyrody. Wzrost wymagań w zakresie ochrony przyrody nieidzie w parze ze wzrostem świadomości. Konsekwencją wymagań są ograniczeniai zakazy. W przeciwieństwie do NGOsów, budżetowe środki finansowe przezna-czane na ochronę przyrody w niewielkim stopniu trafiają na bezpośrednie działaniaochronne. Większość z nich stanowią koszty różnego rodzaju opracowań (progra-mów, planów), w których najbardziej brak wskazań – jak chronić? (Kapuściński2008b).
Studia i Materiały Centrum Edukacji Przyrodniczo-Leśnej R. 11. Zeszyt 1 (20) / 2009 25
2 M. Gutowski – doc. w Zakładzie Lasów Naturalnych IBL w Białowieży; A. Bobiec – dr nauk leśnych,współzałożyciel Towarzystwa Ochrony Puszczy Białowieskiej; P. Pawlaczyk – absolwent leśnictwa,członek Państwowej Rady Ochrony Przyrody i Komitetu Ochrony Przyrody PAN; K. Zub – absolwentUniwersytetu w Białymstoku, pracownik naukowy Zakładu Badania Ssaków PAN w Białowieży
strony:Makieta 1 7/17/2009 2:15 PM Strona 25
-
Niektóre pozytywne techniki „uwodzenia” (promocji bioekocentryzmu) stoso-wane przez Eko-NGOsy:
1. realizacja kampanii edukacyjnych za pomocą środków masowego przekazu(prasa, radio i tv),
2. realizacja poprawnych dydaktycznie programów edukacyjnych,3. własne wydawnictwa (biuletyny, czasopisma, książki, plakaty, foldery, bro-
szury),4. tworzenie strategii ochronny gatunków i siedlisk,5. opiniowanie aktów prawnych,6. prowadzenie bezinwazyjnych badań,7. prowadzenie monitoringu na szeroką skalę (dzięki wolontariuszom),8. aktywne działania ochronne,9. prowadzenie dobrej kontroli społecznej opartej na perswazji i szukaniu roz-
wiązań pośrednich.
Niektóre wymierne wskaźniki rezultatu „uwodzenia” stosowanego przez Eko-NGOsy:
1. Stworzenie aktywnych form ochrony przyrody alternatywnych do konser-watorskich (strefy ochronne),
2. Zainicjowanie i prowadzenie ogólnopolskiego monitoringu ptaków (KOO,OTOP, pro Natura),
3. Zwiększenie liczby obszarów Natura 2000 (poprzez Shadow List),4. Wpływ na zmiany przepisów i aktów prawnych dot. ochrony przyrody (Klub
Przyrodników, Salamandra),5. Powstanie ogólnonarodowych debat publicznych dotyczących Rospudy
i Puszczy Białowieskiej.
Tab. 3. Przychody (bez kosztów) niektórych Eko-NGOsów po 2000 roku(źródło: strony internetowe, Las Polski)
Table 3. Revenues (without costs) of some ecological non-government organizationsafter 2000 (source: Internet, Polish Forest)
Dariusz Anderwald ZIELONY PIJAR...26
Nazwa organizacji Krótka charakterystyka OkresbilansuPrzychody [PLN](średnia dwuletnia)
GREENPEACEINTERNATIONAL Finansowane całkowicie przez indywidual-nych darczyńców (program Direct Dialo-
que), których liczbę szacuje się na około 2.8mln. Posiada 28 biur i prowadzi działalnośćw 42 krajach na całym świecie. Aby zacho-wać swoją niezależność Greenpeace nieprzyjmuje dotacji od rządów, partii poli-tycznych i korporacji.
2006-2007 778.674.000
strony:Makieta 1 7/17/2009 2:15 PM Strona 26
-
Studia i Materiały Centrum Edukacji Przyrodniczo-Leśnej R. 11. Zeszyt 1 (20) / 2009 27
RSPB – KrólewskieTowarzystwoOchrony Ptaków(The Royal Societyfor the Protectionof Birds – RSPB)
Zajmuje się ochroną ptaków i zachowaniembioróżnorodności na terenie Wielkiej Bryta-nii oraz na skalę światową, działaniami narzecz przyrody, środowiska naturalnegooraz ludzi.
2007 346.626.000
PTOP – PolskieTowarzystwoOchrony Ptaków
Finansowane ze składek członkowskich, da-rowizn osób prywatnych i instytucji wspie-rających, dotacji celowych oraz sprzedażywydawnictw.
2005-2006 2.806.000
OTOP – Ogólnopol-skie TowarzystwoOchrony Ptaków
Zrzesza około 2000 członków i 20 grup lo-kalnych, ma cztery biura, zatrudnia kilku-nastu stałych pracowników i posiada dwarezerwaty przyrody. Partner światowej fe-deracji towarzystw ochrony ptaków – BIR-DLIFE INTERNATIONAL.
2003-2004 1.968.516
GREENPEACEPOLSKA
Zob. GREENPEACE INTERNATIONAL 2006-2007 1.697.322
KLUBPRZYRODNIKÓW
Fundusze Klubu powstają ze składekczłonkowskich, środków przekazywanychprzez różne instytucje, fundacje i osoby pry-watne oraz z działalności gospodarczej.
2004-2005 1.602.000
PTL – PolskieTowarzystwoLeśne
Najważniejsze zadania Towarzystwa toinicjowanie rozwoju badań naukowychw leśnictwie, powiązanie nauki z praktyką,popularyzacja wiedzy leśnej. Wydaje jednoz najstarszych czasopism leśnych na świe-cie "Sylwan". PTL od wielu lat jest człon-kiem Międzynarodowej Unii OchronyPrzyrody (IUCN). Działalność wspieranaprzez Lasy Państwowe, sprzedaż wydaw-nictw, wykłady.
2005-2006 1.171.500
PTOP „Salamandra”– Polskie Towarzy-stwo Ochrony Przy-rody „Salamandra”
Cel działania to konserwatorska ochronaprzyrody – flory, fauny, ekosystemów i kraj-obrazów oraz szeroko pojęta edukacja przy-rodniczo-ekologiczna. Założone przezgrupę biologów. Wszystkie przedsięwzięciakierowane są przez specjalistów z danychdziedzin, jednak ich realizacja możliwa jestdzięki szerokiemu wsparciu społecznemu –w tym składkom licznych członków, daro-wiznom oraz pomocy wolontariuszyw wielu przedsięwzięciach.
2005-2006 873.711
KOO – KomitetOchrony Orłów Zajmuje się ochroną i monitoringiem naj-rzadszych ptaków szponiastych i puchacza.
Posiada 9 koordynatorów i około 450 człon-ków. Działalność wspierana przez EkoFun-dusz, NFOSiGW, GEF/SGP UNDP.
2005-2006 234.000
strony:Makieta 1 7/17/2009 2:15 PM Strona 27
-
Niektóre negatywne symptomy zielonego pijaru przyrodniczego
Niezrozumienie przez część NGOsów zależności funkcji ochronnej i społecznejod produkcyjnej w LP powoduje czasami bezpardonowe stawianie drugiej strony„pod ścianą”, poprzez radykalizację postaw, unikanie dialogu czy eskalację metodnacisku. Jednocześnie oponenci nie przedstawiają innych, alternatywnych form roz-wiązania w/w zależności. W większości więc sami nie rozwiązują podstawowegodylematu XXI w., tj. opozycji: CZŁOWIEK – NATURA – KULTURA – CYWILI-ZACJA. Promocja sztucznego zwiększania „stref wpływu” przyrody poprzez two-rzenie kolejnych form i instytucji ochrony przyrody, rozciąganie granic rezerwatówczy parków narodowych nie jest jedynym dobrym i skutecznym rozwiązaniem. Cobowiem z cennymi przyrodniczo siedliskami i gatunkami w lasach gospodarczych?Poza tym objęcie całej polskiej części Puszczy Białowieskiej granicami parku na-rodowego nie musi wcale oznaczać zachowania jej walorów przyrodniczych.W chwili obecnej wśród niektórych ekologizujących organizacji pozarządowychdaje się zauważyć niepokojące zjawisko nadmiernej komercjalizacji – odpłatnego„świadczenia usług” i zanikania misji wolontariatu. W naszych krajowych warun-kach może to być efektem nienadążania przemian ekonomicznych za dokonanymizmianami ustrojowymi i ich pochodną – transformacją światopoglądu ekologicz-nego. Z drugiej strony komercjalizacja NGOsów może też być naturalnym efektemurynkowienia jakości oferowanej usługi i produktu ekologicznego, za który po pro-stu trzeba obecnie zapłacić. Za powyższą jakością produktu stoi bogata, różnorodnai praktyczna wiedza ekspercka, przywództwo naukowe liderów, innowacyjność sto-sowanych rozwiązań (Dolata 2009), chęć do eksperymentowania, zaangażowaniezrzeszonych w odpowiednie struktury członków przekonanych do „swoich” racji.Komercjalizacja NGOsów dotyczy głównie inwentaryzacji i waloryzacji przyrod-niczych, dokonywania ocen i raportów oddziaływania na środowisko m.in. na ob-szarach Natura 2000, opracowywania dokumentacji dotyczących powoływania formprzyrody i innych.
Wydaje się, że obecnie podstawowym wyzwaniem dla zielonego pijaru przyrod-niczego jest postawienie pytania i odpowiedź na nie: Czy stosunek człowieka doprzyrody nie powinien być określony na nowo? Co właściwie jest miarą człowiekaekologicznego – dzisiaj? Konkretnie, w jaki sposób chronić, by jednocześnie takżeużytkować dobra przyrodnicze bez zagrożenia ich trwałości? Czy obowiązującydawniej, na wzór Ligi Ochrony Przyrody, archetyp Strażnika przyrody dzisiaj jestwystarczający?
W poszukiwaniu nowych dróg wiele organizacji pozarządowych opracowałowłasne profesjonalnie przygotowane programy i pakiety edukacyjne przyjmowanez dużym uznaniem zarówno w środowisku leśników, jak i nauczycieli. Coraz częś-ciej dochodzi do połączenia sił i środków dla bardziej skutecznego działania na tympolu:
Dariusz Anderwald ZIELONY PIJAR...28
strony:Makieta 1 7/17/2009 2:15 PM Strona 28
-
„O edukacji leśnej społeczeństwa realizowanej przez leśników wypowiem siębardzo pozytywnie. Dodam, że leśnicy często ściśle współpracują z lokalnymiszkołami, a my – jako organizacja pozarządowa – jesteśmy do szkół zapraszani albosami wykazujemy pod tym względem inicjatywę. /…/ Nauczyciel nigdy nie będziew stanie przekazać praktycznej wiedzy tak, jak zrobi to leśniczy. /…/ Dlatego za-równo leśnicy, jak i my – przedstawiciele organizacji pozarządowych – jesteśmyw każdej szkole mile widziani.” (Rzępała 2008);
„Mamy wśród leśniczych prawdziwych entuzjastów takiej działalności /…/ Jedenz nich jest prezesem tutejszego koła Towarzystwa Przyjaciół Lasu, zrzeszającegookoło 80 członków, wśród nich nauczycieli, lekarzy, urzędników. Pod okiem leśni-czego organizują dla młodzieży i dorosłych sadzenie lasu, grzybobrania, dokarmia-nie zwierząt, różne turystyczne imprezy. I bardzo dobrze, bo potrzebni nam sąsojusznicy.” (Pudlis 2008).
Duży respekt i podziw budzi inna organizacja nie ekologiczna, lecz wybitnie cha-rytatywna, w swej istocie oparta na misji wolontariatu i czynieniu dobra, a miano-wicie Wielka Orkiestra Świątecznej Pomocy (WOŚP). Jak wynikaz międzynarodowych badań Brand Basset Valuator przeprowadzonych w 50 kra-jach świata, WOŚP wśród organizacji pożytku publicznego jest najlepszą marką naświecie (!). Dodatkowo także w ogóle wśród wszystkich marek (nawet takich jak McDonalds czy Coca-Cola!) w Polsce również najlepsza jest WOŚP (Karpieszuk 2009).Na czym polega sukces WOŚP? Sprawdzano główne cechy marki:
► Wyróżnialność► Zapotrzebowanie na nią,► Szacunek wobec niej,► Wiedzę o niej.
Orkiestrze w badaniu przypisano archetyp Wojownika, którego charakteryzujesiła, dynamizm, odwaga, działanie moc, zwyciężanie.
Zielony pijar – leśny
LP także podległy duchowi czasów przemian świadomościowych, co stopniowoskutkuje pozytywnymi zmianami w leśnictwie, np. ochroną przyrody i ekosystemuleśnego, a nie – jak dawniej – tylko ochroną lasu i drzewostanów. Wg niektórychw praktyce leśnej nadal jest to deklaratywne i niewystarczające (Fonder 2008). Kon-sekwencja to zmiana filozofii ochrony i hodowli lasu opartych na naśladownictwienatury (Bernadzki 2008, Brzeziecki 2008), np.: przywracanie naturalnych składówdrzewostanów, odnowień naturalnych, zwiększanie różnorodności gatunkowej drze-wostanów (wielogatunkowość, wielopiętrowość), budowa małej retencji, pozosta-
Studia i Materiały Centrum Edukacji Przyrodniczo-Leśnej R. 11. Zeszyt 1 (20) / 2009 29
strony:Makieta 1 7/17/2009 2:15 PM Strona 29
-
wianie leżaniny w lesie, mikoryzacja sadzonek, pozostawianie biogrup na zrębachi inne. Obowiązująca dziś koncepcja lasu wielofunkcyjnego budzi czasami znakizapytania (Rykowski 2002) i zmusza do poszukiwania nowych rozwiązań (Zielony,Anderwald 2008). Jednak dzisiejsze dochody z produkcji drewna nie wystarczą nautrzymanie lasu wielofunkcyjnego zgodnego z wymaganiami społeczeństwa (Ber-nadzki 2008).
Lasy spełniają od 3 do 52 funkcji (Marszałek 1997). W przyrodzie, w rzeczy-wistości, każdy las pełni wiele funkcji, jednak trudno je sklasyfikować i opisać (Zie-lony 2008). Lasu i przyrody jako całości nie da się wycenić i podzielić naposzczególne funkcje czy usługi, lecz w dłuższej perspektywie nie będzie możnautrzymać dominacji funkcji produkcyjnej jako tej, która finansuje pozostałe. Ina-czej wielofunkcyjność lasu będzie kolejnym stereotypem! Zrównoważony rozwój totakże równowaga ekonomiczna poszczególnych funkcji (Płotkowski 2008). Byćmoże zatem należy część funkcji próbować urynkowić, w tym również usługi edu-kacyjne? (Anderwald 2006, Marszałek 2006, Laurów 2006). Tymczasem strukturaprzychodów statystycznego nadleśnictwa w ok. 85 % oparta jest na funkcji pro-dukcyjnej, zaś środki celowe na edukację (art. 54 ustawy o lasach) stanowią zaled-wie znikomy ułamek procenta (ryc. 3). W 2006 r. LP uzyskały przychody ogółem4887,5 mln zł. W przychodach nadleśnictw największy udział miała działalnośćpodstawowa i administracyjna – ponad 4171 mln zł, w tym ze sprzedaży drewna4123 mln zł (tj. 99%!).
Ryc. 3. Struktura przychodu nadleśnictw w 2006 r. (dane DGLP)Fig. 3. Revenues structure of the forest inspectorates in 2006 (data of DGLP)
Dariusz Anderwald ZIELONY PIJAR...30
działalność podstawowai administracyjna (85,3%)
pozostałe przychodynadleśnictw (12,6%)
działalność uboczna(0,8%)
środki budżetowe przeka-zane na nadzór nad lasamiinnych własności (0,2%)
dotacje z budżetu państwana podsatwie art.. 54ustawy o lasach (0,6%)działalność dodatkowa(0,5%)
strony:Makieta 1 7/17/2009 2:15 PM Strona 30
-
Wg innych koncepcji:1. Całkowite pogodzenie i spełniane w równym stopniu przez las różnych funk-
cji – jest niemożliwe i rodzi konflikty (Rykowski 2002);2. Separacja funkcji lasu – neoliberalne poglądy na gospodarkę leśną suge-
rujące określenie dominującej funkcji lasu i podporządkowanie jej zabie-gów gospodarczych (Pretzsch i in. 2007, Zielony i Anderwald 2008);
3. Koncepcja lasu wielofunkcyjnego jest trudna do realizacji, ale należy spo-kojnie i konsekwentnie wdrażać ją do praktyki (Bernadzki 2007).
Europa– jedyny kontynent,gdzie funkcje lasu są łączne, stąd las– wielofunkcyjny
Wydaje się, że urynkowienie pozaprodukcyjnych funkcji lasu może być mocnoograniczane poprzez brak ich odpowiedniej promocji:
„Wszyscy w Polsce powinni dowiedzieć się, że:Tylko wypoczynek wśród drzew tak naprawdę przywraca siły,Prawdziwy mężczyzna wypoczywa w leśniczówce,Śpiew ptaków ukoi twe skołatane nerwy,Spacer w dąbrowie wygładza cerę– czy nie tak mogą brzmieć leśne hasła marketingowe?” (Marszałek 2006);
„ /…/ mamy lasy wspaniałe, mamy leśników najwyższej klasy i to na każdymszczeblu zarządzania, dlaczego tak źle promujemy więc nasz dorobek? /…/ leśnicyjakoś nie mogą zdobyć się na dynamicznych, przedsiębiorczych rzeczników praso-wych i specjalistów od współczesnej reklamy, promujących Lasy zgodnie z ich zna-czeniem gospodarczym i społecznym oraz faktycznymi osiągnięciami. Nie widaćnas również w wielkonakładowej prasie ogólnodostępnej. Tu na głowę bije nas prze-mysł drzewny /…/. W radiu i telewizji jesteśmy zwykle w czasie małej oglądal-ności.” (Laurów 2006);
„Lasy Państwowe dysponują bazą obiektów edukacyjnych umożliwiającą po-tencjalnie przeprowadzenie praktycznych zajęć z edukacji ekologicznej dla wszyst-kich młodych Polaków. Obiekty te są często niewykorzystane w należyty sposób/…/ możliwości korzystania z nich są niedostatecznie rozpropagowane. Mimo po-wstawania leśnych kompleksów promocyjnych i mimo działań promocyjnych Cen-trum Informacyjnego Lasów Państwowych wiedza o możliwościach infra-strukturalnych Lasów Państwowych wśród pedagogów jest wciąż zbyt mała.”(Białecki 2008).
Studia i Materiały Centrum Edukacji Przyrodniczo-Leśnej R. 11. Zeszyt 1 (20) / 2009 31
Inne kontynenty– funkcje lasu rozłączne, stąd lasy:– plantacyjne– ochronne– rekreacyjne
strony:Makieta 1 7/17/2009 2:15 PM Strona 31
-
Wśród licznych zadań i funkcji, które ma spełniać polskie leśnictwo jest takżefunkcja zwana społeczną. Jej najciekawszą realizacją, choć zupełnie bezpłatną dlaspołeczeństwa jest edukacja przyrodniczo-leśna.
Półformalnie edukacja w wydaniu leśnym często skupia się mocniej na promo-cji firmy i obalaniu stereotypów psujących wizerunek leśnika – dobrego gospoda-rza lasu, niż na edukowaniu. Z punktu widzenia public relations przedsiębiorstwato nic zdrożnego, to nawet całkiem logiczna konsekwencja, pod warunkiem prze-strzegania zasad dobrego pijaru. Jednak z punktu widzenia propedeutyki nauczania,nie jest to pozytywne zjawisko, głównie ze względu na „rozmydlenie” celów nau-czania, które w praktyce różnie są przez samych leśnych edukatorów rozumiane.Niestety, część leśników traktuje edukację albo jako rodzaj ekoturystyki na leśnychścieżkach, albo tylko jako narzędzie propagandowe do walki z niesprawiedliwymistereotypami:
„(Leśnicy) to grupa społeczna, która dostrzega potrzebę i sens prowadzenia edu-kacji leśnej społeczeństwa. Czy jest to potrzebne każdy może sobie odpowiedziećśledząc komunikaty płynące z różnych mediów. /…/ PGL LP, zarządzając jednymz największych majątków narodowych – lasami, jest gospodarstwem proekologicz-nym, w interesie którego jest również zmiana postaw społecznych wobec problema-tyki środowiska przyrodniczego” (Kucharski 2006).
Cytowany Autor, jako pracownik LP, walczy z jednym stereotypem (jakiś ogól-nomedialny wróg leśnictwa), ale jednocześnie sam nierozważnie, mimowolniekształtuje kilka innych:
– las jako proekologiczne gospodarstwo (ekofabryka drewna),– edukacja leśna to interes,– środowisko przyrodnicze to problem dla ludzi.
Łatwo zauważalnym celem strategicznym zielonego pijaru leśnego jest – AN-TROPOCENTRYZM, który można by zdefiniować jako: promocję zarządzania(przez ludzi) lasem wielofunkcyjnym, leśnictwa proekologicznego zorientowanegona naśladowaniu natury (jednak przez leśników); rozwój zrównoważony (aleczłowieka!); mitologizacja sprawczej roli leśnika i efektów jego pracy – gospodar-czego typu drzewostanu3.
„Dobra robota” – Dobry Wizerunek?
Edukacja leśna społeczeństwa staje się od 2003 r. jedną z działalności podsta-wowych i planowych. Obecnie coraz lepiej zorganizowana, posiada do dyspozycji
Dariusz Anderwald ZIELONY PIJAR...32
3 „Do tej pory nie wypracowano powszechnie deklarowanego (podkr. – DA) ekosystemowego podej-ścia w zagospodarowaniu lasu i prowadzonych zabiegach gospodarczych. Działania hodowlanei ochronne nadal są ukierunkowane na drzewostan lub jego warstwy, nie stosuje się naturalnych wzor-ców zespołów roślinnych w odnawianiu lasu bądź zalesieniach, w zbyt małym zakresie stosowana jestpółnaturalna hodowla lasu oraz techniki i technologie bezpieczne dla człowieka i przyjazne dla środo-wiska.” (Fonder 2008).
strony:Makieta 1 7/17/2009 2:15 PM Strona 32
-
jednostkę medialną (Centrum Informacyjne Lasów Państwowych), inicjatywneciało merytoryczne (tzw. Zespół zadaniowy ds. edukacji leśnej społeczeństwa), obej-mującą cały kraj rzeszę pracowników terenowych, programy edukacji leśnej w nad-leśnictwach oraz wciąż rozwijającą się infrastrukturę. LP na potrzeby edukacji leśnejspołeczeństwa wykorzystują około 4,5 tys. własnych obiektów, a promocją i edu-kacją leśną objętych jest około 2 mln osób rocznie! (Chrzanowski 2008).
W chwili obecnej plasuje to LP na jednym z najwyższych miejsc w naszym krajuw realizacji misji edukacji ekologicznej w ogóle. Stawia to je w gronie nowoczes-nych firm, a jednocześnie – co trzeba podkreślić – instytucji państwowych – pla-stycznych, dobrze zarządzanych i otwartych na zewnątrz:
„ Wszystkich obiektów edukacyjnych na terenie Nadleśnictwa Kwidzyn4 jestokoło 70. Właściwie w każdym kompleksie leśnym /…/ można je spotkać. Są todobrze oznakowane szlaki piesze, rajdowe ścieżki konne, ścieżki rowerowe i dy-daktyczne. – W lasach naszego nadleśnictwa znaki zakazu wjazdu należą do rzad-kości /…/ Zamiast stawiać bariery i szlabany, nasi leśniczowie, podleśniczowie,przedstawiciele straży leśnej starają się edukować, przyzwyczajać do odpowied-niego zachowania w lesie. /…/. Tu właśnie, w środku lasu, schodzi się kilka szlakówturystycznych: pieszy, konny, rowerowy. ” (Pudlis 2008).
Mimo to, iż zbyt duża różnorodność może rozpraszać efektywność, efekty rze-czowe prowadzonej promocji i edukacji leśnej są rzeczywiście imponujące (zaChrzanowski 2008):
► 40 wyspecjalizowanych ośrodków edukacyjnych,► 235 izb leśnych w nadleśnictwach,► 458 wiat edukacyjnych,► 833 leśnych ścieżek dydaktycznych (najpopularniejsze!),► a także inne powierzchnie takie, jak: szkółki leśne, drzewostany
nasienne czy też niektóre rezerwaty przyrody,► bardzo dużo ciekawych wydarzeń leśnych o charakterze
masowym promujących zrównoważone leśnictwo.
Ośrodki edukacyjne – uwaga może być niewypał !?
W 2007 roku liczba obiektów wykorzystywanych w edukacji leśnej zwiększyłasię o 20%. Obecnie jest to ponad 4500 różnorodnych obiektów. Infrastruktura todobra inwestycja. Jednak dalszy rozwój infrastruktury bez możliwości jej profesjo-nalnej obsługi edukacyjnej i utrzymania nie ma sensu. Przykładowo kontrola NIK(NIK 2003) wykazała, iż przychody z prowadzenia działalności ubocznej i dodat-kowej w 62,7% kontrolowanych nadleśnictw były niższe, niż koszty. Największe
Studia i Materiały Centrum Edukacji Przyrodniczo-Leśnej R. 11. Zeszyt 1 (20) / 2009 33
4 Nadleśnictwo Kwidzyn – Lider Polskiej Ekologii 2008 roku w kategorii: „Kształtowanie postawekologicznych przez turystykę”.
strony:Makieta 1 7/17/2009 2:15 PM Strona 33
-
straty przynosiło utrzymanie kosztochłonnych i nieprzynoszących dochodów oś-rodków szkoleniowo-wypoczynkowych i hotelowych. Leśnicy w pogoni za staty-stykami (Chrzanowski 2008) zatracają jakość, satysfakcję, ale też efektywnośćprowadzonej edukacji. Innym przykładem, w pewnym sensie mobilizującym dowstrzemięźliwości w tym zakresie, mogą być parki narodowe, gdzie przez ostatnieosiemnaście lat ok. 30 % środków NFOŚiGW było przeznaczanych na edukację.W latach 1989-2007 całkowity koszt przedsięwzięć realizowanych z zakresu edu-kacji ekologicznej wyniósł 663,55 mln zł. Średnio daje to ok. 37 mln zł rocznie.NFOŚiGW doposażył w ramach tego m.in. bazę ok. 90 ośrodków edukacji ekolo-gicznej, wspomógł przygotowanie ponad 30 ekspozycji, 205 ścieżek edukacyjnych,300 programów aktywnej edukacji. Mimo to: tylko ok. 10% turystów, którzy od-wiedzają parki, korzysta z ośrodków edukacyjnych (!). Również wizerunek parkóww naszym społeczeństwie nie jest zadawalający, bo opiera się o funkcjonujący w po-wszechnej opinii niesprawiedliwy stereotyp, że: w parkach narodowych nic niewolno robić!
Czy zatem sama „dobra robota” leśników w dalszej perspektywie wystarczy nadobry wizerunek? Wydaje się, że w dzisiejszych czasach niekoniecznie. Wizerunekz punktu widzenia PR jest „towarem”, który należy dobrze sprzedać (Laurów 2005).
Oczekiwania społeczne – ścieżki
Zarówno w parkach jak i w niektórych nadleśnictwach LP przysłowiową „piętąachillesową” stają się obecnie ścieżki edukacyjne, które są najbardziej oczekiwanąprzez społeczeństwo od leśników formą kontaktów i edukacji. W 2006 r. kilka ty-sięcy leśników – najczęściej miłych, uśmiechniętych ludzi w ciemnozielonych mun-durach – przeprowadziło w LP nieodpłatnie ponad 13,8 tys. takich zajęć dla około513 tys. dzieci (Chrzanowski 2006). To ciężka praca i wzbudza wielki szacunek.Statystycznie wygląda to bardzo poprawnie. Nauczyciele i młodzież są również za-dowoleni, choć nie traktują spaceru po lesie w kategoriach zajęć dydaktycznych, ra-czej jako eko- czy silvaturystykę. „Uwodzone” skutecznie dobrym wizerunkiemleśników społeczeństwo zakochało się więc w takim otwartym leśnictwie! Jednakistnieje również druga strona pięknie opakowanego edukacyjnego medalu (Chrza-nowski 2008) i groźba niewydolności całego systemu.
Powszechność przyjętego przez LP modelu edukowania społeczeństwa (Kapuś-ciński 2008a) corocznie an