REPUBLIKA E SHQIPËRISË UNIVERSITETI I TIRANËS

INSTITUTI I STUDIMEVE EVROPIANE

DISERTACION

PËR MBROJTJEN E GRADËS SHKENCORE DOKTOR

ZGJERIMI I BASHKIMIT EVROPIAN DHE SFIDAT E SHQIPËRISË NË KUADËR TË ANËTARËSIMIT

PUNOI: UDHËHEQËS SHKENCOR Msc. Joana KOSHO Prof.Asoc.Dr. Eva TAFILI (HYSKAJ)

Tiranë, 2015

REPUBLIKA E SHQIPËRISË UNIVERSITETI I TIRANËS

INSTITUTI I STUDIMEVE EVROPIANE

Disertacion i paraqitur nga:

Joana KOSHO

Në kërkim të gradës shkencore:

DOKTOR

Në “Studime Evropiane dhe Integrim Evropian”

ZGJERIMI I BASHKIMIT EVROPIAN DHE SFIDAT E SHQIPËRISË NË KUADËR TË ANËTARËSIMIT

Specialiteti: Diplomaci dhe Marrëdhënie Ndërkombëtare

Udhëheqës Shkencor: Prof. Asoc. Dr. Eva Tafili (Hyskaj)

Mbrohet më, dt. ...../ ....../ 2015 1. ..................................................... Kryetar 2. ..................................................... Anëtar (oponent) 3. ..................................................... Anëtar (oponent) 4. ..................................................... Anëtar 5. ..................................................... Anëtar

Tiranë, Janar 2015

ii

© E drejta e autorit: Joana Kosho

Ky punim shkencor është formatuar sipas kërkesave të Rregullores së Programit të Doktoratës ‘Studime Evropiane dhe Integrim Evropian’, të Institutit të Studimeve Evropiane.

Asnjë material nuk mund të riprodhohet, kopjohet, publikohet, modifikohet, shpërndahet apo shitet, i plotë apo pjesë të tij në formë elektronike apo në letër, pa autorizimin me shkrim të

autores.

iii

DEKLARATË STATUORE

Nën përgjegjësinë time deklaroj se ky studim është punuar prej meje, nuk është prezantuar asnjëherë para një institucioni tjetër arsimor për vlerësim dhe nuk është botuar asnjëherë. Deklaroj gjithashtu që, sipas rregullave akademike dhe etike, kam cituar dhe referuar të gjitha materialet që nuk janë punë origjinale e imja.

Msc. JOANA KOSHO

iv

ABSTRAKT

Zgjerimi i Bashkimit Evropian konsiderohet si mjeti më i suksesshëm i politikës së jashtme të tij. BE-ja i ka zgjeruar valë pas vale kufijtë e saj, duke u angazhuar që të përfshijë dhe vendet e Ballkanit Perëndimor. Por, zhgënjimet nga zgjerimi i 2007-ës, kriza ekonomike dhe politike e Bashkimit Evropian kanë krijuar një lodhje, që kryesisht mbizotëron në disa nga Vendet më skeptike Anëtare dhe që vështirëson procesin e zgjerimit duke krijuar sfida për vetë Unionin. Shqipëria – në kuadër të perspektivës së integrimit të Ballkanit Perëndimor, filloi përpjekjet për t’u integruar në BE, fill pas rënies së komunizmit. Për Shqipërinë, evropianizimi do të thotë ndërtim i institucioneve shtetërore, zhvillim ekonomik dhe modernizim social. Ky punim do të trajtojë procesin e zgjerimit të BE-së drejt Ballkanit Perëndimor, duke analizuar me hollësi rastin e Shqipërisë, me theks të veçantë tek sfidat me të cilat përballet dhe do të përballet Shqipëria në kuadër të procesit të anëtarësimit. Reflektimi mbi historinë e krijimit dhe evoluimit të BE-së, mbi vlerat dhe objektivat e saj; analiza krahasuese e anëtarësimeve të mëparshme, duke evidentuar sukseset apo dështimet e tyre, do të shërbejnë si udhërrëfyes për Shqipërinë në rrugën e vështirë por të sigurtë drejt anëtarësimit në BE.

Fjalë kyçe: Zgjerimi, Bashkimi Evropian, Ballkani Perëndimor, Shqipëria, sfidat.

ABSTRACT

EU enlargement is considered as the EU most successful foreign policy tool. The EU has expanded its boundaries wave after wave, and has promise to include even the Western Balkans. But the 2007s enlargement disappointments, the economic and political crisis of the European Union has brought a fatigue, that mainly prevails in some of the most skeptical member states, that undermines the process of enlargement, becoming a challenge for the Union itself. Albania - within the Western Balkans integration perspective, began its efforts to join the EU, after the fall of communism. Europeanisation means for Albania state building institutions, economic development and social modernization. This thesis will address the process of EU enlargement towards the Western Balkans, following a detailed analysis of the Albania case, with particular emphasis on the challenges that Albania has faced and will in the framework of the accession process. A reflection on the history of EU creation and evolution, on its values and objectives; the comparative analysis of the previous memberships, highlighting their successes or failures, will be for Albania as a guide in the difficult but possible way to EU membership.

Keywords: Enlargement, European Union, Western Balkans, Albania, challenges.

v

MIRËNJOHJE

Të realizosh një studim për Bashkimin Evropian është një ndërmarrje e vështirë, për më tepër kur fokusi i studimit është integrimi i Shqipërisë dhe sfidat e saj. Ky punim ka kërkuar përpjekje të jashtëzakonshme, si dhe kohë të konsiderueshme. Për orientimin, këshillimin, mbështetjen me literaturë dhe referenca, falenderoj udhëheqësen time shkencore, Prof. Asoc. Dr. Eva Tafili (Hyskaj). I shpreh mirënjohjen, profesoreshë Evës, për lirinë akademike, ndihmën cilësore dhe mbështetjen e pakushtëzuar që ka dhënë në realizimin e këtë punimi. Në mënyrë të veçantë falenderoj stafin e Institutit Shqiptar për Studime Ndërkombëtare, që më krijuan mjetet dhe më dhanë mundësinë, për të zhvilluar kërkime shkencore individuale dhe në grup, monitorime dhe sondazhe të ndryshme mbi opinionin publik dhe Bashkimin Evropian. I shpreh mirënjohjen time Dr. Albert Rakipit, drejtorit të Institutit, për idetë dhe informacionet, që në mënyrë bujare m’i ka bërë të mundura me anën e intervistave dhe bisedave. Vlerësoj ndihmën e Prof. Dr. Lisen Bashkurtit dhe i shpreh mirënjohjen për intervistën që munda të zhvilloj me të. Falenderoj Dr. Sandro Knezovic, i Institutit për Zhvillim dhe Marrëdhënie Ndërkombëare në Kroaci, kontribues në punën dhe rezultatet e delegacionit negociues të Kroacisë me BE-në, për intervistën dhe idetë frytdhënëse që dha në ndihmesë të temës time. Së fundi, falenderoj të gjithë ata - miq, kolegë, profesorë, zyrtarë dhe ekspertë – në pamundësi për t’i përmendur të gjithë me emër, si dhe familjen time, që më mbështetën në realizimin e temës së doktoratës, qoftë me informacione, sugjerime, materiale, apo kohë në dispozicion.

vi

TABELA E PËRMBAJTJES

Abstrakti……………………………………………………………………………….….vMirënjohje…………………………………………………………………………….....viHyrja……………………………………………………………………………….........ixMetodologjia………………………………………………………………………….xviii

STUDIMI

I. NJË HISTORI E SHKURTËR E BASHKIMIT EVROPIAN

1.1. Ideja për një Evropë të bashkuar……………………………………………………...11.2. Integrimi evropian: nga KEQÇ deri në ditët e sotme………………….………....…..6

1.2.1. Vitet `50: Hedhja e themeleve1.2.2. Vitet `60: testimi i modelit1.2.3. Vitet 1970: Zgjerimi i modelit1.2.4. Vitet 1980: Rigjallërim dhe rifokusim1.2.5. Vitet `90: Përpjekjet për rimodelim1.2.6. Sfidat e mijëvjeçarit të ri

1.3. Evolucioni institucional deri në Traktatin e Lisbonës………………………………161.3.1. Traktati i Romës1.3.2. Akti Unik Evropian1.3.3. Traktati i Mastrihtit1.3.4. Traktati i Amsterdamit1.3.5. Traktati i Nicës1.3.6. Traktati i Lisbonës1.3.7. Bashkimi Evropian pas Traktatit të Lisbonës

II. ZGJERIMI I BASHKIMIT EVROPIAN DHE INTEGRIMI I BALLKANIT PERËNDIMOR

2.1. Zgjerimi i Bashkimit Evropian: qëllimi dhe sfida e tij...……………………………282.1.1. Procedura e zgjerimit e Bashkimit Evropian

2.2. Zgjerimet e njëpasnjëshme të Bashkimit Evropian....................................................332.2.1. Britania, Danimarka dhe Irlanda i bashkohen Komunitetit Ekonomik Evropian2.2.2. Zgjerimi me Mesdheun2.2.3. Zgjerimi i tretë: Austria, Finlanda dhe Suedia2.2.4. Zgjerimi drejt Evropës Lindore2.2.5. Anëtarësimi i Bullgarisë dhe i Rumanisë2.2.6. Anëtarësimi i Kroacisë

vii

TABELA E PËRMBAJTJES

Abstrakti.............................................................................................................................vMirënjohje..........................................................................................................................viHyrja...................................................................................................................................ixMetodologjia..................................................................................................................xviii

STUDIMI

I. NJË HISTORI E SHKURTËR E BASHKIMIT EVROPIAN

1.1. Ideja për një Evropë të bashkuar....................................................................................11.2. Integrimi evropian: nga KEQÇ deri në ditët e sotme....................................................6 1.2.1. Vitet `50: Hedhja e themeleve 1.2.2. Vitet `60: testimi i modelit 1.2.3. Vitet 1970: Zgjerimi i modelit 1.2.4. Vitet 1980: Rigjallërim dhe rifokusim 1.2.5. Vitet `90: Përpjekjet për rimodelim 1.2.6.Sfidatemijëvjeçarittëri1.3. Evolucioni institucional deri në Traktatin e Lisbonës.................................................16 1.3.1. Traktati i Romës 1.3.2. Akti Unik Evropian 1.3.3. Traktati i Mastrihtit 1.3.4. Traktati i Amsterdamit 1.3.5. Traktati i Nicës 1.3.6. Traktati i Lisbonës 1.3.7. Bashkimi Evropian pas Traktatit të Lisbonës

II. ZGJERIMI I BASHKIMIT EVROPIAN DHE INTEGRIMI I BALLKANIT PERËNDIMOR

2.1.ZgjerimiiBashkimitEvropian:qëllimidhesfidaetij...............................................28 2.1.1. Procedura e zgjerimit e Bashkimit Evropian2.2. Zgjerimet e njëpasnjëshme të Bashkimit Evropian .................................................33 2.2.1. Britania, Danimarka dhe Irlanda i bashkohen Komunitetit Ekonomik Evropian 2.2.2. Zgjerimi me Mesdheun 2.2.3. Zgjerimi i tretë: Austria, Finlanda dhe Suedia 2.2.4. Zgjerimi drejt Evropës Lindore 2.2.5. Anëtarësimi i Bullgarisë dhe i Rumanisë 2.2.6. Anëtarësimi i Kroacisë

2.3. Lodhja nga zgjerimi e Bashkimit Evropian…………………………………………432.4. Integrimi i Ballkanit Perëndimor në Bashkimin Evropian………………………….48

2.4.1. Transformimi i shteteve ballkanike në 100 vjet histori2.4.2. Politika integruese e Bashkimit Evropian për Ballkanin Perëndimor2.4.3. Hapat e vendeve të Ballkanit Perëndimor drejt BE-së

III. RRUGA E SHQIPËRISË DREJT INTEGRIMIT EVROPIAN

3.1. Tradita shtet-ndërtuese e Shqipërisë…………………………………………...……653.1.1. Trashëgimia komuniste e Shqipërisë

3.2. Post-komunizmi: ndërtimi i marrëdhënieve Shqipëri – BE…………………………703.3. Procesi i Stabilizim – Asociimit dhe perspektiva evropiane e Shqipërisë.................763.4. Statusi i vendit kandidat dhe kriza politiko-institucionale shqiptare………………..86

IV. PROCESI I NEGOCIATAVE: MËSIME NGA ANËTARËSIMI I KROACISË PËRKUNDREJT RUMANISË DHE BULLGARISË

4.1. Rruga e Kroacisë drejt Bashkimit Evropian………………………………………..984.2. Anëtarësimi i Rumanisë dhe i Bullgarisë: arritjet dhe dështimet.............................1194.3. Sfidat e anëtarësimit të Kroacisë përkundrejt Bullgarisë dhe Rumanisë…………..127

V. ROLI I OPINIONIT PUBLIK DHE MEDIAS NË PROCESET E INTEGRIMIT DHEZGJERIMIT TË BASHKIMIT EVROPIAN

5.1. Sfera publike: domethënia dhe modelet……………………………………………1325.2. Mbështetja e publikut evropian për proceset integruese të BE-së…………………1355.3. Sfera publike shqiptare: cilat janë prirjet e opinionit publik mbi anëtarësimin

në BE…………………………………………………………………………….....1405.4. Ndikimi i medias tek mbështetja publike mbi integrimin evropian………….……144

VI. Konkluzione…………………………………………………...……………………150

VII. Bibliografia…………………………………………………………………….......176

viii

2.3. Lodhja nga zgjerimi e Bashkimit Evropian................................................................432.4. Integrimi i Ballkanit Perëndimor në Bashkimin Evropian........................................48 2.4.1. Transformimi i shteteve ballkanike në 100 vjet histori 2.4.2. Politika integruese e Bashkimit Evropian për Ballkanin Perëndimor 2.4.3. Hapat e vendeve të Ballkanit Perëndimor drejt BE-së

III. RRUGA E SHQIPËRISË DREJT INTEGRIMIT EVROPIAN

3.1. Tradita shtet-ndërtuese e Shqipërisë............................................................................65 3.1.1. Trashëgimia komuniste e Shqipërisë3.2. Post-komunizmi: ndërtimi i marrëdhënieve Shqipëri – BE.......................................703.3. Procesi i Stabilizim – Asociimit dhe perspektiva evropiane e Shqipërisë.................763.4. Statusi i vendit kandidat dhe kriza politiko-institucionale shqiptare.........................86

IV. PROCESI I NEGOCIATAVE: MËSIME NGA ANËTARËSIMI I KROACISË PËRKUNDREJT RUMANISË DHE BULLGARISË

4.1. Rruga e Kroacisë drejt Bashkimit Evropian..............................................................984.2. Anëtarësimi i Rumanisë dhe i Bullgarisë: arritjet dhe dështimet............................1194.3. Sfidat e anëtarësimit të Kroacisë përkundrejt Bullgarisë dhe Rumanisë................127

V. ROLI I OPINIONIT PUBLIK DHE MEDIAS NË PROCESET E INTEGRIMIT DHE ZGJERIMIT TË BASHKIMIT EVROPIAN

5.1. Sfera publike: domethënia dhe modelet..................................................................1325.2. Mbështetja e publikut evropian për proceset integruese të BE-së...........................1355.3. Sfera publike shqiptare: cilat janë prirjet e opinionit publik mbi anëtarësimin në BE...........................................................................................1405.4. Ndikimi i medias tek mbështetja publike mbi integrimin evropian........................144

VI. KONKLUZIONE....................................................................................................150

VII. BIBLIOGRAFIA....................................................................................................176

HYRJE

“Ne jemi këtu për të ndërmarrë një detyrë të përbashkët – jo të negociojmë për

avantazhin tonë kombëtar, po për avantazhin e të gjithëve”

(Jean Monnet)1 Bashkimi Evropian simbolizon një sipërmarrje ekonomike, politike, ligjore dhe sociale unike në aspektin e integrimit rajonal. I ndërtuar sipas një llogjike territoriale-rajonale, struktura e tij komplekse, institucionet, parimet dhe politikat e tij janë udhërrëfyesi më i mirë sesi mund të organizohet dhe të funksionojë një organizatë mbikombëtare evropiane përgjatë sfidave globalizuese të mijëvjeçarit të ri. Në asnjë vend tjetër të globit nuk ka ndodhur që shtetet sovrane të jenë bashkuar duke pranuar reduktimin e sovranitetit të tyre për qëllime mbikombëtare dhe mbiqeveritare, siç janë paqja, prosperiteti ekonomik dhe koordinimi i politikave. Veçantia e Bashkimit Evropian qëndron dhe tek fleksibiliteti i kufijve, të cilët zgjerohen valë-pas-vale. Shtetet e reja që i bashkohen BE-së pranojnë parimet dhe vlerat bazike të këtij komuniteti, duke transformuar strukturat e tyre për t’u bërë më demokratike, ekonomikisht më të qëndrueshme dhe politikisht më transparente. Me gjithë krizat, sfidat dhe vështirësitë e kaluara, evoluimi, integrimi dhe zgjerimi i Bashkimit Evropian përbëjnë një histori suksesi dhe një tërheqje magnetike për shumë vende dhe organizata të tjera. Ajo që nisi si një projekt kundër luftës, me bazë bashkëpunimin ekonomik, për më shumë se 60 vjet i zgjeroi kufijtë e paqes dhe prosperitetit aq shumë sa përfshiu pothuajse gjithë kontinentin. Ideja evropiane bëri të mundur bashkimin e Gjermanisë, transformimin e diktaturave fashiste si Spanja apo Greqia dhe sistemeve komuniste të vendeve të Evropës Qendrore, Lindore dhe Juglindore. Projekti i unifikimit evropian bëri të mundur pajtimin dhe bashkëpunimin për të herë të parë mes Gjermanisë dhe Francës, rivendosjen e stabilitetit dhe demokracisë në Evropën Jugore, integrimin e Evropës Lindore në Union, si dhe perspektivën e zgjerimit për vendet e Ballkanit Perëndimor dhe Turqinë. Soft power-i evropian vazhdon të jetë tërheqës për shumë vende të tjera. Pikërisht kjo është konsideruar si esenca e "fuqisë transformuese" të BE-së dhe e aftësisë së saj për të promovuar paqen, pajtimin, demokracinë dhe të drejtat e njeriut në Evropë – cilësi të vlefshme për çmimin e merituar të Nobelit. Po kur lindi ideja për unitet evropian? Në vitin 1946, Çërçilli mbajti një fjalim në Universitetin e Zyrihut, ku bëri thirrje për "Shtetet e Bashkuara të Europës", të ngjashme me Shtetet e Bashkuara të Amerikës.2 Megjithatë, ideja për unitet evropian ka lindur

1 Monnet, Jean. 1976. Memoirs (të pëkthyera nga R. Mayne). London: WilliamCollins, fq. 323. 2 Shqipëria dhe Bashkimi Evropian, botim i Institutit të Studimeve Ndërkombëtare, fq 15-16.

ix

shumë kohë më parë sesa vizioni i Çërçillit, projekti i Monesë apo plani i Shumanit. Kërkimi i unitetit politik të Evropës është i hershëm. Që në Mesjetë e deri në fillim të shekullit XVIII, ai organizohet rreth kërkimit të një uniteti të krishterë. Që nga rënia e Romës, në mendimin evropian ka ekzistuar synimi për rikrijimin e një strukture politike unike për Evropën, duke përdorur si model Perandorinë Romake. Në vitet 800 e.s., më shumë se tre shekuj pas rënies së Romës, Karli i Madh, mbreti i frankëve, kërkoi të krijonte një perandori të madhe, si përtëritje e Perandorisë Romake. Kujtimi i Karlit dhe i perandorisë që ai dëshironte të rinovonte vazhdoi të frymëzojë ata që u përpoqën të bashkonin Evropën me drejtësi, apo me dhunë. Perandori francez Napoleon Bonaparti dëshironte që “të gjithë popujt e Evropës t’i bënte një popull” dhe që “nuk do të mund të kishte në Evropë një ekuilibër tjetër të madh e të realizueshëm sesa bashkimi dhe konfederata e popujve të mëdhenj”. Ashtu si Karli i Madh dhe Napoleoni përpara tij, Hitleri mblodhi së bashku me dhunë, praktikisht të gjithë zonën e Komunitetit Ekonomik Evropian. Megjithatë, ideja e krijimit të Komunitetit Evropian është konsoliduar nga ndikimi i shumë faktorëve, si: Plani Marshall, frika nga Bashkimi Sovjetik, frika nga një Gjermani agresive, roli vendimtar i Mone-së dhe Plani Shuman. Pas Luftës së Dytë Botërore, popujt evropianë u gjendën para tri sfidave. E para ishte ekonomike: Si mund të riparoheshin dëmet materiale dhe të ringrihej aktiviteti ekonomik në kontinentin e vjetër? Çështja e dytë ishte politike: Si mund të parandalohej rikthimi i konfliktit në Evropë? E treta ishte kulturore: Si mund të sigurohej mbijetesa dhe rilindja e qytetërimit evropian në kuadër të kërcënimeve në rritje, të cilat dukeshin se mishëroheshin në konfliktin ideologjik dhe konfrontimin ndërmjet blloqeve fituese të luftës, bllokut amerikan dhe atij sovjetik? Plani i Shumanit, i ministrit të Jashtëm francez, i ndërtuar mbi propozimin e Mone-së, solli dhe zgjidhjen e dilemës ekzistenciale të evropianëve. Ky plan konsistonte në idenë se industria e qymyrit dhe e çelikut e Francës dhe e Gjermanisë Perëndimore duhet të vendosej nën një Autoritet të Lartë të vetëm, i cili duhet të mbikëqyrte aktivitetin e saj. Plani i Shumanit u pranua nga kancelari Konrad Adenauer në emër të qeverisë së Gjermanisë Perëndimore, e cila e pa atë si një mënyrë për t'u ribashkuar me komunitetin e vendeve evropiane në kushte të barabarta. Italia dhe vendet e Beneluksit iu bashkuan inisiativës dhe Traktati i Parisit, i nënshkruar më 18 prill 1951, themeloi zyrtarisht Komunitetin Evropian të Qymyrit dhe Çelikut.

Në kapitullin e parë të këtij punimi trajtohet evolucioni i Bashkimit Evropian nga dekada në dekadë dhe nga një traktat në tjetrin. Komuniteti Evropian u ndërtua me kalimin e viteve, nënshkrimeve të Traktateve pasardhëse dhe zgjerimeve të njëpasnjëshme, ku Vendet Anëtare, mësuan të delegonin një pjesë të kompetencave të tyre institucioneve të Komunitetit. Vitet 1950 u quajtën si periudha e ‘hedhjes së themeleve’ të ndërtesës që sot quhet Bashkim Evropian. Gjashtë vendet themeluese të komunitetit të parë evropian ishin Belgjika, Franca, Gjermania, Italia, Luksemburgu dhe Hollanda. Në vitin 1957 u nënshkruan Traktatet e Romës, njëri prej të cilëve krijoi Komunitetin Ekonomik Evropian, ndërkohë që tjetri krijoi Komunitetin Evropian të Energjisë Atomike (Euroatom). Komuniteti Evropian u konceptua si një bashkëpunim kryesisht ekonomik,

x

por me kalimin e viteve u hodhën bazat për koordinim politik dhe ndërtim të institucioneve. Në vitet 1960 modeli i Komunitetit Evropian u përball me disa sfida. Kjo periudhë u karakterizua nga skepticizmi (përfaqësuar nga de Goli) dhe nga krizat institucionale dhe financiare. Vitet 1970 sollën zgjerimin e parë të Komunitetit Evropian, kur Danimarka, Irlanda dhe Britania e Madhe vendosën t’i bashkëngjiten bashkësisë. Gjatë këtyre viteve ndërtohen dhe institucionet kryesore të Komunitetit, si dhe konsolidohen politikat ekonomike dhe politikat e jashtme. Vitet 1980 karakterizohen nga rigjallërimi dhe rifokusimi me nënshkrimin e Aktit Unik Evropian dhe me zgjerimin e mëtejshëm të Komunitetit me tre shtete të reja (Greqia, Spanja dhe Portugalia). Vitet `90 u shënjuan nga përpjekjet për rimodelim, nisur dhe nga ndryshimet thelbësore në hartën politike të Evropës. Traktati i Mastrihtit konsolidoi strukturat e Komunitetit, duke krijuar Bashkimin Evropian. Krijimi i monedhës së përbashkët Euros dhe Traktati i Amsterdamit përbënin hapa të tjerë të rëndësishëm të Unionit në këto vite. Zgjerimet e Bashkimit Evropian, në vitet 2000 me 12 vende të reja të Evropës Qendrore dhe Lindore, si dhe Traktati i Lisbonës përbënin njëkohësisht sfidat dhe sukseset e rradhës së Bashkimit Evropian. Në kapitullin e dytë analizohet zgjerimi i Bashkimit Evropian; procedura e zgjerimit, anëtarësimet e njëpasnjëshme, lodhja nga zgjerimi, evropianizimi dhe integrimi i vendeve te Ballkanit Perëndimor. Zgjerimi i kufijve të Bashkimit Evropian konsiderohet si politika më e suksesshme e Unionit. Zgjerimi është konsideruar një prej instrumenteve kryesorë të zhvilluar nga komuniteti në mënyrë që të arrijë objektivat e tij në fushën e sigurisë, stabilitetit dhe parandalimit të konflikteve. Çështja e zgjerimit të KE-së u ngrit për herë të parë në vitin 1961, kur Britania aplikoi për anëtarësim. Anëtarësimet e para, përkatësisht i Britanisë, Irlandës dhe Danimarkës në Komunitetin Evropian, ndryshuan dinamikën e tij politike, ekonomike dhe kulturore, duke i dhënë energji dhe vizione të reja projektit evropian. Valët e njëpasnjëshme të zgjerimit të kufijve të Komunitetit janë përshkruar imtësisht, duke nënvizuar sfidat dhe avantazhet e anëtarësimeve si për Shtetet e reja Anëtare dhe për vetë KE-në. Unioni e ka parë gjithnjë procesin e zgjerimit, si një mundësi historike për të çuar më tej integrimin e kontinentit me mjete paqësore dhe për të inkurajuar tranzicionin e vendeve kandidate në shoqëri demokratike dhe në ekonomi të tregut të lirë. BE është e zotuar që perspektiva e zgjerimit të mbetet e vlefshme për çdo shtet evropian, duke përfshirë dhe vendet e Ballkanit Perëndimor, nëse janë në gjendje të përmbushin kriteret politike dhe ekonomike të BE-së për anëtarësim. Që nga fillimi i ekzistencës së saj, BE-ja ka qenë e angazhuar në historinë moderne të Ballkanit Perëndimor. Me rastin e nënshkrimit të Traktatit të Mastrihtit në vitin 1991, liderët evropianë vendosën për një bashkëpunim të plotë mbi çështjet e Politikës së Jashtme dhe të Sigurisë. Në fund të viteve `90, udhëheqësit e BE-së kuptuan që integrimi në strukturat evropiane të Ballkanit Perëndimor do ta shpëtonte këtë rajon nga konfliktet dhe copëzimi. Me këtë qëllim, më 10 qershor 1999, në Këln, Bashkimi Evropian i ofroi qeverive të vendeve ballkanike mundësinë për të lënë pas të kaluarën dhe për të bashkuar përpjekjet e tyre, duke u angazhuar për një të ardhme të re nën Paktin e Stabilitetit për Evropën Juglindore, Procesin e Stabilizim-Asociimit dhe programin CARDS. Përveç faktit se të gjitha vendet

xi

e BP e shohin si një përfitim të qartë në afatgjatë pasjen e Bashkimit Evropian si një partner ekonomik për përmirësimin e mirëqenies së përgjithshme, por gjithashtu dhe vetë Unioni ka interes ta përfshijë sa më shpejt Ballkanin Perëndimor në familjen e tij. Punimet e Këshillit të Selanikut, në vitin 2003, përfunduan me vendimin që shtetet e Ballkanit Perëndimor - Shqipëria, Bosnje-Hercegovina, Kroacia, Ish-Republika Jugosllave e Maqedonisë, Serbia, Malit të Zi dhe Kosova (ashtu siç është përcaktuar në Rezolutën 1244 e Këshillit të Sigurimit të OKB-së, miratuar në vitin 1999) - do të përfitojnë nga partneriteti evropian, për një integrim më të zgjeruar në BE. Që atëherë, shtetet e Ballkanit Perëndimor (vendet kandidate dhe potencialisht kandidate për anëtarësim) kanë regjistruar arritje të ndryshme në rrugën e tyre të integrimit evropian. Në vijim të kapitullit të dytë, përmes një përshkrimi të detajuar të 100 viteve histori të Ballkanit Perëndimor, analizohen etapat e ndryshme transformuese të këtij rajoni. Evropianizimi, apo përshtatja e modeleve perëndimore për stabilizimin dhe zhvillimin e vendeve të Ballkanit është stadi më i rëndësishëm i evoluimit të këtij rajoni problematik, ndaj hapat, përpjekjet, sfidat dhe përfitimet e këtyre vendeve nga partneriteti dhe integrimi evropian janë në fokus të këtij kapitulli. Si pjesë e perspektivës evropiane për vendet e Ballkanit Perëndimor, procesi i integrimit të Shqipërisë në BE ka vendin kryesor në këtë punim. Në kapitullin e tretë analizohet hap pas hapi rruga e Shqipërisë drejt BE-së. Në rrjedhën e procesit të integrimit, Shqipërisë i është dashur dhe i duhet akoma të zbatojë reforma rrënjësore dhe largpamëse. Për Shqipërinë, integrimi në Bashkimin Evropian do të thotë shtet-ndërtim, ekonomi tregu, demokraci, respektim të të drejtave të njeriut, mirëqenie dhe stabilitet. Shqipëria ka përjetuar një tranzicion të vështirë, me shumë luhatje, ku hapat pozitivë janë shoqëruar nga reçensionet dhe krizat. Edhe pas më shumë se njëzet vitesh, tranzicioni shqiptar nuk mund të quhet i përfunduar. Shpjegimi më i mundshëm dhe më i plotë rreth tranziciont të gjatë, të ngadaltë dhe problematik të Shqipërisë është i lidhur, para së gjithash, me traditën relativisht të re shtet-ndërtuese të saj. Shkalla e ulët e industrializimit dhe ekonomia agrare çoi në një proces të gjatë e të vonuar të ndërtimit të shtetit. Gjithë historia e shtetit modern shqiptar është e lidhur me ngjarje që nuk janë më të vjetra se 100 vjet, ku përvojat kapitaliste dhe liberale ishin sporadike dhe ku përvojat e rralla demokratike që u eksperimentuan, u lanë në një fazë embrionale para se të shtypeshin nga dominimi komunist. Nuk mund të analizohet asnjë aspekt nga jeta politike, ekonomike, apo shoqërore e Shqipërisë, e as kursi i politikës së jashtme të saj, nëse nuk trajtohet ndikimi i sistemit komunist në ADN-në e shtetit shqiptar. Shqipëria ka vuajtur nën një prej regjimeve më të vështira diktatoriale brenda të gjithë bllokut komunist dhe është konsideruar si vendi më stalinist i Evropës. Pas Luftës së Dytë Botërore e deri në vitet `90, Shqipëria ishte një shtet i tillë ku represioni ishte brutal dhe gjerësisht shkeleshin të drejtat themelore të njeriut. Liria e shprehjes dhe pavarësia e mendimit u eleminuan plotësisht dhe 'lufta e klasave' u evokua në një mënyrë paranojake për të justifikuar persekutimin e pamëshirshëm politik të 'armiqve të popullit’. Pluralizmi politik dhe qytetar, si dhe institucionet demokratike ishin të ndaluara. Gjithashtu Shqipëria iu nënshtrua izolimit

xii

ndërkombëtar – një izolim famëkeq dhe i vetë-imponuar, që la një trashëgimi të pasivitetit politik dhe të prapambetjes, shqiptarët nuk patën asnjë pikë referimi përveç atyre që jepeshin nga regjimi. Pas rënies së regjimit komunist në vitin 1990, intelektualët shqiptarë e konsideruan komunizmin si një tjetër këputje në rrjedhën natyrore të Shqipërisë drejt Perëndimit.3 Ndaj perspektiva evropiane u kthye në zgjidhjen e vetme për demokratizimin dhe rimëkëmbjen ekonomiko-sociale të vendit. Marrëdhëniet fillestare konkrete të Shqipërisë me Komunitetin filluan me nënshkrimin e Marrëveshjes së Tregtisë dhe Bashkëpunimit mes Shqipërisë dhe Komunitetit Ekonomik Evropian, me pranimin e Shqipërisë si një vend pjesëmarrës në Konferencën për Sigurinë dhe Bashkëpunimin në Evropë (KSBE), si dhe e drejta e marrjes së fondeve nga programi PHARE i BE-së. Në kuadër të asistimit të vendeve të Evropës Qendrore dhe Lindore për të rivendosur shtetin demokratik pas kolapsit total të komunizmit, Bashkimi Evropian krijoi mekanizmit e kushtëzimit demokratik: vendosjen e një sërë kushtesh e rregullash, plotësimi i të cilave do t’i afronte vendet ish-komuniste me vlerat dhe standardet e Unionit. Shtetet e reja demokratike të Evropës Qendrore dhe Lindore dhe më vonë të Evropës Juglindore, përfshirë këtu dhe Shqipërinë, u përballën me disa kritere të reja për anëtarësim në BE, që u vendosën nga Këshilli i Evropës në vitin 1993, të cilat janë të njohura si kriteret e Kopenhagenit. Këto kritere të reja u përcaktuan pikërisht për këto vende, sepse sistemi i tyre politiko-ekonomik ishte shumë i ndryshëm nga ai i Vendeve Anëtare të Unionit dhe atyre u duhej të ndërtonin sisteme politike më të qëndrueshme. Kriteret e Kopenhagenit nuk kërkojnë vetëm stabilitetin e jetës politike, krijimin e parimeve të demokracisë dhe të sundimit të ligjit, por qëllimi i vërtetë i tyre ishte që vendet post-komuniste t’i zbatonin praktikisht në jetën e tyre të përditshme të gjitha kriteret e lartpërmendura. Kriteret e Kopenhagenit shënuan hapin e parë të bashkëpunimit afatgjatë mes Shqipërisë dhe Bashkimit Evropian. Një moment i rëndësishëm i procesit të integrimit evropian shënon Marrëveshja e Stabilizim-Asociimit mes vendeve të Ballkanit Perëndimor dhe BE-së. Duke e konsideruar Marrëveshjen e Stabilizim-Asociimit si një strategji e re rajonale, Unioni e asistoi Shqipërinë me ndihma ekonomike dhe financiare, që i jepeshin për të mbështetur pëpjekjet e saj në zbatimin e kushteve dhe detyrimeve në fushat e përcaktuara si shumë të rëndësishme për implementimin e marrëveshjes në të ardhmen. Nënshkrimi i MSA-së shënoi për Shqipërinë një fazë të re në procesin e integrimit evropian dhe kërkonte përpjekje të bashkërenduara jo vetëm nga qeveria, por edhe nga institucionet e tjera publike, si dhe palët e interesuara për të adresuar mangësitë eventuale dhe për të përshpejtuar ritmin e reformave, veçanërisht përsa i përket dispozitave që rregullojnë tregtinë dhe çështjet ekonomike. Një gurshënues shumë i rëndësishëm i rrugës së integrimit evropian, jo vetëm për Shqipërinë por për të gjithë Ballkanin Perëndimor, ishte Samiti i Selanikut, ku vendet e këtij rajoni u konsoliduan si pjesë e politikës së BE-së për zgjerimin e saj. Në këtë samit,

3 Enis Sulstarova, In the Mirror of Occident. The Idea of Europe in the Interwar Albanian. Intellectual Discourses, euroPOLIS 6/2009, fq. 689.

xiii

Bashkimi Evropian konfirmoi se e ardhmja e rajonit ishte brenda familjes evropiane dhe se Ballkani Perëndimor ndante të njëjtat vlera evropiane si dhe BE-ja. Në samit u miratua dhe një deklaratë e përbashkët, që ndër të tjera, i dha jetë miratimit të axhendës së Selanikut për Ballkanin Perëndimor. Kjo axhendë, së bashku me një numër masash pozitive përsa i përket marrëdhënieve mes BE-së dhe vendeve të MSA-së, përfshin zbatimin e një numri masash dhe reformash nga vendet e Ballkanit Perëndimor. Në Samitin e Selanikut u projektua fillimisht dhe perspektiva e liberalizimit të vizave. Kjo perspektivë u strukturua mbi bazën e një qasje progresi hap pas hapi, ku të gjitha vendeve të Ballkanit Perëndimor iu kërkua që të firmosnin Marrëveshjet e Lehtësimit të Vizave (MLV) me Bashkimin Evropian. Marrëveshja e Lehtësimit të Vizave shënonte hapin e parë konkret në rrugën drejt një regjimi pa viza me qytetarët e vendeve të Ballkanit Perëndimor të përcaktuar në axhendën e Selanikut. Nënshkrimi dhe hyrja në fuqi e Marrëveshjes së Liberalizimit të Vizave mundësoi krijimin e lehtësirave për qytetarët shqiptarë, thjeshtëzimin e procedurave të marrjes së vizave dhe sigurinë se qytetarët e Shqipërisë do lëvizin të lirë në Evropë. Liberalizimi i vizave ishte politikisht përfitimi më i rëndësishëm dhe i prekshëm që mund të ofrohej nga BE-ja për vendet dhe qytetarët e Ballkanit Perëndimor. Hyrja në fuqi e MSA-së i hapi rrugën Shqipërisë drejt aplikimit në BE për marrjen e statusit të vendit kandidat. Procesi i aplikimit fillon me paraqitjen e kërkesës për anëtarësim nga vendi aplikues. Këshilli ia përcjell atë Komisionit duke i kërkuar një opinion për aplikimin, çka në thelb është pyetja nëse vendi është i gatshëm për hapjen e negociatave për anëtarësim. Pas dërgimit të përgjigjeve nga qeveria e vendit aplikues për statusin kandidat, Komisioni përgatit Opinionin i cili përmban vlerësimin nëse vendi në fjalë është i gatshëm të fillojë procesin e aderimit në BE. Më pas, Opinioni i Komisionit Evropian shqyrtohet nga Vendet Anëtare të BE-së, të cilat duhet të vendosin në mënyrë unanime nëse do t’i akordojnë apo jo vendit aplikant statusin e kandidatit dhe fillimin e negociatave për anëtarësim në BE. Deri në zgjedhjet e qershorit 2013, Shqipëria nuk ka qenë në gjendje të gjenerojë konsensusin e kërkuar politik. Zgjedhjet e vitit 2009-ës dhe ato lokale të 2011-ës kanë prodhuar polarizim të thellë, instabilitet politik dhe krizë institucionale. Në vitin 2009 rezultatet e zgjedhjeve parlamentare u kontestuan rëndë, duke çuar në një bojkot dy-vjeçar të opozitës në parlament. Shumë reforma të rëndësishme që kërkonin më shumë se një shumicë të thjeshtë nuk mund të miratoheshin nga parlamenti. Në vend të ‘institucioneve të qëndrueshme’ të kërkuara për pranimin në BE, Shqipëria u përball me një krizë politike, demonstrata popullore dhe përleshje të dhunshme. Vëzhguesit ndërkombëtarë, në një vlerësim të përgjithshëm, u shprehën se zgjedhjet nuk i kanë përmbushur standardet ndërkombëtare të zgjedhjeve të lira dhe demokratike. Në opinionin e vjeshtës së vitit 2010, Komisioni Evropian renditi 12 çështje, të cilave Shqipëria duhet t’u jepte rëndësi primare për marrjen e statusit të kandidatit. 12 rekomadimet kishin të bënin me funksionimin e Parlamentit, dialogun politik, ligjet me shumicë të cilësuar, emërimin e Avokatit të Popullit, reforma elektorale, zgjedhjet e lira

xiv

dhe të ndershme, depolitizimi i administratës publike, reforma në gjyqësor, lufta kundër korrupsionit të nivele të larta, lufta kundër krimit të organizuar, e drejta e pronësisë, si dhe të drejtat e njeriut. Mospërmbushja e këtyre kritereve nga ana e Shqipërisë, solli humbjen për tre vite rresht të shancit për marrjen e statusit të vendit kandidat për anëtarësim. Në raport-progresin e qershorit 2014, Komisioni Evropian rekomandoi që Shqipërisë t’i jepej statusi i vendit kandidat për anëtarësim në BE. Ministrat e Jashtëm të BE-së, duke vlerësuar reformat e bëra nga Shqipëria në kuadër të forcimit të shtetit ligjor dhe luftën kundër korrupsionit e krimit të organizuar, vendosën që Shqipëria të marrë statusin e vendit kandidat për anëtarësim në Union. Pas marrjes së statusit kandidat, Shqipëria do përballet me procesin e negociatave – një proces i gjatë dhe i vështirë, ku vendit do t’i duhet të zbatojë kushtëzimin demokratik të BE-së, duke bërë reforma në shumë kapituj – apo fusha veprimi, në kuadër të kritereve të Kopenhagenit. Një analizë krahasuese mes shembujve pozitivë që vijnë nga vendet e Ballkanit - të cilat u prezantuan en bloc me perspektivën evropiane, por patën një qasje të ndryshme dhe specifike drejt saj - do të ishte shumë e vlefshme për një vend si Shqipëria, integrimi evropian i së cilës ka njohur jo pak kthime prapa, apo bllokime dhe vonesa. Mësimet e marra nga anëtarësimi i Kroacisë krahasuar me anëtarësimet e Bullgarisë dhe Rumanisë, do të vlenin që Shqipëria të mos hedhë hapa që janë testuar në të kaluarën si të gabuar, por të ndjekë shembujt pozivitë të anëtarësimeve paraardhëse. Përshkrimi dhe analizimi i procesit të negociatave, monitorimit të saj nga organizmat e BE-së dhe përmbushja e kërkesave për çdo kapitull nga vendi kandidat, është i një rëndësie themelore. Në kapitullin e katërt do të analizohet procesi i negociatave për anëtarësim në BE, duke marrë në fokus rastin e Kroacisë krahasuar me anëtarësimin e Bullgarisë dhe Rumanisë. Evidentimi i sukseseve dhe dështimeve gjatë rrugëtimit të vendeve që u anëtarësuan në dy valët e fundit të zgjerimit të BE-së, është një udhërrëfyes dobiprurës për strategjitë që do aplikohen gjatë rrugëtimit të Shqipërisë për në Union. Bisedimet për anëtarësim kanë një strukturë të mirëpërcaktuar, ku vendi kandidat dhe Bashkimi Evropian negociojnë për disa fusha me interes madhor për Unionin. Bisedimet vazhdojnë derisa të dyja palët të jenë të kënaqura me rregullimet dhe marrëveshjet e bëra për hyrjen e vendit kandidat në BE: procesi zgjat për aq kohë sa duhet që kandidati të vlerësohet plotësisht për meritat e tij. Theksi kryesor i negociatave është në demonstrimin e kapacitetit të kandidatit për të miratuar legjislacionin e BE-së, pasi kjo - në një masë të konsiderueshme, do të përcaktojë aftësinë e tij për të përmbushur të gjitha kriteret e tjera për anëtarësim. Me të hyrë në Union, nga kandidati pritet që të pranojë "acquis-in", dmth ligjet e detajuara dhe rregullat e miratuara në bazë të traktateve themeluese të BE-së, kryesisht Traktatit të Romës, Mastrihtit, Amsterdamit dhe Nicës. Për këtë arsye, gjatë procesit negociues, Ekipi Negociator duhet të demonstrojë se vendi i tyre është në gjendje të përkthejë dhe përshtasë secilin nga kapitujt e acquis-it të BE-së në legjislacionin kombëtar. Pjesëmarrësit e procesit negociator janë vendi kandidat në njërën anë, dhe Shtetet Anëtare të BE-së në anën tjetër. Përsa i përket Unionit, është Këshilli i Ministrave (që përfaqëson Shtetet Anëtare) vendimmarrësi primar, në konsultim me Parlamentin

xv

Evropian dhe institucione të tjera, nëse është e nevojshme. Vendi kandidat emëron një Kryenegociator, me një grup ekspertësh që do të përbëjë Ekipin Negociues. Ata konsultohen me të gjitha instancat qeveritare dhe me grupet e interesit, me bizneset, sindikatat, shoqërinë civile, grupet rajonale dhe përfaqësuesit e të gjitha interesave të shoqërisë së tyre. E gjithë kjo ndodh para fillimit të punës për përmbushjen e kërkesave të çdo kapitulli duke plotësuar kriteret për hyrjen në BE. Në secilin kapitull, Këshilli i Ministrave të BE-së bie dakord për një Pozicion të Përbashkët, bazuar mbi një draft hartuar nga Komisioni i Pozicionit të Përbashkët. Pozicioni i Përbashkët i Këshillit Evropian është i nevojshëm para se të mbyllet një kapitull. Megjithatë, mbyllja e një kapitulli është vetëm e përkohshme: të gjithë kapitujt mund të rihapen para se të miratohen të gjithë kapitujt en bloc. Gjatë këtij procesi, të gjithë institucionet, apo komponentët e shtetit shqiptar do të përfshihen në reformimin që sjell përshtatja e acquis-it evropian në legjislacionin shqiptar. Aspektet politike, ekonomike dhe shoqërore do të vazhdojnë t’i nënshtrohen trasformimit demokratik, sipas vlerave që janë në themel të Bashkimit Evropian. Sfera publike e BE-së dhe e Shqipërisë kanë rolin e tyre të pazëvendësueshëm në kuadër të integrimit evropian. Opinioni publik është një komponent shumë i rëndësishëm i sferës publike të një shteti, rajoni apo komuniteti, si rasti i Bashkimit Evropian. Mbështetja publike mbi Bashkimin Evropian ka një rëndësi në rritje për të ardhmen e projektit evropian, qoftë kjo mbështetje nga qytetarët e Vendeve Anëtare, e vendeve kandidate apo atyre aspirante për t’u bërë pjesë e Unionit. Vetë e ardhmja e Bashkimit Evropian, tejkalimi i krizave ekonomiko-financiare, integruese dhe të zgjerimit, përcaktohet dhe nga mbështetja e opinionit publik në Vendet Anëtare. Në kapitullin e pestë do të evidentohen komponentët thelbësore të sferës publike që ndikojnë tek mbarëvajtja e politikave të Bashkimit Evropian; dhe kryesisht tek zgjerimi i tij. Roli i opinionit publik dhe i medias shpesh herë nënvlehtësohet, por sipas studimeve të ndryshme, praktikave nga e përditshmja, monitorimeve të medias dhe analizave të shoqërisë civile, mendimeve të liderëve dhe sipas qëndrimeve të shumë institucioneve komunitare dhe ndërkombëtare, mbështetja e opinionit publik për integrimin dhe zgjerimin evropian dhe ndikimi i medias në këto procese është jetësor. Opinionet në favor / kundër zgjerimit të mëtejshëm të BE-së janë shumë të rëndësishme të studjohen, sepse dëshmojnë për qëndrimet që vetë Vendet Anëtare kanë për integrimin dhe zgjerimin e Bashkimit Evropian. Qëndrimet që kanë qytetarët evropianë mbi anëtarësimin e Shqipërisë në BE, nuk mund të neglizhohen, duke u fokusuar vetëm tek politikat komunitare, apo qëndrimet institucionale, por duke iu referuar Eurobarometrit, do të analizohen hollësisht për të kuptuar më shumë mbi komunitetin që shoqëria shqiptare kërkon të bëhet pjesë. Zhvillimi i sferës publike varet thelbësisht nga një komponent kryesor: dimensioni i dukshmërisë së Evropës tek qytetarët e saj. Që të ekzistojë diçka që i përngjan sferës publike, vendimmarrja politike e BE-së duhet të jetë e dukshme për qytetarët. Ndaj, funksioni i medias masive për ta bërë Evropën të dukshme tek qytetarët është thelbësor. Mbulimi i lajmeve mbi çështjet e Bashkimit Evropian, është i rëndësishëm, duke marrë

xvi

në konsideratë ndikimin potencial të tij mbi mbështetjen e qytetarëve për proceset integruese evropiane. Për më tepër, debatet rreth një hapësire publike evropiane të përbashkët theksojnë rolin qendror të masmediave. Lajmet mbi BE-në ndikojnë tek njohuritë dhe tek qëndrimet e publikut kundrejt Unionit, sidomos tek mbështetja për integrimin evropian, zgjerimin e tij, apo tek politika të tjera specifike. Këto do jenë disa nga çështjet kryesore që do trajtohen në kapitullin e pestë të këtij punimi.

xvii

METODOLOGJIA

Metodologjia e këtij punimi është gjithëpërfshirëse, duke shfrytëzuar burime të shumta për të mbuluar sa më mirë fushat e prekura të një teme mjaft të diskutuar dhe aktuale. Për zhvillimin e doktoraturës kam aplikuar katër metoda kërkimi, si përshkruese, hulumtuese, krahasuese dhe parashikuese; dhe pothuajse të katërta metodat gjenden të ndërthurura në përmbajtjen e punimit. Përshkrimi, evidentimi, analizimi, vlerësimi, krahasimi dhe parashikimi kanë rezultuar si mjete të domosdoshme për mbështetjen e tezës kryesore të këtij punimi: cilat janë sfidat e Shqipërisë gjatë procesit të anëtarësimit? Librat, studimet e organizatave të ndryshme, burime zyrtare nga institucionet e Bashkimit Evropian - që kanë qenё synim i studimit, revistat shkencore, sondazhet, monitorimet, intervistat me ekspertë të studimeve evropiane dhe marrëdhënieve ndërkombëtare, si dhe vëzhgimet personale janë burimet kryesore që kanë mbështetur strukturën dhe përmbajtjen e këtij disertacioni.

Gjithashtu si burim i rëndësishëm gjatë punimit të kësaj teme janë shfrytëzuar web faqet zyrtare tё institucioneve të Bashkimit Evropian. Një interes i veçantë i është kushtuar kontakteve, bisedave formale dhe intervistave me intelektualë dhe ambasadorë që kanë qenë dhe janë dëshmitarë të këtyre proceseve, e të cilët i njohin mirëfilli problematikat e temës sime; përvoja e shumë personaliteteve të përmbledhura në librat dhe punimet e tyre ka ndikuar dhe pasuruar formulimin e tezave në këtë punim. Mbi të gjitha, të dhënat empirike kanë mbipeshuar përfundimet e nxjerra nga librat dhe intervistat e bëra në lidhje me integrimin e rajonit të Ballkanit Perëndimor dhe veçanёrisht Shqipёrisё nё Bashkimin Evropian, përkatësisht përpjekjet e kёsaj të fundit nё kёtë rrugё.

Konkretisht, në kapitullin e parë aplikohet metoda përshkruese, përmes një qasjeje historike - e nevojshme me qëllim që të kuptohet konteksti kohor i evoluimit të BE-së. Përmes botimeve serioze mbi integrimin evropian, të autorëve të tillë si Pascal Fontaine, Robert Soin, Paskal Milo, Blerim Reka; botimeve zyrtare të Bashkimit Evropian si p.sh. dokumentet e Traktateve Themeluese; udhërrëfyesve të ministrive përgjegjëse për integrimin evropian, janë përshkruar etapat e ndërtimit, evoluimit dhe konsolidimit të Komunitetit dhe më pas Bashkimit Evropian. Në kapitullin e dytë analizohen qëndrimet, hapat dhe sfidat e Bashkimit Evropian përsa i përket politikës së tij të zgjerimit. Procedura e zgjerimit, valët e njëpasnjëshme të tij janë hulumtuar duke iu referuar botimeve zyrtare të Unionit, si p.sh. dokumenteve të Traktateve dhe faqeve zyrtare të BE-së, si dhe studimeve me në fokus zgjerimin e Bashkimit Evropian. Përmes një hulumtimi në thellësi, argumentohet lodhja e BE-së nga zgjerimi dhe pasojat dëmtuese të kësaj lodhjeje për politikën më të sukseshme të Unionit siç është zgjerimi i njëpasnjëshëm i kufijve. Integrimi i Ballkanit Perëndimor, evoluimi dhe transformimi i këtij rajoni, si dhe hapat respektive të çdo shteti drejt BE-së, janë fokus i mëtejshëm i metodave analizuese të aplikuara në këtë kapitull. Librat dhe studimet e autorëve të njohur si: Maria Todorova, Eric Hobsbawm, Albert Rakipi, Eva

xviii

Hyskaj, Janusz Bugajski, Leonard Demi, etj, kanë shërbyer si një bazament solid për ndërtimin e këtij kapitulli. Analizat përshkruese dhe hulumtuese janë metodat e ndërthurura në kapitullin e tretë, ku paraqiten hapat, përpjekjet dhe sfidat e Shqipërisë në rrugën drejt evropianizimit. Përmes studimeve të mëparshme në këtë fushë, raporteve të ministrive përkatëse, intervistave me zyrtarë dhe ekspertë, botimeve zyrtare të Bashkimit Evropian – si raportet e progresit të Komisionit Evropian, deklaratat, rezolutat dhe qëndrimet e Parlamentit dhe Këshillit Evropian, janë evidentuar, argumentuar dhe kritikuar qasjet e qeverive shqiptare, institucioneve dhe organizatave politike, si dhe shoqërisë shqiptare përkundrejt integrimit evropian. Studime në thellësi dhe gjithëpërfshirëse të autorëve të fushës, si: Mirela Bogdani, Enis Sulstarova, Arta Ibrahimi, Veton Surroi, etj, kanë shërbyer si udhërrëfyes i sigurtë për hulumtime të mëtejshme. Analizimi i hapave të vendeve të anëtarësuara rishtas në BE dhe krahasimi i sukseseve dhe i dështimeve të tyre është në qendër të kapitullit të katërt. Hulumtimi deri në detaje i procesit të negociatave të Kroacisë, duke evidentuar çdo sfidë të saj në secilat nga fushat e negociimit shërben si një udhërrëfyes për orientimin e përpjekjeve të Shqipërisë drejt anëtarësimit në BE. Procesi i anëtarësimit të Bullgarisë dhe Rumanisë – me gjithë vështirësitë, dyshimet dhe zhgënjimet që pasuan, është vënë përballë rrugës së gjatë por të sukseshme të Kroacisë. Burimet e informacionit që mbështetën analizën krahasuese gjatë këtij kapitulli, përfshijnë libra, studime, materiale nga website të ndryshme zyrtare, si dhe intervista personale me ekspertë të fushës, të huaj dhe shqiptarë.

Përcaktimi dhe vlerësimi i sfidave të Shqipërisë në kuadër të anëtarësimit në Bashkimin Evropian, nuk do të ishte i plotë pa analizimin e rolit dhe ndikimit që ka opinioni publik në proceset integruese. Mbështetja e opinionit publik të Vendeve Anëtare dhe atij shqiptar mbi zgjerimin e Bashkimit Evropian, si dhe roli i medias në këtë aspekt janë trajtuar në kapitullin e pestë përmes metodës hulumtuese dhe krahasuese. Raportet e detajuara të Eurobarometrit nga viti në vit, studimet dhe sondazhet e organizatave të ndryshme shqiptare – si Instituti i Studimeve Ndërkombëtare - për luhatjen e qëndrimeve publike mbi BE-në, si të qytetarëve evropianë dhe atyre shqiptarë, statistika të krahasuara, si dhe monitorime vetjake të shtypit kombëtar dhe ndërkombëtar, kanë sjellë si rezultat një analizë në thellësi të ndikimit të pasdiskutueshëm të opinionit publik në suksesin apo dështimin e politikave integruese të BE-së nga njëra anë, si dhe të angazhimeve dhe përpjekjeve gjithëpërfshirëse të shoqërisë shqiptare nga ana tjetër. Roli i medias në formimin dhe ndikimin e opinionit publik, përmes monitorimeve, studimeve dhe vëzhgimeve personale është sjellë në fokusin e trajtesës të këtij kapitulli. Ndërthurja e metodave hulumtuese, krahasuese dhe parashikuese është aplikuar gjatë ndërtimit të konkluzioneve. Analizimi dhe krahasimi i qëndrimeve dhe i opinioneve zyrtare të institucioneve dhe liderëve të BE-së, ndërthurur me mendimet e ekspertëve dhe politologëve, si dhe përfundimet vetjake, kanë formësuar kapitullin e konkluzioneve. Përpjekjet dhe sfidat e tanishme dhe të ardhshme të Shqipërisë në kuadër të anëtarësimit në Bashkimin Evropian, janë evidentuar përmes analizave krahasuese dhe parashikuese,

xix

intervistave me ekspertë të fushës, si dhe vëzhgimeve personale mbi zhvillimet e fundit si brenda BE-së dhe në arenën e brendshme politiko-sociale të Shqipërisë. Studimet mbi integrimin evropian meritojnë vëmendje dhe përkushtim për faktin se ky fenomen ka sjellë një transformim rrënjësor nё këtё hapësirё kontinentale e ndjekur nga njё proces që ka prekur të gjitha poret e jetës institucionale dhe organizative të Shteteve Anëtare, të vendeve kandidate dhe veçanёrisht të Shqipёrisё. Për këtë arsye ishte e domosdoshme përdorimi dhe ndërthurja e disa metodave tё kërkimit shkencor. Kjo qasje e shumëfishtë është realizuar me objektivin mё tё mirё qё tema tё përbëjë një studim serioz, të vlefshëm dhe të kuptueshëm.

xx

I. NJË HISTORI E SHKURTËR E BASHKIMIT EVROPIAN

1.1. Ideja për një Evropë të bashkuar

Ideja për unitet evropian ka lindur shumë kohë më parë sesa projekti i Monesë apo plani i Shumanit. Kërkimi i unitetit politik të Evropës është i hershëm. Që në Mesjetë e deri në fillim të shekullit XVIII, ai organizohet rreth kërkimit të një uniteti të krishterë. Është koha e pushtimeve arabe, kur al-Tariq kalon në vitin 711 kolonat e Herkulit (ngushtica e Djabal al-Tariq, që do të quhet më vonë Ngushtica e Gjibraltarit), që çon në rilindjen e termit Evropë dhe i jep për herë të parë një përmbajtje politike.1

Që nga rënia e Romës, në mendimin evropian ka ekzistuar synimi për rikrijimin e një strukture politike unike për Evropën, duke përdorur si model Perandorinë Romake. Në vitet 800 e.s., më shumë se tre shekuj pas rënies së Romës, Karli i Madh, mbreti i frankëve, u kurorëzua Perandor nga Papa në Romë. Perandoria e tij e re shtrihej nga Pirenejtë në Danub dhe nga Hamburgu në Siçili, kurse vula e tij perandorake mbante fjalët Renovatio Imperii Romani, "Përtëritja e Perandorisë Romake". Perandoria e Karlit të Madh u shpërbë mjaft shpejt pas vdekjes së tij. Por kujtimi i Karlit dhe i perandorisë që ai dëshironte të rinovonte vazhdoi të frymëzojë ata që u përpoqën të bashkonin Evropën me drejtësi, apo me dhunë. Napoleoni krijoi, ‘Legjionin e Nderit’ në vitin 1802, bazuar në modelin romak ‘Legio Honoratorum’, si dhe evokoi kujtimin e Karlit të Madh në kurorëzimin e tij perandorak në vitin 1804. Mbështetësit e Hitlerit modeluan përshëndetjen romake, ndërsa britma e tyre "Heil Hitler!" u bazua në nderimin romak “Hail Çezar!” Kur nazistët formuar një repart të ri SS për vullnetarët francezë, e quajtën atë divizioni Karli i Madh.2

Në fillim-shekullin XIX, Perandori francez Napoleon Bonaparti dëshironte që “të gjithë popujt e Evropës t’i bënte një popull” dhe që “nuk do të mund të kishte në Evropë një ekuilibër tjetër të madh e të realizueshëm sesa bashkimi dhe konfederata e popujve të mëdhenj”.3 Duke krijuar një dinasti perandorake napoleoniane, përmes rrëmbimit të çdo kurore mbretërore në kontinentin e vjetër, Bonaparti mendonte se do mund të krijonte një Evropë të bashkuar ku do të mbretëronte paqja.4 Nën drejtimin e Napoleonit, Evropa ishte bashkuar, por vetëm negativisht, e pushtuar nga një fuqi që shihej si e ‘huaj’, e ndërgjegjshme për ‘tjetërsimin’ e ligjshmërisë dhe moralit, duke u bërë bazë e nacionalismave.5 Dhe ky bashkim nuk do mund të rezistonte gjatë.

1 Soin, Robert. Evropa politike. Historia, krizat, zhvillimet dhe perspektivat e proceseve të integrimit. Përktheu Fatmir Guri. Tiranë. Papirus, 2008, fq. 34. 2 Shiko: http://www.economist.com/node/2313040; (aksesuar 09 maj 2012). 3 Milo, Paskal. Bashkimi Evropian. Tiranë. Albpaper, 2002, fq. 12. 4 Webster, Charles. The foreign policy of Castlereagh. Vol I. London, 1931, fq. 229. 5 Kissinger, Henry. The world restored, Metternich, Castlereagh and the problems of peace 1812 -1822. London: Weidenfeld & Nicolson, 1957, fq. 4.

1

Janë pikërisht luftrat e Napoleonit, të cilat nxitën një mendimtar tjetër politik të rindërtonte tezën e bashkimit të popujve të Evropës. Konti i San Simonit (Henry de Saint – Simon), në vitin 1814 hartoi një tekst të destinuar për diplomatët që do merrnin pjesë në Kongresin e Vienës, duke synuar që idetë e prezantuara në libër të merreshin në konsideratë nga pjesëmarrësit e kongresit. San Simoni ishte kundër politikës ekspansioniste të Napoleonit I, të “perandorisë universale”, të Evropës së organizuar nën hegjemoninë e një fuqie. Ai dëshironte të krijonte një Evropë të re, mbi bazën e një feje të re, me frymë iluministe, të mbështetur në progres, në shkencë dhe mbi një parim të ri, në atë të parlamentarizmit.6 Libri i Sen Simonit kishte një titull të gjatë por kuptimplotë: “Mbi riorganizimin e shoqërisë evropiane, apo për domosdoshmërinë dhe mjetet për të bashkuar popujt e Evropës në një trup të vetëm politik, duke ruajtur secili pavarësinë kombëtare”. Në këtë formulë qëndron ekuacioni politik qendror i ndërtimit evropian: pajtimi i të tërës me pjesën.7 Sipas San Simonit, ndërtesa e re evropiane do mund të harmonizonte interesat politike të shteteve evropiane, përmes institucioneve të përbashkëta që do garantonin paqen.

Në vitin 1795, filozofi gjerman Immanuel Kant shkruante në esenë e tij "Drejt paqes qiellore", për një federatë të shteteve evropiane, me qëllim sigurimin e paqes. Objektivi i tij ishte vendosja e paqes mes shteteve evropiane, e cila mund të arrihej përmes krijimit të një federate evropiane. Ndërsa shkrimtari francez Viktor Hugo shkroi në vitin 1849: "Do vijë një ditë, kur të gjitha kombet e këtij kontinenti, pa hequr dorë nga veçantitë apo individualiteti i tyre, do të afrohen së bashku për një komunitet më të lartë duke vendosur themelet e një vëllazërie të madhe evropiane. Do vijë një ditë kur nuk do ketë më fusha për beteja por fusha të hapura për tregtinë dhe të hapura për idetë. Do vijë një ditë kur plumbat dhe bombat do të zëvendësohen me fletët e votimit".8

Nocioni i një sistemi të integruar politik evropian mendohet se ka qarkulluar në mesin e elitës dhe të intelektualëve evropianë që në fillim të shekullit të nëntëmbëdhjetë. Mendime dhe lëvizje të tilla u bënë edhe më të qarta dhe të dukshme gjatë dy luftërave botërore, kur ministri i jashtëm i Republikës së Vajmarit, Gustav Stresseman, përmes politikës së tij të ‘fullfillment’, hodhi idenë e “Shteteve të Bashkuara të Evropës”. Kjo ide u përkrah dhe nga homologu i tij francez, Aristid Briand, i cili në vitin 1925, gjatë nënshkrimit të Paktit të Lokarnos9, u shpreh se: "Në Lokarno kemi folur gjuhën evropiane; kjo është një gjuhë e re, e cila tashmë duhet mësuar".10 Megjithatë, Lufta e Dytë Botërore, zhgënjeu pritshmëritë për një bashkim të popujve evropianë përmes bashkëpunimit dhe mirëkuptimit.

6 Milo, Paskal. Bashkimi Evropian. Tiranë. Albpaper, 2002, fq. 12-13. 7 Soin, Robert. Evropa politike. Historia, krizat, zhvillimet dhe perspektivat e proceseve të integrimit. Përktheu Fatmir Guri. Tiranë. Papirus, 2008, fq. 36. 8 Për më shumë: http://www.parliament.ge/files/1_901_108571_2.pdf 9 Ky pakt u nënshkrua nga Britania, Franca, Belgjika, Italia dhe Gjermania. Lokarno garantonte kufinjtë midis Francës, Belgjikës dhe Gjermanisë nga agresioni. 10 Pegg, H. Carl. Evolution of the European Idea, 1914-1932. University of North Carolina Press, 1983, fq. 36.

2

Ishte e qartë se pas një lufte shkatërrimtare, duheshin gjetur mekanizmat për të parandaluar që kontinenti të përfshihej në luftra çdo tridhjetë vjet. Përpjekje të mëdha duheshin bërë për të zëvendësuar mekanizmin e vjetër të ekuilibrit të forcave, i cili nuk mund të funksiononte më për të ruajtur paqen: ai nuk ishte i përshtatshëm për të parandaluar luftrat, në një kohë kur asnjë nga shtetet evropiane të dërrmuara nga lufta nuk mund të balanconin forcat me dy superfuqitë e reja (Bashkimi Sovjetik dhe Shtetet e Bashkuara) në asnjë rast.11 Për këto arsye, popujt evropianë u gjendën para tri sfidave. E para ishte ekonomike: Si mund të riparoheshin dëmet materiale dhe të ringrihej aktiviteti ekonomik në kontinentin e vjetër? Çështja e dytë ishte politike: Si mund të parandalohej rikthimi i konfliktit në Evropë? E treta ishte kulturore: Si mund të sigurohej mbijetesa dhe rilindja e qytetërimit evropian në kuadër të kërcënimeve në rritje, të cilat dukeshin se mishëroheshin në konfliktin ideologjik dhe konfrontimin ndërmjet blloqeve fituese të luftës, bllokut amerikan dhe atij sovjetik?12 Për të përballuar këto sfida, të shumtë ishin ata që mbështetën idenë e krijimit të një lloj federate apo qeverie evropiane. Adenauer, Çërçill, de Gasperi, Shuman e të tjerë vendosën të bindnin popujt e tyre të hynin në një epokë të re. Në vitin 1946 Çërçilli mbajti një fjalim në Universitetin e Zyrihut, ku bëri thirrje për "Shtetet e Bashkuara të Europës", të ngjashme me Shtetet e Bashkuara të Amerikës.13 Megjithatë, ideja e krijimit të Komunitetit Evropian është konsoliduar kryesisht nga ndikimi i këtyre faktorëve14:

- Ndikimi i Hitlerit Adolf Hitleri ishte një nga nxitësit kryesorë të bashkimit mes vendeve të Evropës Perëndimore, edhe pse asnjë nga liderët e BE-së nuk do ta pranonin kurrë atë si një baba themelues. Ashtu si Karli i Madh dhe Napoleoni përpara tij, Hitleri mblodhi së bashku ‘me shpatë’, praktikisht të gjithë zonën e Komunitetit Ekonomik Evropian (të krijuar me Traktatin e Romës), duke shkatërruar vetëbesimin në formim e sipër të shteteve-kombe. Shtetet-kombe u rikrijuan në vitin 1945, por nuk e panë më veten si aktorë autonomë në skenën botërore. Qeveritë e tre shteteve më të vegjël - Hollandë, Belgjikë dhe Luksemburg - që në vitin 1944, para se çlirimi i territoreve të tyre të kishte përfunduar, vendosën se e ardhmja e tyre ekonomike ishte e ndërthurur pazgjidhshmërisht mes tyre. Bashkimi i Beneluksit hyri në fuqi më 1 janar 1948 si një bashkim doganor, me qëllim për të avancuar drejt një bashkimi të plotë ekonomik në një fazë të mëvonshme.

11 McLaren, M. Lauren. Identity, Interests and Attitudes to European Integration. London: Palgrave Macmillan, 2006, fq. 6. 12 “15 Pyetje për Bashkimin Evropian”, përgatiti: Klementin Mile, Ministria e Integrimit, Tiranë 2007, fq. 6. 13 Shqipëria dhe Bashkimi Evropian, botim i Institutit të Studimeve Ndërkombëtare, fq 15-16; e vlefshme në: http://www.aiis-albania.org/BE.pdf 14 Leonard, Dick. Guide to the European Union. 9th edition, London: Profile Books Ltd. 2005, fq. 3-4.

3

- Plani Marshall

Si Shtetet e Bashkuara të Amerikës, ashtu dhe Bashkimi Sovjetik, ndikuan që shtetet e Evropës perëndimore të jepnin sinjale të qarta dhe të ndërmerrnin veprime konkrete drejt unitetit mes tyre. Organizata për Bashkëpunimin Ekonomik Evropian (OEEC) u krijua në vitin 1947, në mënyrë që shtetet anëtare të ndanin mes tyre ndihmën amerikane përmes Planit Marshall. Programi i ndihmës vazhdoi për më shumë se tre vjet, por OEEC vazhdoi si një forum për nxitjen e bashkëpunimit ekonomik dhe tregtisë së lirë midis vendeve të Evropës Perëndimore. Kjo organizatë më vonë zgjeroi anëtarësinë e saj duke përfshirë të gjitha vendet e përparuara industriale të botës jo-komuniste, dhe ndryshoi emrin e saj në vitin 1961 në Organizata për Bashkëpunim Ekonomik dhe Zhvillim (OECD).

- Frika nga Bashkimi Sovjetik Nëse Shtetet e Bashkuara, pjesërisht përmes interesit vetjak, kishin kontribuar për rindërtimin e shpresës, Bashkimi Sovjetik kontribuoi për nxitjen e frikës. Shtypja brutale që BS i bëri vendeve të Evropës Lindore, duke kulmuar në Çekosllovaki në shkurt të vitit 1948, detyroi disa vende të Evropës Perëndimore që të koordinojnë përpjekjet për ndërtuar një siguri kolektive. Ndaj, në fillim të marsit 1948, nënshkruhet Traktati i Brukselit, duke realizuar një marrëveshje 50-vjeçare mes Britanisë së Madhe, Francës, Belgjikës, Hollandës dhe Luksemburgut, e njohur si Bashkimi Evropian Perëndimor (Western European Union). Synimi i kësaj marrëveshje ishte "bashkëpunimi në çështjet ekonomike, sociale dhe kulturore, si dhe vetëmbrojtja kolektive". Në praktikë, funksionet e WEU-së u zëvendësuan plotësisht me krijimin e NATO-s në vitin 1949. Megjithatë, Bashkimi Evropian Perëndimor vazhdoi të ekzistonte edhe kur në vitin 1954 shtohen dy anëtarë të rinj, Gjermania Perëndimore dhe Italia.

- Frika ndaj Gjermanisë Frika ndaj Bashkimit Sovjetik në vitet e pas luftës u shoqërua me frikën ndaj Gjermanisë, e cila ishte përpjekur të pushtonte Evropën Perëndimore gjatë Luftës së Dytë Botërore, si dhe kishte gjeneruar edhe tre luftëra të egra me Francën gjatë një periudhe prej 70 vjetësh. Si në çdo vend të botës dhe në Evropë, mendjet më të ndritura u fokusuan në gjetjen e një zgjidhje që këto luftra të mos përsëriteshin më. U shtruan për zgjidhje dy alternativa të mundshme. E para ishte sigurimi jo vetëm i një Gjermanie të ndarë, por edhe reduktimi i statusit të saj si një shtet me prapambetje ekonomike. Përveç pamundësisë për t’u vënë në jetë, kjo zgjidhje kishte një disavantazh serioz të konfliktimit me një tjetër prioritet të Evropës Perëndimore: rezistencën ndaj përparimit të komunizmit sovjetik. Kjo nxirte në pah nevojën jo vetëm për kontributin ushtarak gjerman në mbrojtjen e Evropës Perëndimore, por edhe për një ekonomi të fortë që do të ndihmonte përmbushjen e pritshmërive materiale gjithnjë në rritje të evropiano-perëndimorëve. Këto ishin arsyet që e zhvendosën në mënyrë vendimtare ekuilibrin e peshores drejt alternativës së dytë për zgjidhjen e "problemit gjerman". Kjo alternativë

4

kërkonte që Gjermania (ose të paktën Gjermania Perëndimore) duhet të lidhej organikisht me fqinjët e saj dhe se kjo lidhje duhet të përkonte në mënyrë të dukshme si me interesat e gjermanëve dhe me të të gjitha kombeve të tjera, në mënyrë që një luftë tjetër mes kombeve të Evropës Perëndimore të bëhej e pamundur.

- Roli vendimtar i Mone-së Vendi kontinental më rezistent ndaj alternativës së dytë ishte Franca, por ajo ishte me fat që avokati me idetë më të qarta dhe më këmbëngulës për realizimin e kësaj ideje ishte një francez, Zhan Mone. Nëse Hitleri i nxiti vendet evropiane të priren drejt bashkimit mes tyre, Mone-ja ishte padiskutim arkitekti kryesor i bashkimit. Ai kishte një karrierë të shquar, pothuajse e gjitha e përkushtuar ndaj bashkëpunimit ndërkombëtar të një lloji praktik gjenuin. Fillimisht si një tregtar në Britaninë e Madhe, Mone e kaloi Luftën e Parë Botërore në përpjekje për të koordinuar kontributet e ekonomisë së Francës dhe Britanisë për luftën e përbashkët çlirimtare. Midis luftërave ai ka vepruar si zëvendës/sekretar i përgjithshëm i Lidhjes së Kombeve, por në 1939 ai u thirr për të rifilluar rolin e tij si një koordinator anglo-francez. Ishte plani i tij për një bashkim franko-anglez, i cili u riprezantua nga Çërçilli në vitin 1940 në një përpjekje të kotë për të parandaluar dorëzimin francez tek gjermanët. Mone e kaloi pjesën tjetër të luftës në Londër dhe Uashington, edhe njëherë për të bashkërenduar ekonomitë e luftës të vendeve aleate. Ai u kthye në Francë si një anëtar i qeverisë së de Golit dhe më pas u bë kreu i organizatës franceze të planifikimit. Në vitin 1950 erdhi momenti i tij kulmor, që përcaktoi fatin e shumë kombeve: ishte propozimi i tij që hapi rrugën për pajtimin franko-gjermano perëndimor, i cili ishte kushti thelbësor për të gjithë progresin e mëtejshëm drejt Bashkimit Evropian. Mone e kuptoi që nëse Franca nuk do të vepronte shpejt, Shtetet e Bashkuara do të bëheshin fokusi i një aleance të re transatlantike dhe kundër-sovjetike, që rritja ekonomike dhe ushtarake gjermane nuk do të mund të kontrollohej dhe që Franca do të eklipsohej, pra do ta humbiste pozicionin e saj të rëndësishëm në arenën ndërkombëtare. Ndaj, Mone propozoi krijimin e një institucioni të pavarur nga qeveritë kombëtare: një institucion mbikombëtar dhe jo ndërqeveritar.15

- Plani Shuman16 Mone arriti të kapte interesin e ministrit të Jashtëm francez, Robert Shuman, një njeri, historia personale e të cilit (si një alsasit17 lindur në Luksemburg) kishte nxitur gadishmërinë e tij për një unitet dhe integrim evropian. Propozimi i Mone-së, i cili ishte prezantuar nga qeveria franceze si Plani i Shumanit, konsistonte në idenë se industria e

15 “15 Pyetje për Bashkimin Evropian”, përgatiti: Klementin Mile, Ministria e Integrimit, Tiranë 2007, fq. 8-9. 16 Leonard, Dick. Guide to the European Union. 9th edition, London: Profile Books Ltd. 2005, fq. 5. 17 I lindur në Luksemburg në vitin 1886, më 1912-ën Schuman u vendos në krahinën franceze të Alsasë-Lorenës, për të ushtruar aty profesionin e tij si avokat. Për dyzet vjet, gjatë disa luftërave, Alsasa e Lorena kanë qenë mollë sherri ndërmjet Francës e Gjermanisë. E pikërisht në këtë vend, ku s’pushonte lufta, Robert Shuman nis të projektojë Evropën e bashkuar.

5

qymyrit dhe e çelikut e Francës dhe e Gjermanisë Perëndimore duhet të vendosej nën një Autoritet të Lartë të vetëm, i cili duhet të mbikëqyrte aktivitetin e saj. "Solidariteti në mes të dy vendeve, i përcaktuar nga prodhimi i përbashkët, do të tregojë që një luftë midis Francës dhe Gjermanisë bëhet jo vetëm e paimagjinueshme, por materialisht e pamundur," kështu shprehet Schuman gjatë prezantimit të planit të tij më 9 maj 1950. Dhe vende të tjera evropiane ishin ftuar për t'u bashkuar me këtë plan, i cili u pranua menjëherë nga kancelari Konrad Adenauer në emër të qeverisë së Gjermanisë Perëndimore, e cila me të drejtë e pa atë si një mënyrë për t'u ribashkuar me komunitetin e vendeve evropiane në kushte të barabarta. Italia dhe vendet e Beneluksit iu bashkuan inisiativës dhe Traktati i Parisit, i nënshkruar më 18 prill 1951, themeloi zyrtarisht Komunitetin Evropian të Qymyrit dhe Çelikut (ECSC), i cili erdhi në jetë më 10 gusht 1952. Zhan Mone ishte presidenti i parë i komunitetit.

1.2. Integrimi evropian: nga KEQÇ deri në ditët e sotme

“Evropa nuk do ndërtohet e gjitha menjëherë, apo sipas një plani të vetëm dhe të përgjithshëm. Ajo do të ndërtohet nga arritjet konkrete, të cilat krijojnë një solidaritet de fakto”.18 Me këto fjalë, deklarata e Shumanit parashikoi saktësisht rrugën me anën e të cilës Komuniteti i Parë Evropian është kthyer në Unionin e sotëm. Institucionet dhe fuqitë e saj janë zhvilluar hapi pas hapi, duke ndjekur besimin e fituar përmes hapave të hedhur, duke zgjidhur konflikte dhe probleme, që zakonisht zgjidhen nga koordinimi i veprimeve të përbashkëta. 1.2.1. Vitet `50: Hedhja e themeleve Njerëzit e viteve `50 ishin pionierët e projektit evropian, ata të cilët hodhën themelet e ndërtesës që sot quhet Bashkim Evropian. Një grup i shquar politikanësh, zyrtarësh publikë dhe sipërmarrës të rastit, fituan vendosmërinë dhe aftësitë për të ndërtuar një projekt të përbashkët. Brenda linjës politike të kohës, e cila ishte ende në hijen e rindërtimit të pasluftës, këto personalitete morën pëlqimin e gjashtë shteteve për t’iu bashkuar projektit, si dhe konsensusin lejues të popullsive të këtyre vendeve. Komuniteti Ekonomik i Qymyrit dhe i Çelikut solli kontributin e parë thelbësor dhe dinamik në projektin evropian. Objektivat e tij sektorialë, karakteri i hapur ndaj vendeve të tjera, pranimi i transferimit të sovranitetit, përbënin një ogur të mirë për konsolidimin e ndërtimit të ardhshëm evropian. Në vitet `50, Komuniteti i Qymyrit dhe i Çelikut fillon të bashkojë vendet evropiane në planin ekonomik dhe më pas politik për të garantuar një

18 Pinder, John. The European Union. A Very Short Introduction. Ashford Colour Press, Ltd. London, 2007, fq. 7.

6

paqe të qëndrueshme. Gjashtë vendet themeluese të komunitetit të parë evropian ishin Belgjika, Franca, Gjermania, Italia, Luksemburgu dhe Hollanda. Shumë shpejt u bë e qartë se sektorët e qymyrit dhe çelikut, pavarësisht nga rezultatet e arritura, nuk mund të zhvilloheshin në izolim. Ndaj, në vitin 1957 u nënshkruan Traktatet e Romës, njëri prej të cilëve krijoi Komunitetin Ekonomik Evropian, ndërkohë që tjetri krijoi Komunitetin Evropian të Energjisë Atomike (Euroatom). Traktati i Komunitetit Ekonomik Evropian ishte më kuptimploti nga dy traktatet e tjerë, si në formë dhe në përmbajtje, parimet e të cilit ishin shumë ambiciozë. Në nenin 2 të Traktatit të Romës, që themeloi KEE, thuhet: “Komuniteti do të ketë si detyrë të tij - me krijimin e një tregu të përbashkët dhe në mënyrë progresive, përafrimin e politikave ekonomike të Shteteve Anëtare, promovimin në të gjithë Komunitetin të një zhvillimi harmonik të aktiviteteve ekonomike, zgjerimin e vazhdueshëm dhe të balancuar, rritjen e stabilitetit, si dhe rritjen e përshpejtuar të standardit të jetesës dhe konsolidimin e marrëdhënieve të ngushta midis Shteteve që bëjnë pjesë në të.”19 Traktati i Komunitetit Ekonomik Evropian i angazhoi të gjashtë vendet për krijimin e një tregu të përbashkët brenda 12 vjetësh, duke hequr gradualisht të gjitha kufizimet për tregtinë ndërmjet tyre, duke vendosur tarifa doganore të përbashkëta për mallrat e ardhura nga jashtë Komunitetit, duke hequr barrierat e lëvizjes së lirë të njerëzve, shërbimeve dhe kapitalit ndërmjet Shteteve Anëtare, duke zhvilluar politika të përbashkëta bujqësore dhe transporti, dhe duke krijuar një Fond Social Evropian dhe një Bankë Evropiane Investimesh.20 Në aspektin e jashtëm, vitet `50 janë të karakterizuara nga Lufta e Ftohtë dhe krijimi i dy poleve të fuqisë botërore. Ndikuar nga zhvillimet ndërkombëtare, elemente tensioni mund të shihen dhe në Traktatin e Romës (EEC), veçanërisht mes shqetësimeve të brendshme të gjashtë shteteve themeluese dhe përgjegjësive të tyre në aspektin e politikës së jashtme, lidhur me botën e zhvilluar dhe atë në zhvillim. Megjithatë, tensionet potenciale të brendshme u temperuan nga marrëdhëniet transatlantike, garancisë së ushtrisë amerikane dhe rolit të NATO-s, në të cilën të gjashta Shtetet Themeluese ishin anëtare. 1.2.2. Vitet `60: testimi i modelit Gjatë viteve 1960, njerëzit e përfshirë në projektin evropian u bënë më të shumtë dhe më të larmishëm. Pionierëve iu bashkuan priftërinjtë, nga të cilët Uolter Hallshtajn,21 ka qenë ndoshta një nga shembujt më të shquar, skeptikët si de Goli, i cili i bëri të qarta rezervat e tij për shumë nga elementët e modelit komunitet-ndërtues. Pra, projekti u karakterizua

19 Traktati i Romës, 25 mars 1957: neni 2; i vlefshëm në: http://ec.europa.eu/economy_finance/emu_history/documents/treaties/rometreaty2.pdf 20 “15 Pyetje për Bashkimin Evropian”, përgatiti: Klementin Mile, Ministria e Integrimit, Tiranë 2007, fq. 11-12. 21 Walter Hallstein (17 nëntor 1901-29 mars 1982) ishte një politikan dhe profesor gjerman. Ai ishte një nga figurat kryesore të integrimit evropian pas Luftës së Dytë Botërore, duke u bërë presidenti i parë i Komisionit të Komunitetit Ekonomik Evropian, ku qëndroi nga viti 1958 në 1967. Ai përcaktuar shkëlqyeshëm pozitën e tij si "një lloj të Kryeministrit të Evropës". Emri i tij është i lidhur me Doktrinën Hallstein, një doktrinë kyç në politikën e jashtme të Gjermanisë Perëndimore gjatë Luftës së Ftohtë.

7

nga bashkëveprimi i priftërinjve, pragmatistëve dhe skeptikëve.22 Priftërinjtë ishin avokatët e një strukture më të qartë federale për Komunitetin, shpesh ata ishin belgë, gjermanë apo italianë. Pragmatistët ishin fokusuar në demonstrimin e arritjeve praktike të bashkëpunimit intensiv dhe zakonisht ishin zyrtarë teknokratë, shumë prej të cilëve bënin pjesë në Komisionin e Komunitetit Evropian, por kishte dhe të tjerë të shpërndarë në administratat e Shteteve Anëtare. Skeptikët përfaqësoheshin nga ata njerëz që nuk ishin të gatshëm të pranonin supranacionalizmin eksplicit apo të pakthyeshëm, duke përfshirë në këtë grup shumë golistë në Francë dhe homologë të tyre në vende të tjera si Mbretëria e Bashkuar, etj. Ashtu si në çdo sipërmarrje që evoluon vazhdimisht dhe në projektin evropian nuk mund të shmangeshin shqetësimet dhe problemet në rritje. Komuniteti pati dy tronditje: krizën institucionale të vitit 1965, ose siç njihet ndryshe ‘kriza e karrikeve bosh’, kur Presidenti francez de Gol urdhëroi zyrtarët e vendit të tij të distancoheshin nga negociatat me Komunitetin Evropian; si dhe krizën financiare të shkaktuar nga mospërputhja mes burimeve të veta dhe rritjeve të mëdha të shpenzimeve, të shkaktuara nga aplikimi i politikave të reja dhe nga kostot në rritje të politikës së përbashkët bujqësore.23 Në aspektin e marrëdhënive me jashtë Komunitetit, nga mesi i viteve 1960, u bë mjaft e qartë se duhej zgjidhur çështja e zgjerimit të bashkimit mes vendeve të Evropës Perëndimore dhe se kjo ishte një sfidë me të cilën herët a vonë KEE do të duhet të përballej. Synimi për anëtarësime të reja nuk ishte thjesht një çështje zgjerimi i Evropës Perëndimore, por edhe një drejtpeshim përkundrejt Luftës së Ftohtë, e cila ishte në periudhën e ngricës. KEE-ja u konfirmua si një fuqi ekonomike ndërkombëtare si pasojë e sukseseve të saj në periudhën Kenedi, një faktor i cili përforcoi besimin e vendeve të përfshira në Komunitet. Por, vrasja e vëllezërve Kenedi dhe e Martin Luter Kingut, protestat e të rinjve amerikanë kundër luftës në Vietnam, elektrizuan vitet `60, duke ndikuar fuqishëm dhe shoqëritë evropiane. Megjithatë, projekti evropian nuk u dëmtua. Ishte vetë Franca e cila ndërmori veprime konkrete për të konsoliduar marrëdhëniet mes Vendeve Anëtare. Zhorzh Pompidu, kryeministri dhe më pas Presidenti francez, organizoi një samit, ku do diskutoheshin sfidat kryesore të Komunitetit. Samiti i Hagës (dhjetor 1969), adresoi tre çështje kryesore që kishin të bënin me integrimin, të cilat mund të përmblidhen me këto fjalë: “thellimi, zgjerimi dhe kompletimi”. “Thellimi” kishte të bënte me mundësinë e bashkëpunimit jo vetëm në fushën ekonomike, por dhe p.sh. në fushën e politikës së jashtme. Në këtë aspekt, rëndësi e madhe i jepej krijimit të një unioni ekonomik dhe monetar, duke përfshirë dhe një monedhë të vetme evropiane. “Zgjerimi” kishte të bënte me zgjerimin e parë të Komuniteteve Evropiane me anëtarë të rinj, gjë që u arrit vetëm në vitin 1973. “Kompletimi” e nxiste Komunitetin Evropian (siç quhej në atë kohë), të rishikonte parimet e traktateve të mëparshme, për të parë nëse ishin vënë në jetë, apo jo.

22 Phinnemore, David dhe Warleigh-Lack, Alex. Reflections on European Integration. 50 Years of the Treaty of Rome. New York: Palgrave Macmillan. 2009, fq. 2-14. 23 Fontaine, Pascal. A new idea for Europe. The Schuman declaration, 1950–2000. Second edition, Luxembourg: Office for Official Publications of the European Communities, 2000, fq. 21.

8

Në veçanti, duhej përforëcuar vëmendja në krijimin e Tregut të Përbashkët Evropian, i përcaktuar në Traktatin e Romës, në vitin 1957.24 Samiti i Hagës hapi një dritare supernacionalizmi, duke i dhënë rëndësi interesave të Komunitetit në krahasim me interesat kombëtare të Shteteve Anëtare. Parimet e thellimit, zgjerimit dhe kompletimit, prezantuan domosdoshmërinë për ta ndërtuar më tej ndërtesën evropiane, duke konsoliduar ekonominë, zgjeruar anëtarësinë dhe përforëcuar bashkëpunimin. Pothuaj në të gjitha fushat, deri në fillimin e viteve 1970, janë për t’u vlerësuar rezultatet ekonomike të të “gjashtëve”25. Ato karakterizohen nga një rritje ekonomike e lartë dhe një nivel papunësie i ulët. Regjimet e rritjes ekonomike, të ndërtuara nga shtetet evropiane pas fundit të Luftës së Dytë Botërore, janë vektorët përcaktues të rritjes ekonomike të kësaj periudhe, por edhe të suksesit të projektit evropian.26 Të tre komunitetet – Komuniteti Evropian i Qymyrit dhe i Çelikut, Euratomi dhe Komuniteti Ekonomik Evropian, u shkrinë formalisht më 1 korrik 1967. Bashkimi i tyre u bë i njohur si Komuniteti Evropian (KE), ose ndonjëherë si Komunitetet Evropiane, edhe pse shkurtimi EEC mbeti në përdorim për të treguar organizatën e kombinuar mes tre komunitetesh. 1.2.3. Vitet 1970: Zgjerimi i modelit Në vitet `70, Komuniteti zgjerohet me anëtarë të rinj, ndaj liderëve të projektit evropian u shtohen mbështetës dhe skeptikë të rinj. Danimarka, Irlanda dhe Britania e Madhe vendosën t’i bashkëngjiten bashkësisë. Zgjerimi i parë, nga gjashtë në nëntë anëtarë, ndodhi në vitin 1973. Ky zgjerim, i cili e rriti anëtarësimin në Komunitet nga gjashtë në nëntë shtete dhe popullsinë nga 191 milionë në 255 milionë, pritej që t'i jepte një rigjallërim politikave të projektit evropian dhe të mundësonte që ky projekt të zhvillohej më tej dhe me ritme më të shpejta gjatë viteve 1970. 27 Krijimi i Këshillit Evropian në vitin 1974, dha edhe më shumë mundësi për debate publike më të hapura dhe më të politizuara mbi çështjet evropiane. Ky institucion shumë i rëndësishëm gjithashtu siguroi një platformë për konsolidimin e marrëdhënieve franko-gjermane.28 Në të njëjtën kohë, u zbatuan politika e re sociale dhe politika për mbrojtjen e ambientit jetësor, ndërsa në vitin 1975 u themelua Fondi Evropian për Zhvillim Rajonal (ERDF). Gjatë viteve `70, gjithashtu u konsoliduan politikat mikroekonomike dhe sektoriale. Përparësi patën dhe politikat mbi mjedisin.

24 Staab, Andreas. The European Union Explained: Institutions, Actors, Global Impact. Second Edition. Indiana University Press, 2011, fq. 13-14. 25 Gjashtë vendet themeluese të komunitetit të parë evropian, Komunitetit Ekonomik të Qymyrit dhe Çelikut. 26 Soin, Robert. Evropa politike. Historia, krizat, zhvillimet dhe perspektivat e proceseve të integrimit. Tiranë. Papirus, 2008, fq. 82-83. 27 Leonard, D. Guide to the European Union. 9th edition, London: Profile Books Ltd. 2005, fq. 14. 28 Bulmer, S. Domestic politics and European Community Policy-Making, Journal of Common Market Studies, 21 (4), 1983, fq. 349–363.

9

Megjithë zhvillimet politike e institucionale, si dhe optimizmin e zgjerimit të parë, në këto vite, Evropa rrezikohet nga euroskleroza. Termi ‘sklerozë’ i referohet një gjendje mjekësore që karakterizohet nga tkurrja e proceseve dhe e lëvizjeve. Si në një sklerozë, pas optimizmit të samitit të Hagës, Shtetet Anëtare nuk i dhanë rëndësinë e merituar integrimit evropian, apo gjetjes së zgjidhjeve për problemet e përbashkëta.29 Kjo sklerozë pati shkaqet e saj. Një nga shkaktarët kryesorë të eurosklerozës, që ndryshoi në mënyrë të ndjeshme ekuilibrat ekonomikë evropianë ishte tronditja energjitike e vitit 1973 dhe ajo e vitit 1979. Në Evropë, dy krizat e naftës do të nxjerrin në pah nivelin e thellë të varësisë energjitike dhe rritjen e shpejtë të varësisë ndaj ekonomisë ndërkombëtare. Ndryshimet e mëdha të çmimeve të naftës i përballën evropianët me domosdoshmërinë për një harmonizim shumë më të madh të vendimeve evropiane për të përballuar detyrimet e reja ndërkombëtare. Impakt të madh në ekonominë evropiane pati dhe vendimi i Presidentit të Shteteve të Bashkuara, Riçard Nikson për të ndaluar konvertueshmërinë në flori të dollarit, duke i dhënë fund sistemit monetar ndërkombëtar të Bretton Woods. Ky sistem e kishte bërë dollarin një monedhë ndërkombëtare, këmbimi i të cilës ishte me norma fikse të paracaktuara. Ndryshimi i sistemit monetar ndërkombëtar ndikoi fuqishëm në ambjentin evropian. Liderët evropianë duhet të ndërmerrnin veprime konkrete për të menaxhuar situatat e vështira të krijuara në aspektin financiar dhe ekonomik. Para tyre shtroheshin dy opsione: nga njëra anë të shkriheshin në konfigurimin e ri ndërkombëtar dhe nga ana tjetër të forconin bashkëpunimin politik dhe monetar midis Shteteve Anëtare. Nën efektin e faktorëve të jashtëm – paqëndrueshmëria e zhvillimeve monetare ndërkombëtare; dhe faktorëve të brendshëm – krizat me të cilat u përballën Vendet Anëtare gjatë viteve `70, liderët e Komunitetit zgjedhin “logjikën kumulative të integrimit”, duke u angazhuar në rrugën e Tregut të Përbashkët.30 Edhe pse i dobësuar nga dy goditjet e njëpasnjëshme energjitike të viteve 1973 dhe 1979, Komuniteti i rezistoi tendencave centrifugale dhe konsolidoi kohezionin e tij duke krijuar Sistemin Monetar Evropian, në vitin 1979.31 Sistemi Monetar që Evropa krijon në këtë moment u jep një hapësirë të re rekomandimeve të Traktatit të Romës të vitit 1957, përsa i përket domosdoshmërisë së bashkërendimit të politikave monetare të Vendeve Anëtare. Sistemi Monetar Evropian (SME) kishte tre karakteristika kryesore: • valuta referente e quajtur eku: që në të vërtetë paraqiste një “shportë” të përbërë nga valutat e të gjitha Vendeve Anëtare; • mekanizmi revizor: secila valutë kishte kurs revizor të lidhur me eku-në; kurset bilaterale revizore mund të fluktuonin në kuadër të 2.25%;

29 Staab, Andreas. The European Union Explained: Institutions, Actors, Global Impact. Second Edition. Indiana University Press, 2011, fq. 14-15. 30 Soin, R. Evropa politike. Historia, krizat, zhvillimet dhe perspektivat e proceseve të integrimit. Tiranë: Papirus, 2008, fq. 88-91. 31 Fontaine, Pascal. A new idea for Europe. The Schuman declaration, 1950–2000. Second edition, Luxembourg: Office for Official Publications of the European Communities, 2000, fq. 20.

10

• mekanizmi kreditor: çdo vend transferon 20% nga valuta e tij dhe rezervat në ar në fondin e përbashkët.32 Një zhvillim tjetër i rëndësishëm dhe i nevojshëm për reformat institucionale filloi të kishte impakt në skenën evropiane. Për herë të parë, në vitin 1979, në Parlamentin Evropian u zhvilluan zgjedhje direkte. Në këtë mënyrë, Parlamenti Evropian e rriti influencën e tij përsa i përket çështjeve me rëndësi për komunitetin, ndërsa u dha mundësinë të gjithë qytetarëve që për herë të parë të zgjidhnin në mënyrë të drejtpërdrejtë përfaqësuesit e tyre. Megjithëse ky institucion ishte përfshirë në Traktatin e Romës, më parë Anëtarët e Parlamentit Evropian caktoheshin nga qeveritë kombëtare. Edhe pse ky moment nuk i rriti kompetencat e Parlamentit, i cili kishte vetëm funksion legjislativ këshillues, zgjedhjet e vitit 1979 patën efekte të rëndësishme pozitive. Së pari, i dhanë një shkallë më të madhe legjitimiteti Komunitetit Evropian. Gjithashtu, Parlamenti Evropian u kthye në një objektiv për politikanët ambiciozë, të cilët më parë nuk e kishin konsideruar tërheqës pozicionin e europarlamentarit. 1.2.4. Vitet 1980: Rigjallërim dhe rifokusim Me fillimin e viteve 1980, Komuniteti u përball me një sërë çështjesh të rëndësishme, ndër të cilat probleme që duheshin zgjidhur. Ndër çështjet më të rëndësishme për t’u diskutuar dhe zgjidhur ishin33: o Lodhja kërcënuese e burimeve të buxhetit, paralelisht me nevojën për të shkurtuar

shpenzimet. o Kërkesa për të reformuar institucionet e Komunitetit në mënyrë që të përshpejtohej

vendimmarrja dhe të rritej përgjegjshmëria në këtë proces. o Nevoja për t'iu përgjigjur sfidës teknologjike të SHBA-ve dhe Japonisë, pra

domosdoshmëria për të rritur konkurueshmërinë. o Kërkesa për të hequr pengesat e brendshme brenda Komunitetit. o Negociatat për zgjerimin e mëtejshëm të Komunitetit me Spanjën dhe Portugalinë. Përpjekja e liderëve të Komunitetit në këto vite për të bashkërenduar përpjekjet mes Shteteve Anëtare, i kanë shënuar vitet 1980 si një periudhë e rilindjes mbresëlënëse në procesin e integrimit evropian. Njerëzit që u përfshinë ngushtësisht në procesin e integrimit evropian ishin të shumtë dhe të shumëllojshëm. Një grup i rëndësishëm ishte ai i sipërmarrësve të politikave të reja, të cilët punuan posaçërisht në kuadër të Komisionit Evropian për të vënë në jetë inisiativa specifike në mënyrë të fokusuar. Në këtë kontekst, mund të përmendet Zhak Delor dhe Artur Kokfilld, si dhe këshilltarët dhe ekipet e tyre të punës, për kontributin e tyre në lidhje me programin e Tregut të Përbashkët. Studjues të ndryshëm të evolucionit të Bashkimit Evropian, gjykojnë se kjo periudhë përbënte pikën më të lartë të sipërmarrjes së Komisionit.34 Gjysma e dytë e viteve 1980 është cilësuar si

32 Fontaine, Pascal. Europe in 12 lessons, e vlefshme në: http://ec.europa.eu/publications/booklets/eu_glance/60/en.pdf 33 Leonard, D. Guide to the European Union. 9th edition, London: Profile Books Ltd. 2005, fq. 18-19. 34 Phinnemore, D. dhe Warleigh-Lack, A. Reflections on European Integration. 50 Years of the Treaty of Rome. New York: Palgrave Macmillan. 2009, fq. 17-18.

11

një kufi që shënoi kalimin e Komunitetit në një tjetër etapë të zhvillimit cilësor. Ky vlerësim është i lidhur me vendimet që u morën në këto kohë dhe me zgjidhjet që iu dhanë dilemave që qëndronin prej vitesh në rendin e ditës.

Një nga figurat kryesore që shënoi vitet `80, ishte pa dyshim Presidenti i Komisionit Evropian, Zhak Delor (Jacques Delors), i cili rriti efikasitetin e Komisionit, duke nxitur implementimin e Tregut të Përbashkët përmes hapave specifikë; përkatësisht duke vënë në zbatim katër liritë themelore të lëvizjes: lëvizja e mallrave, shërbimeve, kapitalit dhe punës. Zhak Delor ishte një diplomat dhe negociator i mprehtë, me një paraqitje të shkëlqyer në çdo mbledhje dhe me një aftësi të dallueshme për marrëveshjet e fshehta.35

Kjo periudhë u shënua nga përshtatjet që iu bënë mjeteve të vjetra për qëllime të reja. Zhvillimi i procesit të Tregut Unik u kthye në një locus classicus36. Aspekti më interesant i ndikimit që pati Tregu i Përbashkët, mund të shihet në mënyrën me të cilën ai stimuloi zhvillimin e politikës legjislative të BE-së. Kjo ishte edhe periudha në të cilën filluan përpjekjet e vazhdueshme për të ndërtuar ura lidhëse mes zhvillimit të politikave dhe reformave të traktateve si një metodë e drejtë dhe efikase, aplikimi i të cilës u bë e dukshme në Aktin Unik Evropian, si dhe në përgatitjen e atij që u bë Traktati i Bashkimit Evropian - Traktati i Mastrihtit.

Vitet `80 u karakterizuan gjithashtu nga zgjerimi i mëtejshëm i Komunitetit Evropian. Tre shtete dikur me sisteme qeverisëse autoritare dhe diktatoriale – Portugalia, Spanja dhe Greqia – ankoruan demokracitë e tyre të reja brenda një komuniteti me sisteme politike të qëndrueshme. Pavarësisht strukturës së dobët ekonomike të Greqisë, ky vend u anëtarësua me hapa të përshpejtuar në vitin 1981. Pak më e vështirë ishte hyrja e dy kandidateve iberike. Konkretisht, negociatat për anëtarësimin e Spanjës ishin të vështira, nga kundërshtimet e shprehura kryesisht nga Franca dhe Italia. Këto dy shtete (Spanja dhe Portugalia) arritën të anëtarësoheshin në vitin 1986. Pavarësisht vështirësive të negociatave, ky zgjerim jugor konfirmoi që Komuniteti Evropian ishte transformuar në një lokomotivë që drejtonte dhe organizonte Evropën. Që nga mesi i viteve 1980, përpjekjet për të përforëcuar identitetin evropian, u fokusuan në ndërtimin e simboleve të Komunitetit, për t’i dhënë Unionit një personalitet publik. Pikërisht për këtë qëllim, u krijuan dhe u prezantuan simbolet më domethënës të Komunitetit Evropian. Në vitin 1985, Komuniteti Evropian miratoi një pasaportë evropiane të standardizuar. Gjatë të njëjtës periudhë, “Ode to Joy” nga Simfonia e Nëntë e Bethovenit mori rolin e himnit jozyrtar të Komunitetit. Ndoshta momenti më i rëndësishëm ishte ai i vitit 1985, kur Komuniteti miratoi flamurin e tij zyrtar. Me 12 yjet kuptimplotë të tij, flamuri i Komunitetit është tashmë simboli madhor i unitetit evropian.

35 Staab, Andreas. The European Union Explained: Institutions, Actors, Global Impact. Second Edition. Indiana University Press, 2011, fq. 17-18. 36 Locus classicus: 1. Një pasazh që është bërë një standard për shpjegimin e një fjale apo subjekti; 2. Një rast klasik apo shembull. Ky term përdoret në këtë kontekst për të treguar rëndësinë absolute të zhvillimit dhe konsolidimit të Tregut të Përbashkët Evropian.

12

Në skenën e gjerë botërore, kjo periudhë u shënua nga forcat trekëndore të konkurrencës ndërkombëtare ekonomike: Komuniteti Ekonomik Evropian, Shtetet e Bashkuara dhe Japonia. Në këto vite, konkurrenca mes këtyre tre poleve ishte shumë e fortë, ndërsa teknologjia dhe sipërmarrja japoneze lulëzoi së tepërmi, ndaj si amerikanët dhe evropianët kërkonin të fuqizoheshin për t’iu përgjigjur sfidës së Japonisë. Në aspektin e sigurisë dhe të mbrojtjes, në këto vite, bota ishte një vend relativisht i qetë, duke qenë se Komuniteti Evropian, SHBA-të dhe pole të tjera të rëndësishme në arenën ndërkombëtare, ishin të interesuara më shumë për çështjet ekonomike. 1.2.5. Vitet `90: Përpjekjet për rimodelim Fillimi i viteve `90 solli ndryshime të mëdha me fundin e diktatit sovjetik dhe me shpërthimin e luftërave në ish-Jugosllavi. Politika evropiane nuk mund të mos ndikohej nga transformimet e Evropës Lindore dhe Juglindore, si dhe nga çështja shumë e rëndësishme e bashkimit të Gjermanisë. Vendet e Evropës Qendrore dhe Lindore dhe të gjithë udhëheqësit e tyre, duke përfshirë edhe ata të Jugosllavisë dhe në fillim të vitit 1991 liderët e Shqipërisë, deklaruan se objektivat afatgjata të tyre do të ishin anëtarësimi në Komunitetin Evropian. E megjithatë, këto vende nuk ecën me të njëjtin ritëm dhe vendosmëri drejt Unionit. Marrëveshjet dhjetëvjeçare të Asociimit që përfshinin konçesione tregtare, ndihmë financiare dhe bashkëpunim mbi një gamë të gjerë aktivitetesh, u nënshkruan me Poloninë, Hungarinë dhe Çekosllovakinë në dhjetor të vitit 1991. Këto marrëveshje në mënyrë specifike përcaktonin se shtetet e përfshira do të konsideroheshin si vende potenciale për anëtarësim të plotë. Negociatat për marrëveshje të ngjashme filluan shumë shpejt më pas dhe me Rumaninë, Bullgarinë, Shqipërinë dhe me tri shtetet balltike të Estonisë, Letonisë dhe Lituanisë, pavarësia e të cilave u njoh në shtator të vitit 1991. Deri në fillim të vitit 1994, të ashtuquajturat Marrëveshjet e Evropës ishin nënshkruar me secilën nga këto vende, si dhe me Republikën Çeke dhe Sllovakinë, për të zëvendësuar marrëveshjen e realizuar më parë me Çekosllovakinë. Ukraina nënshkroi një marrëveshje partneriteti me BE-në në mars të vitit 1994, me anën e të cilës negociatat u përshpejtuan dhe u bënë të krahasueshme me marrëveshjet e kryera me Rusinë dhe ish-republikat sovjetike të Bjellorusisë, Kazakistanit dhe Kirgizstanit. Në ndryshim nga marrëveshjet me vendet e Evropës Lindore, këto të fundit nuk përmbanin perspektivën e anëtarësimit përfundimtar.37 Kjo ishte periudha edhe e zëvendësimit gjuhësor nga emërtimi - Komuniteti Evropian në Bashkimin Evropian. Është e kuptueshme që ky nuk ishte një ndryshim thjesht gjuhësor, por politik dhe ekonomik, duke e zhvendosur vendimarrjen dhe sovranitetin nga niveli ndërqeveritar në atë komunitar. Megjithatë, këto përpjekje për të konsoliduar strukturën e Unionit, nuk patën rezonancën e kërkuar popullore, parë kjo tek referendumet e vështira të kryera në Danimarkë, Francë dhe Irlandë - mbi reformat e Traktateve të Mastrihtit dhe Nicës, si dhe në vendet e tjera të Evropës Perëndimore si në Finlandë, Norvegji dhe Suedi – përsa i përket anëtarësimit të tyre në BE. Kontestimet e panë veten të ndara mes

37 Leonard, Dick. Guide to the European Union. 9th edition, London: Profile Books Ltd. 2005, fq. 25-26. 13

formave të reja të argumenteve mes eurofilëve dhe euroskeptikëve, për tema të tilla si zgjerimi i mëtejshëm i Unionit, apo delegimi i kompetencave në strukturat e BE-së.38

Historia më e rëndësishme e dekadës ishte kolapsi i Luftës së Ftohtë dhe i pushtetit sovjetik. Nga njëra anë, modeli perëndimor i demokracisë dhe ekonomisë së tregut kishte fituar dhe bashkë me të kishin triumfuar ambicjet e Komunitetit, BE-ja dhe kontinenti evropian. Nga ana tjetër, ishte krijuar një rradhë e gjatë e kandidatëve të rinj për anëtarësim në BE dhe kufiri i hekurt i Luftës së Ftohtë ishte zëvendësuar me kufij porozë për emigrantët dhe refugjatët. Simbolikisht BE ishte në konfuzion, e kapur në paradoksin e kontekstit të ri. Përshtjellimi i vazhdueshëm dhe i qëndrueshëm e bënte gjithnjë e më të vështirë përcaktimin se cilat vlera simbolike duhet t’i caktoheshin projektit evropian, duke gjeneruar një pabarazi mes vendeve të ndryshme evropiane. Bashkimi Evropian nuk ishte i përgatitur për të përballuar zhvillimet aq të vrullshme të viteve `90, ndaj u vu re një prirje e Vendeve Anëtare dhe e qytetarëve evropianë për t’u bërë më introversë, më të shqetësuar për çështjet e tyre të brendshme dhe më pak të vëmendshëm për kontekstet globale, qoftë në aspektin politik, ekonomik, apo në atë social.

Komuniteti Evropian evoluoi edhe përsa i përket krijimit dhe konsolidimit të simboleve unike dhe të përbashkëta. Përpjekjet u përqendruan në krijimin e monedhës së vetme - Euros. Shkrirja e makroekonomive në një ekonomi dhe në një monedhë të vetme, nuk përbënte vetëm një risi, por edhe një simbolikë kuptimplote të mbinacionalizmit të Unionit Evropian – konvergjenca e interesave, politikave dhe ekonomive kombëtare për një interes dhe perspektivë të përbashkët. ‘Euro zona’ (zona e formuar nga vendet pjesëmarrëse në Bashkimin Monetar Evropian), është një simbol tjetër kuptimplotë që lidhet me euron. Monedha unike evropiane, konsiderohet si manifestimi më konkret i dëshirës për të sjellë “Evropën më afër me qytetarët e saj”, siç u shpreh në vitin 1975 kryeministri belg Leo Tindemans; dhe që gjithashtu tregoi interesin e Komunitetit për konsolidimin e identitetit evropian.39 Ashtu si me simbolet e tjera të BE-së dhe Euro është projektuar për të apeluar tek një audiencë panevropiane; secila nga kartëmonedhat mbart imazhin e një ure me qëllimin për të përfaqësuar stile të ndryshme arkitekturore evropiane. Duke zëvendësuar monedhat e mëparshme, Euro mbarti ngarkesën e tyre të mëparshme sovrane dhe ky transferim ndoshta ka ndikuar në pranimin e monedhës së re. Para ekzistencës së saj zyrtare, ngjarjet e ndodhura dhe shoqërizimi që solli vënia në qarkullim, i dhanë Euros një besim të përgjithshëm të mjaftueshëm që ajo të hidhte rrënjët e veta evropiane.40

38 Phinnemore, D. dhe Warleigh-Lack, A. Reflections on European Integration. 50 Years of the Treaty of Rome. New York: Palgrave Macmillan. 2009, fq. 19-20. 39 Prisacariu, S. Ioana. The Symbols Role in the Creation of a European Identity. Master Thesis, The Centre For European Studies in Regional Development, February 2007, fq. 15-16. 40 Soin, Robert. Evropa politike. Historia, krizat, zhvillimet dhe perspektivat e proceseve të integrimit. Tiranë. Papirus, 2008, fq. 182.

14

1.2.6. Sfidat e mijëvjeçarit të ri Vitet e fundit kanë qenë dëshmitarë të debateve të zgjatura dhe të tensionuara rreth asaj se si duhet përshtatur modeli i BE-së me rrethanat e reja dhe anëtarët e rinj, si kundërpeshë e rënies së besimit publik. Në një BE më të zgjeruar dhe më tepër heterogjene, është bërë shumë më e vështirë si për veteranët ashtu dhe për pionierët për të influencuar më shumë në politikat e Unionit. Gjithashtu, procesi i socializimit nuk është kompletuar akoma mes shteteve të reja që i janë bashkuar Unionit dhe Vendeve të vjetra Anëtare, tani që BE-ja përbëhet nga aq shumë shtete të reja anëtare me prejardhje dhe përbërje shumë të ndryshme nga ato të klubit të vjetër tipik evropiano-perëndimor. BE-ja e gjen veten me një bollëk të mjeteve të vjetra, disa të amortizuara ose të ndryshkura dhe disa mjete të reja, të cilat ende nuk janë vënë plotësisht në shërbim efikas. Debatet dhe kontestimet rreth Traktatit të Lisbonës kanë harxhuar sasi të mëdha të energjisë politike dhe kanë shpërqendruar vëmendjen nga përcaktimi se cili mjet është i duhuri për qëllime specifike. Pas shumë përpjekjesh dhe referendumesh negative, Traktati i Lisbonës, apo siç njihet ndryshe dhe si Traktati Reformues, u miratua dhe hyri në fuqi. Pa dyshim që Traktati i Lisbonës e furnizon Bashkimin Evropian me mjetet e domosdoshme për një aktor ndërkombëtar, por efikasiteti i tyre do të varet nga koordinimi i veprimeve, kohezioni i brendshëm, koherenca e aplikimit të politikave dhe nga burimet financiare. Bashkimi Evropian duket se është në kërkim dhe të simboleve të reja për të unifikuar një bashkësi tashmë më të zgjeruar shtetesh me axhenda shpesh kontradiktore me ato të komunitetit, si në çështjet e brendshme dhe në ato të jashtme. Në aspektin e politikës së jashtme dhe marrëdhënieve ndërkombëtare, BE nuk po ecën me ritmet e pritura. Sfida e ekonomive në rritje të të ashtuquajturit BRIC (grupi i shteteve: Brazil, Rusi, Indi dhe Kinë) i bën shqetësimet e vjetra të viteve 1980 për konkurrencën japoneze të duken si probleme elementare. Ajo çfarë duket se është mësuar mjaft mirë nga e kaluara është se më shumë sesa aspiratat kanë rëndësi rezultatet.41

Një aspekt tjetër shumë i rëndësishëm dhe i debatuar në këto vite është zgjerimi i kufijve të Bashkimit Evropian. Politika e zgjerimit e BE-së, e sanksionuar në Traktatin e Bashkimit Evropian42, është përgjigjja e aspiratës legjitime të popullit të kontinentit të vjetër për të koordinuar përpjekjet për një Evropë të bashkuar. Por, BE-ja po humbet vrullin e dikurshëm, ndërsa procesi i zgjerimit po bëhet viktimë e suksesit të vet. Pas hyrjes së 12 anëtarëve të rinj në vitet 2004 - 2007, lodhja e zgjerimit është bërë një fenomen i përhapur në shumë nga Shtetet Anëtare. Një lodhje, edhe pse nga faktorë të ndryshëm, viret re dhe në disa nga vendet që konsiderohen si kandidatë potencialë. Si rezultat, Bashkimi Evropian po humb një nga asetet e veta më të vyera: fuqinë për të qenë atraktive ndaj fqinjëve të saj evropianë. Kjo nuk do të thotë që zgjerimit të BE-së do t’i

41 Phinnemore, D. dhe Warleigh-Lack, A. Reflections on European Integration. 50 Years of the Treaty of Rome. New York: Palgrave Macmillan. 2009, fq. 20-21. 42 Versioni i konsoliduar i Traktatit të Bashkimit Evropian, Official Journal of the European Union, neni 49, maj 2008; e vlefshme në: http://eur-lex.europa.eu/LexUriServ/LexUriServ.do?uri=OJ:C:2008:115:0047:0199:en:PDF

15

vijë fundi. Megjithatë, ritmi i zgjerimit është i ngadalësuar dhe duket tepër e pamundur që Unioni të zgjerohet përtej Kroacisë në vitet që vijnë. Si pasojë, projekti evropian është privuar nga një prej burimeve të saj kryesore të dinamizmit, duke qenë se zgjerimi i BE që nga viti 1970 ka qenë një shtysë e madhe për ndryshime ekonomike, politike dhe institucionale.43 Sot, pasuria historike e Bashkimit Evropian po sfidohet ashpër: integrimi evropian po përballet me sfida të mëdha të brendshme dhe të jashtme, ndërsa Vendet Anëtare përpiqen të menaxhojnë krizën më të thellë ekonomike me të cilën është përballur ndonjëherë Unioni. Kriza globale ekonomike dhe financiare dhe sidomos kriza e euros kanë hedhur dyshime mbi bazat e integrimit evropian. Bashkëpunimi mes Shteteve Anëtare dhe institucioneve të BE-së, hartimi i strategjive të shpëtimit të monedhës së përbashkët dhe ristrukturimi i politikës së jashtme mund të jenë disa nga alternativat që Unioni duhet të ketë në konsideratë. Ajo që mbetet për t’u parë është nëse Bashkimi Evropian dhe Shtetet Anëtare do munden të zgjidhin me sukses dilemat e tyre. Shumë evropianë – jo vetëm qytetarët, por kryesisht elitat politike, ekonomike dhe intelektuale – ngrenë pyetje rreth vlerave, soft power-it dhe raison d'être të Bashkimit Evropian. Idealet e mëdha të së kaluarës - paqja, prosperiteti, solidariteti dhe stabiliteti - mbeten të vlefshme. Megjithatë, arritjet e këtyre 50 viteve, që janë njëkohësisht dhe vlerat kryesore të Unionit, si: tregu i përbashkët, avantazhet praktike të një monedhë të përbashkët, diversiteti, etj, po vihen në pikëpyetje. Tashmë Evropa përjeton një moment të vështirë, një krizë që i tejkalon kufijtë ekonomikë e financiarë, po rrezikon dhe vetë identitetin evropian. 1.3. Evolucioni institucional deri në Traktatin e Lisbonës

Megjithëse BE-ja qëndron gjithnjë në qendër të kontradiktave shkencore dhe politike për shkak të strukturave politike vendimmarrëse të pamjaftueshme, të arkitekturës institucionale të komplikuar, të mungesës së demokracisë – duke mospërmendur rolin pothuajse të papërfillshëm të BE-së në politikën ndërkombëtare – qëndrojnë padyshim dy njohuri: kjo strukturë politike ka marrë përsipër gjithnjë e më shumë detyra administrative e shtetërore nga Vendet Anëtare gjatë gjithë historisë së saj më shumë se 50-vjeçare, gjë që ka rritur jashtëzakonisht rëndësinë e saj për qytetarët e Bashkimit Evropian. Gjithashtu, BE-ja është modeli më i suksesshëm për ruajtjen e paqes dhe për zhvillimin e mirëqenies në rang botëror. BE-ja është nga ana tjetër viktimë e suksesit të saj, pasi ajo projekton, si në marrëdhëniet e brendshme, ashtu dhe në ato të jashtme, shpresa të mëdha, të cilat ajo shpesh nuk mund t’i plotësojë për shkak të kapaciteteve të pamjaftueshme dhe ndonjëherë për shkak të pamundësisë së strategjive të duhura. Ky model edhe pse shpesh kritikohet ashpër, është shumë i vlerësuar dhe po analizohet në të gjithë botën, madje pjesërisht edhe po kopjohet dhe ka padyshim një aktraktivitet të

43 Emmanouilidis A. J. dhe Janning, J. Stronger after the crisis. Strategic choices for Europe’s way ahead. Strategy Paper on the ‘State of the Union’, qershor 2011.

16

veçantë.44 Që të kuptohet më mirë struktura dhe shfaqja unike e Bashkimit Evropian, duhet një analizë edhe pse e shkurtër e traktateve dhe institucioneve të saj. 1.3.1. Traktati i Romës Bibla e Komunitetit Evropian, e cila siguron autoritetin madhor për pjesën më të madhe të vendimeve dhe përgjegjësive të saj, është Traktati i Romës, nënshkruar më 25 mars 1957 nga përfaqësuesit e Belgjikës, Francës, Gjermanisë Perëndimore, Italisë, Luksemburgut dhe Hollandës. Ai ishte në fakt vetëm njëri nga dy traktatet e nënshkruara në Romë nga të njëjtët përfaqësues në të njëjtën ditë; traktati tjetër përcaktoi Euratomin – Komunitetin Evropian të Energjisë Atomike. Gjashtë vjet më parë, më 18 prill 1951, gjashtë vendet kishin nënshkruar Traktatin e Parisit, themelimin e Komunitetit Evropian të Qymyrit dhe Çelikut (KEQÇ). Traktati i Romës është një dokument voluminoz, i përbërë nga 248 artikuj dhe një shtesë prej 160 faqesh e aneksesh, protokollesh dhe konventash. Katër nenet e para45, të cilat janë cituar më poshtë, përcaktojnë qëllimet e Komunitetit Ekonomik Evropian dhe institucionet kryesore të krijuara për të siguruar arritjen e tyre. Neni 1. Me këtë Traktat, Palët e Larta Kontraktuese krijojnë ndërmjet tyre një KOMUNITET EKONOMIK EVROPIAN. Neni 2. Komuniteti do të ketë si detyrë të tij, duke krijuar një treg të përbashkët dhe duke përafruar në mënyrë progresive politikat ekonomike të Shteteve Anëtare, promovimin në të gjithë Komunitetin të zhvillimit harmonik të aktiviteteve ekonomike, një zgjerim të vazhdueshëm dhe të balancuar, një rritje në stabilitet, një rritje të përshpejtuar të standardit të jetesës dhe marrëdhënie më të ngushta ndërmjet shteteve që i përkasin atij. Neni 3. Për qëllimet e përcaktuara në nenin 2, aktivitetet e Komunitetit do të përfshijnë, siç parashikohet në këtë Marrëveshje: (a) eliminimin mes Shteteve Anëtare të detyrimeve doganore dhe kufizimet sasiore mbi importin dhe eksportin e mallrave, si dhe të të gjitha masave të tjera që kanë efekt të njëjtë; (b) krijimin e një tarife doganore të përbashkët dhe të një politike të përbashkët tregtare ndaj vendeve të treta; (c) heqjen mes Shteteve Anëtare të pengesave për lirinë e lëvizjes së personave, shërbimeve dhe kapitalit; (d) miratimin e një politike të përbashkët në fushën e bujqësisë; (e) adoptimin e një politike të përbashkët në fushën e transportit; (f) sigurimin që konkurrenca në tregun e përbashkët nuk është e shtrembëruar;

44 Reka, B., Holl, O. dhe Sela, Y. Institucionet dhe politikat e Unionit Evropian. Tetovë: UNIVERSITAS. 2010, fq. 5. 45 Traktati i Romës, 25 mars 1957; i vlefshëm në: http://ec.europa.eu/economy_finance/emu_history/documents/treaties/rometreaty2.pdf

17

(g) zbatimin e procedurave me të cilat mund të koordinohen politikat ekonomike të Shteteve Anëtare dhe të ndreqet disekuilibri në bilancet e tyre të pagesave; (h) përafrimin e ligjeve të Shteteve Anëtare në masën e nevojshme për funksionimin e duhur të tregut të përbashkët; (i) krijimin e një Fondi Social Evropian për të përmirësuar mundësitë e punësimit për punëtorët dhe për të kontribuar në rritjen e standardit të jetesës së tyre; (j) krijimin e një Banke Evropiane Investimesh për të lehtësuar zgjerimin ekonomik të Komunitetit me hapjen e burimeve të reja; (k) lidhjen me vendet dhe territoret jashtë komunitetit, për të rritur tregtinë dhe për të nxitur zhvillimin e përbashkët ekonomik dhe social. Neni 4. Detyrat e përcaktuara në Komunitet, do të kryhen nga institucionet e mëposhtme: _ Asambleja _ Këshilli _ Komisioni _ Gjykata e Drejtësisë Çdo institucion duhet të veprojë brenda kufijve të kompetencave të dhëna nga ky Traktat. Institucionet e krijuara nga Traktati i vitit 1957 që krijoi Komunitetin Ekonomik Evropian, duke iu referuar standardeve të kohës, shquheshin për karakterin e tyre "mbikombëtar", duke përfshirë delegimin e fuqive dhe kompetencave specifike në Komunitetin Ekonomik Evropian, mundësinë e votimit me shumicë të cilësuar mes Shteteve Anëtare, krijimin e organeve mbikombëtare legjislative, ekzekutive dhe gjyqësore (si p.sh. Parlamenti Evropian, Komisioni dhe Gjykata e Drejtësisë), si dhe aftësinë e këtyre organeve për të adoptuar dhe zbatuar ‘legjislacionin sekondar’, që përfshin direktivat dhe rregulloret. E gjithë kjo ishte e pazakontë, nëse jo unike, në mesin e organizatave ndërkombëtare të kohës. Për më tepër, pesë dekadat që pasuan Traktatin e Romës, dëshmuan një konsolidim të konsiderueshëm të të gjithë këtyre institucioneve. Një numër traktatesh të tjera, protokollesh dhe konventash janë nënshkruar nga Shtetet Anëtare gjatë viteve në vijim, të cilat plotësuan dispozitat origjinale të Traktatit të Romës. Më i rëndësishmi nga këto traktate është ai që shkrin tre Komunitetet Evropiane (KEQÇ, KEE dhe Euratomi), nënshkruar në Bruksel, më 8 prill 1965, i njohur zakonisht si Traktati i KE-së (Komuniteti Evropian). 1.3.2. Akti Unik Evropian Në vitin 1985 Evropa po dilte nga një krizë e shkaktuar nga moskonvertueshmëria e dollarit dhe rritja e çmimit të naftës. Ashtu si dhe në vitin 1955, shumë opsione po merreshin në konsideratë për ta rivënë në lëvizje Komunitetin Evropian: një reformë institucionale dhe politike, unifikimi monetar, si dhe mobilizimi në fushën e sigurisë dhe të mbrojtjes. Komisioni i Komunitetit Ekonomik Evropian, në qershor të vitit 1985 botoi një Libër të Bardhë, një projekt global ku analizoheshin të gjitha pengesat që justifikonin kontrollin në kufij dhe ndalonin formimin e një tregu të madh unik evropian. Punimet e

18

konferencës së mbledhur në Milano, përfunduan në fund të janarit 1986 me aprovimin e një pakete modifikimesh të traktateve themeluese, të quajtur Akti Unik Evropian. Akti Unik Evropian, i nënshkruar në vitin 1986 (dhe hyrë në fuqi në korrik 1987), ndër shumë dispozita të tjera, amendoi disa nene të Traktatit të Romës, që lidheshin me procedurat e votimit në Këshillin e Ministrave dhe me zgjerimin e kompetencave legjislative të Parlamentit Evropian. Objektivi kryesor i Aktit Unik ishte lehtësimi i miratimit të programit me rreth 300 masa për të kompletuar tregun e brendshëm të Komunitetit.46 Këto ishin ndryshimet e para thelbësore të Traktatit të Romës pas rreth 30 vjetësh të funksionimit të tij. Objektivi themelor dhe sfida kryesore e të ardhmes për Komunitetin Evropian, e sanksionuar nga Akti Unik Evropian, ishte “krijimi progresiv i tregut të brendshëm brenda 31 dhjetorit 1992”. Arritjet më të rëndësishme të Aktit Unik Evropian janë si më poshtë47: a) dhënia e një impulsi të ri dhe vendimtar vendosjes së tregut të brendshëm; b) përgjithësimi i parimit të delegimit të pushteteve ekzekutive nga Këshilli tek Komisioni; c) krijimi i konceptit të ri të ‘lidhjes ekonomike dhe shoqërore’, zgjerimi i kompetencave komunitare për zhvillimin teknologjik dhe për ambjentin, si dhe shtimi i dispozitave të reja për çështjet shoqërore; ç) krijimi i një procedure të re bashkëpunimi mes Parlamentit Evropian dhe Këshillit, për marrjen e vendimeve; d) rritja e aftësisë vendimmarrëse të Këshillit, duke zgjeruar përdorimin e shumicës së kualifikuar; e) parashikimi i krijimit të Gjykatës së Shkallës së Parë për lehtësuar punën e Gjykatës së Drejtësisë, si dhe forcimi i efikasitetit dhe cilësisë së kontrollit gjyqësor. 1.3.3. Traktati i Mastrihtit Traktati i Bashkimit Evropian, i njohur ndryshe si traktati i Mastrihtit, u nënshkrua në shkurt të vitit 1992. Ky traktat përbënte një rishikim më të plotë të Traktatit të Romës, duke përfshirë dy grupe kryesore dispozitash: ato që synonin krijimin e një Unioni Ekonomik dhe Monetar (EMU), jo më vonë se 1 janari 1999; dhe ato të përcaktuara si hapat drejt një bashkimi politik, që përfshinin politikat e përbashkëta mbi politikën e jashtme dhe të mbrojtjes. Dispozitat e tjera zgjeronin dhe përcaktonin më saktësisht kompetencat e Komunitetit në fushat e tjera të politikës, si dhe ndryshuan kompetencat e institucioneve të ndryshme të KE-së. Traktati i Bashkimit Evropian ishte unik përsa i përket strukturës dhe përmbajtjes. Fillimisht, Komunitetit Evropian i jepet një emër i ri dhe kuptimplotë: Bashkimi Evropian, duke reflektuar konsolidimin e marrëdhënieve mes Shteteve Anëtare. TBE gjithashtu i referohet për herë të parë vlerave të qytetarisë evropiane, duke i dhënë

46 Leonard, Dick. Guide to the European Union. 9th edition, London: Profile Books Ltd. 2005, fq. 40-42. 47 Zajmi, Iva. E drejta Europiane. Botimi i tetë. Tiranë: EDUALBA, 2008, fq. 16-19.

19

qytetarëve evropianë – të paktën atyre që përfshihen brenda BE-së, të drejta të barabarta. Në përpjekje për të ndalur rënien e besueshmërisë mbi demokracinë brenda Unionit, traktati u kompletua me një numër risish institucionale. Kompetencat legjislative të Parlamentit Evropian u rritën, përmes një procedure të njohur si vendimmarrja e përbashkët.48 Parlamenti Evropian, gjithashtu u caktua të zgjedhë Avokatin e Popullit, në mënyrë që qytetarët e Bashkimit Evropian të kishin të drejtën e ankimimit për vendimet administrative të çdo institucioni të Unionit. Ajo që ka më shumë rëndësi është se Traktati i Mastrihtit i ngriti politikat në një nivel komunitar evropian dhe jo thjesht ndërqeveritar, lart nga autoriteti ekzekutiv i Shteteve Anëtare. Edhe pse Traktati i Mastrihtit nuk i zëvendësonte traktatet paraardhëse, por thjesht i amendonte ato, amendamentet e tij forconin realisht Unionin. Në bazë të dispozitave të këtij traktati, ndërtesa e quajtur Bashkimi Evropian, do të përbëhej nga tre shtylla kryesore relativisht autonome: shtylla Komunitare (apo Komuniteti Ekonomik), Politika e Përbashkët e Jashtme dhe e Sigurisë, si dhe shtylla e Bashkëpunimit në Drejtësi dhe në Punët e Brendshme. Shtylla Komunitare përbëhej nga traktatet paraardhëse dhe amendamentet e tyre, si dhe nga politika të reja të rëndësishme siç është monedha e vetme dhe Unioni Ekonomik e Monetar. Në shtyllën e Komunitetit Evropian, integrimi ishte i plotë, përderisa në fushat që ajo përfshinte, vendimet merreshin direkt nga organet e Unionit. Në këtë shtyllë, për herë të parë përcaktohet parimi i subsidiaritetit (plotësim, mbështetje), term që i referohet një bashkëpunimi më të ngushtë mes institucioneve të BE-së dhe qeverive të Shteteve Anëtare. Objektivat e shtyllës së dytë (Politikës së Përbashkët të Jashtme dhe të Sigurisë) janë të shumta, si: ruajtja e vlerave të përbashkëta dhe e interesave themelore, pavarësia dhe siguria e Unionit, promovimi i bashkëpunimit dhe i sigurisë ndërkombëtare, zhvillimi dhe konsolidimi i demokracisë dhe i të drejtave të njeriut, etj. Në këtë shtyllë përfshihen çështje të tilla si: mbikqyrjet e zgjedhjeve, trupat ndërhyrëse të BE-së, ruajtja e paqes, ndihma për vendet e treta, politika e mbrojtjes evropiane, çarmatimi, etj.49 Shtylla e tretë e Bashkëpunimit në Drejtësi dhe në Punët e Brendshme kishte si objektiv bashkëpunimin gjyqësor dhe policor mes Shteteve Anëtare. Në këtë shtyllë bëjnë pjesë çështje të tilla si: politika e azilit dhe e imigracionit, lufta kundër toksimanisë dhe mashtrimit ndërkombëtar, bashkëpunimi gjyqësor në fushat civile dhe penale, bashkëpunimi doganor dhe policor, etj. Një risi e rëndësishme e traktatit ishte padyshim shkrirja e politikave makroekonomike kombëtare në Bashkimin Ekonomik dhe Monetar. Ky union jo vetëm po hidhte bazat për një monedhë të vetme të përbashkët, por edhe po krijonte një politikë të vetme monetare.

48 Staab, Andreas. The European Union Explained: Institutions, Actors, Global Impact. Second Edition. Indiana University Press, 2011, fq. 21-22. 49 Reka, B., Holl, O. dhe Sela, Y. Institucionet dhe politikat e Unionit Evropian. Tetovë: UNIVERSITAS. 2010, fq.6 - 7.

20

Diferenca më e rëndësishme mes tre shtyllave të BE-së është se vendimet në shtyllën e dytë dhe të tretë merren përmes bisedimeve ndërqeveritare mes Shteteve Anëtare, kurse në shtyllën e parë, në atë komunitare, vendimet merren në nivel komunitar, që nënkupton një politikëbërje mbikombëtare. (Figura 1)

Figura 1. Marrëveshja e Mastrihtit, 1992.

1.3.4. Traktati i Amsterdamit 2.1 Traktati i Amsterdamit, u nënshkrua në tetor të vitit 1997 dhe hyri në fuqi pas ratifikimit nga të gjitha palët kontraktuese, më 1 maj 1999. Ky traktat ishte një përpjekje e shtuar për të komunitarizuar më shumë politikat dhe vendimmarrjen brenda Unionit. Kjo çoi në transferimin e shumë prej aspekteve të shtyllës së tretë në shtyllën e parë, duke përmirësuar masat për Politikën e Përbashkët të Jashtme dhe të Sigurisë, duke e çuar Protokollin për Politikën Sociale dhe Marrëveshjen e Shengenit në kuadrin e Komunitetit Evropian, duke zgjeruar kompetencat e Parlamentit Evropian dhe Presidentit të

BASHKIMI EVROPIAN

Komuniteti Politika e Përbashkët Drejtësia Evropian e Jashtme dhe e Sigurisë Çështjet e Brendshme

- Bashkimi Ekonomik dhe Monetar

- Tregu i Përbashkët

- Votimi me shumicë të cilësuar

- Vendimmarrja komunitare

- Diplomaci ndërkombëtare e unifikuar

- Polici e përbashkët për mbrojtjen

- Marrëveshje unanime

- Vendimmarrja ndërqeveritare

- Politikat e imigrimit dhe të azilit

- Bashkëpunimi policor dhe doganor

- Marrëveshje unanime

- Vendimmarrja ndërqeveritare

21

Komisionit, duke shtuar dispozita të tjera mbi punësimin, si dhe duke siguruar një transparencë më të madhe.50 Traktati i Amsterdamit, ishte rezultati i diskutimeve dhe negociatave dyvjeçare mbi objektivat e një Evrope të qytetarëve, rolin e Unionit në arenën ndërkombëtare, përmirësimin e funksionimit të institucioneve, si dhe mbi perspektivën e zgjerimit të Unionit. Çështje specifike që u adresuan në këtë traktat ishin globalizimi ekonomik dhe impakti i tij tek punësimi, lufta kundër terrorizmit, krimi ndërkombëtar dhe trafikimi i drogës, problemet ekologjike, si dhe kërcënimet e shëndetit publik. Traktati i Amsterdamit u fokusua kryesisht në të drejtat themelore të njeriut, si p.sh. barazia gjinore, mosdiskriminimi dhe privacia e të dhënave. Gjithashtu, ndër dispozitat ekzistuese nga traktatet paraardhëse, u përfshinë seksione të reja mbi vizat, azilin dhe imigrimin, si dhe bashkëpunimin juridik dhe policor për çështjet e kriminalitetit. Lëvizja e lirë e njerëzve u përforëcua falë vendimit për të integruar marrëveshjen e mëparshme bilaterale të Shengenit, duke lehtësuar procedurat e kalimit të kufijve mes vendeve firmëtare. Traktati i Amsterdamit solli një sqarim thelbësor për konceptin e Qytetarisë Evropiane. Ai gjithashtu përfshiu një kapitull mbi koordinimin e politikave kombëtare të punësimit, si dhe mbi të drejtat themelore dhe mosdiskriminimin. Rëndësia e të drejtave themelore në ndërtesën evropiane është forcuar dhe respektimi i tyre është garantuar në disa drejtime. Këshillit i atribuohet kompetenca për të luftuar çdo diskriminim. Katër vite pasi Traktati i Mastrihtit prezantoi shtyllën e Politikës së Përbashkët mbi Politikën e Jashtme dhe Sigurinë, Amsterdami përcaktoi postin e Përfaqësuesit të Lartë, për t’i dhënë politikës së jashtme të Unionit një peshë dhe koherencë më të madhe. Përsa i përket reformave institucionale, disa modifikime të natyrës institucionale shënojnë një progres thelbësor: Procedura e bashkëvendosjes zëvendëson procedurën e bashkëpunimit, që do të thotë kompetenca më të mëdha legjislative për Parlamentin Evropian, i cili do të bashkëvendosë me Këshillin, duke patur mundësinë e përdorimit të të drejtës së vetos mbi të gjitha propozimet legjislative. Gjithashtu, zgjerohen kompetencat e Gjykatës së Drejtësisë. Në kuadër të politikave sociale, në Traktatin e Amsterdamit shtohet një kapitull i ri mbi punësimin, përmirësohen të drejtat individuale të qytetarëve, si dhe promovohet një nivel më i lartë edukimi dhe arsimimi. Pas krizës për ratifikimin e Traktatit të Mastrihtit, Bashkimi Evropian e përdori Traktatin e Amsterdamit për të fituar mbështetjen e qytetarisë evropiane përmes masave të tila si51: - vendosja e punësimit dhe e të drejtave të njeriut në zemër të Unionit; - dhënia e mundësisë qytetarëve evropianëve për të lëvizur të lirë dhe për të jetuar në një ambjent të sigurtë; - forcimi i zërit të Bashkimit Evropian në arenën ndërkombëtare; - ngritja dhe konsolidimi i institucioneve efektive për një Union më të zgjeruar.

50 Leonard, Dick. Guide to the European Union. 9th edition, London: Profile Books Ltd. 2005, fq. 43-44. 51 Staab, Andreas. The European Union Explained: Institutions, Actors, Global Impact. Second Edition. Indiana University Press, 2011, fq. 23-24.

22

1.3.5. Traktati i Nicës Traktati i Nicës u nënshkrua në shkurt të vitit 2001, e megjithatë hyri në fuqi vetëm më 1 shkurt të vitit 2003. Ky traktat u refuzua nga një referendum i kryer në Irlandë, në qershor 2001, por në fund u miratua në një referendum të dytë në tetor të vitit 2002, në një kohë kur u ratifikua nga të gjitha shtetet e tjera anëtare. Traktati ka të bëjë kryesisht me rishikimin e kritereve të anëtarësimit dhe aspektet e votimit në institucionet e BE-së, lidhur me pritshmëritë për zgjerimin e Unionit me një numër të madh shtetesh gjatë dekadës së parë të shekullit XXI. Pra, qëllimi kryesor i Traktatit të Nicës ishte krijimi i infrastrukturës institucionale për një Union më të zgjeruar. Paradoksalisht, parashikime të tilla për zgjerimin e BE-së me 20 shtete të reja ishin përfshirë tashmë në Traktatin e Amsterdamit. Në këtë kuadër, Traktati i Nicës adresoi të ashtuquajturat ‘mbetjet e Amsterdamit’ (mosrealizimet e Traktatit të Amsterdamit), që përfshinin reforma institucionale të tilla si, përmasat dhe përbërja e Komisionit, numri i anëtarëve të Parlamentit Evropian, rikonsiderimi i votave në Këshill dhe zgjerimi i mundshëm i votimit me shumicë të cilësuar.52 Një moment i rëndësishëm është dhe ‘Deklarata mbi të ardhmen e Unionit’ (10 dhjetor 2000), e cila përbën një pjesë kryesore të Traktatit të Nicës. Ajo thekson se Bashkimi Evropian i ka pranuar ndryshimet e nevojshme institucionale për pranimin e shteteve të reja anëtare. Njëkohësisht ajo paraqet një diskutim më të hollësishëm dhe më të gjerë mbi të ardhmen e Unionit. Deklarata udhëzonte mbledhjen e një konference ndërqeveritare në vitin 2004, duke i dhënë udhë procesit post-Nicë, që përfshinte çështje të tilla si: ndarja e kompetencave mes Bashkimit Evropian dhe Shteteve Anëtare, riorganizimi dhe thjeshtëzimi i traktateve, statusi i Kartës së të Drejtave Themelore i miratuar në Nicë, si dhe roli i parlamenteve kombëtare në Bashkimin Evropian.53

1.3.6. Traktati i Lisbonës

Traktati i Lisbonës erdhi pas dështimit të Traktatit Kushtetues, i cili u refuzua në referendumet e kryera në Francë dhe Hollandë, në maj dhe qershor 2005. Pas një periudhe reflektimi, u vendos negociimi i një traktati tjetër, i referuar fillimisht si Traktati i Reformës. Këshilli Evropian miratoi një mandat të hollësishëm për mbajtjen e një Konference të re Ndërqeveritare në qershor 2007. Negociimet për marrëveshjen e re u mbyllën nga presidenca portugeze, ndaj traktati u bë i njohur si Traktati i Lisbonës, sepse u nënshkrua në Lisbonë, më 13 dhjetor 2007. Ai hyri në fuqi më 1 dhjetor 2009, me disa vonesa të shkaktuara nga problemet e ratifikimit, veçanërisht në Irlandë, e cila bëri një referendum të dytë në tetor 2009 pas një referendumi në qershor 2008, ku traktati u

52 Konstadinides, Theodore. Division of Powers in European Union Law: The Delimitation of Internal Competence Between the EU and the Member States. New York: Aspen Publishers, Inc. 2009, fq. 43. 53 Zajmi, Iva. E drejta Europiane. Botimi i tetë. Tiranë: EDUALBA, 2008, fq. 54-57.

23

refuzua. Më pas, hyrja në fuqi u vonua dhe nga Republika Çeke, presidenti skeptik i të cilës e vonoi nënshkrimin e traktatit aq gjatë sa mundi.54

Traktati i Lisbonës amendon traktatet paraardhëse, pa i mbivendosur ato. Ky traktat e pajis Unionin me një kornizë ligjore dhe me mjetet e nevojshme për të përballuar sfidat e së ardhmes dhe për t’iu përgjigjur kërkesave të qytetarëve. Konkretisht, Traktati i Lisbonës synon55: 1. Një Bashkim Evropian më demokratik dhe transparent, me një rol më të madh të Parlamentit Evropian dhe të parlamenteve kombëtare, duke u dhënë më shumë mundësi qytetarëve që t’u dëgjohet zëri dhe të përfaqësohen me dinjitet në nivel kombëtar dhe komunitar. Kjo do të thotë: - Një rol i përforëcuar i Parlamentit Evropian. Në veçanti, forcimi i procedurës së bashkëvendosjes përsa i përket vendimmarrjes, i jep Parlamentit një pozicion të barabartë me Këshillin. - Një përfshirje më e madhe e parlamenteve kombëtare në bashkëpunim me Unionin. - Forcimi i zërit të qytetarëve. Falë inisiativave të shoqërisë civile evropiane, një milion qytetarë mes Shteteve Anëtare kanë mundësinë që t’i drejtohen Komisionit me propozime për politika të reja. - Ndarja dhe kategorizimi i kompetencave, duke e bërë më të qartë marrëdhënien mes Shteteve Anëtare dhe Bashkimit Evropian. - Largimi nga Unioni: Traktati i Lisbonës qartësisht njeh për herë të parë mundësinë dhe të drejtën e një Shteti Anëtar për t’u larguar (për të dalë) nga Unioni. 2. Një Union më efiçent, me metoda të thjeshtëzuara votimi, me institucione moderne dhe me një aftësi të përmirësuar për të vepruar mbi çështje që kanë prioritet maksimal për komunitetin. Kjo do të thotë: - Vendimmarrje efektive. Votimi me shumicë të cilësuar në Këshill është zgjeruar edhe për politika të tjera, për ta bërë vendimmarrjen më të shpejtë dhe më efikase. - Një kuadër institucional më të qëndrueshëm. - Përmirësimi i jetës së qytetarëve evropianë. Traktati i Lisbonës përmirëson aftësinë e Bashkimit Evropian për të vepruar në shumë fusha thelbësore për mbarëvajtjen e Unionit dhe të jetës së qytetarëve të tij. Këtu bëhet fjalë për çështjet e politikave të lirisë, sigurisë dhe drejtësisë, të tilla si lufta kundër terrorizmit dhe krimit të organizuar. 3. Një komunitet i të drejtave të njeriut, lirisë, solidaritetit dhe sigurisë, duke promovuar vlerat e Unionit. Kjo përfshin: - Vlerat demokratike. Traktati i Lisbonës detajon dhe riforcon vlerat dhe objektivat mbi të cilat është ndërtuar Unioni. Qëllimi i BE-së është që këto vlera të shërbejnë si pikë reference për qytetarët evropianë dhe të tregojnë çfarë mund t’u ofrojë Evropa partnerëve në të gjithë botën.

54 Laursen, Finn. The EU's Lisbon Treaty: Institutional Choices and Implementation. London: MPG Books group, 2012, fq. 3-4. 55 Traktati i Lisbonës, i përmbledhur në: http://europa.eu/lisbon_treaty/glance/index_en.htm

24

- Të drejtat e qytetarëve dhe Karta e të Drejtave Themelore. Traktati i Lisbonës ruan të drejtat ekzistuese, ndërsa prezanton të drejta të reja. - Liritë për qytetarët evropianë. Traktati i Lisbonës ruan dhe riforcon katër liritë themelore (lëvizja e lirë e mallrave, shërbimeve, punës dhe kapitalit), si dhe liritë politike, ekonomike dhe sociale të qytetarisë evropiane. - Siguri e përforëcuar për të gjithë. Unioni, në sajë të Traktatit të Lisbonës, fiton një kapacitet të ri dhe të zgjeruar për çështjet e drejtësisë dhe sigurisë, që do të thotë aftësi më të mëdha për të luftuar krimin dhe terrorizmin. 4. BE të jetë një aktor i rëndësishëm në skenën ndërkombëtare, duke shtuar dhe përforcuar mjetet e politikës së jashtme dhe duke zhvilluar politika të reja. Në kuadër të politikës së jashtme të Bashkimit Evropian, Traktati i Lisbonës ka krijuar tre risi institucionale; dhe konkretisht: - Presidenti i Këshillit Evropian. Traktati i Lisbonës e transformon Këshillin Evropian në selinë qendrore politike të Unionit, duke ndërtuar premisat për një model të qëndrueshëm dhe autoritar të drejtimit të Këshillit, i cili zëvendëson sistemin e mëparshëm të rrotacionit semestral të presidencës, duke i siguruar kreut të Këshillit një mandat dy e gjysëm-vjeçar.56 Në mënyrë të veçantë, Presidenti i Këshillit Evropian, në bashkëpunim me Përfaqësuesin e Lartë të Unionit, është fytyra dhe zëri i Bashkimit Evropian në skenën ndërkombëtare. - Përfaqësuesi i Lartë të Unionit për Politikën e Jashtme dhe Sigurinë. “Kë të telefonoj, nëse dua të flas me Evropën” – është pyetja retorike e ngulitur në histori, e thënë para rreth 40 vjetësh nga ish-Sekretari amerikan i Shtetit, Henry Kissinger, i cili në këtë formë tregonte një mungesë të theksuar të bashkëveprimit në politikën e jashtme të Bashkimit Evropian.57 Tashmë pasardhësit e tij, do të mund të telefonojnë “Ministrin” e Jashtëm de fakto të BE-së, i cili do të mbajë pozicionin e ri të Përfaqësuesit të Lartë të Unionit për Çështjet e Jashtme dhe Politikat e Sigurisë, si edhe pozicionin e zëvendëspresidentit të Komisionit Evropian. - Shërbimin Evropian të Çështjeve të Jashtme (EEAS - European External Action Service). Një nga inovacionet më goditëse është krijimi i një strukture plotësisht të integruar – Shërbimi i Jashtëm Evropian, i vënë në funksion zyrtarisht më 1 dhjetor të vitit 2010. Ky organizëm diplomatik është shërbimi i parë mbikombëtar i këtij lloji. Ky institucion supozohet të luajë një rol unik dhe është një shërbim me natyrë sui generis, i cili duhet të sigurojë një koherencë dhe një koordinim më të mirë të veprimeve të jashtme të Unionit. Duke mbështetur Përfaqësuesin e Lartë të Politikës së Jashtme, EEAS-i duhet gjithashtu të mbështesë dhe Presidentin e Këshillit Evropian dhe anëtarët e Komisionit, si dhe të bashkëpunojë ngushtësisht me Shtetet Anëtare, duke kontribuar në koherencën horizontale dhe vertikale. Hapat për implementimin e EEAS-it – transformimin e delegacioneve në ambasada dhe të dërguarit në ambasadorë – përfaqësojnë një kalim domethënës drejt një diplomacie të re në arenën ndërkombëtare.

56 Bazuar në nenin 15, paragrafi 5 dhe 6 i Traktatit të Bashkimit Evropian. 57 Tahiri, E. dhe Bashot, B. Zgjerimi i BE-së drejt Ballkanit Perëndimor në dritën e Traktatit të Lisbonës, e vlefshme, në: http://www.scribd.com/doc/24021668/Seminari-Zgjerimi-i-BE-%E2%80%93-se-drejt-Ballkanit-Perendimor-ne-driten-e-Traktatit-te-Lisbones

25

Strategjia e Lisbonës, e prezantuar në takimin e Këshillit Evropian në Lisbonë në mars të vitit 2000, prezantoi kuadrin kryesor strategjik për zhvillimin e BE-së në dekadën e ardhshme.58 Qëllimi i kësaj strategjie ishte gjetja e një zgjidhjeje për stanjacionin e rritjes ekonomike të BE-së, përmes formulimit të insitivave politike që duhet të implementonin Shtetet Anëtare. Strategjia prezantonte një program ambicioz reformash dhjetëvjeçare. Programi promovonte integrimin e politikave ekonomike dhe sociale, duke u fokusuar veçanërisht në forcimin e kapacitetit kërkues të BE-së, plotësimin e tregut të brendshëm, promovimin e sipërmarrjes, konsolidimin fiskal dhe qëndrueshmërinë e financave publike, inkurajimi i progresit përmes teknologjive të informacionit dhe komunikimit, zhvillimi i një politike aktive për punësim, si dhe modernizimi i sistemit për mbrojtjen sociale.59 1.3.7. Bashkimi Evropian pas Traktatit të Lisbonës… Nëse bëjmë një retrospektivë, pa dyshim, dalim në konkluzionin se krijimi dhe ndërtimi hap pas hapi, traktat pas traktati, i projektit evropian, është një histori suksesi. Integrimi evropian është ndërtuar mbi një themel të fortë: bashkimi paqësor i kontinentit, prosperiteti ekonomik në një treg të vetëm me një monedhë të përbashkët, solidariteti ndërmjet Shteteve Anëtare dhe heqja e kufijve të brendshëm. Të gjitha këto objektiva dhe arritje mbeten të rëndësishme. Megjithatë, pasojat e krizës globale dhe sidomos kriza e euros kanë treguar brishtësinë e ndërtesës evropiane. Kriza financiare dhe ekonomike ka nxjerrë në pah një numër problemesh që kanë potencial për të minuar unitetin, koherencën dhe efektivitetin e qeverisjes evropiane, të ndjekura dhe nga mosmarrëveshjet midis institucioneve kombëtare dhe komunitare të Unionit. Kriza tashmë po rrezikon kohezionin social brenda Shteteve Anëtare dhe mund të ketë pasoja të mëtejshme dhe të paparashikuara. Në këto rrethana, institucionet e BE-së dhe Shtetet Anëtare janë përballë sfidës për konsoliduar vlerat dhe rolin e Bashkimit Evropian. Duke shpëtuar sistemin ekonomik e financiar nga kriza, pa cënuar shtyllat dhe traktatet themeluese, BE-ja duhet të riafirmojë raison d'être të saj, duke rifituar besimin e qytetarisë evropiane dhe të Vendeve Anëtare skeptike, si dhe duke restauruar imazhin e saj në rajon dhe në botë. Kriza ekonomike, nxjerr më në pah krizën apo lodhjen e Unionit për t’u zgjeruar më tej. Fokusimi vetëm tek problemet e brendshme, duke kaluar në fund të listës së prioriteteve politikën e jashtme, do të dëmtojë soft power-in evropian, që është një nga armët më të forta që ka Unioni në arenën ndërkombëtare, duke dobësuar vetë imazhin e saj në botë. Ndaj, politikat e BE-së lidhur me fqinjët e saj duhet të ndjekin një paradigmë të ndryshme përgjatë vijave të objektivit strategjik për një Evropë globale. Një strategji e suksesshme

58 European Council. 2000. Presidency Conclusions. Lisbon. 23-24 March 2000; e vlefshme në: http://www.europarl.europa.eu/summits/lis1_en.htm 59 Samardžija, V. and Butković, H. From the Lisbon Strategy to Europe 2020, Institute for International Relations – IMO. Zagreb, 2010, fq 5.

26

e zgjerimit në vitet që vijnë, do të kontribuonte në masë të madhe për ruajtjen e pushtetit atraktiv të BE-së në rajon e më të gjerë dhe për të forcuar besueshmërinë e saj në botë. Një politikë e suksesshme zgjerimi do të thotë që Bashkimi Evropian nuk duhet t’i mbyllë dyert e tij për anëtarët e ardhshëm, por, përkundrazi, të kërkojë mënyra të reja për përshpejtuar integrimin e tyre në Union.

27

II. ZGJERIMI I BASHKIMIT EVROPIAN DHE INTEGRIMI I BALLKANIT PERËNDIMOR.

Një nga karakteristikat kryesore të BE-së mbështetet në ndryshueshmërinë e kufijve të saj. Bashkimi Evropian arriti në dimensionin e tij aktual si rrjedhojë e fazave të njëpasnjëshme të zgjerimit. Zyrtarisht, zgjerimi është konsideruar një prej instrumenteve kryesorë të zhvilluar nga komuniteti në mënyrë që të arrijë objektivat e tij në fushën e sigurisë, stabilitetit dhe parandalimit të konflikteve. Teorikisht, çdo shtet që respekton parimet e demokracisë, lirisë, të drejtat dhe liritë themelore të njeriut, si dhe sundimin e ligjit, mund të aplikojë për statusin e shtetit kandidat për anëtarësim në BE.

Gjatë rrugës së vështirë të integrimit, vendet kandidate kanë nënshkruar Marrëveshjet e Asociimit, e të Partneriteteve, përmes të cilave marrin ndihmë financiare dhe teknike; përparimet e tyre monitorohen nga afër dhe gjithçka bëhet me qëllimin për një mbajtur një marrëdhënie më të ngushtë mes vendeve aplikuese për aderim dhe shteteve anëtare të organizatës.

Mbi të gjitha, të gjitha këto faza janë të njohura me emrin e integrimit që shpesh etiketohet si një proces që zhvillohet paralel me zgjerimin dhe madje si një fazë e domosdoshme që i paraprin zgjerimit. Kështu, zgjerimi i BE-së duket se është një proces themelor politik jo vetëm për vetë organizatën, por edhe për marrëdhëniet ndërkombëtare të Evropës në përgjithësi. Ky proces është përfshirë në filozofinë e vërtetë të ndërtimit evropian, duke qenë një pjesë e thelbit të projektit evropian. BE-ja erdhi në ekzistencë si rezultat i përpjekjeve për t’i bërë konfliktet të pakonceptueshme për shtetet evropiane, një qëllim i cili tashmë është arritur. Krijimi i Bashkimit Evropian ka sjellë një periudhë të paprecedent të paqes dhe stabilitetit mes kombeve evropiane. Mundësia që një konflikt i dhunshëm të lindë mes shteteve është pothuajse eliminuar, sepse kërcënimet territoriale që vendet evropiane i bënin njëra-tjetrës janë tashmë vetëm histori.60 2.1. Zgjerimi i Bashkimit Evropian: qëllimi dhe sfida e tij. Si fillim sfida qëndron tek përcaktimi i termit ‘zgjerim’, në kontekstin e procesit të zgjerimit të BE-së. Zgjerimi i Bashkimit Evropian i referohet ‘procesit formal dhe ligjor të pranimit të Shteteve të reja Anëtare në Bashkimin Evropian.61 Një përkufizim i rëndësishëm dhe domethënës është dhënë nga studiuesit Schimmelfennig dhe Sedelmeier, të cilët e konsiderojnë zgjerimin si “një proces gradual dhe formal i institucionalizimit horizontal”.62 Ky nocion bazohet në llogjikën se zgjerimi shihet kryesisht nga perspektiva

60 Iordache G., Bogzeanu, C. The EU integration of the Western Balkans states and Turkey, Central and Eastern Evropean Online Library, April 2009. 61 Avery, G., Faber A., Schmidt, A. Enlarging the European Union: Effects on the new member states and the EU. Trans European Policy Studies Association, Brussels, 2009, fq. 20 - 21. 62 Schimmelfennig, F., & Sedelmeier, U. Theorizing EU enlargement: research focus, hypotheses, and the state of research. Journal of European Public Policy, 9(4), 2002, fq. 5.

28

e Bashkimit Evropian e fokusuar tek kushtet e nevojshme që duhen plotësuar që një vend të bëhet pjesë e Unionit.63 Bashkimi Evropian është një partneritet ekonomik dhe politik që përfaqëson një formë unike të bashkëpunimit ndërmjet Shteteve Anëtare ekzistuese. Unioni e ka parë gjithnjë procesin e zgjerimit, si një mundësi historike për të çuar më tej integrimin e kontinentit me mjete paqësore dhe për të inkurajuar tranzicionin e vendeve kandidate në shoqëri demokratike dhe në ekonomi të tregut të lirë. Analistët thonë se procesi i zgjerimit i menaxhuar me kujdes përbën një nga mjetet më të fuqishme të politikës së jashtme të BE-së, që ka ndihmuar transformimin e ish-diktaturave të tilla si Spanja dhe shumë prej shteteve ish-komuniste të Evropës Qendrore dhe Lindore, në demokraci të qëndrueshme dhe në vende më të pasura. BE është e zotuar që perspektiva e zgjerimit të mbetet e vlefshme për çdo vend evropian, duke përfshirë edhe Turqinë dhe Ballkanin Perëndimor, nëse janë në gjendje të përmbushin kriteret politike dhe ekonomike të BE-së për anëtarësim. Në të njëjtën kohë, shumë vëzhgues vlerësojnë se zgjerimi i BE-së mund të arrijë së shpejti kufijtë e tij, si gjeografikisht ashtu edhe në aspektin e entuziazmit publik për zgjerimin e mëtejshëm. Disa sugjerojnë se kriza aktuale ekonomike dhe financiare e BE-së, që ende mund të kërcënojë të ardhmen e monedhës së përbashkët të Unionit (euron), mund të pengojë gjithashtu dhe axhendën e zgjerimit të ardhshëm të BE-së. Ata vërejnë se udhëheqësit e Unionit janë gjithnjë e më shumë të shqetësuar jo vetëm për problemet e rënda financiare të eurozonës, por edhe për krizën e besimit që ka përfshirë një pjesë të konsiderueshme të opinionit publik brenda BE-së. Të tjerë theksojnë se problemet ekonomike të Unionit dhe pasiguria në rritje në lidhje me drejtimin e ardhshëm të BE-së mund ta bëjë atë më pak tërheqës për disa vende kandidate dhe potencialisht kandidate për anëtarësim.64 2.1.1. Procedura e zgjerimit e Bashkimit Evropian Traktati i Romës (neni 237) thotë se "çdo shtet evropian mund të aplikojë për t'u bërë anëtar i Komunitetit. Kushtet e pranimit dhe rregullimet e nevojshme të këtij Traktati do të jenë subjekt i një marrëveshjeje ndërmjet Shteteve Anëtare dhe shtetit aplikues. Kjo marrëveshje do të paraqitet për ratifikim tek të gjitha Shtetet Kontraktuese në përputhje me kërkesat e tyre kushtetuese respektive".65 Sipas nenit 49 të Traktatit të Bashkimit Evropian "Çdo shtet evropian që respekton parimet e përcaktuara në nenin 6 (1) mund të aplikojë për t'u bërë anëtar i Unionit". Neni 6 (1) përcakton se "Unioni është themeluar mbi parimet e lirisë, demokracisë, respektit për të drejtat e njeriut dhe liritë themelore, si dhe sundimin e ligjit, parime që janë të përbashkëta për Shtetet Anëtare".66 Kështu, sipas

63 Ibid., 9. 64 CRS Report RS21344, European Union Enlargement, nga Kristin Archick; e vlefshme në: http://www.fas.org/sgp/crs/row/RS21344.pdf 65 Traktati i Romës, 25 mars 1957; i vlefshëm në: http://ec.europa.eu/economy_finance/emu_history/documents/treaties/rometreaty2.pdf 66 Traktati i Bashkimit Evropian, i vlefshëm në: http://eur-lex.europa.eu/en/treaties/dat/12002M/pdf/12002M_EN.pdf

29

këtij përcaktimi, procesi i zgjerimit është i hapur për aq kohë sa plotësohen kritere të caktuara. Procedura e zgjerimit ka evoluar nëpërmjet rishikimeve të njëpasnjëshme të Traktatit. Megjithatë, ajo gjithashtu dhe kryesisht është ndikuar nga praktika ad hoc, e përpunuar në konsideratë të nevojave të çdo procesi zgjerimi dhe në një masë të madhe përtej dispozitave të Traktatit. Shtetet Anëtare, sidomos Këshilli Evropian, i asistuar nga Komisioni Evropian, kanë qenë veçanërisht ndikuese në këtë drejtim, më së shumti në vitet 1990, kur Unioni ishte duke u përgatitur për zgjerimin e tij ambicioz drejt Evropës Qendrore dhe Lindore. Kërkesat e reja procedurale dhe substanciale janë ndërtuar dhe artikuluar hap pas hapi, duke krijuar një set të ndërlikuar rregullash dhe mekanizmash për t’u pranuar në BE, të cilat plotësojnë kërkesat themelore të Traktateve. Së bashku, ligji dhe praktika, kanë gdhendur politikën shtet-ndërtuese të Vendeve Anëtare, që përcakton se cili shtet është gati për anëtarësim (A) dhe se si ai duhet të përgatitet për anëtarësim (B).67 A. Kushtet e pranimit: Përpunimi dhe kodifikimi Nga fillimi i sagës së zgjerimit, liderët e BE-së dhe të Shteteve Anëtare kanë kërkuar që vendi aplikant të jetë një shtet demokratik me një ekonomi tregu dhe i përkushtuar për të pranuar dhe për të zbatuar acquis-in e BE-së. Që nga viti 1993, shtetet që kërkojnë të anëtarësohen në Bashkimin Evropian, fillimisht duhet të plotësojnë disa kritere, të ashtuquajtura Kriteret e Kopenhagenit.68 Kjo përfshin: (a) që vendi kandidat të ketë arritur stabilitetin e institucioneve që garantojnë demokracinë, sundimin e ligjit, të drejtat e njeriut dhe respektimin e mbrojtjen e pakicave; (b) ekzistencën e një ekonomie tregu funksionale, si dhe kapacitetin për të përballuar presionet konkurruese dhe forcat e tregut brenda Bashkimit Evropian; (c) aftësinë për të marrë përsipër detyrimet e anëtarësimit, duke përfshirë edhe respektimin e qëllimeve të bashkimit politik, ekonomik dhe monetar; si dhe (d) kapacitetin e Unionit për të thithur anëtarë të rinj, duke ruajtur vrullin e integrimit evropian – që është gjithashtu një konsideratë e rëndësishme në interesin e përgjithshëm si të Unionit dhe të vendeve kandidate.

B. Strategjia e para-anëtarësimit: nga procedurat tek politikat Në kodifikimin dhe përpunimin e kushteve të pranimit, Këshilli Evropian gjithashtu hodhi bazat për atë që do bëhej politika proaktive dhe e përpiktë e para-anëtarësimit, domethënë ‘strategjia e para-aderimit’. E nisur nga Këshilli Evropian i Essenit (1994)69, kjo politikë i ka rrënjët e saj në Samitin e Kopenhagenit të vitit 1993:

67 Christophe Hillion, The Creeping Nationalisation of the EU Enlargement Policy; e vlefshme në: http://www.wider-europe.org/sites/default/files/attachments/events/SIEPS%20report.pdf 68 Copenhagen European Council, June 1993, Presidency Conclusions; të cituara tek: Blockmans, Steven. Tough Love: The European Union’s Relations with the Western Balkans, Brussels, Belgium, 2007, fq. 299. 69 Presidency Conclusions, European Council, Essen, 9–10 December 1994.

30

Këshilli Evropian do të vazhdojë të ndjekë nga afër progresin e çdo vendi kandidat drejt përmbushjes së kushteve të pranimit në Union dhe të nxjerrë konkluzionet e duhura. Këshilli Evropian ra dakord se bashkëpunimi i ardhshëm me vendet e asociuara do të orientohet drejt objektivit të anëtarësimit e cila tashmë është themeluar. Në kontrast me anëtarësimet e mëparshme, ku nga kandidati thjesht pritej të plotësonte kushtet e pranimit, pa asnjë ndërhyrje nga ana e Unionit, qasja drejt zgjerimit post-Kopenhagenit përfshin një angazhim proaktiv të BE-së për të drejtuar dhe monitoruar procesin në të cilin kandidatët për aderim plotësojnë kushtet e aderimit. Në veçanti, opinionet e Komisionit mbi aplikimet e vendeve të Evropës Qendrore dhe Lindore për anëtarësim i operacionalizuan kriteret e Kopenhagenit në tregues të ndryshëm, të cilët specifikonin kushtet që duhet të përmbusheshin nga këto vende, nëpërmjet reformave, si pjesë e përgatitjes së tyre për pranim. Gjatë pjesës së dytë të vitit 1990, u shtuan instrumente të reja për të përforëcuar strategjitë e para-anëtarësimit. Ndaj, pas Këshillit Evropian të Luksemburgut (1997), kriteret e Kopenhagenit u specifikuan në prioritete afatshkurtra, afatmesme dhe afatgjata, të përmbledhura në 'Partneritetet e Aderimit’ të miratuara nga BE-ja. Këto prioritete duhet të përmbusheshin nga kandidatët si kushte për anëtarësimin e tyre përfundimtar. Komisionit iu kërkua gjithashtu që të publikonte vlerësime të hollësishme mbi performancën e secilit kandidat në zbatimin e këtyre prioriteteve, nëpërmjet publikimit të raporteve vjetore të progresit, në bazë të të cilave Këshilli Evropian do të përcaktonte ritmin e negociatave për anëtarësim. Në veçanti, ndihma financiare e para-aderimit mund të rishikohet, nëse përparimi në përmbushjen e kritereve të Kopenhagenit konsiderohet i pamjaftueshëm. Ky raportim periodik mbi progresin e kandidatëve bëri kontrast me procedurat e mëparshme të pranimit, gjatë të cilave vetëm dy mendime janë dhënë nga Komisioni në çdo aplikim për anëtarësim.70 Që nga Kopenhageni, zgjerimi është bërë një politikë (në krahasim me thjesht një procedurë) e qeverisur nga një sërë rregullash substanciale të mirorganizuara, duke përfshirë evoluimin e parimeve dhe kushteve të pranimit. Nëpërmjet kësaj politike, BE-ja është angazhuar në mënyrë aktive në përgatitjen e kandidatëve me qëllim për t’i transformuar ato në Shtete Anëtare. E rëndësishme është të theksohet se evolucioni nga procedura tek politikat i ka dhënë procesit të zgjerimit karakterin origjinal ndërqeveritar, duke rritur rolin e kuadrit institucional të Unionit. Duke e konsideruar zgjerimin lindor si një 'domosdoshmëri politike dhe mundësi historike’,71 Shtetet Anëtare vendosën t’u dorëzonin kompetenca institucioneve të BE-së dhe në veçanti Komisionit. Pra, me pak fjalë, procesi i pranimit të një shteti të ri në Union kalon në tre faza (të gjitha fazat janë subjekt i aprovimit nga të gjitha Shtetet Anëtare ekzistuese)72:

70 Për më shumë shiko: Christophe Hillion, The Creeping Nationalisation of the EU Enlargement Policy; e vlefshme në: http://www.wider-europe.org/sites/default/files/attachments/events/SIEPS%20report.pdf 71 Presidency Conclusions, European Council, Madrid, 15–16 December 1995. 72 Për më shumë informacion: http://europa.eu/pol/enlarg/index_en.htm.

31

1. Një vendi i ofrohet perspektiva e anëtarësimit nga Bashkimi Evropian. Kjo do të

thotë që këtij shteti do t’i jepet statusi i kandidatit zyrtar kur ai të jetë gati. 2. Vendi bëhet një kandidat zyrtar për anëtarësim - por kjo nuk do të thotë që janë

hapur negociatat formale. 3. Shteti kandidat fillon negociatat formale për anëtarësim, një proces që zakonisht

përfshin reforma për adoptimin e ligjeve të Unionit. Kur negociatat dhe reformat shoqëruese janë përfunduar në mënyrë të kënaqshme për të dy palët, vendi mund të bashkohet me Unionin - përsëri, vetëm në qoftë se të gjitha vendet anëtare ekzistuese të BE-së bien dakord. 80 mijë faqet e rregullave të BE-së janë të njohura si acquis communautaire. Acquis është tërësia e të drejtave dhe detyrimeve të përbashkëta për të gjitha vendet anëtare të Bashkimit Evropian. Aquis-i është vazhdimisht në zhvillim dhe përfshin73:

• Përmbajtjen, parimet dhe synimet politike të traktateve; • Legjislacionin e miratuar sipas traktateve dhe praktikës së mëparshme të Gjykatës

së Drejtësisë; • Deklaratat dhe rezolutat e miratuara nga Bashkimi Evropian; • Instrumentat nën Politikën e Përbashkët të Jashtme dhe të Sigurisë; • Instrumentat nën Çështjet e Drejtësisë dhe të Brendshme; • Marrëveshjet ndërkombëtare të Komunitetit dhe ato midis shteteve anëtare në

kuadër të veprimtarisë së BE-së. Acquis është ndarë në 35 kapituj (subjekte) të lidhura me njëra-tjetrën, që kanë të bëjnë me lëvizjen e lirë të mallrave, deri tek konkurrenca në bujqësi. Negociatat e aderimit për çdo kapitull fillojnë me një proces shqyrtimi për të parë deri në çfarë mase aplikanti plotëson kërkesat e çdo kapitulli. Negociatat e detajuara zhvillohen në nivel ministror, për të krijuar kushtet në të cilat aplikantët do të miratojnë dhe të zbatojnë rregullat e çdo kapitulli. Komisioni Evropian propozon qëndrimet negociuse të BE-së për çdo kapitull, si dhe kryen negociatat në emër të BE-së. Politika e zgjerimit dhe negociatat e anëtarësimit janë drejtuar nga Komisioneri i BE-së për Zgjerimin dhe Politikën e Fqinjësisë Evropiane, aktualisht Stefan Füle. Në të gjitha fushat e acquis-it, vendi kandidat duhet t‘i përshtasë institucionet, kapacitetin e menaxhimit dhe sistemet administrative e gjyqësore të tij sipas standardeve të BE-së, si në nivel kombëtar dhe në atë rajonal. Gjatë negociatave, vendet kandidate mund të kërkojnë periudha tranzitore në përputhje me rregullat e caktuara të Unionit. Të gjitha vendet kandidate marrin ndihmë financiare nga BE-ja, si mbështetje dhe ndihmë në realizimin e procesit të pranimit. Kapitujt e acquis-it mund të hapen dhe mbyllen me miratimin unanim të të gjitha Shteteve Anëtare ekzistuese të Bashkimit Evropian që veprojnë në Këshillin e Ministrave. Periodikisht, Komisioni publikon progres-raportet dhe ia paraqet Këshillit të

73 BE Perspective, Buletini mujor i Delegacionit të Komisionit Evropian në Shqipëri, maj 2008, fq. 8. 32

Ministrave dhe Parlamentit Evropian, duke rradhitur arritjet e vendeve kandidate. Pasi Komisioni përfundon bisedimet për të gjithë 35 kapitujt me shtetin kandidat, marrëveshjet e arritura përfshihen në një draft-traktat pranimi, i cili duhet të miratohet nga Këshilli i Ministrave dhe Parlamenti Evropian. Pasi është nënshkruar traktati i pranimit si nga Unioni dhe nga vendi kandidat, atëherë ai duhet të ratifikohet nga secili shtet anëtar i BE-së dhe nga vendi kandidat; ky proces mund të zgjasë deri në dy vjet.74 Kroacia aktualisht është anëtarja më e re e Bashkimit Evropian, kur që nga 1 korriku 2013 u bë vendi i 28-të anëtar me të drejta të plota në Union. Pesë vendet e tjera njihen nga BE si kandidate zyrtare për anëtarësim: Islanda, Maqedonia, Mali i Zi, Serbia dhe Turqia. Të gjitha janë në faza të ndryshme të procesit të pranimit. Për shembull, ndërsa negociatat e anëtarësimit me Islandën po ecin relativisht shpejt, bisedimet e pranimit të Turqisë, në pjesën më të madhe të tyre kanë ngecur, pjesërisht për shkak të mosmarrëveshjeve turko-evropiane mbi ishullin e ndarë të Qipros. Në mënyrë të ngjashme, oferta e Maqedonisë për anëtarësim është komplikuar nga një mosmarrëveshje e gjatë me Greqinë lidhur me emrin zyrtar të vendit. Shtetet e mbetura të Ballkanit Perëndimor si: Shqipëria, Bosnjë-Hercegovina dhe Kosova, janë konsideruar si kandidatë potencialë të BE-së në afatgjatë, por progresi i këtyre vendeve drejt marrjes së statusit të vendit kandidat ka hasur në shumë pengesa dhe vështirësi institucionale dhe politike.

2.2. Zgjerimet e njëpasnjëshme të Bashkimit Evropian

Në vitin 1957, gjashtë vende nënshkruan Traktatin e Romës, sipas të cilit u krijua Komuniteti Ekonomik Evropian dhe Komuniteti Evropian i Energjisë Atomike. Motivet e gjashtë shteteve anëtare për t’u integruar, gjatë kësaj periudhe, mund të përmblidhen si më poshtë: Motivimi i Francës ishte për të neutralizuar kërcënimin gjerman. Humbja e forcave franceze në Indokinë në vitin 1954 dhe kriza e Suezit e vitit 1956 i dha një goditje të rëndë krenarisë së saj kombëtare. Gjermania kërkoi të rindërtohej dhe të rehabilitohej nën kujdesin e aleancës perëndimore. Italia ishte shkatërruar gjatë Luftës së Dytë Botërore; ajo ishte politikisht e paqëndrueshme dhe me ndryshime të shpeshta të qeverive. Motivimi kryesor për integrimin evropian ishte konsolidimi i paqes, përmirësimi i problemeve ekonomike dhe zbutja e ndarjes veri-jug. Vendet e Beneluksit (Belgjika, Hollanda dhe Luksemburgu) ishin pushtuar nga Gjermania, ndaj dhe ato mbështetën integrimin si një mënyrë për të mbrojtur veten. Suksesi ekonomik i Komunitetit Evropian inkurajoi shtetet e tjera që të kërkojnë anëtarësim. Çdo Shtet i ri Anëtar solli me vete një perspektivë të re dhe interesa të reja. Në mënyrë që këto interesa të përmbusheshin në harmoni, Komuniteti duhej të riformulonte qëllimet e veta. Me kalimin e kohës, ky proces çoi në integrim më të afërt.

74 CRS Report RS21344, European Union Enlargement, nga Kristin Archick. 33

2.2.1. Britania, Danimarka dhe Irlanda i bashkohen Komunitetit Ekonomik Evropian Çështja e zgjerimit të KE-së u ngrit për herë të parë në vitin 1961, kur Britania aplikoi për anëtarësim. Por pas një viti debatesh në Bruksel, Kryeministri francez Sharl de Gol (Charles de Gaulle) ndërpreu negociatat e zgjerimit në mënyrë dramatike. Në një konferencë për shtyp më 14 janar 1963, de Gaulle shprehu frikën se pranimi i Britanisë së Madhe do të thoshte pranim i një ndikimi amerikan, duke shkatërruar ‘Evropën e tij evropiane’.75 Nga ana tjetër, Britania e Madhe ishte përgatitur për t'u bashkuar me Komunitetin Evropian vetëm në bazë të interesave të saj, duke neglizhuar sidomos Politikën e Përbashkët Bujqësore të Shteteve Anëtare. Presidenti De Gaulle vendosi veton kundër anëtarësimit të Britanisë, sepse sipas tij ajo nuk ishte e përgatitur të hiqte dorë nga lidhjet e saj të ngushta me SHBA-të dhe Commonwealth-in, ndaj nuk do të kishte vullnetin e duhur për të miratuar të gjitha rregullat dhe politikat e KE-së. Britania aplikoi për herë të dytë në 10 maj 1967, por de Gaulle bllokoi përsëri anëtarësimin e saj për të njëjtat arsye si më parë. Ai deklaroi se Britania nuk kishte arritur ende "transformimin e thellë ekonomik dhe politik, i cili do të lejonte të bashkohej me të Gjashtët".76 Në vitin 1970, Britania aplikoi përsëri për anëtarësim, së bashku me Danimarkën, Irlandën dhe Norvegjinë. Në një referendum të mbajtur në vitin 1972, popullsia e Norvegjisë votoi me një diferencë të ngushtë kundër anëtarësimit në KE (53.5%). Më 1 janar 1973, Britania e Madhe, Danimarka dhe Irlanda u bashkuan me Komunitetin Evropian. Hyrja e Britanisë, Irlandës dhe Danimarkës në KE ndryshoi dinamikën e saj politike. Britania në këtë kohë kishte pushuar së qeni një pushtet kolonial, por ndikimi i saj kulturor, politik dhe ekonomik e bëri Komunitetin Evropian më largpamës.77 2.2.2. Zgjerimi me Mesdheun Zgjerimi mesdhetar ishte i rëndësishëm për një sërë arsyesh. Të treja shtetet (Greqia, Spanja dhe Portugalia) kishin një numër karakteristikash të përbashkëta: ato ishin kryesisht shtete të varfra me ekonomi të pazhvilluara, kishin dalë nga sisteme diktatoriale dhe qeveritë e tyre të zgjedhura rishtazi ishin të dobëta dhe të paqëndrueshme, si dhe të treja ishin gjeografikisht të vendosura në jug të Evropës. Në shumë mënyra, ky zgjerim do të krijonte shtratin e duhur për ‘zgjerimin lindor’ të vitit 2004.

Anëtarësimi i Greqisë, Portugalisë dhe i Spanjës tregoi se edhe pse nuk ka pasur një listë të veçantë kërkesash të përcaktuara në Traktatin e Romës, vendet aplikante e kishin të

75 Për më shumë mbi marrëdhëniet franko-britanike në këtë periudhë shiko: René Gervig Hansen, The Relationship Between Britain and France - in the years of Charles de Gaulle as the leader of France, Institut for Sprog og Erhvervskommunikation, 2008, fq. 54. 76 Dinan, Desmond. Ever Closer Union- An Introduction to European Integration, Palgrave, England, 1999. 77 Poole, P.A. Europe Unites: The EU’s Eastern Enlargement. Westport, Connecticut: Praeger, 2003, fq. 22.

34

nevojshme përmbushjen e disa kushteve para se të mund të fillonin negociatat me Komunitetin Evropian. Së pari, çdo vend që dëshironte të bashkohej me KE-në duhet të kishte një formë qeverisje demokratike. KE-ja e pezulloi marrëveshjen e Asociimit me Greqinë, kur një diktaturë ushtarake mori kontrollin e shtetit në vitin 1962 dhe refuzoi kërkesën e Spanjës për një marrëveshje Asociimi, kur Francisco Franco ishte në pushtet në fillim të viteve 1970. Refuzimi i kërkesës së Spanjës për një marrëveshje Asociimi u ndikua edhe nga shkelja e të drejtave të njeriut nga regjimi i Frankos, duke demonstruar se Komuniteti Evropian kërkonte nga Shtetet e saj Anëtare respektimin e lirive individuale të qytetarëve të saj.

Gjithashtu, vendet aplikante në vitet 1970 dhe 1980 duhet të ishin në gjendje të miratonin të gjitha aspektet e Traktatit të Romës dhe të gjithë legjislacionin e zbatuar që kur u miratua Traktati (në vitin 1958). Që të anëtarësoheshin në Komunitet, vendet aplikante duhej të kishin aftësinë për të ndërmarrë reforma ekonomike të tregut të përbashkët, edhe pse rastet e Greqisë dhe Portugalisë tregojnë për një sasi të madhe ndihme që iu është dhënë këtyre vendeve për të përgatitur ekonomitë e tyre për anëtarësim të plotë. Gjithashtu, çdo vendi aplikant iu akordua një periudhë tranzitore, pas anëtarësimit, për disa sektorë ekonomikë që nuk ishin në gjendje që të integroheshin plotësisht në tregun e përbashkët që në momentin e anëtarësimit. Edhe pse vendet kandidate duhet të përmbushnin standardet e caktuara politike dhe ekonomike, në vitet 1970 – 1980, Komuniteti Ekonomik Evropian u tregua shumë i butë në gjykimin nëse një vend ishte apo jo i aftë të merrte përsipër detyrimet e anëtarësimit. Komuniteti Evropian i dha Greqisë, Portugalisë dhe Spanjës një fleksibilitet të konsiderueshëm në fushat politike dhe ekonomike.78 Aspekti më i rëndësishëm i pranimit të Greqisë, Portugalisë dhe Spanjës është se pavarësisht dobësisë politike, ekonomike, dhe sociale të secilit prej këtyre vendeve, apo shqetësimeve që Komuniteti kishte në lidhje me zgjerimin në Evropën Jugore, ‘evropianizmi’ i tyre, apo të qenit ‘perëndimore’, ishte një fakt që nuk u vendos asnjëherë në diskutim. Aq shpejt sa Greqia, Portugalia dhe Spanja aplikuan për t'u bërë anëtarë, KEE u angazhua për t’i bërë ato anëtare me të drejta të plota, sepse Komuniteti ishte i sigurt se këto tre vende ndanin të njëjtën "evropianizëm", si Shtetet e tjera Anëtare. Në një fjalim më 5 korrik 1979, Christopher Tugendhat, Komisioneri i Komuniteteve Evropiane, deklaroi:

Ndërgjegjësimi ndaj këtyre pengesave nuk duhet të errësojë shumë aspekte pozitive që mund të sjellë zgjerimi, apo numrin e kushteve të favorshme e objektive që mund të ekzistojnë. Përveç aktit të angazhimit politik, zgjerimi i tregut duhet të jetë i dobishëm për të gjithë. Për më tepër, vendet aplikante janë tashmë të integruara gjerësisht me Komunitetin, përmes lidhjeve tregtare, si dhe gjatë njëzet viteve të fundit niveli i tyre i zhvillimit ka qenë i lartë, duke rezultuar ndryshime thelbësore në ekonomitë e tyre. 79

78 Popowycz, J. L. An Ever Closer Union? European Integration in the Second Half of the Twentieth Century. Raleigh, North Carolina, 2011, fq. 46-47. 79 European Commission, The second enlargement of the European Community, European Documents, Belgium, July 1979, fq. 11.

35

Çfarë e bën Komunitetin Europian një komunitet të vërtetë sot, është më shumë sesa afërsia gjeografike apo interesat e përbashkëta materiale. Kjo është ndjenja jonë e vlerave të përbashkëta, e mbi të gjitha kërkesa jonë e përbashkët për liri dhe për paqe. Besimi në vlerat individuale qëndron në zemër të zhvillimit të qytetërimit tonë evropian dhe sot jep shumë nga forca e saj dhe nga qëllimet morale.80 Si rezultat, Komisioni filloi përgatitjen e Opinioneve të tij për secilin nga tre shtetet kandidate, brenda disa javëve pas aplikimit të tyre. Pas publikimit të opinioneve, Këshilli filloi negociatat. Përkundër frikës dhe shqetësimeve të Shteteve Anëtare të Komunitetit rreth zgjerimit të ardhshëm, Opinionet dhe dokumentet negociuese, në mënyrë të përsëritur vunë në dukje aspektet pozitive të zgjerimit. Një nga argumentet pro zgjerimit ishte deklarata e Komisionit, që edhe pse tre vendet aplikante nuk kishin të njëjtin standard të zhvillimit ekonomik si Vendet Anëtare të Komunitetit dhe që kjo gjë “ngre shqetësime serioze”, megjithatë kjo do të "ndryshojë imazhin e Komunitetit", duke mos u quajtur nga vendet e Botës së Tretë si “klubi i vendeve të pasura”.81 Një tjetër argument për pranimin e Greqisë, Portugalisë dhe Spanjës, ishte suksesi që do arrinte Komuniteti përmes forcimit të këtyre tre sistemeve të reja demokratike. Procesi i pranimit për Greqinë, Portugalinë dhe Spanjën tregon se gjatë viteve 1970 dhe fillim të viteve 1980, procesi i integrimit evropian kishte si synim ndihmën për vendet evropiane që ato të stabilizonin demokracitë e reja dhe të zhvillonin ekonomitë e tyre të varfëruara. Pavarësisht nga numri i pikëpyetjeve rreth zgjerimit me Mesdheun, Komisioni kërkoi përshpejtimin e negociatave, me argumentin se "sfida e zgjerimit mund dhe duhet të jetë fillimi i një udhëtimi i Komunitetit drejt objektivave të përcaktuara nga autorët e traktateve."82 Edhe pse KEE ishte në thelb një organizatë ekonomike, motivet për zgjerimin ishin kryesisht politike. Komisioneri i Komuniteteve Evropiane shkroi në vitin 1979, "Që nga fillimi, ruajtja dhe rritja e lirive demokratike ka qenë një objektiv madhor i Komunitetit Evropian," dhe roli i madh i KEE-së ka qenë gjithmonë "mbajtja e flamurit të demokracisë.”83 Anëtarësimi në Komunitet është parë si një faktor stabilizues dhe si një mjet për forcimin e demokracisë parlamentare në të gjithë Evropën.

Procesi i integrimit në Komunitetin Ekonomik Evropian në vitet 1970 dhe 1980 ishte në përgjithësi një proces i shpejtë i bazuar në stabilizimin dhe ruajtjen e demokracisë në Greqi, Portugali dhe Spanjë, si dhe në "kthimin" e të tre vendeve në Evropë. "Evropianizmi" i secilit prej tre shteteve të Evropës Jugore u prezumua, përmes një pranimi të shpejtë dhe të pakundërshtueshëm. Megjithatë, ky proces pothuasje u përmbys pas vitit 1990, kur disa vende të Evropës Qendrore dhe Lindore aplikuan për anëtarësim.

80 Christopher Tugendhat, “The European Identity,” (Brussels, July 5, 1979) http://aei.pitt.edu/11300/1/11300.pdf (e aksesuar më 30 maj 2012). 81 European Commission, The second enlargement of the European Community, European Documents, Belgium, July 1979, fq. 7. 82 European Commission, “Enlargement of the Community General Considerations,” Bulletin of the European Communities Supplement 1/78 (Brussels, April 20, 1978), COM (78), fq. 120; e vlefshme në: http://aei.pitt.edu/958/01/enlargement_2nd_general_considerations.pdf (e aksesuar më 22 maj 2012). 83 Christopher Tugendhat, “The European Identity,” (Brussels, July 5, 1979) http://aei.pitt.edu/11300/1/11300.pdf (e aksesuar më 30 maj 2012).

36

Bashkimi Evropian e bëri pranimin për këto vende shumë më të vështirë, duke theksuar kërkesa specifike, përgatitur opinione tejet të hollësishme dhe duke kërkuar gjithashtu raporte progresi vjetore për secilin vend gjatë procesit të anëtarësimit, duke demonstruar një ndryshim të rëndësishëm në integrimin evropian në kursin e dy dekadave. 2.2.3. Zgjerimi i tretë: Austria, Finlanda dhe Suedia Austria dhe Finlanda, të cilat në të kaluarën ishin penguar të hynin në KE nga Bashkimi Sovjetik, mund të kërkonin anëtarësim pas rënies së tij. Pavarësisht nga politika e neutralitetit politik, edhe Suedia kërkoi anëtarësim si për arsye sigurie dhe për arsye ekonomike. Duke u bashkuar me Komunitetin, do të sigurohej mbrojtja kundër mundësisë së rishfaqjes të një Rusie agresive.84 Kjo do të përbënte gjithashtu faktorin motivues për shumë nga shtetet e Evropës Qendrore dhe Lindore që kërkuan anëtarësim. Krahasuar me zgjerimet e mëparshme dhe ato që do të pasonin në të ardhmen, zgjerimi i janarit të vitit 1995, kur Austria, Finlanda dhe Suedia iu bashkuan BE-së, duket se ishte më i thjeshti dhe më i lehti. Këto vende ishin ekonomikisht më mirë sesa shumë nga Vendet Anëtare ekzistuese; kishin struktura administrative të afta për të intepretuar dhe për të zbatuar legjislacionin e BE-së; dhe pavarësisht shkallës së ndryshme të kundërshtimit të publikut, kishin qeveri të etura dhe energjike për t’i çuar ato në BE.85 Vendet kandidate kishin miratuar tashmë më shumë se gjysmën e acquis communautaire nëpërmjet anëtarësimit të tyre në vitin 1992 në Zonën Ekonomike Evropiane. Nëpërmjet Zonës Ekonomike Evropiane, Suedia, Norvegjia dhe Austria mund të kërkonin lidhje më të ngushta me BE-në, pa e detyruar atë të mendojë për një tjetër zgjerim në një kohë kur fokusi ishte në integrimin e brendshëm të mëtejshëm. Megjithatë, këto shtete kërkuan anëtarësimin kur e kuptuan se nuk kishin një zë në vendimmarrje, apo qasje në një gamë të caktuar të programeve të BE-së. 86 Në terma ekonomikë, shumica e tregtisë e Austrisë, Suedisë dhe e Finlandës ishte me BE-në. Duke u bashkuar, ata do të kishin një rol më të madh në vendimet ekonomike nga të cilat prekeshin vetë ato. Ndaj, në vitin 1995, Austria, Finlanda dhe Suedia u bënë pjesë e BE-së, duke e çuar numrin e përgjithshëm të Shteteve Anëtare në 15. Austria, Finlanda dhe Suedia kishin një sistem qeveritar liberal e demokratik, ekonomi efikase tregu dhe të ardhurat për frymë më të mëdha se mesatarja e BE-së, duke e bërë pranimin e tyre shumë të dëshirueshëm.87 I ashtuquajturi zgjerimi EFTA-s88 kishte një ndikim të konsiderueshëm në BE. Zgjerimi nga 12 në 15 vende rriti presionin brenda Unionit për reforma institucionale. Edhe pse

84 Northcott, Jim. The Future of Britain and Europe, London: Policy Studies Institute, 1995, fq. 262. 85 Dinan, Desmond. Historia e integrimit Europian. Tiranë: AIIS, 2009, fq. 172. 86 Poole, P.A. Europe Unites: The EU’s Eastern Enlargement. Westport, Connecticut: Praeger, 2003, fq. 26. 87 Nugent, N. European Union Enlargement. Houndmills: Palgrave Macmillan, 2004, fq. 3. 88 Asociacioni Europian i Tregtisë së Lirë (EFTA) u formua në vitin 1960 nga Austria, Danimarka, Norvegjia,

37

shtetet e EFTA-s u përshtatën lehtë brenda kuadrit të BE-së, ekzistonte mendësia se sistemi ishte i projektuar për të akomoduar më pak shtete. Në frontin ekonomik, shtetet e EFTA-s ishin kontribuesit neto në buxhetin e BE-së, që do të thoshte se tani e tutje BE do kishte më pak shpenzime. Austria ishte shumë aktive në fushën e Drejtësisë dhe Çështjeve të Brendshme (JHA), në çështjet e azilit në BE dhe në politikat e emigracionit, kjo për shkak të ndikimit të partive të ekstremit të djathtë të saj, si dhe pozitës së saj gjeografike. Suedia, e cila është një nga tre vendet që nuk ka hyrë në euro, ka qenë kryesisht aktive në debatet në lidhje me EMU-në (Economic and Monetary Union – Bashkimi Ekonomik dhe Monetar). Edhe pse elitat suedeze kanë qenë përgjithësisht në favor të miratimit të monedhës së vetme, një referendum i mbajtur në vitin 2003 tregoi se shumica e qytetarëve suedezë ishin kundër saj. (Kjo gjithashtu e bëri të vështirë qëndrimin e Britanisë, pasi ajo parashikoi mbajtjen e një referendumi mbi miratimin e euros). Ndikimi i Suedisë dhe Finlandës ka qenë i rëndësishëm në çështjet e mbrojtjes së mjedisit dhe të konsumatorit në axhendën e politikës së BE-së.89 2.2.4. Zgjerimi drejt Evropës Lindore Pas Luftës së Dytë Botërore termi Europa Lindore u bë sinonim me bllokun sovjetik. Piotr Wandycz në librin e tij ‘Çmimi i Lirisë’, thotë: “Varësia e këtij rajoni nga BRSS fitoi një legjitimitet historik. Dukej sikur këto toka, të paafta për të qëndruar vetëm, përmbushnin fatin e tyre duke u bërë pjesë e perandorisë ruse të udhëhequr nga komunistët.”90 Pasojat e Luftës së Dytë Botërore e bënë Hungarinë, Poloninë dhe Çekosllovakinë si një zgjerim në perëndim të perandorisë sovjetike, duke ndërtuar një marrëdhënie gjysmë-koloniale varësie me BS. Lufta e Ftohtë forcoi më tej ndarjen e Evropës mes Lindjes dhe Perëndimit, si në hartën fizike dhe në atë shpirtërore të Evropës, që kur formimi i NATO-s dhe i Paktit të Varshavës ndanë ushtarakisht kontinentin.91 Më 9 nëntor 1989, Muri i Berlinit ra dhe bashkë me të u rrëzua i gjithë sistemi që simbolizonte ai mur. Në vitin 1991, Bashkimi Sovjetik u fragmentua në shumë shtete të ndryshme. Veçanërisht pas bashkimit të Gjermanisë, nevoja për "arkitekturën e re" në Evropë do të hapte rrugën për anëtarësim përfundimtar të disave prej këtyre shteteve. Pas rënies së Bashkimit Sovjetik, shumë shtete të ish-bllokut lindor miratuan modelet ekonomike dhe politike perëndimore. Ristrukturimi ekonomik nuk ishte i lehtë: Në vitin 1994, rezultatet e anketave treguan zhgënjimin dhe pesimizmin e përhapur të qytetarëve të këtyre shteteve për shkak të rritjes së korrupsionit, rritjes së krimit të organizuar, parregullsisë në shpërndarjen e të ardhurave, si dhe rishfaqjes së nacionalizmave dhe intolerancës ndaj minoriteteve.92 Për këto shtete, anëtarësimi në BE do të siguronte mbështetjen e nevojshme teknike dhe financiare.

Suedia, Zvicra, Britania e Madhe dhe Portugalia. Më vonë EFTA-s iu bashkëngjitën Finlanda, Islanda dhe Lihtenshtajni, kurse me aderimin në BE, nga ky asociacion tërhiqen Britania e Madhe, Portugalia dhe Danimarka. 89 Ibid., fq. 4. 90 Wandycz, Piotr. The Price of Freedom. New York: Routledge, 1992, fq. 2. 91 Ibid., fq. 236. 92 Northcott, Jim. The Future of Britain and Europe, London: Policy Studies Institute, 1995, fq. 287.

38

Që prej rënies së murit të Berlinit, anëtarësimi në BE, është bërë më kompleks. Në momentin kur Bashkësia negocionte zgjerimin e pestë, kishin ndodhur dy zhvillime krye-sore. I pari ishte përfundimi i tregut të brendshëm të Komunitetit dhe krijimi i një zone ekonomike pa kufij. I dyti ishte negociimi i Traktatit të Mastrihtit, i cili themelonte Bashkimin Evropian, duke e zgjeruar rolin e bashkësisë në fusha të reja si Politika e Përbashkët e Punëve të Jashtme dhe e Sigurisë, e Drejtësisë dhe e Punëve të Brendshme, si dhe duke e riafirmuar Bashkimin Ekonomik dhe Monetar si një objektiv të politikës së BE-së, me një skemë tepër të detajuar mbi etapat e ndryshme të arritjes së tij. Këto dy zhvillime e komplikuan në mënyrë të konsiderueshme anëtarësimin e vendeve të Evropës Qendrore dhe Lindore krahasuar me anëtarësimet e mëparshme. Ato e zgjeruan acquis communautaire në mënyrë masive, duke e bërë pregatitjen për anëtarësim shumë më të vështirë për vende, të cilat në mënyrë të pavarur po ndërmerrnin reforma në qendër dhe në degë duke kaluar nga një ekonomi e planifikuar në një ekonomi të tregut. BE-ja ishte e shqetësuar veçanërisht për mënyrën se si ajo do të ishte në gjendje të vepronte në një komunitet shumë më të madh, me një rritje të konsiderueshme popullsie dhe diversiteti. Unioni arsyetoi llogjikisht se periudha komuniste e kishte lënë këtë rajon të dobët ekonomikisht dhe politikisht të paqëndrueshëm. Në vitin 1992 Komisioni publikoi një raport, të titulluar "Evropa dhe Sfida e Zgjerimit", që përshkruan sfidat me të cilat potencialisht do të përballej Unioni:

Është e njohur gjerësisht se institucionet e Komunitetit tashmë vuajnë nga mbingarkesa e punës dhe vështirësitë e vendimmarrjes, për shkak të dështimit për të respektuar prioritetet e kënaqshme. Kjo sjell ankesa për ndërhyrje të tepruar nga ana e komunitetit në çështje të parëndësishme, si dhe për mungesën e udhëheqjes në çështjet me rëndësi jetike. Çdo pranim i ri do të zmadhojë rrezikun e mbingarkesës dhe paralizës, për shkak të rritjes së numrit të pjesëmarrësve dhe të diversitetit të çështjeve. Perspektiva e zgjerimit përforcon nevojën për një aplikim më rigoroz të parimit të subsidiaritetit nga secili prej institucioneve, siç është përcaktuar në nenin G të Traktatit të Mastrihtit.93 Shqetësimi i Bashkimit Evropian mbi zgjerimin ishin të kuptueshme. Numri i vendeve aplikuese për anëtarësim do të rrisnin popullsinë e Unionit me rreth 105 milionë, duke shtuar diversitetin me gjuhë, fe dhe kultura shumë të ndryshme. Një zgjerim i këtyre përmasave do ta bënte të domosdoshme rishikimin e politikave dhe institucioneve të BE-së, në mënyrë që të funksiononte në një realitet të ri me një numër më të madh vendesh anëtare dhe popujsh të shumëllojshëm.94 Zgjerimi i vitit 2004 ishte i ndryshëm nga zgjerimet e mëparshme në shumë aspekte. Asnjëherë më parë nuk kishte ndodhur që kaq shumë shtete të bëheshin pjesë e Unionit njëkohësisht (u pranuan 10 anëtarë të rinj). Tetë nga këto shtete ishin nga Evropa

93 European Commission, Europe and the challenge of enlargement, Bulletin of the European Communities, ECSC-EEC-EAEC, Luxembourg, 1992, fq. 12. 94 John Van Oudenaren, “EU Enlargement: The Return to Europe,” in Europe Today: A Twenty-First Century Introduction. Lanham, Maryland: Rowman & Littlefield Publishers Inc, 2007, fq. 350.

39

Qendrore dhe Lindore, më parë pjesë e bllokut lindor. Dy vendet e tjera ishin Malta dhe Qipro, që të dyja ishuj të Mesdheut. Pavarësisht sfidave me të cilat përballej Unioni nga ky zgjerim, përfitimet e tij do të ishin gjithashtu të konsiderueshme. Rritja e investimeve, transferimi i aftësive dhe i teknologjisë, do të rrisnin tregtinë, duke rezultuar një stad më i lartë i përmirësimit ekonomik. Që nga vitet 1990, ekonomitë e Evropës Qendrore dhe Lindore kanë qenë në rritje me një normë më të shpejtë se ajo e “15-shes të BE-së”. Gjithashtu, përmes integrimit ekonomik do të rriteshin nivelet e PBB-së (Prodhimet e Brendshme Bruto), duke nxitur investimet tregtare, konkurrencën dhe ekonomitë e shkallës.95 2.2.5. Anëtarësimi i Bullgarisë dhe i Rumanisë Anëtarësimi i Bullgarisë dhe Rumanisë më 1 janar 2007, përfundoi zgjerimin e majit të 2004-ës. Procesi i negociatave me Rumaninë dhe Bullgarinë për anëtarësimin e tyre u vonua me gati tre vjet për shkak të shqetësimeve mbi sistemet e tyre gjyqësore, si dhe mbi dështimin, veçanërisht të Bullgarisë, për të goditur krimin e organizuar dhe për luftën kundër korrupsionit. Brenda Unionit kishte shumë kritikë të cilët kundërshtonin anëtarësimin e Bullgarisë dhe Rumanisë, duke theksuar se këto vende nuk ishin gati për anëtarësim. Bullgaria dhe Rumania nënshkruan Traktatin e Pranimit në prill 2005 me 25 anëtarët e atëhershëm të BE-së. Sipas Traktatit, të dyja vendet do të bashkoheshin më 1 janar 2007, me kusht që Këshilli pas konsultimit të binte dakord me Komisionin, përndryshe pranimi për secilin vend do të duhej të priste deri në vitin 2008. Komisioni, vendosi që lejimi i këtyre dy vendeve për t’iu bashkuar Unionit në 1 janar 2007, do të ishte mënyra më e mirë për të inkurajuar reformat. Komisioni monitoroi përpjekjet për reformë të të dy vendeve, në mënyrë që të sigurohej se ata përmbushnin kriteret për anëtarësim. Në vitin 2005 u botuan "Raportet Monitoruese", në të cilat paraqiteshin rezultatet e monitorimeve të Komisionit në lidhje me fushat e interesit specifik. Këto dy raporte u publikuan në maj dhe shtator të vitit 2006. Komunikimi i Komisionit i 16 Majit 200696 deklaroi shumë qartë se "Komisioni do të vazhdojë të mbështesë përgatitjen e Bullgarisë dhe Rumanisë për anëtarësimin ... nëse mangësitë vazhdojnë ... Komisioni do të marrë masat e nevojshme në rolin e tij si mbrojtës i traktateve". Në komunikatën e shtatorit 200697, Komisioni deklaroi se ishte bërë përparim i mëtejshëm në fushat me probleme që ishin theksuar në komunikatën e majit, por mbeteshin akoma disa shqetësime. Në BE ekzistonin shqetësime mbi statusin e reformave gjyqësore, si dhe mbi përpjekjet e të dy vendeve në luftën kundër korrupsionit. Me shtimin e vendeve anëtare nga 25 në 27,

95 Ibid., fq. 5. 96 Commission of the European Communities. 2006b. Enlargement Strategy and Main Challenges 2006-2007, COM(2006) 649 final. Brussels: Commission of the European Communities. 97 Commission of the European Communities, 2006e. Communication from the Commission, Monitoring Report on the state of preparedness for EU membership of Bulgaria and Romania, COM(2006)549 final. Brussels: Commission of the European Communities.

40

kufijtë e Unionit do të zgjeroheshin nga Balltiku në Detin e Zi, me një popullsi totale rreth 500 milionë. Kur Bullgaria dhe Rumania u bënë pjesë e BE-së në vitin 2007, anëtarësimi i tyre u krye me një kusht të paprecedent: ekzistencën e një 'Mekanizmi Bashkëpunimi dhe Verifikimi" që Komisioni do ta përdorte në vazhdimësi për të monitoruar nëse këto dy vende do të realizonin angazhimet e tyre në përmbushjen e kërkesave të anëtarësimit në BE.98 Si Bullgaria dhe Rumania kanë vuajtur nga mangësi serioze në fushat e reformës gjyqësore dhe në luftën kundër korrupsionit dhe krimit të organizuar. Duke pasur parasysh mangësi të tilla të mëdha, BE-ja kishte dy alternativa: ose të vononte datën e pranimit të të dy vendeve, ose të krijonte një mekanizëm post-anëtarësim për të monitoruar dhe për të ndihmuar shtetet e reja anëtare të korrigjonin problemet e tyre. Unioni zgjodhi opsionin e dytë, duke krijuar Mekanizmin e Bashkëpunimit dhe Verifikimit (the Cooperation and Verification Mechanism-CVM). Duke pasur parasysh ekzistencën e vazhdueshme të mangësive serioze, ky mekanizëm ishte një zgjidhje e llogjikshme, edhe pse e pashembullt. Në kuadër të këtij mekanizmi, Komisioni i vendosi si detyrë Rumanisë dhe Bullgarisë një sërë standardesh (kushtesh) të post-anëtarësimit. Standardet që iu kërkuan Bullgarisë i përkisnin tri fushave me interes të veçantë: sistemi gjyqësor, si dhe lufta kundër korrupsionit dhe krimit të organizuar.99 Ato përfshijnë:

• Amendamente kushtetuese për të hequr paqartësitë rreth pavarësisë dhe përgjegjshmërisë së sistemit gjyqësor;

• Miratimin dhe zbatimin e një akti të ri të sistemit gjyqësor dhe të një kodi të ri të procedurës civile;

• Vazhdimin e reformimit të gjyqësorit, për të rritur përgjegjshmërinë, profesionalizmin dhe efikasitetin e tij;

• Kryerjen e hetimeve jo-partizane, por në thellësi mbi korrupsionin; • Vazhdimin e zbatimit të masave kundër korrupsionit të qeverisjes vendore dhe

asaj lokale; • Zbatimin e një strategjie gjithëpërfshirëse për të luftuar krimin e organizuar,

pastrimin e parave dhe konfiskimin sistematik të pasurive kriminale. Standardet e Rumanisë përfshijnë:

• Përmirësimin e transparencës dhe efikasitetit të procesit gjyqësor nëpërmjet rritjes së kapaciteteve të Këshillit të Lartë të Magjistraturës;

• Krijimi i një agjencie me integritet për të verifikuar asetet, mospërputhjet dhe konfliktet e interesit që do të sjellin vendimet e detyrueshme me fuqinë e sanksioneve;

• Vazhdimin e luftës kundër korrupsionit.

98 Vachudova, A., Milada, Corruption and Compliance in the EU’s Post-Communist Members and Candidates, JCMS 2009 Volume 47 Annual Review, fq. 53. 99 Raportet mund të aksesohen në adresën: http://ec.europa.eu/dgs/secretariat_general/cvm/progress_reports_en.htm.

41

Megjithatë, pavarësisht sfidave dhe vështirësive që ndoqën anëtarësimin e Bullgarisë dhe Rumanisë në Bashkimin Evropian, aderimi i tyre solli dhe përfitime për Unionin. Dhënia e anëtarësimit këtyre vendeve ballkanike krijoi mundësi të reja për biznes dhe tregti, duke krijuar akses tek burimet e tyre dhe duke sjellë stabilitet politik në këtë rajon historikisht të paqëndrueshëm. Duke plotësuar zgjerimin e 2007-ës, Bashkimi Evropian rriti në mënyrë të konsiderueshme praninë e tij në Gadishullin Ballkanik.100 2.2.6. Anëtarësimi i Kroacisë Kroacia është vendi i dytë i ish-Jugosllavisë që i bashkohet BE-së pas Sllovenisë. Kroacia u anëtarësua më të drejta të plotë në Union më 1 korrik 2013. Kroacia është gjithashtu anëtarja më e re e BE-së pas anëtarësimit të Bullgarisë dhe Rumanisë në vitin 2007. Pranimi i Kroacisë është parë gjerësisht si një sinjal i fortë i përkushtimit të BE-së ndaj një rajoni që është rrënuar nga lufta në vitet 1990. Disa e shohin atë si një triumf për ‘soft power-in’ e BE-së, si shpëtimi i reputacionit të BE-së, pas dështimit të Evropës për të parandaluar krimet në luftërat ballkanike.101 Në vitin 2001, Kroacia përfundoi Marrëveshjen e Stabilizimit - Asociimit me BE-në, duke përfshirë ndihmën financiare dhe teknike për të ndihmuar në përmbushjen e kritereve politike dhe ekonomike për anëtarësim në BE. Kroacia dorëzoi aplikimin e saj për anëtarësim në BE në shkurt të vitit 2003. Në qershor të vitit 2004, BE-ja i dha Kroacisë statusin e vendit kandidat për anëtarësim. Në atë kohë, Unioni pohoi se Kroacia e kishte ende të nevojshme përparimin e mëtejshëm në disa nga parakushtet politike për anëtarësim të lidhura me çështje të tilla si: të drejtat e pakicave, reforma gjyqësore, si dhe kapja dhe dorëzimi i kriminelëve të luftës në konfliktet ballkanike të viteve 1990. Në dhjetor 2004, BE-ja njoftoi se do të hapte bisedimet e pranimit me Kroacinë në mars 2005, me kusht që Kroacia të tregonte "bashkëpunim të plotë" me Gjykatën Penale Ndërkombëtare për ish-Jugosllavinë. Bisedimet e pranimit të BE-së me Kroacinë u hapën përfundimisht në tetor të vitit 2005, pas demonstrimit të vendosmërisë nga ana e Kroacisë për bashkëpunim me Gjykatën Ndërkombëtare. Pranimi i Kroacisë mbeti pezull në dhjetor 2008, kur vendi fqinj (anëtar i BE-së) Sllovenia bllokoi disa kapituj të acquis-it, nxitur nga një mosmarrëveshje kufitare. Në shtator 2009, Sllovenia ra dakord për të zgjidhur çështjen e kufirit, duke lejuar Kroacinë të vazhdonte negociatat e pranimit. Negociatat e anëtarësimit me Kroacinë u mbyllën në qershor 2011. Ky ishte rezultati i përmbushjes së standardeve në aspektet e mbetura, duke përfshirë kapitujt e vështirë si gjyqësori, të drejtat themelore dhe politika e konkurrencës.102 Më 22 janar 2011, votuesit

100 Për më shumë shiko: http://blogs.law.uiowa.edu/ebook/content/bulgaria-and-romania-progress-towards-eu-integration-judicial-reform-and-organized-crime 101 BBC News Europe. EU enlargement: The next seven. 1 July 2013: e vlefshme në: http://www.bbc.co.uk/news/world-europe-11283616 102 COM(2011) 666 final: Enlargement Strategy and Main Challenges 2011-2012, e vlefshme në: < http://ec.europa.eu/enlargement/pdf/key_documents/2011/package/strategy_paper_2011_en.pdf>

42

kroatë miratuan anëtarësimin e vendit në BE në një referendum kombëtar, me 66% në favor. Kroacia e firmosi traktatin e anëtarësimit në fund të vitit 2011, duke mundësuar hyrjen e saj në Bashkimin Evropian më 1 korrik 2013, pasi u plotësuan procedurat e ratifikimit. BE-ja vuri në dukje transformimin e Kroacisë gjatë dy dekadave të fundit në një demokraci të qëndrueshme me një ekonomi tregu funksionale dhe e përgëzoi atë për përparimin e konsiderueshëm që ka bërë në përshtatjen e ligjeve të saj, kuadrit rregullator dhe praktikave administrative në përputhje me ato të Unionit. Por, në të njëjtën kohë, BE-ja ka pohuar se Kroacia duhet të vazhdojë me reformat e saj, sidomos ato që lidhen me trajtimin e korrupsionit, rritjen e transparencës në gjyqësor, si dhe rritjen e përpjekjeve për të ndihmuar minoritetet e pafavorizuara.103 2.3. Lodhja nga zgjerimi e Bashkimit Evropian

Politika e zgjerimit e BE-së, e sanksionuar në Traktatin e Bashkimit Evropian104, është përgjigjja e aspiratës legjitime të popullit të kontinentit të vjetër për të koordinuar përpjekjet për një Evropë të bashkuar. Integrimi i vendeve të Evropës Qendrore dhe Lindore gjatë dekadës së kaluar ka treguar se Unioni përfiton nga zgjerimi, i cili e lejon atë të jetë i pozicionuar mirë për të adresuar sfidat globale.105 Zgjerimi në lindje i Bashkimit Evropian konsiderohet nga një pjesë e studjuesve si një nga sukseset më të mëdha të tij. Duke hapur dyert e saj, BE-ja ka kontribuar në transformimin e 10 vendeve të Evropës Qendrore dhe Lindore nga konfuzioni post-komunist në ekonomi efektive tregu dhe në demokraci funksionuese.106 Politika e zgjerimit është provuar si një mjet i fuqishëm për transformim shoqëror. Vendet që kanë aderuar tashmë në BE dhe ato që janë në rrugën për t'u bashkuar, kanë pësuar ndryshime mbresëlënëse përmes reformave demokratike dhe ekonomike. Angazhimi, kushtëzimi dhe besueshmëria janë vendosur në thelbin e procesit të pranimit dhe në suksesin e tij. Rinovimi i konsensusit mbi zgjerimin, i vendosur nga Këshilli Evropian në dhjetor 2006 - i bazuar në parimet e konsolidimit të angazhimeve, kushtëzimit të drejtë dhe rigoroz, si dhe në komunikimin e mirë me publikun - e kombinuar dhe me kapacitetin e BE-së për absorbimin e anëtarëve të rinj, mbetet kuadri kryesor i politikës së zgjerimit të BE-së.107 I konceptuar fillimisht si një procedurë ndërqeveritare për të lejuar shtetet e treta të bëhen palë kontraktuese në traktatet e BE-së, zgjerimi është bërë një politikë përmes të cilës institucionet e Unionit i transformojnë shtetet e treta në Shtete Anëtare. Politika shtet-

103 “EU Enlargement,” BBC News, December 9, 2011; “Historic Day for Croatia and the EU,” Agence Europe, December 10, 2011. 104 Versioni i konsoliduar i Traktatit të Bashkimit Evropian, Official Journal of the European Union, neni 49, maj 2008. 105 Communication from the Commission to the European Parliament and the Council, 2011. 106 Barysch, K. (2010). Sure there are problems, but an on-going EU enlargement strategy is a no-brainer, Journal, Spring 2010, fq. 95-99. 107 Communication from the Commission to the European Parliament and the Council, 2011.

43

ndërtuese e BE-së e ka lejuar Unionin të ushtrojë pushtetin e tij normativ, si dhe t’i japë kontinentit evropian imazhin e vet. Nëpërmjet politikës së zgjerimit, BE zgjeron zonën e saj të paqes, stabilitetit, demokracisë dhe prosperitetit, koncepte të cilat kanë fituar rëndësi të re, në dritën e këtyre zhvillimeve108: - Ngjarjet dramatike në Mesdheun Jugor dhe Lindjen e Mesme, si dhe brishtësia e situatave pasuese, nënvizojnë rëndësinë e një shtylle stabiliteti dhe një demokracie në Evropën Juglindore, ankoruar fort në procesin e zgjerimit të BE-së. - Kriza globale financiare dhe vështirësitë e pranishme në Eurozonë kanë theksuar ndërvarësinë e ekonomive kombëtare si brenda dhe jashtë BE-së. Këto ngjarje theksojnë rëndësinë e konsolidimit të mëtejshëm të stabilitetit ekonomik dhe financiar, si dhe nxitjen e rritjes dhe në vendet kandidate. Procesi i zgjerimit është një mjet i fuqishëm për këtë qëllim. Por, BE-ja po humbet vrullin e dikurshëm, ndërsa procesi i zgjerimit po bëhet viktimë e suksesit të vet. Pas hyrjes së 12 anëtarëve të rinj në vitet 2004 - 2007, lodhja e zgjerimit është bërë një fenomen i përhapur në shumë nga Shtetet Anëtare. Një lodhje, edhe pse nga faktorë të ndryshëm, viret re dhe në disa nga vendet që konsiderohen si kandidatë potencialë. Si rezultat, Bashkimi Evropian po humb një nga asetet e veta më të vyera: fuqinë për të qenë tërheqës ndaj fqinjëve të tij evropianë. Kjo nuk do të thotë që zgjerimit të BE-së do t’i vijë fundi. Megjithatë, ritmi i zgjerimit është i ngadalësuar dhe duket ndoshta e pamundur që Unioni të zgjerohet përtej Kroacisë në vitet që vijnë. Si pasojë, projekti evropian është privuar nga një prej burimeve të tij kryesore të dinamizmit, duke qenë se zgjerimi i BE-së që nga viti 1970 ka qenë një shtysë e madhe për ndryshime ekonomike, politike dhe institucionale. Shprehja ‘lodhja nga zgjerimi’ (enlargement fatigue) nuk është përcaktuar në mënyrë precize. Ky term mund të kuptohet si një kusht politik, ose si një sens skepticizmi politik në raport me zgjerimet e së ardhmes. Pavarësisht mos përkufizimit preciz, kjo shprehje është përdorur gjerësisht në debatet publike. Deri tani, nga ky grup fjalësh kanë derivuar dy koncepte kryesore, të cilat dhe ato nuk janë përcaktuar në mënyrë specifike: njëri është ‘kapaciteti absorbues’ i BE-së (absorption capacity), i cili ka hyrë në terminologjinë e dokumenteve zyrtare të Unionit, pa përcaktuar kuptimin preciz të tij; i dyti është ‘kufijtë finalë të Evropës’ (final frontiers of Europe), subjekt i debateve politike dhe filozofike, pa asnjë autput real deri tani. Samiti i Këshillit Evropian i qershorit të vitit 2006, ishte i pari në të cilin u përmend shprehja ‘kapaciteti absorbues’, çështje rreth të cilës u përgatit dhe një raport special. Takimi i Këshillit Evropian i qershorit 2006, kërkoi nga Komisioni të rivlerësonte rëndësinë e të ashtuquajturit kapaciteti absorbues i BE-së, si një kriter për anëtarësim, si dhe të paraqiste një raport të detajuar. Në përgjigjen e tij, Komisioni kishte formuluar një mjet më rigoroz për negocimin e zbatimit të kapitujve të acquis communitaire deri në fund të vitit, në mënyrë për të "siguruar se vendet kandidate janë të gatshme për të marrë

108 http://ec.europa.eu/enlargement/pdf/key_documents/2011/package/strategy_paper_2011_en.pdf 44

përsipër detyrimet dhe të plotësojnë kushtet rigoroze të përcaktuara" - dhe kështu bëhen më të absorbueshme për BE-në.109 Kjo qasje e re (më e ashpër) për negociatat me numrin tashmë të rritur të kapitujve për t’u negociuar (tani 35 në vend të 31 kapitujve të detyrueshme për 12 vendet e zgjerimit të viteve 2004/07) ka patur impakt të lartë si tek vendet kandidate në proces negocimi, ashtu dhe tek vendet potenciasht kandidate të Ballkanit Perëndimor që janë ende në pritje për të hapur negociatat e tyre.110

Kuptimi i lodhjes së zgjerimit ka qenë gjerësisht i popullarizuar përmes mediave. Kjo shprehje është përkufizuar thjesht si një arsye për mosgatishmërinë e disa prej anëtarëve të Unionit për të pranuar vende të reja, ose si një simptomë e venitjes së gadishmërisë për zgjerim të mëtejshëm. Pavarësisht faktorëve të tjerë ekonomikë, politikë, kulturorë dhe psikologjikë që mund të kenë ndërhyrë në qëndrimet e BE-së, lodhjes nga zgjerimi i janë gjithmonë atribuar arsye të tjera. Koncepti është përdorur për t’iu referuar zgjerimeve të ardhshme të BE-së, si dhe rezultateve të dy anëtarësimeve të kaluara kur aderuan dymbëdhjetë shtete të reja. Në median evropiane, pavarësisht gamës së përhapjes apo vendit të origjinës, kuptimshmëria e këtij koncepti është konfirmuar nga rezultatet e sondazheve të opinionit publik. Eurobarometri tregoi se në vitin 2007, 49 % e qytetarëve të BE-së ishin në favor të zgjerimit të mëtejshëm, ndërsa 39 % e tyre ishin kundër tij.111 Ndaj, duket se procesi i zgjerimit rezulton si një nga çështjet më përçarëse në debatin bashkëkohor evropian.

Megjithatë duket se akademikët përqafojnë pikëpamjen e përgjithshme se BE-ja në ditët e sotme është "e lodhur, pa një drejtim të përqendruar dhe deri diku jo mikpritëse”112 dhe se këto janë sindroma të lodhjes nga zgjerimi. Lodhja është pasojë e sfidave që lindën nga dy zgjerimet e kaluara për të akomoduar në Union vendet e anëtarësuara rishtas, duke krijuar një grup skeptikësh dhe kundërshtarësh mes opinionit publik. Dyshime janë shprehur edhe rreth aftësisë absorbuese të BE-së, pra rreth pyetjes nëse Unioni mund të zgjerohet apo jo pafundësisht, çështje e cila ngre debate në lidhje me atë 'çka është Evropa' dhe krijon një bipolaritet brenda Unionit midis atyre që e mbështesin zgjerimin e mëtejshëm, kundrejt atyre që e kundërshtojnë atë. Të tjerë studjues e përcaktojnë këtë fenomen duke u nisur jo vetëm nga tensioni midis proceseve të 'zgjerimit' dhe 'thellimit' në BE, por edhe nga debati i zjarrtë mbi idenë se zgjerimi i mëtejshëm do të dobësojë institucionet e BE-së dhe solidaritetin midis evropianëve, vetëm nëse procesi paraprihet

109 Commission of the European Communities, 2006, “Enlargement Strategy and Main Challenges 2006-2007”, Communication from the Commission to the European Parliament and the Council, COM(2006) 649 final, Brussels, 2006, fq. 15. 110 John Palmer, Beyond EU Enlargement - Creating a United European Commonwealth, EuroMemorandum Conference, Vienna, July 19, 2011. E vlefshme në: http://www2.euromemorandum.eu/uploads/ws3_palmer_beyond_eu_enlargement._creating_a_united_european_commonwealth.pdf 111 European Commission. (2007). Eurobarometer 67: Public Opinion in the European Union. E vlefshme në: http://ec.europa.eu/public_opinion/archives/eb/eb67/eb67_en.pdf. 112 Barysch, K. (2006b). Is enlargement doomed? Towards a more “flexible and fuzzy” Europe, PPR, July 2006, fq. 119-125.

45

dhe pasohet nga iniciativat që synojnë krijimin e një Evrope më koherente dhe më të integruar politikisht.113 Në këtë kuadër, është e rëndësishme të bëjmë dallimin mes (1) qasjes drejt çështjes së zgjerimit nga institucionet e BE-së dhe qeverive të Shteteve Anëtare, si dhe (2) debatit publik mbi zgjerimin.114 Përsa i përket institucioneve të Unionit dhe raportit të tyre me politikën e zgjerimit, nuk mund të flasim për ‘lodhje nga zgjerimi’. Të gjitha institucionet janë funksionale dhe ekziston një vullnet i fortë dhe i konsoliduar për zgjerim të mëtejshëm, i vërtetuar nga hapat para që kanë hedhur një pjesë e shteteve aplikante për anëtarësim. Në rastin e Shteteteve Anëtare, ka vend të diskutohet për lodhjen nga zgjerimi. Disa udhëheqës të Evropës Perëndimore besojnë se pas miratimit të Traktatit të Lisbonës, BE-ja duhet të përqendrohet në konsolidimin dhe zgjidhjen e mosmarrëveshjeve të brendshme në lidhje me të ardhmen e projektit të BE-së115. Thëniet e kancelares gjermane që në vitin 2009, duken se po vërtetohen me pranimin e Kroacisë në Union, duke lënë të papërcaktuar pranimin e pjesës tjetër të Ballkanit Perëndimor. Qëndrime të tjera nga zyrtarë të BE-së dëshmojnë se entuziazmi i Vendeve Anëtare mbi zgjerimin e Unionit ka rënë ndjeshëm. Në pozicionin e Presidentit të Këshillit Evropian, për periudhën janar – qershor 2011, kryeministri i Hungarisë, Viktor Orban, është shprehur (më 15 prill 2011) se që kur ai kishte shkuar në Bruksel në vitin 1996, mbështetja për zgjerimin nuk kishte qenë më e ulët sesa tani. “Ekzistojnë dyshime, rezerva, frikë dhe pasiguri – këto janë fjalët kyçe që lidhen me zgjerimin. Liderët evropianë nuk i përgjigjen një pyetje të thjeshtë – nëse zgjerimi është në interes të Unionit apo jo. Ne po notojmë kundër rrymës. Asnjëherë më parë nuk ka qenë më e vogël simpatia për zgjerimin e BE-së.”116 Aftësia e shoqërive të Unionit Evropian për të përthithur shoqëritë e shteteve të reja kandidate varet dhe nga opinioni publik i Shteteve Anëtare. Identiteti dhe imazhi që qytetarët e BE-së kanë për veten e tyre është i ndryshëm nga imazhi që kanë për vendet e Ballkanit. Perceptimi i vendeve ballkanike në opinion publik të BE-së, ndikuar dhe nga luftrat pas shpërbërjes së Jugosllavisë, është e lidhur me luftrat, genocidin, rënien e shtetit, varfërinë dhe paqëndrueshmërinë politiko-ekonomike, pra me të ashtuquajturin ‘ballkanizim’. Megjithatë, pas anëtarësimit të Sllovenisë dhe Kroacisë, si dhe pas hapave të sukseshme që vendet e Ballkanit Perëndimor kanë bërë drejt Unionit, perceptimi i opinionit publik të BE-së mbi shoqëritë e këtyre vendeve, është përmirësuar ndjeshëm.

113 Szołucha, A. (2010). ‘The EU and Enlargement Fatigue: Why has the European Union not been able to counter enlargement fatigue?’, Journal of Contemporary European Research. Volume 6, Issue 1; e vlefshme në: http://www.jcer.net/index.php/jcer/article/view/124 114 Bozovic, D., Vujacic, M. dhe Zivkovic M.N. Future of the European Union Enlargement: the case of Western Balkans. Policy Study. Center for European Policy, Belgrade, 2011, fq. 20. 115 Në mars të vitit 2009, kancelarja gjermane Angela Merkel deklaroi se pas pranimit të Kroacisë si anëtare, BE duhet të konsolidohet përpara çdo zgjerimi tjetër; http://euobserver.com. 116 Shiko: http://www.euractiv.com/future-eu/presidency-midterm-orban-denounc-news-504101

46

E përshëndetur si "politika e jashtme më e sukseshme e BE-së”, zgjerimi është damkosur nga mangësi dhe vështirësi që kanë dobësuar efektivitetin, besueshmërinë dhe legjitimitetin e politikës. Motivuar nga përvojat e kaluara të mungesës së gadishmërisë për pranim të disa kandidatëve, janë ngritur dyshime në lidhje me qëndrueshmërinë e zgjerimit të mëtejshëm dhe kërkesave në rritje për përgjegjshmëri demokratike. Kjo ka bërë që Shtetet Anëtare të jenë më skeptike se më parë për këtë pjesë të politikës së jashtme. Në tërësi, këto probleme kanë shkaktuar forcimin e kontrollit të Shteteve Anëtare mbi zhvillimin e kësaj politike. Politika shtet-ndërtuese e Bashkimit Evropian është duke u dominuar, nëse nuk mbahet peng, nga axhendat kombëtare. Rezultati i këtij nacionalizmi mes Komunitetit është një proces i mbushur plot me pengesa ligjore dhe politike, duke ngritur pikëpyetje të reja për sa i përket besueshmërisë së angazhimit të BE-së ndaj shteteve aspirante dhe rrjedhimisht dhe efektivitetit të fuqisë transformuese të politikës së zgjerimit.117 Zgjerimi tani është më i lehtë për t’u politizuar në arenat kombëtare të Shteteve Anëtare, ku partitë me një diskurs populist, euroskeptik dhe anti-emigracion, mund të nxisin pakënaqësinë sociale, në kontekstin e vështirë ekonomik të tanishëm, duke forcuar shqetësimin e qytetarëve evropianë në lidhje me pasojat e mundshme të zgjerimit të mëtejshëm të BE-së.118 Hezitimi i BE-së mbi përfshirjen e Ballkanit Perëndimor në kufijtë e saj mund të shpjegohet dhe nga përqendrimi i fokusit në çështjet e brendshme, duke lejuar që çështja e zgjerimit të precipitojë në fundin e listës së prioriteteve. Kriza financiare dhe borxhet e mëdha të disa prej Shteteve Anëtare, po e largojnë vëmendjen nga kjo linjë e politikës së jashtme. Vështirësitë e implementimit të Traktatit të Lisbonës, veçanërisht në aspektin e politikës së jashtme, konfirmon dëshirën e pjesës më të madhe të Vendeve Anëtare për të shmangur sa më shumë që të jetë e mundur çështjen e pranimit të anëtarëve të rinj. Pavarësisht ambiguitetit të ‘lodhjes nga zgjerimi’, studjuesit përcaktojnë katër faktorë që ndikojnë tek ekzistenca e një lodhjeje reale nga zgjerimi119: (1) Eksperienca me valën e fundit të zgjerimit. Eksperienca e valëve të fundit të zgjerimit të viteve 2004 dhe 2007, me futjen e menjëhershme të 12 shteteve, përgjithësisht më pak të zhvilluara se Shtetet Anëtare, pati pasoja e sfida institucionale, politike dhe ekonomike për Unionin. Anëtarësimi i Bullgarisë dhe Rumanisë, është parë gjerësisht si një hap i parakohshëm, duke përforëcuar këmbënguljen e Shteteve Anëtare në ruajtjen e status quosë. Problemet e vazhdueshme në këto dy vende i bëri Shtetet Anëtare të kuptojnë

117 Christophe Hillion, The Creeping Nationalisation of the EU Enlargement Policy; e vlefshme në: http://www.wider-europe.org/sites/default/files/attachments/events/SIEPS%20report.pdf 118 Rosa Balfour and Corina Stratulat, The enlargement of the European Union, Discussion Paper, European Policy Centre, dicember 2010; e vlefshme në: http://www.epc.eu/documents/uploads/pub_3176_enlargement_of_the_eu.pdf 119 Bozovic, D., Vujacic, M. dhe Zivkovic M.N. Future of the European Union Enlargement: the case of Western Balkans. Policy Study. Center for European Policy, Belgrade, 2011, fq. 21-22.

47

rëndësinë e një monitorimi të plotë dhe rigoroz të implemetimit aktual të legjislacionit të adoptuar.120 (2) Kriza institucionale dhe politike e BE-së. Kriza institucionale dhe politike në Bashkimin Evropian është pasojë e mos suksesit të Traktatit Kushtetues dhe vështirësive për ratifikimin e Traktatit të Lisbonës. Traktati i Nicës ishte vetëm për 27 Shtetet Anëtare ekzistuese të Unionit. Pas hyrjes në fuqi të Traktatit të Lisbonës, vështirësitë themelore për zgjerimin u tejkaluan, edhe pse implementimi i këtij Traktati nuk është i lehtë për Vendet Anëtare. (3) Pasojat e krizës ekonomike botërore. Kriza globale financiare dhe ekonomike ka një sërë pasojash në situatën ekonomike dhe politike në mbarë Evropën. Problemet e brendshme të BE-së përsa i përket krizës ekonomike, si dhe hezitimi i saj për t’u zgjeruar, që vijnë si pasojë e elitave politike dhe nga ana e opinionit publik, i kanë zvogëluar rëndësinë politikës së zgjerimit. Kriza e vazhdueshme e borxheve në Bashkimin Evropian shtoi bindjen për rëndësinë e zbatimit të kushteve. Ndaj, procesi i integrimit i vendeve të Ballkanit Perëndimor po karakterizohet nga kërkesa e fortë për përmbushjen e plotë të të gjitha kritereve të pranimit. (4) Çështjet e hapura politike në Ballkanin Perëndimor. Bashkimi Evropian është i interesuar për një situatë të qëndrueshme politike dhe ekonomike në Ballkan, duke theksuar bashkëpunimin dhe dialogun ndërmjet shteteve të këtij rajoni. Mosmarrëveshjet që disa shtete kanë mes njëra-tjetrës (marrëdhëniet Serbi – Kosovë, çështja e emrit të Maqedonisë, etj), si dhe problemet etnike dhe politike brenda disa shteteve (konfliktet etnike në Bosnje-Hercegovinë dhe mosmarrëveshjet politike në Shqipëri), po vonojnë integrimin e vendeve të Ballkanit Perëndimor në bashkësinë evropiane. 2.4. Integrimi i Ballkanit Perëndimor në Bashkimin Evropian Evropa Juglindore, e njohur me emërtimin Ballkan, është një nga rajonet me diversitet të spikatur politik dhe ekonomik. Ky rajon përjetoi tranzicionin më të vështirë pas rënies së perdes së hekurt. Si rezultat i konflikteve shumëpalëshe, luftrave rajonale e lokale si dhe përplasjeve etnike e politike, ndryshoi krejtësisht harta e rajonit. Nga Ballkani i vjetër me gjashtë shtete: Shqipëria, Turqia, Bullgaria, Rumania, Greqia dhe Jugosllavia, me shpërbërjen e kësaj të fundit, morën pavarësinë Sllovenia, Kroacia, Maqedonia, Bosnja Hercegovina, Serbia, Mali i Zi dhe Kosova, duke rikonfiguruar hartën e Ballkanit. Kjo situatë e re, e ashtuquajtur fragmentarizim i Ballkanit, ose “Ballkanizim”121 ishte pasojë e shumë faktorëve, ndër të cilët mund të veçohen faktorët historikë, ekonomikë, politikë, gjeopolitikë e ushtarakë. Ndikim të fuqishëm ka luajtur edhe trashëgimia kulturore, mentaliteti shoqëror e qytetar.

120 Wunsch N. and Rappold, J. Western Balkans: EU Enlargement in Crisis, DGAPanalyse, N° 6, gusht 2010. 121 Thënë në kuptimin e copëzimit të njësive politike të mëdha e të qëndrueshme. Todorova Maria.”Ballkani Imagjinar”, Instituti i Dialogut dhe Komunikimit, 2006, fq. 13.

48

Në Ballkanin Perëndimor ekzistojnë probleme të rënda të zhvillimit strukturor që janë të zakonshme në të gjitha pjesët e rajonit: shenja të dukshme të një gjysmë shekulli të sistemit socialist jugosllav dhe jo vetëm, ndjekur nga humbja e një dekade të tërë në luftërat, konfliktet, si dhe në zhvendosjen e popullatave. Faktori ndërkombëtar dhe në veçanti Bashkimi Evropian, NATO dhe Shtetet e Bashkuara kanë qenë të përfshirë në Ballkanin Perëndimor, të motivuara nga interesa të sigurisë dhe një rritje e prestigjit të tyre, duke vendosur si qëllim primar të tyrin krijimin e stabilitetit afatgjatë, konsolidimin e paqes dhe prosperitetin. Togfjalëshi ‘Ballkan Perëndimor’ (BP), si term politik në marrëdhëniet ndërkombëtare, shpreh jo vetëm transformimet gjeopolitike por edhe aspiratën që kanë vendet e rajonit për integrim evropian. Për të realizuar objektivin e tyre të integrimit, këto shtete kanë ndërtuar strategjitë e tyre dhe bëjnë të gjitha përpjekjet për zbatimin e standardeve duke realizuar reformat e nevojshme. 2.4.1. Transformimi i shteteve ballkanike në 100 vjet histori122 Historia e Evropës Juglindore paraqet një seri rajonesh të pretenduara, në të cilat përzierja e rajoneve të ndryshme nuk lejonte caktimin e një kufiri të pastër dhe të kënaqshëm për të gjithë. Konsideratat ekonomike dhe strategjike kontribuonin që nacionalistët e ekzagjeruar të secilës palë të mos ishin të gatshëm të pranonin një status quo, karakteri i së cilës në pjesën më të madhe arbitrar dhe rastësor, ishte i padyshimtë.123 Historia e gadishullit, që në fillesat e saj e deri në ditët tona, është e ngjizur me përpjekjet e kombeve të tij, për emancipim nacional, shkatërrim të zgjedhës së huaj, themelim të shteteve të pavarura, realizim të të drejtave të minoriteteve dhe shmangie të gjithë gabimeve e padrejtësive të bëra në të kaluarën.124 Ajo që sot njihet si Ballkani Perëndimor, ka përjetuar një shekull histori të pareformuar. Kjo periudhë njëqindvjeçare tregon rrugën e vështirë të transformimit të këtij rajoni. Duke filluar nga Luftërat Ballkanike të 1912-13-ës, që ndodhën për shkak të vendosmërisë të shteteve të Ballkanit për të zgjidhur çështjet e tyre të bashkimit kombëtar përballë dobësisë së Perandorisë Osmane dhe opozitës të Fuqive të Mëdha. Këto luftëra eliminuan Perandorinë Osmane nga Evropa dhe ndryshuan hartën dhe historinë e Ballkanit. Konflikti i nisur në Gadishullin Ballkanik në vitin 1912 do të vazhdonte dhe në Evropë, me ndërprerje relativisht të shkurtra deri në vitin 1945. Edhe pas kësaj, shumë nga problemet që lidhen me Luftërat Ballkanike ridolën gjatë dhe pas rënies së Jugosllavisë në vitin 1991.125

122 Bazuar në një pjesë të punimit tim të referuar në konferencën ndërkombëtare të organizuar nga Instituti për Studime Politike dhe Ndërkombëtare, “The Balkan yesterday, today and tomorrow”, me titull ‘Trasformimi i shteteve ballkanike në kuadër të perspektivës evropiane’, Shkup, qershor 2012. 123 Varoshi, Liman. Ballkani mes tri perandorive. Nga kriza e lindjes deri në kohët e reja, Tiranë, 2010, fq. 139. 124 Tafili (Hyskaj), Eva. Nacionalizmi në Ballkanin Postkomunist, Tiranë, 2003, fq. 9. 125 Richard C.Hall, The Balkan Wars 1912–1913. Prelude to the First World War, Londër, 2000, fq. 102 – 130.

49

Gjatë 100 viteve histori, pas luftrave Ballkanike, ky rajon është karakterizuar nga zhvillimi i disa proceseve apo fazave transformuese: A. Tranzicioni post-osman: pas viteve 1912. Luftërat Ballkanike konfirmuan rënien e Perandorisë Osmane, por ato nuk ndikuan shumë për të krijuar një bazë pozitive për një sistem të ri shtetëror në Evropën Juglindore. Pavarësisht pretendimeve të tyre të mëdha, shtetet-kombe që u formuan rishtas në Ballkan ishin shumë të brishta - "politika të vogla e të pasigurta, hije të zbehta të vizioneve të mëdha të perandorive të ringjallura, perspektiva e të cilëve i dha jetë revolucioneve ballkanike."126 Të gjithë shtetet ishin varfëruar relativisht dhe si pasojë ishin politikisht të paqëndrueshëm. Të gjithë ishin të kërcënuara nga plane frustruese kombëtare, si variante të Megali Idea-s greke (Ideja e Madhe) që kërkonte të bashkonte të gjithë qytetarët grekë brenda kufijve të një shteti të vetëm, frymëzuar nga një ideologji e nacionalizmit integral. Të gjitha këto shtete ishin të varura nga sponsorizimi i Fuqive të Mëdha për të lehtësuar ndjekjen e qëllimeve të tyre nacionale. Fuqitë e Mëdha mezi prisnin ta kthenin këtë varësi në avantazhin e tyre, duke u entuziazmuar për aftësinë e tyre për të kontrolluar trazirat në rajon. Vëzhguesit ishin të vetëdijshëm për rreziqet; "Lufta e Ballkanit nuk ka shkatërruar vetëm kufijtë e vjetër në Ballkan", shkruan Leon Trocki si një korrespondent i luftës në frontin e Ballkanit në mars të vitit 1913, “ajo ka gjithashtu shqetësuar në mënyrë të stërzgjatur ekuilibrin mes shteteve kapitaliste të Evropës”.127 Me rënien e Perandorisë Osmane në këtë rajon, etno-nacionalistët kishin arritur kulminacionin e tyre. Në të vërtetë, shqetësimi i Fuqive të Mëdha mbi ndarjen e rrënojave osmane shpesh i pezulluan frymëzimet nacionaliste. Për më tepër, pamundësia praktike për të bashkuar të gjithë segmentet e një grupi etnik në një komb të vetëm, krijoi vetëm një cikël konfliktesh të mbetura pa zgjidhje, që zjarret e etno-nacionalizmit sollën pashmangshmërisht dhe periodikisht në skenë.128

Lufta e Parë Botërore filloi si një Luftë e Tretë Ballkanike dhe pati një ndikim vendimtar mbi strukturën politike të Gadishullit Ballkanik, por ajo nuk arriti të transformonte statusin e rajonit si pikë e errët në spektrin e gjerë të politikës evropiane apo botërore. Trashëgimia e nacionalizmit frustrues - produkt i një procesi të gjatë dhe të paplotë çlirimi nga zgjedha osmane – i la shtetet e reja ballkanike të dobëta, periferike dhe të varura strategjikisht.129

Aspekti më inovativ i periudhës gjatë luftërave botërore në Ballkan, ishte krijimi i Mbretërisë së Serbëve, Kroatëve dhe Sllovenëve, si një federatë ballkanike që përfshiu

126 Mazower, Mark. The Balkans: A Short History, New York: The Modern Library, 2000, fq. 88. 127 Trotsky, Leon. The Balkan Wars 1912-13, New York: Monad Press, 1980, fq. 314. 128 Xhaferaj, Ferdinand. Building up a strategy for de-Balkanizing the Balkans: Stability and Prosperity in South Eastern Europe, Naval Postgraduate School, Monterey, California, December 2002, p. 25-26. 129 R. Craig Nation, War in the Balkans, 1991-2002, Strategic Studies Institute, gusht, 2003, fq 29 – 32.

50

pjesë të ish-perandorive Habsburgase dhe Osmane. Në vitin 1929 shteti i ri u pagëzua si Jugosllavi (toka e sllavëve të jugut). Shpërbërja e dhunshme e Jugosllavisë gjatë Luftës së Dytë Botërore dhe përsëri gjatë viteve 1990, ka çuar në përfundimin se ideja jugosllave ishte e gabuar që në fillesat e saj, një përpjekje artificiale për të vendosur unitet mes popujsh të ndryshëm, për të cilën mungonin parakushtet për shtet-formim.130

Edhe në vitet e pas Luftës së Dytë Botërore (si në vitet e pas Luftës së Parë Botërore), konfliktet vazhduan në Ballkan. Kështu, me partitë komuniste në pushtet, në Jugosllavi, Rumani, Bullgari dhe Shqipëri, modeli komunist i shtetit formoi një diktaturë solide dhe shtypëse. Kjo mundësoi lënien pezull të frymëzimeve historike të së kaluarës. Megjithatë, kujtimet e hidhura të konflikteve etnike mbetën të rrënjosura në kujtesën e popujve. Kjo trashëgimi, e varrosur për afër gjysmë shekulli, shpërtheu me një forcë brutale kur regjimi komunist ra në fund të viteve `80. Padyshim që në fund të vitit 1989 u kthye një faqe e historisë. Është rrëzimi i Murit të Berlinit (9 nëntor 1989), ngjarja që simbolizoi kthesën në sytë e Perëndimit. Ndërsa për Evropën ballkanike, nëse duhet mbajtur një datë simbol, e tillë do të ishte më tepër vrasja e çiftit Çaushesku (25 dhjetor), mbretit të lig dhe mbretëreshës së keqe, si fundi i një përralle.131 B. ‘Ballkanizimi i fundit’132: vitet 1990. Shprehja ‘ballkanizim’, një term me konotacion negativ, u emblemëzua nga pasojat e Luftës së Parë Botërore në këtë rajon. Ballkanizimi është procesi i copëzimit nacionalist të entiteteve gjeografike dhe politike në rajon, në njësi të reja por të paqëndrueshme dhe problematike, siç ndodhi në Luftrat Ballkanike 1912-1913.133 Ky term, i përdorur me qëllimin për ta larguar më shumë Ballkanin nga Evropa, u fut në fjalorin e studjuesve dhe politikanëve për të nënkuptuar gjendjen vazhdueshmërisht të paqëndrueshme të një situate politike.

Në librin e tij “Epoka e Ekstremeve”, Eric Hobsbawm, e konsideronte shekullin XX, si një shekull të rrëmbyer, me konflikte dhe transformime të jashtëzakonshme. Sipas tij, ky shekull po mbyllej me probleme, për të cilat askush nuk kishte apo as që pretendonte të kishte zgjidhje. Kështu që, për herë të parë gjatë dy shekujve, botës së viteve `90, i mungonte çdo sistem apo strukturë ndërkombëtare. Vetë fakti që, pas vitit 1989, u

130 Banac, Ivo. The National Question in Yugoslavia: Origins, History, Politics, Ithaca, NY: Cornell University Press, 1984. 131 Lory, Bernard. Europa Ballkanike: nga 1945 në ditët tona, Tiranë 2007, 217. 132 Jano, Dorian. From ‘Balkanization’ to ‘Europeanization’: The Stages of Western Balkans Complex Transformations, L’Europe en formation, no 349-350, automne-hiver, 2008. Në studimin e tij, Dorian Jano, kandidat për titullin ‘Doktor Shkecash” në Universitetin e Milanos, shpërbërjen e ish-Jugosllavisë, konfliktet që pasuan dhe rënien e shtetit në Shqipëri (1997), i quan si procesi i ‘ballkaninzimit të fundit’, nisur nga kuptimi që ka patur termi ‘ballkanizim’ për këtë rajon gjatë shekullit XX. 133 Todorova, Maria. Imagining the Balkans, Oxford University Press, 2009, fq. 33.

51

shfaqën me dyzina shtetesh të reja territoriale pa ndonjë mekanizëm të pavarur për përcaktimin e kufijve të tyre … nuk ka nevojë për fjalë të tepërta.134

Lufta që pasoi rënien e Jugosllavisë ishte gjithashtu një luftë ballkanike, zhvilluar mbi çështje të identitetit dhe të territoreve të pretenduara që kanë qenë gjithmonë të dukshme në një rajon të shënjuar nga shtete të dobëta dhe konflikte nacionaliste. Fundi i sistemit të Luftës së Ftohtë, duke përfshirë edhe dështimin e Federatës Jugosllave, rënien e regjimeve komuniste në Shqipëri, Rumani dhe Bullgari, si dhe zhdukja e Bashkimit Sovjetik, shkatërruan ekuilibrat gjeopolitike në të gjithë Evropën Juglindore. Luftërat e viteve 1990, në disa raste rivendosën ekuilibrin rajonal, por gjeneruan burime të reja konflikti në disa raste të tjera.135

Qeveritë post-komuniste në disa vende të Ballkanit kanë dështuar të përfitojnë nga mundësia për të transformuar ekonomitë e tyre të fosilizuara dhe për të institucionalizuar pluralizmin demokratik. Për më tepër, luftërat brutale në Kroaci, Bosnje-Hercegovinë dhe në Kosovë kanë përhapur imazhin e konflikteve të pandërprera etnike dhe të nacionalizmit intolerant, si fatin e pashmangshëm të popujve të Ballkanit. Perceptime të tilla kanë minuar përpjekjet për të ndihmuar transformimin e rajonit dhe përgatitjen e tij për integrimin evropian.136 C. Tranzicioni i ngadaltë post-komunist Tranzicioni, në kuptimin e përgjithshëm të fjalës, nënkupton "intervalin mes shpërbërjes së regjimit të vjetër dhe instalimit të një regjimi të ri".137 Në literaturën post-komuniste, tranzicioni është konceptuar shpesh si transformimi drejt një demokracie pluraliste dhe ekonomisë së tregut. Transformime të tilla kërkojnë së pari krijimin e institucioneve të reja për të garantuar ndarjen e shtetit nga kontrolli i partisë, si dhe zbatimin e ekonomisë së tregut, duke braktisur kështu planifikimin ekonomik shtetëror. Në Ballkanin Perëndimor, kur shpërbërja pothuajse kishte përfunduar dhe sundimi autoritar ishte duke u dobësuar, procesi i tranzicionit (ndërtimi i një demokracie liberale, duke u orientuar drejt një ekonomie tregu) u kthye si çështja kryesore e ditës.

Procesi i tranzicionit, përveç rimëkëmbjes nga konfliktet dhe çrregullimi, solli dhe sfida të reja për rajonin. Në sferën politike, sfida kryesore ishte ndërtimi i një demokracie liberale, pasi shumica e këtyre vendeve kanë qenë demokraci ‘të pjesshme’. Në fushën sociale, u vu re një kapacitet i dobët organizativ i aktorëve socialë dhe i shoqërisë civile. Një sfidë kryesore për ekonomitë e Ballkanit Perëndimor, ishte krijimi i kushteve të shëndosha për "rritjen e qëndrueshme ekonomike". Bashkë me këto sfida themelore në

134 Hobsbawm, Eric. Epoka e Ekstremeve. I rrëmbyeri shekull i njëzetë 1914 – 1991, Tiranë, 1997, fq. 461. 135 R. Craig Nation, War in the Balkans, 1991-2002, Strategic Studies Institute, gusht, 2003, fq. 325-363. 136 J. Bugajski, Facing the Future: The Balkans to the Year 2010, C 86 Discussion Paper, ZEI-Center for European Integration Studies, Bonn, 2001, fq. 5. 137 Doorenspleet, R. and Petr K. “Against the Odds: Deviant Cases of Democratization.” Democratization 15.4, August 2008, fq. 700-701.

52

sferën politike, ekonomike dhe sociale, u ngritën probleme të tjera, ku më sfiduese ishin korrupsioni dhe krimi i organizuar.138

Problemet kryesore që ngadalësuan tranzicionin në vendet e Ballkanit Perëndimor mund të përmblidhen në139: A. Nacionalizmi i pangopur Impulset nacionaliste janë ushqyer ende me ndasitë mbi pretendimet konkurruese territoriale, mbi statusin final politik dhe mbi të drejtat e pakicave, si dhe mbi transformimet ekonomike në të gjithë rajonin. B. Institucione qeverisëse të papërgjegjshme Gjatë viteve `90, në Ballkan kanë ekzistuar shumë probleme përsa i përket institucioneve publike që dështuan të siguronin nevojat ekonomike dhe ligjore të mbrojtjes së qytetarëve. Pothuajse të gjitha institucionet shtetërore në Ballkan kanë qenë të brishta, një numër i madh prej tyre ishin të korruptuara dhe një numër i madh u diskredituan. C. Ekonomi jofunksionale Asnjëra prej ekonomive të Ballkanit nuk ka bërë një tranzicion efektiv nga ekonomia e kontrolluar nga shteti në ekonominë e tregut. D. Drejtësi e pakonsoliduar Një drejtësi e besueshme, e konsoliduar dhe funksionale është një çelës për progres në Ballkan. Tranzicioni në vendet e Ballkanit ka qenë i shoqëruar nga ndërhyrja e komunitetit ndërkombëtar, fillimisht me qëllimin për zgjidhjen e konflikteve, duke derivuar më pas në Paktin e Stabilitetit dhe Procesin e Stabilizim Asociimit me qëllim asistimin në shtet-ndërtimin dhe konsolidimin e demokracisë në këto vende. Çështja shtrohet në termat e integrimit evropian, i cili në të tashmen mund të kthehet në një çelës për zgjidhjet e problemeve ekzistuese në vendet e Ballkanit, kurse në të ardhmen mund të shërbejë si një çelës për mobilizimin e shoqërive, elitave dhe qeverive të këtyre vendeve për të ndërtuar një demokraci funksionale.140 Ç. Orientimi evropian – evropianizimi. Integrimi evropian është pothuajse universalisht i njohur si strategji kryesore për arritjen e qëllimeve të dyfishta të paqes dhe prosperitetit në Ballkanin Perëndimor. Hartuesit e politikave evropiane besojnë se përfshirja më e madhe evropiane në Ballkanin Perëndimor mund të ketë efekte pozitive dhe afatgjata për menaxhimin e konflikteve etno-politike. Komisioni Evropian ka përcaktuar perspektivën e anëtarësimit në BE si

138 Jano, Dorian. From ‘Balkanization’ to ‘Europeanization’: The Stages of Western Balkans Complex Transformations, L’Europe en formation, no 349-350, automne-hiver, 2008, fq. 62-63. 139 Milosevic’s bitter legacy, The Enlargement of the EU to Balkans, Collection of Policy Reports, Analytica, shtator 2008, fq. 11. 140 Rakipi, Albert. Weak States and Security. Rethinking the Balkan Post-Cold War Security Agenda. Albanian Institute for International Studies, Tiranë, 2008, fq. 214.

53

"strategjinë përfundimtare të parandalimit të konflikteve" dhe është angazhuar për të ruajtur dhe për të rritur prezencën e saj pro-aktive në rajon.141 Ne mund të flasim për një tranzicion të trefishtë në Ballkan: nga lufta në paqe, nga një ekonomi e komanduar në një ekonomi liberale tregu, dhe nga sistem njëpartiak në demokraci pluraliste.142 Vendeve të BP u është ofruar perspektiva e anëtarësimit në konferencën e Selanikut në vitin 2003: procesi i zgjerimit është konsideruar si një spirancë e mirë për të mbështetur transformimin politik dhe demokratik në të gjithë rajonin. Këshilli i Evropës që mblodh në Selanik në qershor të vitit 2003, vendosi për të krijuar të ashtuquajturin instrument për "Partneritet Evropian". Ky instrument synon të identifikojë prioritetet e vendeve të veçanta në përmbushjen e kritereve për anëtarësim. Aktualisht, Ballkani Perëndimor është në fazën e stabilizimit, ndërsa procesi i paqes është duke u konsoliduar. Rruga drejt integrimit në strukturat euro-atlantike është e arritshme nga kapacitetet e vendeve të rajonit.143 Ballkani Perëndimor kështu mund të lërë pas epokën e 'ballkanizimit' dhe përshpejtojë procesin e tranzicionit. Me një rëndësi të madhe në këtë fazë është fakti se tranzicioni drejt demokracisë pluraliste dhe ekonomisë së tregut po ndodh paralelisht me zhvillimin e perspektivës për integrim në BE. Objektivi i statusit të anëtarësimit ka përshpejtuar përparimin dhe ka dhënë një shtysë të re Ballkanit Perëndimor, sidomos pas pranimit të dhjetë vendeve nga Evropa Lindore. Në mënyrë që të pranohen, vendet që aspirojnë integrimin evropian, duhet të përmbushin rreptësisht kërkesat politike, ekonomike dhe ligjore të Bashkimit Evropian (të njohura si Kriteret e Kopenhagenit). Për Ballkanin Perëndimor, evropianizimi do të thotë përshtatje me modelet e përparuara perëndimore, si dhe siguria dhe prosperiteti për të ardhmen.144

2.4.2. Politika integruese e Bashkimit Evropian për Ballkanin Perëndimor ‘Ora e Evropës’ shprehja e paharrueshme e emblemëzuar nga Jacques Poos, ministri i Jashtëm i Luksemburgut dhe Presidenti i Këshillit Evropian, në korrik të vitit 1991, në Ballkanin në prag të luftrave etnike, u lexua si një humor i zi e i pavullnetshëm.145 Kjo thënie e famshme, që parashikonte një rol të ri të Bashkimit Evropian në krizat e Ballkanit, u pa me shumë optimizëm dhe me shumë skepticizëm në të njëjtën kohë.146 Por, pas më shumë se dy dekadash, Bashkimi Evropian është bërë aktori ndërkombëtar kryesor dhe më i rëndësishëm në Ballkanin Perëndimor.

141 Belloni, Roberto. European Integration and the Western Balkans: Lessons, Prospects and Limits, University of Trento. Journal of Balkan and Near Eastern Studies, 2009. 142 Balfour, R. and Stratulat, C. The democratic transformation of the Balkans, EPC ISSUE PAPER NO.66, November 2011. 143 Sela, Y. and Shabani, L. The European Union Politics in the Western Balkans, THE WESTERN BALKANS POLICY REVIEW, Volume 1, Issue 2 (2011), fq. 23-25. 144 Anastasakis, Othon. The Europeanization of the Balkans, The Brown Journal of World Affairs, XII (1), 2005, fq. 80. 145 Rupnik, Jacques. The Balkans as a European question. The Western Balkans and the EU: ‘the hour of Europe’. Institute for Security Studies, Chaillot Papers | June 2011, fq. 18. 146 Rakipi, Albert. Weak States and Security. Rethinking the Balkan Post-Cold War Security Agenda. Albanian Institute for International Studies, Tiranë, 2008, fq. 215.

54

Që nga fillimi i ekzistencës së saj, BE-ja ka qenë e angazhuar në historinë moderne të Ballkanit Perëndimor. Me rastin e nënshkrimit të Traktatit të Mastrihtit në vitin 1991, liderët evropianë vendosën për një bashkëpunim të plotë mbi çështjet e Politikës së Jashtme dhe të Sigurisë. Shpërthimi i luftës në Jugosllavi në vitin 1991 detyroi Shtetet Anëtare të Komunitetit Ekonomik Evropian të angazhoheshin për të zgjidhur konfliktin në rajon. Shpërthimi i luftërave pasuese në ish-Jugosllavi theksoi mungesën e efikasitetit të aktiviteteve të BE-së dhe mungesën e një politike të mirëpërcaktuar të Komunitetit dhe të Shteteve Anëtare në lidhje me shkeljen e normave themelore të së drejtës ndërkombëtare gjatë konflikteve. Për shkak të interesave të tyre dhe pavarësisht nga aktivitetet e tyre në nivel evropian, anëtarët më të rëndësishëm të BE-së, Franca, Gjermania dhe Mbretëria e Bashkuar, janë angazhuar në mënyrë aktive në zgjidhjen e konflikteve të ndryshme në Ballkanin Perëndimor. BE-ja mori pjesë në përgatitjen e Marrëveshjes së Dejtonit, e cila finalizoi fazën e parë të shpërbërjes së ish-Jugosllavisë. Përveç Rusisë dhe Shteteve të Bashkuara, Unioni si një i tërë dhe disa nga Shtetet Anëtare - Franca, Mbretëria e Bashkuar dhe Gjermania, u përfshinë si garantues të marrëveshjes që i dha fund luftës në Bosnjë-Herzegovinë. Në fund të viteve `90, udhëheqësit e BE-së vendosën që një politikë e rindërtimit emergjent nuk ishte e mjaftueshme për të nxjerrë Ballkanin Perëndimor jashtë konflikteve, por vetëm integrimi në strukturat evropiane do ta arrinte këtë objektiv. Me këtë qëllim, më 10 qershor 1999, në Këln, Bashkimi Evropian i mbështetur nga SHBA-të dhe nga anëtarë të tjerë të bashkësisë ndërkombëtare të përfshirë në çështjet evropiane, i ofruan qeverive të vendeve ballkanike mundësinë për të lënë pas të kaluarën dhe për të bashkuar përpjekjet e tyre, duke u angazhuar për një të ardhme të re nën Paktin e Stabilitetit për Evropën Juglindore, Procesin e Stabilizim-Asociimit dhe programin CARDS (Asistenca Komunitare për Rindërtim, Demokratizim dhe Stabilizim). Ky objektiv u konfirmua në Lisbonë, në mars 2000.147 Politika e Përbashkët e Jashtme dhe e Sigurisë e Bashkimit Evropian përmblidhet në Preambulën e Traktatit të Lisbonës që hyri në fuqi në vitin 2009, që shpreh synimin e BE-së “[...] për të zbatuar një politikë të përbashkët të jashtme dhe të sigurisë duke përfshirë inkuadrimin progresiv të një politike të përbashkët të mbrojtjes, e cila mund të çojë në një mbrojtje të përbashkët në përputhje me dispozitat e nenit 42, duke përforcuar identitetin evropian dhe pavarësinë e tij në mënyrë që të promovojë paqen, sigurinë dhe progresin në Evropë dhe në botë.” Ndaj, politika e BE-së për Ballkanin, që disa e inkuadrojnë tek politika e jashtme, ndërsa disa të tjerë tek çështjet e brendshme, mund të shprehet më qartë përmes shprehjes "e ardhmja e Ballkanit është në Bashkimin Evropian."148 Është e rëndësishme të përmendet fakti se procesi i afrimit të vendeve të Ballkanit Perëndimor me Bashkimin Evropian do të ishte shumë inert, i vonuar apo i pamundur,

147 Demi, Leonard. European Enlargement and the Integration of the Western Balkans. Naval Postgraduate School, June 2003, fq. 15-16. 148 EU – Western Balkans Summit Declaration, Thessaloniki, 21 June 2003.

55

nëse nuk do të ishte i dyanshëm, dmth pa afrimin e BE-së ndaj Ballkanit Perëndimor, gjithashtu. Bashkimi Evropian nuk mund të mbetet indiferent ndaj kontributit dhe të vendeve të paintegruara ende. Në fakt, një Union i fortë dhe i fuqishëm varet nga vullneti, motivimi dhe dëshira e të dy palëve. Natyrisht, një përafrim i tillë përfshin bashkëpunimin dypalësh në nivelin ekonomik, të sigurisë, gjeopolitik dhe kulturor. Bashkëpunimi dypalësh mes Unionit dhe vendeve të Ballkanit Perëndimor është në nivel shumëplanësh149: Bashkëpunimi në nivel ekonomik ndërmjet BE-së dhe Ballkanit Perëndimor Bota ka ndryshuar me shpejtësi të paktën që nga mesi i shekullit XX, por rritja ekonomike duket se kurrë nuk është e mjaftueshme, por duhet ecur më tej, më lart dhe mbi të gjitha më shpejt. Një moment shumë i rëndësishëm për t’u diskutuar përsa i përket bashkëpunimeve në fushën e ekonomisë të Bashkimit Evropian, është kapaciteti i tij për të ruajtur nivelin e konkurrencës ekonomike në botë. Kjo është një sfidë e konsiderueshme duke pasur parasysh normat e rritjes ekonomike të vendeve si Kina, India, Brazili (i grupit të vendeve të ashtuquajtura BRIK) dhe i rajoneve të tjera të botës. Nëse Evropa nuk e ruan vendin e saj në terma të produktivitetit dhe të kapaciteteve të eksportit, mund të jemi dëshmitarë të rënies së fuqisë financiare të të gjithë kontinentin evropian, duke përfshirë edhe vendet e Ballkanit Perëndimor, duke patur parasysh se një pjesë e madhe e shkëmbimeve tregtare të këtyre vendeve kryhet me BE-në. Në këtë drejtim, edhe pse ndihma nga Unioni për BP është shtrirë në shumë sektorë, kryesisht është përqendruar në prioritetet kryesore rigjeneruese të zhvillimit rajonal ekonomik dhe social. Ndërtimi i infrastrukturave të forta tregtare dhe administrative, promovimi i biznesit dhe i pavarësisë së aftësive të reja individuale, ndihmon vendet e Ballkanit Perëndimor për të përmirësuar jetën e qytetarëve të tyre.150 Përveç faktit se të gjitha vendet e BP e shohin si një përfitim të qartë në afatgjatë pasjen e Bashkimit Evropian si një partner ekonomik për përmirësimin e mirëqenies së përgjithshme, por gjithashtu dhe vetë Unioni ka interes ta përfshijë sa më shpejt Ballkanin Perëndimor në familjen e tij. Interesi i BE-së në drejtim të Ballkanit Perëndimor mund të shihet kryesisht nëpërmjet prizmit të kapitalit të paluajtshëm, të burimeve njerëzore dhe të sfondit të saj intelektual. Dobësia demografike e Unionit - që zmadhohet në mënyrë eksponenciale, nevoja në rritje për punë nga jashtë Unionit dhe presioni i vazhdueshëm për të krijuar qytetarë të rinj evropianë, e kanë bërë Bashkimin Evropian të ndjejë mungesën e forcës aktive të punës, pa të cilën është e pamundur të ketë një zhvillim të qëndrueshëm. Në këtë kontekst, vendet e Ballkanit Perëndimor me potencial të madh në aspektin e burimeve njerëzore, mund të përbëjnë një ndihmë të konsiderueshme për strukturën e çrregullt të popullsisë në moshë pune të BE-së. Duke pasur parasysh se vendet e Ballkanit Perëndimor kanë një bazë të kualifikuar të fuqisë

149 Daniel Trenchov, The future of the Western Balkans integration within the EU, e vlefshme në: http://www.analyticalmk.com/files/2012/01/04.pdf 150 Shiko: http://ec.europa.eu/enlargement/instruments/overview/index_en.htm

56

punëtore që është e gatshme të angazhohet në rrjedhat ekonomike të Unionit, BE-ja mund të ruajë konkurrencën e saj në shkallë globale të paktën në periudhën afatshkurtër. Bashkëpunimi në fushën e sigurisë Ndërsa kërcënimet po bëhen më të sofistikuara, kundërshtari nuk është më thjesht ushtria e një shteti armik, por një kërcënim i paqartë: guerilë apo grupe terroriste. Roli i sigurisë nuk është më i kufizuar vetëm për mbrojtjen e territorit kombëtar, por për të mbrojtur interesat e një rajoni të tërë apo edhe të një kontinenti. Në të ardhmen, BE-së do t’i duhet të merret dhe me terrorizmin ndërkombëtar, përhapjen e armëve të shkatërrimit në masë, luftërat civile dhe fatkeqësitë me origjinë njerëzore. Në mënyrë për të neutralizuar kërcënimet e reja, BE-ja duhet të jetë në gjendje të konsolidojë vetveten duke integruar sektorët e sigurisë të të gjitha vendeve, duke përfshirë dhe strukturat e sigurisë të vendeve të Ballkanit Perëndimor.

Me fjalë të tjera, stabilizimi i përhershëm i këtij Ballkanit Perëndimor, është në interes të BE-së, në mënyrë që të përqendrohet tek sfidat e sigurisë që ndryshojnë me shpejtësi. Me anëtarësimin në BE, është më se e qartë se vendet e Ballkanit Perëndimor do të përfitojnë në disa nivele. Bashkëpunimi i ngushtë mes strukturave të sigurisë do t’i lejojë ata të modernizojnë policinë e tyre ushtarake, si dhe të gjitha kapacitetet e tjera të sigurisë. Duke përdorur instrumentet diplomatike, humanitare dhe instrumente të tjera të BE-së, vendet e BP do të kenë mundësinë të mësojnë një perspektivë entuziaste dhe të re për mënyrën se si të përgatisin, zhvillojnë dhe të menaxhojnë projektet ndërkombëtare dhe si të marrin përgjegjësi në aktivitete që lidhen me suksesin e këtyre projekteve të përbashkëta në të ardhmen. Gjithashtu, duke hyrë në kuadrin e sigurisë së BE-së, vendet e Ballkanit Perëndimor do të njihen më nga afër me një gamë të gjerë të qasjeve dhe zgjidhjeve në kontekstet e sigurisë, duke i kthyer ata në kontribues seriozë për sigurinë evropiane.

Bashkëpunimi në termat e politikës së jashtme dhe diplomacisë Me shfaqjen si fuqi të mëdha të Kinës dhe kohët e fundit dhe të Indisë, gjeopolitika botërore po rikonfigurohet, duke kufizuar gjithnjë e më shumë hapësirat diplomatike dhe strategjike si evropiane dhe amerikane për orientuar Bashkimin Evropian në arenën ndërkombëtare. Përsa i përket rolit të Evropës dhe BE-së në botë, identifikohen dy prirje kryesore, të cilat përcaktojnë prioritetet dhe përqasjet e Unionit në çështjet ndërkombëtare151: margjinalizimi në rritje i Bashkimit Evropian në nivelin global Rritja e fuqive të reja në arenën e marrëdhënieve ndërkombëtare, ndryshueshmëria në balancën e fuqive, që e anon peshoren larg nga Evropa dhe Perëndimi, fragmentimi i qendrave vendimmarrëse, si dhe procesi i rishikimit të strukturave të qeverisjes globale kanë çuar në një rritje të margjinalizimit të Evropës dhe të BE-së. Faza e gjatë e

151 Janis A. Emmanouilidis dhe Josef Janning, Stronger after the crisis. Strategic choices for Europe’s way ahead, Strategy Paper on the ‘State of the Union’, qershor 2011.

57

përqendrimit tek politikat brenda Unionit, të shoqëruara nga procesi i reformave institucionale dhe kriza ekonomike, ka kontribuar gjithashtu që BE-ja të humbë atraksionin e saj si soft power në arenën ndërkombëtare. Reduktimi i fuqisë së Bashkimit Evropian për të shërbyer si magnet Për njëzet vitet e fundit objektivi kryesor i politikës së jashtme të BE-së ka qenë influencimi i kulturave dhe shoqërive të tjera në aspektin e mënyrës së jetesës dhe për vlerat kryesore që Unioni promovon. Kjo përbën pikërisht atë që quhet soft power, ose fuqia e butë, karakteristikë kryesore e marrëdhënieve të jashtme të Bashkimit Evropian. Por, me krizën ekonomike e financiare, me përqendrimin e vëmendjes më shumë në politikën e brendshme dhe në shtimin e përpjekjeve për të harmonizuar veprimet ndërmjet Shteteve Anëtare, ky model i politikës së jashtme po avullon. Në këto momente, shumë pak partnerë të politikës së jashtme të BE-së (me përjashtim të Ballkanit Perëndimor) mund të aspirojnë të jenë si Evropa. Ndaj, është e domosdoshme që BE të organizojë një bashkëpunim të fortë jo vetëm në mesin e Shteteve Anëtare, por edhe në mesin e të gjithë shoqërive evropiane, shteteve dhe rajoneve evropiane, duke përfshirë Ballkanin Perëndimor, në mënyrë që të krijojë stabilitet dhe një nivel të lartë të mbrojtjes nga kërcënimet globale. Vetëm me një anëtarësim të plotë të vendeve të Ballkanit Perëndimor, Unioni mund të forcojë pozicionin e tij strategjik që tashmë është përcaktuar si një objektiv në Strategjinë e Lisbonës, sipas të cilit: BE-ja të bëhet lojtari më i rëndësishëm global.

Bashkëpunimi në nivele të tjera Duke pasur parasysh se vendet e Ballkanit Perëndimor i përkasin gjeografikisht Evropës dhe se ata ndajnë një histori të përbashkët, shkëmbimi i vlerave kulturore mes këtyre rajoneve natyrshëm të lidhura me njëri-tjetrin, është një fakt i pashmangshëm. Në njërën anë, duke i atribuar një anëtarësim të plotë Ballkanit Perëndimor, BE-ja do të trashëgojë të ashtuquajturin "djepi i qytetërimeve", që konsiston në një peisazh demografik të shumë kombeve, kulturave, gjuhëve dhe feve. Nga ana tjetër, duke hyrë në BE, vendet e Ballkanit Perëndimor do të kenë mundësi të kapërcejnë elementë të tillë negativë si, intolerancën dhe papërgjegjshmërinë, duke pranuar vlerat e reja demokratike të BE-së, lirinë, respektin për të drejtat e njeriut, sundimin e ligjit, lirinë e lëvizjes, etj. Edhe evropianët vetë besojnë se vlerat e tyre janë të rëndësishme jo vetëm për Evropën, por edhe për të gjithë botën. Është i rrezikshëm, madje edhe vdekjeprurës, tundimi për ta konsideruar Evropën si ndërtesë e papërshkueshme nga uji, që nuk ka asgjë për të dhënë apo për të marrë nga pjesa tjetër e botës. Kjo do të mohonte të kaluarën e Evropës dhe do të rrezikonte të ardhmen e saj. 2.4.3. Hapat e vendeve të Ballkanit Perëndimor drejt BE-së Punimet e Këshillit të Selanikut, në vitin 2003, përfunduan me vendimin që shtetet e Ballkanit Perëndimor - Shqipëria, Bosnje-Hercegovina, Kroacia, Ish-Republika Jugosllave e Maqedonisë, Serbia, Mali i Zi dhe Kosova (ashtu siç është përcaktuar në Rezolutën 1244 e Këshillit të Sigurimit të OKB-së, miratuar në vitin 1999) - do të përfitojnë nga partneriteti evropian, për një integrim më të zgjeruar në BE. Kështu, u hap

58

perspektiva evropiane për rajonin qsë ka qenë i njohur në shekuj si "fuçi baruti" e Evropës. Që atëherë, shtetet e Ballkanit Perëndimor (vendet kandidate dhe potencialisht kandidate për anëtarësim) kanë regjistruar arritje të ndryshme në rrugën e tyre të integrimit evropian. Ish-Republika Jugosllave e Maqedonisë Marrëdhëniet e plota diplomatike ndërmjet FYROM dhe BE-së u vendosën në dhjetor të vitit 1995, ndërsa Marrëveshja e Stabilizim-Asociimit u nënshkrua në prill të vitit 2001. Në Samitin e Brukselit më 17 dhjetor 2005, Këshilli Evropian vendosi që Republikës së Maqedonisë t'i jepet statusi i kandidatit për anëtarësim në Bashkimin Evropian. Më 30 nëntor 2009, Këshilli i Evropës vendosi të liberalizojë vizat për qytetarët e Republikës së Maqedonisë, duke filluar nga 19 dhjetori 2009.152 Një nga sfidat e këtij shteti është çështja e pakicave, si dhe marrëdhëniet me fqinjët, kryesisht me Greqinë. Probleme të mprehta në Maqedoni, kanë të bëjnë me marrëdhëniet ndëretnike mes maqedonasve dhe shqiptarëve, kur këta të fundit, duhet të gëzojnë një sërë të drejtash, që janë pasqyruar dhe në marrëveshjen e Ohrit. Nga ana tjetër, lidhur me fqinjët e saj, konflikti me Greqinë përsa i përket emrit të Maqedonisë, përbën një shembull për mënyrën me të cilën konfliktet e vjetra mund të vonojnë rrugën e një shteti drejt BE-së. Në vitin 2008, komisioneri për zgjerimin Olli Rehn dorëzoi një listë me kushte për qeverinë e Maqedonisë, plotësimi i të cilave do t’i hapte rrugën negociatave me BE-në. Kushtet që iu paraqitën Maqedonisë ishin tetë:153 1. Një dialog politik konstruktiv; 2. Përforcimi efektiv i ligjit të ri mbi policinë; 3. Pavarësia nga politika e administratës publike; 4. Përmirësimi i klimës së biznesit; 5. Përshpejtimi i legjislacionit për pronësinë; 6. Forcimi i pavarësisë së gjyqësorit; 7. Implementimi në mënyrën e duhur i legjislacionit për antikorrupsionin; 8. Krijimi i kushteve për punësimin e të rinjve. Duke njohur përpjekjet e bëra nga Shkupi, Komisioni ka rekomanduar sërish negociatat e pranimit me Maqedoninë siç ka bërë gjatë viteve të fundit. Megjithatë, në kontrast me rekomandimet e tij të mëparshme, Komisioni në Strategjinë e Zgjerimit 2012, ka pranuar haptazi se nisja e bisedimeve të pranimit mund të kontribuojë në krijimin e kushteve të favorshme për zgjidhjen e mosmarrëveshjes për emrin. Komisioni ka paralajmëruar edhe

152 Republic of Macedonia on the way to the EU, e vlefshme në: < http://www.sobranie.mk/en/default-en.asp?ItemID=E51D1627D9969249AABFF136D8EFB38A> 153 Suti, E., Shehaj, E., Bogdanovski, A., Djukic, A., Pintea, A. Achieving EU Candidate Status. A regional Perspective from Albania, Macedonia, Serbia, Romania. Southern Europe and European Union – Leadership Development Programme, Tirana, March 2010, fq. 23.

59

për rreziqet e mos kalimit në fazën e ardhshme të procesit të pranimit, duke deklaruar se brishtësia e balancës ndër-etnike, si dhe kredibiliteti i BE-së është në rrezik.154

Këshilli nuk ka marrë në konsideratë rekomandimet e Komisionit për hapjen e negociatave me FYROM, ndaj ende nuk ka nisur ky proces. Në të njëjtën kohë, dështimi i qeverisë për të zgjidhur kënaqshëm një numër çështjesh kyçe, ka dëmtuar qëndrueshmërinë e reformave.155 Mbi të gjitha, mosmarrëveshja me Greqinë për emrin, është kthyer në gurkyçin e hapjes së negociatave me BE-në. Kosova Mënyra më e mirë për të ecur drejt integrimit evropian është krijimi i një Kosove demokratike dhe multietnike me respekt të plotë për sundimin e ligjit, duke bashkëpunuar në mënyrë paqësore me fqinjët e saj dhe duke kontribuar në stabilitetin rajonal dhe evropian. Kjo përfshin masa të shumta për të mbrojtur të ardhmen e të gjitha komuniteteve në Kosovë, duke krijuar një bazë për zhvillim të qëndrueshëm ekonomik dhe politik të Kosovës. Për këto arsye, BE-ja vendosi më 16 shkurt 2008 që të nisë një mision të përbashkët të Sigurisë dhe Mbrojtjes të BE-së në fushën e sundimit të ligjit (EULEX).156 Kosova përballet me sfida të mëdha, duke përfshirë përforcimin e zbatimit të ligjit, luftën kundër korrupsionit dhe krimit të organizuar, forcimin e kapaciteteve administrative, dhe mbrojtjen e serbëve dhe pakicave të tjera. Në veçanti, sektorët kryesorë që Kosova ka nevojë të zhvillojë, janë sundimi i ligjit, tregtia, administrimi publik dhe zhvillimi ekonomik - duke i reformuar ato në përputhje me standardet e BE-së. Për më shumë se një dekadë, pas luftës së vitit 1999, armiqësia ndërmjet Beogradit dhe autoriteteve të Prishtinës ka mbajtur peng perspektivën evropiane të Kosovës. Por një marrëveshje historike Serbi-Kosovë, e ndërmjetësuar nga BE më 19 prill 2013, pas muajsh të negociatave të mundimshme, hapi rrugën për Serbinë dhe Kosovën që të bëjnë progres drejt anëtarësimit në BE.157 Më 28 tetor 2013, Kosova filloi zyrtarisht negociatat me Bashkimin Evropian për Marrëveshjen e Stabilizim Asociimit (MSA). Ky hap shënoi një fazë të re në marrëdhëniet e Kosovës me BE-në, në procesin e integrimit. Në konkluzionet për Progres-Raportin e vitit 2014, Komisioni rekomandon që, për të zbatuar dhe për të përmbushur detyrimet sipas MSA-së në të ardhmen, Qeveria e Kosovës dhe Kuvendi duhet të përqëndrohen në zbatimin e legjislacionit dhe të politikave. Sipas këtij raporti, legjislatura e re përbën një mundësi të mirë për të përmirësuar mbikëqyrjen e procesit legjislativ dhe ekzekutiv. Është e rëndësishme që të

154 Yeliz Şahin, 2012-2013 Enlargement Strategy and the Western Balkans. E vlefshme në: http://www.ikv.org.tr/images/upload/data/files/ikv-brief15.pdf 155 European Commission, ‘Enlargement Strategy and Main Challenges 2014’. Conclusions and recommendations on the former Yugoslav Republic of Macedonia; e vlefshme në: http://ec.europa.eu/enlargement/pdf/key_documents/2014/20141008-the-former-yugoslav-republic-of-macedonia-progress-report_en.pdf; (e aksesuar më 14 nëntor 2014). 156 Shiko: http://www.consilium.europa.eu/eeas/security-defence/eu-operations/eulex-kosovo 157 BBC News Europe. EU enlargement: The next seven. 1 July 2013: e vlefshme në: http://www.bbc.co.uk/news/world-europe-11283616

60

përforëcohet roli i Kuvendit në mbikqyrjen e institucioneve të pavarura dhe autoritetet rregullatore.158 Mali i Zi Mali i Zi nënshkroi Marrëveshjen e Stabilizim - Asociimit në vitin 2007 dhe ka aplikuar për anëtarësim në dhjetor 2008. Në një kohë me Maqedoninë e Serbinë dhe Mali i Zi kaloi me sukses provën e liberalizimit të vizave, në sajë të së cilës qytetarët e vendeve respektive lëvizin të lirë në BE që nga fundviti 2009. Në dhjetor 2010, Këshilli Evropian i dha statusin e vendit kandidat Malit të Zi dhe përcaktoi shtatë prioritete kryesore për hapjen e negociatave për anëtarësim, të identifikuara në Opinionin e Komisionit mbi aplikimin e Malit të Zi për anëtarësim në BE. Më 29 qershor 2012, Këshilli Evropian miratoi vendimin, bazuar në një raport të Komisionit, për të hapur negociatat e pranimit me Malin e Zi. Hapja e negociatave për anëtarësim pasqyroi përparimin e mëtejshëm të Malit të Zi në reformat kyçe. Raportet e Komisionit tregojnë se Mali i Zi i ka plotësuar mjaftueshëm kriteret politike. Korniza legjislative dhe institucionale është përmirësuar me qëllim forcimin e funksionimit të parlamentit, gjyqësorit, politikave kundër korrupsionit, respektimin e të drejtave të njeriut dhe mbrojtjen e minoriteteve. Reformat kushtetuese dhe të administratës publike kanë avancuar më tej. Mali i Zi ka vazhduar të luajë një rol konstruktiv në rajon, duke respektuar angazhimet e tij ndërkombëtare.159 Në konkluzionet e Progres-Raportit të vitit 2014, Komisioni ka vlerësuar hapat e sigurtë dhe cilësorë që ka hedhur Mali i zi përsa i përket negociatave të pranimit. Ekzaminimi analitik (screening) i acquis-it të BE-së ka përfunduar në maj 2014. Në dhjetor u hapën bisedimet për kapitujt 23 – Gjyqësori dhe të Drejtat Themelore të Njeriut dhe 24 – Drejtësia, Liria dhe Siguria. Bazuar në planet e veprimit të miratuara nga Mali i Zi, BE-ja ka themeluar një set të plotë me 84 standarde të përkohshme për kapitujt 23 dhe 24. Këto standarde japin udhëzime të qarta për reformat e ardhshme. Deri tani, janë hapur negociatat për dymbëdhjetë kapituj dhe janë mbyllur përkohësisht dy të tillë.160 Serbia Serbia e nënshkroi Marrëveshjen e Stabilizim – Asociimit në vitin 2008. Ratifikimi i kësaj marrëveshje u kushtëzua nga shkalla e bashkëpunimit të Serbisë me Gjykatën Ndërkombëtare të Krimeve për ish-Jugosllavinë. Perspektivat e Serbisë në BE u përmirësuan pas arrestimit më 26 maj 2011 të njërit prej të dyshuarve më të kërkuar të

158 European Commission, ‘Enlargement Strategy and Main Challenges 2014’. Conclusions and recommendations on Kosovo: http://ec.europa.eu/enlargement/pdf/key_documents/2014/20141008-kosovo-progress-report_en.pdf; (aksesuar më 16 nëntor 2014). 159 Enlargement Strategy and Main Challenges 2012-2013, e vlefshme në: http://eur-lex.europa.eu/LexUriServ/LexUriServ.do?uri=COM:2012:0600:FIN:EN:PDF 160 European Commission, ‘Enlargement Strategy and Main Challenges 2014’. Conclusions and recommendations on Montenegro; e vlefshme në: http://ec.europa.eu/enlargement/pdf/key_documents/2014/20141008-montenegro-progress-report_en.pdf; (aksesuar më 20 nëntor 2014).

61

Evropës për krime lufte, Gjeneral Ratko Mlladiç. Ish-komandanti serbo-boshnjak kishte qenë në arrati për 16 vjet. Në korrik 2011 i padituri i fundit i madh i kërkuar në Hagë, ish kreu serbo-kroat Goran Haxhiç, u arrestua në veri të Serbisë dhe u dërgua në Hagë për gjykim. Marrëveshja e Stabilizim-Asociimit midis BE-së dhe Serbisë që u ratifikua nga Komisioni Evropian më 12 tetor 2011, shënoi një pikë të rëndësishme si përsa i përket evropianizimit, ashtu dhe shpërhapjes së politikave në të gjithë Evropën. Lidhur me marrëdhëniet direkte Serbi-BE, Parlamenti Evropian bëri disa kërkesa specifike mbi migracionin. Edhe pse qytetarët serbë kanë qenë në gjendje të udhëtojnë pa viza në të gjithë zonën Shengen, BE-ja kërkon që Serbia të sigurojë "masa të përshtatshme dhe ... përpjekje të plota ... për të kufizuar mundësitë për abuzim me regjimin e vizave" dhe "riintegrimin e suksesshëm” të të kthyerve.161 Liderët e BE-së i dhanë Serbisë statusin e vendit kandidat për anëtarësim në samitin e Brukselit, në mars 2012. Pas dhënies së statusit, Serbia ka bërë hapa përpara në përmbushjen e kritereve politike dhe të parakushteve të procesit të Stabilizim Asociimit. Megjithatë, Komisioni ka bërë thirrje për një nxitje të ritmit të reformave dhe për më shumë progres në prioritet kyçe të identifikuara për nisjen e negociatave për anëtarësim, si p.sh. përmirësimin e dukshëm dhe të qëndrueshëm të marrëdhënieve mes Serbisë dhe Kosovës përmes dialogut të vazhdueshëm dhe konstruktiv. Komisioni i ka bërë thirrje Beogradit dhe Prishtinës që të përmirësojnë marrëdhëniet e tyre, në mënyrë që secili të mund të vazhdojë në shtegun e tij përkatës për në BE pa penguar njëri-tjetrin. Një rezolutë e OKB-së në shtator të vitit 2010, në të cilën Serbia hoqi dorë nga kërkesa e saj për të rihapur negociatat mbi statusin e Kosovës, sinjalizoi gatishmërinë e Beogradit për kompromis. Në qershor 2013 BE-ja vendosi që negociatat me Serbinë do të shkonin përpara, pasi Beogradi realizoi një marrëveshje historike me Kosovën, duke lejuar normalizimin e marrëdhënieve.162 Në dhjetor 2013, Shtetet Anëtare të BE-së miratuan hapjen e bisedimeve të pranimit me Serbinë dhe sesioni i parë i negociatave u zhvillua në fund të janarit 2014. Duke vepruar kështu, BE-ja vuri në dukje se "Serbia ka arritur shkallën e nevojshme të përputhshmërisë me kriteret e anëtarësimit dhe sidomos prioriteti kyç i ndërmarrjes së hapave drejt një përmirësimi të dukshëm dhe të qëndrueshëm të marrëdhënieve me Kosovën”.163 BE-ja i kërkoi gjithashtu Serbisë që të vazhdojë përpjekjet e saj drejt përmirësimit të sundimit të ligjit, reformimin e gjyqësorit, luftën kundër korrupsionit dhe krimit të organizuar, mbrojtjen e të drejtave të pakicave dhe lirive të mediave, si dhe përmirësimin e mjedisit të saj të biznesit. Sipas analistëve të ndryshëm, Serbia nuk do të jetë gati të bashkohet me Unionin për shumë vite (zyrtarët serbë sugjerojnë se kjo me gjasë nuk do të jetë deri në

161 European Parliament. 2011. “A Step Forward for Serbia's Relations with the EU”. e vlefshme në: http://www.europarl.europa.eu/pdfs/news/public/focus/20110110FCS11408/20110110FCS11408_en.pdf 162 BBC News Europe. EU enlargement: The next seven. 1 July 2013: e vlefshme në: http://www.bbc.co.uk/news/world-europe-11283616 163 Njoftim për shtyp i Këshillit të Bashkimit Evropian, “First Accession Conference with Serbia,” 21 janar, 2014; e vlefshme në: http://www.consilium.europa.eu/uedocs/cms_data/docs/pressdata/EN/genaff/140676.pdf; (aksesuar më 22 nëntor 2014).

62

vitin 2020 ose më vonë); dhe disa ekspertë pohojnë se BE-ja nuk mund të pranojë Serbinë si anëtare derisa çështja e pavarësisë së Kosovës të jetë zgjidhur plotësisht.164 Bosnje-Hercegovina Në rastin e Bosnjë-Hercegovinës, Marrëveshja e Stabilizim-Asociimit - hapi i parë drejt BE-së, u nënshkrua në vitin 2005. Ky shtet vazhdon të jetë tepër i ndarë etnikisht, i paqëndrueshëm në këndvështrimin ekonomik dhe politik, si dhe nuk ka zhvilluar akoma aftësinë për vet-qeverisje. Elementët kushtetues të përcaktuar në Marrëveshjen e Paqes të Dejtonit dhe reformat e kërkuara nga BE-ja nuk kanë njohur një zbatim optimal për shkak të mosmarrëveshjeve ndërmjet krerëve politikë të dy entiteteve përbërës të këtij shteti federal - njësisë kroate boshnjake dhe asaj serbe. Procesi i pranimit në BE kërkon institucione funksionale në të gjitha nivelet dhe një mekanizëm efektiv koordinimi në marrëdhëniet me BE-në, duke lejuar që vendi të flasë me një zë të vetëm. Si rezultat, ritmi i përgjithshëm i reformave ka qenë shumë i kufizuar.165 Disa rezultate janë arritur, veçanërisht në lidhje me dhënien e mundësisë së lëvizjes pa viza në BE për qytetarët e këtij vendi, në dhjetor të vitit 2010. Nevoja për një mekanizëm efektiv koordinimi në mes të niveleve të ndryshme të qeverive për zbatimin dhe monitorimin e zbatimeve të ligjeve të BE-së mbetet për t'u adresuar si një çështje prioritare, në mënyrë që vendi të mund të flasë me një zë të vetëm në çështjet e BE-së dhe të përdorimit efektiv të asistencës së para-aderimit. Për këtë qëllim, një Dialog i Nivelit të Lartë mbi Procesin e Anëtarësimit nisi në Bruksel më 27 qershor 2012.166 Kjo nismë synon të ndihmojë vendin të ecë përpara në procesin e pranimit në BE duke shpjeguar kërkesat dhe metodologjinë e negociatave për anëtarësim dhe çfarë pritet konkretisht nga një vend në procesin e pranimit në BE. Në konkluzionet e Progres–Raportit të vitit 2014, Komisioni nënvizoi se Bosnje – Hercegovina mbetet në vend-numëro në procesin e integrimit evropian. Mungon vullneti kolektiv nga ana e liderëve politikë për të adresuar reformat e nevojshme për progresin në rrugën e BE-së. Ka pasur progres shumë të kufizuar përsa i përket çështjeve politike dhe ekonomike, si dhe përmbushjen e standardeve evropiane.167

164 Archick, K. (2014). European Union Enlargement, CRS Report for Congress; e vlefshme në: http://fas.org/sgp/crs/row/RS21344.pdf; (aksesuar më 22 nëntor 2014). 165 COM(2011) 666 final: Enlargement Strategy and Main Challenges 2011-2012. 166 Shiko: http://eur-lex.europa.eu/LexUriServ/LexUriServ.do?uri=COM:2012:0600:FIN:EN:PDF

167 European Commission, ‘Enlargement Strategy and Main Challenges 2014’. Conclusions and recommendations on Bosnia and Herzegovina; e vlefshme në: http://ec.europa.eu/enlargement/pdf/key_documents/2014/20141008-bosnia-and-herzegovina-progress-report_en.pdf; (aksesuar më 23 nëntor).

63

III. RRUGA E SHQIPËRISË DREJT INTEGRIMIT EVROPIAN Sipas profesoreshës Elke Thiel, integrimi evropian i Shqipërisë duhet të kuptohet si një proces që evoluon hap pas hapi. Çdo hap duhet të implementohet siç duhet. Progresi i arritur në hapin e parë do t’i mundësojë vendit që t’i realizojë më me efiçensë kërkesat që nevojiten për hapin e dytë dhe kështu me radhë. Në rrjedhën e procesit, Shqipërisë i është dashur dhe i duhet akoma të zbatojë reforma rrënjësore dhe largpamëse. Kjo përfundimisht do të mundësojë që vendi të integrohet plotësisht në Bashkimin Evropian, duke përfshirë si të drejtat dhe detyrimet. Reforma të tilla nuk kërkohen thjesht nga Bashkimi Evropian, por janë urgjentisht të nevojshme edhe për Shqipërinë. Reformat rrisin besimin në ekonominë shqiptare dhe në sistemin politik. Përvojat në vendet që sapo kanë aderuar në Union, tregojnë se transformimi i sistemit ekonomik dhe politik i këtyre vendeve ka përfituar shumë nga strategjitë e para dhe pas aderimit të Bashkimit Evropian. Një shprehje gjermane ("Der Weg ist das Ziel"), do të thotë se "rruga është qëllimi". Anëtarësimi në BE mund të jetë objektivi final. Megjithatë, është "udhëtimi evropian" ai që sjell shpërblime.168 Rënia e regjimit komunist në vitin 1990 dhe vendosja e pluralizmit politik shënoi fillimin e një epoke të re për Shqipërinë, një tranzicion të vështirë nga komunizmi në demokraci. Përveç ndërmarrjes së reformave të brendshme, Shqipëria filloi të vendosë marrëdhëniet politike dhe ekonomike me organizatat evropiane dhe euro-atlantike, si një mjet për ta kthyer tranzicionin drejt demokracisë në një proces të pakthyeshëm. Aktori kryesor ndërkombëtar, me të cilin Shqipëria filloi një bashkëpunim afatgjatë politik dhe ekonomik, ishte Bashkimi Evropian. Transformimi post-komunist - i njohur gjerësisht si tranzicion – është konceptuar nga pikëpamja teorike dhe praktike si një përpjekje me dy komponentë themelorë të lidhur ngushtë: zëvendësimin e regjimeve totalitare / autoritare me qeveritë demokratike, si dhe zëvendësimin e ekonomisë së centralizuar socialiste me ekonominë e tregut.169 Të dy këto komponentë ishin qëllimet themelore të të gjitha elitave politike që erdhën në pushtet pas rënies së komunizmit në vitin 1989 dhe 1991 në vendet ish-komuniste të Evropës Lindore. Por, ndërsa në shumicën e vendeve në tranzicion, synimet për të kryer procesin e tranzicionit ishin të ngjashme, suksesi në arritjen e tyre është përcaktuar kryesisht nga trashëgimia ekonomiko-politike, jo vetëm nga komunizmi, por edhe nga tradita e shtetit, niveli i zhvillimit ekonomik, shkalla e industrializimit, si dhe shkalla e modernizimit të shoqërisë.

168 Thiel, Elke. European Integration of Albania: Economic Aspects, Working Paper No. 49, November 2004, fq. 7. 169 Rakipi, Albert. Albania in the Next Ten Years. Tirana: Albanian Institute for International Studies, 2012, fq. 5.

64

Historitë e suksesit – duke iu referuar më së shumti Evropës Qendrore, janë të lidhura kryesisht me ekzistencën e shoqërive pothuajse industriale dhe me praktikat kapitaliste para se këto vende të binin nën sundimin komunist. Këto suksese kanë qenë të lidhura gjithashtu me përvojat e mëparshme e relativisht të hershme të një tradite demokratike, duke përfshirë një shkallë të konsiderueshme të modernizimit të shoqërive në këto vende. Shqipëria ka përjetuar një tranzicion të vështirë, me shumë luhatje, ku hapat pozitivë janë shoqëruar nga reçensionet dhe krizat. Edhe pas më shumë se njëzet vitesh, tranzicioni shqiptar nuk mund të quhet i përfunduar. Shpjegimi më i mundshëm dhe më i plotë rreth tranziciont të gjatë, të ngadaltë dhe problematik të Shqipërisë është i lidhur, para së gjithash, me traditën relativisht të re shtet-ndërtuese të saj. Shkalla e ulët e industrializimit dhe ekonomia agrare çoi në një proces të gjatë e të vonuar të ndërtimit të shtetit. Gjithë historia e shtetit modern shqiptar është e lidhur me ngjarje që nuk janë më të vjetra se 100 vjet, ku përvojat kapitaliste dhe liberale ishin sporadike dhe ku përvojat e rralla demokratike që u eksperimentuan, u lanë në një fazë embrionale para se të shtypeshin nga dominimi komunist.170 3.1. Tradita shtet-ndërtuese e Shqipërisë Më 28 nëntor 2012, Shqipëria festoi 100-vjetorin e Pavarësisë, duke nënvizuar synimin e shqiptarëve për t’u bashkuar nën kufijtë e Bashkimit Evropian. E megjithatë, Shqipëria, në jubileun më të madh të pavarësisë nuk arriti të merrte për të tretën herë statusin e vendit kandidat në BE. Siç Veton Surroi argumenton në studimin e tij ‘Perspektiva e mjegullt evropiane e Shqipërisë’, ndikimi në këtë perspektivë është i thellë. Sipas Surroit, mosmarrja e statusit, përveç të tjerave, ndikohet nga historia e një vendi, i cili në këtë shekull të pavarësisë ka kaluar më shumë kohë me mentalitet lindor sesa perëndimor. Ky ndikim gjithashtu flet për një mungesë shtrirjeje të qartë historike, gjë që do ta vinte vendin pa dyshim në rrugën perëndimore.171 Në studimin e tij, “Weak States & Security”, Albert Rakipi, gjatë analizës së historisë shtet-ndërtuese të Shqipërisë, nxjerr në konkluzion se ky shtet është i dobët në aspektet e sigurisë dhe traditës demokratike, për vetë trashëgiminë historike të tij, duke theksuar ndikimin determinues negativ të periudhës komuniste e diktatoriale. Sipas Rakipit, Shqipëria përfaqëson një nga rastet e rralla, në të cilën pozicioni i rëndësishëm gjeopolitik në një rajon të paqëndrueshëm, ka kërcënuar ekzistencën e saj politike dhe në të njëjtën kohë ka shërbyer si një casus belli172 për të kërkuar mbrojtjen nga një fuqi e jashtme.173

170 Rakipi, A. and Huibregtse, A. Albania Twenty Years After: People on State and Democracy. Tirana: Albanian Institute for International Studies, 2011, fq. 7-8. 171 Surroi, Veton. Perspektiva e mjegullt evropiane e Shqipërisë. Shqipëria në dhjetë vitet e ardhshme. Tiranë; Instituti Shqiptar i Studimeve Ndërkombëtare, 2012, fq. 49. 172 Casus belli – Një veprim apo situatë që provokon apo justifikon luftën. 173 Rakipi, Albert. Albania in the Next Ten Years. Tirana: Albanian Institute for International Studies, 2012, fq. 76.

65

Më 16 dhjetor 1912, Konferenca e Ambasadorëve të Fuqive të Mëdha mbështeti krijimin e një shteti të pavarur shqiptar me kufijtë e tij ekzistues, si kompromis mes divergjencave të qëndrimeve të Fuqive të Mëdha përkundrejt çështjes shqiptare. Mbështetja e Austro-Hungarisë dhe lëshimet e Italisë për krijimin e shtetit shqiptar, vinin nga frika e kërcënimeve të Serbisë për t’u shtrirë përgjatë Adriatikut dhe nga ekspansioni i influencës ruse në zonë. Njohja ndërkombëtare e shtetit shqiptar në vitin 1913, nuk nënkuptonte që shteti i ri funksiononte mirë në aspektin e punëve të brendshme. Konferenca e Ambasadorëve në Londër vendosi që pothuasje gjysma e territoreve shqiptare të mbeteshin jashtë kufijve të shtetit të ri shqiptar, duke cunguar aftësitë e tij për të zhvilluar ekonominë, apo për të ndërtuar administratën shtetërore. Në 100 vitet e ekzistencës së shtetit shqiptar - që mund të quhen dhe 100 vitet e mbijetesës, çdo qeveri është përballur me sfida të ngjashme: ruajtjen e integritetit territorial dhe ushtrimin e pushtetit mbi këtë territor. Pas shpalljes së Pavarësisë në 1912-ën, qeveria e parë e krijuar nga Ismail Qemali, Qeveria e Vlorës, ishte relativisht jetëshkurtër. Qeveria e Vlorës, nga ana e saj, i njohu vetes atributet e pushtetit më të lartë qendror. Këtë e dëshmon letërkëmbimi i gjerë, nga pozitat e një administrate qendrore, me bashkitë, komunat dhe me krerët e parive të vendit, si dhe marrëdhëniet e tjera hierarkike që shpreheshin përmes vendimeve, urdhëresave, udhëzimeve etj që ajo dërgonte. Megjithatë, ajo dështoi për t’u njohur në arenën ndërkombëtare dhe për të ushtruar pushtetin e saj në të gjithë tokat shqiptare. Qeveria e Përkohshme e Vlorës nuk e pa funksionin e saj si një “moment kalimtar”, pavarësisht nga emri i saj. Ajo punoi për unitetin territorial dhe bashkimin kombëtar. Evropa ishte shumë e ndjeshme ndaj përçarjes dhe konflikteve të brendshme në Shqipëri. Fillimisht territory i shtetit shqiptar kufizohej vetëm në trekëndëshin Vlorë-Berat-Lushnjë, për shkak se viset e tjera veriore dhe jugore shqiptare ishin pushtuar nga trupat serbe, malazeze dhe greke. Kjo gjendje shteronte një pjesë të madhe të energjisë së Qeverisë së Përkohshme Shqiptare. Adminstrata e Princ Vidit, e njohur dhe e mbështetur ndërkombëtarisht, u sfidua sërisht nga paqëndrueshmëritë e brendshme dhe presionet e jashtme. Më 7 mars 1914, Princi arriti në Durrës, ku vendosi selinë e tij. Princi Vid u konsiderua si simboli i Shqipërisë së pavarur, simboli i shtetit të ri shqiptar dhe simboli i përkrahjes ndërkombëtare. Ai mendohej se do të mbronte Shqipërinë nga rreziku i fqinjëve dhe do të bashkonte gjithë shqiptarët pa u ngatërruar në klanet, krahinizmat dhe ndasitë e tyre fetare. Ndër vështirësitë e shumta me të cilat u përball qeveria e Vidit ishte Lëvizja “Vorio Epiriote” dhe Kryengritja e Shqipërisë së Mesme nën drejtimin e Haxhi Qamilit. Presionet e brendshme dhe të jashtme, si dhe shpërthimi i Luftës së Parë Botërore, i dha fund mbretërimit të shkurtër të princit gjerman. Një administratë e re u krijua nga Kongresi i Lushnjës në vitin 1920. Ky kongres vendosi kushtetimin e shtetit shqiptar, si një shtet plotësisht sovran dhe me institucione drejtuese të krijuara nga vetë shqiptarët. Vendimet e Kongresit të Lushnjës i dhanë fund ksenokratisë ose qeverisjes së të huajve. Duhet theksuar se duke analizuar pozitën juridike të tre organeve të larta të shtetit që u krijuan në Kongresin e Lushnjës, Këshillit

66

të Naltë, Këshillit Kombëtar dhe Qeverisë, vihet re se në formimin e tyre është ndjekur parimi i ndarjes së pushteteve. Pranimi i Shqipërisë në Lidhjen e Kombeve në dhjetor të vitit 1920, ishte në moment tjetër i rëndësishëm për ndërtimin dhe njohjen e shtetit shqiptar. Pranimi i Shqipërisë në Lidhjen e Kombeve pati një rëndësi shumë të madhe për pozitën ndërkombëtare të Shqipërisë sepse ishte një njohje kolektive e shtetit shqiptar. Pranimi ripohoi statusin e Shqipërisë si shtet i pavarur. Por nuk ndodhi kështu me Qeverinë shqiptare. Asnjë prej shteteve që votuan pro, nuk nxituan të vendosnin marrëdhënie zyrtare diplomatike me Shqipërinë.174 Në fillim të viteve 1920, ndërsa u sigurua stabiliteti i kufijve shtetërorë, u krijua një shkallë e konsiderueshme destabiliteti politik i brendshëm. Qeveritë u krijuan dhe ranë njëra pas tjetrës, duke u ndjekur nga revolta dhe kryengritje. Shteti i parë modern u krijua nga Ahmet Zogu, politikani që dominoi vitet `20 - `30. Ai rrëzoi qeverinë e Nolit, mposhti opozitën dhe ushtroi pushtetin e tij mbi territorin shqiptar, fillimisht si kryeministër, më pas si president (1925-1928) dhe në fund si "Mbret i Shqiptarëve" (1928-1939). Që në fillimet e karrierës, Zogu e kuptoi se stabiliteti i sundimit të tij varej nga zhvillimi i vendit, ndaj ai nisi shumë reforma administrative, ekonomike dhe kulturore. Në një intervistë të dhënë për Daily Telegraph në vitin 1928, Mbreti Zog ka deklaruar se "ne jemi shekuj pas Evropës në qytetërim ... Qëllimi im është civilizimi i popullit tim, duke i nxitur ata sa më shumë të jetë e mundur që të përshtasin zakonet dhe vlerat perëndimore" (Zogu, 1928, cituar në Fischer 1995, 22).175 Gjatë sundimit të tij, Shqipëria miratoi kodet civile, penale dhe tregtare, duke përshtatur ato të vendeve evropiane, u krijua një bankë qendrore, u realizuan shumë vepra publike, u ndërtua një sistem i shkollave fillore dhe të mesme për të mbuluar pothuajse gjithë vendin, u sollën instruktorë të huaj për të trajnuar një ushtri moderne, si dhe u bënë përpjekje për të ndryshuar mënyrat tradicionale të jetesës dhe për të futur modernitetin perëndimor në arsim dhe në sferën kulturore. Zogu ndoqi një politikë të jashtme pragmatiste kundrejt vendeve fqinje, veçanërisht Italisë. Kjo bëri që ai të konsolidonte pozicionin e tij, duke shtuar përpjekjet për të ushtruar pushtetin shtetëror në të gjithë territorin e shtetit shqiptar. Megjithatë, këto reforma e bënë mbretin Zog gjithnjë e më shumë të varur nga Italia. Ai mendoi se mund të përdorte paratë italiane për të forcuar ekonominë shqiptare, në mënyrë që të krijonte një unitet kombëtar që do t’i mohonte italianëve kontrollin politik të vendit.

174 Sipas historianes Ana Lalaj, Qeveria shqiptare i kishte të gjitha atributet për t’u konsideruar si qeveri de jure dhe de facto e shtetit shqiptar. Qeveria shqiptare plotësonte dy kushte kryesore: 1. Në pikëpamje të brendshme, kishte dalë nga një Këshill Kombëtar, shprehje e vullnetit të të gjithë popullit. Qeveria e shtrinte pushtetin e saj mbi shumicën e territorit shq 1913. 2. Në pikëpamje të jashtme, Qeveria shqiptare kishte dalë si palë edhe në arenën ndërkombëtare, duke lidhur marrëveshje edhe me Greqinë (Protokolli i 28 majit 1920); me Italinë (marrëveshja e 2 gushtit), dhe duke hyrë në bisedime me Jugosllavinë për rregullimin e disa problemeve kufitare mbi bazën e akteve të 1913. 175Bernd J. Fischer, Albanian Nationalism in the Twentieth Century. In Peter F. Sugar, ed., Eastern European Nationalism in the 20th Century. Washington D. C.: The American University Press. 1995.

67

Kjo politikë pati sukses, por një sukses si të Pirros - në kuptimin që një fitore e kushtueshme është përsëri një fitore, deri në vitin 1939, kur Musolini pushtoi Shqipërinë në prag të Luftës së Dytë Botërore. Pavarësisht nga shumë dështime, regjimi i Zogut ndërtoi një qeveri qendrore, konturet e një shteti modern, si dhe një unitet kombëtar, për aq kohë sa për të krijuar një identifikim të fortë kombëtar në mesin e elitës kulturore.176

Gjatë Luftës së Parë Botërore, Shqipëria përjetoi një ‘ekzistencë të segmentizuar’, duke qenë se në asnjë moment nuk arriti t’i vendoste të gjitha rajonet e saj nën një kontroll të centralizuar. Rajone të mëdha mbeten jashtë kontrollit të qeverisë, ndërsa penetrimi i shtetit në shoqëri mbetej i dobët. Përderisa populltata shqiptare e pa qeverinë e sponsorizuar nga italianët dhe më pas nga gjermanët si ilegjitime, e gjithë makineria qeveritare u bllokua. Pas disa fitoreve të Boshtit (gjatë Luftës së Dytë Botërore) në Ballkan, në vitin 1941, u krijua shteti i parë etnik shqiptar. Kufijtë e tij përfshinin rajonet etnike shqiptare, si Kosova, pjesa perëndimore e Maqedonisë dhe një pjesë veriore e Greqisë. Formalisht, ky shtet ekzistoi deri në fund të vitit 1944, por në terma praktikë, nuk funksionoi normalisht. E megjithatë si Lufta e Parë dhe Lufta e Dytë Botërore, e ngadalësuan procesin shtet-ndërtues të Shqipërisë.177 3.1.1. Trashëgimia komuniste e Shqipërisë Për të shpjeguar kompleksitetin e procesit aktual të integrimit evropian për Shqipërinë, është e rëndësishme të marrim parasysh dhe historinë totalitare komuniste të vendit. Krahasuar me vendet e tjera të Evropës Lindore, Shqipëria përjetoi një nga regjimet komuniste më të ashpra dhe sui generis: Ajo ishte e izoluar për gjysmë shekulli, madje edhe nga vendet e tjera të bllokut komunist, duke minuar përpjekjet për zhvillim pas viteve `90. Dallimi kryesor ndërmjet Shqipërisë dhe vendeve të tjera totalitare komuniste të Evropës Lindore ishte fakti që Shqipëria nuk e pati përvojën e liberalizimit nga fundi i viteve 1970 dhe `80. Në të kundërt, gjatë kësaj periudhe kohore, lideri totalitar Enver Hoxha implementoi një izolim edhe më ekstrem të vendit. Përmes eliminimit të shqiptarëve të shkolluar në perëndim, partia nuk la asnjë hapësirë për krijimin e çfarëdolloj elite politike liberale, duke e lënë Shqipërinë të mbështetej vetëm tek forcat e saj deri gjatë periudhës së tranzicionit të viteve 1990.178 Shqipëria mund të konsiderohet si një ‘rast i veçantë’ dhe një 'përjashtim', madje edhe brenda bllokut komunist. Kjo ndodh për dy arsye. Së pari, vendi ka vuajtur nën një prej regjimeve më të vështira diktatoriale brenda të gjithë bllokut komunist dhe është konsideruar si vendi më stalinist i Evropës. Shqipëria si "shteti i diktaturës së proletariatit" ishte një prej regjimeve më shtypëse komuniste që bota ka parë ndonjëherë. Ashtu si vendet e tjera staliniste, ajo ishte një shtet një-partiak i drejtuar nga Partia e

176 Sulstarova, Enis. In the Mirror of Occident. The Idea of Europe in the Interwar Albanian. Intellectual Discourses, euroPOLIS 6/2009, fq. 692-693. 177 Rakipi, Albert. Weak States and Security. Rethinking the Balkan Post-Cold War Security Agenda, Tirana: AIIS, 2008, fq. 85. 178 Tafili, Najada. Consolidation of Democracy: Albania. Journal of Political Inquiry, 2008, fq. 2.

68

Punës së Shqipërisë (PPSH). Zgjedhjet parlamentare ishin thjesht kozmetike dhe parlamenti mblidhej vetëm dy herë në vit për të miratuar vendimet e marra tashmë nga udhëheqja e partisë. Në fakt, byroja e PPSH-së ishte organi që merrte realisht vendimet në Shqipëri. Shpesh janë dhënë argumente se nuk ka gjë të ngjashme me një regjim totalitar, në kuptimin që nuk është e mundur për një shtet që të kontrollojë çdo aspekt të jetës së individëve dhe shoqërisë. Kurse Shqipëria ishte një shtet i tillë ku represioni ishte brutal dhe gjerësisht shkeleshin të drejtat themelore të njeriut. Liria e shprehjes dhe pavarësia e mendimit u eleminuan plotësisht dhe 'lufta e klasave' u evokua në një mënyrë paranojake për të justifikuar persekutimin e pamëshirshëm politik të 'armiqve të popullit’ dhe familjeve të tyre (mijëra njerëz të zhdukur në burgje dhe internime, ose të ekzekutuar). Pluralizmi politik dhe qytetar, si dhe institucionet demokratike ishin të ndaluara. Shqipëria shkoi edhe më tej se Kina në heqjen e të gjitha formave të aktivitetit të sektorit privat dhe të pronës private, si dhe ndaloi të gjitha institucionet fetare apo edhe besimet. Versioni shqip i Revolucionit Kulturor kinez dhe më pas politika të tjera të çuditshme të frymëzuara nga Kina, sollën më shumë shkatërrim, represion dhe varfëri në vend.

Së dyti, për shkak të izolimit ndërkombëtar – një izolim famëkeq dhe i vetë-imponuar, që la një trashëgimi të pasivitetit politik dhe të prapambetjes, shqiptarët nuk patën asnjë pikë referimi përveç atyre që jepeshin nga regjimi. Është e vërtetë se me përjashtim të Jugosllavisë, gjatë Luftës së Ftohtë të gjitha vendet komuniste operuan në izolim. Megjithatë, ‘fortesa e vetmuar Shqipëri’, me kufijtë e saj të vulosura, ishte edhe më e izoluar sesa simotrat e saj komuniste, duke u kthyer ndoshta në vendin më të izoluar në botë, jo vetëm në Evropë. Qeveria shqiptare preu lidhjet me Jugosllavinë në fund të viteve 1940, me Bashkimin Sovjetik në vitet `60 dhe me Kinën në vitet `70, me pretendimin që ‘këto vende nuk ishin me të vërtetë komuniste', duke propaganduar më pas se Shqipëria ishte i vetmi vend i vërtetë komunist në botë. Pas çdo ndarje me aleatët e saj të ngushtë, vëzhguesit shpresonin se Shqipëria do të zhvendosej në drejtim të një afrimi me perëndimin. Por në vend të hapjes së vendit me jashtë, pas vitit 1978, Enver Hoxha e izoloi vendin plotësisht nga pjesa tjetër e botës, (duke ruajtur disa marrëdhënie gjysmë-formale me vende latino-amerikane dhe afrikane marksiste-leniniste të pashpresa si vetë Shqipëria). Izolimi u bë kështu gurkyçi i politikës së jashtme të Shqipërisë.179

Bazuar në kriteret sipas të cilave një shtet quhet i fortë, si përdorimi i forcës, prezenca shtetërore nga qendra në periferi, depërtimi i shtetit në shoqëri dhe vëzhgimi i zbatimit të ligjit nga qytetarët, shteti shqiptar i periudhës komuniste mund të klasifikohej si një shtet i fortë. Megjithatë, kritere të tjera të rëndësishme për të përcaktuar një shtet të fortë janë dhe kapaciteti për të planifikuar dhe për të implementuar politika, si dhe aftësia e shtetit për të siguruar të mira publike për qytetarët, kritere që i mungonin shtetit komunist shqiptar.

179 Bogdani, M. and Loughlin, J. Albania and the European Union. The Tumultuous Journey towards Integration and Accession. London: I.B.Tauris & Co Ltd. 2007, fq. 23-24.

69

Edhe pse shteti shqiptar, përsa i përket kontrollit mbi territorin dhe ushtrimit të kompetencave mund të konsiderohej një shtet i fortë, atij i mungonte legjitimiteti. Për të argumentuar mungesën e legjitimitetit, mjafton t’i përgjigjemi një pyetjeje. Cila ishte baza e performancës së fortë të shtetit? Përgjigja është ‘dhuna’. E drejtpërdrejtë apo e tërthortë, fizike, morale apo psikologjike, dhuna u sanksionua nga ligjet kushtetuese dhe nëse niveli i represionit nuk do të ishte shumë i lartë, përdorimi arbitrar i pushtetit ishte një mjet tjetër ligjor me të cilin partia-shtet përmbushte qëllimet e saj. Nëse marrim në konsideratë këshillën e Tokevil (Tocqueville) se: “Përpjekja për të kontrolluar mund të çojë në sterilitet, në një total të vogël të shumës së pushteteve brenda një formacioni shoqëror. Fuqia e vërtetë vjen nga politika e pranueshmërisë së ndërsjelltë”180, atëherë do ta konsiderojmë shtetin shqiptar në periudhën e diktaturës si një shtet të dobët dhe problematik. Nga ana e tyre, qeveritë perëndimore e injoruan tërësisht Shqipërinë dhe agjencitë e huaja të inteligjencës 'e fshinë' Shqipërinë nga planet e tyre të Luftës së Ftohtë, duke demostruar një indiferencë totale ndaj saj, sikur vendi nuk ekzistonte fare. Qytetarët e thjeshtë evropianë, nëse ndodhte që ta vinin re Shqipërinë, e shihnin ‘vendin e shqiponjave’ si vend të mistershëm që të zgjonte kuriozitetin. Për ta, Shqipëria ishte një nga pjesët më pak familjare të Evropës, si një boshllëk në njohuritë e perëndimorëve me arsim mesatar, si një vend i çuditshëm i 3.5 milionë njerëzve që flisnin një gjuhë që s’kishte lidhje dhe rrënjë me asnjë gjuhë tjetër evropiane. Pas rënies së regjimit komunist në vitin 1990, shumë intelektualë shqiptarë e konsideruan komunizmin si një tjetër këputje në rrjedhën natyrore të Shqipërisë drejt Perëndimit. Ndaj intelektualët u përpoqën të lidhnin të tashmen (vitet `90) me idetë iluministe të hedhura nga shtypi shqiptar gjatë viteve `20 dhe `30, në mënyrë që të siguronin një rilindje morale dhe shpirtërore të identitetit kombëtar, si dhe të ndërtonin një udhëzues për procesin e integrimit në NATO dhe BE. 181

3.2. Post-komunizmi: ndërtimi i marrëdhënieve Shqipëri – BE. Fundi i Luftës së Ftohtë, i simbolizuar nga rënia e Murit të Berlinit në nëntor të vitit 1989, i udhëhoqi vendet komuniste të Evropës drejt një procesi ndryshimesh demokratike, i cili u përshkrua nga Samuel P. Huntington si "vala e tretë e demokracisë."182 Regjimi komunist shqiptar u përmbys për disa arsye: problemet e brendshme politike dhe ekonomike, si dhe efekti domino – rënia e të gjitha qeverive komuniste në bllokun e lindjes rrëzoi dhe kështjellën e fundit: qeverinë komuniste shqiptare. Rënia e komunizmit në Bashkimin Sovjetik dhe në vendet e tjera të Evropës

180 Rakipi, Albert. Weak States and Security. Rethinking the Balkan Post-Cold War Security Agenda, Tirana: AIIS, 2008, fq. 87-88. 181Enis Sulstarova, In the Mirror of Occident. The Idea of Europe in the Interwar Albanian. Intellectual Discourses, euroPOLIS 6/2009, fq. 689. 182 Samuel P. Huntington, The Third Wave, e cituar në: Mema, Adriatik, Democratization in Albania: The OSCE, NATO and the European Union, Naval Postgraduate School, June 2010.

70

Qendrore dhe Lindore nxiti në Shqipëri ndjenjën e të qenit politikisht aktiv, ndaj studentët dhe intelektualët filluan të aktivizoheshin seriozisht në çështjet politike. Shteti paranojak i Enver Hoxhës ishte mbyllur virtualisht, jo vetëm përkundrejt Evropës, por edhe ndaj botës së jashtme për 50 vitet e kaluara. Ndaj, ndryshe nga disa shtete të tjera komuniste, gjatë viteve 1980, Shqipëria nuk bëri përpjekje që të krijonte një marrëdhënie me Komunitetin Evropian. Vendosja e marrëdhënieve me BE-në u realizua vetëm me përmbysjen vendimtare të regjimit komunist. Pasi doli nga kjo periudhë e errët, Shqipëria përqafoi shpejt konstitucionalizmin dhe demokracinë, por kjo u realizua në një kontekst të tillë ku trazirat shoqërore dhe rivalitetet politike do të dobësonin në vazhdimësi përpjekjet e reformës.183 Politika e izolimit dhe sistemi autokrat i Enver Hoxhës e la Shqipërinë si vendin më pak të zhvilluar në Evropë, status që fatkeqësisht ky vend trashëgoi për vite me rradhë. Gjatë fillimit të viteve `90, reformat ekonomike u aplikuan në përputhje me standardet evropiane dhe privatizimi u bë një praktikë masive në të gjithë vendin. Në këto vite Shqipëria u mbështet nga shumë organizata ndërkombëtare si nga Bashkimi Evropian, FMN, Banka Botërore, si dhe nga Shtetet e Bashkuara, të cilat e ndihmuan si në aspektin financiar dhe në mbështetje të zhvillimit.184 Si një komb i vogël i cili mori drejtimin e fateve të veta në një terren të ndryshuar radikalisht nga pikëpamja gjeopolitike në fillim të viteve 1990, nuk kishte asnjë dyshim që Shqipëria duhet t’i ri-orientonte rrënjësisht marrëdhëniet e saj dhe të rivendoste prioritetet e politikës së jashtme drejt Bashkimit Evropian. Integrimi në BE, shpejt u bë një pjesë e rëndësishme e leksikut të politikës shqiptare. Ailish M. Johnson i ka përshkruar marrëdhëniet e hershme të Shqipërisë me BE-në si një 'partneritet i mbivendosur', karakterizuar nga lidhje të ngushta bilaterale me Greqinë dhe Italinë, të cilat janë përdorur për të rritur dhe për të lehtësuar marrëdhëniet operacionale me Bashkimin Evropian, si dhe për të ndihmuar përshpejtimin e integrimit ekonomik të Shqipërisë.185 Me kalimin e kohës, modeli ‘i partneritetit të mbivendosur' vazhdoi të mbetej i rëndësishëm për Shqipërinë, por gjithnjë e më shumë u zëvendësua nga një grup më konvencional marrëdhëniesh të përbashkëta bilaterale dhe rajonale në kuadrin e zgjerimit. BE-ja ishte një nga organizmat e huaj që ndikuan më shumë në zhvillimin ekonomik dhe politik të Shqipërisë, si dhe në shkrirjen e marrëdhënieve të saj me Perëndimin, duke vendosur marrëdhëniet diplomatike në vitin 1991. Marrëdhëniet fillestare konkrete të

183 Adelheid Feilcke‐Tiemann, Albania: gradual consolidation limited by internal political struggles, Southeast European and Black Sea Studies, 6(1), 2006, fq. 26–27. 184 Paul Kubicek, Albania’s Collapse and Reconstruction. Perceptions: Journal of International Affairs. Vol.3, No.1, 1998. e vlefshme në: http://sam.gov.tr/wp-content/uploads/2012/09/PaulKubicek.pdf (aksesuar në 2 mars 2013). 185 Ailish M. Johnson, ‘Albania’s relations with the EU: on the road to Europe?’, Journal of Southern Europe and the Balkans, 3(2), 2001, e cituar në: J. O’ Brennan and E. Gassie, From stabilization to consolidation: Albanian state capacity and adaptation to European Union rules, Journal of Balkan and Near Eastern Studies, Volume 11, Number 1, March 2009, fq. 4.

71

Shqipërisë me Komunitetin filluan me nënshkrimin e Marrëveshjes së Tregtisë dhe Bashkëpunimit mes Shqipërisë dhe Komunitetit Ekonomik Evropian, e cila hyri në fuqi më 1 dhjetor të vitit 1992186, duke shënuar një hap të rëndësishëm në rrugën për marrjen e statusit të vendit të asociuar. Dy marrëveshje të rëndësishme që kanë pasur një ndikim të menjëhershëm në procesin e sapofilluar të demokratizimit, ishin pranimi i Shqipërisë si një vend pjesëmarrës në Konferencën për Sigurinë dhe Bashkëpunimin në Evropë (KSBE), si dhe e drejta e marrjes së fondeve nga programi PHARE i BE-së. Shqipëria u bë përfituese e Programit PHARE në vitin 1992, me nënshkrimin e Marrëveshjes së Tregtisë dhe Bashkëpunimit ndërmjet BE-së dhe Shqipërisë. PHARE është projektuar për të ndihmuar vendet kandidate në forcimin e kapacitetit të tyre institucional duke i bërë ato të afta për të përmbushur sfidat e anëtarësimit në BE. Ky program kishte si fokus të veçantë forcimin e kapaciteteve të administratës publike. Shuma totale e fondeve PHARE për Shqipërinë gjatë periudhës 1991-2000 arriti vlerën e 631.5 milionë Euro.187 Një zhvillim tjetër i rëndësishëm që derivonte nga programi PHARE ishte zhvillimi i Programit të Partneritetit PHARE (PPP), i cili kishte si qëllim krijimin dhe zhvillimin e shoqërisë civile dhe konkretisht mbështetjen e Organizatave Jo Fitimprurese (OJF). Përfshirja e Shqipërisë në programin PHARE e vendosi Unionin "në një pozitë të jashtëzakonshme ndikimi." Edhe pse ky program kishte si qëllim kryesisht mbështetjen e transformimit ekonomik të Shqipërisë, “objektivi i tij final ishte politik: implementimi i tij do të ndihmonte në krijimin e shoqërive demokratike të bazuara në të drejtat individuale.” Në vitet në vijim, Shqipëria arriti të forconte pozitën e saj si një partnere serioze e programit PHARE.188

Në këtë periudhë, Shqipëria u përfshi në Sistemin e Përgjithshëm të Preferencave (GSP), i cili përfaqësonte një regjim të përgjithshëm të preferencave tregtare që BE-ja i ofronte një rrjeti të gjerë vendesh me të cilat ajo kishte marrëdhënie kontraktuale. Kjo gjë përfaqësonte një hap të rëndësishëm drejt ristrukturimit të ndihmës së BE-së për Shqipërinë, në një sërë fushash që përkojnë me reformat në të cilën vendi ishte i angazhuar. Sipas këtij programi, në mesin e viteve 1992 - 2000, Shqipëria u mbështet me një asistencë thelbësore nga BE-ja.189 Ndër institucionet e tjera të BE-së që vepronin në Shqipëri gjatë viteve të para të tranzicionit ishin edhe Banka Evropiane për Rindërtim dhe Zhvillim (BERZH) dhe

186 European Economic Community, ‘Agreement between the European Economic Community and the Republic of Albania, on trade and commercial and economic cooperation’, OJL 343, 25 November 1992. 187 Moving the European Thinking Forward, European Movement Albania (EMA), e vlefshme në: http://www.em-al.org/?fq=artikuj&gj=gj2&bir=26, (e aksesuar më 10 korrik 2013). 188 Karen E. Smith, The Making of EU Foreign Policy the Case of Eastern Europe, e cituar në: Mema, Adriatik, Democratization in Albania: The OSCE, NATO, and the European Union, Master of Arts in Security Studies, Naval Postgraduate School, Monterey, California, June 2010, fq. 72. 189 The European Union’s Phare and Tacis Democracy Programme - Projects in Operation 1996, Brussels 1996, e cituar në: Ramadan Çipuri, Albi Koçibelli, Albanian Attitudes toward European Integration, European Studies Journal, fq. 39.

72

Banka Evropiane e Investimeve (BEI). Banka e parë u themelua në vitin 1991 dhe Shqipëria ka filluar të marrë ndihmë prej saj në vitin 1992, ndërsa Banka e Investimeve është themeluar shumë më parë, që në vitin 1958 dhe të dy bankat i kanë dhënë Shqipërisë një ndihmë financiare në terma fondesh, kredish dhe investimesh të ndryshme.190 Bashkimi Evropian ka qenë një ndër aktorët kryesorë që ka ndihmuar vendet e Evropës Qendrore dhe Lindore për të rivendosur shtetin demokratik pas kolapsit total të komunizmit. Duke pasur parasysh se shtetet ish-komuniste ishin nën regjimin totalitar për një kohë të gjatë, BE-ja mori në konsideratë aplikimin e një sistemi të ri për integrimin e këtyre shteteve në instancat politike dhe ekonomike të saj. Për vendet e Evropës Qendrore dhe Lindore, metoda klasike e pranimit që ishte aplikuar më parë, u zëvendësua nga disa kritere të reja që vendet duhet të përmbushnin. Shtetet e reja demokratike të Evropës Qendrore dhe Lindore dhe më vonë të Evropës Juglindore, përfshirë këtu dhe Shqipërinë, u përballën me disa kritereve të reja për anëtarësim në BE, që u vendosën nga Këshilli i Evropës në vitin 1993, të cilat janë të njohura si kriteret e Kopenhagenit. Këto kritere të reja u përcaktuan pikërisht për këto vende, sepse sistemi i tyre politiko-ekonomik ishte shumë i ndryshëm nga ai i vendeve anëtare të Unionit dhe atyre u duhej të ndërtonin sisteme politike më të qëndrueshme. Kriteret e Kopenhagenit nuk kërkojnë vetëm stabilitetin e jetës politike, krijimin e parimeve të demokracisë dhe të sundimit të ligjit, por qëllimi i vërtetë i tyre ishte që vendet post-komuniste t’i zbatonin praktikisht në jetën e tyre të përditshme të gjitha kriteret e lartpërmendura. Kjo do të thotë se qeveritë duhet të ndërtonin një kulturë politike që të jetë gjithëpërfshirëse në shoqëri dhe që i bën qytetarët një pjesë të rëndësishme të saj.191 Të ashtuquajturat ‘kriteret e Kopenhagenit’, përcaktuar nga Këshilli Evropian mbajtur në dhjetor të vitit 1993 në Kopenhagen, kërkojnë që vendi kandidat të ketë:

• institucione të qëndrueshme që garantojnë demokracinë, shtetin e së drejtës, të drejtat e njeriut, respektimin dhe mbrojtjen e minoriteteve;

• një ekonomi tregu funksionale, si dhe aftësinë për të përballuar presionin e konkurrencës dhe forcat e tregut që veprojnë brenda Bashkimit Evropian;

• aftësinë për të marrë përsipër detyrimet e anëtarësimit, në mënyrë të veçantë objektivat politike, ekonomike dhe të bashkimit monetar.

Këshilli Evropian i Madridit, mbajtur në dhjetor të 1995, shtoi një kriter të katërt në grupin e kritereve të Kopenhagenit. Sipas këtij kriteri kërkohet që vendi kandidat të aplikojë rregullat dhe procedurat e BE-së përmes përshtatjes së strukturave të tij administrative. Rëndësia e krijimit të strukturave të duhura administrative dhe gjyqësore është një parakusht për zbatimin efektiv të legjislacionit të BE-së.

190 Albania, A future with Europe, European Commission, e vlefshme në: http://ec.europa.eu/enlargement/archives/seerecon/albania/documents/albania_future_with_europe.pdf 191 Bogdani, M. dhe Loughlin, J. Albania and the European Union. The Tumultuous Journey towards Integration and Accession. London: I.B.Tauris & Co Ltd. 2007, fq. 102-104.

73

Kriteret e Kopenhagenit shënuan hapin e parë të bashkëpunimit afatgjatë mes Shqipërisë dhe Bashkimit Evropian. E njëjta gjë ka ndodhur pothuajse me të gjitha vendet e tjera të Evropës Qendrore dhe Lindore në mënyrë që të krijohej një lidhje e qëndrueshme me BE-në. Është e rëndësishme të theksohet se ishte pikërisht nevoja e vendeve post-komuniste për zhvillim ekonomik dhe demokratizim, që i solli më afër BE-së. Ndaj, Unioni u kërkoi atyre disa detyrime, për t’i zhvilluar dhe për t’i përgatitur për integrimin dhe aderimin në BE. Në këtë kontekst, BE-ja aplikoi kushtëzimin demokratik. Koncepti i kushtëzimit demokratik, i referohet lidhjes mes përfitimeve të perceptuara - p.sh., mbështetja politike, ndihma ekonomike, anëtarësimi në një organizatë - me përmbushjen e një programi të caktuar, në këtë rast aplikimi i parimeve demokratike dhe ndërtimi i shtetit tek vendet që kërkojnë integrimin.192 Kushtëzimi është përdorur si një nga qasjet më dominuese dhe më të zhvilluara për të shpjeguar efektivitetin e BE-së në mbështetjen e reformave drejt demokracisë dhe ekonomisë së tregut në Evropën Qendrore dhe Lindore. Në këtë kontekst, BE-ja mbështetet në një gamë të gjerë instrumentesh për të sjellë transformimin institucional dhe politik në Evropën Qendrore dhe Lindore. Këto mjete mund të kategorizohen si: 1) aksesi në negociata, 2) ofrimi i modeleve legjislative dhe institucionale, 3) ndihmë dhe asistencë teknike, 4) këshillim politik dhe 5) monitorim. Pra, mund të themi se qasja në negociatat dhe në fazat e tjera të procesit të pranimit është leva më e fortë e kushtëzimit demokratik të BE-së dhe kësisoj mjeti politik më i fuqishëm i saj për ndryshim institucional.193 Tre vjet pas hyrjes në fuqi të marrëveshjes së tregtisë të vitit 1992, Shqipëria paraqiti një kërkesë për hapjen e negociatave për marrëveshjen e asociimit, pra për një marrëveshje që krijon dhe ndërton rrugën e një vendi për integrim dhe aderim në Union. Por, optimizmi i BE-së për një nivel të avancuar të marrëdhënieve kontraktuale me Shqipërinë, u sfidua nga zgjedhjet parlamentare të majit 1996, të cilat dështuan për të përmbushur standardet demokratike. Rënia e skemave piramidale menjëherë pas zgjedhjeve, si dhe kolapsi i shtetit – ngjarje që ndodhën brenda disa muajve - penguan Komisionin Evropian për të proceduar me draftet e direktivave të negocimit. Si pasojë e këtyre zhvillimeve të njëpasnjëshme, Shqipëria humbi shansin për t'u bërë vendi i parë në Ballkanin Perëndimor që do hidhte hapin e parë më të rëndësishëm për t’u afruar me Bashkimin Evropian përmes një marrëdhënie të re dhe më të avancuar kontraktuale.194

Ngjarjet e vitit 1997 treguan qartësisht humbjen e kontrollit të qeverisë shqiptare mbi territorin dhe qytetarët. Kriza Piramidale e vitit 1997 përforcoi imazhin ndërkombëtar të Shqipërisë si një vend anarkik, pa ligj, fisnor dhe i paformatuar. Vendi u bë i varur nga ndihmat ndërkombëtare për të mbijetuar. Që pas këtyre ngjarjeve, komuniteti ndërkombëtar është kthyer në një lojtar të rëndësishëm në politikën shqiptare, ndaj Shqipëria është përshkruar zakonisht si një shtet i dobët që ka nevojë për mbikëqyrje dhe

192 Kubicek, Paul J. 2003. The European Union and Democratization. London/New York: Routlegde, fq. 7. 193 Hoffmann, Judith. 2005. Integrating Albania: the Role of the European Union in the Democratization Process. Albanian Journal of Politics, I (1): fq. 55-74. 194 Vurmo, Gjergji. Relations of Albania with the EU. Institute for Democracy and Mediation, 2008, fq. 20.

74

monitorim të huaj. Partia Socialiste (PS), e cila fitoi zgjedhjet kombëtare të vitit 1997, pati një profil tolerant në pushtet, duke qenë në fakt pjesë e një marrëveshjeje bashkë-qeverisëse me grupe të ndryshme të komunitetit ndërkombëtar. Kushtetuta e parë post-komuniste e vendit u miratua në vitin 1998, duke ndjekur kështu përpjekjet e përgjithshme ndërkombëtare për të forcuar institucionet e dobëta shtetërore dhe për të ndihmuar stabilizimin e minimumit të ‘checks and balances’ në qeveri. Megjithatë, qeverisja efektive vazhdoi të pengohet nga politika thellësisht e ndarë, nga stili i lidershipit autoritar, nga centralizimi i pushtetit shtetëror dhe nga varësia e përgjithshme e institucioneve të mazhorancës.195

Pas çrregullimeve civile të vitit 1997, vendi praktikisht ishte i copëtuar, si politikisht dhe ekonomikisht. Marrëveshjet e mëparshme dhe bashkëpunimet me Bashkimin Evropian provuan të ishin efikase, sepse në bazë të marrëdhënieve të mira që vazhduan mes Shqipërisë dhe BE-së, ndërhyrjet për restaurimin e vendit ishin të menjëhershme. Gjatë vitit famëkeq `97, shoqëria civile ishte krejtësisht jashtë funksionit dhe në shumë institucione dhe sektorë qeveritarë mbizotëronte kaosi. Menjëherë pasi situata u qetësua disi dhe qeveria e përkohshme filloi të punonte për të rikthyer normalitetin në vend, Bashkimi Evropian hodhi hapin tjetër për të mbështetur Shqipërinë në rrugën e rehabilitimit: krijoi Misionin e Asistencës Doganore. Ky mision ka asistuar sistemin e doganave të Shqipërisë duke zhvilluar kodin doganor, duke ndihmuar në formulimin e legjislacionit për doganat, si dhe në zbatimin e tij.196 Pas përfshirjes së Shqipërisë në Marrëveshjen e Tregtisë dhe Bashkëpunimit, ky ishte një moment tjetër i rëndësishëm drejt vendosjes së demokracisë dhe funksionimit të duhur të tregtisë së jashtme të Shqipërisë. Po në këtë vit, Këshilli i Çështjeve të Përgjithshme të Bashkimit Evropian miratoi qasjen rajonale për vendet e rajonit, me anë të së cilës BE përcaktonte kushtet politike dhe ekonomike për zhvillimin e mëtejshëm të marrëdhënieve dypalëshe.197 Këshilli i Çështjeve të Përgjithshme vendosi një sërë kushtesh politike dhe ekonomike që Vendet e Ballkanit duhet të zbatonin për të zhvilluar dhe forcuar marrëdhëniet e tyre me BE-në. Këto kritere kishin të bënin me parimet demokratike, liritë dhe të drejtat e njeriut, ndërtimi dhe forcimi i sundimit të ligjit, mbrojtja e pakicave, zhvillimi i ekonomisë së tregut dhe bashkëpunimi rajonal. Kjo politikë e BE-së kishte si qëllim arritjen e rezultateve konkrete në forcimin e demokracisë dhe reformave në vendet respektive. Për shkak të zhvillimeve të tilla rajonale, si ngjarjet tragjike në Kosovë, apo kryengritja në Maqedoni, sistemi i marrëdhënieve ndërkombëtare në përgjithësi dhe BE-ja në veçanti, u angazhua seriozisht për të gjetur forma dhe mënyra të tjera për të përshpejtuar integrimin e Evropës Juglindore në strukturat e BE-së.

195 Bertelsmann Stiftung, BTI 2012 — Albania Country Report. Gütersloh: Bertelsmann Stiftung, 2012, fq. 4. 196 Bogdani, M. dhe Loughlin, J. Albania and the European Union. The Tumultuous Journey towards Integration and Accession. London: I.B.Tauris & Co Ltd. 2007, fq. 212. 197 Për më shumë shiko: http://www.mie.gov.al/

75

3.3. Procesi i Stabilizim – Asociimit dhe perspektiva evropiane e Shqipërisë

Që Bashkimi Evropian t’i jepte dritën jeshile negociatave për një marrëveshje të re asociimi me Shqipërinë, kjo e fundit duhet të merrte parasysh realitetin politik dhe ekonomik të vendit. Në rrethana të tilla, në mënyrë që të arrihej stabilizimi dhe normalizimi i qëndrueshëm, Komisioni Evropian ftoi qeverinë shqiptare për të ndërmarrë hapa konkretë në disa fusha kryesore, të tilla si198:

• stabilizimi makro-ekonomik dhe përshpejtimi i reformave strukturore; • forcimi i sigurisë dhe rendit publik; dhe • përmirësimi i qeverisjes dhe forcimi i zbatimit të ligjit.

Rajoni vazhdoi të përparonte në rrugën e integrimit, ndaj në vitin 1999, Unioni shënoi një pikë kthese në qasjen rajonale drejt integrimit. Shqipëria ishte një prej shteteve që morën pjesë në këtë ndryshim. Në Konkluzionet Operative të 26 majit 1999, Komisioni Evropian propozoi krijimin e Procesit të Stabilizim - Asociimit për vendet e Ballkanit Perëndimor. Ky është një nga vendimet më të rëndësishme të marra nga Komisioni Evropian që nga fillimet e periudhës së tranzicionit. Kuptimi i nënkuptuar i këtij hapi do të thotë se të gjitha vendet e Ballkanit Perëndimor, përfshirë edhe Shqipërinë, iu ofrua një shans që në të ardhmen të angazhohen seriozisht me integrimin në BE. 199 Oferta e BE-së mbi perspektivën e integrimit u zhvillua dhe u thellua më tej nga Këshilli Evropian në Feira, (qershor 2000), e cili u ofroi vendeve të Ballkanit Perëndimor perspektivën evropiane, si dhe deklaroi se të gjitha vendet e interesuara janë kandidate potenciale për anëtarësim në BE.200 Procesi i Stabilizim-Asociimit u nënshkrua zyrtarisht në Samitin e Zagrebit në nëntor 2000. Këshilli Evropian i Zagrebit i dha jetë zyrtarisht procesit të Stabilizim - Asociimit për pesë vendet e Evropës Juglindore, përfshirë Shqipërinë. Samiti theksoi lidhjen midis progresit të vendeve të rajonit drejt demokracisë, sundimit të ligjit, pajtimit dhe bashkëpunimit rajonal në njërën anë dhe perspektivës së anëtarësimit të mundshëm në BE në anën tjetër.201 Në këtë takim BE-ja vendosi të intensifikojë bashkëpunimin me Shqipërinë nëpërmjet krijimit të një Taskforce të Profilit të Lartë. Qëllimi i këtij grupi ishte të vlerësonte kapacitetin e Shqipërisë për të marrë përsipër detyrimet e Marrëveshjes së Stabilizim Asociimit me BE-në. Në përfundim, Komisioni konstatoi se edhe pse mbetet shumë për të bërë në drejtim të përmbushjes së detyrimeve që rrjedhin nga Marrëveshja e Stabilizim Asociimit, perspektiva e hapjes së negociatave është mënyra më e mirë për të ruajtur ritmin e reformave politike dhe ekonomike në vend. Për këtë qëllim, Komisioni arriti në

198 Mema, Adriatik. Democratization in Albania: The OSCE, NATO, and the European Union. Master of Arts in Security Studies, Naval Postgraduate School, Monterey, California, June 2010, fq. 74. 199 Vurmo, Gjergji. Relations of Albania with the EU. Institute for Democracy and Mediation, 2008, fq. 22. 200 Ibrahimi, Arta. Integrimi i Ballkanit Perendimor ne UE, Logos: Shkup/Prishtinë/Tiranë, fq. 61. 201 Milestone of EU - Albania relations, Moving the European Thinking Forward, European Movement Albania (EMA); vlefshme në: http://www.em-al.org/?fq=artikuj&gj=gj2&bir=26

76

përfundimin se ishte momenti i duhur për të vazhduar me Marrëveshjen e Stabilizim-Asociimit me Shqipërinë.202 Para hapjes së negociatave të MSA-së, Task Forca e krijuar nga BE-ja zhvilloi katër takime përgatitore (në vitin 2001, mars 2002, qershor 2002, nëntor 2002), ndërsa tre të tjera shtesë u zhvilluan në vitin e parë të hapjes së negociatave (mars 2003; qershor 2003 dhe nëntor 2003). Negociatat zgjatën tre herë më shumë se për Kroacinë dhe Maqedoninë, për shkak se Shqipëria ishte duke ecur shumë ngadalë, veçanërisht përsa i përket luftës kundër korrupsionit dhe krimit të organizuar. Duke marrë parasysh ritmin e ngadaltë të reformave për shkak të paqëndrueshmërisë politike dhe hapat e vonuar për MSA-në, vetëm disa muaj pas nisjes së negociatave, Komisioni Evropian paralajmëroi se "në ritmin e tanishëm të zbatimit të reformave, negociatat rrezikojnë të zvarriten. Para se negociatat të mund të përfundojnë, Shqipëria do të duhet të tregojë aftësinë e saj për të zbatuar dispozitat e marrëveshjes së ardhshme dhe për të adresuar çështjet prioritare të identifikuara nga Bashkimi Evropian përmes raporteve të tij të ndryshme dhe instrumenteve të monitorimit".203 Në kuadër të Procesit të Stabilizim - Asociimit, në vitin 2000, u miratua programi CARDS. Ky program arriti vlerën e 4.6 miliardë eurove të ofruara për të ndihmuar vendet e rajonit të Ballkanit në katër fusha204:

1. rindërtim, stabilizim demokratik, bashkërendim dhe kthim të emigrantëve; 2. zhvillim institucional dhe legjislativ, duke përfshirë harmonizimin me normat dhe

qasjet e BE-së për të përforcuar demokracinë dhe sundimin e ligjit; të drejtat e njeriut, shoqërisë civile dhe mediave; si dhe funksionimin e ekonomisë së tregut të lirë;

3. zhvillimi i qëndrueshëm ekonomik dhe shoqëror, duke përfshirë reformën strukturore; 4. promovim të marrëdhënieve të ngushta dhe bashkëpunimit rajonal mes vendeve të

Ballkanit, mes tyre me BE-në dhe vendet kandidate të Evropës Qendrore.

Duke e konsideruar MSA-në si një strategji e re rajonale, ndihma ekonomike dhe financiare i jepej Shqipërisë për të mbështetur pëpjekjet e saj në zbatimin e kushteve dhe detyrimeve në fushat e përcaktuara si shumë të rëndësishme për implementimin e marrëveshjes në të ardhmen. Përveç mbështetjes për reformat e përgjithshme administrative (në fushën e drejtësisë, çështjet e brendshme, ngritjes së kapaciteteve administrative, etj), programi CARDS siguronte fonde për marrjen e masave shumë të veçanta që ishin thelbësore për zbatimin në të ardhmen të Marrëveshjes së Stabilizim -Asociimit dhe Zonës së Tregtisë së Lirë me BE-në, si p.sh. prokurimet publike, konkurrenca, statistikat, menaxhimi i integruar i kufirit, azili dhe migrimi, etj.205

202 Brussels: European Commission, COM 2001 0300 final. 203 Vurmo, Gjergji. Relations of Albania with the EU. Institute for Democracy and Mediation, 2008, fq. 23. 204 Moving the European Thinking Forward, European Movement Albania (EMA). 205 Hoffmann, Judith. 2005. Integrating Albania: the Role of the European Union in the Democratization Process. Albanian Journal of Politics, I (1): fq. 63.

77

Pas konkluzioneve kryesisht pozitive të Komisionit Evropian, Këshilli i Çështjeve të Përgjithshme të BE-së, në mbledhjen e 21 tetorit 2002, vendosi të hapë negociatat me Shqipërinë. Negociatat u hapën zyrtarisht nga Presidenti i Komisionit Evropian, z. Romano Prodi, më 31 janar 2003.206 Pas përpjekjeve të mëdha nga qeveria shqiptare dhe kryesisht nga Komisioni dhe Këshilli, të cilët besuan tek Shqipëria dhe i dhanë asaj shanse të shumta, negociatat për marrëveshjen e Stabilizim - Asociimit filluan. Ky moment përbënte një zhvillim të rëndësishëm në jetën politike shqiptare, duke konsideruar edhe rimëkëmbjen e ngadaltë të vendit pas ngjarjeve të vitit 1997. Tani qeveria kishte një mision të ri - të përmbushte kërkesat për nënshkrimin e MSA-së dhe hedhjen e një hapi më afër BE-së. Të gjitha kërkesat duhej të përmbusheshin në kuadër të kushtëzimit demokratik që BE-ja u vendoste vendeve që kërkonin të integroheshin në Union. Marrëveshja e Stabilizim - Asociimit është plotësuar nga një tjetër projekt, i cili është gjithashtu një iniciativë e BE-së: Pakti i Stabilitetit për Evropën Juglindore. Ky pakt ishte konceptuar fillimisht si një 'Plan Marshall’ për Ballkanin. I filluar në vitin 1999 nga Gjermania, pakti u mbështet jo vetëm nga vendet e BE-së, por edhe nga bashkësia e gjerë ndërkombëtare.207 Pakti i Stabilitetit u përqendrua në një sërë fushash me rëndësi primare, si demokratizimi dhe të drejtat e njeriut, rindërtimi, zhvillimi ekonomik dhe çështjet e sigurisë. Qëllimi i këtij projekti ishte përshpejtimi i tranzicionit të vendeve me demokraci të brishtë drejt demokracive të qëndrueshme, ekonomive të tregut dhe shoqërive të hapura pluraliste. BE ishte e sigurtë se pakti do të stimulonte bashkëpunimin rajonal dhe do të shpejtonte integrimin në strukturat evropiane dhe transatlantike të vendeve ish-komuniste. Për të përfituar nga ky projekt, vendet e Evropës Juglindore duhet të bashkëpunonin për të zgjidhur krizat dhe shuar tensionet në rajon, të zhvillonin marrëdhënie të mira rajonale, duke krijuar zonat e tregtisë së lirë, si dhe të intensifikonin luftën kundër krimit të organizuar, korrupsionit dhe të gjitha formave të aktiviteteve kriminale.208

Një gurshënues shumë i rëndësishëm i rrugës së integrimit evropian, jo vetëm për Shqipërinë por për të gjithë Ballkanin Perëndimor, ishte Samiti i Selanikut, ku vendet e këtij rajoni u konsoliduan si pjesë e politikës së BE-së për zgjerimin e tij. Samiti i Selanikut u mbajt më 21 qershor 2003. Shqipëria bënte pjesë në grupin e shteteve potencialisht kandidate për të aderuar në Union dhe ky ishte një moment domethënës për këtë vend, sidomos pas krizës së vitit 1997. Në këtë samit, Bashkimi Evropian konfirmoi se e ardhmja e rajonit ishte brenda familjes evropiane dhe se Ballkani Perëndimor ndante të njëjtat vlera evropiane si dhe BE-ja.

206 Çipuri, R. and Koçibelli, A. Albanian Attitudes toward European Integration. European Studies Journal, Vol 2, No 2 (2011), fq. 41. 207 Bogdani, M. dhe Loughlin, J. Albania and the European Union. The Tumultuous Journey towards Integration and Accession. London: I.B.Tauris & Co Ltd. 2007, fq. 109. 208 World Bank Europe and Central Asia Region (2000) The Road to Stability and Prosperity in South Eastern Europe - A regional Strategy Paper; e vlefshme në: http://www.energy-community.org/pls/portal/docs/11805.PDF (aksesuar më 15 korrik 2013).

78

1. ‘Ne të gjithë ndajmë vlerat e demokracisë, sundimit të ligjit, respektimit të të drejtave të njeriut dhe minoriteteve, solidaritetit dhe të një ekonomie tregu, plotësisht të vetëdijshëm se ato përbëjnë themelet e Bashkimit Evropian. Respektimi i të drejtës ndërkombëtare, paprekshmëria e kufijve ndërkombëtarë, zgjidhja paqësore e konflikteve dhe bashkëpunimi rajonal janë parime të rëndësisë më të lartë, për të cilat ne jemi të përkushtuar të gjithë. Ne dënojmë fuqimisht ekstremizmin, terrorizmin dhe dhunën, qoftë ajo etnike, politike apo kriminalisht e motivuar.'

2. ‘BE-ja përsërit përkrahjen e saj të paekuivok ndaj perspektivës evropiane të vendeve të Ballkanit Perëndimor. E ardhmja e vendeve të Ballkanit është në Bashkimin Evropian. [...] Përgatitja për integrim në strukturat evropiane dhe anëtarësimi përfundimtar në Bashkimin Europian, nëpërmjet adoptimit të standardeve evropiane, tani është sfida e madhe përpara. [...] Vendet e Ballkanit Perëndimor ndajnë plotësisht objektivat e bashkimit ekonomik dhe politik dhe kërkojnë me ngulm t’i bashkohen një Unioni që është më i fortë në ndjekjen e objektivave thelbësore dhe më i pranishëm në botë.’ 209

Në samit u miratua dhe një deklaratë e përbashkët, që ndër të tjera, i dha jetë miratimit të axhendës së Selanikut për Ballkanin Perëndimor. Kjo axhendë, së bashku me një numër masash pozitive përsa i përket marrëdhënieve mes BE-së dhe vendeve të MSA-së, përfshin zbatimin e një numri masash dhe reformash nga vendet e Ballkanit Perëndimor. Samiti miratoi një instrument të ri në marrëdhëniet mes BE-së dhe vendeve të MSA-së: Partneritetin Evropian. Secili vend do të kishte partneritetin evropian me BE-në; pra një dokument që presupozon zhvillimin e planeve specifike për zbatimin e reformave për secilin vend veç e veç, në mënyrë çdo vend të përgatitet për t’u bërë pjesë e Unionit në një kohë sa më të shkurtër. Objektivat e Partneritetit Evropian synojnë përshpejtimin e përmbushjes së kritereve për zbatimin e MSA-së. Këto kritere konsistojnë në210: Forcimin e institucioneve demokratike, rritjen e standardeve të mbrojtjes të të

drejtave të njeriut dhe pakicave nëpërmjet zhvillimit dhe forcimit të shtetit ligjor; Ofrimin e kuadrit të përshtatshëm për stabilitetin rajonal dhe dialogun politik

ndërmjet palëve; Arritjen e standardeve për vendosjen progresive por efektive të një zone të

shkëmbimit të lirë ndërmjet palëve; Rritjen e zhvillimit dhe prosperitetit ekonomik për të kaluar nga ekonomia e

tranzicionit në ekonominë e tregut; Intensifikimin e bashkëpunimit në fushën e Drejtësisë dhe Çështjeve të Brendshme

me qëllim krijimin e një zone lirie, sigurie dhe drejtësie; Angazhimin dhe forcimin e bashkëpunimit rajonal. Aftësimin e institucioneve shtetërore për t’i bërë ballë detyrimeve që lindin nga

anëtarësimi i ardhshëm në BE.

209 Thessaloniki Summit, 2003, e vlefshme në: http://europa.eu/rapid/press-release_PRES-03-163_en.htm. 210 Komisioni Evropian, COM (2007) 656, Bruksel, 6.11.2007.

79

Samiti i Selanikut i dha rrugë Partneritetit të parë Evropian me Shqipërinë, i cili u miratua nga Këshilli Evropian në qershor 2004. Partneriteti theksoi reforma më të detajuara dhe u bazua kryesisht në përparësitë e reja afatshkurtra dhe afatmesme që vendi duhej të përmbushte në kuadër të integrimit evropian. Nga viti 2004, qeveria shqiptare filloi menjëherë implementimin e Partneritetit Evropian, duke u fokusuar fillimisht në prioritetet afatshkurtra dhe më pas në ato afatmesme. Pas hartimit të një plani specifik, Task Forca Konsultative e BE-së, drejtoi dhe ndërmjetësoi procesin e zbatimit të tij, duke zhvilluar pesë takime ndërmjet marsit 2004 dhe shtatorit 2005. Qeveria u përfshi seriozisht dhe intensivisht në këtë proces, duke marrë pjesë në takimet ndërparlamentare mes Shqipërisë dhe Parlamentit Evropian. Në këtë kohë, hartimi i Planit të Veprimit për Partneritetin Evropian dhe marrëdhëniet e vazhdueshme me Parlamentin Evropian ishin detyrat kryesore në të cilat legjislativi shqiptar ishte angazhuar.211 Një nga kërkesat kryesore të Komisionit ishte ende stabiliteti politik në vend dhe mbajtja e zgjedhjeve parlamentare të lira dhe të ndershme. Këto kërkesa janë bërë që në fillim të hapjes së negociatave për MSA-në dhe ishin mjetet kryesore për nënshkrimin e kësaj marrëveshje. Në vitin 2005, zgjedhjet parlamentare arritën të përmbushnin shumicën e kërkesave ndërkombëtare. Partneriteti Evropian ishte mjeti adekuat për të arritur tek Marrëveshja e Stabilizim - Asociimit, duke e ndihmuar vendin të kryente reformat dhe detyrat e përcaktuara. Në vlerësimin e përgjithshëm të implementimit të Partneritetit Evropian dhe prioritetet e tij afatshkurtra dhe afatmesme, Komisioni konkludoi Raportin e Progresit për vitin 2005, duke theksuar arritjet dhe mos realizimet e prioriteteve nga ana e Shqipërisë: ‘Në përgjithësi, Shqipëria ka bërë disa përparime në zbatimin e prioriteteve afatshkurtra të Partneritetit Evropian, por ende nuk ka filluar të adresojë në mënyrë të bashkërenduar reformat të përcaktuara për periudhën afatmesme. Progres i dukshëm është bërë në miratimin e legjislacionit të ri dhe në formulimin e planeve të veprimit. Në disa raste, ato janë zbatuar, por në shumë raste të tjera zbatimi i duhur është penguar nga vështirësia për të vënë në dispozicion burimet, kombinuar kjo me mungesën e vullnetit politik '. 212 Bashkimi Evropian e bëri të qartë perspektivën e sigurtë evropiane të Shqipërisë, por kërkon nga kjo e fundit të punojë për zbatimin e reformave, konsolidimin e demokracisë, zbatimin e ligjit, përmirësimin e ekonomisë së tregut dhe respektimin e të drejtave të njeriut. Por edhe pse Shqipëria kishte bërë progres që nga hapja e negociatave për MSA-në, përsëri ishte akoma larg pritshmërive të Unionit. Megjithatë, Bashkimi Evropian ishte i vendosur për të mbështetur Shqipërinë në rrugën e saj të integrimit, duke i mbyllur negociatat disa muaj pas raportit të Komisionit Evropian.

211 Vurmo, Gjergji. Relations of Albania with the EU. Institute for Democracy and Mediation, 2008, 24. 212 European Commission, “Albania Progress Report 2005” Commission Staff Working Document (Brussels: European Commission, COM 2005 561), 66. E vlefshme në: http://ec.europa.eu/enlargement/archives/pdf/key_documents/2005/package/sec_1421_final_progress_report_al_en.pdf (aksesuar më 17 korrik 2013).

80

Pas më shumë se dy vitesh negociata mes Shqipërisë dhe BE-së213, më 12 qershor 2006, në Luksemburg, u nënshkrua teksti i plotë me 135 nenet, 5 anekset dhe 6 protokollet e Marrëveshjes së Stabilizim - Asociimit, si dhe ai i Marrëveshjes së Përkohshme ndërmjet Republikës së Shqipërisë dhe Bashkimit Evropian për Tregtinë dhe Bashkëpunimin Tregtar. Kuadri i përgjithshëm i Marrëveshjes së Stabilizim - Asociimit përbëhet nga katër shtylla: dialogu politik dhe bashkëpunimi rajonal, dispozitat tregtare lidhur me liberalizimin progresiv të këmbimeve deri në vendosjen e një zone të tregtisë së lirë midis palëve, liritë komunitare, dhe së fundi bashkëpunimi në fushat prioritare, sidomos në fushën e drejtësisë dhe çështjeve të brendshme.214 Qëllimet e kësaj marrëveshje janë215:

- Të mbështesë përpjekjet e Shqipërisë për forcimin e demokracisë dhe sundimin e ligjit;

- Të kontribuojë në stabilitetin politik, ekonomik dhe institucional në Shqipëri, si dhe për stabilizimin e rajonit;

- Të sigurojë një strukturë të përshtatshme për dialogun politik, duke lejuar zhvillimin e marrëdhënieve të ngushta politike ndërmjet palëve;

- Të mbështesë përpjekjet e Shqipërisë për zhvillimin e bashkëpunimit ekonomik dhe ndërkombëtar, gjithashtu dhe nëpërmjet përafrimit të legjislacionit të saj me atë të Komunitetit;

- Të mbështesë përpjekjet e Shqipërisë për të përfunduar tranzicionin në një ekonomi tregu funksionale, të nxisë marrëdhënie ekonomike të harmonizuara dhe të zhvillojë gradualisht një zonë të tregtisë së lirë mes Komunitetit dhe Shqipërisë;

- Të nxisë bashkëpunimin rajonal në të gjitha fushat e mbuluara nga kjo Marrëveshje.

Në vitin 2006, pothuajse paralel me nënshkrimin e Marrëveshjes së Stabilizim - Asociimit, hyri në fuqi Marrëveshja e Përkohshme (Interim Agreement). Kjo marrëveshje është projektuar kryesisht për të përmirësuar çështjet e lidhura me tregtinë në fokus të MSA-së. Aspekti ekonomik i MSA-së ishte një prioritet shumë i rëndësishëm dhe kyç për shtetin shqiptar. Ndaj, Marrëveshja e Përkohshme u drejtua nga strukturat e përbashkëta BE-Shqipëri dhe ishte një strukturë paralele me MSA-në gjatë zbatimit të saj. Marrëveshja e Stabilizimit përbën mjetin kryesor për të përgatitur vendet potencialisht kandidate për kërkesat që parashtron perspektiva e anëtarësimit në BE. Kjo marrëveshje fokusohet në respektimin e parimeve demokratike dhe integrimin e vendeve të rajonit në Tregun e Përbashkët të BE-së. MSA-ja parashikon krijimin e një zone të tregtisë së lirë me BE-në dhe përcakton të drejtat dhe detyrimet në fusha të tilla si konkurrenca dhe

213 Procesi i negociatave për Marrëveshjen e Stabilizim-Asociimit ka filluar në janar 2003 dhe është përmbyllur në dhjetor 2005. 214 Faqja zyrtare e Ministrisë së Integrimit të Shqipërisë, Historiku i marrëdhënieve Shqipëri-BE; e vlefshme në: http://www.mie.gov.al/ 215 Marrëveshja e Stabilizim-Asociimit, neni 1; e vlefshme në: http://ec.europa.eu/enlargement/pdf/albania/st08164.06_en.pdf

81

prona intelektuale, duke i lejuar ekonomitë e rajonit të fillojnë të integrohen me ekonominë e BE-së. Nënshkrimi i një marrëveshje të tillë përfaqëson angazhimin e nënshkruesve për të përfunduar pas një periudhe tranzicioni, një angazhim formal me BE-në, i përshtatur për rrethanat e secilit vend, por i bazuar në zbatimin e të njëjtave detyrime kryesore.216

Më poshtë janë renditur disa nga pikat më të rëndësishme të Marrëveshjes së Stabilizim -Asociimit, që përfaqësojnë fushat kryesore në të cilat Shqipëria duhet të fokusohet217:

• Dialogu politik (Titulli II); • Bashkëpunimi i zgjeruar rajonal, duke përfshirë edhe perspektivën e krijimit të

zonave të tregtisë së lirë (Titulli III); • Perspektiva e krijimit të zonave të tregtisë së lirë mes BE-së dhe Shqipërisë

brenda 10 vjetësh (Titulli IV); • Lëvizja e punëtorëve, shërbimeve, pagesave rrjedhëse dhe lëvizja e kapitalit

(Titulli V); • Angazhimet e Shqipërisë për të përafruar legjislacionin e saj me atë të BE-së

(Titulli VI); • Sigurimi i bashkëpunimit në një gamë të gjerë fushash, duke përfshirë drejtësinë,

lirinë dhe sigurinë (Titulli VII); • Ofrimi për krijimin e një Këshilli të Stabilizim - Asociimit, i cili mbikëqyr zbatimin

e MSA-së, krijimi i një Komiteti të Stabilizim - Asociimit dhe të një Komiteti Parlamentar (Titulli X).

Me hyrjen në fuqi të MSA-së, një nga detyrimet kryesore është dhe ngritja e strukturave të përbashkëta BE – Shqipëri, të cilat do të mbikëqyrin zbatimin dhe realizimin e Marrëveshjes së Stabilizim - Asociimit. Këto struktura të përbashkëta BE – Shqipëri, shtrihen në tre nivele218:

Këshilli i Stabilizim-Asociimit, i cili mbikëqyr zbatimin dhe realizimin e Marrëveshjes dhe që shqyrton çdo çështje madhore që del në kuadër të kësaj Marrëveshje, si dhe ato çështje dypalëshe ose ndërkombëtare me interes të përbashkët. Në Këshillin e Stabilizim-Asociimit marrin pjesë anëtarë të Këshillit të Bashkimit Evropian, anëtarë të Komisionit Evropian dhe anëtarë të Qeverisë shqiptare. Këshilli i Stabilizim-Asociimit ndihmohet gjatë zbatimit të detyrave të tij nga Komiteti

i Stabilizim-Asociimit, i përbërë nga përfaqësues të Këshillit të Bashkimit Evropian dhe përfaqësues të Komisionit Evropian, nga njëra anë, si dhe përfaqësues të Qeverisë së Shqipërisë, nga ana tjetër. Komiteti i Stabilizim-Asociimit në përgjithësi garanton vazhdimësi të marrëdhënies së asociimit dhe funksionimin e duhur të Marrëveshjes së Stabilizim-Asociimit. Komiteti i Stabilizim-Asociimit ngre nënkomitetet e nevojshme për zbatimin e duhur të

Marrëveshjes. Nën-komitetet përbëhen nga përfaqësues të Komisionit Evropian dhe

216 Kuko, Valbona. Stabilization and association process in Albania and institutional framework, Albanian Center for International Trade, 2004, fq. 7. 217 Vurmo, Gjergji. Relations of Albania with the EU. Institute for Democracy and Mediation, 2008, 26. 218 Faqja zyrtare e Ministrisë së Integrimit të Shqipërisë, Historiku i marrëdhënieve Shqipëri-BE; e vlefshme në: http://www.mie.gov.al/

82

përfaqësues të qeverisë së Republikës së Shqipërisë. Nënkomitetet diskutojnë tema lidhur me fushat e MSA-së siç renditen në strukturën shumë-disiplinëshe të nënkomitetit. Nënkomitetet shqyrtojnë çdo problem që mund të dalë në sektorët e tyre përkatës dhe sugjerojnë hapa të mundshëm për t’u ndërmarrë. Nënkomitetet gjithashtu, shërbejnë si forume për qartësimin e mëtejshëm të acquis-it dhe rishikojnë progresin e bërë nga Shqipëria për përputhshmërinë me acquis-it përsa i përket angazhimeve të marra sipas MSA-së.

Nënshkrimi i MSA-së shënoi një fazë të re në procesin e integrimit evropian dhe kërkonte përpjekje të bashkërenduara jo vetëm nga qeveria, por edhe nga institucionet e tjera publike, si dhe palët e interesuara për të adresuar mangësitë eventuale dhe për të përshpejtuar ritmin e reformave, veçanërisht përsa i përket dispozitave që rregullojnë tregtinë dhe çështjet ekonomike. Kjo marrëveshje përcakton jo vetëm detyrime të qarta në kuadrin e procesit të Stabilizim-Asociimit në vend, por më e rëndësishmja, ajo i jep afate të qarta brenda të cilave duhet të adresohen këto detyrime për të kaluar më pas tek hapat e tjerë. 219 Në kuadër të zbatimit të Marrëveshjes së Stabilizim-Asociimit, u krijuan institucionet përkatëse për të ndihmuar në përshtatjen e reformave dhe kryerjen e detyrimeve të integrimit. Kjo marrëveshje pati shumë ndikim në strukturën administrative të vendeve që e miratuan atë. Rëndësia dhe prioriteti i dhënë këtij procesi u pasqyrua në evoluimin e strukturave të ngarkuara me integrimin evropian. Krijimi i Ministrisë së Integrimit Evropian në vitin 2004 ishte një hap shumë i rëndësishëm që tregon angazhimin e vendit drejt integrimit evropian. Krijuar në vitin 2004, kjo ministri është aktualisht trupi me rolin qendror në procesin e integrimit evropian të Shqipërisë, misioni i të cilit është drejtimi teknik dhe bashkërendimi i procesit të integrimit të Republikës së Shqipërisë në Bashkimin Evropian, nëpërmjet përafrimit të legjislacionit vendas me atë të BE-së, formulimit të politikave të integrimit, bashkërendimit të ndihmave financiare dhe informimit të publikut në lidhje me këtë proces.220 Në kuadër të ndihmës financiare të BE-së për vendet kandidate dhe ato potencialisht kandidate, që nga viti 2007, Bashkimi Evropian paraqiti një instrument të ri në perspektivën financiare për periudhën 2007-2013, të quajtur Instrumenti i Asistencës së Para-Aderimit (IPA). IPA përbën një kuadër të vetëm legjislativ, i cili ka zëvendësuar të gjitha instrumentet dhe programet e mëparshme të ndihmës së ofruar nga BE-ja për mbështetjen e Ballkanit Perëndimor. Ky instrument aplikohet për vendet kandidate dhe kandidate potenciale të Ballkanit Perëndimor si dhe për Turqinë. Që prej krijimit të saj, IPA u bë instrumenti kryesor që i mbështet këto vende gjatë rrugës së tyre të aderimit, për përshtatjen e sistemit të tyre me standardet dhe politikat evropiane. Në këtë drejtim, IPA është një instrument që mbështet vendet në përmbushjen e kritereve politike dhe ekonomike dhe në përafrimin e legjislacionit të tyre kombëtar me atë të BE-së. IPA është e përbërë nga pesë komponentë:

219 Vurmo, Gjergji. Relations of Albania with the EU, Institute for Democracy and Mediation, 2008, fq. 25. 220 Bogdani, M. dhe Loughlin, J. Albania and the European Union. The Tumultuous Journey towards Integration and Accession. London: I.B.Tauris & Co Ltd. 2007.

83

1. Asistenca e Tranzicionit dhe Ngritja e Institucioneve; 2. Bashkëpunimi Rajonal dhe Ndërkufitar; 3. Zhvillimit Rajonal; 4. Zhvillimi i Burimeve Njerëzore; 5. Zhvillimi Rural.

Vendet përfituese të IPA-s grupohen në dy kategori: vendet kandidate potenciale për në BE (si Shqipëria, Bosnje-Herzegovina dhe Kosova) që përfitojnë pjesërisht nga IPA, aktualisht nga komponenti i parë dhe i dytë. Si dhe vendet kandidate për në BE (si Turqia, Maqedonia, Serbia dhe Mali i Zi) të cilët përfitojnë nga pesë komponentët e IPA-s. Fondi total i Instrumentit të Asistencës së Para-Aderimit për periudhën 2007 - 2013 është 11.5 miliardë Euro.221 Paralelisht me negociatat e MSA-së, Komisioni Evropian dhe qeveria shqiptare hynë në negociata për Marrëveshjen e Ripranimit222. Kjo marrëveshje filloi të negociohej në dhjetor të vitit 2003, u nënshkrua në Luksemburg më 14 prill 2005 dhe një vit më vonë (në maj 2006) hyri në fuqi.223 Ndërsa MSA-ja filloi procesin e saj të zbatimit, në korrik 2006, Komisioni i propozoi Këshillit një mandat për të negociuar një marrëveshje për liberalizimin e vizave me vendet e treta: Këshilli i Evropës [...] fton Komisionin për të shqyrtuar, me synim zhvillimin e një qasje të përbashkët, nëse në kontekstin e politikës së ripranimit të KE-së, do të ishte e përshtatshme për të liberalizuar, rast pas rasti, vizat afatshkurtra për shtetasit e vendeve të treta, ku është e mundur dhe mbi bazën e reciprocitetit, si pjesë e një partneriteti real në marrëdhëniet e jashtme, duke përfshirë çështjet që lidhen me migrimin.224 Perspektiva e liberalizimit të vizave u projektua fillimisht në Samitin e Selanikut të vitit 2003. Kjo perspektivë u strukturua mbi bazën e një qasje progresi hap pas hapi, ku të gjitha vendeve të Ballkanit Perëndimor iu kërkua që të firmosnin Marrëveshjet e Ripranimit dhe Marrëveshjet e Lehtësimit të Vizave (MLV) me Bashkimin Evropian. Marrëveshja e Lehtësimit të Vizave, e cila hyri në fuqi më 1 Janar 2008, shënonte “hapin e parë konkret në rrugën drejt një regjimi pa viza me qytetarët e vendeve të Ballkanit Perëndimor të përcaktuar në axhendën e Selanikut”.225

221 Milestone of EU - Albania relations, Moving the European Thinking Forward, European Movement Albania; vlefshme në: http://www.em-al.org/?fq=artikuj&gj=gj2&bir=26 222 Për të lehtësuar ripranimin e shtetasve të vendeve të treta në vendin e tyre të origjinës, Shtetet Anëtare vendosën në vitin 1994 që të përdornin një marrëveshje të përbashkët model si një bazë për negociata kur një Shtet Anëtar dëshiron të krijojë një lidhje të tillë me një vend të tretë. Marrëveshjet e ripranimit të KE-së janë përpjekjet e BE-së për të arritur një numër të madh marrëveshjesh ripranimi me të gjitha shtetet rreth territorit të saj, madje edhe me vendet më të largëta. Një politikë e tillë ka për qëllim transferimin e përgjegjësisë tek vendet jo-anëtare. 223 Vurmo, Gjergji. Relations of Albania with the EU. Institute for Democracy and Mediation, 2008, fq. 27. 224 Council of the European Union, 2004, fq. 18. 225 Monitorimi i Procesit të Liberalizimit të Vizave: Çfarë duhet të presim? Policy Paper, European Movement Albania, maj 2010, fq. 3.

84

Lehtësimi i vizave dhe marrëveshjet e ripranimit të KE-së të nënshkruara me vendet e Ballkanit Perëndimor kishin si qëllim intensifikimin e bashkëpunimit në reduktimin e emigracionit të parregullt dhe, në të njëjtën kohë, zbutjen e regjimit të ashpër të vizave që BE-ja kishte vendosur në këto vende. Përmes këtij bashkëpunimi, marrëveshjet duhet të ishin të dobishme për të dyja palët. Ndërsa BE-ja ndërtoi një mjet më të mirë për t'u marrë me migracionin e parregullt tranzit ose që vinte nga Ballkani, vendet e këtij rajoni do kishin mundësinë e qasjes ndaj një regjimi pa viza - një objektiv për të cilin ato kishin lobuar gjithmonë.226 Marrëveshja e Lehtësimit të Vizave mes Shqipërisë dhe BE-së u nënshkrua në vitin 2007 dhe hyri në fuqi më 1 janar 2008. Qëllimi dhe fushëveprimi i Marrëveshjes ndërmjet Komunitetit Evropian dhe Republikës së Shqipërisë mbi lehtësimin e lëshimit të vizave është treguar në nenin 1 të Fletores Zyrtare të Bashkimit Evropian227: Qëllimi i kësaj Marrëveshjeje është që të lehtësojë lëshimin e vizave për një qëndrim të synuar për jo më shumë se 90 ditë brenda periudhës së 180 ditëve, të qytetarëve të Republikës së Shqipërisë. Në qershor 2008, Komisioni Evropian parashtron Udhërrëfyesin për Liberalizimin e Vizave për vendet e Ballkanit Perëndimor, i cili paraqet zyrtarisht një hap konkret drejt udhëtimit pa viza për qytetarët shqiptarë. Udhërrëfyesi përcakton 42 standarde të ndara në 4 kapituj: 1. siguria e dokumenteve; 2. migrimi ilegal; 3. rendi dhe siguria publike; 4. çështjet e marrëdhënieve të jashtme dhe të drejtat themelore. Pas dorëzimit të Udhërrëfyesit, qeverive të këtyre vendeve iu kërkua të bënin komentet e tyre dhe të paraqisnin Raporte Vlerësimi të Situatës në vend, në lidhje me standardet e parashtruara në Udhërrëfyes. Komisioni Evropian nga ana e tij u përgjigj përmes Raporteve të vlerësimit për secilin vend, të cilat u diskutuan në Këshillin e BE-së për Ballkanin Perëndimor. Nga këto raporte vlerësimi dolën në pah stadet e ndryshme në të cilat ndodheshin vendet e Ballkanit Perëndimor, ku, që në atë periudhë, Maqedonia shihej si më e përparuar në këtë proces, e ndjekur nga Serbia dhe Mali i Zi. Pas shkëmbimit të raporteve dhe vlerësimeve nga palët, në korrik të vitit 2009, Komisioni Evropian i propozoi Këshillit të BE-së heqjen e regjimit të vizave me Maqedoninë, Malin e Zi dhe Serbinë dhe qëndrimin e Shqipërisë dhe Bosnje-Hercegovinës në një regjim me viza.228 Në nëntor të vitit 2009, Parlamenti Evropian miratoi raportin e eurodeputetes Tanja Fajon, lidhur me liberalizimin e vizave me vendet e Ballkanit Perëndimor. Komisioni Evropian konstatoi se Shqipëria kishte bërë progres, ndaj në maj të vitit 2010 prezantoi propozimin për heqjen e detyrimit të vizave për qytetarët shqiptarë. Ky propozim u

226 Trauner F. & Kruse, I. EC Visa Facilitation and Readmission Agreements: Implementing a New EU Security Approach in the Neighbourhood. Center for European Policy Studies Working Document No. 290/April 2008, fq. 12-13. 227 Agreement between the European Community and the Republic of Albania on the facilitation of the issuance of visas, Official Journal of the European Union, 19.12.2007, fq. 85; e vlefshme në: http://eur-lex.europa.eu/LexUriServ/LexUriServ.do?uri=OJ:L:2007:334:0085:0095:EN:PDF 228 Monitorimi i Procesit të Liberalizimit të Vizave: Çfarë duhet të presim? Policy Paper, European Movement Albania, maj 2010, fq. 6.

85

aprovua nga Parlamenti Evropian më 7 tetor dhe nga Këshilli më 8 nëntor 2010, duke i dhënë mundësinë qytetarëve shqiptarë të udhëtojnë pa viza në zonën Schengen. Ndërkohë, Komisioni ndërton një mekanizëm të ri monitorimi për të vëzhguar zbatimin e vazhdueshëm të standardeve të Udhërrëfyesit, si dhe fluksin e azilkërkuesve dhe emigrantëve të paligjshëm nga Shqipëria drejt vendeve të hapësirës Shengen. Në dhjetor 2010 hyri në fuqi regjimi pa viza për qytetarët shqiptarë.229 Nënshkrimi dhe hyrja në fuqi e Marrëveshjes së Liberalizimit të Vizave mundësoi krijimin e lehtësirave për një kategori të caktuar personash (diplomatë, studentë, biznesmenë, familjarë të emigrantëve etj), thjeshtëzimin e procedurave të marrjes së vizave dhe sigurinë se qytetarët e Shqipërisë do lëvizin të lirë në Evropë. Liberalizimi i Vizave është rrjedha progresive e MLV-së që konkretizon në mënyrë solide angazhimet e BE-së kundrejt vendeve të rajonit, përmbush kërkesën e qytetarëve shqiptarë të lëvizin të lirë në zonën Shengen (për një periudhë jo më të gjatë se 90 ditë), si dhe përbën një hap të madh cilësor në tërësinë e proceseve integruese. Liberalizimi i vizave ishte politikisht përfitimi më i rëndësishëm dhe i prekshëm që mund të ofrohej nga BE-ja për vendet dhe qytetarët e Ballkanit Perëndimor. Në aspektin e aplikimit të kushteve të BE-së, procesi i liberalizimit të vizave ka qenë procesi më i detajuar i zhvilluar nga Komisioni Evropian dhe si i tillë ofron një shembull të jashtëzakonshëm për vlerësimin e rolit të aktorëve të jashtëm në transformimet e brendshme.230 Komisioni, lidhur me këtë moment, u shpreh se: "procesi i liberalizimit të vizave ka demonstruar efektivitetin e një qasjeje konkrete, e cila përcakton kërkesa specifike për reforma, duke lejuar vendet që të fokusojnë më mirë përpjekjet e tyre".231 Së fundi, procesi i liberalizimit të vizave është vlerësuar në masë të madhe nga hartues të politikave dhe analistë si një ushtrim i suksesshëm i kushtëzimit demokratik, që ka vendosur përsëri besimin në aftësinë e Bashkimit Evropian për të sjellë ndryshime në një rajon të trazuar si Ballkani. Është argumentuar shpesh se "liberalizimi i vizave në rajon, tregon qartë mekanizmin e soft power-it të BE-së".232

3.4. Statusi i vendit kandidat dhe kriza politiko-institucionale shqiptare MSA hyri në fuqi më 1 prill 2009, pas ratifikimit të saj nga 25 vendet anëtare të BE-së, të cilat ishin pjesë e Unionit në momentin e nënshkrimit të MSA-së, si dhe miratimin e saj nga Parlamenti shqiptar. Procesi i ratifikimit u krye në më pak se 3 vjet dhe u finalizua me ratifikimin e marrëveshjes nga parlamenti Grek në 15 Janar 2009, duke i hapur kështu

229 Milestone of EU - Albania relations, Moving the European Thinking Forward, European Movement Albania; vlefshme në: http://www.em-al.org/?fq=artikuj&gj=gj2&bir=26 230 Kacarska, Simonida. Europeanisation through mobility: visa liberalisation and citizenship regimes in the Western Balkans, CITSEE Working Paper Series 2012, fq. 3-4. 231 2010d. Enlargement Strategy and Main Challenges 2010-2011. Communication from the Commission to the European Parliament and the Council Brussels: Commission of the European Communities; e vlefshme në: http://ec.europa.eu/enlargement/pdf/key_documents/2010/package/strategy_paper_2010_en.pdf 232 Grabbe, H., Knaus, G. and Korski, D. 2010. Beyond wait-and-see: the way forward for EU Balkan policy. Available: http://ecfr.3cdn.net/904dfdc93d6cd42972_vem6iv3c0.pdf

86

rrugën Shqipërisë drejt aplikimit në BE për marrjen e statusit të vendit kandidat.233 Përgatitjet për aplikimin tashmë ishin bërë gjatë Procesit të Stabilizim-Asociimit, ndaj kishte mbetur vetëm aplikimi zyrtar. Më 28 prill 2009, qeveria shqiptare paraqiti aplikimin e saj për statusin e kandidatit për anëtarësim në Bashkimin Evropian. Procesi i aplikimit fillon me paraqitjen e kërkesës për anëtarësim nga vendi aplikues. Këshilli ia përcjell atë Komisionit duke i kërkuar një opinion për aplikimin, çka në thelb është pyetja nëse vendi është i gatshëm për hapjen e negociatave për anëtarësim. Në zhargonin komunitar, raporti vlerësues që përgatit Komisioni quhet Opinion ose Avis. Kërkesën e Shqipërisë, Këshilli nuk e trajtoi shpejt për shkak të mosratifikimit të Traktatit të Lisbonës, situatës së krizës ekonomike botërore, por edhe për shkak të zgjedhjeve të pritshme parlamentare që do të zhvilloheshin në Shqipëri në qershor 2009. Këshilli vendosi vetëm në 16 nëntor 2009, që t’i kërkojë Komisionit të përgatisë Opinionin për këtë aplikim. 234 Më 16 dhjetor 2009, Shqipëria ndërmori një tjetër hap drejt anëtarësimit në BE, kur Komisioni Evropian dërgoi në Tiranë një pyetësor voluminoz - një dokument 384-faqesh me 2280 pyetje, përgjigjja e të cilave do provonte nëse vendi ishte ose jo gati për t'u bashkuar me Unionin. Pyetësori i kushtonte rëndësi të veçantë ‘kritereve politike të Kopenhagenit’ për anëtarësim në BE. Qeverisja e mirë, sundimi i ligjit, reforma e gjyqësorit, lufta kundër korrupsionit, liria e medias - këto janë të gjitha çështjet kryesore që përbënin thelbin e vlerësimit të Komisionit Evropian mbi statusin e vendit kandidat. Në lidhje me pyetësorin, Helmuth Lohan, kreu i misionit të atëhershëm të BE-së në Tiranë deklaroi: "... pyetësori shënon një moment të rëndësishëm në rrugën evropiane të Shqipërisë. Përgjigjja e pyetësorit është një detyrë e vështirë, e cila kërkon angazhim të fortë nga e gjithë administrata publike".235 Pyetësori, si dokument zyrtar i aplikimit për anëtarësim, u plotësua nga autoritetet shqiptare dhe institucionet përgjegjëse. Ministria e Integrimit ishte institucioni i cili kishte rolin kryesor në dhënien përgjigje të të gjitha pyetjeve të pyetësorit. Kapitujt e pyetësorit përfshinin çdo fushë të zhvillimit duke filluar nga sundimi i ligjit, niveli i korrupsionit, shifrat ekonomike, gjendja e bujqësisë, progresi në ndërtimin e institucioneve dhe shumë të tjera, të konsideruara si prioritete nga BE-ja që në fillimin e Procesit të MSA-së. Më 14 prill 2010 pyetësori i BE-së u dorëzua.236

Pas dërgimit të përgjigjeve nga qeveria e vendit aplikues për statusin kandidat, Komisioni përgatit Opinionin i cili përmban vlerësimin nëse vendi në fjalë është i gatshëm të fillojë procesin e aderimit në BE. Më pas, Opinioni i Komisionit Evropian shqyrtohet nga Vendet Anëtare të BE-së, të cilat duhet të vendosin në mënyrë unanime nëse do t’i akordojnë apo jo vendit aplikant statusin e kandidatit dhe fillimin e negociatave për anëtarësim në BE.

233 Për më shumë: http://www.mie.gov.al/ 234 Skenarët e një aplikimi. Në pritje të Opinionit të Komisionit Europian për aplikimin e Shqipërisë në BE, European Movement Albania, Policy Paper, Nëntor 2010, fq. 4. 235 http://eeas.europa.eu/delegations/albania/documents/news/2009/20091216_en.pdf 236 Faqja zyrtare e Ministrisë së Integrimit të Shqipërisë; e vlefshme në: http://www.mie.gov.al/

87

Në librin e saj “The EU’s transformative power. Europianization through conditionality in Central and Eastern Europe”, ekspertja e çështjeve të zgjerimit evropian, Heather Grabbe, shprehet kështu përsa i përket procesit të negociatave: “përgatitjet për anëtarësim në BE dhe negocimi në vetvete janë procese të ndërlidhura, por secili është i dallueshëm dhe ndjek një llogjikë të vetën. Negocimi ka të bëjë me ‘ne dhe ata’, një proces ku secila palë synon marrëveshjen më të mirë të mundshme. Ndërsa përgatitjet për anëtarësim kanë të bëjnë me ‘të ardhmen tonë’, një proces në të cilin vendet kandidate përafrojnë sistemin e tyre me normat e BE-së, duke u përpjekur të veprojnë si vetë Vendet Anëtare të BE-së”.237 Kriteret për fillimin e negociatave për anëtarësim në BE janë përcaktuar nga Këshilli Evropian në Kopenhagen, në vitin 1993. Kriteret e Kopenhagenit kërkojnë që vendi kandidat të ketë: ‘institucione të qëndrueshme që garantojnë demokracinë, shtetin e së drejtës dhe të drejtat e njeriut; një ekonomi tregu funksionale, si dhe aftësinë për të përballuar presionin e konkurrencës dhe forcat e tregut që veprojnë brenda Bashkimit Evropian, si dhe aftësinë për të marrë përsipër detyrimet e anëtarësimit, në mënyrë të veçantë objektivat politike, ekonomike dhe të bashkimit monetar’. Ekzistojnë arsye të forta dhe praktike pse ‘qëndrueshmëria e institucioneve’, është një parakusht për negociatat. Për t'u kualifikuar për statusin e kandidatit për anëtarësim në BE, janë të nevojshme një numër i madh ndryshimesh legjislative dhe institucionale. Pa institucione të forta parlamentare dhe ekzekutive, si dhe një konsensus politik me bazë të gjerë, vendet kandidate nuk kanë gjasa për të zbatuar reformat e kërkuara.238

Deri në zgjedhjet e qershorit 2013, Shqipëria nuk ka qenë në gjendje të gjenerojë konsensusin e kërkuar politik. Zgjedhjet e vitit 2009-ës dhe ato lokale të 2011-ës kanë prodhuar polarizim të thellë, instabilitet politik dhe krizë institucionale. Në vitin 2009 rezultatet e zgjedhjeve parlamentare u kontestuan rëndë, duke çuar në një bojkot dy-vjeçar të opozitës në parlament. Shumë reforma të rëndësishme që kërkonin më shumë se një shumicë të thjeshtë nuk mund të miratoheshin nga parlamenti. Në vend të ‘institucioneve të qëndrueshme’ të kërkuara për pranimin në BE, Shqipëria u përball me një krizë politike, demonstrata popullore dhe përleshje të dhunshme. Vëzhguesit ndërkombëtarë, në një vlerësim të përgjithshëm, u shprehën se zgjedhjet nuk i kanë përmbushur standardet ndërkombëtare të zgjedhjeve të lira dhe demokratike. Ky shqetësim është përmendur edhe në Raportin e Progresit 2009, në kapitullin e demokracisë dhe sundimit të ligjit: "Zyra e OSBE-së për Institucionet Demokratike dhe të Drejtat e Njeriut, ODIHR, vlerësoi se zgjedhjet parlamentare të 28 qershorit plotësonin pjesën më të madhe të angazhimeve të OSBE-së, por nuk realizuan plotësisht potencialin e Shqipërisë për t'iu përmbajtur

237 Grabbe, Heather. The EU’s transformative power. Europianization through conditionality in Central and Eastern Europe. PALGRAVE MACMILLAN, New York, 2006, fq. 2-3. 238 Red Lines for Albania. The EU and the June Parliamentary Elections, European Stability Initiative (ESI), 7 May 2013. E vlefshme në: http://www.esiweb.org/pdf/esi_document_id_137.pdf (Aksesuar më 20 korrik 2013).

88

standardeve më të larta të zgjedhjeve demokratike. Pati progres të prekshëm përsa i përket identifikimit të votuesve, kornizës ligjore të votimit, por politizimi i procesit teknik si numërimi i votave, mbetet për t'u adresuar në zgjedhjet e ardhshme.239 Aktorët ndërkombëtarë, BE-ja, Shtetet e Bashkuara dhe Këshilli i Evropës kanë bërë përpjekje të mëdha në zgjidhjen e ngërçit politik, por rezultatet nuk ishin të kënaqshme. Komisioneri për Zgjerimin, Štefan Füle, paralajmëroi qeverinë shqiptare se: "Për një demokraci plotësisht funksionale është thelbësor një parlament plotësisht funksional. Nëse bllokimi i tanishëm politik do të vazhdojë, ai mund të pengojë Shqipërinë nga arritja e standarteve politike të pritura nga një vend që ka aplikuar për anëtarësim në BE. Parlamenti është vendi për dialog dhe për zgjidhjen e pikëpamjeve të ndryshme. Bojkotet parlamentare nuk kanë vend në politikën demokratike që praktikohet në BE. Rruga përpara duhet të shënohet nga dy parime themelore demokratike: respekti për Kushtetutën dhe transparenca. Në interes të vendit të tyre dhe perspektivën e tij të integrimit në BE, liderët politikë të Shqipërisë duhet t’i japin zgjidhje kësaj sfide në mënyrë konstruktive sipas frymës së BE-së.”240 Nuk ishte një surprizë përgjigjja negative e Komisionit Evropian ndaj aplikimit të Shqipërisë. Kriza politiko-institucionale në Shqipëri e kishte penalizuar vendin, i cili humbi shancin për marrjen e statusit të vendi kandidat për anëtarësim në BE. Në opinionin e vjeshtës së vitit 2010, Komisioni Evropian konsideronte se: "negociatat me Shqipërinë për anëtarësim në Bashkimin Europian duhet të hapen vetëm pasi vendi të ketë arritur shkallën e nevojshme të përputhshmërisë me kriteret e anëtarësimit dhe në veçanti kriteret politike të Kopenhagenit që kërkojnë stabilitet të institucioneve, për të garantuar demokracinë dhe sundimin e ligjit." 241 Opinioni i Komisionit ishte një zhgënjim për qeverinë shqiptare, e cila kishte përgjegjësinë e saj për këtë përgjigje negative. Opozita vazhdonte të qëndronte jashtë parlamentit, ndërkohë që ky i fundit pothuajse nuk funksiononte dhe ligjet që kërkonin një shumicë të cilësuar nuk mund të miratoheshin. Komisioni vuri në dukje mungesën e përmirësimeve dhe përparimeve në aspektin politik, përfshirë këtu stabilitetin institucional, sundimin e ligjit dhe pamundësinë e institucioneve përkatëse në promovimin e demokracisë. Opinioni i 2010-ës i Komisionit Evropian mbi aplikimin e Shqipërisë për anëtarësim, nënvizoi 12 çështje, të cilave Shqipëria duhet t’u jepte rëndësi primare për marrjen e

239 Commission Staff Working Document. 1337/3 of 14 October 2009 on Albania 2009 Progress Report accompanying the Communication form the Commission to the European Parliament and the Council. Enlargment Strategy and Main Challenges 2009-2010. 240 Statement by Enlargement and Neighbourhood Policy Commissioner Štefan Füle upon arrival in Tirana, 19/03/2010; e vlefshme në: http://europa.eu/rapid/press-release_MEMO-10-91_en.htm?locale=en 241 COM(2010) 680, Commission Opinion on Albania's application for membership of the European Union, Brussels, 9.11. 2010; e vlefshme në: http://ec.europa.eu/enlargement/pdf/key_documents/2010/package/al_opinion_2010_en.pdf

89

statusit të kandidatit.242 12 rekomadimet që u diskutuan për një kohë të gjatë në arenën e politikës dhe shoqërisë shqiptare konsistojnë në: 1. Të garantohet funksionimi i duhur i Parlamentit, mbi bazën e një dialogu politik

konstruktiv dhe të qëndrueshëm mes të gjitha partive politike. 2. Të miratohen ligjet e mbetura pezull që kërkojnë shumicë të cilësuar në Parlament. 3. Të emërohet Avokati i Popullit dhe në Parlament të bëhet proces i rregullt dëgjimor

dhe proces i rregullt votimi për emërimet në Gjykatën Kushtetuese dhe në Gjykatën e Lartë.

4. Të bëhen ndryshimet në kuadrin ligjor për zgjedhjet, sipas rekomandimeve të OSBE-ODIHR.

5. Të garantohet mbajtja e zgjedhjeve në pajtim me standardet evropiane e ndërkombëtare.

6. Të kryhen hapat thelbësorë të reformës në administratën publike, duke përfshirë ndryshimet në ligjin për shërbimin civil dhe forcimin e Departamentit të Administratës Publike, me synim që të rritet profesionalizmi dhe depolitizimi i administratës publike.

7. Të forcohet shteti i së drejtës duke miratuar dhe zbatuar një strategji për reformën e gjyqësorit, e cila të garantojë pavarësinë, efiçencën dhe përgjegjshmërinë e institucioneve gjyqësore.

8. Të zbatohet me efektivitet Strategjia anti-korrupsion e qeverisë dhe plani i veprimit, si dhe të hiqen pengesat ndaj hetimeve, sidomos për hetimet e gjyqtarëve, ministrave dhe deputetëve; të arrihet një vijimësi rezultatesh solide me hetimet proaktive, ndjekjen dhe dënimin e çështjeve të korrupsionit në të gjitha nivelet.

9. Të forcohet lufta kundër krimit të organizuar, bazuar në vlerësimin e rrezikut dhe hetimet proaktive, bashkëpunimin e rritur me partnerët rajonalë dhe të BE-së, dhe koordinimin e agjencive të zbatimit të ligjit.

10. Të përgatitet, të miratohet dhe të zbatohet një strategji kombëtare dhe plani i veprimit për të drejtat e pronësisë, duke bërë konsultime të gjera me grupet e interesit dhe duke marrë parasysh praktikën gjyqësore të Gjykatës Evropiane të të Drejtave të Njeriut.

11. Të bëhen hapa konkretë në forcimin e mbrojtjen e të drejtave të njeriut, sidomos të grave, fëmijëve dhe romëve, si dhe në zbatimin e efektshëm të politikave anti-diskriminim.

12. Të merren masa shtesë për të përmirësuar trajtimin e të ndaluarve në rajonet e policisë, në qendrat e paraburgimit dhe në burgje.

Për plotësimin e rekomandimeve të Opinionit të Komisionit Evropian të nëntorit 2010 për aplikimin e Shqipërisë për anëtarësim në BE dhe në veçanti të 12 prioriteteve kyçe, qeveria përgatiti Planin e Veprimit, i cili u miratua në qershor 2011. Ky plan adreson 12 prioritetet kyçe të Opinionit të KE-së, lidhur me: funksionimin e duhur të Parlamentit, forcimin e shtetit ligjor, realizimin e reformave në administratën publike, luftën kundër korrupsionit dhe kundër krimit të organizuar, forcimin e të drejtave të pronësisë, përforcimin e mbrojtjes së të drejtave të njeriut dhe përmirësimin e trajtimit të të

242 Ibid. 90

burgosurve.243 Por reformat që kërkonin bashkëpunimin e opozitës nuk mund të miratoheshin, në një kohë kur bojkoti opozitar vazhdonte. Konflikti ndërmjet partive kryesore politike, i cili ka qenë i vazhdueshëm që nga qershori 2009, dëmtoi stabilitetin e institucioneve (duke përfshirë edhe parlamentin) dhe kontriboi në ngadalësimin e ritmit të reformave. Ngjarja e 21 janarit 2011, debatet për zgjedhjet lokale të 8 majit dhe vazhdueshmëria e konflikteve politike dhe institucionale, mbivendosën arsyet e tjera, në bazë të të cilave Shqipëria humbi për herë të dytë shansin për të marrë statusin e vendit kandidat për në BE. Komisioni Europian publikoi më 12 tetor 2011 Paketën e Zgjerimit për periudhën 2010-2011, në të cilën përfshihen Strategjia e Zgjerimit dhe Raportet e Progresit për vendet e rajonit të Ballkanit Perëndimor. Këto dokumente përmbajnë vizionin e Komisionit Evropian për politikën e zgjerimit, sikundër një vlerësim për secilin vend të rajonit mbi shkallën e progresit të bërë drejt rrugëtimit evropian. Në Raportin e tij të Progresit për vitin 2011, Komisioni bën për herë të dytë një vlerësim negativ për gatishmërinë e vendit tonë drejt marrjes së statusit të vendit kandidat. Komisioni Evropian arriti në përfundimin se, edhe pse është arritur progres gjatë vitit të kaluar në disa prej 12 prioriteteve kyçe të identifikuara në Opinionin e 2010-ës për aplikimin e Shqipërisë për statusin e vendit kandidat, kushtet për hapjen e negociatave për anëtarësim ende nuk janë plotësuar.244 Në mënyrë krejt logjike, Raporti i Progresit për vitin 2011 bën një vlerësim të detajuar të përmbushjes nga Shqipëria të 12 përparësive, duke arritur në konkluzionin se ende nuk mund të propozojë statusin kandidat për vendin tonë. Komisioni Evropian e ka bërë të qartë se marrja e statusit të vendit kandidat dhe fillimi i bisedimeve për anëtarësim është një proces i bazuar në meritë. Ndaj, duhet përmbushja e 12 përparësive të Opinionit, që nuk janë gjë tjetër veçse shinat kryesore të shtet-ndërtimit. Miratimi i rezolutës mes Shqipërisë dhe BE-së, me pëlqimin e opozitës dhe mazhorancës, në takimin e katërt ndërparlamentar për Stabilizim-Asociimin, krijoi mundësitë për realizimin e reformave që kërkojnë konsensusin e të dyja palëve. Thelbi i rezolutës qëndron tek bashkëpunimi mes forcave politike me qëllimin e përbashkët të integrimit të vendit në BE. Një nga frytet e para të kësaj rezolute ishte zgjedhja me konsensus të plotë e Avokatit të Popullit, një institucion i rëndësishëm i një vendi demokratik. Me marrëveshjen politike të nëntorit 2011 mes mazhorancës dhe opozitës, dialogu politik prodhoi disa rezultate konkrete si: miratimi i reformës zgjedhore; miratimi i disa ligjeve të rëndësishme që kërkonin shumicë të cilësuar dhe miratimi i ndryshimeve kushtetuese për kufizimin e imuniteteve të zyrtarëve të lartë.245

243 Për më shumë: http://www.mie.gov.al/ 244 Albania 2011 Progress Report; e vlefshme në: http://ec.europa.eu/enlargement/pdf/key_documents/2011/package/al_rapport_2011_en.pdf 245 Përtej statusit kandidat – qasja drejt anëtarësimit, Policy Paper, Lëvizja Europiane në Shqipëri, tetor 2012; e vlefshme në: http://www.em-al.org/skedaret/1360661862-EMA%20Policy%20Paper%20-%20Pertej%20statusit%20kandidat.pdf

91

Në Progres-Raportin e tetorit të vitit 2012, Komisioni Evropian rekomandoi statusin e vendit kandidat për anëtarësim në BE për Shqipërinë, por ky status do ishte sui generis – një status i kushtëzuar. Komisioni Evropian u shpreh se:

“Shqipëria ka bërë përparim drejt përmbushjes së kritereve politike për anëtarësim në BE, duke kryer një numër reformash substanciale ndaj prioriteteve kyçe të Opinionit të 2010-ës të Komisionit. Në funksion të kësaj, Komisioni Evropian rekomandon që Shqipërisë t'i jepet statusi i kandidatit për në BE, në varësi të përfundimit të masave kryesore në fushat e reformës gjyqësore dhe të administratës publike dhe rishikimit të rregullave të procedurave parlamentare. Komisioni do të vlerësojë përpjekjet e mëtejshme të Shqipërisë në luftën kundër korrupsionit dhe krimit të organizuar. [...] Dialogu i qëndrueshëm politik do të mbetet thelbësor për një proces të suksesshëm të reformave. Zhvillimi i zgjedhjeve parlamentare të vitit 2013 do të jetë një provë vendimtare në këtë drejtim dhe një parakusht për çdo rekomandim për hapjen e negociatave.246

Gjatë prezantimit të progres-raportit për vendet kandidate për në BE në komisionin e Jashtëm të Parlamentit Evropian (10 tetor 2012), komisioneri për zgjerimin, Štefan Füle, u shpreh se: “Shqipërisë do t’i jepet statusi i vendit kandidat kur ajo të përmbushë reformën në gjyqësor dhe reformën në administratën publike, si dhe të rishikojë procedurat parlamentare. Shqipëria do të duhet të demonstrojë zbatim të qëndrueshëm të angazhimeve që janë ndërmarrë në përputhje me ato prioritete që kanë mbetur dhe nuk janë arritur ende”. 247 Procedura e trajtimit të rekomandimit të Komisionit, parashikonte diskutimin në Këshillin e Ministrave të Bashkimit Evropian dhe më pas nga ministrat e jashtëm e Vendeve Anëtare, të cilët duhet të vendosnin me unanimitet, në takimin e muajit dhjetor 2012. Këshilli Evropian përshëndeti përparimin e përgjithshëm të bërë nga Shqipëria në përmbushjen e 12 kritereve kyçe të përcaktuara në opinionin e Komisionit të vitit 2010. Megjithatë, ai vendosi që statusi i kandidatit do t’i jepej Tiranës sapo ekzekutivi i BE-së të raportojë që është arritur progresi i nevojshëm në fushën e reformave të administratës gjyqësore dhe publike, si dhe në rishikimin e rregullave të procedurës parlamentare. “Mbarëvajtja e sukseshme e zgjedhjeve parlamentare të vitit 2013 do të jetë një test i rëndësishëm për funksionimin normal të institucioneve demokratike të vendit”,theksuan ministrat e jashtëm të Bashkimit Evropian.248 Tre ligjet e pamiratuara nga 12 prioritetet, ligji për Gjykatën e Lartë, për statusin e nënpunësit civil dhe reforma parlamentare, të mbetura peng për një kohë të gjatë, u

246 Key findings of the 2012 Progress Report on Albania, Brussels, 10 October 2012, e vlefshme në: http://europa.eu/rapid/press-release_MEMO-12-763_en.htm 247 Radio Free Europe – Radio Liberty, October 10, 2012; e vlefshme në: http://www.rferl.org/content/european-union-albania-bosnia-kosovo/24735102.html (aksesuar më 23 korrik 2013) 248 Milestone of EU - Albania relations, Moving the European Thinking Forward, European Movement Albania; vlefshme në: http://www.em-al.org/?fq=artikuj&gj=gj2&bir=26

92

miratuan më 30 maj të vitit 2013, në një seancë të jashtëzakonshme parlamentare përpara zgjedhjeve të 23 qershorit. Tashmë, garantimi i zgjedhjeve të lira dhe demokratike – kërkesa më e rëndësishme e 12 prioriteteve dhe guri i themelit i një demokracie reale, mbetej kushti i vetëm për t’u plotësuar për të marrë statusin e vendit kandidat për anëtarësim në BE. Raporti paraprak i OSBE-ODIHR i vlerësoi zgjedhjet e përgjithshme të qershorit 2013 si konkurruese, me pjesëmarrjen aktive të qytetarëve gjatë gjithë fushatës dhe respekt të mirëfilltë për liritë themelore. Megjithatë, vijon raporti, atmosfera e mosbesimit midis dy forcave të mëdha politike njollosi klimën zgjedhore dhe kërcënoi administrimin e të gjithë procesit zgjedhor.249 Tranzicioni i qetë i pushtetit pas zgjedhjeve parlamentare të 23 qershorit në Shqipëri, rriti shpresën mes zyrtarëve, analistëve dhe qytetarëve se vendi së shpejti do të marrë statusin e kandidatit për anëtarësim. BE-ja theksoi se një vlerësim pozitiv i zgjedhjeve ishte domethënës për integrimin e mëtejshëm në BE. Në një deklaratë të përbashkët, Përfaqësuesja e Lartë e Politikës së Jashtme të BE-së, Catherine Ashton dhe Komisioneri për Zgjerimin, Štefan Füle thanë se procesi zgjedhor ishte i drejtë dhe se qeveria e re duhet të fillojë të punojë për integrimin e Shqipërisë në BE. "Qeveria duhet të sigurohet që axhenda e reformave për vendin të ndiqet energjikisht dhe që procesi i integrimit evropian të mund të fitojë një vrull të përtërirë", tha Ashton dhe Füle.250 Pasi njoftoi se Komisioni Evropian do t’i vlerësojë zgjedhjet e 23 qershorit dhe miratimin e tre ligjeve (mes 12 prioriteteve) nga Parlamenti shqiptar, në raport-progresin e tetorit, ambasadori i BE-së në Shqipëri, Ettore Sequi u shpreh se, "Shqipëria ka mundësinë që të marrë statusin e kandidatit në dhjetor." 251 Sequi, ashtu si dhe shumë zyrtarë të tjerë të strukturave të Unionit dhe jo vetëm, kanë vlerësuar se tashmë Shqipëria, brenda vitit 2013 mund të jetë një hap më afër familjes evropiane. Në shtator 2013, në kohën e krijimit të qeverisë së re dhe në prag të përgatitjes së Opinionit të Komisionit Evropian mbi ecurinë e Shqipërisë, Ambasadori amerikan në Tiranë, Alexander Arvizu dhe ambasadori i Bashkimit Evropian, Ettore Sequi, kanë shpërndarë për mediat një editoral me titull “Shqipëria mundet!”. Në editorialin e lidhur me situatën politike, diplomatët e huaj shprehen se zgjedhjet treguan që shqiptarët janë të angazhuar në mënyrë aktive në procesin demokratik dhe demonstruan më shumë pjekuri demokratike. “Rezultatet e arritura nga Shqipëria deri më sot kanë nevojë të konsolidohen nëpërmjet përpjekjesh të vazhdueshme për reforma dhe zbatim konseguent. Ç’është më e rëndësishme, dialogu konstruktiv dhe bashkëpunimi duhet të bëhen tipare të rrënjosura të

249 Raporti Paraprak i OSCE për zgjedhjet e 23 qershorit; e vlefshme në: http://www.osce.org/odihr/elections/102474 250 Albania optimistic about EU integration after election, Southeast European Times in Tirana, 08/07/13, e vlefshme në: http://www.setimes.com/cocoon/setimes/xhtml/en_GB/features/setimes/features/2013/07/08/feature-02 (aksesuar më 25 korrik 2013) 251 Albania has the chance to get candidate status by this December-EU Ambassador to Albania, Balkans.com, 18.07.2013, e vlefshme në: http://www.balkans.com/open-news.php?uniquenumber=178821 (aksesuar 25/07/2013)

93

peisazhit politik të Shqipërisë. Kjo do të lejonte që reformat të vazhdonin në fusha që përbëjnë përparësi dhe do ta mbanin Shqipërinë në rrugën drejt BE-së”, nënvizojnë Arvizu dhe Sequi në editorialin e tyre.252 Më 16 tetor 2013, komisioneri për zgjerimin, Štefan Füle, prezantoi raport-progresin për vendet e Ballkanit Perëndimor në Komisionin e Jashtëm të Parlamentit Evropian. Për Shqipërinë, Komisioni Evropian sugjeroi dhënien e statusit kandidat. “KE rekomandon që Këshilli i BE-së t’i japë Shqipërisë statusin e vendit kandidat, duke kuptuar se ajo do të vazhdojë të luftojë krimin dhe korrupsionin. Në mënyrë që komisioni të rekomandojë hapjen e negociatave vendi duhet të forcojë përpjekjet që kanë nisur dhe të ndërmarrë veprime për pesë prioritete.”253 Pesë prioritetet që Shqipëria duhet të plotësojë që BE-ja të hapë negociatat për anëtarësim konsistojnë në: 1-Një administratë publike e pa-influencuar nga politika; 2-Forcimi i pavarësisë të institucioneve të drejtësisë; 3-Lufta kundër korrupsionit; 4-Lufta kundër krimit të organizuar; dhe 5-Mbrojtja e të drejtave të njeriut, përfshirë komunitetin rom. Qeveria që doli nga zgjedhjet e 23 qershorit, u angazhua seriozisht në vazhdimin e realizimit të reformave të kërkuara nga Bashkimi Evropian. Lufta kundër krimit dhe korrupsionit ishte një nga premtimet që filloi të realizohet me ndërmarrjen e disa aksioneve për të goditur këto fenomene. Gjatë takimit të Nivelit të Lartë, i drejtuar nga Komisioneri për zgjerimin, Füle, u ritheksuan pesë prioriteret e përcaktuara nga Komisioni Evropian si kushte për hapjen e bisedimeve për anëtarësim. Takimet e Nivelit të lartë mes Shqipërisë dhe Bashkimit Evropian kanë si fokus prioritetet e caktuara në Progres-Raportet e Komisionit Evropian, me qëllim zhvillimin jo vetëm të kushteve të BE-së, por edhe gjetjen e rrugëve për realizimin e tyre. Takimi i parë i këtij niveli, që u zhvillua në Tiranë në nëntor 2013, nxorri këto përfundime të rëndësishme254: -U përkufizua mbështetja për procesin e integrimit të Shqipërisë, duke nënvizuar synimet për strukturimin e bashkëpunimit dhe të ndihmës për Shqipërinë. -U konfirmua se gjithëpërfshirja e forcave politike dhe e shoqërisë shqiptare, si dhe transparenca janë elemente kyçe. -Palët ranë dakord për një plan veprimi, për të adresuar pesë prioritetet kyçe për bisedimet e anëtarësimit. -U vlerësua qëllimi i qeverisë për platformë dialogu kombëtar për integrimin, ku do përfshihen qeveria, opozita dhe shoqëria civile. Sipas BE-së kjo do konsolidonte qasjen konsensuale për integrimin.

252 Sequi dhe Arvizu editorial për situatën politike: Shqipëria Mundet!, 19 shtator 2013; e aksesueshme në adreswn: http://gazeta-shqip.com/lajme/2013/09/19/sequi-dhe-arvizu-editorial-per-situaten-politike-shqiperia-mundet/ 253 Për më shumë: http://www.balkaneu.com/fule-albania-granted-eu-candidate-status/ 254 Për më shumë: http://europa.eu/rapid/press-release_MEMO-13-983_en.htm

94

-U përcaktua që vitin që vjen do realizohej takimi i radhës dhe u arrit në përfundimin që deri në publikimin e progres-raportit të ardhshëm të zhvillohen edhe katër takime të këtij niveli. Parlamenti Evropian - që pas Komisionit thotë fjalën e tij për dhënien ose jo të statusit për Shqipërinë – caktoi si raportues për Shqipërinë eurodeputetin kroat Nikola Vuljaniç. Raportuesi kroat nënvizoi kërkesën e BE-së që Shqipëria të plotësojë sa më shpejt disa proritete kyçe për të marrë statusin dhe për të filluar bisedimet për anëtarësim. Sipas tij: “Sistemi gjyqësor dhe shteti i së drejtës, është diçka që duhet të sillet deri në një shkallë të pranueshme për nisjen e bisedimeve për anëtarësim. Për momentin është e nevojshme që vendi të vijë deri në pikën e nisjes së bisedimeve, gjë që për mua është faktor kyç.”255 Komisioni për Politikën e Jashtme në Parlamentin Evropian e miratoi rezolutën e përgatitur nga Nikola Vuljaniç, duke hapur rrugën për marrjen e statusit të vendit kandidat, që do vendosej përfundimisht në bisedimet e ministrave të jashtëm të BE-së, në Këshillin Evropian. Në rezolutë përfshiheshin vërejtjet e progres/raportit të Komisionit Evropian për Shqipërinë, si edhe ecuria e reformave të nevojshme që ka ndërmarrë Shqipëria duke marrë parasysh rekomandimet e BE-së. Rezoluta përbëhej nga 18 momente të rëndësishme, ndër të cilat kërkesa për mbështetje mbarëkombëtare për integrimin evropian; përpjekje më të mëdha për të forcuar pavarësinë dhe efiçencën e sistemit të drejtësisë; përmirësimi dhe forcimi i punës së autoriteteve që merren me të drejtat e njeriut, siç janë Avokati i Popullit dhe Komisioneri për Mbrojtjen kundër Diskriminimit; qartësimi i rolit dhe i kompetencave të Kontrollit të Lartë të Shtetit, përsa i përket luftës kundër korrupsionit dhe monitorimi i të gjitha strategjive antikorrupsion; garantimi i lirisë së medias dhe pavarësisë së autoriteteve rregullatore, si dhe bërja transparente e rrugëve të financimit të tyre; etj. Së fundi, Parlamenti Evropian vlerësoi se këshilli u njoh me progresin e Shqipërisë dhe kërkoi që t’i jepet statusi i vendit kandidat.256 Por, Këshilli i Bashkimit Evropian nuk e aprovoi dhënien e statusit të vendit kandidat për Shqipërinë. Në takimin e Ministrave të Jashtëm të Shteteve Anëtare të BE-së, Gjermania, Franca, Britania e Madhe, Hollanda dhe Danimarka kërkuan që dhënia e statusit të shtyhet deri në qershor të vitit 2014. Pesë Shtetet Anëtare propozuan një ndryshim në tekstin e projektpërfundimeve, duke theksuar se: “Këshilli mirëpret veprime të mëtejshme në luftën kundër korrupsionit dhe krimit të organizuar si dhe angazhimin e qeverisë së re për të intensifikuar përpjekjet në këtë fushë. Këshilli shpreson të marrë një vendim lidhur me dhënien e statusit të kandidatit Shqipërisë në qershor 2014, në varësi të miratimit nga Këshilli Evropian, me kusht që Shqipëria ta vazhdojë përparimin inkurajues të arritur deri tani”.257 Në këtë propozim kërkohet ndër të tjera që Komisioni

255 Intervistë me Nikola Vuljaniç nga Ernest Bunguri, Bruksel, 25 nëntor 2013; e vlefshme në: http://www.top-channel.tv/artikull.php?id=264466 256 European Parliament resolution on the 2013 Progress Report on Albania; e vlefshme në: http://www.europarl.europa.eu/sides/getDoc.do?pubRef=-//EP//TEXT+MOTION+B7-2013-0556+0+DOC+XML+V0//EN 257 Council conclusions on Enlargement and Stabilisation and Association Process, General Affairs Council meeting Brussels, 17 December 2013; e vlefshme në:

95

Evropian të paraqesë një tjetër raport për Shqipërinë dhe më pas Këshilli do të shqyrtojë, mbi bazën e këtij raporti, zbatimin e qëndrueshëm të strategjive për luftën kundër korrupsionit dhe reformën juridike, të legjislacionit të miratuar kohët e fundit, si dhe të prirjes në vazhdim për hetimet dhe ndjekjet ligjore aktive, duke përfshirë ato në fushën e krimit të organizuar. Në konkluzionet e Opinionit të Komisionit në qershor 2014, u konstatua se Shqipëria ka vazhduar zbatimin dhe konsolidimin e masave në kuadrin e reformave të Integrimit Evropian, sidomos ato që kanë të bëjnë me statusin kandidat. Ka pasur vullnet të vazhdueshëm politik për të vepruar me vendosmëri në parandalimin dhe goditjen e korrupsionit, ndërkohë që reformat strukturore dëshmojnë për një përqasje gjithëpërfshirëse me angazhimin e shumë institucioneve. Janë miratuar reforma të rëndësishme legjislative në luftën kundër krimit të organizuar. Hetimet kanë gjeneruar rezultate pozitive në luftën kundër trafikut të drogës, krimit të organizuar dhe krimeve të tjera të rënda. Shqipëria ka demonstruar përkushtim ndaj reformës në gjyqësor, kryesisht duke punuar me Komisionin e Venecias për të përmirësuar pavarësinë, llogaridhënien dhe profesionalizmin e sistemit.258 Mbi bazën e konstatimeve të këtij raporti, Komisioni konfirmoi rekomandimin e tij se Këshilli duhet t'i japë Shqipërisë statusin e vendit kandidat. Në mbledhjen e Këshillit të Bashkimit Evropian në Luksemburg, më 24 qershor 2014, Ministrat e Jashtëm të Shteteve Anëtare të Unionit ranë dakord - në bazë të rekomandimit të Komisionit Evropian – që t'i japin Shqipërisë statusin e vendit kandidatit për anëtarësim në BE. Në njoftimin për shtyp për rezultatet e mbledhjes, cilësohej se: “Për Shqipërinë, vendimi i sotëm duhet të përkthehet në një miratim të përforcuar të axhendës së saj të reformave: Shqipëria ende ka nevojë për të përmbushur prioritetet kyçe, me fokus të veçantë tek reforma administrative dhe e gjyqësorit, lufta kundër korrupsionit dhe krimit të organizuar, si dhe tek të drejtat themelore, siç theksohet në Konkluzionet e Këshillit të dhjetorit 2013, gjithashtu, një dialog politik konstruktiv dhe i qëndrueshëm, vazhdon të jetë thelbësor për të konsoliduar dhe nxitur reformat.”259

Marrja e statusit të vendit kandidat sjell avantazhe dhe njëkohësisht detyrime për vendin tonë. Ky moment përbën një sinjal të rëndësishëm politik për Shqipërinë dhe qytetarët e saj, duke treguar se vendi po lëviz në fazën tjetër të procesit të integrimit evropian. Nga këndvështrimi ekonomik, statusi kandidat do të inkurajojë investimet e huaja dhe si rezultat, do të çojë në krijimin e vendeve të reja të punës.

http://www.consilium.europa.eu/uedocs/cms_data/docs/pressdata/EN/genaff/140142.pdf

258 European Commission, Report from the Commission to the Council and the European Parliament on Albania’s Progress in the Fight Against Corruption and Organised Crime and in the Judicial Reform, COM(2014) 331 final, Brussels, 4.6.2014; e vlefshme në: http://ec.europa.eu/enlargement/pdf/key_documents/2014/al_report_june_2014.pdf 259 European Commission Press Release, ‘EU candidate status for Albania’, Brussels, 24 June 2014; e vlefshme në: http://europa.eu/rapid/press-release_MEMO-14-439_en.htm; (aksesuar më 24 nëntor 2014).

96

Ndër të tjera, statusi i kandidat i ngre marrëdhëniet mes Shqipërisë dhe BE-së në një nivel më të lartë: Shqipëria tani do të jetë e ftuar në mbledhjet e Këshillit, të cilat janë të hapura për vendet kandidate. Aksesi i saj dhe bashkëpunimi me agjencitë e BE-së do të jetë më i lehtë - si për shembull pjesëmarrja e saj si vëzhguese në Agjencinë e të Drejtave Themelore. Gjithashtu do të ngrihen komitete të përbashkëta mes Shqipërisë dhe Komitetit të Rajoneve, si dhe Komitetit Ekonomik dhe Social. Si një vend kandidat, Shqipëria do të vazhdojë të përfitojë nga fondet e BE-së në kuadër të Instrumentit të Asistencës së Para-Anëtarësimit (IPA), në mënyrë që të kryejë reforma të gjithanshme dhe investime strategjike, si dhe do të përfitojë nga pjesëmarrja në programet e BE-së.

97

IV. PROCESI I NEGOCIATAVE: MËSIME NGA ANËTARËSIMI I KROACISË PËRKUNDREJT RUMANISË DHE BULLGARISË Procesi i integrimit evropian i Shqipërisë ka qenë i gjatë, i vështirë dhe me shumë luhatje e vonesa, përgjithësisht ndikuar nga problemet institucionale dhe politike në vend, por gjithashtu edhe nga gatishmëria e Unionit për të integruar Shqipërinë në familjen evropiane në kuadër të integrimit të Ballkanit Perëndimor. Gurshënues në rrugën e Shqipërisë drejt BE-së ishte implementimi i Marrëveshjes së Stabilizimin-Asociimit, si dhe aplikimi për anëtarësim në Union. Komisioni Evropian, në Opinionin e tij të 2010-ës shtroi përpara liderëve politikë shqiptarë dymbëdhjetë detyra, kryerja e të cilave do të bënte të mundur marrjen e statusit të vendit kandidat, si dhe hapjen e procesit të negociatave. Shqetësimi kryesor i BE-së ishte kriteri politik dhe konkretisht përmirësimi i jetës parlamentare, lufta kundër korrupsionit, përforëcimi i drejtësisë, reforma në administratës publike, si dhe respektimin e të drejtave themelore dhe civile. Shqipëria realizoi shumicën e kërkesave të BE-së, edhe pse me një proces të vonuar nga mosmarrëveshjet politike – dhe gjithashtu po punohet për realizimin e pesë kritereve të mbetura, (një administratë publike e pa-influencuar nga politika, forcimi i pavarësisë të institucioneve të drejtësisë, lufta kundër korrupsionit, lufta kundër krimit të organizuar; dhe mbrojtja e të drejtave të njeriut). Si pasojë e hapave dhe reformave të ndërmarra nga vendimmarrësit shqiptarë në kuadër të integrimit dhe anëtarësimit në Union, BE-ja vendosi dhënien Shqipërisë të statusit të vendit kandidat në qershor 2014. Pas marrjes së statusit, Shqipëria do përballet me procesin e negociatave – një proces i gjatë dhe i vështirë, ku vendit do t’i duhet të zbatojë kushtëzimin demokratik të BE-së, duke bërë reforma në shumë kapituj – apo fusha veprimi, në kuadër të kritereve të Kopenhagenit. Që kjo sfidë të kalohet me efikasitet, pa vonesa të panevojshme, apo hapa prapa, Shqipërisë do t’i duhet të ndjekë shembujt pozitivë dhe të mësojë nga anëtarësimet e vështira të kryera në të kaluarën. Një analizë krahasuese mes shembujve pozitivë që vijnë nga vendet e Ballkanit - të cilat u prezantuan en bloc me perspektivën evropiane, por patën një qasje të ndryshme dhe specifike drejt saj - do të ishte shumë e vlefshme për një vend si Shqipëria, integrimi evropian i së cilës ka njohur jo pak kthime prapa, apo bllokime dhe vonesa. 4.1 Rruga e Kroacisë drejt Bashkimit Evropian Sipas një analize të European Policy Center, e pasqyruar në Euro Speak (Buletini i Lëvizjes Europiane në Shqipëri), e ardhmja e afërt e Kroacisë në Bashkimin Evropian nuk do të jetë e lehtë. Perspektiva e prosperitetit dhe stabilitetit brenda BE-së, sigurisht që do të mbetet, por është pa dyshim më pak e dukshme për momentin (e sapo-anëtarësimit) sesa kur Kroacia përqafoi rrugën e anëtarësimit në BE në vitin 2003.

98

Rruga e Kroacisë për t’u larguar nga lufta dhe për t’u drejtuar për në BE, ka qenë e ashpër. Para se të pranohej në Union, Kroacia duhej të rindërtonte institucionet e saj të pas luftës, të gjente të arratisurit kyç të akuzuar për krime lufte, të nxiste kulturën e sundimit të ligjit, të frenonte nivelin e lartë të korrupsionit dhe krimit të organizuar, të privatizonte kantieret e saj detare joefikase dhe të zgjidhte çështje të mprehta dypalëshe me vendet fqinje.260 Ndër pengesat për anëtarësim ishte dhe marrëdhënia e Kroacisë me Gjykatën Penale Ndërkombëtare për ish-Jugosllavinë (ICTY). Kroacia ekstradoi disa të kërkuar në Gjykatën e Hagës - një organ i Kombeve të Bashkuara i krijuar për të gjykuar përgjegjësit për genocid dhe krime lufte në luftërat e viteve 1990. Bashkëpunimi me ICTY ishte një çështje kryesore dhe e politikës së brendshme kroate. Marrëdhëniet e Kroacisë me gjykatën janë cituar vazhdimisht nga zyrtarët e BE-së si diçka që kërkonte përmirësim të mëtejshëm. Njohja ndërkombëtare e Republikës së Kroacisë më 15 janar 1992, shënoi fillimin e zhvillimit të marrëdhënieve mes Kroacisë dhe Bashkimit Evropian. Fillimisht, në vitin 1995, Kroacia kishte nënshkruar Marrëveshjen e Bashkëpunimit me BE-në dhe mendohej se marrëdhëniet e saj me Unionin do të intensifikoheshin më shumë. Por deri në vitin 2000, pas ndryshimeve që sollën zgjedhjet dhe sidomos pas Samitit të BE-së në Zagreb, ku u miratua Deklarata e Zagrebit - e cila hapi perspektivën integruese për vendet e Ballkanit Perëndimor përmes Procesit të Stabilizim Asociimit, edhe Kroacia hapi një faqe të re në raport me BE-në.261 Intensifikimi i këtyre marrëdhënieve që nga fillimi i vitit 2000, çoi në nënshkrimin e Marrëveshjes së Stabilizim-Asociimit (MSA) më 29 tetor 2001. Në Kroaci ekzistonte një konsensus i gjerë për integrimin në BE. Qëllimi për të finalizuar përpjekjet për të hyrë në BE, ishte i mbështetur në dy momente: vullneti politik dhe mbështetja e qytetarëve të Kroacisë. Përsa i përket përgatitjes politike në përgjithësi, ekzistonte një konsensus mes partive politike, i cili u vërtetua kur parlamenti, në dhjetor 2002, miratoi rezolutën për anëtarësim në BE. Nga ana tjetër, ekzistonte një përkrahje e fortë nga qytetarët kroatë për integrimin e vendit në BE. Të gjitha anketat e bëra çdo gjashtë muaj, që nga viti 2000, tregojnë se mes 73% dhe 78% të popullatës kroate kanë mendim pozitiv lidhur me integrimin në BE.262 Pas aplikimit të Kroacisë për anëtarësim në Bashkimin Evropian më 21 shkurt 2003, Këshilli i BE-së i kërkoi Komisionit të përgatisë një Opinion mbi këtë aplikim. Bazuar në opinionin pozitiv të Komisionit Evropian, Këshilli Evropian i dha Kroacisë statusin e vendit kandidat për anëtarësim. Këshilli i Evropës, pas samitit të saj më 20 dhjetor 2004, vendosi 17 marsin si datën e fillimit të negociatave, me kusht që Kroacia të vazhdonte bashkëpunimin e plotë me

260 Euro Speak, Buletin i Lëvizjes Europiane në Shqipëri, nr 17, qershor-korrik 2013, fq. 6. 261 Ibrahimi, Arta. Integrimi i Ballkanit Perëndimor Në UE. Logos: Shkup/Prishtinë/Tiranë, 2009, fq. 84. 262 Ibid., fq. 86.

99

Gjykatën e Hagës. Më 16 mars 2005, një ditë para se të fillonin bisedimet, BE-ja shtyu fillimin e negociatave, për shkak se Prokuroria e Gjykatës së Hagës i përcaktoi përpjekjet kroate për të kapur të kërkuarin, gjeneralin Ante Gotovina (i paditur nga ICTY për krime lufte dhe krime kundër njerëzimit, por në arrati që nga viti 2001), si të pamjaftueshme.263

Vendimi i majit të vitit 2005, i ministrave të jashtëm të Bashkimit Evropian, për të shtyrë bisedimet e pranimit me Kroacinë, për shkak të dështimit të Zagrebit për të dorëzuar Ante Gotovinën në Gjykatën Penale Ndërkombëtare për ish-Jugosllavinë, erdhi si pjesë e një vale të presionit të BE-së për bashkëpunim me Gjykatën e Hagës.264 Më 7 dhjetor 2005, Ante Gotovina u arrestua nga policia spanjolle me ndihmën e qeverive spanjolle dhe kroate, në ishullin e Tenerifes, pjesë e ishujve Kanarie. Ai u dërgua në Hagë për t'u gjykuar për krime lufte. Me arrestimin e Ante Gotovinës, çështja e bashkëpunimit me Gjykatën Ndërkombëtare të Hagës u zgjidh. Pas një raporti pozitiv nga Kryeprokurorja e Hagës, Këshilli arriti në përfundimin se kushtet për fillimin e negociatave ishin përmbushur dhe negociatat u hapën zyrtarisht më 3 tetor 2005. Pas negociatave të suksesshme, Shteteve Anëtare të BE-së vendosën më 30 qershor të mbyllin negociatat e pranimit me Kroacinë, e cila nënshkroi Traktatin e Anëtarësimit më 9 dhjetor 2011. Në një referendum të mbajtur më 22 janar 2012, 66.27% e votuesve kroatë mbështetën pranimin e Kroacisë në Bashkimin Evropian. Me 136 vota "Po", Parlamenti kroat ratifikoi njëzëri (më 9 mars 2012) traktatin e pranimit të Republikës së Kroacisë në Bashkimin Evropian.265 Pas procedurës së ratifikimit në të gjitha Shtetet Anëtare të BE-së, Kroacia u bë zyrtarisht anëtarja e 28-të e BE-së, më 1 korrik 2013. Përpara se të rishikohen hapat e negociatave të Kroacisë për anëtarësim në BE, duhet nënvizuar fakti se i tërë procesi ka marrë pothuajse një dekadë të plotë – që nga dorëzimi i aplikimit të Kroacisë për anëtarësim në shkurt 2003, e deri në datën e pranimit më 1 korrik 2013. Korniza e Negocimit, e miratuar nga Këshilli i BE-së në mars të vitit 2005, solli risi të rëndësishme në krahasim me proceset e mëparshme, duke e bërë përvojën kroate të një relevance unike për vendet kandidate dhe aspirante. Në aspektin e substancës, vëmendje shtesë iu dha reformave institucionale për forcimin e sundimit të ligjit, mbrojtjes së të drejtave themelore dhe luftës kundër korrupsionit - të formuluara në Kapitullin 23.266 Përshkrimi dhe analizimi i procesit të negociatave, monitorimit të saj nga organizmat e BE-së dhe përmbushja e kërkesave për çdo kapitull nga vendi kandidat, është i një rëndësie themelore. Këto bisedime do të vazhdojnë derisa të dyja palët të jenë të

263 EU Crisis Simulation Issue Brief: Conditions for membership of Croatia in the European Union, e vlefshme në: http://al.odu.edu/mun/unday/2013IB-Croatia.pdf (aksesuar më 3 shtator 2013) 264 Rangelov, Lavor. EU Conditionality and Transitional Justice in the Former Yugoslavia. Croatian Yearbook of European Law & Policy, 2 [2006], fq. 365. 265 Overview of EU - Croatia relations, Delegation of the European Union to the Republic of Croatia, e vlefshme në: http://www.delhrv.ec.europa.eu/?lang=en&content=62 266 Škrabalo, Marina. Transparency in retrospect: preliminary lessons from Croatia's EU accession process. Discussion paper, GONG Research Centre, Zagreb, November 8, 2012, fq. 2.

100

kënaqura me rregullimet dhe marrëveshjet e bëra për hyrjen e vendit kandidat në BE: procesi zgjat për aq kohë sa duhet që kandidati të vlerësohet plotësisht për meritat e tij. Theksi kryesor i negociatave është në demonstrimin e kapacitetit të kandidatit për të miratuar legjislacionin e BE-së, pasi kjo - në një masë të konsiderueshme, do të përcaktojë aftësinë e tij për të përmbushur të gjitha kriteret e tjera për anëtarësim. Me të hyrë në Union, nga kandidati pritet që të pranojë "acquis-in", dmth ligjet e detajuara dhe rregullat e miratuara në bazë të traktateve themeluese të BE-së, kryesisht Traktatit të Romës, Mastrihtit, Amsterdamit dhe Nicës. Për këtë arsye, gjatë procesit negociues, Ekipi Negociator duhet të demonstrojë se vendi i tyre ka ose është në gjendje të përkthejë dhe përshtasë secilin nga 35 kapitujt e acquis-it të BE-së në legjislacionin kombëtar. Pjesëmarrësit e procesit negociator janë vendi kandidat në njërën anë, dhe shtetet anëtare të BE-së në anën tjetër. Përsa i përket Unionit, është Këshilli i Ministrave (që përfaqëson shtetet anëtare) vendimmarrësi primar, në konsultim me Parlamentin Evropian dhe institucione të tjera, nëse është e nevojshme. Nga ana e tij, vendi kandidat – Kroacia në këtë rast - emëron një Kryenegociator, me një grup ekspertësh që do të përbëjë Ekipin Negociues. Ata konsultohen me të gjitha instancat qeveritare dhe me grupet e interesit, me bizneset, sindikatat, shoqërinë civile, grupet rajonale dhe përfaqësuesit e të gjitha interesave të shoqërisë së tyre. E gjithë kjo ndodh para fillimit të punës për përmbushjen e kërkesave të çdo kapitulli duke plotësuar kriteret për hyrjen në BE. Në thelbin e procesit qëndron një kuadër bazik negociatash267:

• Kandidati duhet të pranojë ligjin e BE-së; • Ai duhet të miratojë, implementojë dhe përforëcojë ligjin e BE-së; • Komisioni Evropian duhet të verifikojë dhe të monitorojë këtë proces; • Komisioni Evropian duhet të propozojë, në përgjigje të pozicionit negociues të

kandidatit, pozicionet e përbashkëta negociuese për çdo kapitull në lidhje me çështjet e "kompetencës komunitare";

• Këshilli i Ministrave i BE-së duhet të miratojë këto pozita negociuese në unanimitet;

• Të dy palët mund të negociojnë ndonjë çështje akoma të pazgjidhur; • Kapitujt mbyllen përkohësisht pasi marrëveshja është arritur në çdo anë; • Sapo marrëveshja e plotë është arritur, rezultatet e negociatave përfshihen në një

"Traktat Anëtarësimi"; • Ky traktat i dorëzohet Këshillit për miratim dhe Parlamentit Evropian për

aprovim. • Pas nënshkrimit, Traktati i Anëtarësimit kalon në Shtetet Anëtare dhe tek vendi

kandidat për ratifikim, i cili kërkon, në shumicën e rasteve, një referendum.

267 EU - Croatia Negotiations, What are Accession Negotiations and how do the negotiations proceed?, Delegation of the European Union to the Republic of Croatia; e vlefshme në: http://www.delhrv.ec.europa.eu/?lang=en&content=66 (aksesuar më 29 korrik 2013)

101

• Kur këto veprime janë ndërmarrë – zgjasin minimumi një vit - Traktati hyn në fuqi dhe kandidati bëhet një Shtet Anëtar, në një datë të parapërcaktuar.

Faza e parë e negociatave – standarde në procedurën e Komisionit Evropian – është screening (shqyrtimi, ekzaminimi), që sjell së bashku ekspertë nga Kroacia dhe Komisioni Evropian. Kjo fazë nisi në tetor 2005 dhe zgjati deri më tetor 2006. Kjo fazë kishte si qëllim sqarimin në detaje të legjislacionit të BE-së, kapitull pas kapitulli, si dhe vlerësimin e planeve të Kroacisë për miratimin dhe implementimin e tij. Bazuar në screening, BE-ja do të vendoste për hapjen e negociatave për secilin kapitull të acquis communautaire.268

Çdo kapitull shqyrtohet veçantë, por procesi mund të lejojë screening simultanë të disa kapitujve. Ky proces është i përbërë efektivisht nga katër stade269:

• Faza e parë: Një shpjegim i detajuar i acquis-it dhe i të gjitha derivateve të tij nga Komisioni Evropian;

• Faza e dytë: Ekspertët kombëtarë shpjegojnë situatën në Kroaci dhe paraqesin pozicionin e tyre;

• Faza e tretë: Komisioni shkruan një raport shqyrtimi për t’ia paraqitur Shteteve Anëtare, duke rekomanduar nëse negociatat mbi një kapitull do të hapen - ose jo;

• Faza e katërt: Shtetet Anëtare në Këshill vendosin nëse janë dakort apo jo për të hapur kapitullin.

Në secilin kapitull, Këshilli i Ministrave të BE-së bie dakord për një Pozicion të Përbashkët (EU Common Position), bazuar mbi një draft hartuar nga Komisioni i Pozicionit të Përbashkët. Në lidhje me pozicionimin e vendit kandidat, ky komision ka kompetenca që:

• Të kërkojë më shumë informacion; • Të vendosë kushte specifike për negociatat; • Të përcaktojë standardet për mbylljen e negociatave.

Pozicioni i Përbashkët i Këshillit Evropian është i nevojshëm para se të mbyllet një kapitull. Mbyllja e përkohshme mund të dakortësohet kur pala e BE-së të jetë kënaqur që:

• Kandidati ka treguar një nivel të lartë të përgatitjes; • Standardet janë plotësuar; • Masat tranzitore janë kapërcyer.

Megjithatë, mbyllja e një kapitulli është vetëm e përkohshme: të gjithë kapitujt mund të rihapen para se të miratohen të gjithë kapitujt en bloc.

268 Ibrahimi, Arta. Integrimi i Ballkanit Perëndimor Në UE. Logos: Shkup/Prishtinë/Tiranë, 2009, fq. 89. 269 EU - Croatia Negotiations, What are Accession Negotiations and how do the negotiations proceed?, Delegation of the European Union to the Republic of Croatia.

102

Organet e mëposhtme të Strukturës së Negociatave Kroate kanë qenë të përfshirë në procesin e përgatitjes së pozicioneve negociuese270:

1. Delegacioni i Shtetit i Republikës së Kroacisë për Negociatat e Anëtarësimit të Republikës së Kroacisë në Bashkimin Evropian.

2. Komiteti Koordinues për Anëtarësimin e Republikës së Kroacisë në Bashkimin Evropian.

3. Ekipi Negociues për Anëtarësimin e Republikës së Kroacisë në Bashkimin Evropian.

4. Grupet e Punës përgatitjen e negociatave për kapitujt individual të acquis-it të BE-së.

5. Zyra e Shefit Negociues. 6. Sekretariati i Ekipit Negociues.

Negociatat e Kroacisë me Bashkimin Evropian janë përshkruar në mënyrë të përmbledhur më poshtë: Kapitulli 1: Lëvizja e lirë e mallrave Parimi i lëvizjes së lirë të mallrave parashikon që prodhimet duhet të tregtohen lirisht nga njëra pjesë e Unionit në një tjetër. Në një numër sektorësh, ky parim i përgjithshëm është plotësuar me një kuadër të harmonizuar rregullator, duke ndjekur "strategjinë e vjetër" (vendosja e specifikimeve të sakta të produkteve) ose "strategjinë e re" (vendosja e kërkesave të përgjithshme të produkteve). Legjislacioni i harmonizuar evropian i produkteve, i cili duhet përshtatur në nivel kombëtar, përfaqëson pjesën më të madhe të acquis-it në këtë kapitull. Për më tepër, kapaciteti administrativ i nevojshëm është thelbësor për të vendosur kufizime mbi tregtinë nga ana e Vendeve Anëtare dhe për të zbatuar masat horizontale dhe proceduriale në fusha të tilla si standartizimi, akreditimi, metrologjia dhe vëzhgimi i tregut. Kroacia do ta marrë përsipër për ta zbatuar acquis-in e këtij kapitulli, duke filluar nga data e anëtarësimit.271 Kapitulli 2: Lëvizja e lirë e punëtorëve Acquis-i në këtë kapitull parashikon që qytetarët evropianë të një Shteti Anëtar të kenë të drejtën për të punuar në një Shtet tjetër Anëtar. Punëtorët emigrantë të BE-së duhet të trajtohen në të njëjtën mënyrë si punëtorët vendas, përsa i përket kushteve të punës, avantazheve sociale dhe taksave. Acquis-i për këtë kapitull përfshin gjithashtu një mekanizëm për koordinimin e sigurisë sociale për personat e siguruar dhe anëtarët e familjeve të tyre që lëvizin në një tjetër Shtet Anëtar.272

270 EU accession negotiations institutional frame for Albania: In quest of efficiency and multi-actor involvement, Policy Paper, European Movement in Albania, July 2014, fq. 5; e vlefshme në: http://www.em-al.org/index.php/en/aktivitete-4/aktivitete-5/114-policy-paper-eu-accession-negotiations-institutional-frame-for-albania-in-quest-of-efficiency-and-multi-actor-involvement; (aksesuar më 12 dhjetor 2014). 271 Information on the Results of the EU Accession Negotiations with Croatia, Compiled by the Directorate General for Enlargement European Commission, November 2011, e vlefshme në: http://www.delhrv.ec.europa.eu/?lang=en&content=3708 (aksesuar më 30 korrik 2013) 272 Delegation of the European Union to the Republic of Croatia, Negotiations Chapters, chapter 2; e vlefshme në: http://ec.europa.eu/enlargement/pdf/croa.....2_hr_internet_en.pdf

103

Në përputhje me marrëveshjet kalimtare mbi lëvizjen e lirë të punëtorëve të parashtruara në zgjerimet e viteve 2004 dhe 2007, janë miratuar masat e mëposhtme, që lidhen me lirinë e lëvizjes për punëtorët nga Kroacia për në Shtetet Anëtare aktuale273:

� një periudhë dyvjeçare gjatë të cilës, Shtetet Anëtare do aplikojnë masa kombëtare për Kroacinë;

� pas kësaj periudhe, do të bëhen rishikime: para mbarimit të vitit të dytë bëhet një rishikim automatik. Procedura përfshin një raport nga Komisioni, por e lë vendimin për të zbatuar acquis-in, në duart e Shteteve Anëtare aktuale;

� marrëveshjet kalimtare duhet të mbarojnë pas pesë vjetësh, por në rast problemesh në vazhdim, masat mund të aplikohen edhe për dy vjet të tjera;

� masat mbrojtëse mund të aplikohen nga Shtetet Anëtare deri në fund të vitit të shtatë.

Kapitulli 3: E drejta e vendosjes dhe liria për të ofruar shërbime Shtetet Anëtare duhet të sigurojnë që e drejta e vendosjes e banorëve të BE-së dhe e personave legalë në çdo vend anëtar, si dhe liria e të ofruarit të shërbimeve ndërkufitare, nuk pengohen nga legjislacioni kombëtar, përveç përjashtimeve të parashikuara në Traktat. Acquis-i gjithashtu harmonizon rregullat për profesione të rregulluara, për të garantuar njohjen reciproke të kualifikimeve dhe të diplomave midis Shteteve Anëtare. Përsa i përket shërbimit postar, acquis-i gjithashtu synon hapjen e shërbimit postar ndaj konkurencës në një mënyrë graduale dhe të kontrolluar, brenda një kuadri rregullator që siguron një shërbim universal. Sipas kapitullit 3, Kroacisë i duhet të përmbushë pesë kushte; të njohë kualifikimet profesionale për qytetarët e BE-së; përsa i përket të drejtës së vendosjes, Kroacia do të duhet të shfuqizojë çdo kërkesë për kombësi; duhet të harmonizojë legjislacionin e saj, në mënyrë që ta sjellë atë në përputhje të plotë me kërkesat e Marrëveshjes së Stabilizim-Asociimit; Kroacia duhet të harmonizojë legjislacionin e saj me acquis-in mbi të huajt, ofrimin e shërbimeve ndërkufitare mbi baza të përkohshme, si dhe shërbimet postare.274 Kapitulli 4: Lëvizja e lirë e kapitalit Shtetet Anëtare duhet të heqin, me disa përjashtime, të gjitha kufizimet lidhur me qarkullimin e kapitalit si brenda BE-së ashtu edhe mes vendeve anëtare dhe vendeve të treta. Acquis-i gjithashtu përmban rregulla lidhur me pagesat ndërkufitare si dhe me kryerjen e transfertave që kanë të bëjnë me sigurinë. Direktiva për luftën kundër pastrimit të parave dhe financimeve terroriste kërkon operatorë bankarë dhe ekonomikë, veçanërisht kur bëhet fjalë për sende me shumë vlerë dhe për transaksione të mëdha monetare, për të identifikuar klientët si dhe për të njoftuar kryerjen e disa transaksioneve të caktuara. Një kërkesë kyçe për të luftuar krimin financiar është krijimi i një administrate efikase dhe të kapaciteteve zbatuese, përfshirë bashkëpunimin mes

273 Information on the Results of the EU Accession Negotiations with Croatia, Compiled by the Directorate General for Enlargement European Commission, November 2011, fq. 6. 274 Council of the European Union, Fourth meeting of the Accession Conference at ministerial level with Croatia, Brussels, 26 June 2007, fq. 2.

104

autoriteteve që vëzhgojnë e zbatojnë ligjin dhe prokurorive.275 Kroacia do të marrë përsipër të zbatojë acquis-in, sipas këtij kapitulli, që nga data e hyrjes në BE. Kapitulli 5: Prokurimet publike Acquis-i mbi prokurimin publik është i bazuar në parimet e përgjithshme të Traktatit të BE-së për transparencën, trajtimin e barabartë dhe mos diskriminimin. Për më tepër, ka rregulla të posaçme lidhur me koordinimin e dhënies së kontratave publike për vepra, shërbime dhe pajisje, për entitete tradicionale kontraktuese dhe për sektorë të posaçëm. Acquis-i gjithashtu përmban rregulla specifike lidhur me rishikimin e procedurave dhe për mundësinë e kompensimeve. Për implementimin e këtyre rregullave, janë të nevojshme organe të specializuara.276 Kroacia do të marrë përsipër të zbatojë acquis-in e këtij kapitulli, që nga data e anëtarësimit. Kapitulli 6: Ligji i kompanive Acquis-i për ligjin e Kompanisë përmban rregulla për formimin, regjistrimin, bashkimin dhe ndarjen e kompanive. Përsa i përket fushës së raportimit financiar, acquis-i specifikon rregulla për paraqitjen e llogarive vjetore dhe atyre të konsoliduara, përfshirë rregulla të thjeshtuara për kompanitë e vogla dhe të mesme (SME). Aplikimi i Standardeve Ndërkombëtare të Llogarive është i detyrueshëm për disa entitete me interes publik. Për më tepër, acquis-i specifikon rregulla për miratimin, integritetin profesional dhe pavarësinë e auditimeve statutore.277 Kroacia do të marrë përsipër të zbatojë acquis-in, sipas këtij kapitulli, që nga data e hyrjes në BE. Kapitulli 7: Ligji i pronësisë intelektuale Acquis-i për të drejtat e pronësisë intelektuale specifikon rregulla të harmonizuara për mbrojtjen ligjore të së drejtës së autorit dhe të drejta të tjera të lidhura me të. Kushte specifike zbatohen për mbrojtjen e bazës së të dhënave, programeve kompjuterike, topografive, transmetimeve satelitore dhe ritransmetimeve kabllore. Në fushën e të drejtave industriale të pronësisë, acquis-i parashtron rregulla të harmonizuara për mbrojtjen ligjore të modeleve dhe markave të tregtisë. Të tjera kushte specifike zbatohen për zbulimet bioteknologjike, farmaceutike dhe produktet për mbrojtjen e bimëve. Së fundi, acquis-i përmban rregulla të harmonizuara për zbatimin e të drejtave të autorit dhe të drejta të përafërta, si dhe për të drejtat e pronësisë industriale.278 Kapitulli 7 u hap në takimin e tretë të procesit të negociatave (29 mars 2007), ku Kroacisë iu përcaktuan dy kushte: përafrimi me acquis-in për futjen e çertifikatave të mbrojtjes suplementare dhe së dyti, për sigurimin e kapaciteteve administrative për të zbatuar të drejtat në lidhje me luftën kundër piraterisë dhe mallrave të falsifikuara, duke dhënë prova të kënaqshme nga hetimi, ndjekja penale, dhe trajtimi gjyqësor i shkeljeve.279

275 Për më shumë: http://ec.europa.eu/enlargement/pdf/croa.....4_hr_internet_en.pdf 276 Delegation of the European Union to the Republic of Croatia, Negotiations Chapters, chapter 5; e vlefshme në: http://ec.europa.eu/enlargement/pdf/croa.....5_hr_internet_en.pdf 277 Screening report Croatia, Chapter Chapter 6: Company law, e vlefshme në: http://ec.europa.eu/enlargement/pdf/croa.....6_hr_internet_en.pdf 278 Për më shumë: http://ec.europa.eu/enlargement/pdf/croa.....7_hr_internet_en.pdf 279 Akay, Mevlüde. A study of the Progress of Croatia’s EU Accessin Negotiation To Date. Queen's University Belfast Law Faculty, February 2009, fq. 4.

105

Kapitulli 8: Politika e konkurrencës Acquis-i për konkurencën përmban si politikat kundër monopoleve ashtu edhe ato të kontrollit të ndihmës shtetërore. Ai përmban rregulla dhe procedura për të luftuar sjelljen jo konkurruese të kompanive (marrëveshje kufizuese midis protagonistësh dhe abuzime me pozicionet dominuese në treg), për të shqyrtuar shkrirjet e kompanive dhe për të penguar qeveritë nga dhënia e ndihmës shtetërore që e dëmtojnë konkurrencën në tregun e brendshëm.280 Në bazë të kapitullit 8, Kroacisë i duhet të vazhdojë ndërtimin e kapacitetit të saj administrativ dhe të demonstrojë rezultate të kënaqshme në zbatimin e acquis-it në fushën e konkurrencës; të përfundojë lidhjen legjislative me acquis-in e BE-së; të adoptojë një program kombëtar ristrukturimi të përditësuar për sektorin e çelikut dhe planet individuale të biznesit, si dhe të sigurojë respektimin e plotë të rregullave të ndihmës shtetërore të BE-së në sektorin e ndërtimit të anijeve.281 Kapitulli 9: Shërbimet financiare Acquis-i në fushën e shërbimeve bankare përmban rregulla për autorizimin, veprimin dhe vëzhgimin e institucioneve financiare në fushat e sistemit bankar, siguracioneve, pensioneve shtesë, shërbimeve të investimit dhe tregjet e sigurimeve. Institucionet financiare mund të veprojnë në të gjithë Bashkimin Evropian në përputhje me parimin e “kontrollit të vendit burimor”, duke hapur degë të vetat, ose duke ofruar shërbime mbi baza ndërkufitare. Në bazë të kapitullit 9, Kroacia duhet të përmbushte pesë kushte. Ajo duhet të përshtaste ligjin kroat sipas acquis-it, veçanërisht në sektorin e sigurimeve, shërbimet e investimeve dhe tregjet e letrave me vlerë, si dhe të demonstronte përparimin e vazhdueshëm në zbatimin e kërkesave.282 Kapitulli 10: Shoqëria e informacionit dhe media Acquis-i përmban rregulla specifike lidhur me komunikimin elektronik, për shërbimet e shoqërisë së informacionit, në mënyrë të veçantë për tregtinë elektronike dhe shërbimet e aksesit të kushtëzuar, si dhe për shërbimet audiovizive. Në fushën e komunikimeve elektronike, acquis-i synon të eliminojë pengesat për funksionimin efikas të tregut të brendshëm në shërbimet dhe rrjetet e telekomunikacionit, të nxisë konkurrencën dhe të mbrojë interesat e konsumatorëve në këtë sektor, përfshirë mundësinë universale të të paturit të shërbimeve moderne. Përsa i përket politikës audiovizive, acquis-i kërkon lidhjen ligjore me Direktivën e Televizioneve Pa Kufi, që krijon kushtet për lëvizjen e lirë të transmetimeve televizive brenda Bashkimit Evropian. Acquis-i synon të vendosë një kuadër rregullator transparent, të parashikueshëm dhe efikas për transmetuesit publikë dhe privatë në përputhje me standardet evropiane. Acquis-i kërkon gjithashtu kapacitete për të marrë pjesë në programet e komuniteteve Media Plus dhe Media Training.283

280 Screening report Croatia, Chapter 8 – Competition Policy, e vlefshme në: http://ec.europa.eu/enlargement/pdf/croa.....8_hr_internet_en.pdf 281 Council of the European Union, Tenth meeting of the Accession Conference at Ministerial level with Croatia, Brussels, 30 June 2010, fq. 2. 282 Council of the European Union, Fourth meeting of the Accession Conference at ministerial level with Croatia, Brussels, 26 June 2007, fq. 2. 283 Screening report Croatia, Chapter 10 – Information society and media, e vlefshme në: http://ec.europa.eu/enlargement/pdf/croa.....0_hr_internet_en.pdf

106

Kroacia do të marrë përsipër të zbatojë acquis-in, sipas këtij kapitulli, që nga data e anëtarësimit në BE. Kapitulli 11: Bujqësia dhe zhvillimi rural Kapitulli i bujqësisë përmban një numër të madh rregullash të detyrueshme për t’u zbatuar, shumica e të cilave janë menjëherë të aplikueshme. Zbatimi i duhur i tyre, efikasiteti, si dhe kontrolli nga ana e një administrate publike efikase, janë thelbësore për funksionimin e politikës së përbashkët bujqësore. Zbatimi i tyre kërkon krijimin e sistemeve të menaxhimit dhe të cilësisë për të zbatuar masa për zhvillimin rural. Vendet anëtare duhet të jenë në gjendje të zbatojnë legjislacionin e Bashkimit Evropian lidhur me skemat e mbështetjes direkte të bujqësisë dhe të aplikojnë organizimet e tregut të përbashkët për një sërë prodhimesh bujqësore.284 Kroacia do të marrë përsipër të zbatojë acquis-in, sipas këtij kapitulli, që nga data e hyrjes në BE. Kapitulli 12: Siguria ushqimore, politikat veterinare dhe fitosanitare Ky kapitull përmban rregulla të detajuara në fushën e sigurisë ushqimore. Politika e përgjithshme e artikujve ushqimorë parashtron rregulla për higjenën dhe për prodhimin e mjeteve të konsumit. Për më tepër, acquis-i ofron rregulla të detajuara edhe për fushën e veterinarisë, që janë thelbësore për ruajtjen e shëndetit e mirëqenies së kafshëve dhe sigurisë së produkteve me origjinë shtazore në tregun e brendshëm. Në fushën fitosanitare, rregullat e Bashkimit Evropian mbulojnë çështje si, cilësia e farërave, materiali mbrojtës i bimëve, organizmat e dëmshëm dhe rritja e kafshëve.285 Kroacia do të marrë përsipër të zbatojë acquis-in, sipas këtij kapitulli, që nga data e anëtarësimit në BE. Kapitulli 13: Politika e peshkimit Acquis-i për peshkimin konsiston në rregullore që nuk kërkojnë përshtatje në legjislacionet kombëtare. Megjithatë, ai kërkon futjen e masave për të përgatitur administratën dhe operatorët për pjesëmarrje në politikat e përbashkëta të peshkimit, që mbulon politikën e tregut, burimet dhe menaxhimin e flotave, inspektimin dhe kontrollin, veprimet e strukturuara dhe kontrollin e ndihmës së shtetit. Në disa raste, duhet të zbatohen marrëveshjet ekzistuese të peshkimit dhe konventat me vende të treta ose organizata ndërkombëtare.286 Kroacia do të marrë përsipër të zbatojë acquis-in, sipas këtij kapitulli, që nga data e anëtarësimit në BE. Kapitulli 14: Politika e Transportit Legjislacioni i transportit i Bashkimit Evropian synon të përmirësojë funksionimin e tregut të brendshëm duke nxitur përdorimin e shërbimeve të transportit që janë të sigurta, efikase, të padëmshme për ambjentin dhe në shërbim të qytetarëve. Acquis-i për transportin mbulon sektorët e transportit rrugor, hekurudhat, rrugët e brendshme ujore,

284 Delegation of the European Union to the Republic of Croatia, Negotiations Chapters, chapter 11; e vlefshme në: http://ec.europa.eu/enlargement/pdf/croa.....1_hr_internet_en.pdf 285 Screening report Croatia, Chapter 12; e vlefshme në: http://ec.europa.eu/enlargement/pdf/croa.....2_hr_internet_en.pdf 286 Për më shumë: http://ec.europa.eu/enlargement/pdf/croa.....3_hr_internet_en.pdf

107

transportin e kombinuar, aviacionin dhe transportin detar. Ai i kushton rëndësi standardeve teknike dhe të sigurisë, standardeve sociale, kontrollit shtetëror dhe liberalizimit të tregut në kontekstin e tregut të brendshëm të transportit. 287 Kroacia do të marrë përsipër të zbatojë acquis-in, sipas këtij kapitulli, që nga data e hyrjes në BE. Kapitulli 15: Energjitika Objektivat e politikës energjitike të Bashkimit Evropian përfshijnë përmirësimin e konkurrencës, sigurimin e burimeve energjitike dhe mbrojtjen e ambjentit. Acquis-i në fushën e energjitikës përmban rregulla dhe politika, veçanërisht në lidhje me konkurrencën dhe ndihmat shtetërore (përfshirë sektorin e qymyrit), tregun e brendshëm energjitik (hapjen e tregjeve të elektricitetit dhe të gazit, nxitjen e burimeve të rinovueshme të energjisë), efikasitetin energjitik, energjinë bërthamore, sigurinë bërthamore dhe mbrojtjen nga rrezatimi.288 Kroacia do të marrë përsipër të zbatojë acquis-in, sipas këtij kapitulli, që nga data e anëtarësimit në BE. Kapitulli 16: Taksimi Acquis-i për taksimin mbulon gjerësisht fushën e taksimit indirekt, kryesisht Taksën e Vlerës së Shtuar dhe akcizat. Ai parashtron qëllimin, përcaktimet dhe parimet e TVSH-së. Akcizat për prodhimet e duhanit, pijet alkolike dhe prodhimet energjitike janë gjithashtu subjekt i legjislacionit të Bashkimit Evropian. Përsa i përket taksimit direkt, acquis-i mbulon disa aspekte të taksimit të të ardhurave nga kursimet e individëve dhe të taksës së korporatave. Më tej, Shtetet Anëtare janë të angazhuara të zbatojnë parimet e Kodit të Sjelljes për Taksimin e Bizneseve, që synon eliminimin e masave të dëmshme të taksave. Bashkëpunimi administrativ dhe asistenca e përbashkët midis Shteteve Anëtare synon të sigurojë funksionimin efikas të tregut të brendshëm përsa i përket taksimit dhe ofron mjete për të ndaluar evazionin e taksave dhe shmangien nga taksimi brenda Komunitetit.289 Kroacia do të marrë përsipër të zbatojë acquis-in, sipas këtij kapitulli, që nga data e hyrjes në BE. Kapitulli 17: Politika ekonomike dhe financiare Acquis-i në fushën e politikës ekonomike dhe monetare specifikon rregulla që kërkojnë pavarësinë e bankave qendrore në Shtetet Anëtare, duke ndaluar financimin direkt të sektorit publik nga bankat qendrore dhe duke ndaluar aksesin e privilegjuar të sektorit publik tek institucionet financiare. Shtetet Anëtare priten që t’i koordinojnë politikat e tyre ekonomike dhe janë subjekt i Paktit të Stabilitetit. Shtetet e reja Anëtare janë gjithashtu të angazhuara që të zbatojnë kriteret e parashtruara në Traktat me qëllim që të jenë në gjendje të përdorin Euron, në kohën e duhur, pas anëtarësimit. Deri atëherë, ato do të marrin pjesë në Bashkimin Ekonomik dhe Financiar si Shtete Anëtare me përjashtim të përdorimit të Euros dhe do t’i trajtojnë kurset e këmbimit si një shqetësim i përbashkët. Kroacia do të marrë përsipër dhe do të zbatojë acquis-in, sipas këtij kapitulli,

287 Screening report Croatia, Chapter 14: Transport policy, e vlefshme në: http://ec.europa.eu/enlargement/pdf/croa.....4_hr_internet_en.pdf 288 Për më shumë: http://ec.europa.eu/enlargement/pdf/croa.....5_hr_internet_en.pdf 289 Screening report Croatia, Chapter 16 – Taxation; e vlefshme në: http://ec.europa.eu/enlargement/pdf/croa.....6_hr_internet_en.pdf

108

që nga data e pranimit. Ajo do të marrë pjesë në EMU (Bashkimi Ekonomik dhe Monetar) pas anëtarësimit, me statusin e një vendi me një përjashtim në nenin 139 të Traktatit për funksionimin e Bashkimit Evropian.290 Kapitulli 18: Statistikat Acquis-i në fushën e statistikave kërkon ekzistencën e një infrastrukture statistikore të bazuar në parime si paanshmëria, besueshmëria, transparenca, konfidencialiteti i të dhënave individuale dhe shpërndarja e statistikave zyrtare. Institutet kombëtare të statistikave veprojnë si referencë dhe pika ankorimi për shpërndarjen e informacionit statistikor. Acquis-i mbulon metodologjinë, klasifikimet dhe procedurat për mbledhjen e të dhënave në fusha të ndryshme siç janë statistikat makroekonomike dhe të çmimeve, statistikat demografike, shoqërore, rajonale, si dhe statistikat për biznesin, transportin, tregtinë e jashtme, bujqësinë, ambjentin, shkencën dhe teknologjinë. Përshtatja në legjislacionin kombëtar nuk është e nevojshme duke qenë se shumica e acquis-it merr formën e rregulloreve. Kroacia do të marrë përsipër ta zbatojë acquis-in sipas këtij kapitulli, që nga data e anëtarësimit. Kapitulli 19: Politika sociale dhe punësimi Acquis-i në fushën sociale përfshin standardet minimale në fushat e ligjit të punësimit, barazisë, shëndetit, sigurisë në punë dhe anti-diskriminimit. Vendet Anëtare marrin pjesë në dialogun social në nivel evropian dhe në proceset e politikë-bërjes së Bashkimit Evropian në fusha të tilla si, politika e punësimit, përfshirja dhe mbrojtja sociale. Fondi Social Evropian është mjeti kryesor financiar nëpërmjet të cilit Bashkimi Evropian mbështet zbatimin e strategjisë së tij të punësimit dhe kontribuon për përpjekjet e përfshirjes (rregullat e zbatimit mbulohen nga Kapitulli 22, që merret me të gjitha instrumentet strukturore).291 Kroacia do të marrë përsipër të zbatojë acquis-in, sipas këtij kapitulli, që nga data e hyrjes në BE. Kapitulli 20: Ndërmarrjet dhe politika industriale Politika industriale e Bashkimit Evropian synon të nxisë strategjitë industriale që rrisin konkurrencën duke përshpejtuar përmirësimet e ndryshimeve strukturore, duke inkurajuar një mjedis të favorshëm për krijimin dhe rritjen e biznesit brenda Bashkimit Evropian, si dhe investimet e brendshme dhe ato të jashtme. Ai synon gjithashtu që të përmirësojë klimën e përgjithshme të biznesit në të cilën veprojnë ndërmarrjet e vogla dhe të mesme. Zbatimi i politikës së ndërmarrjeve dhe asaj industriale kërkon kapacitete të përshtatshme administrative në nivel kombëtar, rajonal dhe lokal.292 Kapitulli 21: Rrjetet trans–evropiane Ky kapitull mbulon politikën e rrjeteve trans-evropiane në fushën e transportit, telekomunikacionit dhe të infrastrukturës energjitike, përfshirë edhe udhëzimet e

290 Information on the Results of the EU Accession Negotiations with Croatia, Compiled by the Directorate General for Enlargement European Commission, November 2011, fq. 16. 291 Për më shumë: http://ec.europa.eu/enlargement/pdf/croa.....9_hr_internet_en.pdf 292 Screening report Croatia, Chapter 20: Enterprise and industrial policy; e vlefshme në: http://ec.europa.eu/enlargement/pdf/croa.....0_hr_internet_en.pdf

109

komunitetit lidhur me zhvillimin e Rrjeteve Trans-Evropiane dhe masat ndihmëse për zhvillimin e projekteve me interes të përbashkët. Vendosja dhe zhvillimi i Rrjeteve Trans–Evropiane, nxitja e ndërlidhjeve të përshtatshme, si dhe ndër-operativiteti i rrjeteve kombëtare synojnë të përfitojnë maksimalisht nga tregu i brendshëm dhe të kontribuojnë në rritjen ekonomike dhe në krijimin e vendeve të punës në Bashkimin Evropian.293 Kapitulli 22: Politika rajonale dhe koordinimi i instrumenteve strukturore Acquis-i në këtë kapitull konsiston kryesisht në rregulloret kuadër dhe ato zbatuese, çka nuk nënkupton përshtatjen në legjislacionin kombëtar. Ato parashtrojnë rregullat për hartimin, miratimin dhe zbatimin e Fondeve Strukturore dhe programet e Fondeve Kohezive që reflektojnë organizimin territorial të secilit vend. Këto programe negociohen dhe pranohen nga Komisioni, por zbatimi i tyre është përgjegjësi e secilit vend anëtar. Shtetet Anëtare duhet që ta pranojnë në përgjithësi legjislacionin e Bashkimit Evropian, për shembull në fushat e prokurimeve publike, konkurrencës dhe ambjentit kur bëhet përzgjedhja dhe zbatimi i projekteve. Shtetet Anëtare duhet të kenë një kuadër institucional si dhe kapacitete të përshtatshme administrative për të siguruar programimin, zbatimin, monitorimin dhe vlerësimin në një mënyrë të drejtë dhe efikase financiarisht nga ana e menaxhimit dhe e kontrollit financiar.294 Kroacia do të marrë përsipër të zbatojë acquis-in, sipas këtij kapitulli, që nga data e anëtarësimit në BE. Kapitulli 23: Drejtësia dhe të drejtat themelore Politikat e Bashkimit Evropian në fushën e drejtësisë dhe të të drejtave themelore synojnë që të ruajnë dhe të zhvillojnë më tej Bashkimin Evropian si një zonë të lirisë, sigurisë dhe drejtësisë. Krijimi i një sistemi drejtësie të pavarur dhe efikas ka rëndësi të jashtëzakonshme. Paanshmëria, integriteti dhe një nivel i lartë cilësie nga gjykatat janë thelbësore për ruajtjen e shtetit ligjor. Kjo kërkon një angazhim serioz për të eliminuar influencat nga jashtë mbi sistemin e drejtësisë, si dhe për t’i ofruar burime të mjaftueshme financiare si dhe specializime. Garancitë ligjore për zhvillimin e procedurave të drejta gjyqësore duhet të jenë të mira. Shtetet Anëtare duhet ta luftojnë me efikasitet korrupsionin, pasi ai paraqet një kërcënim për stabilitetin e institucioneve demokratike dhe shtetin ligjor. Një kuadër solid ligjor dhe institucione të besueshme janë shumë të nevojshme për të patur një politikë koherente për pengimin dhe parandalimin e korrupsionit. Shtetet Anëtare duhet të sigurojnë respektimin e të drejtave themelore dhe të drejtat e qytetarëve të BE-së, siç janë të garantuara nga acquis-i dhe nga Karta e të Drejtave Themelore. Kroacia do të marrë përsipër të zbatojë acquis-in, sipas këtij kapitulli, që nga data e anëtarësimit në BE.295 Në takimin e dhjetë për negociatat me Kroacinë, në nivel ministror, Këshilli i Bashkimit Evropian nënvizoi rëndësinë e kushteve të kapitullit 23. Sipas këtij kapitulli Kroacia duhet të plotësonte një sërë kriteresh:

293 Information on the Results of the EU Accession Negotiations with Croatia, Compiled by the Directorate General for Enlargement European Commission, November 2011, fq. 16. 294 Për më shumë: http://ec.europa.eu/enlargement/pdf/croa.....2_hr_internet_en.pdf 295 Screening report Croatia, Chapter 24: Justice, freedom and security; e vlefshme në: http://ec.europa.eu/enlargement/pdf/croa...24_hr_internet_en.pdf

110

♣ të përditësojë Strategjinë e saj të Reformave në Gjyqësor dhe Planin e Veprimit, si dhe të sigurojë zbatimin efektiv;

♣ të forcojë përgjegjshmërinë, pavarësinë, paanshmërinë dhe profesionalizmin e gjyqësorit;

♣ të përmirësojë efikasitetin e gjyqësorit; ♣ të përmirësojë trajtimin e rasteve të brendshme të krimeve të luftës; ♣ të ndërtojë një udhërrëfyes për rezultatet thelbësore në luftën kundër krimit të

organizuar dhe korrupsionit në të gjitha nivelet, përfshirë korrupsionin e nivelit të lartë, si dhe në sektorin e ndjeshëm si prokurimi publik;

♣ të ndërtojë një udhërrëfyes për forcimin e masave parandaluese në luftën kundër korrupsionit dhe konfliktit të interesave;

♣ të forcojë mbrojtjen e minoriteteve, edhe përmes zbatimit efektiv të Ligjit Kushtetues për të Drejtat e Pakicave Kombëtare;

♣ të zgjidhë çështjet e pazgjidhura të kthimit të refugjatëve, si dhe; ♣ të përmirësojë mbrojtjen e të drejtave të njeriut. Bashkimi Evropian gjithashtu theksoi se bashkëpunimi i plotë me Gjykatën Penale Ndërkombëtare për Ish-Jugosllavinë mbetet një kusht për përparimin e Kroacisë në të gjithë procesin e anëtarësimit, duke përfshirë mbylljen e përkohshme të këtij kapitulli, në përputhje me kuadrin negociues të miratuar nga Këshilli më 3 tetor 2005.296 Kapitulli 24: Drejtësia, liria dhe siguria Politika e BE-së në këtë kapitull ka të bëjë me çështje të tilla si kontrolli i kufijve, vizave, emigracioni i jashtëm, azili, bashkëpunimi policor, lufta kundër krimit të organizuar dhe terrorizmit, bashkëpunimi në luftën kundër drogës, bashkëpunimi për doganat dhe bashkëpunimi në çështjet e krimit dhe të veprave penale. Shtetet Anëtare duhet të jenë të mirëpajisura me qëllim që ta implementojnë siç duhet kuadrin në rritje të rregullave të përbashkëta. Mbi të gjitha, kjo kërkon një administratë me kapacitete, të aftë dhe të fortë brenda agjencive të specializuara për zbatimin e ligjit, si dhe të agjencive të tjera të afërta me to, që duhet të ruajnë standardet e përshtatshme. Të paturit e një policie profesionale, të besueshme dhe efikase është mjaft e rëndësishme. Pjesa më e detajuar e politikave të BE-së për çështjet e drejtësisë, lirisë dhe sigurisë është acquis-i për zonën Schengen, i cili parashikon heqjen e kontrollit në kufijtë e brendshëm të BE-së. Megjithatë, për Vendet e reja Anëtare, pjesë të rëndësishme të acquis-it për Schengenin zbatohen pas një vendimi të Këshillit që merret pas anëtarësimit. Kroacia do të marrë përsipër të zbatojë acquis-in, sipas këtij kapitulli, që nga data e aderimit, subjekt i marrëveshjeve specifike të parashtruara më poshtë297:

296 Council of the European Union, Tenth meeting of the Accession Conference at Ministerial level with Croatia, Brussels, 30 June 2010, fq. 2-3. 297 Information on the Results of the EU Accession Negotiations with Croatia, Compiled by the Directorate General for Enlargement European Commission, November 2011, fq. 19.

111

Kufijtë e jashtëm dhe të Shengenit Kroacisë i është dhënë një masë kalimtare, sipas të cilës ajo mund të ruajë pikat e përbashkëta të kufirit me Bosnje-Hercegovinën, derisa të amendohet Kodi i Kufijve apo deri në pranimin e saj në Shengen. Kapitulli 25: Shkenca dhe kërkimet Acquis-i në fushën e shkencës dhe të kërkimeve nuk parashikon përshtatjen e ligjeve të BE-së në sistemet ligjore të Vendeve Anëtare. Kapacitetet zbatuese kanë të bëjnë me ekzistencën e kushteve të nevojshme për pjesëmarrjen aktive në Programet Kuadër të BE-së. Me qëllim që të sigurohet anëtarësim i plotë dhe i suksesshëm në Programet Kuadër, Shtetet Anëtare duhet të sigurojnë kapacitete të nevojshme zbatuese në fushën e kërkimeve dhe të zhvillimit teknologjik, përfshirë edhe njerëzit e përshtatshëm. Kroacia do të marrë përsipër të zbatojë acquis-in, sipas këtij kapitulli, që nga data e anëtarësimit.298 Kapitulli 26: Arsimi dhe kultura Fushat e arsimit, trajnimit, rinisë dhe kulturës janë kryesisht kompetencë e Shteteve Anëtare. Acquis-i në këto fusha përbëhet kryesisht nga një kuadër bashkëpunimi nëpërmjet programeve dhe të ashtuquajturës ‘Metodë e Hapur e Koordinimit’ (MHK), e cila synon në konvergjencën e politikave kombëtare dhe arritjen e objektivave të përbashkëta. Në fushën e arsimit dhe të rinjve, Shtetet Anëtare duhet të sigurojnë një menaxhim efektiv të programeve të decentralizuara të BE-së. Acquis-i gjithashtu detyron Shtetet Anëtare të lehtësojnë arsimimin e fëmijëve të punëtorëve emigrantë në BE, si dhe të parandalojnë diskriminimin ndaj qytetarëve të BE-së. Në fushën e kulturës, Konventa e UNESCO-s për Mbrojtjen dhe Promovimin e Diversitetit të Shprehjeve Kulturore, ratifikuar nga KE-ja, është një element thelbësor i acquis-it. Kroacia do të marrë përsipër të zbatojë acquis-in, sipas këtij kapitulli, që nga data e anëtarësimit.299 Kapitulli 27: Ambjenti Politika e mjedisit e BE-së synon të nxisë zhvillimin e qëndrueshëm dhe të mbrojë ambjentin për brezat e tanishëm dhe ata të ardhshëm. Kjo politikë bazohet në marrjen e masave parandaluese, pagimin për ndotjen, luftën kundër dëmtimit të ambjentit në burimet e veta, përgjegjësinë e përbashkët, si dhe integrimin e mbrojtjes së ambjentit në politika të tjera të BE-së. Acquis-i përmban rreth 200 akte të rëndësishme ligjore që mbulojnë legjislacionin horizontal, ujin dhe cilësinë e ajrit, menaxhimin e mbeturinave, mbrojtjen e natyrës, kontrollin e ndotjes industriale dhe menaxhimin e riskut, organizmat e modifikuar gjenetikisht dhe kimikisht, zhurmat dhe pyjet. Përputhja me acquis-in kërkon investime serioze. Një administratë e fortë dhe e mirëpajisur në nivel kombëtar dhe lokal është e domosdoshme për zbatimin e acquis-it për ambjentin.300 Kroacia do të marrë përsipër të zbatojë acquis-in, sipas këtij kapitulli, që nga data e hyrjes në BE.

298Për më shumë: http://ec.europa.eu/enlargement/pdf/croa.....5_hr_internet_en.pdf 299 Information on the Results of the EU Accession Negotiations with Croatia, Compiled by the Directorate General for Enlargement European Commission, November 2011, fq. 20. 300 Screening report Croatia, Chapter 27: Environment; e vlefshme në: http://ec.europa.eu/enlargement/pdf/croa.....7_hr_internet_en.pdf

112

Kapitulli 28: Mbrojtja e konsumatorit dhe e shëndetit Kapitulli mbulon interesat e qytetarëve të BE-së lidhur me politikën e konsumit, sidomos të sigurisë dhe interesave ekonomike, si dhe shëndetin publik. Acquis-i në fushën e mbrojtjes së konsumatorit përfshin: rregullat për qeverisjen e mbrojtjes së konsumatorit; aspektet që lidhen me sigurinë e produkteve të përgjithshme të konsumit, të tilla si imitimet e rrezikshme, përgjegjësia për prodhimet me defekte, etj. Komisioni Evropian çdo vit pranon rreth 150 paraqitje për prodhime të rrezikshme. Shtetet Anëtare i dërgojnë paraqitjet tek sistemi për alarmim të shpejtë (Rapid Alert System - RAPEX).301 Acquis-i në fushën e shëndetit publik mbulon kontrollin e duhanit, gjakun, indet, qelizat dhe organet, të drejtat e pacientëve për kujdes shëndetësor ndërkufitar, sëmundjet ngjitëse, si edhe tema të tilla si çështja e kancerit, shëndeti mendor, etj. Implementimi dhe zbatimi i politikave të mbrojtjes së konsumatorit dhe shëndetit kërkojnë kapacitete të përshtatshme administrative dhe infrastrukturore në nivel kombëtar, rajonal dhe lokal. Kroacia do të marrë përsipër të zbatojë acquis-in, sipas këtij kapitulli, që nga data e anëtarësimit.302 Kapitulli 29: Bashkimi doganor Acquis-i në bashkimin doganor konsiston thuajse tërësisht në legjislacionin që i lidh të gjitha Shtetet Anëtare. Ai përfshin Kodin Doganor të BE-së dhe kushtet e tij të zbatimit, nomenklaturën e kombinuar, tarifat e përbashkëta doganore dhe kushtet mbi klasifikimin e tarifave, kushtet lehtësuese doganore, heqjen e taksës dhe disa kuota tarifore, si dhe saktësime të tjera siç janë ato lidhur me kontrollin doganor të mashtrimit dhe të mallrave pirate, drogën, eksportin e mallrave kulturore si edhe asistencën e përbashkët administrative në fushën e çështjeve doganore dhe të tranzitit.303 Kapitulli 29 kërkonte që Kroacia të përmbushte tre kushte: demonstrimi i qëndrueshmërisë në zbatimin e rregullave doganore, prezantimi para Komisionit të një strategjie gjithëpërfshirëse dhe koherente përsa i përket ndërlidhjes IT, si dhe miratimin e legjislacionit në fushat që kërkojnë angazhim të mëtejshëm.304 Kroacia do të marrë përsipër të zbatojë acquis-in, sipas këtij kapitulli, që nga data e pranimit në BE. Kapitulli 30: Marrëdhëniet me jashtë Acquis-i në këtë fushë konsiston kryesisht në legjislacionin menjëherë të detyrueshëm të BE-së që nuk kërkon përshtatje në ligjet kombëtare. Legjislacioni i BE-së buron nga angazhimet tregtare dy dhe shumëpalëshe të BE-së, si edhe nga një numër masash autonome preferenciale tregtare. Në fushën e ndihmës humanitare dhe të politikës së zhvillimit, Shtetet Anëtare duhet të jenë në harmoni të plotë me legjislacionin e BE-së dhe me angazhimet ndërkombëtare, si dhe të sigurojnë kapacitete për të marrë pjesë në politikat e zhvillimit dhe ato humanitare të BE-së. Shteteve aplikante u kërkohet të

301 Anëtarësimi në Bashkimin Evropian: Për çka do të negociojmë?, Fondacioni Instituti shoqëria e hapur – Maqedoni, Shkup 2010, fq. 138. 302 Information on the Results of the EU Accession Negotiations with Croatia, Compiled by the Directorate General for Enlargement European Commission, November 2011, fq. 23. 303 Screening report Croatia, Chapter 29: Customs union; e vlefshme në: http://ec.europa.eu/enlargement/pdf/croa.....9_hr_internet_en.pdf 304 Akay, Mevlüde. A study of the Progress of Croatia’s EU Accessin Negotiation To Date. Queen's University Belfast Law Faculty, February 2009, fq. 4.

113

harmonizojnë gradualisht politikat e tyre kundrejt vendeve të treta dhe qëndrimet ndaj organizatave ndërkombëtare me politikat dhe pozicionet e miratuara nga Bashkimi Evropian dhe Shtetet e tij Anëtare. Kroacia do të marrë përsipër të zbatojë acquis-in, sipas këtij kapitulli, që nga data e pranimit.305 Kapitulli 31: Politika e jashtme, e sigurisë dhe e mbrojtjes Politika e Përbashkët e Jashtme dhe e Sigurisë dhe Politika Evropiane e Sigurisë dhe e Mbrojtjes bazohen në akte ligjore, përfshirë marrëveshjet e detyrueshme ligjore ndërkombëtare dhe mbi dokumenta politikë. Acquis-i konsiston në deklarata politike, veprime dhe marrëveshje. Shtetet Anëtare duhet të jenë në gjendje që të zhvillojnë dialog politik në kuadrin e Politikës së Përbashkët të Jashtme dhe të Sigurisë, të harmonizohen me deklaratat e BE-së, të marrin pjesë në veprimet e BE-së dhe të zbatojnë masat kufizuese dhe sanksionet për të cilat është rënë dakord. Shtetet aplikante duhet që të bëjnë harmonizimin e qëndrimeve në mënyrë progresive me deklaratat e BE-së dhe të zbatojnë sanksione dhe masa kufizuese kur dhe ku ato kërkohen.306 Kapitulli 32: Kontrolli financiar Acquis-i në këtë kapitull ka të bëjë me miratimin e parimeve të pranuara ndërkombëtarisht dhe në përputhje me ato të BE-së, si dhe me standardet e metodat e kontrollit të brendshëm publik financiar që duhet të zbatohen në sistemet e kontrollit të brendshëm të të gjithë sektorit publik, përfshirë shpenzimet e fondeve të BE-së. Veçanërisht, acquis-i kërkon menaxhimin efikas dhe transparent financiar dhe të sistemeve të kontrollit (përfshirë kontrollin apo inspektimin e vazhdueshëm); sisteme të pavarura auditimi të brendshëm; struktura të përshtatshme organizative (përfshirë koordinimin qendror); një organizim auditimi të brendshëm financiarisht të pavarur dhe operacional për të vlerësuar mes të tjerash cilësinë e sistemeve të vendosur rishtazi. Ky kapitull përfshin acquis-in për mbrojtjen e interesave financiare të BE-së dhe luftën kundër mashtrimit ku përfshihen fonde të BE-së.307 Kroacia do të marrë përsipër të zbatojë acquis-in, sipas këtij kapitulli, që nga data e pranimit në BE. Kapitulli 33: Nene financiare dhe buxhetore Ky kapitull mbulon rregullat që kanë të bëjnë me burimet financiare të nevojshme për të financuar buxhetin e BE-së (burimet e brendshme). Këto burime sigurohen kryesisht nga kontributet e vetë Shteteve Anëtare bazuar në burimet tradicionale vetjake: nga doganat dhe taksat bujqësore, nga Taksa e Vlerës së Shtuar, si dhe nga një burim i bazuar në nivelin e të ardhurave kombëtare bruto. Shtetet Anëtare duhet të kenë kapacitetet e nevojshme administrative për të koordinuar siç duhet dhe të sigurojnë me korrektësi përllogaritjen, mbledhjen, pagesat dhe kontrollin e burimeve të veta. Acquis-i në këtë fushë është i detyrueshëm dhe nuk ka nevojë të përshtatet në ligjin kombëtar.308 Kroacia

305 Për më shumë: http://ec.europa.eu/enlargement/pdf/croa.....0_hr_internet_en.pdf 306 Information on the Results of the EU Accession Negotiations with Croatia, Compiled by the Directorate General for Enlargement European Commission, November 2011, fq. 24. 307 Screening report Croatia, Chapter 32: Financial control; e vlefshme në: http://ec.europa.eu/enlargement/pdf/croa.....2_hr_internet_en.pdf 308 Për më shumë: http://ec.europa.eu/enlargement/pdf/croa.....3_hr_internet_en.pdf

114

do të marrë përsipër të zbatojë acquis-in, sipas këtij kapitulli, që nga data e pranimit në BE. Kapitulli 34: Institucionet Ky kapitull mbulon rregullat institucionale dhe proceduriale të BE-së. Kur një vend anëtarësohet në BE, ai duhet t’u përshtatet këtyre rregullave për të siguruar përfaqësimin e drejtë të tij në Institucionet e BE-së (Parlamenti Evropian, Këshilli, Komisioni, Gjykata) dhe organizma të tjerë, për të siguruar mirëfunksionimin e procedurave të vendimmarrjes (siç janë e drejtat e votimit, gjuha zyrtare dhe rregulla të tjera proceduriale), si dhe zgjedhjet për në Parlamentin Evropian. Rregullat e BE-së në këtë kapitull nuk prekin organizimin e brendshëm të një shteti anëtar, por vendet anëtarësuese duhet të sigurojnë pjesëmarrje të plotë në vendimmarrjen e BE-së duke krijuar organizmat dhe mekanizmat e nevojshëm në vend dhe duke zgjedhur apo emëruar përfaqësues të aftë në institucionet e BE-së. Pas mbylljes së negociatave të anëtarësimit, rregulla specifike për periudhën e ndërmjetme deri në anëtarësimin e plotë sigurojnë një integrim të mirë të këtij vendi në strukturat e BE-së; ngrihet një procedurë informative dhe konsultative dhe pasi të jetë nënshkruar Traktati i Pranimit, vendit që do të anëtarësohet i ofrohet statusi i vëzhguesit aktiv në Parlamentin Evropian, në Këshill, si dhe në komitetet e Komisionit. Kroacia do të marrë përsipër të zbatojë acquis-in, sipas këtij kapitulli, që nga data e hyrjes, në varësi të marrëveshjeve specifike të parashtruara më poshtë.309 Rregullimet kalimtare të miratuara janë të kufizuara në kohë dhe në fushëveprim. Parlamenti Për pjesën e mbetur të mandatit parlamentar 2009-2014, Kroacisë do t’i jepen 12 vende në Parlamentin Evropian. Që nga viti 2014, përbërja e 751 mandateve të deputetëve do të përcaktohet me iniciativën e Parlamentit Evropian dhe me pëlqimin e tij me një vendim të Këshillit Evropian (neni 14 (2) TEU). Këshilli Deri më 31 tetor 2014/31 mars 2017, shumica e cilësuar është llogaritur në përputhje me regjimin e përcaktuar në Nenin 3 (3) të Protokollit n. 36 në dispozitat kalimtare, i ndryshuar me nenin 20 të Aktit të Aderimit të Kroacisë. Ponderimi i votave për Kroacinë do të ketë numrin 7. Kapitulli 35: Çështje të tjera Ky kapitull përfshin çështje mikse të cilat shfaqen gjatë negociatave, por që nuk mbulohen nga asnjë kapitull tjetër negociues. Kapitulli 35 është trajtuar në fund të procesit negociues. Çështjet që janë negociuar në këtë kapitull kanë të bëjnë me:310 ♣ Fondin Evropian për Zhvillim, ♣ Fondin për Kërkime për Qymyr dhe Çelik (RFCs), ♣ Marrëveshjet për Periudhën e Përkohshme, ♣ Implementimin dhe menaxhimin e fondeve të para-aderimit në Kroaci,

309 Information on the Results of the EU Accession Negotiations with Croatia, Compiled by the Directorate General for Enlargement European Commission, November 2011, fq. 26. 310 Ibid., fq. 27-29.

115

♣ Bankën Evropiane të Investimeve, ♣ Marrëveshjet në lidhje me mallrat që kalojnë tranzit korridorin Neum, ♣ Klauzolat mbrojtëse, ♣ Monitorimin. Pengesa e fundit e madhe e procesit të negociatave ishte kapitulli i ri 23, mbi gjyqësorin dhe të drejtat themelore të njeriut, përfshirë pas pranimit të Bullgarisë dhe Rumanisë. Kapitulli 23 përbëhej nga 31 kushte (benchmarks), (krahasuar me tre deri në gjashtë kushte për shumicën e kapitujve të tjerë) që mbulojnë transparencën e gjyqësorit, paanësinë dhe efikasitetin; luftën kundër korrupsionit, të drejtat e minoriteteve; zgjidhjen e çështjes së kthimit të refugjatëve, mbrojtjen e të drejtave të njeriut; dhe bashkëpunimin e plotë me Gjykatën Penale Ndërkombëtare. Kroacia ishte vendi i parë të cilit i duhej të plotësonte këto kërkesa të reja. Kuadri negociues i Kroacisë ishte më kërkues se i çdo aplikanti të mëparshëm. Raport-progreset përgjithësisht pozitive nga Komisioni Evropian bënë që Kryetari i Komisionit Evropian të sugjeronte se bisedimet e pranimit të Kroacisë mund të përfundonin në vitin 2009, që përkonte me pranimin e Kroacisë në NATO. Megjithatë, një mosmarrëveshje kufitare me Slloveninë, si dhe çështjet rreth gjyqësorit dhe korrupsionit shtetëror, ngadalësuan përparimin.311 Kapitujt 23 dhe 24 me Kroacinë janë hapur vetëm një vit përpara mbylljes së gjithë procesit të negociatave të anëtarësimit. Pra, mund të thuhet se Kroacia u detyrua të përballej me sfidën e prezantimit të rezultateve konkrete në këto fusha vetëm afër fundit të negociatave dhe një vlerësim negativ nga Komisioni do të sillte mos-mbylljen e tyre. Jadranka Kosor, pasuesja e ish-kryeministrit kroat Ivo Sanader, u vu përballë sfidës për një zgjidhje strategjike krejt të ndryshme nga paraardhësit e saj. BE insistoi fort për një reformë kapilare të sistemit gjyqësor dhe Kosor i pranoi këto kërkesa. Legjislacioni u ndryshua duke forcuar kompetencat e prokurorisë. Në vend nisën një seri arrestimesh të shoqëruara me procese gjyqësore. Hetimet nuk u ndalën as para paraardhësit të Kosor, Ivo Sanader dhe figurave të rëndësishme të partisë së tyre (HDZ). Ky ishte hapi vendimtar që mundësoi nënshkrimin e Traktatit të Anëtarësimit me Kroacinë: proceset gjyqësore për korrupsion në nivele të larta i kishin bindur skeptikët në BE se kthesa në gjyqësor ishte e vërtetë.312 Në Takimin e trembëdhjetë të Konferencës së Anëtarësimit me Kroacinë në nivel ministror, BE i mbylli bisedimet e pranimit të Kroacisë. Në bazë të përparimit të konsiderueshëm të bërë, me përgatitje në të gjitha fushat e negociatave, Konferenca e Anëtarësimit mbylli katër kapitujt e fundit negociues, duke i dhënë fund procesit të gjatë të negociatave me Kroacinë.313 Vendimi i BE-së për të mbyllur negociatat në qershor 2011, nuk ishte një shenjë se Kroacia ishte gati në atë moment. Përkundrazi, vendimi i

311 European Union (Croatian Accession and Irish Protocol), House of Commons Library, Research Paper 12/64, 1 November 2012, fq. 21. 312 Përtej statusit kandidat – qasja drejt anëtarësimit, Policy Paper, Lëvizja Europiane në Shqipëri, tetor 2012, fq. 8-9. 313 Council of the European Union, The thirteenth meeting of the Accession Conference at Ministerial level with Croatia, Brussels, 30 June 2011.

116

BE-së pasqyroi gjykimin se Kroacia do të ishte (ndoshta) gati dy vjet më vonë. Kroacisë iu përcaktua data e pranimit (1 korrik 2013), si dhe lista e fushave ku masat e mëtejshme ishin të nevojshme para kësaj date. Ndërkohë traktati i saj i pranimit, u plotësua dhe u nënshkrua.314 Traktati i aderimit specifikon që mes fundit të negociatave dhe hyrjes së Kroacisë në BE, Komisioni Evropian do të vazhdojë të monitorojë dhe të raportojë se si vendi po zbaton angazhimet e tij. Në mënyrë të veçantë, Traktati përmend disa angazhime specifike; dhe konkretisht Kroacia duhet:315 ♣ Të vazhdojë implementimin efektiv të Strategjisë së Reformës Gjyqësore të saj, si dhe

Planin e Veprimit. ♣ Të vazhdojë të forcojë pavarësinë, përgjegjshmërinë, paanësinë dhe profesionalizmin

e gjyqësorit. ♣ Të vazhdojë të përmirësojë efikasitetin e gjyqësorit. ♣ Të vazhdojë të përmirësojë trajtimin e rasteve të brendshme të krimeve të luftës. ♣ Të vazhdojë të sigurojë një rekord të qëndrueshëm të rezultateve thelbësore bazuar në

hetimin efikas, efektiv dhe të paanshëm, të prokurorisë dhe vendimeve të gjykatave për çështjet e krimit të organizuar dhe rastet e korrupsionit në të gjitha nivelet, përfshirë korrupsionin e nivelit të lartë dhe në sektorë të tillë të ndjeshëm si prokurimi publik.

♣ Të vazhdojë të forcojë mbrojtjen e minoriteteve, duke përfshirë zbatimin efektiv të Ligjit Kushtetues për të Drejtat e Pakicave Kombëtare (CARNM).

♣ Të vazhdojë të adresojë çështjet e kthimit të refugjatëve. ♣ Të vazhdojë të përmirësojë mbrojtjen e të drejtave të njeriut. ♣ Të vazhdojë të bashkëpunojë plotësisht me Gjykatën Penale Ndërkombëtare për ish-

Jugosllavinë. Raporti i Komisionit, i vjeshtës 2012, mbi përparimin e Kroacisë, konfirmoi se Kroacia vazhdon të plotësojë kriteret politike për anëtarësim në BE, edhe pse përpjekje të vazhdueshme janë të nevojshme në disa fusha. Ajo e përshkruan Kroacinë si një ekonomi tregu funksionale, e cila duhet të jetë në gjendje të përballojë konkurrencën dhe tregjet në BE, në qoftë se ajo zbaton energjikisht ‘reformat strukturore urgjentisht të nevojshme". Raporti nënvizoi progresin që është bërë që nga raportet e monitorimit të fundit, por identifikon pesë fusha ku nevojiten përpjekje të mëtejshme316:

• Përgatitjet për fondet e ardhshme strukturore të BE-së në mënyrë që të sigurohet menaxhimi i duhur i tyre;

• ristrukturimi i industrisë kroate të ndërtimit të anijeve për të përmbushur rregullat e konkurrencës së BE-së;

314 European Union (Croatian Accession and Irish Protocol), House of Commons Library, Research Paper12/64, 1 November 2012, fq. 3. 315 Act concerning the conditions of accession of the Republic of Croatia, 14409/11, 7 November 2011. 316 European Commission, Communication from the Commission to the European Parliament and the Council on the Main Findings of the Comprehensive Monitoring Report on Croatia’s state of preparedness for EU membership, COM(2012) 601, 10 October 2012.

117

• forcimi i sundimit të ligjit përmes zbatimit të vazhdueshëm të angazhimeve të mëtejshme të Kroacisë për përmirësimin e administratës publike dhe sistemit të drejtësisë;

• parandalimi dhe lufta efektive kundër korrupsionit; dhe • menaxhimi i kufijve të jashtëm.

Pavarësisht nga angazhimi mjaft i fortë i Kroacisë për perspektivën e anëtarësimit, në të dy anët e tryezës së bisedimeve, harmonizimi i nevojshëm i strukturave institucionale kroate dhe i praktikave politike me rregullat dhe normat e BE-së ishte një proces jo i lehtë. Në një kohë kur pranimi në BE u kthye në një raison d'être e politikave të brendshme dhe të jashtme të vendit, nuk mund të kontestohet argumenti se tranzicioni i Kroacisë është de fakto evropianizimi.317 Megjithatë, procesi ishte i gjatë dhe kompleks. Kompleksiteti i rastit të Kroacisë vjen si derivat i disa rrethanave: Së pari, në kontrast me Evropën Qendrore dhe Lindore, Kroacia hyn në BE e vetme. Edhe pse të gjitha negociatat e aderimit janë bilaterale dhe specifike për çdo shtet, zgjerimi i big bang-ut tregoi se në skenarin e anëtarësimit të grupit, problemet e dikujt bëhen shpejt problemet e të gjithëve dhe arritjet e tij bëhen dhe arritjet e të gjithëve. Me askënd në horizont për t’u krahasuar, dështimet dhe sukseset e Kroacisë janë matur në terma absolutë sesa relativë.318 Edhe pse perspektiva e anëtarësimit e Kroacisë ishte e inkuadruar në perspektivën e vendeve të Ballkanit Perëndimor, u kuptua që rruga e Kroacisë për në BE u shkëput nga rruga e shteteve të tjera të rajonit, duke përfunduar më shpejt në destinacion. Së dyti, Kroacia ishte vendi i parë që kaloi nëpër 35 kapituj bisedimesh. Kapitulli 23 - Gjyqësori dhe të drejtat themelore - u kthye në zemrën e procesit të anëtarësimit të Kroacisë. Kapitulli i fokusuar në reformën gjyqësore, luftën kundër korrupsionit dhe të drejtat e pakicave (duke përfshirë bashkëpunimin me Gjykatën Ndërkombëtare Penale, si dhe kthimin e refugjatëve) provoi se ishte një nga më sfiduesit në rastin e Kroacisë.319

Zagrebi u përball me një gjeneratë të re dhe të rreptë rregullash negociimi. Seti i negociimit përbëhej nga një grup standardesh ligjore, institucionale, dhe udhërrëfyese për hapjen dhe mbylljen e kapitujve të acquis-it, që në rastin e Kroacisë do të thoshte 138 standarde formale që duheshin përmbushur. Për këtë arsye, nga një total prej tridhjetë e pesë kapitujsh të acquis-it, njëmbëdhjetë kapituj kishin kushte për hapjen e negociatave, ndërsa kushtet për mbylljen e negociatave ishin të grupuar në tridhjetë e një kapitujt e tjerë. Ekspertët kroatë theksojnë se numri i standardeve reale që duhet të plotësoheshin i tejkalonin të katërqindat, duke qenë se shumë nga standardet ishin të ndara në nënkategori.320 Për më tepër, kapitulli 23, ishte i shtuar rishtas dhe specifikisht për

317 Stanivukovic, Senka, Croatia as the 28th EU Member State: How Did We Get Here and Where Should We Go From Now?, Current Affairs in Perspective, Fondation Pierre du Bois, January 2012, fq. 2. 318 Ibid., fq. 3. 319 Šegrt, Saša, Croatia’s EU Accession: a Reason to Celebrate?, Heinrich Böll Stiftung debate; e vleshme në: http://www.boell.eu/calendar/VA-viewevt-en.aspx?evtid=12700 320 Stanivukovic, Senka. Croatia as the 28th EU Member State: How Did We Get Here and Where Should We Go From Now?, Current Affairs in Perspective, Fondation Pierre du Bois, January 2012, fq. 4.

118

Kroacinë, nisur nga problemet që patën Bullgaria dhe Rumania me korrupsionin dhe krimin e organizuar edhe pas anëtarësimit në BE. Së treti, BE-ja hyri në negociata me Kroacinë me një angazhim të fortë për të mos lejuar lidhjet politike të rrezikojnë besueshmërinë e parimit të kushtëzimit. Komisioni dhe elita politike e BE-së kanë shmangur në mënyrë rigoroze dhënien të ndonjë premtimi potencialisht të parakohshëm Kroacisë, duke theksuar se vetëm një vend që është plotësisht i gatshëm - mund të bashkohet me BE-në. Ky pozicion është reflektuar edhe në deklaratat e Komisionerit për Zgjerimin, Štefan Füle. Sipas tij: "gjithçka është fokuar tek bërja e Kroacisë plotësisht të gatshme për të marrë përsipër avantazhet dhe gjithashtu përgjegjësitë që vijnë me anëtarësimin. Zgjerimi i BE-së duhet të thotë ta forcosh BE-në”.321 Për vështirësitë dhe risitë e këtij procesi, vetë kreu i delegacionit negociues për Kroacinë është shprehur se negociatat kroate kishin atmosferën e jashtëzakonshme të një procesi kompleks që ka ngjallur risi në koordinimin e brendshëm dhe që mobilizoi përpjekjet maksimale nga e gjithë administrata dhe shoqëria si një e tërë. Sipas Vladimir Drobnjakut: "Kompleksiteti i përgjithshëm i këtij ushtrimi multi-nivelesh, me qindra çështje të hapura njëkohësisht, kërkon kapacitete të përshtatshme administrative si nga ana e Kroacisë dhe nga BE-ja. Kroacia ka prodhuar dhjetëra mijëra faqe dokumentesh të ndryshme dygjuhëshe (kroatisht dhe anglisht). Duke pasur parasysh ngarkesën e madhe dhe presionin e vazhdueshëm për të siguruar njëkohësisht si afatet dhe cilësinë, ky ka qenë një test serioz për të gjithë administratën.” 322 4.2. Anëtarësimi i Rumanisë dhe i Bullgarisë: arritjet dhe dështimet. Që nga rënia e komunizmit në vitin 1989, dhjetë shtete kanë kaluar përmes procesit kërkues të para-anëtarësimit të BE-së. Përfitimet e mëdha të anëtarësimit në BE krijuan stimuj politik për të kënaqur kërkesat e mëdha të BE-së për anëtarësim. Këto stimulime, së bashku me karakteristika të caktuara të procesit të para-aderimit, i cili shpërblen progresin dhe bën publike të metat, kanë krijuar setin e mjeteve të BE-së për reforma të brendshme. Kushtëzimi – mjeti efektiv i Unionit, i ka ndihmuar kandidatët të reformojnë shtetin dhe ekonominë, të përmirësojnë cilësinë e demokracisë dhe efikasitetin e institucioneve shtetërore në mënyra të ndryshme.323 Tetë shtete të Evropës Qendrore dhe Lindore u bënë pjesë e Bashkimit Evropian në vitin 2004 (dy shtete ishin mesdhetare,

321 Interview with Enlargement and Neighbourhood Policy Commissioner Štefan Füle, EurActive 2010; e vlefshme në: http://www.euractiv.com/enlargement/fuele-im-enjoying-minute-work-co-interview-394972 322 Drobnjak, Vladimir, Chief Negotiator of EU Accession Negotiations. (2011). “Specificity of Croatia’s accession negotiations and implications for EU membership, e përmendur tek Škrabalo, Marina. Transparency in retrospect: preliminary lessons from Croatia's EU accession process. Discussion paper, GONG Research Centre, Zagreb, November 8, 2012, fq. 3. 323 Vachudova, M.A. and Spendzharova, A. The EU’s Cooperation and Verification Mechanism: Fighting Corruption in Bulgaria and Romania after EU Accession. Swedish Institute for European Policy Studies, European Policy Analysis, March, 2012, fq. 2.

119

Malta dhe Qipro), kurse aderimi i Rumanisë dhe Bullgarisë u spostua në kohë – këto dy shtete nuk ishin akoma gati për anëtarësim.

Procesi i anëtarësimit i Rumanisë dhe Bullgarisë ishte mjaft i ndryshëm nga qasja e zakonshme e BE-së për integrimin e vendeve të reja anëtare. Rasti i këtyre dy vendeve ishte i ndryshëm dhe nga procesi i para-anëtarësimit i ndjekur gjatë pranimit të vitit 2004 të dhjetë vendeve evropiane, tetë prej të cilave ishin përballur me sfida të ngjashme si Bullgaria dhe Rumania. Problemet e dy vendeve me korrupsionin dhe krimin e organizuar, si dhe nevoja e tyre për reformë gjyqësore ishin të pakrahasueshme me çështjet që mund të shqetësonin çdo shtet anëtar, duke përfshirë edhe vendet e Evropës Lindore që hynë në Union në vitin 2004.

Nga perspektiva e trashëgimisë historike, Bullgaria dhe Rumania janë ndoshta më larg thelbit evropian nga vendet që u anëtarësuan në vitin 2004, në aspektin kulturor dhe gjeografik. Të dyja janë historikisht shtete lindore e ortodokse, ndryshe nga shtetet kryesisht katolike dhe protestante të Evropës Qendrore e Lindore që u anëtarësuan para tyre. Vetëm Transilvania, në pjesën veriperëndimore të Rumanisë, ka një histori si pjesë e Perandorisë së Habsburgëve, ndërsa pjesa tjetër e Rumanisë dhe Bullgarisë ishte në masë të madhe në sferat e ndikimit të perandorive ruse dhe osmane. Kjo ndarje kulturore u përforcua nga një ndarje ekonomike, ndërsa gradienti historik i pasurisë së këtyre trevave mbeti i pandryshueshëm, pavarësisht përpjekjeve të komunistëve për barazi rajonale dhe tranzicionit post-komunist. Edhe pas viteve të rritjes së shpejtë ekonomike pas vitit 2000, Bullgaria dhe Rumania hynë në BE shumë më të varfra se vendet e anëtarësuara në vitin 2004.324

Lodhja nga zgjerimi pas anëtarësimit të dhjetë vendeve në vitin 2004 ishte një nga arsyet pse qytetarët evropianë nuk ishin entuziastë për anëtarësimet e reja. Anëtarësimi i këtyre shteteve, që nuk kishin shumë ngjashmëri me vendet më të përparuara evropiano-perëndimore, imponoi një barrë të madhe financiare për Unionin. Zërat që kundërshtonin zgjerimin e 2007-ës pretendonin se dhjetë anëtarët e vitit 2004 nuk ishin integruar mjaftueshëm në BE. Ndaj, kritikët shpreheshin se Unioni nuk ishte i gatshëm të pranonte dy anëtarë të rinj. Për më tepër, Rumania dhe Bullgaria ishin prapa të gjitha shteteve të tjera anëtare të BE-së, në aspektin ekonomik dhe shoqëror. Betejat e tyre me reformën e gjyqësorit, korrupsionin dhe krimin e organizuar ishin të pakrahasueshme me asnjë nga Shtetet Anëtare ekzistuese, duke përfshirë dhjetë vendet e zgjerimit të 2004-ës.325 Që nga fillimi, procesi i pranimit i Bullgarisë dhe Rumanisë ishte mjaft i ndryshëm nga anëtarësimet e mëparshme. Para zgjerimit të 2007-ës, BE-ja kërkonte vetëm që vendet kandidate të miratonin të gjitha ligjet ekzistuese të Unionit. Në rastin e këtyre dy vendeve, BE-ja ka monitoruar nga afër progresin e tyre dhe nuk pranoi t’i anëtarësonte në vitin 2004 për shkak se ato nuk kishin përparuar mjaftueshëm.

324 Levitz P. & Pop-Eleches G. Monitoring, Money and Migrants: Countering Post-Accession Backsliding in Bulgaria and Romania. Europe- Asia Studies, Routledge 2010, fq. 463-464. 325 Chaprazov, Hristo. Bulgaria and Romania-- Progress Towards EU Integration in Judicial Reform and Organized Crime. The Center for International Finance and Development, April 2011, fq. 6-7.

120

Përcaktimi i kushteve për anëtarësim, apo ‘kushtëzimi’, ishte në thelb të mjeteve aktive të BE-së për të ndikuar në proceset politike dhe tek institucionet shtetërore në Bullgari dhe Rumani. Në qershor të vitit 1993, vendeve të Evropës Qendrore dhe Lindore u është ofruar perspektiva e anëtarësimit. Në Kopenhagen (në vitin 1993), kryetarët e shteteve dhe të qeverive të Vendeve Anëtare të BE-së, bënë deklaratën historike që vendet e Evropës Qendrore dhe Lindore "... do të bëhen anëtare të Bashkimit Evropian".326 Gjatë avancimit të procesit të anëtarësimit, aftësia e Bullgarisë dhe e Rumanisë jo vetëm për të përshtatur, por edhe për të aplikuar acquis-in, u bë një shqetësim kryesor për BE-në. Këshilli Evropian i Madridit (1995) theksoi nevojën që vendet kandidate të rregullonin strukturat e tyre administrative për të siguruar funksionimin koherent të rregullave të Komunitetit. Faza e para-negociimit konsistonte që nga momenti i paraqitjes së aplikimit për anëtarësim deri në fillimin e bisedimeve të pranimit. Aplikimet zyrtare për anëtarësim i Rumanisë dhe Bullgarisë janë dorëzuar respektivisht në qershor dhe dhjetor të vitit 1995. Opinionet mbi aplikimet e Bullgarisë dhe Rumanisë të publikuara nga Komisioni në korrik 1997, përcaktonin se këto dy vende nuk kanë kryer mjaftueshëm reforma post-komuniste, ndaj nuk mund të hapeshin negociatat. Në nëntor 1997, Parlamenti Evropian rekomandoi që negociatat të fillojnë me të gjithë aplikantët nga Evropa Qendrore e Lindore, por Këshilli Evropian në Luksemburg (1997) vendosi që bisedimet të fillonin me pesë nga vendet e EQL (Polonia, Hungaria, Republika Çeke, Sllovenia, Estonia). Në dhjetor 1999, Shtetet Anëtare të mbledhura në Helsinki vendosën të hapnin bisedimet me vendet e mbetura. Negociatat në nivel ministror, me grupin e ashtuquajtur të Helsinkit (Bullgaria, Rumania, Letonia, Lituania dhe Sllovakia) nisën zyrtarisht më 15 shkurt 2000.327

Pas katër vite negociatash, në dhjetor të vitit 2004, 31 kapitujt e bisedimeve mbi acquis-in me Bullgarinë dhe Rumaninë, u mbyllën. Këto dy vende përshtatën legjislacionin e tyre me acquis-in e BE-së, në këto fusha:328 1 Lëvizja e lirë e mallrave 2 Lëvizja e lirë e punëtorëve 3 Liria për të ofruar shërbime 4 Lëvizja e lirë e kapitalit 5 Ligji i kompanive 6 Politika e konkurrencës 7 Agrikultura 8 Peshkimi 9 Politika e transportit 10 Taksimi

326 European Council Presidency Conclusions 180/1/93 of 21-22 June European Council in Copenhagen; e vlefshme në: http://ue.eu.int/ueDocs/cms_Data/docs/pressData/en/ec/72921.pdf; (aksesuar më 12 gusht 2013) 327 Nikolova, Pavlina. Negotiating for EU Membership? The Case of Bulgaria and Romania. Croatian yearbook of European law & policy, Vol. 2, No. , 2006, fq. 396-399. 328 Report on the Results of the Negotiations on the Accession of Bulgaria and Romania to the European Union, Prepared by the Commission's Departments February 2005, 5859/05.

121

11 Bashkimi Ekonomik dhe Monetar 12 Statistikat 13 Politikat sociale dhe të punësimit 14 Energjia 15 Politika industriale 16 Ndërmarrjet e vogla dhe të mesme 17 Shkenca dhe kërkimi 18 Arsimi dhe trajnimi 19 Teknologjitë e komunikimit dhe informacionit 20 Politikat audio-vizuale dhe të kulturës 21 Politikat rajonale dhe koordinimi i instrumenteve strukturore 22 Mjedisi 23 Mbrojtja e konsumatorit dhe e shëndetit 24 Bashkëpunimi në fushën e drejtësisë dhe çështjeve të brendshme 25 Bashkimi doganor 26 Marrëdhëniet e jashtme 27 Politikat e përbashkëta të jashtme dhe të sigurisë 28 Kontrolli financiar 29 Dispozitat financiare dhe buxhetore 30 Institucionet 31 Të tjera Shumë prej kushteve të pranimit të Rumanisë janë të krahasueshme me ato të Bullgarisë. Në thelb, Rumania duhet të zbatonte shumicën e acquis-it në momentin e anëtarësimit. Përjashtimet, megjithatë, u negociuan me sukses në një numër fushash, veçanërisht në lidhje me lëvizjen e lirë të kapitalit, politikën e konkurrencës, mjedisin, si dhe drejtësinë dhe punët e brendshme. Shtetet Anëtare të BE-së përfituan një përjashtim lidhur me këto dy vende. Atyre do t’u lejohej të ruanin kufizimet mbi lëvizjen e punëtorëve nga Rumania dhe Bullgaria deri në shtatë vjet. Kjo masë e 'ripërforcuar' mbrojtëse mund të aktivizohej nëse do të vëreheshin 'mangësi serioze' në përmbushjen e detyrimeve të tyre (Rumanisë dhe Bullgarisë) ndaj BE-së, në lidhje me Planin e Veprimit të Shengenit, kufijtë e jashtëm, reformën e gjyqësorit, masat antikorrupsion, reformën e policisë, strategjinë kundër krimit, ndihmat shtetërore, si dhe lidhur me programin e ristrukturimit të çelikut.329 Edhe pse Bullgaria dhe Rumania ishin "pjesë e të njëjtit proces eskluziv dhe të pakthyeshëm zgjerimi",330 pranimi i tyre ka qenë subjekt i masave të paprecedentë dhe i monitorimit. Ndryshe nga Shtetet e reja Anëtare të cilat hynë në Union më 1 maj 2004, Bullgaria dhe Rumania duhej të pranonin një klauzolë (masë) shtesë "super mbrojtëse", e cila e lejonte BE-në të shtynte pranimin e tyre me një vit. Janë tre dispozita në Traktatin e Anëtarësimit që ofronin bazën ligjore për marrjen e masave mbrojtëse ndaj Bullgarisë

329 Papadimitriou D. and Phinnemore D. Romania and the European Union. From marginalisation to membership. Routledge, 2008, fq. 58. 330 Bulgaria and Romania set to join the European Union, European Council - PRES/05/100, 25 April 2005, e vlefshme në: http://europa.eu/rapid/press-release_PRES-05-100_en.htm.

122

dhe Rumanisë në çështjet e ekonomisë, tregut të brendshëm, si dhe në fushën e drejtësisë, sigurisë dhe lirisë, për tri vite pas anëtarësimit.331 Që nga viti 2005, kur u nënshkrua Traktati i Anëtarësimit me këto dy vende, vihet re një ndryshim në strategjinë e Komisionit. Korrupsioni u evidentua si një nga çështjet më serioze dhe si një pengesë e mundshme për anëtarësimin e të dy vendeve. Dispozitat e veçanta mbrojtëse u përcaktuan për Bullgarinë dhe Rumaninë në Traktatin e Anëtarësimit. Këto kushte konsistojnë në:332 Klauzola e Përgjithshme Ekonomike Neni 36 Nëse deri në fund të një periudhe prej deri në tre vitesh pas anëtarësimit, lindin vështirësi të cilat janë serioze dhe të prirura të vazhdojnë në çdo sektor të ekonomisë, ose që mund të sjellin përkeqësim serioz të situatës ekonomike të një zonë të caktuar, Bullgaria ose Rumania mund të aplikojnë për autorizim për të marrë masa mbrojtëse, që të ndreqin situatën dhe të rregullojnë sektorin në fjalë lidhur me ekonominë e tregut të brendshëm. Në rrethana të njëjta, çdo Shtet Anëtar ekzistues mund të aplikojë për autorizim për të marrë masa mbrojtëse ndaj Bullgarisë, Rumanisë, ose ndaj të dy shteteve. ... Klauzola e mbrojtjes së tregut të brendshëm Neni 37 Në qoftë se Bullgaria apo Rumania dështojnë për të zbatuar angazhimet e ndërmarra në kontekstin e negociatave për anëtarësim, duke shkaktuar një shkelje serioze të funksionimit të tregut të brendshëm, duke përfshirë çdo angazhim në të gjitha politikat sektoriale që kanë të bëjnë me aktivitetet ekonomike me efekte ndërkufitare, Komisioni, deri në fund të një periudhe deri në tre vjet pas anëtarësimit, bazuar tek një kërkesë e motivuar e një Shteti Anëtar ose me iniciativën e vet, mund të miratojë rregulloret apo vendimet evropiane që vendosin masat e duhura kundrejt këtyre dy shteteve. … Klauzola për drejtësinë dhe çështjet e brendshme Neni 38 Nëse ka mangësi serioze apo ndonjë rrezik të afërt nga mangësi të tilla në Bullgari apo Rumani, përsa i përket [...] zbatimit të vendimeve publike ose lidhur me çfarëdolloj angazhimesh të tjera relevante, instrumentet e bashkëpunimit dhe vendimet që lidhen me njohjen e ndërsjellë në fushën e ligjit penal [...] Komisioni, deri në fund të një periudhe deri në tre vjet pas anëtarësimit, me kërkesë të motivuar të një Shteti Anëtar ose me iniciativën e vet (dhe pas konsultimit me Shtetet Anëtare), mund të miratojë rregulloret

331 Noutcheva, Gergana. Bulgaria and Romania’s Accession to the EU: Postponement, Safeguards and the Rule of Law. Centre for European Policy Studies Policy Brief No. 102/May 2006, fq. 2. 332 Protocol concerning the conditions and arrangements for admission of the republic of Bulgaria and Romania to the European Union, Official Journal of the European Union, L 157/29, 21.6.2005.

123

evropiane apo vendimet që vendosin masat e duhura, si dhe të përcaktojë kushtet dhe modalitetet sipas të cilave këto masa do vihen në fuqi. … Kur klauzola e cila lejoi BE-në të shtyjë pranimin e Bullgarisë dhe Rumanisë me një vit nuk u aktivizua, Komisioni arriti në përfundimin se ishte ende i nevojshëm një përparim i mëtejshëm në fushën e reformës gjyqësore dhe luftës kundër korrupsionit, si dhe të ngrihej Mekanizmi i Bashkëpunimit dhe i Verifikimit (MBV), në mënyrë që të monitorojë përparimin në këto fusha pas pranimit të Bullgarisë dhe Rumanisë.333 BE-ja nuk ka prezantuar ndonjë mekanizëm për të monitoruar progresin në luftën kundër korrupsionit brenda vendeve të Evropës Qendrove dhe Lindore, pas pranimit të tyre në maj 2004. Situata ndryshoi me pranimin e Rumanisë dhe Bullgarisë në janar të vitit 2007. Komisioni filloi të monitorojë Rumaninë dhe Bullgarinë më intensivisht se vendet e zgjerimit të 2004-ës. Janë tre arsyet e këtij ndryshimi: ishte më e lehtë të monitoroheshin vetëm dy vende nga dhjetë të vitit 2004. Asyeja e dytë ishin problemet e mprehta dhe serioze të korrupsionit dhe krimit në këto vende. Gjithashtu, një tjetër faktor që çoi në një qasje më të rreptë nga ana e Komisionit ishte ndryshimi i klimës politike brenda BE-së. Refuzimi i Traktatit Kushtetues në referendumet franceze dhe hollandeze sinjalizoi mosmiratimin e publikut të shumë aspekteve të politikave të BE-së, duke përfshirë zgjerimin. Në këtë mjedis më të vështirë politik, Komisioni ka qenë nën presion për të siguruar prova të forta se ka pasur një angazhim serioz për të luftuar korrupsionin në Bullgari dhe Rumani. Komisioni kishte marrë mësimin kryesor nga zgjerimi i mëparshëm: nevojën për monitorime më të forta për të garantuar që zbatimi i masave anti-korrupsion të jetë efektiv dhe të sjellë rezultatet e synuara.334

Kur Bullgaria dhe Rumania u bënë pjesë e Unionit në vitin 2007, Komisioni Evropian besonte se të dy vendet kishin kapërcyer praktikat korruptive të së kaluarës, se nuk do të kishte kthim prapa. Por sapo të dy vendet ishin pranuar, Brukseli e humbi ndikimin që kishte patur gjatë procesit të aplikimit. Nxitjet për marrjen përsipër të detyrimeve ndaj BE-së nuk patën rezultatin e duhur. Transparency International e renditi Bullgarinë si vendin e 75-të më të trazuar përsa i përket Indeksit të Perceptimit të Korrupsionit.335 Rumania ishte renditur në vendin e 66-të, Italia në vendin e 72-të dhe Greqia në 94-rën.336 Ndaj, Bullgaria dhe Rumania duhet ende të tregonin se sundimi i ligjit është plotësisht i respektuar në sistemet e tyre të brendshme. Në mënyrë që të identifikonin dhe adresonin ndonjë mangësi, BE-ja ndërtoi Mekanizmin e Bashkëpunimit dhe Verifikimit - një proces monitorues që kërkonte një përgjigje të shpejtë politike nga qeveritë bullgare dhe rumune. Ky mekanizëm ishte një mjet për të ruajtur vrullin e reformave në të dy vendet dhe për të parandaluar përmbysjen e reformave për sundimin e ligjit, të miratuara gjatë negociatave për anëtarësim. Çdo gjashtë muaj, Këshilli kërkon një raport nga Mekanizmi i Bashkëpunimit dhe Verifikimit për Bullgarinë dhe Rumaninë, për

333 Gateva, Eli. Post-Accession Conditionality Support Instrument for Continuous Pressure?, KFG Working Paper Series No. 18, October 2010, fq. 5. 334 Mason, P.S. The European Union’s Fight Against Corruption The evolving policy towards Member States and candidate countries, Cambridge University Press, 2010, fq. 22-223. 335 http://cpi.transparency.org/cpi2012/results/ 336 http://www.nytimes.com/2013/06/29/opinion/global/croatia-and-the-eu.html?_r=0

124

vlerësimin e progresit të standardeve të vendosura dhe përcaktimin e çështjeve më të ngutshme që duhet të adresohen përpara raportit të ardhshëm. Këto raporte monitorimi janë vlerësuar gjerësisht si shumë të detajuara, si dhe për ndjekjen e evoluimit të reformave specifike administrative, rastet gjyqësore dhe zhvillimet politike.337

Standardet që iu kërkuan Bullgarisë i përkisnin tri fushave me interes të veçantë: sistemi gjyqësor dhe lufta kundër korrupsionit dhe krimit të organizuar.338 Ato përfshijnë:

• Amendamente kushtetuese për të hequr paqartësitë rreth pavarësisë dhe përgjegjshmërisë së sistemit gjyqësor;

• Miratimin dhe zbatimin e një akti të ri të sistemit gjyqësor dhe të një kodi të ri të procedurës civile;

• Vazhdimin e reformimit të gjyqësorit, për të rritur përgjegjshmërinë, profesionalizmin dhe efikasitetin e tij;

• Kryerjen e hetimeve jo-partizane, por në thellësi mbi korrupsionin; • Vazhdimin e zbatimit të masave kundër korrupsionit të qeverisjes vendore dhe

asaj lokale; • Zbatimin e një strategjie gjithëpërfshirëse për të luftuar krimin e organizuar,

pastrimin e parave dhe konfiskimin sistematik të pasurive kriminale. Edhe Rumanisë iu kërkua të përmbushte disa standarde post-aderim:

• Përmirësimin e transparencës dhe efikasitetit të procesit gjyqësor nëpërmjet rritjes së kapaciteteve të Këshillit të Lartë të Magjistraturës;

• Krijimi i një agjensie me integritet për të verifikuar asetet, mospërputhjet dhe konfliktet e interesit që do të sjellin vendimet e detyrueshme me fuqinë e sanksioneve;

• Vazhdimin e investigimit profesional kundër korrupsionit të niveleve të larta. • Marrja e masave të mëtejshme për të parandaluar dhe për të luftuar korrupsionin.

Këto masa duhet të përfshijnë një gamë të gjerë të zyrtarëve publikë të qeverisë zyrtare, si dhe ata që punojnë në nivel lokal.

Pas vendimeve të Komisionit për themelimin e Mekanizmit si një proces politik i BE-së, institucionet mbikombëtare kanë furnizuar Shtetet Anëtare me raporte mbi përparimin e të dy vendeve duke filluar nga vjeshta e vitit 2007 dhe më pas dy herë në vit për vitin pasardhës. Qëllimi i këtyre raporteve ishte a) të identifikonte përparimin e çdo vendi në përmbushjen e standardeve, b) të përcaktonte nëse do ishin të nevojshme reformat dhe përpjekjet e mëtejshme, si dhe c) të informonte Shtetet Anëtare nëse do të aplikohej ndonjë nga klauzolat mbrojtëse. Në çdo hap të kësaj periudhe, Këshilli ka mbështetur

337 Vachudova, M.A. and Spendzharova, A. The EU’s Cooperation and Verification Mechanism: Fighting Corruption in Bulgaria and Romania after EU Accession. Swedish Institute for European Policy Studies, European Policy Analysis, March, 2012, fq. 3. 338 Për më shumë, raportet e Komisionit Evropian mund të aksesohen në adresën: http://ec.europa.eu/dgs/secretariat_general/cvm/progress_reports_en.htm.

125

gjetjet e raporteve të Komisionit dhe ka përsëritur kërkesën që Bullgaria dhe Rumania të bënte përparim të mëtejshëm mbi bazën e rekomandimeve të Komisionit.339 Nëse do t’i kalonim përpjekjet e Bullgarisë dhe Rumanisë, përmes lenteve të Mekanizmit të Bashkëpunimit dhe Verifikimit, do të vinim re këto rezultate: 1. Bullgaria Që nga zbatimi i MBV, qeveria bullgare ka regjistruar progres drejt përmbushjes së standardeve të përcaktuara nga Komisioni Evropian. Për shembull, qeveria ka miratuar ligje të rëndësishme për të siguruar pavarësinë dhe përgjegjshmërinë e gjyqësorit. Gjithashtu, pavarësisht nga mangësitë e saj në luftën kundër nivelit të lartë të korrupsionit, Bullgaria ka qenë shumë e suksesshme në uljen e korrupsionit brenda qeverisë vendore dhe në mesin e zyrtarëve të doganave. Në përputhje me standardet e Mekanizmit të Bashkëpunimit dhe Verifikimit, Qeveria bullgare duhet të vazhdojë të ristrukturojë gjyqësorin dhe të përforëcojë zbatimin e ligjit, si dhe duhet të përmirësojë rezultatet e saj në luftën kundër nivelit të lartë të korrupsionit dhe krimit të organizuar. Përkundër të gjitha arritjeve, Bullgaria është ende larg nga arritja e qëllimeve të MBV, të përcaktuara nga Komisioni Evropian.340 2. Rumania Nën mbikëqyrjen dhe drejtimin e BE-së, Rumania ka përparuar në drejtim të respektimit të kritereve të përcaktuara nga Komisioni Evropian. Ndër arritjet më të spikatura të qeverisë janë përpjekjet e saj për të përmirësuar trajtimin e çështjeve të ndryshme si, hetimi i korrupsionit të nivelit të lartë, si dhe rritjen e numrit të dënimeve në rastet e korrupsionit. Për fat të keq, këto arritje të shumta ndiqen nga një listë e gjatë dështimesh. Qeveria është, për shembull, larg nga sigurimi i pavarësisë së gjyqësorit, ngritjes së një sistemi të besueshëm disiplinor për gjyqtarët, si dhe nga eliminimi i vonesave të panevojshme në gjykimet e profilit të lartë penal. Në përgjithësi, Rumania ka ende një rrugë të gjatë drejt arritjes së standardeve të Mekanizmit të Bashkëpunimit dhe Verifikimit. 341 Që nga viti 2007, ka pasur raste kur progresi i këtyre vendeve është përshpejtuar, si dhe momente të tjera kur ka pasur kthime pas. Në përgjithësi, Komisioni është i bindur se Mekanizmi i Bashkëpunimit dhe Verifikimit ka dhënë një kontribut të madh në kryerjen e reformave në Bullgari.342 Përsa i përket Rumanisë, Komisioni mendon se duhet të njihet përparimi i përgjithshëm që është bërë në kontekstin e njohjes së shoqërisë rumune me parime të tilla kyçe si: sundimi i ligjit dhe pavarësia e procesit gjyqësor, si pjesë të funksionimit të mirë të demokracisë. Një sistem funksionues dhe i pavarur gjyqësor, si

339 Manolov M. V. The Function of the European Commission -Lessons from the Accession of Bulgaria and Romania. Institute of European, Russian, and Eurasian Studies, Carleton University, September 2010, fq. 123-124. 340 Chaprazov, Hristo. Bulgaria and Romania-- Progress Towards EU Integration in Judicial Reform and Organized Crime. The Center for International Finance and Development, April 2011, fq. 14-15. 341 Ibid., fq. 16. 342 COM(2012) 411 final, Report from the European Commission to the European Parliament and the Council, On Progress in Bulgaria under the Cooperation and Verification Mechanism, Brussels, 18.7.2012.

126

dhe respekti për institucionet demokratike - janë të domosdoshme për të ndërtuar besimin e ndërsjellë mes Shteteve Anëtare dhe Bashkimit Evropian, si dhe për të fituar besimin e qytetarëve.343 Megjithë kritikat përkundrejt anëtarësimit të Rumanisë dhe Bullgarisë, edhe pse anët pozitive janë më pak të dukshme, pranimi i këtyre dy shteteve kishte përfitimet e veta edhe për BE-në. Anëtarësimi i të dy vendeve ballkanike krijoi mundësi të reja për biznes dhe tregti; u sigurua aksesi në burimet e tyre, duke përfshirë forcën e tyre relativisht të lirë të punës, si dhe solli më shumë stabilitet politik në këtë rajon historikisht të paqëndrueshëm. Me kompletimin e zgjerimit të saj të 2007-ës, BE-ja rriti ndjeshëm praninë e saj në gadishullin Ballkanik.344 4.3. Sfidat e anëtarësimit të Kroacisë përkundrejt Bullgarisë dhe Rumanisë Nëse krahasojmë Kroacinë me Bullgarinë dhe Rumaninë, do të evidentonim katër elementë kryesorë: afërsinë gjeografike, regjimin komunist, periudhën e tranzicionit dhe marrëdhëniet me BE-në. Kroacia, Bullgaria dhe Rumania janë të vendosura në Evropën Jug-Lindore. Ato gjithashtu ndajnë përvojën e përbashkët të të jetuarit nën sundimin komunist për gati një gjysmë shekulli. Megjithatë, përvojat e tyre kanë qenë mjaft të ndryshme. Ndërkohë që Rumania dhe Bullgaria u vendosën nën ndikimin e rreptë të Bashkimit Sovjetik, Kroacia, si anëtare e Federatës Jugosllave, gëzoi një liri ekonomike dhe personale më të madhe – edhe pse relative, nga Rumania dhe Bullgaria. Megjithatë, të treja këto shtete kanë përjetuar një tranzicion të vështirë. Shembja e bllokut komunist hapi një epokë regjimesh autoritare në vend të demokracive liberale. Tuxhman në Kroaci, Iliesku në Rumani dhe Zhelev në Bullgari nisën në të vërtetë në këto vende një proces të ‘demokratizimit pa dekomunizim’. Ndryshe nga Rumania dhe Bullgaria, tranzicioni kroat u përkeqësua më tej nga Lufta për Pavarësi që pasoi shkatërrimin e Federatës Jugosllave.345 Zgjedhjet watershed346,347 - ose zgjedhjet vendimtare - i kthyen tre vendet përsëri në gjurmët e demokracisë liberale, por megjithatë trashëgimia komuniste vendosi pengesa në rrugën e tyre drejt anëtarësimit në BE. Megjithëse ndanin të njëjtin fat evropian, rruga bullgare dhe rumune drejt BE-së ka qenë e ndryshme nga ajo e Kroacisë. Në vend të valës së qetë të zgjerimit të vitit 2004, Bullgaria dhe Rumania u përballën me vështirësi të

343 Ibid.. 344 Chaprazov, Hristo. Bulgaria and Romania-- Progress Towards EU Integration in Judicial Reform and Organized Crime. The Center for International Finance and Development, April 2011, fq. 6. 345 Hardy, Angelique. Fighting Corruption in Croatia with the Prospect of European Union Membership. Romanian Journal of Political Science, Vol 10 - No 2 - 2010 // EU as a Good Governance Promoter, fq. 24. 346 Watershed – një ngjarje e cila shënon një ndryshim unik ose të rëndësishëm historik. 347 Këto janë zgjedhje në të cilat, elitat liberale që kishin monopolizuar pushtetin që nga rënia e komunizmit, detyrohen të largohen; e cituar tek: Vachudova, M.A. Democratization in Postcommunist Europe: Illiberal Regimes and the Leverage of International Actors, Center for European Studies Working Paper Series, 2006, fq. 2-3.

127

forta. Të konsideruara për një kohë të gjatë si ‘të prapambetura’ (laggards) përsa i përket procesit të anëtarësimit, të dy vendet janë përballur me shtyrje të anëtarësimit apo kushtëzime të tilla si Mekanizmi i Bashkëpunimit dhe Verifikimit, qëllimi i të cilës sipas Komisionit është ‘lehtësimi i hyrjes së të dy vendeve, si dhe në të njëjtën kohë mbrojtja e politikave dhe institucioneve [të BE-së]".348 Ndaj, Bullgaria dhe Rumania besohet se janë "as të fundit që përfitojnë nga politikat e vjetra të zgjerimit, as të parët që përjetojnë romanin e pritshëm të kufizimeve të vendosura nga BE-ja për pranimin e shteteve të reja anëtare".349 Në analizën e botuar rreth pranimit të Kroacisë në BE, Tomas Lundin, gazetar në të përditshmen suedeze Svenska Dagbladet, bën një krahasim mes anëtarësimit të Kroacisë dhe atij të Rumanisë e Bullgarisë. Sipas tij, Evropa e ka marrë mësimin e saj nga anëtarësimi problematik i Rumanisë dhe Bullgarisë, duke peshuar çdo hap të procesit të anëtarësimit të Kroacisë. Lundin argumenton se anëtarësimi i Kroacisë ishte një histori suksesi krahasuar me anëtarësimet e valës së 2007-ës. Në vend që të kërkonte reforma të shpejta pas anëtarësimit, BE-ja kërkoi nga Kroacia përmbushjen pothuajse të të gjitha angazhimeve të saj para anëtarësimit. Në analizën e tij, Lundin nënvizon se Bullgaria dhe Rumania konsiderohen si vendet anëtare më të varfra. Të ardhurat në Bullgari janë sa 1/3 e të ardhurave mesatare të BE-së. Gati 1/4 e familjeve jetojnë nën kufirin zyrtar të varfërisë, me rreth 1 mijë krown. Kurse Kroacia i përket vendeve më të begata në ish-Jugosllavi me nivelin e pagesave pothuajse të dyfishtë me ato në Bullgari.350 Kroacia, në ndryshim nga Rumania dhe Bullgaria nuk iu nënshtrua sanksioneve për shtyrje të anëtarësimit, apo kushteve post-anëtarësim. Për të nuk u ndërtua një Mekanizëm Bashkëpunimi dhe Verifikimi, por u integrua më njëtrajtshëm sesa dy shtetet paraardhëse. Kjo për shumë arsye, ndër të cilat më kryesorja ishte mësimi që Bashkimi Evropian kishte marrë nga problemet me procesin e anëtarësimit të Rumanisë dhe Bullgarisë. Bashkimi Evropian përforcoi kushtet e para-anëtarësimit, duke ndërtuar një proces negociatash më kompleks, më kërkues dhe rrjedhimisht më të gjatë. Procesi i negociatave me Kroacinë zgjati jo pak vite, i ndarë në 35 kapituj, në ndryshim nga Rumania dhe Bullgaria të cilat negociuan vetëm 31 fusha veprimi. Prokurimet publike, ligji i pronësisë intelektuale, si dhe sidomos kapitujt për drejtësinë; përkatësisht: kapitulli 23: Drejtësia dhe të drejtat themelore dhe kapitulli 24: Drejtësia, liria dhe siguria, ishin posaçërisht të ndërtuara për Kroacinë, për problemet që ajo haste përsa i përket gjyqësorit dhe korrupsionit.

348 Vachudova, A., Milada. Corruption and Compliance in the EU’s Post-Communist Members and Candidates. JCMS 2009 Volume 47 Annual Review, fq. 53. 349 Smilov i cituar në: Hardy, Angelique. Fighting Corruption in Croatia with the Prospect of European Union Membership. Romanian Journal of Political Science, Vol 10 - No 2 - 2010 // EU as a Good Governance Promoter, fq. 25. 350 Tomas Lundin. Does EU Take a Risk with Croatia as It Did with Bulgaria and Romania in 2007?, Svenska Dagbladet, 13 June 2013; e vlefshme në: http://www.euinside.eu/en/analyses/croatia-eu-accession-svenska-dagbladet

128

Dr. Sandro Knezovic, hulumtues në Institutin Kroat për Zhvillim dhe Marrëdhënie Ndërkombëtare dhe ndihmës i Grupit Negociator të Kroacisë me BE-në, në një intervistë të dhënë mbi sfidat e Kroacisë gjatë procesit në anëtarësimit në BE, konsideron se qëllimi i procesit të pranimit dhe përafrimi me acquis-in e BE-së, mund të perceptohet, në terma të përgjithshme, si sfidë kryesore gjithëpërfshirëse në rastin kroat. Sipas tij, "duke folur në lidhje me ndryshimin e një sërë vlerash, kjo natyrisht përfshin procesin e evropianizimit. Më konkretisht, është i mirënjohur fakti se lufta kundër korrupsionit dhe krimit të organizuar, bashkëpunimi me Gjykatën Ndërkombëtare Penale për Ish-Jugosllavinë dhe përmirësimi i funksionimit të administratës shtetërore ishin ndër çështjet kryesore, ndërsa përmirësimet serioze në këtë drejtim, si pjesë e kushtëzimit të anëtarësimit, ishin me të vërtetë një detyrë impenjative”.351 Përsa i përket tejkalimit të sfidave dhe sukseset që Kroacia arriti gjatë rrugës së integrimit, Knezovic shprehet se: "Kapitulli 23 ishte më kërkuesi dhe më vendimtari për finalizimin me sukses të procesit të pranimit. Vlen të theksohet se Kroacia ishte vendi i parë në procesin e anëtarësimit në BE, që duhet të përmbushte standardet jo vetëm për mbylljen e një kapitulli, por edhe për ta hapur atë. Fokusi kryesor i saj ishte në çështjet që lidhen me eliminimin e ndikimit të jashtëm mbi gjyqësorin, luftën kundër korrupsionit dhe reduktimin e numrit të rasteve të pazgjidhura”. Gjithashtu, Knezovic nënvizon se, çështje të tjera si p.sh. arrestimi i ish-kryeministrit Sanader, kanë treguar se gjyqësori ka filluar të marrë masa në mënyrë që të luftojë krimin e organizuar dhe korrupsionin në nivel të lartë politik. Por, sipas Knezovic, mungesa e transparencës së përgjithshme të të gjithë procesit të negociatave dhe roli mbizotërues i elitave politike gjatë këtij procesi, mund të shihet si dështimi më i madh i procesit të pranimit të Kroacisë në BE. Duke pasur parasysh faktin se procesi i pranimit në BE ndikon tek të gjithë qytetarët, ai duhet të kishte qenë më i hapur për publikun.352

Megjithë veçantitë, vështirësitë e kaluara, sukseset dhe devotshmëritë, shumë zëra janë kritikë për anëtarësimin e Kroacisë, duke e konsideruar atë të parakohshëm. Profesori Richard G Whitman, mendon se negociatat e Kroacisë me BE-në ishin të tejzgjatura. Sipas tij në dy momentet që Kroacia duhet të tregonte efikasitet dhe gadishmëri - zgjidhja e mosmarrëveshjeve kufitare me Slloveninë dhe bashkëpunimi me Gjykatën e Hagës, ajo nuk ndërmori masat e duhura për të mos e vonuar zgjerimin e BE-së. "Kritika më e madhe për anëtarësimin e Kroacisë në BE është se ai është i parakohshëm. Shqetësimet rreth korrupsionit politik dhe ekonomik dhe funksionimin e gjyqësorit janë shprehur në komentet e ekspertëve. Kroacia aktualisht renditet në pozicionin e 62-të si një nga vendet më të trazuara në Indeksin e Perceptimit të Korrupsionit të Transparency International [...] Në raportin e saj të Monitorimit mbi përgatitjet për pranimin e Kroacisë, Komisioni

351 Intervisë me Dr. Sandro Knezovic, Senior Research Fellow, Institute for Development and International Relations, Croatia, 17 shtator 2013. 352 Ibid.

129

Evropian ka shprehur shqetësime përsa i përket sundimit të ligjit dhe luftën kundër korrupsionit",353 shkruan Whitman.

Në një artikull të botuar në gazetën New York Times, profesori Alan Riley evidenton disa problematika në anëtarësimin e Kroacisë në Union. Sipas tij “edhe pse Kroacia ka bërë përparime të mëdha në kapërcimin e luftës dhe autoritarizmit, ka arsye bindëse pse pranimi i vendit mund të jetë i parakohshëm. Korrupsioni politik dhe ekonomik vazhdon të përhapet dhe gjykatat e saj shpesh tregojnë një qëndrim tepër të shkujdesur ndaj këtij procesi”.354 Riley konsideron se kërcënimi më i madh për anëtarësimin e Kroacisë në Union është dobësia ekonomike e vendit, e cila mund ta bëjë shumë të vështirë për Zagrebin që të ecë me hapin e Shteteve të vjetra Anëtare. Christoph Hasselbach, i Deutsche Welle-s, në artikullin e titulluar “Croatia: EU accession in tough times”, shfaqet skeptik lidhur me ekonominë kroate dhe problemet e saj me luftën kundër korrupsionit. “Nga pikëpamja ekonomike, BE-ja tani është duke marrë një barrë të re mbi supe duke përfshirë Kroacinë në komunitet. Ekonomia e vendit ka qenë në recesion për vite dhe papunësia është rreth 20 për qind”355, nënvizon Hasselbach. Megjithatë, Kroacia arriti të shmangë instrumentet monitoruese post-aderim në lidhje me korrupsionin, krimin e organizuar dhe gjyqësorin, të imponuara nga BE-ja mbi Bullgarinë dhe Rumaninë. Sipas Katarina Ott, Drejtoreshë e Institutit të Financave Publike në Zagreb, mund të mendohet që Kroacia i shpëtoi këtij monitorimi për shkak se ajo bëri një punë më të mirë se këto vende, ose për shkak të vetëdijes brenda BE-së të efekteve të diskutueshme të Mekanizmit të Bashkëpunimit dhe Verifikimit. Sidoqoftë, për t'u bërë një vend i begatë, i lirë nga parakushtet institucionale për korrupsionin, Kroacia do të duhet të përcaktojë qëllimet e veta, të ngulmojë në arritjen e tyre dhe të prezantojë një lloj monitorimi të brendshëm.356

353 Whitman, G. Richard. Croatia’s EU Accession: Enlargement Without Fanfare. Chatham House, Sunday 30 June 2013; e vlefshme në: http://www.chathamhouse.org/media/comment/view/192769 (aksesuar më 7 gusht 2013) 354 Alan Riley, Croatia and the EU; e vlefshme në: http://www.nytimes.com/2013/06/29/opinion/global/croatia-and-the-eu.html?_r=0 (aksesuar më 9 gusht 2013) 355 Christoph Hasselbach, Croatia: EU accession in tough times, Deutsche Welle, 30 June, 2013; e vlefshme në: http://www.dw.de/croatia-eu-accession-in-tough-times/a-16912249 (aksesuar më 7 gusht 2013) 356 Ott, Katarina. Croatia and the EU: The Catch-Up Issue. Centre for European Policy Studies Commentary, 28 June 2013, fq. 2.

130

V. ROLI I OPINIONIT PUBLIK DHE MEDIAS NË PROCESET E INTEGRIMIT DHE ZGJERIMIT TË BASHKIMIT EVROPIAN “Çdo pushtet informon. Çdo pushtet është i informuar. Edhe në qoftë se pushteti i institucioneve të Komunitetit Evropian, që u dhënë që nga fillimi në mënyrë të kursyer nga Shtetet Anëtare atyre që kishin marrë përgjegjësinë për t’i drejtuar ato – e kam fjalën për persona të tillë si Zhan Mone (Jean Monnet), presidenti i parë i Autoritetit të Lartë të Komunitetit Evropian të Qymyrit dhe Çelikut, apo Uollter Hallshtajn (Walter Hallstein), presidenti i parë i Komisionit Ekonomik Evropian – që nga fillimi i mandatit të tyre u përpoqën të informonin publikun dhe të informoheshin vetë: ta informonin publikun (të referuar më mirë si "qytetarët" e një "Komuniteti" në zhvillim) dhe të informonin veten mbi nevojat dhe pritshmëritë e popullsive."357

Jacques-René Rabier Opinioni publik është një komponent shumë i rëndësishëm i sferës publike të një shteti, rajoni apo komuniteti si rasti i Bashkimit Evropian. Mbështetja publike mbi Bashkimin Evropian ka një rëndësi në rritje për të ardhmen e projektit evropian, qoftë kjo mbështetje nga qytetarët e Vendeve Anëtare, e vendeve kandidate apo atyre aspirante për t’u bërë pjesë e Unionit. Mbajtja e referendumeve për anëtarësimin e një vendi kandidat, referendumet për Traktatet e Unionit, si dhe ndikimi i tërthortë nëpërmjet qeverive kombëtare; të gjitha këto momente tregojnë se e ardhmja e integrimit evropian varet nga mbështetja publike. Kjo thekson nevojën për të mësuar më shumë mbi faktorët që ndikojnë në mbështetjen publike për Unionin, si dhe për impaktin që opinioni publik ka në zgjerimin e Bashkimit Evropian. Integrimi evropian është një çështje e tillë që, edhe pse ndikon gjithnjë e më shumë në jetën e njerëzve të përditshëm, mbetet abstrakt dhe i largët në perceptimin subjektiv të shumicës së qytetarëve. Pjesa më e madhe e asaj që qytetarët dinë në lidhje me Bashkimin Evropian buron nga masmedia; qytetarët e BE-së identifikojnë gazetat dhe televizionet si burimet e tyre më të rëndësishme të informacionit rreth BE-së (p.sh., Eurobarometri 61, 78). Në qoftë se supozojmë që publiku me të vërtetë krijon opinione dhe ndërton qëndrime (deri në një farë mase) bazuar tek informimi mediatik, llogjikisht mund të pritet që mënyra me të cilën mediat raportojnë në lidhje me çështjet evropiane do të ndikonte në qëndrimet rreth BE-së dhe politikave të saj. Komunikimi dhe debati publik mund të luajnë një rol kyç në formësimin e opinionit publik në lidhje me integrimin evropian. Ndaj është e rëndësishme të kuptohet se lajmet dhe mesazhet lidhur me çështjet e Bashkimit Evropian që shkojnë tek publiku përmes medias kanë potencial për të ndikuar tek dinamikat e opinionit publik.

357 Signorelli, Salvatore. The EU and Public Opinions: A Love-Hate Relationship?, Jacques Delor Institute, Studies & Reports, November 2012, fq. 9.

131

5.1. Sfera publike: domethënia dhe modelet.

Sfera publike është vendi ku shoqëria civile lidhet me strukturën e fuqisë së shtetit. Ajo është ‘mobilizimi joformal i mendimit diskursiv joqeveritar që mund të shërbejë si një kundërpeshë e shtetit’.358 Habermas është babai themelues i konceptit më domethënës të sferës publike. Jürgen Habermas zhvilloi konceptin e sferës publike (Öffentlichkeit) në studimin e tij "Transformimi strukturor i sferës publike" (1989). Me zhvillimin e borgjezisë në shekullin XVIII dhe XIX, u krijua një sferë publike si një forum, në të cilin njerëzit e thjeshtë mbidheshin së bashku duke formuar një publik të përgatitur për të ndikuar autoritetet që të legjitimonin veten para opinionit publik. Sipas Habermas, sfera publike: mund të përshkruhet si një rrjet komunikimi i informacionit dhe këndvështrimeve […]; gjatë këtij procesi, kanalet e komunikimit janë të filtruara dhe të sintetizuara në mënyrë të tillë që të organizohen së bashku në tufa të specifikuara opinionesh tipike publike. Ashtu si çdo proces jetik, edhe sfera publike riprodhohet përmes veprimit komunikues, për të cilin zotërimi i gjuhës së nënës mjafton; ajo është përshtatur në kuptueshmërinë e përgjithshme të praktikës së përditshme komunikuese359. Përsa i përket sferës publike evropiane, Habermas e ka përshkruar atë si “sferë publike politike, e cila i aftëson qytetarët për të patur qëndrime në të njëjtën kohë dhe për të njëjtat çështje të një rëndësie të njëjtë”.360 Në kuptimin e saj më të gjerë, sfera publike është një dhomë sociale e krijuar në momentin kur individë të ndryshëm diskutojnë për shqetësime të përbashkëta. Sfera publike tregon një marrëdhënie ndërmjet folësit dhe audiencës që krijohet nga aktorët socialë që përjetojnë nënproduktet e bashkëpunimit. Zhvillimi i Bashkimit Evropian si një lloj i ri politike, është i lidhur ngushtë me zhvillimin e tij si një hapësirëkomunikuese.361 Sipas HJ Trenz, sfera publike evropiane mund të konsiderohet si një arenë komunikimi mes politikanëve dhe publikut, apo si një sferë diskutimesh dhe si inkuadrim identitetesh në media.362 Kjo përqasje ka tri dimensione: (1) komunikimi publik – i cili mund të përfaqësohet nga debatet në parlament, protestat, demonstratat në rrugë, (2) ndërmjetësimi në masë, që përfaqësohet nga mbulimi mediatik, dhe (3) perceptimi i diskursit publik, përfaqësuar nga qëndrimet dhe opinionet e qytetarëve. Një shpjegim tjetër domethënës për sferën publike jep Jos de Beus, në studimin e tij të titulluar "Bashkimi Evropian dhe sfera publike”. Sipas tij, sfera publike është një sferë e

358 Fraser, N. (1992) ‘Rethinking the Public Sphere: A Contribution to the Critique of Actually Existing Democracy’, i cituar në: C. Calhoun (1992) Habermas and the Public Sphere, Cambridge, MA: MIT Press, fq. 134. 359 Habermas, J. Between Facts and Norms: Contributions to a Discourse Theory of Law and Democracy. Cambridge, MA: MIT Press, 1996, fq. 360. 360 Habermas, Jürgen. Comment on the paper by Dieter Grimm: ‘Does Europe need a constitution?‘, në: European Law Journal 1:3, 1995, fq. 306. 361 Erik Fossum, J. and Schlesinger, P. The European Union and the Public Sphere. A communicative space in the making?, Routledge studies on democratizing Europe, 2007, fq. 23. 362 Bee, C., Bozzini, E. Mapping the European public sphere: institutions, media and civil society. Ashgate Publishing, 2010, fq. 22.

132

ndërmjetme e veprimeve publike, e përkatësive dhe e marrëdhënieve përtej shtetit dhe tregut, ku qytetarët janë relativisht të lirë dhe anëtarë të barabartë të shoqërisë, të cilët mund të aplikojnë në mënyrë të pavaruar politika të ndryshme, t’u drejtohen mediave për të mësuar e diskutuar, mund të organizojnë veprime kolektive; dhe ku praktika të tilla të qytetarisë kanë tendencë për të mbrojtur dhe promovuar demokracinë kushtetuese.363 Bashkimi Evropian është i përbërë nga 28 Shtete Anëtare (që nga 1 korriku 2013) dhe nga shumë kultura dhe shoqëri sa të ngjashme aq dhe të ndryshme nga njëra-tjetra. Përveç sferave publike kombëtare që ekzistojnë në secilin nga këto shtete, apo shoqëri, ekziston dhe sfera publike evropiane, e cila nuk është thjesht shuma e secilës sferë publike kombëtare, as nuk qëndron paralelisht me to. Ndërthurja dhe konvergjenca e interesave, kërkesave – pra e sferave publike kombëtare sjell si rezultante një sferë të evropianizuar publike. Sferat publike në Bashkimin Evropian janë të evropianizuara nëse mund të konfirmohen këta dy tregues364: I. Në qoftë se (dhe) kur të njëjtat tema (evropiane) diskutohen në të njëjtën kohë me të njëjtat kritere rëndësie. II. Nëse (dhe) kur krijohet një komunitet transnacional komunikimi, në të cilin a) pjesëmarrësit nuk vëzhgojnë vetëm njëri-tjetrin nëpër hapësirat kombëtare, por edhe b) kontribuojnë rregullisht nëpër debatet ndërkufitare, si folës legjitim, duke pranuar se c) ‘Evropë’ do të thotë të kesh të njëjtat interesa apo kërkesa. Literatura akademike përmban disa modele të sferave publike evropiane: 1. Modeli Habermasian e paraqet sferën publike evropiane si një hapësirë komunikimi, qëllimi i të cilës është që të promovojë interesat e përbashkëta në diskurset e adresuara tek evropianët. Sfera publike transnacionale evropiane përmban njëkohësisht debate rajonale, kombëtare apo evropiane në një model difuziv. Debatet në nivel evropian legjitimojnë politikat e Bashkimit Evropian. Shfaqja e sferës publike varet nga ekzistenca e demokracisë, pjesëmarrjes, mediave të lira, si dhe e debateve publike. Masmediat konsiderohen si arena e zhvillimit të negociatave mes shoqërisë civile dhe shtetit; sfera publike përfshin një publik të logjikshëm që konsumon produktet mediatike.365 2. Modeli i ndërlidhjes së sferave publike kombëtare përmes mediave, (Bruggemann & Kleinen 2009, Volkmer 2008, Risse 2003, Risse & Van de Steeg 2003, Trenz 2004). Sfera publike evropiane ka lindur si rezultat i ristrukturimit të sferave publike kombëtare nën presionin e përcaktimit të perspektivës evropiane mbi tema të ndryshme në diskurset kombëtare. Në të gjitha sferat publike kombëtare duhet të diskutohen të njëjtat tema, në korniza të ngjashme dhe të kuptimeve të përbashkëta. Autorët e këtij modeli kanë hartuar një model ideal të sferës publike evropiane, ku si parakusht për ekzistencën e saj duhet që

363 Koopmans, R. and Statham, P. The Making of a European Public Sphere. Media Discourse and Political Contention, Cambridge University Press, 2010, fq. 14-15. 364 Van de Steeg, Marianne and R., Thomas. The Emergence of a European Community of Communication: Insights from Empirical Research on the Europeanization of Public Spheres. KFG Working Paper Series, No. 15, August 2010, fq. 6. 365 Habermas, J. (2001a). Public Sphere, an Encyclopedia Article. in Durham, M.G.& Kellner, D. (ed.). Media and Cultural Studies. Oxford: Blackwell Publishers, fq. 102-109.

133

masmediat t’i trajtojnë të gjitha sferat publike kombëtare me të njëjtat sisteme referencash, kur debatohen tema të nivelit evropian.366 3. Modeli i publikut transnacional (ndërkombëtar), (Grundmann, Smith & Wright, 2000, Rumford, 2003). Diskursi transnacional, bazuar në tema të njëjta të emetuara nga media në të gjitha Shtetet Anëtare, synon të mbërrijë tek publiku transnacional i cili është formuar në sajë të vetëdijes së tij evropiane. Parakusht i funksionimit të sferës publike evropiane homogjene është sinkronizimi i vëmendjes së publikut mbi një temë (çështje) evropiane. Në këtë model, ku vetëdija evropiane është shumë e rëndësishme, masmedia shërben si lidhje mes qytetarëve dhe vendimmarrësve.367 4. Modeli i tri shtyllave (Firmstone 2008, Koopmans, Neidhardt & Pfetsch 2000). Tre shtyllat e sferës publike evropiane janë përkatësisht: media, aktorët politikë dhe publiku. Shtylla e parë përbëhet nga mediat kombëtare dhe ato ndërkombëtare të cilat funksionojnë në një mënyrë paralele të mbështetura në një kulturë të përbashkët mediatike. Mediat përfaqësojnë shtyllën qendrore të modelit, përderisa ato tërheqin një pjesë të madhe të publikut, duke shërbyer si një mjet lidhës mes dy shtyllave të tjera të modelit: qytetarëve dhe aktorëve politikë, të parë si zëdhënës të sferës publike evropiane. Konsumatorët e medias janë një shtyllë e rëndësishme e sferës publike evropiane, përderisa ata janë objektivi tek të cilët media përçon informacionin mbi çështjet e BE-së. Si mediat kombëtare ashtu dhe ato transnacionale në BE, ndajnë të njëjtin qëllim: “krijimin e urave komunikuese mes institucioneve të BE-së dhe qytetarëve të tyre”.368 5. Modeli i publikut (Eriksen, 2005) përbëhet nga tri lloje sferash publike: Publiku i përgjithshëm, publiku i fortë (vendimmarrësit) dhe publiku transnacional i segmentuar (rrjeti i aktorëve në shtete të ndryshme anëtare që ndajnë të njëjtat interesa). Mbështetja teknike e rrjetit të formuar nga tri llojet e publikut (kombëtar, evropian, transnacional) është media. Çdo lloj i publikut ka funksionin dhe karakteristikat e tij.369 Ky model i sferës publike evropiane i konceptuar si ndërthurja e tre llojeve të publikut, e bën këtë sferë si më demokratiken, sepse ekzistojnë më shumë mundësi që qytetarët e zakonshëm të jenë pjesë të paktën e njërës prej këtyre sferave. Vlen të theksohet se të gjitha modelet e sferës publike evropiane nënvizojnë funksionin dhe rolin e padiskutueshëm të masmedias në ndërlidhjen e llojeve të ndryshme të publikut mes tyre dhe me politikëbërësit. Modeleve të paraqitura më lart mund t’i gjejmë një emërues të përbashkët përderisa të gjitha kanë të njëjtin mekanizëm të formimit të

366 Risse, T. An Emerging European Public Sphere? Theoretical Clarifications and Empirical Indicators. Paper for the Annual Meeting of the European Union Studies Association(EUSA), Nashville TN, March 27-30, 2003, e vlefshme në: http://userpage.fu-berlin.de/~atasp/texte/030322_europe_public.pdf 367 Grundmann, R. (1999). The European Public Sphere and the Deficit of Democracy. in Smith, D. & Wright, S. (eds.). Whose Europe? The Turn Towards Democracy. Oxford: Blackwell Publishers, fq. 125-146. 368 Firmstone, J. Approaches of the transnational press to reporting Europe. Journalism 9, 2008, fq. 439. 369 Eriksen, E.O. An Emerging European Public Sphere. European Journal of Social Theory. 8, 2005, fq. 341-363.

134

sferës publike evropiane: ndërlidhja e sferave publike kombëtare nga masmedia dhe relacioni mes aktorëve transnacionalë publikë dhe politikë. 5.2. Mbështetja e publikut evropian për proceset integruese të BE-së Për një kohë të gjatë, studimet për integrimin evropian janë përqendruar tek elitat që merrnin vendime në lidhje me proceset dhe politikat e Unionit. Por, që nga ratifikimi i Traktatit të Mastrihtit në vitin 1992, konsensusit të heshtur të qytetarëve evropianë duket se i ka ardhur fundi, ose mund të jetë zëvendësuar nga një pranim ngurrues370. Është e rëndësishme të studjohen prirjet e publikut evropian, aq më shumë kur ekziston një hendek mes qëndrimeve të elitave dhe atyre të qytetarëve përkundrejt BE-së në të gjitha Shtetet Anëtare. Ky hendek është vërtetuar si problematik në rezultatet e referendumeve për traktatet e BE-së në disa nga Vendet Anëtare.371 Sfera publike është një parakusht për realizimin e sovranitetit popullor, sepse, në parim, ajo u jep të mundësinë dhe të drejtën të gjithëve të flasin pa asnjë kufizim për tema, pjesëmarrje, pyetje, kohë apo burime. Një sferë publike ka funksione për zgjidhjen e problemeve, përderisa ajo rrit nivelin e informimit dhe mirëkuptimit midis qytetarëve, por më e rëndësishmja është se sfera publike përmes konsumimit të çështjeve politike në publikun e gjerë, ajo kontribuon në konsolidimin e demokracisë.372 Sfera publike shërben si një bazë për konceptin e legjitimitetit demokratik, kur ajo krijon mundësinë e përfshirjes në debate publike të të gjithë të prekurve potencialisht nga çështjet më të rëndësishme të jetës së përditshme të një komuniteti kompleks siç është BE-ja. Ideja e opinionit publik evropian është i lidhur ngushtë me instrumentin bazë, i cili pothuajse unanimisht konsiderohet si "krijuesi" i saj: Eurobarometri. Si i vetmi mjet për të matur rregullisht opinionin publik, ai është kthyer në një institucion të BE-së, i cili ka dhënë kontributin e tij modest për hulumtimin dhe avancimin e politikave të integrimit evropian. Fakti që Eurobarometri nuk ka konkurrencë, mund të shpjegohet me koston e lartë financiare dhe vështirësitë e organizimit të anketave transnacionale, të cilat kryesisht kryhen vetëm për institucione të fuqishme, ndërsa anketat kombëtare janë të përballueshme për një organizatë, agjenci lajmesh, shoqatë, apo parti politike.373 Kur ne flasim për opinionin publik evropian, ne jemi të prirur ta lidhim me atë që është bërë praktikisht një sinonim: Eurobarometri. Kjo sepse që nga krijimi i tij në fillim të viteve 1970, Komisioni Evropian ka mbajtur frenat e këtij sistemi për të kryer dhe për të analizuar sondazhet e opinionit publik, me objektivin e qartë për të siguruar rezultate

370 Wessels, W., Maurer, A. and Mittag, J. Fifteen into one? The European Union and its member states. Manchester/New York, 2003, fq. 413-457. 371 Adam, Silke. Bringing the Mass Media in: The Contribution of the Mass Media for Understanding Citizens‘ Attitudes towards the European Union. KFG Working Paper Series, No. 4, September 2009, fq. 5. 372 Eriksen E.O. Conceptualizing European Public Spheres. General, Segmented and Strong Publics, ARENA – Centre for European Studies, University of Oslo, February 2004, fq. 2. 373 Signorelli, Salvatore. The EU and Public Opinions: A Love-Hate Relationship?, Jacques Delor Institute, Studies & Reports, November 2012, fq. 12.

135

rigoroze shkencore. Edhe pse ky instrument është i lidhur pashmangshmërisht me Komisionin Evropian, krijimi i tij u mbështet nga Parlamenti Evropian, i cili mund ta ketë parë zhvillimin e opinionit publik evropian, si një mënyrë për të rritur ndikimin e tij në hapësirën e Komunitetit. Në një raport të mirënjohur të komisionit të ngarkuar me çështjet e informacionit, i publikuar në vitin 1972, Parlamenti me anë të raportuesit të tij, pohoi se "anketat e opinionit ishin një sektor shumë i rëndësishëm informacioni", dhe i bëri thirrje Komisionit për të zhvilluar në të ardhmen ... "sondazhet e opinionit [publik], për t’i kthyer ato në një instrument të rregullt e sistematik", si dhe të bëjë të njohura rregullisht "gjetjet gjithëpërfshirëse", të cilat do të publikohen.374 Eurobarometri është një instrument hulumtues efektiv për institucionet e Komunitetit, por edhe më shumë për publikun. Qëllimi ambicioz i krijuesve të tij mund të konsiderohet pjesërisht i realizuar sepse publikimi i rregullt i anketave të Eurobarometit ka ndihmuar me siguri për t’i dhënë jetë ‘idesë’ së ekzistencës të një opinioni publik evropian. Udhëheqësit e institucioneve të komunitetit, kohët e fundit i kanë dhënë rëndësinë e duhur opinionit publik, duke e marrë në konsideratë atë për proceset jetike të Unionit. Pavarësisht interesimit ose jo të palëve në Bruksel, studimi i opinionit publik është i një rëndësie jo të vogël, pasi Eurobarometri është kthyer në një burim thelbësor për intelektualët dhe për politikëbërësit e Komunitetit që nga institucionalizimi i tij.375 Në Eurobarometrin 79 (maj 2013), janë studiuar prirjet e publikut evropian mbi çështje të rëndësishme si imazhi i BE-së, qytetaria evropiane, besimi mbi institucionet e Unionit, etj. Shumica absolute e evropianëve e ndjejnë veten si qytetarë të BE-së dhe ky mendim është i qëndrueshëm (62 %, me -1 % diferencë që nga vjeshta 2012). Më shumë se një e treta nuk pajtohen me këtë deklaratë (37 % +1). Që nga pranvera 2010 (EB73), kjo ndjenjë e të qenit një qytetar evropian ka ndryshuar pak, duke variuar mes 61% dhe 63%. Më shumë se dy të tretat e evropianëve thonë se zëri i tyre nuk llogaritet në BE (67%, me 3 pikë rritje), duke arritur në nivelin e saj më të lartë që nga vjeshta e vitit 2004 (EB62), kur kjo pyetje u bë për herë të parë. Kjo përqindje është rritur pothuajse vazhdimisht që prej pranverës së vitit 2009 (EB71), nga 53% deri në 67%. Pak më shumë se një e katërta e të anketuarve (28 %, -3) janë dakort me pohimin që zëri i tyre ka vlerë për Unionin. Besimi në institucionet politike vazhdon të reduktohet, megjithëse qytetarët evropianë kanë më shumë besim tek institucionet e BE-së sesa tek institucionet kombëtare.376 Në Eurobarometrin 78, vihet re një prirje jo shumë optimiste për jetën, ekonominë dhe proceset integruese të Bashkimit Evropian. Përsa i përket perceptimit publik sesi po shkojnë proceset e Bashkimit Evropian, mendimi se gjërat nuk po shkojnë në drejtimin e duhur ka fituar terren. Krahasuar me dy matjet e mëparshme (vjeshtë 2011 dhe pranverë 2012), në Eurobarometrin 78 (vjeshtë 2012), përshtypja që gjërat po shkojnë në drejtimin

374 Report of the MEP, W. J. Schuijt, dated 7 February 1972 on the information policy of the European Communities, Doc. 246/71, fq. 14. 375 Signorelli, Salvatore. The EU and Public Opinions: A Love-Hate Relationship?, Jacques Delor Institute, Studies & Reports, November 2012, fq. 8. 376 Standard Eurobarometer 79, Publik Opinion in the European Union, Spring 2013, fq. 5 -12; e vlefshme në: http://ec.europa.eu/public_opinion/archives/eb/eb79/eb79_first_en.pdf

136

e gabuar në nivel kombëtar është rritur me 5%, duke shkuar në 56% të të anketuarve, përkundrejt 24% që mendojnë pozitivisht për mbarëvajtjen e proceseve të Unionit. Edhe në nivel evropian (komunitar), shumica e qytetarëve të BE-së janë skeptikë për të ardhmen e saj, përderisa 52% e tyre mendojnë se gjërat nuk po shkojnë në drejtimin e duhur, krahasuar me 24% që janë optimistë.377 Vetë e ardhmja e Bashkimit Evropian, tejkalimi i krizave ekonomiko-financiare, integruese dhe të zgjerimit, përcaktohet dhe nga mbështetja e opinionit publik në Vendet Anëtare. Siç tregojnë dhe sondazhet e Eurobarometrit Standard, mbështetja publike për integrimin dhe zgjerimin e Bashkimit Evropian shpesh herë ka luhatje nga periudha në periudhë. Opinionet në favor / kundër zgjerimit të mëtejshëm të BE-së zbulojnë se evropianët, gjatë pesë viteve të fundit, janë bërë më pak optimistë në drejtim të zgjerimit të mëtejshëm. Deri në fund të vitit 2008, rreth 36% e njerëzve u shprehën se ishin kundër zgjerimit të mëtejshëm të BE-së. Kjo përqindje rritet në 40% që nga viti 2009, duke kulmuar me 45% në maj 2010 dhe me 50% në nëntor 2011. Në të njëjtën kohë, që nga viti 2009, përqindja e njerëzve në favor të zgjerimit të mëtejshëm ka rënë nën 50% (shih figurën 1). 378 Figura 1. Përqindja e personave që mbështesin apo kundërshtojnë zgjerimin 2007- 2011.

Burimi: Të dhënat e Eurobarometrit 2007-2011 Analiza e të dhënave nga sondazhet periodike tregon se opinioni publik i Vendeve Anëtare vazhdon të mos jetë entuziast për zgjerimin e Bashkimit Evropian. Lidhur me këtë politikë të rëndësishme të Unionit, sipas Eurobarometrit 78, opinioni publik evropian është pothuajse i pandryshueshëm. 52% e evropianëve (-1% krahasuar me

377 Standard Eurobarometer 78, Public opinion in the European Union, Autumn 2012, 39-40. E vlefshme në: http://ec.europa.eu/public_opinion/archives/eb/eb78/eb78_publ_en.pdf 378 Di Mauro, D. and Fraile, M. Who Wants More? Attitudes Toward EU Enlargement in Time of Crisis, Spotlight 2012/04, October 2012; e vleshme në: http://www.eui.eu/Projects/EUDO/Documents/2012/Spotlight4.pdf; (aksesuar më 10 tetor 2013).

137

Eurobarometrin paraardhës) janë kundër kësaj politike, ndërsa vetëm 38% (+2%) janë në favor dhe 10% e të anketuarve janë neutralë.379 Përsa i përket qëndrimet ndaj "kandidatëve" të veçantë për anëtarësim, si dhe kandidatëve potencialë, në disa nga Eurobarometrat, janë përfshirë disa pyetje rreth anëtarësimit të vendeve specifike kandidate dhe potencialisht kandidate. Në varësi të vendit të përcaktuar si kandidat potencial, përqindja e njerëzve në favor ose kundër ndryshon me një amplitudë të madhe: Gati 80% e evropianëve kanë një konsensus për Zvicrën dhe Norvegjinë, duke i parë ato si shtete të reja anëtare, ndërsa anëtarësimet e shteteve të tjera janë mbështetur vetëm nga 30% e të anketuarve. Mbështetja më e ulët është për vende si Turqia, Shqipëria dhe Kosova, të cilat nuk janë ‘të preferuara për opinionin publik të Vendeve Anëtare.380 Figura e mëposhtme tregon mbështetjen dhe kundërshtitë e opinionit publik evropian mbi shtetet kandidate për anëtarësim (përfshirë Kroacinë, e cila nuk ishte anëtarësuar akoma) dhe ato potencialisht kandidate. Figura 2. Përqindja e personave që mbështesin zgjerimin e BE-së me këto vende, 2008-2010

Burimi: Të dhënat e Eurobarometrit 2008 dhe 2010 Augustin Palokaj, gazetar i Europa Press Holding, korrespondent i lirë i Radio Free Europe, si dhe një kontribues i rregullt i websitit EUobserver, në një analizë të botuar në Koha Ditore, argumenton skepticizmin e opinionit publik të Vendeve Anëtare për anëtarësimin e Shqipërisë në BE. Sipas Palokaj, të nesërmen e fjalimit shpresëdhënës të komisionerit Fule për Shqipërinë (më 16 tetor 2013), mediat europerëndimore raportuan për “frikën nga ardhja e 3 milionë shqiptarëve në BE”, ndërsa në Austri anketat dëshmojnë se kundërshtimi për zgjerimin e BE-së nuk ka qenë asnjëherë më i madh.

379 Standard Eurobarometer 78, Public opinion in the European Union, Autumn 2012, fq. 88-89. 380 Di Mauro, D. and Fraile, M. Who Wants More? Attitudes Toward EU Enlargement in Time of Crisis, Spotlight 2012/04, October 2012.

138

Palokaj citon artikujt e disa mediave evropiane si britanikja “Daily Express”, apo gjermania “Handelsblatt”, të cilat e shfaqin hapur kundërshtimin për pranimin e Shqipërisë. Sipas “Daily Express”, nënkryetari i Partisë për Pavarësinë e Mbretërisë së Bashkuar (UKIP) thotë se “do të ishte çmenduri e paparë të pranohet Shqipëria në BE, edhe një shtet i cili ka problem të madh me aktivitetet kriminale dhe me varfëri të frikshme”. Në gazetën gjermane “Handelsblatt”, autori shkruan se BE-ja “është në buzë të humnerës për t’u shkatërruar dhe tani duhet të fokusohet në eurozonë dhe stabilizimin e tërë BE-së”. “Edhe kjo gazetë serioze gjermane, sikur edhe gazetat e shumta në vendet e tjera të pasura të BE-së, shfrytëzojnë disa politika të BE-së për të argumentuar kundër zgjerimit”,381 kështu i shpjegon Agustin Palokaj qëndrimet e këtyre mediave. Një qasje pozitive dhe optimiste mbi qëndrimet e institucioneve, vendeve anëtare dhe qytetarëve të Bashkimit Evropian mbi anëtarësimin e Shqipërisë, shprehet Presidenti i Akademisë politike shqiptare, Prof.Dr.Lisen Bashkurti. Sipas tij, Bashkimi Evropian nuk është një komb evropian, as një shtet federal, por është bashkimi i kombeve dhe i qytetarëve të lirë. Kjo do të thotë se ekzistojnë opinione të diversifikuara brenda institucioneve të BE-së, nëpër Shtetet Anëtare, si dhe qytetarët e grupet e interesit në një hapësirë me 500 milionë banorë. “Bazuar në analizat, raportet e progresit, rezolutat, opinionet, sondazhet e testet, mediat e qendrat analitiko-parashikuese si dhe mbi të gjitha në qëndrimin konkret ndaj Shqipërisë, mund të thuhet se nuk ka një dominancë skepticizmi ndaj Shqipërisë në hapësirën e Bashkimit Evropian”, nënvizon profesor Bashkurti. Edhe në Shqipëri, vazhdon arsyetimin Bashkurti, nuk ka euro-skepticizëm dominues. E megjithatë, nuk do thotë se kjo situatë domosdoshmërisht ngelet e tillë, pozitive. “Opinioni brenda BE-së, në shtetet anëtare, në opinionin publik të qytetarëve evropian është dinamik, varësisht nga vetë Shqipëria e shqiptarët, nga mënyra sesi ato do i qasen Bashkimit Evropian dhe sesi do performojnë në të tëra aspektet gjatë procesit të antarësimit të plotë”.382 Përsa i përket mbështetjes së opinionit publik për integrimin evropian në vendet kandidate për anëtarësim në Bashkimin Evropian, si dhe pritshmëritë e tyre për benefitet e anëtarësimit, rezultatet janë kryesisht pozitive, edhe pse jo shumë optimiste: Konkretisht: Të intervistuarit në Kroaci janë të ndarë në tre grupe, pak a shumë të barabarta: 31% (-7% nga pranvera e vitit 2012) konsiderojnë se anëtarësimi në Bashkimin Evropian do të jetë një gjë e mirë për vendin e tyre, ndërsa 32% (+6) mendojnë të kundërtën dhe 33% (-1) mendojnë se kjo nuk do të ishte "as mirë e as keq". Një shumicë e madhe e të intervistuarve në ish-Republikën Jugosllave të Maqedonisë vazhdojnë të favorizojnë me 57% anëtarësimin në BE, edhe pse me një rënie me 8% që nga pranvera e vitit 2011. Mbështetja për anëtarësim evropian ka shënuar rritje në Malin e Zi: 50% e të anketuarve (+3%) janë në favor të anëtarësimit. Më shumë se një e treta e të anketuarve në Turqi (36%, -1%) janë në favor të anëtarësimit në BE. Së fundi,

381 Augustin Palokaj, “Pse na kanë frikë qytetarët europianë”, Koha Ditore, 24 tetor 2013; e vlefshme në: http://www.kohaditore.com/?page=1,9,163165; (aksesuar më 28 tetor 2013). 382 Intervistë me z. Lisen Bashkurti, presidenti i Akademisë Diplomatike Shqiptare, me temë: “integrimi i Shqipërisë në Bashkimin Evropian”, zhvilluar më 30 shtator 2013.

139

mbështetja për anëtarësim në Union ka rënë në Serbi: vetëm 35% e të anketuarve (-5%) janë pozitivë për anëtarësim.383 5.3. Sfera publike shqiptare: cilat janë prirjet e opinionit publik mbi anëtarësimin në BE. Edhe në Shqipëri nuk mungon një sferë publike, që edhe pse në forma modeste dhe të moderuara është krijuar që me shembjen e diktaturës në fillim të viteve 1990. Hapësira publike mundëson shkëmbimin e lirë të ideve, media të lira dhe të përgjegjshme, krijimin e grupeve të interesit dhe mbi të gjitha ekzistencën e një opinioni publik aktiv. Skeptik për zhvillimin e sferës publike shqiptare dhe evidentimi i mungesës së qëndrimeve të qarta për integrimin evropian të bazuara mbi informacion, shfaqet në një ese me titull ‘Dimensioni i munguar i integrimit, të autorit Helios Reveli, i cili arsyeton mbi qasjen që shoqëria shqiptare duhet të ketë ndaj BE-së. Sipas Revelit, qasja nuk duhet të shihet vetëm në aspektin teknik të kopsitjes së letrave, por i duhet kushtuar rëndësi boshtit institucional, mbi të cilën do të funksionojë dhe do të arrijë rezultatet. Kjo ka të bëjë me pranimin dhe përvetësimin e logjikës mbi të cilën funksionojnë këto institucione, pra përkrahja e një tërësie vlerash dhe parimesh që përbën thelbin e asaj që quhet ‘Procesi i Europianizimit’, por e përshtatur në kontekstin shqiptar. Sipas Revelit: “Në krahasim me Europën ne nuk kemi të skalitur sensin komunitar midis njëri-tjetrit, kulturën angazhuese në komunitete dhe një ndërgjegjësim të thellë për mjedisin ku jetojmë. Nëse flasim për liberalizmin si tërësi parimesh, ku bazohet një strukturë adekuate pushteti, ne për fat të keq, nuk gjejmë ilustrime entuziaste në kujtesën tonë historike, përfshi këtu edhe 22 vitet post- komuniste”.384 Edhe pse mund të konsiderojmë që sfera publike shqiptare është akoma në konsolidim e sipër dhe opinioni publik shqiptar nuk ka akses në politikëbërje apo në debatimin e politikëbërjes siç ka publiku evropian, nuk mund të anashkalojmë ndikimin që publiku shqiptar ka në proceset reformuese që Shqipëria ka ndërmarrë në kuadër të integrimit evropian. Mbështetja e opinionit publik mbi integrimin dhe anëtarësimin në BE, që në vitet e para të krijimit të një sfere publike shqiptare, ka qenë e lartë, madje shumë e lartë krahasuar me vendet e tjera të rajonit që aspirojnë anëtarësimin. Instituti Shqiptar i Studimeve Ndërkombëtare (ISN), bën një raport të përvitshëm mbi perceptimet e shqiptarëve mbi integrimin evropian. Ky institut e ka matur mbështetjen për BE-në dhe procesin e integrimit që nga viti 2003 dhe si rrjedhojë, disa krahasime janë të nevojshme për të pasur një panoramë të plotë mbi ndryshimet në fushën e perceptimeve mbi integrimin evropian të vendit.

383 Standard Eurobarometer 78, Public opinion in the European Union, Autumn 2012, fq. 47-48. 384 Reveli, Helios. Dimensioni i munguar i integrimit. Europa jo eurotopia: një ftesë për debat, ISHM, mars 2012; e vlefshme në: http://europaesse.wordpress.com/2012/03/25/dimensioni-i-munguar-i-integrimit/; (aksesuar më 15 tetor 2013).

140

Figura 3. Mbështetja e opinionit publik mbi integrimin evropian nga viti 2006 deri në 2012385.

Duke parë grafikun e mësipërm, mbështetja për anëtarësimin e Shqipërisë në BE ka qenë dhe vazhdon të jetë e lartë. Gjatë një dekade, gjatë së cilës Shqipëria arriti të siguronte një stabilitet zhvillimi, duke lënë prapa një cikël krizash kronike, mbështetja e qytetarëve të saj për projektin evropian ka qenë popullore në mënyrë spektakolare dhe e pakrahasueshme me vende të tjera. Kështu, që nga matja e parë e perceptimeve dhe opinionit që shqiptarët kanë për integrimin në BE, në vitin 2003, mbështetja për anëtarësim asnjëherë nuk është ulur nën 80 për qind, një nivel mbështetjeje që nuk është arritur asnjëherë në asnjë vend anëtar ose jo anëtar të BE-së. Në vitin 2009 u vu re një ulje relative e mbështetjes (nga 95 % më 2008, në 88,7 % në vitin 2009) çka u supozua se mund të ishte fillimi i një skepticizmi në shoqërinë shqiptare për procesin e integrimit evropian, një prirje shoqëruese në pothuajse të gjithë historinë e zhvillimit të Bashkimit Evropian. Për më tepër shpresa ishte se kjo ulje do të paralajmëronte një kuptim të qartë të procesit dhe të rrugëve e faktorëve që e përgatisin një vend për anëtarësim në Bashkimin Evropian. Në perspektivën e domosdoshmërisë të modernizimit të shoqërisë, apo të emancipimit të shoqërisë shqiptare, vota kundër anëtarësimit mund të ishte e dobishme dhe e domosdoshme në dy aspekte: e para, sepse mund të inkurajonte një debat lidhur me integrimin evropian dhe e dyta, në një rrafsh më të gjerë, atë të shoqërisë, mund të përbënte fillesat për kultivimin e një mendimi kritik në shoqërinë e prapambetur dhe kryesisht rurale shqiptare.386 Por argumentet dhe supozimet e mësipërme fatkeqësisht u hodhën poshtë vetëm një vit më vonë. Rezultatet e sondazhit më 2010-ën tregonin pothuajse të njëjtën mbështetje 93.4 për qind, pothuajse të ngjashme me vitet e mëparshme (2006, 2007 e 2008).

385 Perspektiva Evropiane e Shqipërisë. Perceptime dhe Realitete 2012, Instituti Shqiptar i Studimeve Ndërkombëtare, Tiranë, 2012, fq. 10. 386 Ibid., fq. 11-12.

141

Pikën më të ulët të mbështetjes, opinioni publik shqiptar e ka arritur në vitin 2011, ku rezultoi se vetëm 80.7 për qind e shqiptarëve e mbështesin integrimin e Shqipërisë në familjen e madhe evropiane, krahasuar me 93.4% një vit më parë.387 Megjithatë, është mjaft interesante të konstatohet se edhe në kushtet e rritjes se euroskepticizmit anembanë Evropës, kjo edhe për shkak të krizës ekonomike, në veçanti krizës së eurozonës që tronditi besimin në të ardhmen e projektit evropian, qytetarët shqiptarë janë entuziastë dhe mbështetës të flaktë të anëtarësimit të vendit të tyre në BE. Alba Çela, bashkautore e botimeve dhe kërkimeve të Institutit Shqiptar për Studime Ndërkombëtare (ISN), analizon faktorët që ndikuan në uljen e mbështetjes së opinionit publik shqiptar mbi procesit e integrimit evropian.388 Faktori i parë është lodhja dhe zhgënjimi nga kriza e tejzgjatur politike, efektet e saj paralizuese për vendin dhe sjellja në përgjithësi e politikanëve shqiptarë. Hendeku i madh që ekziston midis retorikës zëlartë pro BE dhe sjelljes aktuale në jetën e përditshme politike në vend i ka shkurajuar qytetarët dhe ka rritur nivelin e pesimizmit dhe për datën e mundshme të anëtarësimit në BE. Faktori i dytë është paradoksalisht lëvizja pa viza e cila u ka dhënë shqiptarëve një nga shpërblimet më të prekshme të procesit të integrimit duke shfuqizuar njëkohësisht një nga motivet tradiconale pse shqiptarët kanë qenë historikisht pro hyrjes në BE. Faktori i tretë lidhet me nivelin e pakët të njohurive që qytetarët kanë dhe me cilësinë e dobët të informacionit që ata marrin në lidhje me BE-në dhe me statusin aktual të Shqipërisë. Këtu vlen për t’u përmendur roli që ka media për të mbushur hendekun e informacionit, rol që shpesh mbahet peng nga polarizimi i saj, gjuha teknike dhe jo e favorshme për publikun e gjerë e koncepteve të integrimit, si dhe mbulimi mediatik i ngjyruar artificialisht i veprimeve të institucioneve apo aktorëve të BE-së në vend. Nuk duhet anashkaluar gjithsesi faktori i reflektimit mbi krizën financiare të BE-së dhe të dinamikave politike që kanë shoqëruar krizën e borxhit të Greqisë. Vëmendja intensive mediatike dhe dimensioni negativ i këtyre zhvillimeve i kanë ndikuar qytetarët në vlerësimin e tyre për BE dhe për aftësinë e tij për të menaxhuar krizat. Gjithsesi ky faktor nuk ka atë peshë që ka për shembull faktori i parë, zhgënjimi me dinamikat e demokracisë në vend. Edhe konfliktualiteti i shpeshtë dhe i ashpër i politikës shqiptare, nuk e ka tronditur besimin absolut që shqiptarët kanë se integrimi evropian është dobiprurës për shtetin dhe shoqërinë shqiptare. Prof. Dr. Zyhdi Dervishi thekson se shqiptarët kanë mbështetur gjithmonë rrugën e integrimit evropian, pavarësisht rolit të elitës politike shqiptare, e cila nuk ka qenë e përshtatshme. Sipas Prof. Dervishit, "është folur shumë në lidhje anëtarësimin e Shqipërisë në Bashkimin Evropian, por unë mendoj se ne tashmë jemi

387 Perspektiva Evropiane e Shqipërisë. Perceptime dhe Realitete 2011, Instituti Shqiptar i Studimeve Ndërkombëtare, Tiranë, 2011, fq. 14. 388 Çela, Alba, A e ka humbur Bashkimi Evropian tërheqjen magjike për shqiptarët?; e vlefshme në: http://europaesse.wordpress.com/2012/01/19/a-e-ka-humbur-bashkimi-evropian-terheqjen-magjike-per-shqiptaret/; (aksesuar më 5 tetor 2013).

142

pjesë e Evropës dhe sloganet janë formuluar në një mënyrë që është proaktive, e pasaktë dhe pothuajse e shëmtuar. Ne shqiptarët duhet të formulojmë në një mënyrë të thjeshtë dhe në një mënyrë më realiste parullat tona që kemi zgjedhur për të na integruar. Ne duhet të arrijmë standardet evropiane; ky është thelbi i përfshirjes tonë në strukturat evropiane.” 389 Në sondazhin e zhvilluar në vjeshtën e vitit 2012, rezultoi se 86.5 për qind e shqiptarëve do të votonin pa asnjë mëdyshje në mbështetje të anëtarësimit të Shqipërisë në Bashkimin Evropian, ndërsa vetëm 7 % do të votonin kundër. Niveli i mbështetjes është rritur me 6% krahasuar me vitin e kaluar dhe vazhdon të jetë dëshmi e faktit se Shqipëria ka faktorin më të lartë mbështetës në perceptimet e popullatës në rajon. Për më tepër, për 57.5 për qind e atyre që u përgjigjën, integrimi evropian është shumë i rëndësishëm në dimensionin personal, ndërsa për 1/3-ën e kampionit integrimi është goxha i rëndësishëm, por jo një prioritet. Vetëm 6 për qind nuk i japin asnjë lloj rëndësie procesit, duke përfaqësuar kështu një kategori të vogël. Me sondazhin e vitit 2012 vjen konfirmimi i plotë se mbështetja për anëtarësim në BE është popullore, unike, gati “totalitare”.390 Sipas analizës së të dhënave raportuar nga Instituti Shqiptar i Studimeve Ndërkombëtare, kjo mbështetje popullore dhe pothuajse jo-realiste e opinionit shqiptar për anëtarësimin në BE, vjen nga disa arsye391: Së pari, dhe më kryesorja, spektri politik shqiptar nuk përfshin asnjë parti, organizatë, apo individ me influencë që ka qenë kundër projektit të anëtarësimit, edhe pse vitet e fundit janë shfaqur zëra kritikë. Kritika ka pasur më shumë të bëjë me procesin e integrimit sesa me BE-në apo vetë perspektivën e hyrjes në BE. Së dyti, shpjegimet mbi përfitimet që shqiptarët i atribuojnë anëtarësimit në BE janë shumë të larta dhe shpesh joreale. Gjithsesi, ato përbëjnë shtysa të fuqishme për mbështetje. Për më tepër, vetë anëtarësimi në BE do të nënkuptonte fundin e tranzicionit postkomunist nga pikëpamja sociale. Megjithatë, studimi i prirjeve të opinionit publik për vitin 2014 nga Instituti për Studime Ndërkombëtare ka treguar një rënie të ndjeshme të mbështetjes për integrimin evropian. Nga 86.5 për qind në vitin 2012, në 85 % në 2013 dhe me një rënie domethënëse deri në 77 për qind në vitin 2014.392 Konfliktet politike, refuzimi i përsëritur i BE-së (konkretisht i disa vendeve anëtare skeptike) për dhënien Shqipërisë të statusit të vendit kandidat, kanë zbehur entuziasmin e qytetarëve shqiptarë për anëtarësimin në Union.

389 Zyhdi Dervishi i cituar tek: Çipuri, R. and Koçibelli, A., Albanian Attitudes toward European Integration, European Studies Journal; e vlefshme në: http://esj.epoka.edu.al/ESJ_2_3.pdf; (aksesuar më 8 tetor 2013) 390 Perspektiva Evropiane e Shqipërisë. Perceptime dhe Realitete 2012, Instituti Shqiptar i Studimeve Ndërkombëtare, Tiranë, 2012, fq. 15. 391 Ibid., fq. 13-14. 392 Për më shumë shih: http://www.aiis-albania.org/publications.html; dhe http://www.oranews.tv/vendi/a-do-te-marrim-statusin-studimi-49-e-shqiptareve-thone-po/

143

5.4. Ndikimi i medias tek mbështetja publike mbi integrimin evropian Janë zhvilluar disa studime në shkallë të gjerë ndërkombëtare të cilat kanë për qëllim matjen ose përshkrimin e sferës publike evropiane. Këto studime kanë patur si objekt të kërkimit kryesisht masmediat, veçanërisht televizionet apo gazetat cilësore. Sipas teoricienit gjerman Jurgen Habermas - autori i teorisë së sferës publike siç e njohim ne sot - në një shoqëri multinivelesh si kjo e sotmja, qytetarët dhe vendimmarrësit nuk mund të komunikojnë drejtpërdrejt, ndaj është i nevojshëm një ndërmjetës, apo një arenë për të kryer ndërlidhjen mes tyre. Mediat masive përgjithësisht perceptohen si ky ndërmjetës, përderisa ato transmetojnë si zërin e shoqërisë civile ashtu dhe zërin e institucioneve shtetërore.393 Zhvillimi i sferës publike varet thelbësisht nga një komponent kryesor: dimensioni i dukshmërisë së Evropës tek qytetarët e saj. Që të ekzistojë diçka që i përngjan sferës publike, vendimmarrja politike e BE-së duhet të jetë e dukshme për qytetarët. Ndaj, funksioni i medias masive për ta bërë Evropën të dukshme tek qytetarët është thelbësor.394 Mbulimi i lajmeve mbi çështjet e Bashkimit Evropian, është i rëndësishëm, duke marrë në konsideratë ndikimin potencial të tij mbi mbështetjen e qytetarëve për proceset integruese evropiane. Për më tepër, debatet rreth një hapësire publike evropiane të përbashkët theksojnë rolin qendror të masmediave. Lajmet mbi BE-në ndikojnë tek njohuritë dhe tek qëndrimet e publikut kundrejt Unionit, sidomos tek mbështetja për integrimin evropian, zgjerimin e tij, apo tek politika të tjera specifike.395 Duke analizuar lidhjen e drejtëpërdrejtë të medias me sferën publike evropiane, studjuesit (Machill 2006, Risse 2010, Koopmans and Statham 2010b) kanë përcaktuar se roli i medias është thelbësor në evropianizimin e sferave publike kombëtare të BE-së. Sipas tyre, transmetimi i lajmeve që kanë të bëjnë me BE-në nga mediat transnacionale apo kombëtare nuk mjafton për të evropianizuar sferën publike, por gjithashtu duhet të plotësohen disa kushte të tjera:396 - Dukshmëria e aktorëve apo politikave të BE-së (dhe shkalla e ndërveprimit mes tyre) në lajmet kombëtare (evropianizimi vertikal dhe mbikombëtar). - Dukshmëria e aktorëve apo vendeve evropiane (dhe shkalla e ndërveprimit mes tyre) në lajmet kombëtare (evropianizimi horizontal). Kur qytetarët kudo në Evropë i drejtohen medias si burimin e tyre kryesor të informacionit në lidhje me çështjet e BE-së (p.sh., Eurobarometri 60, 61; Komisioni

393 Kokhanova, Olga. Europeanization of National Public Spheres: Comparative analysis of the readers’ online debate on European issues in German and Spanish newspapers. Centre for German and European Studies Working Papers, February 2012, fq. 4. 394 Salvatore, A., Schmidtke, O. and Trenz, H.J. Rethinking the Public Sphere Through Transnationalizing Processes: Europe and Beyond. Houndmills, Basingstoke, Hampshire : Palgrave Macmillan, 2013, fq. 142. 395 De Vreese, C. and Boomgaarden, H.G. Media Effects on Public Opinion about the Enlargement of the European Union. JCMS 2006, Volume 44. Number 2, fq. 419–436. 396 Meijers, Maurits. The Euro-crisis as a catalyst of the Europeanization of public spheres? A cross-temporal study of the Netherlands and Germany, LSE ‘Europe in Question’ Discussion Paper Series No. 62, June 2013, fq. 6.

144

Evropian 2003, 2004) dhe kur integrimi evropian kushtëzohet nga mbështetja e publikut, dinamikat e opinionit publik janë të rëndësishme për t’u kuptuar. Kjo është evidente, për shembull, në referendumet mbi adoptimin e politikave të BE-së, në një kohë që rezultatet negative të referendumeve mund të vënë një pengesë (të përkohshme) në proceset e ratifikimit. Për më tepër, opinioni që publiku ka për BE-në, përmes zgjedhjeve kombëtare, ndikon në mënyrë indirekte në politikën kombëtare dhe si rrjedhim edhe në atë komunitare. E gjithë kjo e bën analizimin e impaktit që media ka tek mbështetja publike mbi BE-në një domosdoshmëri. Traktati i Lisbonës thekson nevojën për më shumë transparencë dhe komunikim më të mirë të qytetarëve në mënyrë që të përmirësojë legjitimitetin e perceptuar të Unionit dhe Komisioni Evropian gjithashtu e mbështet kërkesën për informacion të plotë dhe të detajuar në lidhje me BE-në. 397

Edhe pse një shumicë e qartë e qytetarëve konsiderojnë se janë të keq-informuar në lidhje me Bashkimin Evropian, evropianët vazhdojnë të besojnë se media e tyre kombëtare u siguron mbulim të mjaftueshëm të lajmeve mbi BE-në. Zgjedhja e televizionit si burimi kryesor vazhdon të mbetet i pandryshueshëm për qytetarët evropianë. Në Eurobarometrin 76 (vjeshtë 2011), qytetarët evropianë shprehen se televizioni mbetet mediumi më popullor për evropianët: 87% e tyre shohin TV çdo ditë. Në total, 98% e evropianëve shohin televizion të paktën një herë në javë.398 Sipas specialistit të komunikimit politik, Dominik Wolton, në kushtet bashkëkohore nuk mund të bëhet fjalë për një hapësirë të përbashkët kombëtare opinioni publik pa televizionin gjeneralist. Në një farë mënyre mund të thuhet se ka qenë media e shkruar në fillimet e veta që krijoi ndërgjegjen e plotë kombëtare, duke e shtrirë komunikimin politik brenda hapësirave demografike me njerëz që flasin të njëjtën gjuhë, kurse është televizioni që sot përbën nga faktorët bazë që e bëjnë këtë opinion publik kombëtar të jetë dinamik, mbi të gjitha të ekzistojë.399 Sipas sondazheve të Eurobarometrit 78 për median, televizioni është ende media më popullore për evropianët: 87 % e tyre shikojnë TV çdo ditë ose pothuajse çdo ditë (shifër e pandryshuar që nga vjeshta e vitit 2011, EB76). Në total, 97% e evropianëve shikojnë televizion të paktën një herë në javë (-1 pikë). Përsa i përket informimit mbi çështjet e BE-së, një shumicë e qartë e evropianëve vazhdojnë të mendojnë se janë më pak të informuar seç duhet në lidhje me çështjet evropiane. Tre të katërtat e evropianëve besojnë se qytetarët në vendin e tyre nuk janë mirë-informuar për çështjet evropiane (75% , +2) dhe 68% e tyre e konsiderojnë veten e tyre si të keq-informuar (+2). Ndaj, më pak se një e katërta e evropianëve besojnë se njerëzit në vendin e tyre janë të mirë-informuar në

397 Boomgaarden, H. G., Vliegenthart, R., de Vreese, C. H. and Schuck, A. R. T. News on the move: exogenous events and news coverage of the European Union. Journal of European Public Policy, 17: 4, 2010, fq. 506 — 507. 398 Standard Eurobarometer 76, Media use in the European Union, Autumn 2011, fq. 4-5; e vlefshme në: http://ec.europa.eu/public_opinion/archives/eb/eb76/eb76_media_en.pdf 399 Fuga, Artan, Si mund ta 'vrase' televizioni politiken; e vlefshme në: http://www.shqiperia.com/shqip/opinionart/aID/1036/ (akesuar më 11 tetor 2013).

145

lidhje me çështjet evropiane (22 %, -2) dhe më pak se një të tretat ndjehen personalisht si të mirë-informuar (31%, -2). 400 Përdorimi i medias në vendet kandidate ka këtë konfigurim: Më shumë se gjysma e të anketuarve në Ish-Republikën Jugosllave të Maqedonisë, Malin e Zi dhe Serbi, mendojnë se mediat flasin "më shumë seç duhet" për Bashkimin Evropian. Të njëjtat qëndrime u matën dhe në Turqi, edhe pse prirja është në ulje. Ndërsa pjesa më e madhe e opinionit publik të Kroacisë dhe Islandës mendojnë se mediat flasin "shumë pak" në lidhje me Bashkimin Evropian. Në vendet kandidate, të anketuarit kanë më shumë gjasa të jenë kritikë ndaj nivelit të informacionit mbi çështjet evropiane. Megjithatë, përqindja e të anketuarve që mendojnë se janë të mirë-informuar personalisht është mbi mesataren evropiane (veçanërisht në Mal të Zi 46 %, 45 % në Islandë dhe 44 % në Turqi, krahasuar me mesataren e BE-së prej 31%).401 Duke iu referuar të dhënave mbi prirjet e opinionit publik të Vendeve Anëtare, kandidate apo aspirante për anëtarësim, lidhur me integrimin evropian, roli i masmediave duhet marrë në konsideratë jo vetëm për potencialin e tyre për të formësuar perceptimet mbi qeveritë, apo politikat kombëtare dhe komunitare, por kryesisht për ndikimin direkt që ato kanë në mbështetjen e opinionit publik për Bashkimin Evropian. Studime të herë-pas-hershme kanë treguar se ekspozimi ndaj lajmeve mbi zgjerimin e BE-së ka rezultuar në nivele më të larta të mbështetjes publike për proceset e Unionit, si dhe në pritshmëri më të larta për përfitim nga anëtarësimi në BE për vendet kandidate dhe aspirante. Sipas një studimi të bërë nga Schuck dhe De Vreese, ndikimi i medias tek opinioni publik nuk shihet thjesht dhe vetëm tek mbulimi i ngjarjeve, por edhe tek toni (mënyra) me të cilën masmedia përcjell lajmet që kanë të bëjnë me BE-në. Pasi analizuan përmbajtjen e lajmeve televizive dhe gazetave në periudhën e takimit të Këshillit Evropian gjatë dhjetorit 2002 në Kopenhagen, studiuesit dolën në konkluzionin se masmedia ndikonte në mbështetjen publike vetëm kur qytetarët janë ekspozuar ndaj një niveli të konsiderueshëm informimi. Në rastin ku mbulimi mediatik i lajmeve mbi BE-në ishte i konsiderueshëm në sasi dhe pozitiv në tonin e përcjelljes, anketimet sollën rezultate pozitive përsa i përket mbështetjes publike për zgjerimin e BE-së. Në rastet kur mediat nuk emetonin mjaftueshëm informacion dhe kur mesazhet ishin konfuze, studimet nuk panë ndikim të madh të medias tek opinioni publik.402

Studiuesit Vliegenthart, Schuck, Boomgaarden dhe De Vreese në studimin me titull "Mbulimi mediatik dhe mbështetja për integrimin evropian, 1990-2006", analizuan lidhjen mes medias dhe mbështetjes së opinionit publik për BE-në. Ata monitoruan gazetat e këtyre vendeve: Politiken (Danimarkë), Su¨ddeutsche Zeitung (Gjermani), Irish Times (Irlandë), La Stampa (Itali), NRC Handelsblad (Hollandë), El Pais (Spanjë) dhe Guardian (Mbretëri e Bashkuar). Analizimi dhe vlerësimi i të dhënave përforcoi tezën se

400 Standard Eurobarometer 78, Media use in the European Union, Autumn 2012, fq. 8-26; e vlefshme në: http://ec.europa.eu/public_opinion/archives/eb/eb78/eb78_media_en.pdf 401 Ibid., fq. 39-40. 402 De Vreese, C. and Boomgaarden, H.G. Media Effects on Public Opinion about the Enlargement of the European Union, JCMS 2006, Volume 44. Number 2, fq. 423-430.

146

sa më shpesh BE-ja të pasqyrohej mediatikisht në aspektin e përfitimeve nga anëtarësimi dhe integrimi, aq më e lartë do të ishte përqindja e njerëzve të cilët e perceptojnë anëtarësimin në BE të vendit të tyre si të dobishëm. Për më tepër, studiuesit nxorrën si konkluzion se lajmet që pasqyrojnë konflikte dhe mosmarrëveshje e reduktojnë mbështetjen publike për integrimin evropian.403 Përsa i përket informimit të publikut shqiptar për proceset e Bashkimit Evropian, ekziston një kontradiktë të dhënash. Sipas Institutit të Studimeve Ndërkombëtare, në sondazhin e vitit 2011, edhe pse media është mbushur me raporte dhe intervista për BE-në, vetëm 40% e njerëzve kanë informacion të saktë.404 Sipas specialistit të sondazheve, Eduard Zaloshja, perceptimet e gabuara të publikut mbi çështjet e BE-së ndikohen nga disa faktorë. Në një ese të botuar mbi perceptimet për integrimin evropian, Zaloshja shprehet se: “…në rastin e perceptimit të gabuar rreth statusit aktual të Shqipërisë në raport me BE-në, kemi një dështim spektakular të atyre politikanëve që janë realisht pro integrimit evropian të vendit, për të transmetuar tek publiku faktin e thjeshtë se ne jemi shumë prapa në këtë proces. Dhe ndërkohë, kemi edhe një dështim spektakolar të atyre mediave që janë realisht të interesuara në lidhje me të”.405 Megjithatë, sipas Institutit të Studimeve Ndërkombëtare, në sondazhin e vitit 2012, pjesa më e madhe e shqiptarëve rezulton se është më e informuar mbi statusin e Shqipërisë në procesin e integrimit evropian, edhe falë rritjes së mbulimit mediatik. Ky përmirësim në informacionin bazë vjen më së shumti si rezultat i mbulimit intensiv, pothuajse të përditshëm të medias ndaj proceseve politike në Shqipëri, përshtatur në gjuhën e integrimit dhe statusit. Media tradicionale (televizioni dhe gazetat) është burimi kryesor i informacionit rreth BE-së dhe procesit të integrimit për pothuajse gjysmën e kampionit, pasuar nga rreth 27% që përdorin Internetin si informuesin e tyre kryesor.406 Në vitin 2014 vihet re një rritje e ndikimit të televizionit, jo vetëm si informuesi kryesor për çështjet e integrimit evropian (i konsumuar nga rreth 90 % e të intervistuarve nga ISN)407, por edhe si mjeti i komunikimit masiv me impakt më të lartë në formimin e opinionit publik, si dhe në mbështetjen për anëtarësim në BE.

403 Vliegenthart, R., Schuck, A. R. T., Boomgaarden, H. G. and De Vreese, C. H. News Coverage and Support for European Integration, 1990–2006, (2008) International Journal of Public Opinion Research, Vol. 20, No. 4, Oxford University Press, fq. 421-434. 404 Perspektiva Evropiane e Shqipërisë. Perceptime dhe Realitete 2011, Instituti Shqiptar i Studimeve Ndërkombëtare, Tiranë, 2011, fq. 17. 405 Zaloshja, Eduard, Integrimi në BE – hendeku gjigand mes perceptimit dhe realitetit, Europa jo eurotopia: një ftesë për debat, ISHM, 19 janar 2012; e vlefshme në: http://europaesse.wordpress.com/2012/01/19/integrimi-ne-be-hendeku-gjigand-mes-perceptimit-dhe-realitetit/ (akesuar më 13 tetor 2013) 406 Perspektiva Evropiane e Shqipërisë. Perceptime dhe Realitete 2012, Instituti Shqiptar i Studimeve Ndërkombëtare, Tiranë, 2012, fq. 22-23. 407 Shih prezantimin e Institutit për Studime Ndërkombëtare, i vlefshëm në: http://www.google.al/url?sa=t&rct=j&q=&esrc=s&source=web&cd=1&ved=0CB0QFjAA&url=http%3A%2F%2Fdielli.al%2Fadmin%2Fwp-content%2Fuploads%2F2014%2F06%2FPerspektiva-Evropiane-e-

147

Ish-ambasadorja e Britanisë në Shqipëri, Fiona Mcllwham ka nënvizuar në mënyrë të veçantë rolin e medias në përshpejtimin e procesit të integrimit në BE. Sipas saj: “Për një vend që aspiron anëtarësimin në Bashkimin Evropian dhe që i duhet të përmirësojë shumë aspekte të jetës publike, siç është Shqipëria, është jetike që media të mos raportojë vetëm titujt e vendimeve, apo të përsërisë apo të amplifikojë reagimet politike, por të analizojë, shpjegojë dhe informojë. Media ka një rol të rëndësishëm në shpjegimin e anës teknike, interpretimin e kërkesave të BE-së, dhe investigimin e përgjigjes politike dhe progresit”. 408 Media duhet të shikojë përtej politikës, të japë pikëpamje të ndryshme, si dhe të krijojë hapësirë për debat të pavarur dhe të udhëhequr nga ekspertët. Nga monitorimi i televizioneve shqiptare gjatë periudhës tetor-nëntor 2013, (Top Channel, Vizion Plus dhe Klan TV), u konstatua se ngjarjet që kanë të bëjnë me Bashkimin Evropian nuk kanë pasqyrim të mjaftueshëm. Kronikat televizive mbi BE-në nuk janë të shpeshta në numër dhe nuk kanë diversitet përsa i përket çështjeve të trajtuara. Pjesa më e madhe e kronikave televizive, pasqyrojnë thjesht takimet rutinë që funksionarë të Qeverisë shqiptare bëjnë me të deleguarit e BE-së, apo vizitat që përfaqësuesit e diplomacisë shqiptare zhvillojnë në vendet anëtare të Unionit. Tituj kronikash si ‘Basha në PPE kërkon mbështetje për statusin e vendit kandidat‘, (Klan TV, 25 tetor 2013), apo ‘BE vë kushtet, mazhorancë-opozitë grinden’, (Vizion Plus, 28 tetor 2013), ‘Rumania pro statusit kandidat’, (Top Channel 12 nëntor 2013), tregojnë që televizionet shqiptare mjaftohen me pasqyrimin e lajmeve dhe nuk thellohen në analiza apo trajtesa problemore mbi çështjet e integrimit evropian. Gjatë monitorimit të gazetave ‘Panorama’ dhe ‘Mapo’ gjatë të njëjtës periudhë (tetor-nëntor 2013), u konstatua se çështjet e BE-së gjejnë një hapësirë më të gjerë. Përveç shkrimeve që raportojnë thjesht lajmet e ditës, në faqet e këtyre gazetave përfshihen dhe analiza, opinione, apo intervista që trajtojnë çështjet e BE-së. P.sh. ‘Raporti i KE dhe gjendja reale e ekonomisë’, (analizë nga Petraq Milo, Panorama 17 tetor 2013), ‘Klajda Gjosha: Administrata nuk i përgjigjet ende sfidave të integrimit’, (intervistë me ministren e Integrimit, Klajda Gjosha, Mapo 21 tetor 2013), vërtetojnë mundësinë dhe prirjen që kanë gazetat për të analizuar më gjerësisht dhe thellësisht çështjet me interes publik, konkretisht ngjarjet mbi BE-në dhe integrimin evropian. Vlen për t’u theksuar se rekomandimi i Komisionit Evropian për dhënien Shqipërisë të statusit kandidat për anëtarësim në BE, pati një mbulim të plotë nga të gjitha mediat e monitoruara.409 Sipas analizave të Institutit të Studimeve Ndërkombëtare, raportimi i medias lidhur me çështjet evropiane, përbën një nga arsyet e mbështetjes së shqiptarëve për integrimin

shqiperise2014-1.pptx&ei=_wSYVJH1IMSAUf2igZgL&usg=AFQjCNESjCHm4g8vZFfvH2lkY7FsiEB-6w 408 Mcllwham, Fiona, Integrimi europian dhe roli i medias, 30 mars 2012; e vlefshme në: http://europaesse.wordpress.com/2012/03/30/integrimi-europian-dhe-roli-i-medias-2/; (aksesuar më 12 mars 2014). 409 Gjatë periudhës tetor-nëntor 2013 janë monitoruar edicionet kryesore të lajmeve të televizioneve Top Channel, Vizion Plus, Klan TV, si dhe lajmet, komentet apo opinionet e gazetave të përditshme ‘Panorama’ dhe ‘Mapo’, duke evidentuar çdo kronikë, raportim apo analizë të realizuar mbi çështjet dhe proceset e Bashkimit Evropian.

148

Evropian. Mbulimi mediatik i deklaratave të BE-së të cilat synojnë zbutjen e krizës kanë ndikuar që qytetarët të besojnë se BE-ja mund t’i shërbejë demokracisë shqiptare si një mbikqyrëse e zgjedhjeve dhe si një fushë-takimi dhe ndërtuese e konsensusit për partitë politike.410

410 Perspektiva Evropiane e Shqipërisë. Perceptime dhe Realitete 2011, Instituti Shqiptar i Studimeve Ndërkombëtare, Tiranë, 2011, fq. 28.

149

VI. KONKLUZIONE

Të përcaktosh, hulumtosh dhe vlerësosh të tashmen dhe të ardhmen e integrimit evropian të Shqipërisë, nuk është një ndërmarrje e lehtë. Analiza duhet të përfshijë të gjitha hapat që ka hedhur dhe po hedh Shqipëria për të përmbushur kushtet e anëtarësimit, bashkëpunimin politik, zhvillimin ekonomik dhe social, si dhe nga ana tjetër duhet vëzhguar gadishmëria e Bashkimit Evropian për të mirëpritur anëtarë të rinj. Duke shqyrtuar problemet e brendshme të vendit tonë, situatën e pastabilizuar në Ballkanin Perëndimor, krizën e Eurozonës dhe sfidat ekonomike e të sigurisë ndërkombëtare, “është tepër vështirë të bësh Orakullin e Delfit në marrëdhëniet e sotme ndërkombëtare”.411 Në një analizë krahasuese të progres-raporteve të Komisionit Evropian të viteve 2010 dhe 2012, vihet re se Shqipëria ka bërë një progres shumë të ngadaltë për përmbushjen e 12 prioriteteve të vendosura nga BE-ja si kusht për marrjen e statusit kandidat. Siç duket nga ky krahasim, Shqipëria nuk ka përmbushur plotësisht asnjë nga këto detyra. Shkalla e vlerësimit të Komisionit varion si më poshtë: • “mungon progresi” • “progres i pamjaftueshëm” • “progres i kufizuar” • “progres i pjesshëm” • “njëfarë progresi” • “progres” Më poshtë renditen tabelat krahasuese në lidhje me përmbushjen e 12 prioriteteve412:

411 Shprehje e shkëputur nga intervista e zhvilluar me z. Lisen Bashkurti, Presidenti i Akademisë Diplomatike Shqiptare, për integrimin e Shqipërisë në Bashkimin Evropian, zhvilluar më 30 shtator 2013. 412 Lëvizja Evropiane në Shqipëri, 12 detyrat e Shqipërisë. Ku jemi sot?, tetor 2011, fq. 2-9.

Prioriteti1-Funksionimi i duhur i Parlamentit bazuar në një dialog të qëndrueshëm dhe konstruktiv mes të gjitha partive politike

Raporti Analitik 2010 Raporti i Progresit 2011

150

Prioriteti 2 -Miratimi i ligjeve që kërkojnë shumicë të cilësuar në Parlament

Raporti Analitik 2010 Raporti i Progresit 2011

- disa ligje kyç që kërkojnë shumicë të cilësuar nuk janë miratuar.

- miratimi i ligjeve që kërkojnë një shumicë prej 3/5 është ende pezull.

Vlerësimi i Komisionit Evropian: Nuk është bërë progres

Prioriteti 3-Zgjedhja e Avokatit të Popullit dhe anëtarëve të Gjykatës së Lartë dhe Gjykatës Kushtetuese

Raporti Analitik 2010 Raporti i Progresit 2011

- puna e zyrës së Avokatit të Popullit është penguar mes të tjerash dhe nga zgjedhja e Avokatit të Popullit, e cila ka mbetur pezull;

- nuk është bërë progres në caktimin e Avokatit të Popullit; - parlamenti ende nuk ka siguruar një proces të duhur dëgjimi dhe votimi për të

- dialogu politik është tepër konfrontues dhe joproduktiv; - cilësia e legjislacionit të miratuar nuk është në standardin e duhur; - parlamenti nuk funksionon si një institucion i pavarur; - mungon kontrolli efektiv parlamentar mbi ekzekutivin; - shpërdorim i pozicionit të kryetarit të Kuvendit në caktimin e axhendës legjislative; - struktura relativisht të dobëta parlamentare, si rezultat i politizimit të stafit dhe ndryshimeve të shpeshta

- progres modest në rregullat dhe praktikat parlamentare dhe rritje e kapaciteteve administrative të Parlamentit; - bashkëpunim i mirë mes mazhorancës qeverisëse dhe opozitës në Planin e Veprimit për përparësitë e Opinionit në Komisionin Parlamentar të Integrimit Evropian; - mungesë e dialogut konstruktiv politik dhe rritje e retorikës konfrontuese; - cilësia e hartimit të legjislacionit dhe konsultimi me palët e treta duhet të përmirësohet në mënyrë të ndjeshme; - progres i pamjaftueshëm sa i përket funksionit kontrollues legjislativ dhe atij mbi ekzekutivin; - mungesa e kapaciteteve administrative të Parlamentit dhe politizimi i emërimeve pengojnë pavarësinë dhe profesionalizmin e stafit.

Vlerësimi i Komisionit Evropian: Progres i pamjaftueshëm

151

- politizimi i emërimit të gjykatësve në Gjykatën e Lartë dhe atë Kushtetuese dëmton neutralitetin dhe pavarësinë e tyre.

emëruarit e Gjykatës Kushtetuese dhe asaj të Lartë, të cilat vijojnë të jenë të politizuara.

Vlerësimi i Komisionit Evropian: Nuk është bërë progres

Prioriteti 4- Ndryshimi i kodit zgjedhor në përputhje me rekomandimet e OSBE-ODHIR

Raporti Analitik 2010 Raporti i Progresit 2011

- reforma elektorale, e nevojshme për zgjedhjet e ardhshme elektorale, është vonuar në mënyrë të konsiderueshme.

- reforma elektorale është bllokuar nga ngërçi politik dhe mungesa e dialogut politik mes partive kryesore.

Vlerësimi i Komisionit Evropian: Nuk është bërë progres

Prioriteti 5- Kryerja e zgjedhjeve në përputhje me standardet evropiane dhe ndërkombëtare

Raporti Analitik 2010 Raporti i Progresit 2011

- zgjedhjet legjislative të qershorit 2009 plotësuan pjesën më të madhe të standardeve dhe shënuan përmirësim ndaj praktikave të mëparshme; - mangësitë e zgjedhjeve legjislative të qershorit 2009 duhet të adresohen, veçanërisht politizimi i proceseve, si ai i numërimit të votave.

- zgjedhjet lokale të majit plotësuan disa nga standardet ndërkombëtare (konkurrueshmëria, transparenca, ditë votimi pozitive, mbulimi nga mediat); - standarde të tjera ndërkombëtare nuk u plotësuan (proces i zgjatur numërimi dhe kundërshti të mëdha lidhur me rezultatin e kryetarit të Bashkisë në Tiranë, vendime partizane të KQZ-së, kundërshti mbi trajtimin e apelimeve nga Kolegji Zgjedhor).

Vlerësimi i Komisionit Evropian: Progres i pamjaftueshëm

Prioriteti 6- Reforma në administratën publike

Raporti Analitik 2010 Raporti i Progresit 2011

- duhen kryer amendimet e nevojshme në ligjin e shërbimit civil; -mbeten shqetësime lidhur me zbatimin e

- disa masa reformuese janë përfunduar (VKM mbi strukturën dhe organizimin e institucioneve publike);

152

kuadrit ligjor; - shërbimi publik është shumë i politizuar, i mungon transparenca në emërime dhe karakterizohet nga ndërrime të shpeshta.

- amendimet e ligjit të shërbimit civil nuk janë kryer; - zbatimi i ligjeve ekzistuese dhe akteve administrative mbetet i dobët; - mbetet ende për t’u arritur objektivi për një shërbim civil të pavarur, profesional dhe të bazuar në meritë.

Vlerësimi i Komisionit Evropian: Progres i kufizuar

Prioriteti 7- Shteti i së drejtës

Raporti Analitik 2010 Raporti i Progresit 2011

- mungesë e traditës së pavarësisë së gjyqësorit; - sistemi i drejtësisë vuan nga korrupsioni, mungesa e transparencës, llogaridhënies dhe efiçencës; - reformimi i gjyqësorit duhet të vazhdojë, përmes miratimit të një strategjie reformuese gjithëpërfshirëse dhe ligjeve kyçe të mbetur pezull.

- strategjia e reformës së gjyqësorit dhe plani i veprimit janë miratuar, por jo ligjet kyçe që kërkojnë votim me shumicë të cilësuar; - nuk është bërë progres i mëtejshëm sa i përket pavarësisë dhe efiçencës së gjyqësorit; - nuk janë bërë hapa për të luftuar korrupsionin në gjyqësor, përfshirë kufizimin apo heqjen e imunitetit të gjykatësve.

Vlerësimi i Komisionit Evropian: Progres i kufizuar

Prioriteti 8- Politikat anti-korrupsion

Raporti Analitik 2010 Raporti i Progresit 2011

- duhet plotësuar kuadri ligjor për adresimin e rekomandimeve të GRECO-s; - shqetësimet mbi imunitetin e pakufizuar të disa zyrtarëve publikë duhen adresuar; - nevojitet të demonstrohet zbatimi eficient i strategjisë dhe planit të veprimit anti-korrupsion; - duhet treguar një vijimësi me rezultate solide dënimesh për rastet e korrupsionit në të gjitha nivelet; - korrupsioni është mbizotërues në shumë

- është bërë progres në forcimin e kuadrit ligjor përmes zbatimit të rekomandimeve të GRECO-s; - është zhvilluar më tej kuadri institucional në luftën kundër korrupsionit; - zbatimi i veprimeve specifike mbetet kryesisht jo-efektiv dhe rezultatet janë të pamjaftueshme; - hetimi efektiv i korrupsionit pengohet nga imuniteti i zyrtarëve të lartë publikë; - mungon një vijimësi me rezultate solide

153

fusha dhe përbën një problem veçanërisht serioz.

konkrete në hetimin, ndjekjen dhe dënimet në të gjitha nivelet; - korrupsioni mbizotëron në shumë fusha dhe vijon të mbetet një problem veçanërisht serioz.

Vlerësimi i Komisionit Evropian: Progres i kufizuar

Prioriteti 9- Lufta kundër krimit të organizuar

Raporti Analitik 2010 Raporti i Progresit 2011

- janë arritur rezultate pozitive në reformën dhe pajisjen me burime adekuate të autoriteteve ligj-zbatuese; - lufta kundër krimit të organizuar duhet forcuar përmes një qasjeje proaktive dhe një vijimësie rezultatesh solide për dënimet; - krimi i organizuar mbetet një çështje shqetësuese.

- është bërë progres në luftën kundër krimit të organizuar, përmes bashkëpunimit të mirë ndërkombëtar dhe zbatimit të ligjit ‘anti-mafia’; - duhen ruajtur përpjekjet në ngritjen e një vijimësie të besueshme rezultatesh solide me hetime proaktive, ndjekje penale dhe dënime; - krimi i organizuar mbetet një sfidë.

Vlerësimi i Komisionit Evropian: Është bërë progres

Prioriteti 10- Garantimi i të drejtës së pronës

Raporti Analitik 2010 Raporti i Progresit 2011

- legjislacioni i pronësisë është zhvilluar pjesë-pjesë, ka një numër të madh agjencish me kompetenca të mbivendosura dhe korrupsioni është gjerësisht i përhapur; - sistemi i regjistrimit të tokës nuk funksionon siç duhet; - mungesë e zbatimit të vendimeve të Gjykatës Evropiane të të Drejtave të Njeriut kundër shtetit; - çështja e pronësisë mbetet e pazgjidhur.

- progres i vogël në zhvillimin e një strategjie gjithëpërfshirëse për reformën e pronësisë; - fragmentim i përgjegjësive dhe mungesë koordinimi mes institucioneve të ndryshme të përfshira; - paqartësi ligjore dhe rrezik i vazhdueshëm për korrupsion; - procesi i regjistrimit fillestar të pronësisë së paluajtshme ende nuk është përfunduar; - nuk është dhënë një afat kohor për zbatimin e vendimeve të Gjykatës Evropiane për të Drejtat e Njeriut lidhur me të drejtat e pronësisë.

Vlerësimi i Komisionit Evropian: Progres i vogël

154

Prioriteti 11- Mbrojtja e të drejtave të njeriut (gratë, fëmijët, Romët dhe politikat anti-diskriminim)

Raporti Analitik 2010 Raporti i Progresit 2011

- nevojitet të sigurohet funksionimi i kuadrit ligjor dhe institucional; - nevojitet të miratohet një ligj kuadër për të drejtat e fëmijëve; - nevojitet të zbatohen efektivisht strategjitë ekzistuese për barazinë gjinore dhe luftës kundër dhunës në familje; - komuniteti Rom përbën grupin minoritar më vulnerabël në Shqipëri.

- është miratuar strategjia e re kombëtare për barazinë gjinore dhe luftën kundër dhunës në familje; - ka nisur zbatimi i ligjit për mbrojtjen nga diskriminimi; - nevojitet të sigurohet zbatimi i vazhdueshëm i legjislacionit dhe politikave ekzistuese; - mbeten shqetësime lidhur me diskriminimin e vazhdueshëm ndaj disa grupeve vulnerabël; - komuniteti Rom vazhdon të margjinalizohet dhe i mungon aksesi në mbrojtjen dhe shërbimet sociale.

Vlerësimi i Komisionit Evropian: Progres i pjesshëm

Prioriteti 12- Përmirësimi i trajtimit të personave në rajonet e policisë, para-burgimit dhe në burgje.

Raporti Analitik 2010 Raporti i Progresit 2011

- duhet adresuar keqtrajtimi i të ndaluarve të policisë dhe situata e të burgosurve me çrregullime të shëndetit mendor.

- është bërë njëfarë progresi sa i përket infrastrukturës penitenciare; - vazhdojnë rastet e keqtrajtimeve gjatë arrestit në polici (pas ngjarjeve të 21 janarit 2011); - nevojitet të përmirësohet trajtimi i shkelësve me çrregullime mendore.

Vlerësimi i Komisionit Evropian: Njëfarë progresi Nga analiza krahasuese e dy progres-raporteve të Komisionit Evropian të viteve 2010 dhe 2011, rezulton se progresi i Shqipërisë në kuadër të 12 rekomandimeve është i pjesshëm apo i pamjaftueshëm. Në Opinionin e vitit 2011, Komisioni për të dytën herë nuk rekomandon për Shqipërinë statusin e vendit kandidat. Ky qëndrim nuk ishte i papritur. Komisioni Evropian e ka bërë të qartë se marrja e statusit kandidat dhe fillimi i bisedimeve për anëtarësim është një proces i bazuar në meritë. Ndaj, përmbushja e 12

155

përparësive të Opinionit është një kusht thelbësor për të konsoliduar shinat kryesore të shtet-ndërtimit. Analiza e progres-raporteve të Komisionit Evropian për vitet 2012 dhe 2013 tregon se Shqipëria përshpejtoi reformat në përmbushjen e 12 prioriteteve, zhvilloi zgjedhje të lira dhe të ndershme dhe përfitoi sugjerimin për marrjen e statusit të kushtëzuar në vitin 2012413, si dhe statusin pa kushte në Opinionin e tetorit 2013.414 Përsa i përket përparimit të Shqipërisë në rrugën e integrimit dhe përmbushjes së kritereve të Kopenhagenit, gjatë këtyre dy viteve të fundit, Komisioni i Bashkimit Evropian ka arritur në këto konkluzione:

KRITERI POLITIK

Raporti i Progresit 2012 Raporti i Progresit 2013

Demokracia dhe shteti i së drejtës: - Dialogu politik është përmirësuar në masë të konsiderueshme që me marrëveshjen politike të nëntorit 2011. - Zgjedhja e presidentit në qershor të 2012-ës u zhvillua në përputhje me Kushtetutën. - Dialogu konstruktiv u demonstrua kryesisht me finalizimin e reformës zgjedhore. - Funksionimi i Parlamentit dhe dialogu politik janë përmirësuar në masë të konsiderueshme, si rezultat i marrëveshjes politike të nëntorit të 2011-ës. - Në tërësi, janë bërë disa përparime në lidhje me punën e qeverisë. - Janë bërë përparime në fushën e reformës së administratës publike, që është prioritet kyç i Opinionit. - Përparim është bërë me emërimin e Avokatit të Popullit në dhjetor, që kërkonte shumicë të cilësuar në Parlament. - Përparim i moderuar është arritur në

Demokracia dhe shteti i së drejtës: - Shqipëria vazhdoi përpjekjet e saj për reforma në të gjitha fushat e prioriteteve kyçe. - Zhvillimi i zgjedhjeve të 23 qershorit, u vlerësua pozitivisht nga misioni ndërkombëtar vëzhgues. - Gjatë vitit 2013 transparenca e procesit legjislativ është rritur. Megjithatë, roli mbikëqyrës i parlamentit ka vazhduar të jetë i kufizuar. Në përgjithësi, funksionimi i parlamentit është përmirësuar. - Qeveria përsëriti angazhimin e saj për integrimin në BE. Në përgjithësi, qeveria ka vazhduar përpjekjet për integrimin evropian dhe reformat politike, përpara zgjedhjeve, në periudhën pas-zgjedhore dhe pasi qeveria e re mori detyrën. Zbatimi i planit të veprimit të rishikuar për të adresuar prioritetet kyçe të Opinionit vazhdoi, edhe pse me një ritëm të ngadalësuar. - Në përgjithësi, është bërë progres në

413 Communication from the Commission to the European Parlament and the Council, Albania 2012 Progress Report; e vlefshme në: http://ec.europa.eu/enlargement/pdf/key_documents/2012/package/al_rapport_2012_en.pdf 414 Communication from the Commission to the European Parlament and the Council, Albania 2013 Progress Report; e vlefshme në: http://ec.europa.eu/enlargement/pdf/key_documents/2013/package/al_rapport_2013.pdf

156

reformën në gjyqësor. - Përparim i moderuar është bërë në lidhje me politikat e luftës kundër korrupsionit. Zbatimi i strategjisë anti-korrupsion dhe i masave specifike në sektorë dhe fusha të ndryshme në kuadrin e Planit të Veprimit për periudhën 2011-2013 vazhdon, edhe pse me ngadalë. Të drejtat e njeriut dhe mbrojtja e minoriteteve - Shqipëria ka bërë përparim përsa i përket aderimit në instrumentet ndërkombëtare të të drejtave të njeriut, me nënshkrimin e Konventës së Këshillit të Evropës për Parandalimin dhe Luftën kundër Dhunës ndaj Grave dhe Dhunës në Familje në dhjetor të vitit 2011. - Është bërë përparim në parandalimin e torturës dhe keqtrajtimit, si dhe në luftën kundër mosndëshkimit. - Disa përparime janë bërë në lidhje me të drejtat e grave dhe barazinë gjinore. - Marrëdhëniet ndëretnike kanë qëndruar të mira, pavarësisht përparimit të kufizuar në forcimin e kuadrit legjislativ dhe politikave për mbrojtjen e minoriteteve. Përparim shumë i kufizuar është bërë për përfshirjen e romëve, që është pjesë e një prioriteti kyç të Opinionit. Çështjet rajonale dhe detyrimet ndërkombëtare - Shqipëria ka një marrëveshje dypalëshe imuniteti të vitit 2003 me Shtetet e Bashkuara që lejon përjashtime nga juridiksioni i Gjykatës Ndërkombëtare të Krimeve. Kjo nuk është në përputhje me parimet udhëheqëse të BE-së për marrëveshjet dypalëshe të imunitetit. Është e nevojshme që qëndrimi i Shqipërisë të vihet në një linjë me qëndrimin e BE-së. - Shqipëria ka vazhduar të luajë rolin e saj si një partner konstruktiv në rajon duke zhvilluar më tej marrëdhëniet dypalëshe me shtetet e tjera të zgjerimit dhe Shtetet fqinje Anëtare të BE-së.

reformën e administratës publike, kryesisht me miratimin e Ligjit për Shërbimin Civil. Ky ligj tani ka nevojë për zbatimin urgjent për të përforcuar praktikën e bazuar tek merita. - Strategjia 2011-13 për reformën në gjyqësor, një prioritet kyç i Opinionit, është duke u zbatuar. Të drejtat e njeriut dhe mbrojtja e minoriteteve - Shqipëria ka ndërmarrë disa hapa konkretë për të përforcuar mbrojtjen e të drejtave të njeriut dhe për të zbatuar në mënyrë efektive politikat kundër diskriminimit. Ajo paraqet një tablo të përzjerë lidhur me të drejtat e njeriut dhe mbrojtjen e minoriteteve. Liria e tubimit dhe e organizimit, si dhe liria e mendimit dhe e fesë janë respektuar në përgjithësi. - Korniza ligjore për të drejtat ekonomike dhe sociale është përmirësuar, por zbatimi është i ngadalshëm, veçanërisht në lidhje me personat me aftësi të kufizuara dhe fëmijët në rrezik abuzimi. - Shqipëria duhet të përpiqet më shumë dhe në mënyrë më sistematike për të adresuar problemet e vazhdueshme në fushën e të drejtës mbi pronën. Çështjet rajonale dhe detyrimet ndërkombëtare - Shqipëria vazhdon të ketë marrëveshjen dypalëshe të imunitetit me Shtetet e Bashkuara, që lejon përjashtime nga juridiksioni i Gjykatës Ndërkombëtare të Krimeve. Kjo nuk është në përputhje me Qëndrimin e Përbashkët të BE-së mbi integritetin e Statutit të Romës apo me parimet udhëheqëse të BE-së për marrëveshjet dypalëshe të imunitetit. Qëndrimi i Shqipërisë duhet të vihet në një linjë me qëndrimin e BE-së. - Bashkëpunimi rajonal dhe marrëdhëniet e fqinjësisë së mirë vazhdojnë të jenë një plus i madh i politikës rajonale të Shqipërisë. Ajo ka vazhduar në përgjithësi

157

- Në tërësi, Shqipëria ka vazhduar të luajë rolin e saj konstruktiv duke kontribuar në stabilitetin e rajonit. Në këtë kuadër, Shqipëria ka vazhduar të zbatojë kushtet e Procesit të Stabilizim-Asociimit.

të veprojë si një partner konstruktiv në rajon, duke zhvilluar më tej marrëdhëniet bilaterale me vendet e tjera kandidate për anëtarësim apo me vendet anëtare të BE-së.

KRITERI EKONOMIK

Raporti i Progresit 2012 Raporti i Progresit 2013

Ekzistenca e ekonomisë funksionale të tregut - Përparimi i reformës strukturore mbetet i pamjaftueshëm. Në veçanti, programi i privatizimeve praktikisht ka ndalur dhe kuadri institucional për mbrojtjen e të drejtave të pronësisë dhe sundimin e shtetit të së drejtës është i dobët. - Në tërësi, është ruajtur konsensusi për bazat e ekonomisë së orientuar drejt tregut. - Janë bërë disa përparime në administrimin e taksave, por vazhdon të ketë mangësi strukturore. - Në përgjithësi, Shqipëria ka bërë përparim të mirë në lehtësimin e hyrjes së biznesit në treg. Procedurat për daljen nga tregu mbeten të ngadalta dhe të joefektive. - Është bërë pak përparim me regjistrimin e tokës dhe kthimin e pronave tek ish-pronarët. Procesi i regjistrimit fillestar të pasurive të paluajtshme nuk ka përfunduar ende. Mungesa e të drejtave të sigurta mbi pronën dhe institucionet e dobëta mbeten shkak për shqetësim dhe nevojiten përpjekje të mëtejshme për të adresuar këto çështje. - Në tërësi, dobësitë në sundimin e ligjit, reforma e paplotë e të drejtave të pronësisë dhe korrupsioni, vazhdojnë të ndikojnë negativisht në mjedisin e biznesit. - Sektori bankar vazhdon të jetë i mirëkapitalizuar dhe likuid. Megjithatë, niveli i lartë i kredive me probleme është çështje shqetësuese.

Ekzistenca e ekonomisë funksionale të tregut - Stabiliteti makroekonomik është ruajtur gjerësisht, por akoma ka dobësi. Deficiti buxhetor tejkaloi objektivin në vitin 2012. Kjo çoi në shkeljen e ligjit që përcaktonte një tavan borxhi prej 60% të PBB-së. - Rritja ekonomike është ngadalësuar, megjithatë në përgjithësi prirja mbetet pozitive. - Në tërësi, ka pasur një përmirësim të vogël në tregun e punës, por sektori joformal mbetet i madh dhe papunësia është vazhdimisht e lartë. - Në përgjithësi, politika monetare mbeti e qëndrueshme, inflacioni është ngadalësuar dhe stabiliteti i kursit të këmbimit është ruajtur gjerësisht. - Në përgjithësi, borxhi qeveritar relativisht i lartë dhe rritja e tij e vazhdueshme janë një shkak për shqetësim, pasi përfaqëson një burim të cënueshmërisë makro-financiare, sidomos pas ndryshimit të ligjit mbi tavanin e borxhit. - Në përgjithësi, Shqipëria ka bërë përparim në lehtësimin e hyrjes së biznesit në treg. Procedurat për daljen nga tregu mbeten të ngadalta. - Pasiguritë lidhur me të drejtat mbi pronën, vonesat në procedurat gjyqësore dhe dobësitë në sundimin e ligjit vazhdojnë të dëmtojnë mjedisin e biznesit. - Niveli i lartë i kredive me probleme në sektorin bankar është shqetësues dhe rënia

158

Aftësia për të përballuar presionet e konkurrencës dhe forcat e tregut brenda BE-së - Shqipëria e ka ruajtur stabilitetin makroekonomik, pasi është prekur më pak nga kushtet e vështira ekonomike rajonale dhe globale. Rritja e PBB-së edhe pse pozitive, ngadalësoi dhe qëndroi nën mesataret historike. Me gjithë rritjen e lehtë të punësimit, mosbalancimet strukturore të tregut të punës dhe borxhit publik mbeten të larta. - Në tërësi, dhe pse janë bërë disa përparime në krijimin e një ekonomie tregu funksionale, Shqipëria duhet të konsolidojë financat publike dhe të ulë borxhin publik relativisht të lartë, duke forcuar qeverisjen dhe performancën e tregut të punës, duke garantuar mbrojtjen e të drejtave të pronësisë si dhe forcimin e sundimit të ligjit.

e kërkesës për kredi është e dëmshme për ekonominë. Aftësia për të përballuar presionet e konkurrencës dhe forcat e tregut brenda BE-së - Në përgjithësi, edhe pse është bërë përparim në krijimin e një ekonomie tregu funksionale, Shqipëria ka nevojë të konsolidojë financat e saj publike dhe të zvogëlojë nivelin relativisht të lartë të borxhit publik, të forcojë më tej qeverisjen, të rrisë performancën e tregut të punës, të sigurojë mbrojtje për të drejtat pronësore dhe të forcojë sundimin e ligjit dhe luftën kundër korrupsionit. - Në përgjithësi, struktura e ekonomisë ka mbetur e pandryshuar. Mosfunksionimi vazhdon në sektorin e energjisë elektrike. Madhësia e sektorit informal mbetet një sfidë.

AFTËSIA PER TË MARRË PËRSIPËR DETYRIMET E ANËTARËSIMIT

Raporti i Progresit 2012 Raporti i Progresit 2013

Kapitulli 1: Lëvizja e lirë e mallrave Ka pasur përparim në fushën e lëvizjes së mallrave, veçanërisht për sa i përket standardizimit. Nevojiten përpjekje të mëtejshme në përafrimin e përgjithshëm të legjislacionit dhe në krijimin e një inspektorati kompetent për mbikëqyrjen e tregut. Në tërësi, përgatitjet kanë avancuar në masë të moderuar. Kapitulli 2: Liria e lëvizjes e punëtorëve Ka pasur përparim të pakët në fushën e lirisë së lëvizjes të punëtorëve. Nevojiten përpjekje të mëtejshme për të përafruar legjislacionin lidhur me aksesin në tregun e punës me atë evropian. Në tërësi, përgatitjet në këtë fushë nuk janë shumë të avancuara. Kapitulli 3: E drejta e vendosjes dhe liria për të ofruar shërbime

Kapitulli 1: Lëvizja e lirë e mallrave Ka pasur përparim përsa i përket lëvizjes së mallrave, veçanërisht në standardizim. Nevojiten përpjekje të mëtejshme në përafrimin e përgjithshëm të legjislacionit dhe në krijimin e një inspektorati kompetent për mbikëqyrjen e tregut. Në përgjithësi, përgatitjet kanë avancuar në masë të moderuar. Kapitulli 2: Liria e lëvizjes e punëtorëve Ka pasur pak progres në fushën e lirisë së lëvizjes së punëtorëve, sidomos në përmirësimin e qasjes së qytetarëve të BE-së në tregun shqiptar të punës. Në përgjithësi, përgatitjet në fushën e lirisë së lëvizjes për punëtorët janë në një fazë të hershme. Kapitulli 3: E drejta e vendosjes dhe

159

Ka pasur disa përparime në fushën e vendosjes dhe lirisë për të ofruar shërbime, veçanërisht në drejtim të njohjes së ndërsjellë të kualifikimeve profesionale. Kërkohen përpjekje të mëtejshme për përafrimin e legjislacionit postar me atë evropian. Në tërësi, përgatitjet kanë avancuar në masë të moderuar. Kapitulli 4: Lëvizja e lirë e kapitalit Ka pasur përparim për sa i përket masave legjislative në fushën e lëvizjes së lirë të kapitalit me ndryshimet në Kodin Penal, ligjin “Për bankat” dhe ligjin “Për parandalimin e pastrimit të parasë dhe financimit të terrorizmit”. Nevojiten përpjekje të mëtejshme drejt përafrimit të ligjit “Për sistemet e pagesave” me atë evropian. Në tërësi, përgatitjet kanë avancuar në masë të moderuar. Kapitulli 5: Prokurimi publik Ka pasur pak përparim në fushën e prokurimit publik, veçanërisht për sa i përket përafrimit të kuadrit ligjor të prokurimit publik dhe koncesioneve me atë evropian. Nevojiten përpjekje të mëtejshme për të siguruar kapacitetin dhe pavarësinë administrative e institucioneve publike të prokurimit publik. Në tërësi, përgatitjet kanë avancuar në masë të moderuar. Kapitulli 6: E drejta e shoqërive tregtare Është bërë përparim në lidhje me të drejtën e shoqërive tregtare. Nevojitet të bëhen të tjera përpjekje legjislative mbi raportimin dhe dokumentimin e kërkesave në rastet e bashkimit dhe ndarjes si dhe të kontabilitetit dhe auditimit. Në tërësi, përgatitjet kanë avancuar në masë të moderuar. Kapitulli 7: Legjislacioni për pronësinë intelektuale Përparimi në fushën e legjislacionit për pronësinë intelektuale, ka qenë i kufizuar. Ende kërkohet të bëhen përpjekje të rëndësishme për të adresuar mangësitë ekzistuese, në zbatueshmërinë efektive të të

liria për të ofruar shërbime Ka pasur pak progres në fushën e të drejtës së vendosjes dhe lirisë për të ofruar shërbime, veçanërisht në shërbimet postare. Përpjekje të mëtejshme janë të nevojshme për të përshtatur legjislacionin në këtë fushë me acquis-in përkatës. Në përgjithësi, përgatitjet po avancojnë në mënyrë të moderuar. Kapitulli 4: Lëvizja e lirë e kapitalit Është bërë një progres në fushën e lëvizjes së lirë të kapitalit, me miratimin e ligjit për sistemet e pagesave dhe të masave të mëtejshme legjislative të marra për të luftuar pastrimin e parave. Në përgjithësi, përgatitjet po avancojnë në masë të moderuar. Kapitulli 5: Prokurimi publik Ka pasur progres të mirë në përafrimin e mëtejshëm të legjislacionit për prokurimin publik, koncesionet dhe partneritetin publik/privat me acquis-in. Duhet punë e mëtejshme për të përmirësuar profesionalizmin e autoriteteve kontraktuese dhe për të reduktuar shkeljet financiare në sektor. Në përgjithësi, përgatitjet në fushën e prokurimit publik kanë avancuar në masë të moderuar. Kapitulli 6: E drejta e shoqërive tregtare Është bërë progres në fushën e ligjit të kompanive përmes miratimit të legjislacionit në fushën e bashkimeve ndërkufitare. Është bërë përparim në fushën e kontabilitetit dhe auditimit të korporatave, por legjislacioni mbetet për t’u përshtatur me acquis-in. Trupi i Mbikqyrjes Publike duhet të forcohet. Në përgjithësi, përgatitjet kanë avancuar në masë të moderuar. Kapitulli 7: Legjislacioni për pronësinë intelektuale Ka pasur pak progres në fushën e të drejtës së pronësisë intelektuale. Janë marrë disa hapa për të harmonizuar legjislacionin për të drejtat e pronësisë industriale me acquis-

160

drejtave për pronësinë intelektuale dhe industriale, të cilat cënojnë angazhimet e Shqipërisë të përcaktuara në MSA. Në tërësi, përgatitjet nuk janë shumë të avancuara. Kapitulli 8: Politika e konkurrencës Shqipëria ka bërë disa përparime në fushën e konkurrencës. Harmonizimi i legjislacionit me acquis-in për kontrollin antikartel dhe bashkimet ka përparuar, dhe harta rajonale e ndihmës shtetërore është miratuar. Përpjekje të mëtejshme nevojiten për të ruajtur kapacitetet administrative dhe për të garantuar pavarësinë operacionale të Komisionit të Ndihmës Shtetërore dhe të Autoriteteve të Konkurrencës. Në tërësi, përgatitjet janë në rrugën e duhur. Kapitulli 9: Shërbimet financiare Janë bërë disa përparime në fushën e shërbimeve financiare. Legjislacioni është harmonizuar me acquis-in në fushën e bankave dhe tregu i investimeve është zhvilluar më tej. Nevojiten përpjekje të mëtejshme në lidhje me sigurimet dhe pensionet e punës, infrastrukturën e tregut financiar dhe të tregut të letrave me vlerë, të investimeve dhe shërbimeve. Në tërësi, përgatitjet kanë avancuar në masë të moderuar. Kapitulli 10: Shoqëria e informacionit dhe media Janë bërë pak përparime në fushën e shoqërisë së informacionit dhe medias. Ndërsa janë marrë një numër masash rregulluese pro-konkurruese për komunikimet elektronike, ka ende shqetësime në lidhje me reformën e përgjithshme dhe liberalizimin e sektorit, përfshi paqartësitë ligjore, kapacitetet dhe pavarësinë e rregullatorit të telekomit. Në tërësi, përgatitjet në fushën e shoqërisë së informacionit dhe medias nuk kanë përparuar shumë. Kapitulli 11: Bujqësia dhe zhvillimi rural

in. Ligji për të drejtat e autorit duhet të miratohet. Shqipëria nuk ka përmbushur ende angazhimet e saj në kuadër të MSA-së. Në përgjithësi, përgatitjet nuk janë mjaftueshëm të avancuara. Kapitulli 8: Politika e konkurrencës Është bërë përparim i kufizuar në fushën e konkurrencës. Autoriteti i Konkurrencës e ka përmirësuar performancën e tij të përgjithshme dhe ka rritur kapacitetin e tij administrativ. Pavarësia dhe kapacitetet administrative të Komisionit Shtetëror të Ndihmës dhe Sektorit duhet të përforëcohen. Në përgjithësi, përgatitjet për rishikimin e legjislacionit të ndihmës shtetërore, janë në një fazë të hershme. Kapitulli 9: Shërbimet financiare Është shënuar pak progres në shërbimet financiare në fushën e bankave. Janë të nevojshme përpjekjet për të harmonizuar legjislacionin me acquis-in në fushën e sigurimeve dhe pensioneve profesionale, infrastrukturës së tregut financiar, të tregut të letrave me vlerë dhe të shërbimeve të investimeve. Kapaciteti mbikëqyrës duhet të forcohet. Në përgjithësi, përgatitjet kanë avancuar në masë të moderuar. Kapitulli 10: Shoqëria e informacionit dhe media Ka patur disi progres në fushën e shoqërisë së informacionit dhe medias, veçanërisht në përafrimin e legjislacionit për shërbimet e medias audiovizuale dhe të komunikimeve elektronike me acquis-in, si dhe rritjen e konkurrencës në tregun e komunikimeve elektronike. Pavarësia e mediave dhe autoriteti rregullator i saj ende jep shkas për shqetësim, si dhe kalimi nga analog në dixhital është vonuar më tej, duke e vënë në rrezik zbatimin në kohë të procesit. Në përgjithësi, përgatitjet kanë avancuar në masë të moderuar. Kapitulli 11: Bujqësia dhe zhvillimi rural Ka pasur progres të kufizuar në fushën e

161

Përparimi ka qenë jo i njëtrajtshëm në fushën e bujqësisë dhe zhvillimit rural, në veçanti në ngritjen e institucioneve të zhvillimit rural. Kërkohen përpjekje të mëtejshme në lidhje me forcimin e kapaciteteve (të aktorëve publikë dhe privatë) për zhvillimin rural, krijimin e regjistrit të tokës dhe përcaktimin e prioriteteve strategjike për bujqësinë dhe shfrytëzimin e tokës. Në tërësi, në fushën e bujqësisë dhe të zhvillimit rural, Shqipëria ka filluar të adresojë prioritetet e saj. Kapitulli 12: Politika e sigurisë ushqimore, veterinare dhe fitosanitare Përparimi është i kufizuar në fushat e sigurisë ushqimore, politikat veterinare dhe fitosanitare. Në tërësi, përgatitjet në fushat e sigurisë ushqimore dhe politikave veterinare dhe fitosanitare janë në një fazë të hershme. Kapitulli 13: Peshkimi Ka pasur përparim të kufizuar në fushën e peshkimit. Ndarja e detyrave të raportimit dhe komunikimit në Ministrinë e Mjedisit, Pyjeve dhe Administrimit të Ujërave nuk është përcaktuar mjaftueshëm. Në tërësi, përgatitjet nuk kanë përparuar shumë. Kapitulli 14: Politikat e transportit Është bërë pak përparim në politikën e transportit, kryesisht në lidhje me kabotazhin në sektorin detar. Kërkohen përpjekje të mëtejshme për përafrimin e transportit me acquis-in dhe zbatimin e legjislacionit me efikasitet. Në tërësi, përgatitjet nuk janë të përparuara. Kapitulli 15: Energjia Është bërë pak përparim në sektorin e energjisë. Mungesa e diversifikimit pengon sigurinë e furnizimit me energji elektrike. Kapacitetet administrative dhe pavarësia e Entit Rregullator të Energjisë kërkojnë forcim të mëtejshëm. Në tërësi, përgatitjet nuk kanë përparuar shumë. Kapitulli 16: Tatimet Ka pasur disa përparime në fushën e

bujqësisë dhe zhvillimit rural. Statistikat bujqësore janë përmirësuar. Të gjithë elementet e menaxhimit dhe sistemit të kontrollit duhet të forcohen ndjeshëm në mënyrë që të kryejnë funksionet e tyre përkatëse. Në përgjithësi, përgatitjet në këtë fushë nuk kanë avancuar shumë. Kapitulli 12: Politika e sigurisë ushqimore, veterinare dhe fitosanitare Ka pasur pak progres në fushën e sigurisë ushqimore, politikës veterinare dhe fitosanitare. Kapaciteti i sistemit të inspektimit duhet të rritet dhe duhen prezantuar plane sistematike inspektimi. Në përgjithësi, përgatitjet mbeten në fazë të hershme. Kapitulli 13: Peshkimi Ka pasur shumë pak progres në fushën e peshkimit, kryesisht në miratimin e legjislacionit të ri në fushën e mbledhjes së të dhënave dhe parandalimin e peshkimit ilegal. Përpjekje të mëtejshme janë të nevojshme për të siguruar zbatimin e kuadrit ligjor, veçanërisht në hartimin e politikave dhe inspektimin. Në përgjithësi, përgatitjet nuk kanë përparuar shumë. Kapitulli 14: Politikat e transportit Është bërë pak përparim në politikën e transportit. Përpjekje të mëtejshme janë të nevojshme për të harmonizuar legjislacionin me acquis-in dhe për forcimin e kapaciteteve administrative. Siguria rrugore mbetet një arsye serioze për shqetësim dhe duhet të adresohet urgjentisht. Në përgjithësi, përgatitjet nuk kanë avancuar shumë. Kapitulli 15: Energjia Ka pasur pak progres në fushën e energjisë. Ka pasur disa përmirësime në lidhje me furnizimin me energji, por ende mungon diversifikimi i burimeve të energjisë elektrike. Niveli i lartë i humbjeve dhe normat e ulëta të mbledhjes së faturave duhet të adresohen urgjentisht. Në tërësi, përgatitjet nuk kanë përparuar shumë.

162

tatimeve. Legjislacioni për tatimin e tërthortë është përafruar më tej me acquis-in dhe kapacitetet e administratës tatimore për hetimin dhe auditimin e brendshëm janë forcuar. Në tërësi, përgatitjet janë mesatarisht të përparuara. Kapitulli 17: Politika ekonomike dhe monetare Shqipëria nuk ka bërë progres në harmonizimin legjislativ me acquis-in në fushën e politikës ekonomike dhe monetare. Pak progres është bërë në përgatitjen e dokumentit të politikave ekonomike. Në tërësi, përgatitjet në fushën e politikës ekonomike dhe monetare ende nuk janë të mjaftueshme. Kapitulli 18: Statistikat Disa përparime janë bërë në fushën e statistikave. Duhen përpjekje të konsiderueshme për përmirësimin e disa fushave të statistikave sektoriale, përfshi sigurimin e regjistrimit të ardhshëm bujqësor. Në tërësi, përgatitjet janë mesatarisht të përparuara. Kapitulli 19: Politika sociale dhe punësimi Përparimi në fushën e politikës sociale dhe punësimit ka qenë i pakët. Tregu i punës vazhdon të jetë i karakterizuar nga informaliteti i lartë, pjesëmarrja e ulët e grave, dhe papunësia relativisht e lartë e të rinjve. Përfshirja sociale e personave me aftësi të kufizuara dhe e pakicës rome mbetet e pamjaftueshme. Në tërësi, përgatitjet në fushën e politikës sociale dhe punësimit nuk janë shumë të përparuara. Kapitulli 20: Ndërmarrjet dhe politika industriale Janë bërë disa përparime në fushën e ndërmarrjeve dhe politikave industriale. Në tërësi, përgatitjet janë mesatarisht të përparuara. Kapitulli 21: Rrjetet transevropiane Janë bërë përparime në fushën e rrjeteve transevropiane. Transporti hekurudhor

Kapitulli 16: Tatimet Ka pasur përparim të kufizuar në fushën e tatimeve. Lufta kundër korrupsionit dhe evazionit fiskal duhet të forcohet. Përpjekje të mëtejshme janë të nevojshme në harmonizimin e ligjeve me acquis-in, duke përfshirë shkëmbimin e informacionit me vendet e BE-së. Në përgjithësi, përgatitjet kanë avancuar në mënyrë të moderuar. Kapitulli 17: Politika ekonomike dhe monetare Ka pasur pak progres në lidhje me përmirësimin e cilësisë së dokumenteve të politikave ekonomike. Përpjekje të mëtejshme janë të nevojshme në lidhje me planifikimin e politikave dhe procesin e zbatimit. Në përgjithësi, përgatitjet ende nuk janë të mjaftueshme. Kapitulli 18: Statistikat Progres është bërë në fushën e statistikave. Zbatimi i ndryshimeve të Ligjit për statistikat është i rëndësishëm. Duhet të sigurohet besueshmëria dhe pavarësia e INSTAT-it. Në përgjithësi, përgatitjet kanë avancuar në masë të moderuar. Kapitulli 19: Politika sociale dhe punësimi Ka pasur pak progres në fushën e politikës sociale dhe punësimit. Përpjekje të mëtejshme janë të nevojshme për të përmirësuar kushtet e shëndetit dhe sigurisë në punë. Duhet të investohen më shumë burime financiare dhe njerëzore në zbatimin e politikave përkatëse në nivel qendror dhe lokal. Në përgjithësi, përgatitjet në fushën e politikës sociale dhe punësimit nuk kanë avancuar shumë. Kapitulli 20: Ndërmarrjet dhe politika industriale Janë bërë disa përparime në konvergjencën e politikave drejt standardeve dhe praktikave të BE-së, veçanërisht për sa i përket regjistrimit të bizneseve. Shqipëria duhet të vazhdojë të përmirësojë mjedisin e biznesit. Në përgjithësi, përgatitjet kanë

163

mbetet i pazhvilluar dhe nevojiten investime të konsiderueshme për të ruajtur dhe përmirësuar infrastrukturën e transportit. Në tërësi, përgatitjet nuk kanë përparuar shumë. Kapitulli 22: Politikat rajonale dhe koordinimi i instrumenteve strukturore Janë bërë përparime në fushën e politikës rajonale dhe koordinimin e instrumenteve strukturore. Duhen përpjekje të konsiderueshme për të ngritur kapacitetet e nevojshme institucionale dhe administrative në nivel qendror dhe vendor dhe për të zhvilluar projekte prioritare të menduara mirë dhe me cilësi. Në tërësi, përgatitjet në këtë fushë janë ende në një fazë të hershme. Kapitulli 23: Gjyqësori dhe të drejtat themelore Në tërësi, janë bërë përparime në zbatimin e politikave për gjyqësorin dhe të drejtat themelore, veçanërisht nëpërmjet përpjekjeve për t'i dhënë përgjigje prioriteteve kryesore përkatëse të përcaktuara në Opinionin e Komisionit. Sidoqoftë, mbeten boshllëqe të ndjeshme në kuadrin legjislativ, në veçanti në lidhje me reformën gjyqësore. Harmonizimi i ligjeve me standardet evropiane dhe acquis-in në fushën e gjyqësorit dhe të drejtave themelore nuk është shumë i përparuar. Kapitulli 24 :Drejtësia, liria dhe siguria Shqipëria ka bërë disa përparime në fushën e lirisë, sigurisë dhe drejtësisë, veçanërisht në menaxhimin e kufijve, bashkëpunimin ndërkombëtar në hetime dhe luftën kundër krimit të organizuar. Përpjekjet duhet të shtohen në koordinimin ndërmjet institucioneve të zbatimit të ligjit dhe konsolidimit të një regjistri hetimesh, ndjekjesh penale dhe dënimesh. Në tërësi, përgatitjet në këtë fushë po përparojnë. Kapitulli 25: Shkenca dhe kërkimi Ka pasur përparim të pakët në fushën e shkencës dhe kërkimit. Duhen bërë

avancuar në masë të moderuar. Kapitulli 21: Rrjetet transevropiane Janë bërë përparime në fushën e rrjeteve trans-evropiane. Zhvillimi i infrastrukturës rrugore është në vazhdim. Nuk ka pasur progres në zhvillimin e rrjetit hekurudhor. Zhvillimi i infrastrukturës së transportit dhe mirëmbajtjes mbetet një sfidë. Në përgjithësi, përgatitjet në fushën e rrjeteve transevropiane nuk kanë avancuar shumë. Kapitulli 22: Politikat rajonale dhe koordinimi i instrumenteve strukturore Shqipëria ka bërë pak përparime në fushën e politikave rajonale dhe koordinimin e instrumenteve strukturore. Sistemet e strukturave të IPA-së duhet të forcohen më tej për të minimizuar rrezikun e vonesave dhe shkeljen e angazhimeve. Në përgjithësi, përgatitjet në këtë fushë kanë avancuar në mënyrë të moderuar. Kapitulli 23: Gjyqësori dhe të drejtat themelore Në përgjithësi, Shqipëria ka bërë progres në reformën në drejtësi duke adresuar me sukses disa prioritete kyçe. Megjithatë, ka mangësi domethënëse në kuadrin ligjor dhe zbatimin e legjislacionit. Reforma kushtetuese është e nevojshme. Në disa aspekte të të drejtave themelore, kuadri ligjor është përmirësuar, por zbatimi në përgjithësi mbetet prapa, në veçanti në lidhje me personat me aftësi të kufizuar, abuzimit të fëmijëve dhe komuniteti rom. Përpjekje të mëdha janë të nevojshme për të adresuar problemet e vazhdueshme në fushën e të drejtave të pronësisë me anë të masave të besueshme dhe koherente. Kapitulli 24 :Drejtësia, liria dhe siguria Shqipëria ka bërë përparim të mëtejshëm në fushën e drejtësisë, lirisë dhe sigurisë, në veçanti në menaxhimin e kufirit dhe në luftën kundër krimit të organizuar, pastrimit të parave dhe trafikimin e drogës. Duhet shtuar koordinimi mes institucioneve të zbatimit të ligjit dhe

164

përpjekje të mëtejshme në nivel kombëtar për të rritur kapacitetet e kërkimit dhe të novacionit dhe për të rritur konkurrueshmërinë e vendit. Mbetet i ulët niveli i investimeve në kërkim dhe duhet rritur kapaciteti i kapitalit njerëzor. Në tërësi, përgatitjet nuk janë shumë të përparuara. Kapitulli 26: Arsimi dhe kultura Ka pasur përparim të mirë në fushat e arsimit dhe kulturës në përafrimin me standardet evropiane, veçanërisht në fushat e arsimit të lartë. Duhen bërë përpjekje të mëtejshme për të përmirësuar transparencën në institucionet private të arsimit të lartë. Në tërësi, përgatitjet kanë përparuar në masë të moderuar. Kapitulli 27: Mjedisi dhe ndryshimet klimatike Ndërkohë që janë bërë disa përparime në harmonizimin me acquis-in në fushën e mjedisit, është bërë shumë pak përparim në fushën e ndryshimit të klimës. Duhen bërë përpjekje urgjente për të harmonizuar, zbatuar dhe respektuar legjislacionin. Ndërgjegjësimi publik dhe konsultimi për nisma legjislative ose investime publike mbeten të dobëta. Kapitulli 28: Mbrojtja e konsumatorit dhe e shëndetit Janë bërë disa përparime në fushat e mbrojtjes së konsumatorit dhe të shëndetit. Megjithatë, zbatimi dhe respektimi i legjislacionit mbeten shumë të dobët. Në tërësi, përgatitjet nuk janë shumë të përparuara. Kapitulli 29: Bashkimi doganor Është bërë përparim në përafrimin e legjislacionit në fushën e bashkimit doganor. Vazhdojnë të ekzistojnë mangësi në kapacitetet administrative dhe operative, duke përfshirë përputhshmërinë e sistemeve të IT-së me kërkesat e BE-së. Në tërësi, përgatitjet kanë përparuar në masë të moderuar.

konsolidimit të një regjistri hetimesh, ndjekjesh penale dhe dënimesh. Planifikimi i duhur buxhetor është vendimtar për të mbështetur të gjitha institucionet e përfshira në kontrollin e kufijve dhe luftën kundër krimit të organizuar. Në përgjithësi, përgatitjet në këtë fushë po përparojnë. Kapitulli 25: Shkenca dhe kërkimi Ka pasur shumë pak përparim në fushën e shkencës dhe kërkimit. Ndërtimi i mëtejshëm i kapaciteteve dhe investimi në kërkime janë të nevojshëm për të siguruar integrimin në Zonën Evropiane të Kërkimit. Në përgjithësi, përgatitjet nuk kanë përparuar sa duhet. Kapitulli 26: Arsimi dhe kultura Ka pasur pak progres në fushën e arsimit dhe të kulturës, veçanërisht në lidhje me pjesëmarrjen në programet evropiane. Duhet përmirësuar cilësia e përgjithshme e shërbimeve arsimore. Në tërësi, përpjekjet kanë përparuar në masë të moderuar. Kapitulli 27: Mjedisi dhe ndryshimet klimatike Ka pasur pak progres në fushën e mjedisit dhe ndryshimeve klimatike. Harmonizimi me acquis-in ka përparuar, por nevojiten përpjekje të mëtejshme urgjente për të siguruar zbatimin e duhur dhe përforcimin e legjislacionit. Përgatitjet në fushën e mjedisit dhe të ndryshimeve klimaterike janë në fazën fillestare. Kapitulli 28: Mbrojtja e konsumatorit dhe e shëndetit Ka pasur pak progres në fushën e mbrojtjes së konsumatorëve dhe të shëndetit. Krijimi i një sistemi të duhur të mbikëqyrjes së tregut është vonuar. Sektorit të shëndetësisë i mungojnë fondet dhe stafi i duhur, duke penguar zbatimin e legjislacionit dhe politikave për shëndetin publik, sidomos në fushën e kujdesit shëndetësor parësor. Në përgjithësi, përgatitjet kanë filluar. Kapitulli 29: Bashkimi doganor

165

Kapitulli 30: Marrëdhëniet me jashtë Shqipëria ka vazhduar bashkëpunimin e mirë brenda OBT-së dhe CEFTA-s. Megjithatë, është bërë përparim i kufizuar në rritjen e kapaciteteve administrative të institucioneve të përfshira në politikën për tregtinë. Në tërësi, përgatitjet në fushën e marrëdhënieve me jashtë janë të moderuara. Kapitulli 31: Politika e jashtme, e sigurisë dhe e mbrojtjes Shqipëria ka vazhduar të harmonizojë legjislacionin me acquis-in në fushën e politikës së jashtme, të sigurisë dhe mbrojtjes dhe ka vazhduar të tregojë angazhim politik për pjesëmarrjen në operacionet e administrimit të krizave civile dhe ushtarake. Në tërësi, përgatitjet në këtë fushë mbeten në rrugën e duhur. Kapitulli 32: Kontrolli financiar Ka pasur përparim të kufizuar në fushën e kontrollit financiar. Në tërësi, përgatitjet nuk janë ende shumë të përparuara. Kapitulli 33 Dispozitat financiare dhe buxhetore Nuk është bërë përparim i veçantë në rregullat e administrimit të sistemit të burimeve vetjake, duke përfshirë AKB-në dhe TVSH-në dhe burimet vetjake tradicionale. Në tërësi, përgatitjet për dispozitat financiare dhe buxhetore janë në një fazë të hershme.

Ka pasur pak progres në fushën e bashkimit doganor, veçanërisht përsa i përket tarifave, origjinës dhe importimit të përkohshëm. Administrata doganore ka shtuar aktivitetet e saj të brendshme hetimore dhe sistemi IT është përmirësuar. Kërkohen përpjekje të mëtejshme për sa i përket pajtueshmërisë së IT-së me BE-në, si dhe lehtësimin e tregtisë. Miratimi i Kodit të ri Doganor duhet të shpejtohet. Në përgjithësi, përgatitjet kanë përparuar në masë të moderuar. Kapitulli 30: Marrëdhëniet me jashtë Ka pasur pak progres në këtë fushë, kryesisht në lidhje me kapacitetet administrative dhe koordinimin ndërinstitucional në politikën tregtare. Shqipëria ka pasur bashkëpunim të mirë në kuadër të OBT-së dhe të CEFTA-s. Në përgjithësi, përgatitjet kanë përparuar në masë të moderuar. Kapitulli 31: Politika e jashtme, e sigurisë dhe e mbrojtjes Shqipëria vazhdon përafrimin e legjislacionit me acquis-in në fushën e politikave të jashtme, të sigurisë dhe të mbrojtjes. Akoma duhet përpjekje për të përfunduar regjistrin online të armëve dhe municionit nën menaxhimin e Policisë së Shtetit shqiptar. Në përgjithësi, përgatitjet në këtë fushë janë në rrugën e duhur. Kapitulli 32: Kontrolli financiar Ka pasur pak progres në fushën e kontrollit financiar. Nevojiten përpjekje të mëtejshme për rritjen e kapaciteteve për zbatimin e legjislacionit. Në përgjithësi, përgatitjet kanë përparuar në masë të moderuar. Kapitulli 33 Dispozitat financiare dhe buxhetore Në fushën e dispozitave financiare dhe buxhetore, një organ koordinues do të duhet të ndërtohet në kohën e duhur për të përshpejtuar përgatitjet e para-aderimit në këtë fushë. Në tërësi, përgatitjet për

166

dispozitat financiare dhe buxhetore janë në një fazë të hershme.

Nga analiza krahasuese e progres-raporteve të Komisionit Evropian mbi ecurinë e Shqipërisë për përmbushjen e detyrimeve të integrimit, del si konkluzion se Shqipëria duhet të bëjë përparime të mëtejshme në fusha të tilla si lëvizja e punëtorëve, politika e konkurrencës, drejtësia, gjyqësori, lufta kundër krimit të organizuar dhe korrupsionit, etj. Megjithatë, Komisioni Evropian arriti në përfundimin se Shqipëria ka bërë progres të mirë në rrugën e saj drejt integrimit në BE, veçanërisht duke adoptuar masa të identifikuara si thelbësore për dhënien e statusit të vendit kandidat dhe duke vazhduar reformat për prioritetet kyçe të Opinionit të 2010-ës të Komisionit. Zgjedhjet parlamentare të 23 qershorit u konsideruan si të lira dhe të ndershme, që përmbushën kriteret e përcaktuara nga institucionet ndërkombëtare. Bazuar në këto konkluzione, Komisioni Evropian rekomandoi që Shqipërisë t’i jepet statusi i vendit kandidat për në BE, në kuptimin që Shqipëria të vazhdojë të ndërmarrë veprime në luftën kundër krimit të organizuar dhe korrupsionit. Në mënyrë që të jetë në gjendje të lëvizë në fazën e ardhshme dhe të hapë negociatat për anëtarësim, Shqipëria ka nevojë që të përmbushë më tej prioritetet kyçe, me fokus të veçantë në reformën e administratës, sundimin e ligjit dhe të drejtat themelore. Dialogu konstruktiv dhe i qëndrueshëm politik do të mbetet thelbësor për një proces të suksesshëm të reformës. Raporti i Komisionit Evropian, i publikuar më 16 tetor 2013, identifikoi fushat ku nevojiten përpjekje të mëtejshme për përmbushjen e plotë të kritereve politike. Pesë prioritetet që Shqipëria duhet të plotësojë për hapjen e procesit të negociatave janë: 1 - Të vazhdojë me zbatimin e reformës në administratën publike; 2- Të veprojë për pavarësinë dhe efikasitetin e gjyqësorit; 3- Të tregojë vendosmëri në luftën kundër korrupsionit; 4- Të bëjë më shumë përpjekje në luftën kundër krimit të organizuar; 5- Të marrë masa për forcimin e të drejtave të njeriut, komunitetit rom dhe zbatimin e të drejtës së pronës. Këshilli i BE-së nuk mori në konsideratë rezolutën e Parlamentit Evropian për Shqipërinë, në të cilën u bëhej thirrje Vendeve Anëtare për t'i dhënë pa vonesë Shqipërisë statusin kandidat. Marrëveshja mes pesë anëtarëve të fuqishëm të Unionit për të mos votuar pro dhënies së statusit të vendit kandidat për Shqipërinë e shtyn vendimin deri në qershor të 2014-ës. Gjermania, Franca, Britania e Madhe, Hollanda dhe Danimarka propozuan një ndryshim në tekstin e projektpërfundimeve, duke theksuar se Këshilli mirëpret veprime të mëtejshme në luftën kundër korrupsionit dhe krimit të organizuar, si dhe angazhimin e qeverisë së re për të intensifikuar përpjekjet në këtë fushë. Dr. Albert Rakipi, Drejtori Ekzekutiv i Institutit për Studime Ndërkombëtare, në një intervistë zhvilluar më 25 shtator 2013, u shpreh optimist mbi çështjen e statusit duke cilësuar se Shqipëria është gati për ta marrë statusin. “Politika e zgjerimit e BE-së është

167

një nga politikat më të sukseshme. Nga ana tjetër, në Ballkanin Perëndimor, shumë pak vende kanë mbetuar pa u bërë akoma pjesë e Bashkimit Evropian. Është krijuar një ‘ishull’ i vogël i përbërë nga vendet që kanë mbetur pa u anëtarësuar që rrethohet nga Vende Anëtare të BE-së. Ky ishull nuk mund të qëndrojë i izoluar”, shprehet Rakipi. “Nga ana tjetër, dhënia e statusit kandidat Shqipërisë favorizon dhe Bashkimin Evropian, i cili do të ketë mundësi më shumë për të influencuar politikëbërjen në Shqipëri. Në këtë mënyrë BE-ja do ketë më shumë instrumenta për të ndihmuar dhe monitoruar Shqipërinë”.415

I të njëjtit mendim është dhe Lisen Bashkurti, Presidenti i Akademisë Diplomatike Shqiptare, i cili thotë se Shqipëria duhet ta marrë statusin e vendit kandidat “… sepse, vendi ynë ka kaluar dhe vijon të jetë në një tranzicion hibrid me shumë ulje-ngritje, përparime e kthime prapa, ngritje dhe rënie, arritje dhe probleme të vazhdueshme”416 Sipas Drejtorit Ekzekutiv të Institutit për Studime Ndërkombëtare, në rastin e Shqipërisë, gërryerjet, mosmarrëveshjet e mëdha politike mes qeverisë dhe opozitës – një karakteristikë themelore e trazicionit shqiptar – ka dëmtuar mundësitë e shoqërisë dhe të elitës së vendit për të ecur përpara. “Por, nuk duhet të harrojmë që kemi një trashëgimi shumë të rëndë nga komunizmi”, cilëson Rakipi. “Ndaj, për dhënien e statusit të vendit kandidat, më shumë sesa realizimi i disa kritereve apo reformave, Brukseli dhe Vendet Anëtare kërkojnë të shikojnë ndryshim në mënyrën sesi bëhet politika.”

Gjatë intervistës mbi integrimin e Shqipërisë në BE, Rakipi parashikoi se statusi, mund të merret në gjysmën e parë të vitit 2014, duke ndjekur modelin e Serbisë. Ai nënvizoi se me ndryshimet në qeveri, është krejtësisht e natyrshme që Bashkimi Evropian dhe Vendet Anëtare të ‘marrin frymë’ dhe të shikojnë sesi kjo administratë e re do menaxhojë marrëdhëniet me opozitën. “Mendoj se nuk duhet shtruar pyetja nëse e meritojmë ose jo statusin, shprehet Albert Rakipi, “çështja nuk shtrohet tek kriteret e plotësuara, por tek gadishmëria e Shqipërisë për të ndërmarrë reforma. Po të shohim 12 prioritetet, kuptojmë se ato nuk mund të plotësohen në pak muaj, (p.sh. çështja e pronës), por ato janë aspekte shumë të rëndësishme dhe thelbësore të ndërtimit të shtetit. Me realizimin e 12 prioriteteve do të jemi shumë afër anëtarësimit në Bashkimin Evropian.”417

Çështja e statusit të vendit kandidat dhe qëndrimi i vendeve skeptike të BE-së, solli jo pak debate dhe kundërshti jo vetëm në arenën politike shqiptare, por edhe në brendësi të institucioneve dhe liderëve të Unionit. Kryetari i delegacionit të Parlamentit Evropian për Evropën Juglindore, Eduard Kukan, e cilëson si të padrejtë shtyrjen e dhënies së statusit të Shqipërisë. Në një intervistë për “Deutsche Welle”, Kukan pohon se një zhvillim i tillë nuk ishte krejt i papritur për të. “Mendoj se shtyrja e statusit nuk ishte e drejtë sepse, nisur nga natyra e një hapi të tillë në procesin e anëtarësimit, ai do të thotë thjesht

415 Intervistë me z. Albert Rakipi, drejtori ekzekutiv i Institutit për Studime Ndërkombëtare, me temë “anëtarësimi i Shqipërisë në Bashkimin Evropian”, zhvilluar më 25 shtator 2013. 416 Intervistë me z. Lisen Bashkurti, presidenti i Akademisë Diplomatike Shqiptare, me temë: “integrimi i Shqipërisë në Bashkimin Evropian”, zhvilluar më 30 shtator 2013. 417 Intervistë me z. Albert Rakipi, drejtori ekzekutiv i Institutit për Studime Ndërkombëtare, me temë “anëtarësimi i Shqipërisë në Bashkimin Evropian”, zhvilluar më 25 shtator 2013.

168

inkurajim për forcat politike në vend pa asnjë implikim të mëtejshëm konkret në procesin e integrimit”, vlerëson Kukan.418 Sipas tij, qëndrimi kundër i pesë Shteteve Anëtare është i pavend, përderisa po flitet për status e jo për datën e fillimit të negociatave të pranimit, jo për pranimin e Shqipërisë në BE, që do të kërkojë 8 deri 10 vjet të tjera. Për Kukan, skepticizmi i Gjermanisë, Francës, Britanisë së Madhe, Hollandës dhe Danimarkës nënkupton dëshirën e këtyre vendeve për prova më të rëndësishme se atmosfera e re pozitive në vend do të jetë e qëndrueshme dhe se sidomos lufta kundër korrupsionit do të jetë efikase dhe me rezultate konkrete. Ndikim në vendimin e tyre, sipas Kukan, kanë pasur edhe mësimet e nxjerra nga anëtarësimi i Rumanisë dhe Bullgarisë, çka duket se i shtyn Vendet Anëtare të tregohen më të kujdesshme e t’i mëshojnë më fort idesë se kriteret e caktuara duhen plotësuar deri në një periudhë të caktuar, gjatë së cilës është i domosdoshëm realizimi i reformave. I ashpër në qëndrimet e tij mbi votën kundër dhënies së statusit Shqipërisë nga pesë Shtete Anëtare, është Presidenti i Parlamentit Evropian, Martin Shulc (Martin Schulz). Ai kërkoi që vendet që bllokuan dhënien e statusit të jepnin ‘llogari’ për veprimin e tyre jo në akordancë me Komisionin, Parlamentin dhe Vendet e tjera Anëtare. “Siç e dini Komisioni Evropian prezanton raportin në bazë të analizës për situatën politike dhe ekonomike në vend. Qëndrimi im është se ne duhet të japim datën për të hapur negociatat e anëtarësimit me Shqipërinë sa më shpejt. Do të ishte mirë që vendet anëtare të përgjigjeshin kur ata e bllokojnë Unionin", deklaroi Shulc.419 Nga ana tjetër, ka qëndrime më të zbutura që justifikojnë veprimin e pesë shteteve skeptike. Në një interviste për 'Deutsche Welle-n', Dietmar Nietan, deputet socialdemokrat në Komisionin e Bundestagut për Politikën e Jashtme e Çështjet e BE-së, shpreh besimin se Vendet Anëtare do ta japin dritën e gjelbërt për Shqipërinë atëherë kur të arrihet që reformat në drejtësi të funksionojnë. “Nuk besoj se mosdhënia ende e statusit kandidat ka të bëjë me faktin që kundrejt Shqipërisë ekziston një mosbesim i veçantë. Ka të bëjë thjesht me faktin se Bashkimi Evropian i kushton një rëndësi të veçantë praktikimit të kritereve të rrepta në dhënien e statusit kandidat, me qëllim që më vonë në hapjen e negociatave të mos kemi zhgënjime të mëdha. Unë jam shumë i sigurtë që ekzistojnë shanse shumë të mira, që Shqipëria të marrë statusin kandidat në samitin e verës, në fund të qershorit”,420 shprehet optimist deputeti gjerman. Pas konsensusit për shyerjen e shqyrtimit të kandidaturës së Shqipërisë në qershor 2014, Shtetet Anëtare të BE-së, përmes kryeministrave të tyre, vlerësojnë se vendi nuk ishte gati për këtë hap, sikundër argumentonin më herët pesë vendet hezituese. Jiri Rusnok,

418 Intervistë e Kryetarit të delegacionit të Parlamentit Evropian për Europën Juglindore, Eduard Kukan në “Deutsche Welle”, më 18 dhjetor 2013; e vlefshme në: http://www.dw.de/eduard-kukan-integrimi-i-shqip%C3%ABris%C3%AB-n%C3%AB-be-pas-8-10-vitesh/a-17306349 419 Schulz: BE të japë llogari; e vlefshme në: http://www.top-channel.tv/artikull.php?id=269632 (aksesuar më 22 dhjetor 2013). 420 Intervistë e Dietmar Nietan, deputet socialdemokrat në Bundestagun gjerman, për 'Deutsche Welle-n', 20 dhjetor 2013; e vlefshme në: http://www.dw.de/nietan-nuk-ka-mosbesim-t%C3%AB-ve%C3%A7ant%C3%AB-ndaj-shqip%C3%ABris%C3%AB/a-17314219

169

kryeministri i Çekisë, ka deklaruar se "Qasja jonë është që të afrojmë të gjithë sipas kushteve individuale, sepse gjithësecili ka nivele të ndryshme kriteresh e zhvillimi. Mendoj se porta duhet mbajtur hapur, por nga ana tjetër vendet duhet të përmbushin kushtet elementare, si sundimi i ligjit dhe mbrojtja e investimeve. Në këtë kuadër, unë e kuptoj qasjen e disa vendeve anëtare për të shtyrë vendimin përfundimtar për statusin kandidat të Shqipërisë”, ndërsa Vesna Pusniç, zv.kryeministre e Kroacisë është shprehur se "Kroacia ishte mbështetëse e fortë për statusin kandidat të Shqipërisë, sepse ne mendojmë që Shqipëria jo vetëm ka përmirësuar legjislacionin, por këtë e ka dëshmuar dhe me zbatim, duke bërë përparim të rëndësishëm për t'u pozicionuar për marrjen e statusit kandidat. Por, në frymën e kompromisit, Kroacia tashmë mbështet vendimin e Këshillit që Shqipërisë t'i jepet statusi kandidat gjatë gjysmës së parë të vitit të ardhshëm, sigurisht me kushtin që të jenë plotësuar të gjitha kriteret".421 A janë Vendet Anëtare hezituese vetëm për anëtarësimin e Shqipërisë, apo ndër to ka shtete skeptike për zgjerimin e BE-së si politikë në tërësi? Britania e Madhe ka dëshmuar qëndrime të ashpra përsa i përket emigracionit dhe sigurisë së kufijve në BE.422 Kryeministri britanik, Dejvid Kamerun (David Cameron), në konferencën kombëtare për shtyp në përfundim të samitit 2-ditor evropian, arsyetoi dhe votën kundër të Britanisë ndaj statusit të vendit kandidat për Shqipërinë. Ai vuri theksin mbi forcimin e rregullave për periudhat tranzitore të anëtarësimit. “Ne jemi pro zgjerimit, por kur shohim nga e ardhmja, unë nuk dua që të përsëriten lëvizjet e mëdha të njerëzve siç i kemi parë. Për Shqipërinë ne nuk po e mbështesim statusin kandidat tani. Siç e mbani mend, ka disa hapa për t'u ndjekur përpara se të bëhesh anëtar. Këto hapa duhet t'i përdorim me çiltërsi për të inkurajuar vendin për masat ndaj korrupsionit, masat ndaj krimit të organizuar, për praktikat e duhura ligjore, për sundimin e ligjit", ka deklaruar Kameron.423 Më parë është konsideruar si një sëmundje britanike, por euroskepticizmi është përhapur tashmë në të gjithë kontinentin si një virus. Sipas të dhënave të Eurobarometrit, besimi në projektin evropian ka vazhduar gjithnjë e më shumë të bjerë. Që nga fillimi i krizës së euros, besimi në Bashkimin Evropian ka rënë nga +10 deri -22 për qind në Francë, nga +20 deri -29 për qind në Gjermani, nga 30 në -22 për qind në Itali, nga 42 në - 52 për qind në Spanjë, nga 50 në -6 për qind në Poloni, dhe nga -13 në -49 për qind në Mbretërinë e Bashkuar.424

421 Samiti i BE: Shqipëria nuk ishte gati, 20 dhjetor 2013; e vlefshme në: http://www.top-channel.tv/artikull.php?id=269693 422 David Cameron Backs EU Enlargement, But Wants Tougher Immigration Rules, huffingtonpost 20 dhjetor 2013; e vlefshme në: http://www.huffingtonpost.co.uk/2013/12/20/european-union-david-cameron-immigration_n_4478432.html 423 Cameron flet për Jo-në ndaj Shqipërisë, Top Channel 20 dhjetor 2013; e vlefshme në: http://www.top-channel.tv/artikull.php?id=269689 424 The Continent Wide Rise of Euroscepticism, Jose Ignacio Torreblanca and Mark Leonard, European Council on Foreign Relations: e vlefshme në: http://ecfr.eu/page/-/ECFR79_EUROSCEPTICISM_BRIEF_AW.pdf

170

Zgjedhjet për Parlamentin Evropian dhe prirjet e euroskepticizmit, mendohet se kanë ndikuar dhe në vendimin negativ të Këshillit Evropian në dhjetor 2013 mbi kandidaturën e Shqipërisë për statusin e vendit kandidat. Raporti '10 votat që i dhanë formë Parlamentit të shtatë Evropian', nga grupi për transparencë VoteWatch, ka zbuluar prirjet që kanë ndikuar parlamentin para dhe mund ta ndikojnë atë pas zgjedhjeve të majit 2014. Traktati i Lisbonës, i cili hyri në fuqi në dhjetor 2009, i dha Parlamentit Evropian më shumë pushtet për t’i dhënë formë rregullave të BE-së. Për drejtuesin e sondazhit Votewatch, Saimon Hiks (Simon Hix), deputetët e Parlamentit Evropian tashmë janë më të rëndësishëm.425 Zgjedhjet për Parlamentin Evropian në maj 2014, sipas parashikimeve, sollën rezultate pozitive për partitë që kundërshtojnë projektin e BE-së, veçanërisht në Francë dhe Britani e Madhe. Ky grupim përfshin një gamë të gjerë të partive dhe grupeve të së djathtës dhe të majtës. Megjithatë, të gjitha partitë euroskeptike morën rreth 24% të vendeve në Parlament, duke mos qenë një shqetësim serioz për partitë kryesore. Analistja e politikës në Qendrën për Politikat Evropiane (European Policy Center), Korina Stratulat, ka analizuar rëndësinë e forcimit të partive anti-Union. Sipas saj, këta Eurodeputetë do të mund të ketë aftësinë për të zhvendosur diskutimet në Parlament, veçanërisht mbi tema të tilla si imigracioni ose zgjerimi i BE-së, edhe për faktin se tashmë ata do kenë më shumë kohë për të folur në Parlament, si dhe në mënyrë të pashmangshme do të marrin vende në disa komitete.426 Sipas politologut Afrim Krasniqi, skepticizmi evropian ndaj nesh ka baza reale dhe duhet parë si një nxitje për reforma dhe ndërtim të institucioneve. “Gjithnjë ka pasur shtete perëndimore që kanë qenë skeptike, kritike dhe votuese të sforcuara të kërkesave maksimale të Shqipërisë”, shprehet Krasniqi. “Por në kritikat zyrtare të parlamenteve apo qeverive respektive, këto kritika subjektive janë në minorancë, ato flasin me gjuhë direkte për kritika më thelbësore. Ato janë skeptike nëse demokracia shqiptare është funksionale, nëse elita politike ka vullnet real për reforma dhe progres, nëse institucionet tona janë garante të kushtetutës dhe ligjit, nëse liritë qytetare respektohen, nëse Shqipëria i ka dhënë fund tranzicionit, apo vijon ta jetojë atë në një formë tjetër më të moderuar.”427 Përsa i përket skepticizmit të Shteteve Anëtare dhe opinionit publik të Unionit për anëtarësimin e Shqipërisë, profesor Lisen Bashkurti ndan mendimin se kjo prirje nuk është përcaktuese apo dëmtuese për të ardhmen e Shqipërisë brenda BE-së. “Bashkimi Evropian nuk është një komb evropian, as një shtet federal. Bashkimi Evropian është bashkimi i kombeve dhe i qytetarëve të lirë. Pra, ka opinion brenda institucioneve të BE-së, ka opinion të diversifikuar nëpër Shtetet Anëtare, sikundër ka edhe opinion publik e individual në një hapësirë me 500 milionë banorë. Bazuar në analizat, raportet e progresit, rezolutat, opinionet, sondazhet e testet, mediat e qendrat analitiko-

425 Shih: http://www.euractiv.com/future-eu/voters-careful-wish-2014-eu-elec-news-529223 426 Stratulat, Corina and Emmanouilidis, Janis A. (2014). Post-European Parliament Elections Analysis. Policy Paper, fq 2. 427 Afrim Krasniqi, Evropa që (nuk) duam; e vlefshme në: http://www.afrim-krasniqi.info/2013/12/evropa-qe-nuk-duam.html#!

171

parashikuese, si dhe mbi të gjitha në qëndrimin konkret ndaj Shqipërisë, mund të thuhet se nuk ka një dominancë skepticizmi ndaj Shqipërisë në hapësirën e Bashkimit Evropian”,428 nënvizon Bashkurti. Sipas tij e njëjta gjë ndodh edhe në Shqipëri, pra nuk ka euroskepticizëm të ndjeshëm në vendin tonë. Prirja kundër zgjerimit, është vënë re dhe tek qëndrimet, vizioni dhe deklaratat e kreut të ri të Komisionit Evropian, ish-kryeministri i Luksemburgut, Zhan Klod Junker (Jean-Claude Juncker), i cili në platformën e tij të elektorale të paraqitur në Parlamentin Evropian në korrik 2014, e cilësonte shprehimisht se: “BE-ja ka nevojë të bëjë pak pushim nga zgjerimi, në mënyrë që ne të mund të konsolidojmë atë që kemi arritur në mes të 28-të [vendeve anëtare]. Ndaj, gjatë Presidencës sime në krye të Komisionit, negociatat që kanë filluar do të vazhdojnë dhe kryesisht Ballkani Perëndimor do të duhet të ketë në vazhdimësi një perspektivë evropiane, por asnjë zgjerim nuk do të ndodhë brenda pesë viteve të ardhshme”429. Portofolin e Komisionerit të zgjerimit, mbajtur më parë nga Stefan Fyle, Juncker ia besoi austriakut Johannes Hahn, i cili tani do drejtojë Politikën Evropiane të Fqinjësisë dhe Negociatat për Zgjerimin. Pjesa e dytë e titullit është ajo që shkakton polemika, sepse tregon qartë se Komisioni Evropian nuk i jep më prioritet zgjerimit në përgjithësi, por vendos në fokus vetëm negociatat. Në një kohë kur Junker ka deklaruar se BE-ja nuk do të zgjerohet për pesë vitet e ardhshme dhe kur ‘komisioneri për zgjerimin’ bëhet ‘komisioner për negociatat për zgjerim’ është me vend të shtrohet një pyetje: çfarë do të ndodhë me vendet që kanë marrë statusin e kandidatit, por nuk kanë hapur akoma negociatat? Kjo pyetje është me vend të shtrohet dhe për Shqipërinë, të cilës në qershor 2014, Këshilli i Ministrave të Jashtëm të BE-së, i dha statusin e vendit kandidat për anëtarësim, duke vlerësuar përpjekjet e bëra në forcimin e shtetit të së drejtës, luftës kundër korrupsionit dhe krimit të organizuar, si dhe reformat e ndërmarra në strukturimin e administratës publike dhe sistemit gjyqësor. Në Progress-Raportin e tetorit 2014, Komisioni Evropian theksoi se: “Vendimi i Këshillit Evropian të qershorit 2014 për t'i dhënë Shqipërisë statusin e kandidatit është njohje për hapat e reformave të ndërmarra dhe gjithashtu një inkurajim për të rritur ritmin e reformave”.430 Në Progres-Raport cilësohet progresi që ka bërë Shqipëria gjatë këtij viti, përsa i përket reformës së gjyqësorit dhe vullnetit politik të treguar nga Qeveria për të vepruar me vendosmëri për parandalimin dhe luftën kundër korrupsionit. Sipas Opinionit të

428 Intervistë me z. Lisen Bashkurti, presidenti i Akademisë Diplomatike Shqiptare, me temë: “Integrimi i Shqipërisë në Bashkimin Evropian”, zhvilluar më 30 shtator 2013. 429 Juncker, J.C. “A New Start for Europe: My Agenda for Jobs, Growth, Fairness and Democratic Change”, Political Guidelines for the next European Commission, Strasbourg, 15 July 2014, fq 11; e vlefshme në: http://ec.europa.eu/priorities/docs/pg_en.pdf

430 European Commission, ‘Enlargement Strategy and Main Challenges 2014’. Conclusions and recommendations on Albania; e vlefshme në: http://ec.europa.eu/enlargement/pdf/key_documents/2014/20141008-albania-progress-report_en.pdf

172

Komisionit Evropian, në Shqipëri është forcuar korniza legjislative dhe është përmirësuar koordinimi i politikave dhe i monitorimit në nivel qendror. Lufta kundër krimit të organizuar shënon një trend pozitiv, me intensifikimin e veprimtarive të zbatimit të ligjit, sidomos përsa i përket krimeve të lidhura me drogën, krimit ekonomik dhe trafikimit të qenieve njerëzore. Gjithashtu janë marrë disa hapa për të përmirësuar njohjen ligjore të të drejtave të homoseksualëve. Megjithatë, Komisioni Evropian nënvizon në Opinionin e tij të tetorit 2014, se mbeten akoma shumë mangësi, në veçanti në fushën e sundimit të ligjit. Lufta kundër korrupsionit dhe krimit të organizuar akoma konsiderohen si sfida të rëndësishme për Qeverinë shqiptare. Në lidhje me lirinë e shprehjes dhe të mediave, qeveria nuk ka vepruar sipas prioriteteve të identifikuara. Duhet të rivendosen të gjitha funksionet statutore të Autoritetit të Mediave Audiovizuale dhe të garantohet pavarësia e saj në praktikë. Shqipëria duhet të ndjekë reformat ekonomike që synojnë në rritjen e aftësisë konkurruese dhe trajtimin e papunësinë së lartë, si dhe të adresojë nivelin e lartë të informalitetit në ekonomi dhe të përmirësojë mjedisin e biznesit. Pra, si konkluzion, Shqipëria duhet të bëjë përpjekje të konsiderueshme dhe të qëndrueshme për të adresuar zbatimin e prioriteteve kyçe të identifikuara për hapjen e negociatave për anëtarësim. Me marrjen e statusit të vendit kandidat, Shqipëria tashmë është më afër anëtarësimit në BE. Në këtë fazë më optimiste, po bëhen përgatitje të ndryshme strategjike dhe institucionale për përfundimin e reformave dhe hapjen e negociatave të anëtarësimit. Por, ajo që është më thelbësore dhe që shpesh mungon në arenën e politikës shqiptare është konsensusi i gjerë gjerë politik. Plani Kombëtar për Integrimin Evropian431, i miratuar kohët e fundit, siguron një kornizë të integruar të reformave dhe ka si qëllim të ndërtojë një vizion për hapat e mëtejshëm të integrimit në BE. Në mënyrë që të përmirësohet menaxhimi dhe koordinimi në procesin e integrimit në BE, Në mënyrë që të përmirësohet menaxhimi dhe koordinimi në procesin e integrimit në BE, Kryeministri ka lëshuar dy urdhra në fillim të 2014-ës, një për përbërjen dhe funksionimin e Grupeve Ndërinstitucionale të Punës për Integrim Evropian dhe urdhri i dytë konsiston në përgatitjen dhe rishikimin e Planit Kombëtar për Integrimin Evropian 2014-2020.432 Që Shqipëria të bindë BE-në për hapjen e negociatave për anëtarësim dhe të përgatitet siç duhet për të kaluar në këtë fazë të rëndësishme, ajo duhet të marrë në konsideratë shembujt e vendeve që u anëtarësuan në dy valët e fundit të zgjerimit: Bullgaria dhe Rumania dhe së fundi Kroacia. Mënyra sesi Evropa u qas me këto vende dhe nga ana tjetër përpjekjet e tyre për të përmbushur reformat e kërkuara, janë shumë domethënëse. Evropa e ka marrë mësimin e saj nga anëtarësimi problematik i Rumanisë dhe Bullgarisë, duke peshuar çdo hap të procesit të anëtarësimit të Kroacisë, që ishte një histori suksesi krahasuar me anëtarësimet e valës së 2007-ës. Në vend që të kërkonte reforma të shpejta pas anëtarësimit, BE-ja kërkoi nga Kroacia përmbushjen pothuajse të të gjitha angazhimeve të saj para anëtarësimit.

431 Vendim i Këshillit të Ministrave mbi Planin Kombëtar për Integrim Evropian, 2 korrik 2014. 432 European Movement in Albania, ‘EU accession negotiations institutional frame for Albania: In quest of efficiency and multi-actor involvement’, Policy Paper, July 2014, fq 9.

173

Kroacia, në ndryshim nga Rumania dhe Bullgaria nuk iu nënshtrua sanksioneve për shtyrje të anëtarësimit, apo kushteve post-anëtarësim. Për të nuk u ndërtua një Mekanizëm Bashkëpunimi dhe Verifikimi, por u integrua më njëtrajtshëm sesa dy shtetet paraardhëse. Kjo për shumë arsye, ndër të cilat më kryesorja ishte mësimi që Bashkimi Evropian kishte marrë nga problemet me procesin e anëtarësimit të Rumanisë dhe Bullgarisë. Bashkimi Evropian përforcoi kushtet e para-anëtarësimit, duke ndërtuar një proces negociatash më kompleks, më kërkues dhe rrjedhimisht më të gjatë. Procesi i negociatave me Kroacinë zgjati jo pak vite, i ndarë në 35 kapituj, në ndryshim nga Rumania dhe Bullgaria të cilat negociuan vetëm 31 fusha veprimi. Përvoja e negociatave kroate, në të cilën disa kapituj janë konsideruar se janë hapur ‘vonë’ dhe që kërkuan më shumë kohë për të përfunduar, sollën një ndryshim në qasjen metodologjike të integrimit të BE-së, të ashtuquajturën "qasje të re". Qasja e re përcakton se kapitujt 23 dhe 24, "Gjyqësori dhe të drejtat themelore" dhe "Drejtësia, Liria dhe Siguria" duhet të trajtohen që në fillim të hapjes së negociatave. Kjo do të krijojë kohën e mjaftueshme për të përshtatur legjislacionin, për të ndërtuar institucionet dhe implementimin në kohë rekord përpara mbylljes së negociatave. Për këtë arsye, negociatat me Malin e Zi dhe Serbinë kanë filluar me kapitujt 23 dhe 24.433 Kuadri i negociatave për Malin e Zi ka qenë më i qartë dhe i detajuar në lidhje me kapitujt 23 dhe 24 se ai për Kroacinë, duke reflektuar qasjen e re të miratuar nga Komisioni Evropian në vitin 2011. Kështu, kuadri negociues merr në konsideratë shqetësimet e disa Shteteve Anëtare përsa i përket sundimit të ligjit, korrupsionit dhe krimit të organizuar. Në këtë kontekst, përveç vendosjes së standardeve për hapjen dhe mbylljen e çdo kapitulli të acquis-it, u përfshinë procedura të reja në lidhje me kapitujt 23 dhe 24.434 I pyetur për sfidat e Shqipërisë gjatë procesit të negociatave, Dr. Albert Rakipi i konsideron bisedimet për kapitujt e acquis-it si një proces që do marrë një kohë të gjatë. Ai argumenton se “nëse Kroacisë iu deshën dhjetë vjet për negociatat, Shqipërisë do t’i duhet më shumë. Kjo duket si një llogaritje matematikore, por në fakt, pavarësisht nga dëshira e madhe e shoqërisë shqiptare, Shqipëria ka përparuar shumë pak, edhe për faktin se ajo ka një trashëgimi shumë të rëndë përsa i përket shtet-ndërtimit. Shqipërisë do t’i duhet më shumë kohë se çdo vend tjetër që është anëtarësuar”.435

Sipas profesor Lisen Bashkurtit, avantazhet e Shqipërisë nga antarësimi në BE janë të jashtëzakonshme. “Vendi më në fund do kalojë nga tradita pro evropiane e kontributi pro evropian në një vend i standardit evropian në politikë, institucione, legjislacion, rend, ekonomi e biznes, administratë publike qendore e lokale, arsim, kulturë, shkencë,

433 Shiko kuadrin e negociatave të Malit të Zi dhe të Serbisë; të vlefshme në: http://ec.europa.eu/enlargement/pdf/st20002_05_mn_framedoc_en.pdf http://www.consilium.europa.eu/uedocs/cms_data/docs/pressdata/EN/genaff/140676.pdf 434 European Movement in Albania, ‘EU accession negotiations institutional frame for Albania: In quest of efficiency and multi-actor involvement’, Policy Paper, July 2014, fq 8. 435 Intervistë me z. Albert Rakipi, drejtori ekzekutiv i Institutit për Studime Ndërkombëtare, me temë “anëtarësimi i Shqipërisë në Bashkimin Evropian”, zhvilluar më 25 shtator 2013.

174

teknologji, mjedis, politikë të jashtme, diplomaci e siguri. E gjithë kjo do sjellë një mentalitet tërësisht të ri, modern dhe evropian tek shqiptarët”436, shprehet Bashkurti.

E megjithatë, Shqipëria do ketë dhe disavantazhe, apo më mirë të themi sfida të forta gjatë procesit të negociatave dhe kur të jetë pjesë e BE-së. Profesor Bashkurti argumenton se Shqipëria dhe shqiptarët do të përballen me kapacitetet e larta konkurruese të tregut të Bashkimit Evropian, me disiplinën e fortë financiare të këtij tregu dhe me regjimin strikt fiskal. Pra, shqiptarët do të jenë të detyruar të respektojnë rregullat unike të BE-së, në harmoni me vendimet e tyre kombëtare. “Pyetja që bëhet sot është: “A do të munden shqiptarët të zbatojnë standarde që i kanë krijuar gjermanët, francezët, britanikët…?!” Rikthehemi tek faktori njeri dhe ritheksojmë faktorin informim, formim, edukim, arsimim dhe kualifikim. Çdo investim në këto aspekte njerëzore shkurton rrugën e Shqipërisë drejt Bashkimit Evropian, rrit avantazhet e integrimit dhe redukton disavantazhet e tij”, përfundon Bashkurti. Anëtarësimi i Shqipërisë në Bashkimin Evropian duhet kuptuar më mirë si nga institucionet e shtetit, ashtu dhe nga shoqëria shqiptare. Procesi i negociatave në veçanti, si dhe e gjithë qasja e Shqipërisë drejt BE-së duhet të jetë një përpjekje kombëtare dhe një projekt gjithëpërfshirës për të gjitha forcat politike dhe shoqërinë civile. Shqipëria duhet të forcojë pavarësinë e gjyqësorit, si dhe të reformojë sistemin e drejtësisë, për të rikthyer besimin jo vetëm të Evropës, por edhe të vetë qytetarëve shqiptarë ndaj kësaj hallke thelbësore dhe jetike të një shteti ligjor. Shqipëria duhet të luftojë me seriozitet, përkushtim dhe me efikasitet korrupsionin dhe krimin e organizuar. Liria e medias, pronësia dhe ndikimet mbi median janë objekt shqetësimi jo vetëm për BE-në por edhe për organizata të tjera ndërkombëtare në këtë fushë. Shqipëria duhet të konsolidojë lirinë e medias dhe ta çlirojë atë nga ndikimet negative politike dhe ekonomike. Në Shqipëri duhet të garantohet sistemi i meritokracisë dhe të implementohet statusi i nënpunësit civil. Administrata publike ka nevojë për reformatim në bazë të orientimeve të BE-së. Çështja e pronës akoma nuk ka gjetur një zgjidhje të kënaqshme, ndaj duhet të ketë një vëmendje maksimale nga qeveria shqiptare. Siguria e kufijve, e jetës, e pronës, pra siguria e përgjithshme që shteti duhet t’u garantojë qytetarëve të tij, duhet konsoliduar më tej. Dhe së fundi, që të gjitha reformat e mësipërme të garatohen, partitë politike shqiptare duhet të bashkëpunojnë dhe në vend të mbizotërojë fryma e kompromisit për të përmbushur detyrat që ka lënë Evropa. Siç Dr. Albert Rakipi ka nënvizuar gjatë intervistës: “Procesi i integrimit evropian të Shqipërisë është qartësisht vetë procesi i ndërtimit të shtetit. Negociatat nuk janë atribut vetëm i institucioneve përgjegjëse për integrimin dhe institucioneve apo liderëve të Bashkimit Evropian, por duhen kuptuar si një proces reformash që kanë të bëjnë me transformimin e shoqërisë, ekonomisë dhe politikës. Nuk mund të ketë dy axhenda: njëra axhendë për integrimin evropian dhe axhenda tjetër për transformimin ekonomiko-politik të Shqipërisë. Pra, axhenda e transformimit dhe zhvillimit të vendit është në thelb axhenda e integrimit evropian.”437

436 Pjesë nga intervista me z. Lisen Bashkurti, zhvilluar më 30 shtator 2013. 437 Pjesë nga intervista me z. Albert Rakipi, zhvilluar më 25 shtator 2013.

175

VII. BIBLIOGRAFIA

1. Anastasakis, O. (2005). The Europeanization of the Balkans. The Brown Journal of

World Affairs, XII (1). 2. Avery, G., Faber, A., Schmidt, A. (2009). Enlarging the European Union: Effects on

the new member states and the EU. Trans European Policy Studies Association, Brussels.

3. Balfour, R. and Stratulat, C. (2011). The democratic transformation of the Balkans. EPC Issue Paper No.66.

4. Banac, I. (1984). The National Question in Yugoslavia: Origins, History, Politics, Ithaca. NY: Cornell University Press.

5. Bee, C., Bozzini, E. (2010). Mapping the European public sphere: institutions, media and civil society. London: Ashgate Publishing.

6. Blockmans, S. (2007). Tough Love: The European Union’s Relations with the Western Balkans. Brussels: T.M.C. Asser Press.

7. Bogdani, M. and Loughlin, J. (2007). Albania and the European Union. The Tumultuous Journey towards Integration and Accession. London: I.B.Tauris & Co Ltd.

8. Boomgaarden, H. G., Vliegenthart, R., de Vreese, C. H. and Schuck, A. R. T. (2010). News on the move: exogenous events and news coverage of the European Union. Journal of European Public Policy, 17: 4.

9. Bozovic, D., Vujacic, M. dhe Zivkovic M.N. (2011). Future of the European Union Enlargement: the case of Western Balkans. Policy Study. Center for European Policy, Belgrade.

10. Bugajski, J. (2001). Facing the Future: The Balkans to the Year 2010. C 86 Discussion Paper, ZEI-Center for European Integration Studies, Bonn.

11. Bulmer, S. (1983). Domestic politics and European Community Policy-Making, Journal of Common Market Studies, 21 (4).

12. Calhoun, C. (1992). Habermas and the Public Sphere. Cambridge, MA: MIT Press. 13. Çela, A. (2012). Perspektiva Evropiane e Shqipërisë. Perceptime dhe Realitete 2012,

Instituti Shqiptar i Studimeve Ndërkombëtare, Tiranë. 14. Çela, A. dhe Llubani M. (2011). Perspektiva Evropiane e Shqipërisë. Perceptime dhe

Realitete 2011, Instituti Shqiptar i Studimeve Ndërkombëtare, Tiranë. 15. Chaprazov, H. (2011). Bulgaria and Romania-- Progress Towards EU Integration in

Judicial Reform and Organized Crime. The Center for International Finance and Development.

16. De Vreese, C. and Boomgaarden, H.G. (2006). Media Effects on Public Opinion about the Enlargement of the European Union. JCMS, Volume 44. Number 2.

17. Demi, L. (2003). European Enlargement and the Integration of the Western Balkans. Naval Postgraduate School.

18. Dinan, D. (1999). Ever Closer Union- An Introduction to European Integration. London: Palgrave.

19. Dinan, D. (2008). Politikat e Bashkimit Europian. Tiranë: AIIS.

176

20. Doorenspleet, R. and Petr K. (2008). Against the Odds: Deviant Cases of Democratization. Democratization 15.4.

21. Durham, M.G. and Kellner, D. (2001). Media and Cultural Studies. Oxford: Blackwell Publishers.

22. Emmanouilidis A. J. and Janning, J. (2011). Stronger after the crisis. Strategic choices for Europe’s way ahead. Strategy Paper on the ‘State of the Union’.

23. Eriksen, E.O. (2005). An Emerging European Public Sphere. European Journal of Social Theory. No 8.

24. Euro Speak, Buletin i Lëvizjes Europiane në Shqipëri. nr 17, qershor-korrik 2013. 25. Feilcke‐Tiemann, A. (2006). Albania: gradual consolidation limited by internal

political struggles. London: Routledge. 26. Firmstone, J. (2008). Approaches of the Transnational Press to Reporting Europe.

Journalism 9. 27. Fontaine, P. (1999). A new idea for Europe. The Schuman declaration, 1950–2000.

Second edition. Belgium: European Communities. 28. Fontaine, P. (2010). Europe in 12 lessons. Luxembourg: Publication Office of the

European Union. 29. Fossum, E. J. and Schlesinger, P. (2007). The European Union and the Public

Sphere. A communicative space in the making? Routledge studies on democratizing Europe.

30. Gateva, E. (2010). Post-Accession Conditionality Support Instrument for Continuous Pressure? KFG Working Paper Series No. 18.

31. Gjepali, G. (July 2014). ‘EU accession negotiations institutional frame for Albania: In quest of efficiency and multi-actor involvement’, European Movement in Albania, Policy Paper.

32. Habermas, J. (1996). Between Facts and Norms: Contributions to a Discourse Theory of Law and Democracy. Cambridge, MA: MIT Press.

33. Habermas, Jürgen, (1995). Comment on the paper by Dieter Grimm: ‘Does Europe need a constitution? European Law Journal 1:3.

34. Hall, C. R. (2000). The Balkan Wars 1912–1913. Prelude to the First World War. London: Routledge.

35. Hardy, A. (2010). Fighting Corruption in Croatia with the Prospect of European Union Membership. Romanian Journal of Political Science, Vol. 10, No 2.

36. Hobsbawm, E. (1997). Epoka e Ekstremeve. I rrëmbyeri shekull i njëzetë 1914 – 1991. Tiranë: MÇM-Çabej.

37. Hoffmann, J. (2005). Integrating Albania: the Role of the European Union in the Democratization Process. Albanian Journal of Politics, I (1).

38. Ibrahimi, A. (2009). Integrimi i Ballkanit Perendimor ne UE. Shkup: Logos. 39. Iordache G., Bogzeanu, C. (2009). The EU integration of the Western Balkans states

and Turkey- security costs and gains. Strategic Impact, Romania: National Defence University “Carol I” Printing House.

40. Jano, D. (2008). From ‘Balkanization’ to ‘Europeanization’: The Stages of Western Balkans Complex Transformations. L’Europe en formation, No 349-350.

41. Kacarska, S. (2012). Europeanisation through mobility: visa liberalisation and citizenship regimes in the Western Balkans. CITSEE Working Paper Series.

177

42. Kissinger, H. (1957). The world restored, Metternich, Castlereagh and the problems of peace 1812 -1822. London: Weidenfeld & Nicolson.

43. Kokhanova, O. (2012). Europeanization of National Public Spheres: Comparative analysis of the readers’ online debate on European issues in German and Spanish newspapers. Centre for German and European Studies Working Papers.

44. Konstadinides, Th. (2009). Division of Powers in European Union Law: The Delimitation of Internal Competence Between the EU and the Member States. New York: Aspen Publishers, Inc.

45. Koopmans, R. and Statham, P. (2010). The Making of a European Public Sphere. Media Discourse and Political Contention. Cambridge University Press.

46. Kubicek, P. J. (2003). The European Union and Democratization. London/New York: Routlegde.

47. Kuko, V. (2004). Stabilization and association process in Albania and institutional framework. Albanian Center for International Trade.

48. Laursen, F. (2012). The EU's Lisbon Treaty: Institutional Choices and Implementation. London: MPG Books group.

49. Leonard, D. (2005). Guide to the European Union. 9th edition, London: Profile Books Ltd.

50. Levitz P. & Pop-Eleches G. (2010). Monitoring, Money and Migrants: Countering Post-Accession Backsliding in Bulgaria and Romania. Europe-Asia Studies, Routledge.

51. Lory, B. (2007). Europa Ballkanike: nga 1945 në ditët tona, Tiranë: Dituria. 52. Manolov M. V. (2010). The Function of the European Commission -Lessons from the

Accession of Bulgaria and Romania. Institute of European, Russian, and Eurasian Studies, Carleton University.

53. Mazower, M. (2000). The Balkans: A Short History. New York: The Modern Library.

54. McLaren, L. (2006). Identity, Interests and Attitudes to European Integration. London: Palgrave Macmillan.

55. Meijers, M. (2013). The Euro-crisis as a catalyst of the Europeanization of public spheres? A cross-temporal study of the Netherlands and Germany, LSE ‘Europe in Question’ Discussion Paper Series No. 62.

56. Mema, A. (2010). Democratization in Albania: The OSCE, NATO and the European Union, Naval Postgraduate School.

57. Mile, K. (2007). 15 Pyetje për Bashkimin Evropian, Ministria e Integrimit, Tiranë. 58. Milo, P. (2002). Bashkimi Evropian. Tiranë: Albpaper. 59. Nation, R. C. (2003). War in the Balkans, 1991-2002. Carlisle PA: Strategic Studies

Institute. 60. Nikolova, P. (2006). Negotiating for EU Membership? The Case of Bulgaria and

Romania. Croatian yearbook of European law & policy, Vol. 2. 61. Northcott, J. (1995). The Future of Britain and Europe. London: Policy Studies

Institute. 62. Noutcheva, G. (2006). Bulgaria and Romania’s Accession to the EU: Postponement,

Safeguards and the Rule of Law. Centre for European Policy Studies Policy Brief No. 102.

178

63. Nugent, N. (2004) European Union Enlargement. Houndmills: Palgrave Macmillan, 2004.

64. O'Brennan, J. and Gassie, E., (2009). From stabilisation to consolidation: Albanian state capacity and adaptation to European Union rules, Journal of Balkan and Near Eastern Studies, Volume 11, Number 2.

65. Ott, K. (2013). Croatia and the EU: The Catch-Up Issue. Centre for European Policy Studies Commentary.

66. Papadimitriou D. and Phinnemore D. (2008). Romania and the European Union. From marginalisation to membership. London: Routledge.

67. Paul, A. C. (2012). EU Enlargement at a crossroads, CES Working Papers. 68. Pegg, H. C. (1983). Evolution of the European Idea, 1914-1932. Chapel Hill and

London: University of North Carolina Press. 69. Peter F. S., ed. (1995). Eastern European Nationalism in the 20th Century.

Washington D. C.: The American University Press. 70. Phinnemore, D. and Warleigh-Lack, A. (2209). Reflections on European Integration.

50 Years of the Treaty of Rome. New York: Palgrave Macmillan. 71. Pinder, J. (2007). The European Union. A Very Short Introduction. London: Ashford

Colour Press, Ltd.. 72. Poole, P.A. (2003). Europe Unites: The EU’s Eastern Enlargement. Westport,

Connecticut: Praeger. 73. Popowycz, J. L. (2011). An Ever Closer Union? European Integration in the Second

Half of the Twentieth Century. Raleigh: North Carolina University Press. 74. Prisacariu, S. I. (2007). The Symbols Role in the Creation of a European Identity.

The Centre For European Studies in Regional Development. 75. Rakipi, A. (2008). Weak States and Security. Rethinking the Balkan Post-Cold War

Security Agenda. Tirana: Albanian Institute for International Studies. 76. Rakipi, A. (2012). Albania in the Next Ten Years. Tirana: Albanian Institute for

International Studies. 77. Rakipi, A. and Huibregtse, A. (2011). Albania Twenty Years After: People on State

and Democracy. Tirana: Albanian Institute for International Studies. 78. Rangelov, L. (2006). EU Conditionality and Transitional Justice in the Former

Yugoslavia. Croatian Yearbook of European Law & Policy, No 2. 79. Reka, B., Holl, O. dhe Sela, Y. (2010). Institucionet dhe politikat e Unionit Evropian.

Tetovë: UNIVERSITAS. 80. René G. H. (2008). The Relationship Between Britain and France - in the Years of

Charles de Gaulle as the Leader of France. Institut for Sprog og Erhvervskommunikation.

81. Rupnik, J. (2011). The Balkans as a European question. The Western Balkans and the EU: ‘the hour of Europe’. Institute for Security Studies, Chaillot Papers.

82. Salvatore, A., Schmidtke, O. and Trenz, H.J. (2013). Rethinking the Public Sphere Through Transnationalizing Processes: Europe and Beyond. Houndmills, Basingstoke, Hampshire: Palgrave Macmillan.

83. Samardžija, V. and Butković, H. (2010). From the Lisbon Strategy to Europe 2020. Institute for International Relations – IMO. Zagreb.

179

84. Schimmelfennig, F., & Sedelmeier, U. (2002). Theorizing EU enlargement: research focus, hypotheses, and the state of research. Journal of European Public Policy, 9(4).

85. Sela, Y. and Shabani, L. (2011). The European Union Politics in the Western Balkans. The Western Balkans Policy Review, Volume 1, Issue 2.

86. Signorelli, S. (2012). The EU and Public Opinions: A Love-Hate Relationship?, Jacques Delor Institute, Studies & Reports.

87. Škrabalo, M. (2012). Transparency in retrospect: preliminary lessons from Croatia's EU accession process. Discussion paper, GONG Research Centre, Zagreb.

88. Smith, D. & Wright, S. (1999). Whose Europe? The Turn Towards Democracy. Oxford: Blackwell Publishers.

89. Soin, R. (2008). Evropa politike. Historia, krizat, zhvillimet dhe perspektivat e proceseve të integrimit. Përktheu Fatmir Guri. Tiranë: Papirus.

90. Staab, A. (2011). The European Union Explained: Institutions, Actors, Global Impact. Second Edition. Indiana University Press.

91. Stanivukovic, S. (2012). Croatia as the 28th EU Member State: How Did We Get Here and Where Should We Go From Now? Current Affairs in Perspective, Fondation Pierre du Bois.

92. Stratulat, C. and Emmanouilidis, J. A. (2014). Post-European Parliament Elections Analysis. Policy Paper.

93. Sulstarova, E. (2009). In the Mirror of Occident. The Idea of Europe in the Interwar Albanian. Intellectual Discourses, euroPOLIS 6.

94. Surroi, V. (2012). Perspektiva e mjegullt evropiane e Shqipërisë. Shqipëria në dhjetë vitet e ardhshme. Tiranë: Instituti Shqiptar i Studimeve Ndërkombëtare.

95. Suti, E., Shehaj, E., Bogdanovski, A., Djukic, A., Pintea, A. (2010). Achieving EU Candidate Status. A regional Perspective from Albania, Macedonia, Serbia, Romania. Southern Europe and European Union – Leadership Development Programme, Tirana.

96. Tafili (Hyskaj), E. (2003). Nacionalizmi në Ballkanin Postkomunist. Tiranë: Dudaj. 97. Tafili, N. (2008). Consolidation of Democracy: Albania. Journal of Political Inquiry. 98. Thiel, E. (2004). European Integration of Albania: Economic Aspects, Working

Paper No. 49. 99. Todorova, M. (2009). Imagining the Balkans, New York: Oxford University Press. 100. Trauner F. & Kruse, I. (2008). EC Visa Facilitation and Readmission

Agreements: Implementing a New EU Security Approach in the Neighbourhood. Center for European Policy Studies Working Document No. 290.

101. Trotsky, L. (1980). The Balkan Wars 1912-13. New York: Monad Press. 102. Vachudova, A. M. (2009). Corruption and Compliance in the EU’s Post-

Communist Members and Candidates. JCMS 2009, Volume 47, Annual Review. 103. Vachudova, M. A. and Spendzharova, A. (2012). The EU’s Cooperation and

Verification Mechanism: Fighting Corruption in Bulgaria and Romania after EU Accession. Swedish Institute for European Policy Studies, European Policy Analysis.

104. Van de Steeg, M. and Thomas, R. (2010). The Emergence of a European Community of Communication: Insights from Empirical Research on the Europeanization of Public Spheres. KFG Working Paper Series, No. 15.

180

105. Van Oudenaren, J. (2007). EU Enlargement. The Return to Europe. Europe Today: A Twenty-First Century Introduction, Maryland: Rowman & Littlefield Publishers Inc.

106. Varoshi, L. (2010). Ballkani mes tri perandorive. Nga kriza e lindjes deri në kohët e reja. Tiranë: Naimi.

107. Vliegenthart, R., Schuck, A. R. T., Boomgaarden, H. G. and De Vreese, C. H. (2008). News Coverage and Support for European Integration, 1990–2006, International Journal of Public Opinion Research, Vol. 20, No. 4, Oxford University Press.

108. Vurmo, Gj. (2008). Relations of Albania with the EU. Institute for Democracy and Mediation.

109. Wandycz, P. (1992). The Price of Freedom. New York: Routledge. 110. Webster, Sir. Ch. (1931). The foreign policy of Castlereagh. Vol I & II. London:

G. Bell and Sons, LTD. 111. Wessels, W., Maurer, A. and Mittag, J. (2003). Fifteen into one? The European

Union and its member states. Manchester/New York, 2003. 112. Zajmi, I. (2008). E drejta Europiane. Botimi i tetë. Tiranë: EDUALBA. Burime nga Interneti

1. Arapi. L. (20 dhjetor 2013). Nietan: Nuk ka mosbesim të veçantë ndaj Shqipërisë. Deutsche Welle: http://www.dw.de/nietan-nuk-ka-mosbesim-t%C3%AB-ve%C3%A7ant%C3%AB-ndaj-shqip%C3%ABris%C3%AB/a-17314219

2. Archick, K. (2014). European Union Enlargement, CRS Report for Congress: http://fas.org/sgp/crs/row/RS21344.pdf

3. Archick, K. (2013). European Union Enlargement, CRS Report for Congress: http://www.fas.org/sgp/crs/row/RS21344.pdf

4. Balkans.com. (July 2013). Albania has the chance to get candidate status by this December.: http://www.balkans.com/open-news.php?uniquenumber=178821

5. BBC News Europe. (1 July 2013). EU enlargement: The next seven: http://www.bbc.co.uk/news/world-europe-11283616

6. Belloni, R. (2009). European Integration and the Western Balkans: Lessons, Prospects and Limits. Journal of Balkan and Near Eastern Studies: http://www4.lu.se/upload/LUPDF/Samhallsvetenskap/Just_and_Durable_Peace/RobertoBelloni.pdf

7. Bertelsmann Stiftung, BTI 2012 – Albania Country Report: http://www.bti-project.de/fileadmin/Inhalte/reports/2012/pdf/BTI%202012%20Albania.pdf

8. Buletini mujor i Delegacionit të Komisionit Evropian në Shqipëri, maj 2008: http://eeas.europa.eu/delegations/albania/documents/more_info/newsletter/ns_summer_08_01_sq.pdf

9. Bunguri, E. (25 nëntor 2013). PE: Optimizëm për statusin e Shqipërisë. Top Channel: http://www.top-channel.tv/artikull.php?id=264466

181

10. Çela, A. (janar 2012). A e ka humbur Bashkimi Evropian tërheqjen magjike për shqiptarët? Europa, jo eurotopia:http://europaesse.wordpress.com/2012/01/19/a-e-ka-humbur-bashkimi-evropian-terheqjen-magjike-per-shqiptaret/

11. Cerulus, L. (December 2013). Eurosceptic tug-of-war expected in next EU Parliament. EurActiv.com: http://www.euractiv.com/eu-elections-2014/eurosceptics-compete-efd-groups-news-532158

12. Çipuri, R. and Koçibelli, A., Albanian Attitudes toward European Integration, European Studies Journal: http://esj.epoka.edu.al/ESJ_2_3.pdf

13. Corruption Perceptions Index 2012, Transparency International: http://cpi.transparency.org/cpi2012/results/

14. Council of European Union, Council conclusions on Enlargement and Stabilisation and Association Process, General Affairs Council meeting Brussels, 17 December 2013:http://www.consilium.europa.eu/uedocs/cms_data/docs/pressdata/EN/genaff/140142.pdf

15. Council of the European Union, Fourth meeting of the Accession Conference at ministerial level with Croatia, Brussels, 26 June 2007: http://www.consilium.europa.eu/uedocs/cms_data/docs/pressdata/en/er/94973.pdf

16. Council of the European Union, Tenth meeting of the Accession Conference at Ministerial level with Croatia, Brussels, 30 June 2010: http://europa.eu/rapid/press-release_PRES-10-196_en.htm

17. Council of the European Union, The thirteenth meeting of the Accession Conference at Ministerial level with Croatia, Brussels, 30 June 2011: http://europa.eu/rapid/press-release_PRES-11-219_en.htm?locale=en

18. Delegation of the European Union to the Republic of Croatia, Negotiations Chapters, chapter 2: http://ec.europa.eu/enlargement/pdf/croa.....2_hr_internet_en.pdf

19. Di Mauro, D. and Fraile, M. (October 2012). Who Wants More? Attitudes Toward EU Enlargement in Time of Crisis. Spotlight 2012/04,: http://www.eui.eu/Projects/EUDO/Documents/2012/Spotlight4.pdf

20. Enlargement Strategy and Main Challenges 2012-2013: http://eur-lex.europa.eu/LexUriServ/LexUriServ.do?uri=COM:2012:0600:FIN:EN:PDF

21. EU - Croatia Negotiations, What are Accession Negotiations and how do the negotiations proceed?, Delegation of the European Union to the Republic of Croatia: http://www.delhrv.ec.europa.eu/?lang=en&content=66

22. EU Crisis Simulation Issue Brief: Conditions for membership of Croatia in the European Union: http://al.odu.edu/mun/unday/2013IB-Croatia.pdf

23. EurAktiv.com, At presidency midterm, Orbán denounces EU 'absurdities: http://www.euractiv.com/future-eu/presidency-midterm-orban-denounc-news-504101

24. European Commission, Report from the European Commission to the European Parliament and the Council, On Progress in Bulgaria under the Cooperation and Verification Mechanism, COM(2012) 411 final, Brussels, 18.7.2012: http://ec.europa.eu/cvm/docs/com_2012_411_en.pdf

25. European Commission, “Albania Progress Report 2005” Commission Staff Working Document (Brussels: European Commission, COM 2005 561): http://ec.europa.eu/enlargement/archives/pdf/key_documents/2005/package/sec_1421_final_progress_report_al_en.pdf.

182

26. European Commission, “Enlargement of the Community General Considerations,” Bulletin of the European Communities Supplement 1/78 (Brussels, April 20, 1978), COM (78): http://aei.pitt.edu/958/01/enlargement_2nd_general_considerations.pdf.

27. European Commission, ‘Enlargement Strategy and Main Challenges 2014’. Conclusions and recommendations on Albania: http://ec.europa.eu/enlargement/pdf/key_documents/2014/20141008-albania-progress-report_en.pdf

28. European Commission, ‘Enlargement Strategy and Main Challenges 2014’. Conclusions and recommendations on the former Yugoslav Republic of Macedonia: http://ec.europa.eu/enlargement/pdf/key_documents/2014/20141008-the-former-yugoslav-republic-of-macedonia-progress-report_en.pdf

29. European Commission, ‘Enlargement Strategy and Main Challenges 2014’. Conclusions and recommendations on Kosovo: http://ec.europa.eu/enlargement/pdf/key_documents/2014/20141008-kosovo-progress-report_en.pdf

30. European Commission, ‘Enlargement Strategy and Main Challenges 2014’. Conclusions and recommendations on Bosnia and Herzegovina: http://ec.europa.eu/enlargement/pdf/key_documents/2014/20141008-bosnia-and-herzegovina-progress-report_en.pdf

31. European Commission, ‘Enlargement Strategy and Main Challenges 2014’. Conclusions and recommendations on Montenegro: http://ec.europa.eu/enlargement/pdf/key_documents/2014/20141008-montenegro-progress-report_en.pdf

32. European Commission, “Enlargement Strategy and Main Challenges 2006-2007”, Communication from the Commission to the European Parliament and the Council, COM(2006) 649 final: http://ec.europa.eu/enlargement/pdf/key_documents/2006/Nov/com_649_strategy_paper_en.pdf

33. European Commission, Albania 2011 Progress Report: http://ec.europa.eu/enlargement/pdf/key_documents/2011/package/al_rapport_2011_en.pdf

34. European Commission, Albania, A future with Europe: http://ec.europa.eu/enlargement/archives/seerecon/albania/documents/albania_future_with_europe.pdf

35. European Commission, Commission Staff Working Document on Albania 2009 Progress Report. Enlargement Strategy and Main Challenges 2009-2010: http://ec.europa.eu/enlargement/pdf/key_documents/2009/al_rapport_2009_en.pdf

36. European Commission, Report from the Commission to the Council and the European Parliament on Albania’s Progress in the Fight Against Corruption and Organised Crime and in the Judicial Reform, COM(2014) 331 final, Brussels, 4.6.2014: http://ec.europa.eu/enlargement/pdf/key_documents/2014/al_report_june_2014.pdf

37. European Commission, Communication from the Commission, Monitoring Report on the state of preparedness for EU membership of Bulgaria and Romania, COM(2006)549 final:

183

http://ec.europa.eu/enlargement/pdf/key_documents/2006/sept/report_bg_ro_2006_en.pdf

38. European Commission Press Release, ‘EU candidate status for Albania’, Brussels, 24 June 2014; e vlefshme në: http://europa.eu/rapid/press-release_MEMO-14-439_en.htm

39. European Commission, Delegation to Albania, European Commission presents Albania with a Questionnaire to assess the country's application to join the EU: http://eeas.europa.eu/delegations/albania/documents/news/2009/20091216_en.pdf

40. European Commission, Enlargement Strategy and Main Challenges 2011-2012, COM(2011) 666 final: http://ec.europa.eu/enlargement/pdf/key_documents/2011/package/strategy_paper_2011_en.pdf

41. European Commission, Enlargement Strategy and Main Challenges 2010-2011. Communication from the Commission to the European Parliament and the Council Brussels:http://ec.europa.eu/enlargement/pdf/key_documents/2010/package/strategy_paper_2010_en.pdf

42. European Commission, EU-Albania: After the 1st session of High Level Dialogue - MEMO/13/983 12/11/2013:http://europa.eu/rapid/press-release_MEMO-13-983_en.htm

43. European Commission, Instrument for Pre-accession assistance (IPA): http://ec.europa.eu/enlargement/instruments/overview/index_en.htm

44. European Commission, Opinion on Albania's application for membership of the European Union, Brussels, 9.11. 2010: http://ec.europa.eu/enlargement/pdf/key_documents/2010/package/al_opinion_2010_en.pdf

45. European Commission, The second enlargement of the European Community, European Documents, Belgium, July 1979: http://aei.pitt.edu/1780/1/2nd_enlargement_brochure_5_79.pdf

46. European Commission. (2007). Eurobarometer 67: Public Opinion in the European Union: http://ec.europa.eu/public_opinion/archives/eb/eb67/eb67_en.pdf.

47. European Council, Bulgaria and Romania set to join the European Union, PRES/05/100, 25 April 2005: http://europa.eu/rapid/press-release_PRES-05-100_en.htm.

48. European Council, Presidency Conclusions 180/1/93 of 21-22 June, European Council in Copenhagen: < http://ue.eu.int/ueDocs/cms_Data/docs/pressData/en/ec/72921.pdf>

49. European Council. Presidency Conclusions. Lisbon. 23-24 March 2000: http://www.europarl.europa.eu/summits/lis1_en.htm

50. European Economic Community, ‘Agreement between the European Economic Community and the Republic of Albania, on trade and commercial and economic cooperation’, November 1992: http://eur-lex.europa.eu/JOHtml.do?uri=OJ:L:1992:343:SOM:EN:HTML

51. European Parliament resolution on the 2013 Progress Report on Albania: http://www.europarl.europa.eu/sides/getDoc.do?pubRef=-//EP//TEXT+MOTION+B7-2013-0556+0+DOC+XML+V0//EN

184

52. European Parliament. 2011. “A Step Forward for Serbia's Relations with the EU”: http://www.europarl.europa.eu/pdfs/news/public/focus/20110110FCS11408/20110110FCS11408_en.pdf

53. European Union (Croatian Accession and Irish Protocol), House of Commons Library, Research Paper 12/64, 1 November 2012: http://www.google.al/url?sa=t&rct=j&q=&esrc=s&source=web&cd=1&ved=0CDkQFjAA&url=http%3A%2F%2Fwww.parliament.uk%2Fbriefing-papers%2FRP12-64.pdf&ei=D7nBUt67GM3Y7AbSrYCwBA&usg=AFQjCNGiDjulcMj57xp3enrV8H9URO8WgQ&bvm=bv.58187178,d.ZGU

54. European unity. The history of an idea. The economist , December 30, 2003: http://www.economist.com/node/2313040

55. Faqja zyrtare e Ministrisë së Integrimit të Shqipërisë, Historiku i marrëdhënieve Shqipëri-BE: http://www.mie.gov.al/

56. Fuga, A. (2010). Si mund ta 'vrase' televizioni politiken. Shqipëria.com: http://www.shqiperia.com/shqip/opinionart/aID/1036/

57. Grabbe, H., Knaus, G. and Korski, D. (2010). Beyond wait-and-see: the way forward for EU Balkan policy: http://ecfr.3cdn.net/904dfdc93d6cd42972_vem6iv3c0.pdf

58. Hall, M. Report authors fear eurosceptic ripple in 2014 EU elections. AurAktiv.com: http://www.euractiv.com/future-eu/voters-careful-wish-2014-eu-elec-news-529223

59. Hillion, C. The Creeping Nationalisation of the EU Enlargement Policy: http://www.wider-europe.org/sites/default/files/attachments/events/SIEPS%20report.pdf

60. Huffingtonpost, David Cameron Backs EU Enlargement, But Wants Tougher Immigration Rules, 20 dhjetor 2013: http://www.huffingtonpost.co.uk/2013/12/20/european-union-david-cameron-immigration_n_4478432.html

61. Imeri. A. (16/10/2013). Fule: Albania should be granted the EU candidate status. Independent Balkan News Agency: http://www.balkaneu.com/fule-albania-granted-eu-candidate-status/

62. Information on the Results of the EU Accession Negotiations with Croatia, Compiled by the Directorate General for Enlargement European Commission, November 2011: http://www.delhrv.ec.europa.eu/?lang=en&content=3708

63. Instituti Shoqëria e Hapur, Anëtarësimi në Bashkimin Evropian: Për çka do të negociojmë? Shkup 2010: http://soros.org.mk/dokumenti/Publikacija-SSA-ALB-za-WEB.pdf

64. Intervistë me Komisionerin e zgjerimit Štefan Füle, EurActive 2010: http://www.euractiv.com/enlargement/fuele-im-enjoying-minute-work-co-interview-394972

65. Juncker, J.C. (14 July 2014). “A New Start for Europe: My Agenda for Jobs, Growth, Fairness and Democratic Change”, Political Guidelines for the next European Commission, Strasbourg: http://ec.europa.eu/priorities/docs/pg_en.pdf

66. Key findings of the 2012 Progress Report on Albania, Brussels, 10 October 2012: http://europa.eu/rapid/press-release_MEMO-12-763_en.htm

67. Krasniqi, A. (15 dhjetor 2013). Evropa që (nuk) duam: http://www.afrim-krasniqi.info/2013/12/evropa-qe-nuk-duam.html#!

185

68. Kuadri i negociatave me Malin e Zi: http://ec.europa.eu/enlargement/pdf/st20002_05_mn_framedoc_en.pdf

69. Kuadri i negociatave me Serbinë: http://www.consilium.europa.eu/uedocs/cms_data/docs/pressdata/EN/genaff/140676.pdf

70. Kubicek, P. (1998). Albania’s Collapse and Reconstruction. Perceptions: Journal of International Affairs. Vol.3, No.1: http://sam.gov.tr/wp-content/uploads/2012/09/PaulKubicek.pdf

71. Lundin, T. (13 June 2013). Does EU Take a Risk with Croatia as It Did with Bulgaria and Romania in 2007? Svenska Dagbladet,: http://www.euinside.eu/en/analyses/croatia-eu-accession-svenska-dagbladet

72. Marrëveshja e Stabilizim-Asociimit, neni 1: http://ec.europa.eu/enlargement/pdf/albania/st08164.06_en.pdf

73. Mason, P.S. The European Union’s Fight Against Corruption: http://assets.cambridge.org/97805211/13571/frontmatter/9780521113571_frontmatter.pdf

74. Mcllwham, F. (30 mars 2012). Integrimi europian dhe roli i medias. Europa jo eurotopia: një ftesë për debat: http://europaesse.wordpress.com/2012/03/30/integrimi-europian-dhe-roli-i-medias-2/

75. Mevlüde, A. (2009). A study of the Progress of Croatia’s EU Accession Negotiation to Date: http://www.ikv.org.tr/images/upload/file/CroatiaAccessionNegsTRweb.pdf

76. Milestone of EU - Albania relations, Moving the European Thinking Forward, European Movement Albania: http://www.em-al.org/?fq=artikuj&gj=gj2&bir=26

77. EU accession negotiations institutional frame for Albania: In quest of efficiency and multi-actor involvement, Policy Paper, European Movement in Albania, July 2014: http://www.em-al.org/index.php/en/aktivitete-4/aktivitete-5/114-policy-paper-eu-accession-negotiations-institutional-frame-for-albania-in-quest-of-efficiency-and-multi-actor-involvement

78. Milosevic’s bitter legacy, The Enlargement of the EU to Balkans, Collection of Policy Reports, Analytica, 2008: http://www.analyticamk.org/files/ReportNo17.pdf

79. Murati, E. (08/07/13). Albania optimistic about EU integration after election. Southeast European Times in Tirana: http://www.setimes.com/cocoon/setimes/xhtml/en_GB/features/setimes/features/2013/07/08/feature-02

80. Njoftim për shtyp i Këshillit të Bashkimit Evropian, “First Accession Conference with Serbia,” 21 janar, 2014: http://www.consilium.europa.eu/uedocs/cms_data/docs/pressdata/EN/genaff/140676.pdf.

81. Official Journal of the European Union, Agreement between the European Community and the Republic of Albania on the facilitation of the issuance of visas, 19.12.2007:http://eurlex.europa.eu/LexUriServ/LexUriServ.do?uri=OJ:L:2007:334:0085:0095:EN:PDF

82. Official Journal of the European Union, Consolidated Version of the Treaty on the Functioning of the European Union, Article 49, May 2008: http://eur-lex.europa.eu/LexUriServ/LexUriServ.do?uri=OJ:C:2008:115:0058:0199:en:PDF

186

83. Official Journal of the European Union, Protocol concerning the conditions and arrangements for admission of the republic of Bulgaria and Romania to the European Union, L 157/29, 21.6.2005: http://eur-lex.europa.eu/LexUriServ/LexUriServ.do?uri=OJ:L:2005:157:0029:0045:EN:PDF

84. Overview of EU - Croatia relations, Delegation of the European Union to the Republic of Croatia: http://www.delhrv.ec.europa.eu/?lang=en&content=62

85. Palmer, J. (2011). Beyond EU Enlargement - Creating a United European Commonwealth, EuroMemorandum Conference, Vienna, July: http://www2.euromemorandum.eu/uploads/ws3_palmer_beyond_eu_enlargement._creating_a_united_european_commonwealth.pdf

86. Palokaj, A. (24 tetor 2013). Pse na kanë frikë qytetarët europianë. Koha Ditore: http://www.kohaditore.com/?page=1,9,163165

87. Përtej statusit kandidat – qasja drejt anëtarësimit, Lëvizja Europiane në Shqipëri, tetor 2012: http://www.em-al.org/skedaret/1360661862-EMA%20Policy%20Paper%20-%20Pertej%20statusit%20kandidat.pdf

88. Radio Free Europe, October 10, 2012: http://www.rferl.org/content/european-union-albania-bosnia-kosovo/24735102.html

89. Raportet e Komisionit Evropian: http://ec.europa.eu/dgs/secretariat_general/cvm/progress_reports_en.htm.

90. Raporti Paraprak i OSCE për zgjedhjet e 23 qershorit: http://www.osce.org/odihr/elections/102474

91. Red Lines for Albania. The EU and the June Parliamentary Elections, European Stability Initiative (ESI), 7 May 2013:http://www.esiweb.org/pdf/esi_document_id_137.pdf

92. Report on Croatia’s state of preparedness for EU membership, COM(2012) 601, 10 October 2012: http://ec.europa.eu/enlargement/pdf/key_documents/2012/package/hr_rapport_2012_en.pdf

93. Report on the Results of the Negotiations on the Accession of Bulgaria and Romania to the European Union, Prepared by the Commission's Departments, February 2005: http://ec.europa.eu/enlargement/archives/pdf/result_of_neg_final_council_version_st05859_0405_en.pdf

94. Republic of Macedonia on the way to the EU:<http://www.sobranie.mk/en/default-en.asp?ItemID=E51D1627D9969249AABFF136D8EFB38A>

95. Reveli, H. (2012). Dimensioni i munguar i integrimit. ISHM: http://europaesse.wordpress.com/2012/03/25/dimensioni-i-munguar-i-integrimit/

96. Riley, A. (June 28, 2013). Croatia and the EU. New York Times: http://www.nytimes.com/2013/06/29/opinion/global/croatia-and-the-eu.html?_r=0

97. Risse, T. (2003). An Emerging European Public Sphere? Theoretical Clarifications and Empirical Indicators. Paper for the Annual Meeting of the European Union Studies Association: http://userpage.fu-berlin.de/~atasp/texte/030322_europe_public.pdf

98. Rosa B. and Corina S. (2010). The enlargement of the European Union. Discussion Paper, European Policy Centre: http://www.epc.eu/documents/uploads/pub_3176_enlargement_of_the_eu.pdf

187

99. Samiti i BE: Shqipëria nuk ishte gati, 20 dhjetor 2013: http://www.top-channel.tv/artikull.php?id=269693

100. Sequi, E. dhe Arvizu, A. (19 shtator 2013). Shqipëria Mundet. Gazeta Shqip: http://gazeta-shqip.com/lajme/2013/09/19/sequi-dhe-arvizu-editorial-per-situaten-politike-shqiperia-mundet/

101. Shqipëria dhe Bashkimi Evropian, botim i Institutit të Studimeve Ndërkombëtare: http://www.aiis-albania.org/BE.pdf

102. Silke, A. (September 2009). Bringing the Mass Media in: The Contribution of the Mass Media for Understanding Citizens’s Attitudes towards the European Union. KFG Working Paper Series, No. 4,: http://userpage.fu-berlin.de/~kfgeu/kfgwp/wpseries/WorkingPaperKFG_4.pdf

103. Standard Eurobarometer 76, Media use in the European Union, Autumn 2011: http://ec.europa.eu/public_opinion/archives/eb/eb76/eb76_media_en.pdf

104. Standard Eurobarometer 78, Public opinion in the European Union, Autumn 2012, 39-40: http://ec.europa.eu/public_opinion/archives/eb/eb78/eb78_publ_en.pdf

105. Standard Eurobarometer 79, Publik Opinion in the European Union, Spring 2013: http://ec.europa.eu/public_opinion/archives/eb/eb79/eb79_first_en.pdf

106. Statement by Enlargement and Neighbourhood Policy Commissioner Štefan Füle upon arrival in Tirana, 19/03/2010: http://europa.eu/rapid/press-release_MEMO-10-91_en.htm?locale=en

107. Szołucha, A. (2010). The EU and Enlargement Fatigue: Why has the European Union not been able to counter enlargement fatigue? Journal of Contemporary European Research. Volume 6, Issue 1: http://www.jcer.net/index.php/jcer/article/view/124

108. Tahiri, E. dhe Bashot, B. Zgjerimi i BE-së drejt Ballkanit Perëndimor në dritën e Traktatit të Lisbonës: http://www.scribd.com/doc/24021668/Seminari-Zgjerimi-i-BE-%E2%80%93-se-drejt-Ballkanit-Perendimor-ne-driten-e-Traktatit-te-Lisbones

109. The Continent Wide Rise of Euroscepticism, Jose Ignacio Torreblanca and Mark Leonard, European Council on Foreign Relations: http://ecfr.eu/page/-/ECFR79_EUROSCEPTICISM_BRIEF_AW.pdf

110. Thessaloniki Summit, 2003: http://europa.eu/rapid/press-release_PRES-03-163_en.htm.

111. Tozaj, A. (20 dhjetor 2013). Cameron flet për jo-në ndaj Shqipërisë. Top Channel: http://www.top-channel.tv/artikull.php?id=269689

112. Tozaj, A. Schulz: BE të japë llogari, Top Channel: http://www.top-channel.tv/artikull.php?id=269632

113. Traktati i Bashkimit Evropian: http://eur-lex.europa.eu/en/treaties/dat/12002M/pdf/12002M_EN.pdf

114. Traktati i Lisbonës: http://europa.eu/lisbon_treaty/glance/index_en.htm 115. Traktati i Romës, 25 mars 1957:

http://ec.europa.eu/economy_finance/emu_history/documents/treaties/rometreaty2.pdf

116. Trenchov, D. The future of the Western Balkans integration within the EU: http://www.analyticalmk.com/files/2012/01/04.pdf

188

117. Tugendhat, C. (1979). The European Identity: http://aei.pitt.edu/11300/1/11300.pdf.

118. Veliu, M. (24 dhjetor 2013). BE nën presionin e ekstremistëve. Top Channel: http://www.top-channel.tv/artikull.php?id=269886

119. Whitman, G. R. (June 2013). Croatia’s EU Accession: Enlargement Without Fanfare. Chatham House: http://www.chathamhouse.org/media/comment/view/192769

120. World Bank Europe and Central Asia Region (2000) The Road to Stability and Prosperity in South Eastern Europe - A regional Strategy Paper: http://www.energy-community.org/pls/portal/docs/11805.PDF

121. Yeliz Ş. 2012-2013 Enlargement Strategy and the Western Balkans: http://www.ikv.org.tr/images/upload/data/files/ikv-brief15.pdf

122. Zaloshja, E. (janar 2012). Integrimi në BE – hendeku gjigand mes perceptimit dhe realitetit, Europa jo eurotopia: një ftesë për debat, ISHM: http://europaesse.wordpress.com/2012/01/19/integrimi-ne-be-hendeku-gjigand-mes-perceptimit-dhe-realitetit/

189