12، پیاپی 1394، تابستان 2فصلنامه اقتصاد فضا و توسعه روستایی، سال چهارم، شماره

115- 132صفحات

روستایی محیط زیست الگوي سنجش پایداري روستاي شروینه در شهرستان جوانرود: مورد

.زي کرمانشاه، کرمانشاه، ایران، دانشجوي دکتري توسعه کشاورزي، دانشگاه رالیدا شرفی

.امیرحسین علی بیگی، دانشیار گروه ترویج و آموزش کشاورزي، دانشگاه رازي کرمانشاه، کرمانشاه، ایران

24/9/1393: پذیرش نهایی 18/7/1392:تاریخ دریافت

چکیده

هر زیربنایی براي اقتصاد شاین منابع، نق. شودملی هر کشوري محسوب می منابع طبیعی و محیط زیست، جزو ثروتاین در حالی است که با توجه به اهمیت این .ساز حرکت در جهت دستیابی به اهداف توسعه است کشور دارد و زمینه

- محیطی از اهمیت ویژهزیست مسائلاز این رو، پرداختن به . یابدمحیطی روز به روز افزایش میهاي زیستمنابع، بحران

محیطی روستاي شروینه در این مطالعه، تحلیل عاملی تأییدي الگوي سنجش پایداري زیست هدف. اي برخوردار استبا استفاده ). N=840(اند جامعه آماري تحقیق را تمامی مردم روستاي شروینه تشکیل داده. شهرستان جوانرود بوده است

ها با استفاده از تجزیه و تحلیل داده. گردید آوريگیري تصادفی ساده جمعنفر به روش نمونه 185ها از از پرسشنامه، دادهمحیطی هاي زیستاجراي طرح"هاي نتایج تحلیل عاملی تأییدي، سازهبر اساس . انجام شده است LISREL 8.8نرم افزار

هاي دولتی حامی محیط زیست، در روستا، مشارکت و همکاري تمامی اهالی روستا، وجود افراد، نهادهاي محلی و سازمانهاي الزم در زمینه پیامدهاي اقدامات مخرب محیط زیست و وجود محیطی، آموزشود اعتقادات و باورهاي زیستوج

محیطی در روستاي شروینه مناسب پایداري زیست، براي سنجش "محیطی در روستاتجربیات قبلی و دانش بومی زیستتوانند در محیطی میهاي سنجش پایداري زیستز سازهها، مسئوالن محیط زیست با آگاهی ابر پایه این یافته. بوده است .ها توجه الزم را مبذول دارندتقویت آن

.محیطی، تحلیل عاملی تأییديپایداري، محیط زیست، پایداري زیست: واژگان کلیدي

Email: lida.sharafi@yahoo.com

Dow

nloa

ded

from

ser

d.kh

u.ac

.ir a

t 19:

45 IR

ST

on

Mon

day

Mar

ch 9

th 2

020

[ D

OI:

10.1

8869

/aca

dpub

.ser

d.4.

12.1

15 ]

116 ...الگوي سنجش پایداري محیط

مقدمه) 1اقع در و. توان مقایسه کردمحیطی را با هیچ مشکل جهانی دیگر، نمیهاي اخیر، بحران زیستدر سال

محمدي آشنانی و (تاکنون هیچ مشکلی این چنین بر تمام مسائل عصر و سیاره ما، اثرگذار نبوده است نگر، توسعه هاي ماديمحیطی معاصر، زاییده اندیشههاي زیستبدون شک بحران). 1: ب1387همکاران،

ادي و در یک کالم ناپذیر رهبران سیاسی، مدیران اقتصجو و پیامد ناگوار اشتهاي سیريطلب، سلطهدر ). 74: 1389گلشیري اصفهانی و سرایی، (معلول کژاندیشی یا جهالت عملی انسان در جهان است

، سازمان ملل، سمیناري در خصوص محیط زیست و توسعه در شهر فونکس 1971همین راستا درسال . شدن شناخته شدمحیطی در فقر و صنعتی ي مسائل زیستدر این اجالس، ریشه. سوئیس برگزار کرد

کمیسیون برانتلند، 1987سرانجام در سال. نیز دنبال شد 1972این موضوع در اجالس استکهلم سوئد در : الف 1387محمدي آشنانی و همکاران، (ي محیط زیست را با مفهوم توسعه پایدار در هم آمیخت دغدغه

82.( برداري از انسان و محیط و مدیریت بهرهتوسعه پایدار فرآیندي است که با سازماندهی و تنظیم رابطه

منابع و محیط زیست، دستیابی به تولید فزاینده و مستمر، زندگی مطمئن، امنیت غذایی، عدالت و ثبات بدین ترتیب، حفاظت و نگهداري منابع با رویکرد رفاه . نمایداجتماعی و مشارکت مردم را تسهیل می

توان هسته اي را میبرداري بهینه از ذخایر سرمایهدر جهت بهرههاي حاضر و آینده پایدار و برابري نسلاین نوع از توسعه، داراي ابعاد ).115: 1391پورطاهري و نعمتی، (مرکزي توسعه پایدار محسوب نمود

در اندیشه نوین توسعه پایدار، همه چیز در . متعدد اقتصادي، اجتماعی، فرهنگی، سیاسی و محیطی است؛ به عبارتی، مسئله حفاظت )50: 1382رحیمی، (گیرد محیطی توسعه، مد نظر قرار میزیستپیوند با بعد

از محیط زیست و منابع آن، یکی از ابعاد مهم توسعه پایدار است که سایر ابعاد توسعه در ارتباط مستقیم - ت، بستر برنامه؛ چرا که محیط زیس)101: 1392جاللیان و دادگر، (و غیر مستقیم با این بعد قرار دارد

رو، الزم است که هر پدیده توسعه در ابعاد اقتصادي، اجتماعی، فرهنگی، سیاسی و از این. ریزي استدر همین رابطه، پل هریسون اذعان دارد که . محیطی آن، در ارتباط با هم مورد بررسی قرار گیردزیست

محیطی را محترم بشمارد، از هاي زیستهاي هر برنامه راهبردي توسعه، این است که نظامیکی از ویژگیمنابع قابل تجدید، به نحو اصولی و درست استفاده کند و بیش از آنکه در فکر تأمین آنی جامعه باشد، در

نظیر (هاي آینده که ظاهرا از بسیاري از مواهب طبیعی تجدید نشدنی هاي نسلاندیشه تأمین نیازمندي ). 50: 1382رحیمی، (اشد بهره خواهند ماند، ببی) نفت و گاز

در این بین، مناطق روستایی به منظور تأمین معیشت و نیازهاي خود، وابستگی باالیی به منابع محیطی این مناطق، در تحقق اهداف بنابراین پایداري زیست). Masika & Joekes, 1997: 9(طبیعی دارد

ها، مقابله با فرسایش و تخریب از خشکسالی زایی و خطرهاي ناشیتوسعه ملی به منظور مقابله با بیابان

Dow

nloa

ded

from

ser

d.kh

u.ac

.ir a

t 19:

45 IR

ST

on

Mon

day

Mar

ch 9

th 2

020

[ D

OI:

10.1

8869

/aca

dpub

.ser

d.4.

12.1

15 ]

12، پیاپی 2فصلنامه اقتصاد فضا و توسعه روستایی، سال چهارم، شماره 117 یپی

گلشیري اصفهانی و (باشد ها، حائز اهمیت میخاك، حفظ و نگهداري منابع طبیعی و نیز خرده اقلیماین در حالی است که محیط زیست بسیاري از روستاهاي کشور با تهدیدات شدیدي ). 75: 1389سرایی،

- مراتع، تغییر کاربري اراضی زراعی، پایین رفتن سطح سفرهها و از قبیل گسترش بیابان، تخریب جنگل

با توجه به معضالت ). 68: 1390گراوندي و همکاران، (اند هاي آب زیرزمینی، رانش زمین و غیره مواجهمحیطی که بدان اشاره گردید، ضرورت و اهمیت انجام هاي زیستموجود در روستاهاي کشور و چالش

این بدان . ریزي، آشکار استدر مناطق روستایی، قبل از هر گونه برنامهارزیابی وضعیت محیط زیست - گیري از راهبردها و راهکارهاي مناسب توسعه نظام زیستریزي دقیق و بهرهمعناست که لزوم برنامه

. شوداي احساس میهاي هر منطقه، به طور فزایندهمحیطی روستایی با توجه به شرایط و ویژگی مبانی نظري) 2

بر اساس ادبیات موضوع، از جمله مباحثی که براي بهبود عملکرد توسعه در مناطق روستایی مورد هاي هادي روستایی، طرح توسعه طرح(باشد اي میهاي مختلف عمرانی و توسعهتوجه است، اجراي طرح

؛ به )1389ري، مطیعی لنگرودي و یا(کند دهی میکه تعامل انسان با محیط را جهت) اراضی بایر و غیرههاي روان بر تحوالت محیط زیست عنوان مثال، خالدي در تحقیقی که در مورد ارزیابی آثار تثبیت ماسه

هاي زارها در روستاي ابوزید باعث تثبیت ماسهانجام داد، به این نتیجه دست یافت که اجراي طرح تاغ- زدایی بیولوژیک شده است؛ بهنمک هاي آب زیرزمینی، جلوگیري از فرسایش خاك وروان، تقویت سفره

گراوندي و (محیطی در ناحیه نموده است اي که این طرح، کمک بسیاري به توسعه زیستگونه؛ مظفر و 1381صفاییان و همکاران، (این در حالی است که تحقیقات متعددي ). 68: 1390همکاران،

اي اثرات منفی هاي توسعهاجراي طرحنشان دادند که ) 1389؛ مطیعی لنگرودي و یاري، 1387همکاران، - ها و همي طرحدر واقع فقدان یا نقص مطالعات محیطی به هنگام تهیه. اندمحیطی را به بار آوردهزیست

ها بر محیط زیست روستاها، به هنگام تهیه و سپس، اجراي بینی نکردن اثرات اجراي پروژهچنین، پیشعالوه بر این، فقر در مناطق روستایی نیز مزید بر علت . شده است گونه پیامدهاي ناگوارها موجب اینطرح

بر این نکته ) 1388(فر و قیصاري و صابري) 1997( 1به عنوان نمونه، تحقیقات ماکزیا و جوکز. شده استدر واقع، فقرا هم قربانی و هم عامل تخریب . تأکید دارد که بین فقر و تخریب محیطی ارتباط وجود دارد

به عبارت دیگر، فقرزدایی از مناطق روستایی از طریق ایجاد اشتغال، به حل و فصل . ست هستندمحیط زی . کندمحیطی نیز کمک میمسائل زیست

بر اساس این مطالعات، حضور . مطالعات متعددي هم پیرامون دین و محیط زیست صورت گرفته است- هاي زیستپایه علمی براي حل بحرانعنوان یک عامل دین و اخالق در مباحث مربوط به محیط، به

1 Masika & Joekes

Dow

nloa

ded

from

ser

d.kh

u.ac

.ir a

t 19:

45 IR

ST

on

Mon

day

Mar

ch 9

th 2

020

[ D

OI:

10.1

8869

/aca

dpub

.ser

d.4.

12.1

15 ]

118 ...الگوي سنجش پایداري محیط

نتایج این تحقیقات به ). 2: ب1387محمدي آشنانی و همکاران، (محیطی مورد توجه قرار گرفته است پذیري رویه انسان از منابع طبیعی و ایجاد روحیه مسئولیتبرداري بینقش ادیان براي پایان دادن به بهره

در همین رابطه، تاپفر، مدیر اجرایی محیط زیست سازمان . مشترك براي حفظ محیط زیست اشاره داردهاي الزم جهت هاي معنوي جهان اسالم، بستر مناسبی براي اجراي برنامهملل، معتقد است که ارزش

توان به رهنمودهاي قرآنی در مورد عالوه بر این می. محیطی استهاي خدا و تنوع زیستحفظ آفریدهنیز ) 2010( 1آجونکان). 1383توحیدي نیا، (ها نیز اشاره کرد و رودخانهرعایت حقوق حیوانات، گیاهان

. محیطی تأکید داردهاي مذهبی در مدیریت زیستبر نقش ارزشهاي مردمی از دیگر مورادي که تأثیر انکارناپذیري در حفاظت از محیط زیست دارند، نهادها و تشکل

هاي مردمی در حفاظت از منابع طبیعی اشاره دارد و به نقش تشکل) 1381(در این رابطه، حسینی . استپذیري توان روحیه مشارکتها، میاین محقق معتقد است که با ایجاد این تشکل. آن را مثبت ارزیابی کرد

) 2008( 2در تحقیقی مشابه، ثادوق وانی و همکاران. جامعه را در امر حفاظت از محیط زیست افزایش دادالمللی را براي دستیابی به توسعه پایدار ز قبیل فعالیت موسسات محلی، ملی و بینهاي اجتماعی افعالیت

هایی از قبیل توانمندي و شرکت افراد، مدیریت چنین این محققان عاملهم. دانندمحیطی ضروري میمحیط زیست، گسترش و توسعه موسسات، حفاظت از منابع طبیعی، توسعه انسانی، مدیریت پسماندهاي

هاي زیربنایی عنوان مؤلفهمحیطی، آگاهی در مورد توسعه پایدار، و اقدامات محلی و ملی را بهزیستتوان به نقش محیطی، میاز دیگر عوامل تأثیرگذار بر توسعه پایدار زیست. شمارندتوسعه پایدار بر می

Sadough(ار است به بیانی دانش، نقطه شروع عصر حاضر براي توسعه پاید. دانش و اطالعات اشاره کرد

Vanini et al., 2008: 137 .( در همین راستا نتایج مطالعات عباسپور و همکاران)که به بررسی ) 1382 محیط زیستاز حفاظت به منظورهاي آموزش کوتاه مدت ارزیابی اثرات فرهنگی و روانشناختی دوره

به محیط زیست و حفاظت آن پرداخته است، حاکی از آن است که آموزش در تغییر نگرش افراد نسبتدهنده آن است که به نشان) 81: 1385(هاي تحقیق عربیون عالوه بر این، یافته. تأثیرگذار بوده است

در ) 1390(گراوندي و همکاران . باشدمنظور مدیریت منابع طبیعی، بکار بردن دانش بومی ضروري میمحیطی روستاي الگویی را براي پایداري زیست اند،مطالعه کیفی که با روش تئوري بنیانی انجام داده

محیطی در هاي زیستها نشان داد که شش عامل اجراي طرحهاي تحقیق آنیافته. شروینه ارائه نمودندمحیطی در روستا، مشارکت و همکاري تمامی اهالی روستا، وجود تجربیات قبلی و دانش بومی زیست

- هاي الزم در زمینه پیامد اقدامات مخرب زیستحیطی، آموزشمروستا، وجود اعتقادات و باورهاي زیست

هاي دولتی حامی محیط زیست زمینه را براي ایجاد محیطی و وجود افراد، نهادهاي محلی و سازمان

1 Ogunkan 2 Sadough Vanini et al

Dow

nloa

ded

from

ser

d.kh

u.ac

.ir a

t 19:

45 IR

ST

on

Mon

day

Mar

ch 9

th 2

020

[ D

OI:

10.1

8869

/aca

dpub

.ser

d.4.

12.1

15 ]

12، پیاپی 2فصلنامه اقتصاد فضا و توسعه روستایی، سال چهارم، شماره 119 یپی

- هاي این مدل، بررسی تمام ابعاد پایداري زیستیکی از ویژگی. آوردمحیطی فراهم میپایداري زیست

محیطی را جوانب مختلف مورد ی که در بسیاري از مطالعات پایداري زیستاین در حال. باشدمحیطی میبا نظر به اینکه مدل مذکور، قابلیت تعمیم به سایر مناطق روستایی را ندارد، تحقیق . اندتوجه قرار نداده

حاضر بر آن شد که با استفاده از تحلیل عاملی تأییدي، این چارچوب مفهومی را تأیید و آن را براي . سنجش پایداري زیست محیطی در سایر مناطق پیشنهاد دهد

چارچوب تحقیق): 1(شکل شماره

روش تحقیق) 3

جامعه آماري این تحقیق شامل کلیه افراد روستاي . همبستگی است -این تحقیق از نوع توصیفیروش تصادفی نفر به 264، )2001(که بر اساس جدول بارتلت و همکاران ) N=840(شروینه بوده است

آوري و مورد تجزیه و تحلیل پرسشنامه جمع 185در نهایت . عنوان نمونه آماري تعیین شده استساده بهاي که مبناي ها از پرسشنامهآوري دادهمنظور جمعدر این تحقیق به). درصد 70: نرخ بازگشت(قرار گرفت

1تعیین روایی منظوربه. بهره گرفته شد بود،) 1390(طراحی آن، نتایج تحقیق کیفی گراوندي و همکاران هاي ترویج و توسعه روستایی و محیط زیست استفاده شد و از پانل متخصصان شامل رشتهپرسشنامه،

2براي تعیین پایایی. صوري مورد تأیید قرارگرفت ها معمول و نهایتا روایی محتوایی ونظرات اصالحی آنها با تجزیه و تحلیل داده. دست آمدبه% 90د که ضریب پایایی آن از آلفاي کرونباخ استفاده شپرسشنامه

1 Validity 2 Reliability

Dow

nloa

ded

from

ser

d.kh

u.ac

.ir a

t 19:

45 IR

ST

on

Mon

day

Mar

ch 9

th 2

020

[ D

OI:

10.1

8869

/aca

dpub

.ser

d.4.

12.1

15 ]

120 ...الگوي سنجش پایداري محیط

تحلیل . صورت گرفت )CFA( 1و روش تحلیل عاملی تأییدي LISREL 8.8و SPSS 16استفاده از نرم افزار اي که گونهبه ؛باشدگیري میقابلیت اعتماد در اندازه عاملی تأییدي ابزاري نیرومند براي موضوعات اعتبار و

این درحالی است که در تحلیل آماري سنتی، خطاي . آوردگیري متغیرها را به حساب میاي اندازهخطگیرد می این موضوع مورد بررسی قرار ،تحلیل عاملی تأییدي در. گیردنمی قرار بررسیگیري مورد اندازه

ها د، واقعا معرف آناننظر گرفته شده که آیا نشانگرهایی که براي معرفی سازه یا متغیرهاي مکنون در- می) متغیرمکنون(سازه برازنده ،نماید که نشانگرهاي انتخابی با چه دقتیچنین مشخص میهم. هستند

). 195: 1388قاسمی، (باشد این پژوهش براي در. چندین مشخصه برازندگی وجود دارد ،براي ارزیابی مدل تحلیل عاملی تأییدي

، NFI، شاخص برازش هنجار شده 2χکاي اسکوئر هاي شاخص زارزیابی مدل تحلیل عاملی تأییدي اشاخص نیکویی ، RMRمجذور پس ماندها ، IFI، شاخص برازندگی فزاینده NNFIشاخص نرم نشده برازش

شاخص بسیار و CFIشاخص برازندگی تطبیقی ، AGFIشاخص نیکویی برازش اصالح شده ، GFIبرازش ). Todman & Dugard, 2007( استاستفاده شده RMSEAمهم ریشه دوم واریانس خطاي تقریب

مردم این روستا . روستاي شروینه از توابع شهرستان جوانرود است که در بخش کالشی واقع شده استهاي دور، داراي جمعیتی زیاد و بازار این روستا از زمان. کنندبه زبان کردي و گویش سورانی صحبت می

. ی به اطراف بوده که موجب شده همانند یک شهر رونق داشته باشدرسانخرید و فروش و مرکز خدماتو کشاورزي .پردازندسبزیجات می و جاتکشت صیفی، باغداري ،به کشاورزياین روستا اکثر مردم چنین و همفراوان در اطراف شروینه هاي متعدد ووجود باغ .گیردي سنتی انجام میشیوه دامپروري به

بازدید پذیري مردم منطقه در برابر گردشگران ومهمان برخورد خوب و ،ترهمه مهماز چشمه و 56وجود همین امر شرایطی . هاي بالقوه گردشگري برخوردار باشد، موجب شده که این منطقه از ظرفیتکنندگان

عنوان قطب اصلی گردشگري در شهرستان جوانرود معرفی شروینه را به را فراهم آورده که مسئوالن،، وحشی کبوتر، کبک جانوران وحشی مانند محیطی شروینه شامل انواع پرندگان وتنوع زیست. دننک

به عنوان روستاي پاك در استان 1390این روستا در سال . باشدمی مارو گراز، گرگ، روباه ،خرگوشا، داشتن سارهچشمه ها وظافت باغستانن بخشدار مرکزي جوانرود پاکیزگی و. کرمانشاه معرفی شده است

هاي داخل روستا، آسفالت کوچه حصارکشی و هاي جاري، طرح هادي وآب آوري فاضالب وشبکه جمعه دبر شمرنامگذاري این ترین علل سالمت را از مهم پذیري اهالی روستا در رابطه با بهداشت ومسئولیت

.موقعیت جغرافیایی شهرستان جوانرود ترسیم شده است 2در شکل . است

1 Confirmatory Factor Analysis

Dow

nloa

ded

from

ser

d.kh

u.ac

.ir a

t 19:

45 IR

ST

on

Mon

day

Mar

ch 9

th 2

020

[ D

OI:

10.1

8869

/aca

dpub

.ser

d.4.

12.1

15 ]

12، پیاپی 2فصلنامه اقتصاد فضا و توسعه روستایی، سال چهارم، شماره 121 یپی

موقعیت جغرافیایی شهرستان جوانرود): 2(شماره شکل

هاي تحقیقیافته) 4

نزدیک به ( 78/4سال و میانگین بعد خانوار، 36/33، به طور متوسط، سن پاسخگویان 1بر پایه جدول گویان، درصد از پاسخ 57ها در حد متوسطه و بیش از سطح تحصیالت اکثریت آن. نفر بوده است) 5

هاي سنجش منظور بررسی قدرت نشانگرهاي سازهبه. انددرصد از آنان مردان بوده 68متأهل و حدود منظور از سازه . محیطی روستاي شروینه، از مدل تحلیل عاملی تأییدي استفاده شده استپایداري زیست

گیري نمود و باید آن را ازتوان آن را اندازهیا صفت مکنون، متغیري است که به صورت مستقیم نمیگیري دارند، مورد سنجش پذیري که به صورت مستقیم قابلیت اندازهطریق نشانگرها یا متغیرهاي مشاهده

ها و نشانگرهاي سنجش پایداري به منظور اعتبارسنجی مدل مفهومی، سازه. گیري قرار دادو اندازهتوان مشاهده کرد در مدل طراحی شده، می. محیطی در روستاي شروینه مورد مطالعه قرار گرفتندزیست

- براي رتبه. دهندگانه، یک ساختار عاملی مجزا را در سطح دوم تشکیل میکه ساختارهاي عاملی شش

عنوان شده ) ES(محیطی چنین بررسی سنجش پایداري زیستها و همبندي اثرهاي هر یک از این سازهمحیطی سنجش پایداري زیستهاي سازه. در این بخش، از تحلیل عاملی مرتبه دوم استفاده شده است

، مشارکت و همکاري تمامی اهالی روستا )GT(محیطی در روستا هاي زیستعوامل اجراي طرح: عبارتند از)CT(هاي دولتی حامی محیط زیست ، وجود افراد، نهادهاي محلی و سازمان)BT( وجود اعتقادات و ،

پیامدهاي اقدامات مخرب علیه محیط هاي الزم در زمینه، دادن آموزش)FT(محیطی باورهاي زیستها، توسط هر یک از سازه). DT(محیطی در روستا ، وجود تجربیات قبلی و دانش بومی زیست)HT(زیست

. نمایش داده شده است 1نشانگرهاي مختلفی مورد سنجش قرار گرفته است که در جدول

Dow

nloa

ded

from

ser

d.kh

u.ac

.ir a

t 19:

45 IR

ST

on

Mon

day

Mar

ch 9

th 2

020

[ D

OI:

10.1

8869

/aca

dpub

.ser

d.4.

12.1

15 ]

122 ...الگوي سنجش پایداري محیط

ها و نشانگرهاي آن سازه): 1(جدول شماره نشانگرها تصاريعالمت اخ هاسازه

هاي زیست اجراي طرح )GT(محیطی در روستا

G1 اجراي طرح آبخیزداري G2 اجراي طرح ورمی کمپوست G3 اجراي طرح صیانت از جنگل

مشارکت و همکاري تمامی )CT(اهالی روستا

C1 وجود مشارکت و همکاري دیرینه مردم C2 همکاري و مشارکت دهیار، شورا و بسیج C3 هاي محیط زیستضویت زنان در گروهع C4 مشورت همگانی در حل مشکالت محیطی

وجود افراد، نهادهاي محلی هاي دولتی حامی و سازمان

)BT(محیط زیست

B1 هاي یاریگران و ایمنیوجود گروه B2 نقش کلیدي امام جمعه و بسیج B3 نقش سنتی ارباب در روستا B4 هاهوجود شوراي روستا و محل

وجود اعتقادات و باورهاي )FT(زیست محیطی

F1 ممنوعیت اعتقادات مذهبی براي کشتن پرندگان F2 ممنوعیت اعتقادات مذهبی براي بریدن درختان F3 وجود باورهاي خرافی در صدمه زدن به طبیعت

هاي الزم در دادن آموزشزمینه پیامد اقدامات مخرب

)HT(زیست محیطی

H1 هاي آموزشی و ترویجی براي بزرگساالنکالس برگزاري H2 ارائه مطالب زیست محیطی به دانش آموزان روستا H3 زیست محیطی براي زنان –هاي آموزشیبرگزاري کالس

وجود تجربیات قبلی و دانش بومی زیست محیطی

)DT(در روستا

D1 تجربه پیامدهاي مخرب استفاده از کودهاي شیمیایی D2 رگیري دانش بومی در زمینه کنترل آفاتکابه D3 هاي بومیاهمیت حفظ بعضی از دام D4 محیطی افراد بیرونیجلوگیري از اقدامات مخرب زیست D5 هاي حیوانی منقرض شده به منظور تعادل اکوسیستماحیاي گونه

D6 ي محیطی حاصل از عدم رعایت اصول صحیح فنی کشت براتجربه پیامدهاي زیست

ساکنان روستاD7 پی بردن به ارزش و اهمیت اقتصادي منابع طبیعی روستا

در این پژوهش براي . براي ارزیابی مدل تحلیل عاملی تأییدي چندین مشخصه برازندگی وجود دارد

، RMR، میانگین مجذور پس ماندها 2χکاي اسکوئر هاي ارزیابی مدل تحلیل عاملی تأییدي از شاخص، شاخص نرم NFI، شاخص نرم شده برازندگی AGFI، شاخص تعدیل برازندگی GFIگی شاخص برازند

، و شاخص بسیار CFI، شاخص برازندگی تطبیقی IFI، شاخص برازندگی فزاینده NNFIنشده برازندگی نسبت مجذور کاي اسکوئر به . استفاده شده است RMSEAمهم ریشه دوم برآورد واریانس خطاي تقریب

بدان مفهوم که هر چقدر حجم نمونه باال رود، برازش . ه حجم نمونه بسیار حساس استدرجه آزادي، ببنابراین، ایده آل آن است که میزان کاي اسکوئر . شودمی ردمدل از نکویی الزم برخوردار نیست و مدل

باشد 3و 2باشد یا مقدار کاي اسکوئر تقسیم بر درجه آزادي بین 05/0داراي سطح معناداري بیشتر از

Dow

nloa

ded

from

ser

d.kh

u.ac

.ir a

t 19:

45 IR

ST

on

Mon

day

Mar

ch 9

th 2

020

[ D

OI:

10.1

8869

/aca

dpub

.ser

d.4.

12.1

15 ]

12، پیاپی 2فصلنامه اقتصاد فضا و توسعه روستایی، سال چهارم، شماره 123 یپی

)Vieira, 2011: 13 .( گزارش 01/0با توجه به اینکه مقدار کاي اسکوئر معنادار است و سطح معناداري آندهنده برازش مناسب مدل است که نشان 02/2شده است، اما مقدار آن تقسیم بر درجه آزادي برابر با

گیري راي ارزیابی برازش مدل اندازهعالوه بر مقدار کاي اسکوئر، در این پژوهش ب. )df: 2χ/02/2(باشد می . ارائه شده است 2هاي دیگر نیز بهره گرفته شد، که در جدول از شاخص

)n=185(هاي برازندگی مدل تحلیل عاملی تأییدي در تحقیق شاخص): 2(جدول شماره

مقدار گزارش شده معیارها شاخص 23/497 < 05/0 یا 2-1 بین 2χکاي مجذور

RMSEA 08/0 < 074/0 یانس خطاي تقریب ریشه دوم وار CFI 9/0> 92/0شاخص برازش تطبیقی

NFI 80/0 > 85/0 شاخص برازش هنجار شده NNFI 80/0 > 91/0شاخص نرم نشده برازش IFI 90/0 > 92/0شاخص برازندگی فزاینده

RMR 05/0> 14/0مجذور پس ماندها GFI 85/0 > 82/0شاخص نیکویی برازش

AGFI 80/0 > 78/0ص نیکویی برازش اصالح شده شاخ

- شود که مدل اندازه، مشاهده می2هاي برازندگی در جدول با توجه به مقادیر گزارش شده شاخص

در این پژوهش به منظور . محیطی، از برازش مناسب و قابل قبولی برخوردار استگیري پایداري زیستطی، از بارهاي عاملی استاندارد شده، انحراف استاندارد، مقدار محیگیري پایداري زیستبررسی مدل اندازه

t و مقدارα شودمشاهده می 3استفاده شد که در جدول .

Dow

nloa

ded

from

ser

d.kh

u.ac

.ir a

t 19:

45 IR

ST

on

Mon

day

Mar

ch 9

th 2

020

[ D

OI:

10.1

8869

/aca

dpub

.ser

d.4.

12.1

15 ]

124 ...الگوي سنجش پایداري محیط

داري مدلبارهاي عاملی استاندار شده به همراه سطح معنی): 3(شکل شماره

Dow

nloa

ded

from

ser

d.kh

u.ac

.ir a

t 19:

45 IR

ST

on

Mon

day

Mar

ch 9

th 2

020

[ D

OI:

10.1

8869

/aca

dpub

.ser

d.4.

12.1

15 ]

12، پیاپی 2فصلنامه اقتصاد فضا و توسعه روستایی، سال چهارم، شماره 125 یپی

بارهاي عاملی استاندارد شده و سطح معناداري): 3(جدول شماره t p-value α انحراف استاندارد بارهاي عاملی استاندارد شده نشانگرها هاهساز

هاي اجراي طرح -محیطی در زیست

روستا

G1 76/0 - - - 77/0 G2 66/0 11/0 63/7 *000/0

G3 72/0 14/0 14/8 *000/0

مشارکت و همکاري - تمامی اهالی روستا

C1 70/0 - - -

67/0 C2 51/0 092/0 28/6 *000/0 C3 34/0 11/0 25/4 *000/0 C4 67/0 089/0 13/8 *000/0

وجود افراد، نهادهاي -هاي محلی و سازمان

دولتی حامی محیط زیست

B1 46/0 - - -

56/0 B2 44/0 14/0 07/4 *000/0 B3 48/0 11/0 29/4 *000/0 B4 68/0 15/0 02/5 *000/0

وجود اعتقادات و -هاي زیست باور

محیطی

F1 69/0 - - - 66/0 F2 58/0 14/0 28/6 *000/0

F3 50/0 13/0 53/5 *000/0 هاي دادن آموزش -

الزم در زمینه پیامد اقدامات مخرب زیست

محیطی

H1 76/0 - - -

70/0 H2 68/0 15/0 12/7 *000/0

H3 57/0 14/0 29/6 *000/0

وجود تجربیات قبلی -ومی زیست و دانش ب

محیطی در روستا

D1 46/0 - - -

65/0

D2 51/0 13/0 71/4 *000/0 D3 31/0 11/0 40/3 *000/0 D4 49/0 16/0 59/4 *000/0 D5 06/0 - 13/0 79/0- ns

D6 66/0 14/0 35/5 *000/0 D7 60/0 14/0 12/5 *000/0

01/0داري در سطح معنی **

ها و سطح ، مقادیر بارهاي عاملی نشانگرهاي هر یک از سازه3ل شماره و شک 3در جدول شماره توان اظهار بنابراین می. در تحلیل عاملی مرتبه دوم آورده شده است tمعناداري آن با توجه به مقدار

هاي این بدان مفهوم است که شاخص. اندها به درستی در محل خود قرار گرفتهداشت که تمامی شاخص tبه عبارت دیگر، مقدار . دهداده با زیربناي مفهومی تحقیق، تطابق قابل قبولی را نشان میمورد استف

D5به غیر از شاخص (دار هستند معنی01/0بودند و لذا در سطح 96/1هاي مورد نظر، باالتر از شاخص- ي بر روي سازهدارطور که بیان شد، نشانگرها داراي بارهاي عاملی معنیهمان). دار نشده استکه معنی

هاي خود بوده دار با سازهطور کلی نتیجه آنکه، نشانگرها داراي تعامل معنیبه. هاي مربوط به خود هستند

Dow

nloa

ded

from

ser

d.kh

u.ac

.ir a

t 19:

45 IR

ST

on

Mon

day

Mar

ch 9

th 2

020

[ D

OI:

10.1

8869

/aca

dpub

.ser

d.4.

12.1

15 ]

126 ...الگوي سنجش پایداري محیط

در مرحله بعد، بر اساس ضرایب . سازه معتبر دانست 6توان براي سنجش این ها را میو تمام شاخصبندي و توان به رتبهشود، میانجام می tار ها که با استفاده از مقدبارهاي عاملی و مقدار معناداري آن

محیطی در مدل تحقیق به گانه تشکیل دهنده پایداري زیستهاي ششتعیین سهم هر یک از سازههاي مرتبه اول در تشکیل سازه مرتبه دوم بر اساس بندي اثر سازه، رتبه4در جدول . صورت مجزا پرداخت

ها نشان داده شده و بارهاي عاملی هر یک از عامل tبا مقدار محیطی همراهبار عاملی در پایداري زیست، نشانگرهاي مورد مطالعه در مدل تحقیق اثر خود را 4بر اساس نتایج تحلیل عاملی تأییدي جدول . است

سازه تشکیل دهنده 6ساختار مدل حاضر با توجه به معناداري هر . دهندبه شکل معناداري نشان میها از نظر آماري محیطی، داراي زیر بناي قابل قبولی براي پذیرش ارتباط بین سازهسنجش پایداري زیست

. است

محیطیهاي مرتبه اول در تشکیل سازه مرتبه دوم براساس بار عاملی پایداري زیستبندي اثر سازهرتبه): 4(جدول شماره tمقدار بار عاملی انحراف استاندارد سازه مرتبه اول بر سازه مرتبه دوم رتبه

1 CT 10/0 01/1 **13/10 2 DT 16/0 91/0 **75/5 3 FT 10/0 85/0 **21/8 4 BT 16/0 83/0 **27/5 5 GT 092/0 69/0 **57/7 6 HT 094/0 66/0 **01/7 درصد 01/0داري در سطح معنی **

گیرينتیجه) 5

محیطی در هاي زیستاجراي طرح(گانه شان داد که عوامل ششنتایج حاصل از تحلیل عاملی تأییدي نهاي دولتی حامی روستا، مشارکت و همکاري تمامی اهالی روستا، وجود افراد، نهادهاي محلی و سازمان

هاي الزم در زمینه پیامدهاي محیط زیست، وجود اعتقادات و باورهاي زیست محیطی، دادن آموزشدر ) محیطی در روستات، وجود تجربیات قبلی و دانش بومی زیستاقدامات مخرب علیه محیط زیس

- در واقع مدل طراحی شده براي سنجش پایداري زیست. محیطی موثر استسنجش پایداري زیست

در زیر، هر یک از عوامل با . دست آمده از این تحقیق، مورد تأیید قرار گرفتهاي بهمحیطی بر اساس داده .گیردمحیطی دارند، مورد بحث قرار میدر پایداري زیست توجه به تربیت اهمیتی که

- هاي الزم و ضروري براي دستیابی به پایداري زیستمشارکت و همکاري تمامی اهالی روستا از سازه

ترین عنوان یکی از مهممحیطی روستایی است که در این تحقیق بر اساس تحلیل عاملی تأییدي نیز بهدر این خصوص شایان ذکر . محیطی روستایی مورد تأیید قرار گرفتتهاي سنجش پایداري زیسشاخص

Dow

nloa

ded

from

ser

d.kh

u.ac

.ir a

t 19:

45 IR

ST

on

Mon

day

Mar

ch 9

th 2

020

[ D

OI:

10.1

8869

/aca

dpub

.ser

d.4.

12.1

15 ]

12، پیاپی 2فصلنامه اقتصاد فضا و توسعه روستایی، سال چهارم، شماره 127 یپی

وجود مشارکت و همکاري دیرینه مردم؛ همکاري و مشارکت دهیار، "است که این سازه با نشانگرهاي "هاي محیط زیست؛ و مشورت همگانی در حل مشکالت محیطیشورا و بسیج؛ عضویت زنان در گروه

ع این سازه به عنوان یکی از فاکتورهاي بسیار مهم سنجش پایداري در واق. مورد سنجش قرار گرفت SWOTبا استفاده از تجزیه و تحلیل ) 1389(در همین رابطه، گلشیري و سرایی . شودمحسوب می

یکی از راهبردهایی که این . راهبردهاي توسعه پایدار زیست محیطی را در قالب یک الگو ارائه دادندکنند، توسعه مشارکت عمومی در فرایند توسعه، حفاظت، احیا و آن اشاره میمحققان در این مدل به

ها آمده است، طور که در یافتهچنین، همانهم. محیطی استبرداري پایدار منابع طبیعی و زیستبهرهمحیطی حضور و مشارکت تمامی اهالی و نهادها را خواستار است و مختص به قشر خاصی پایداري زیست

عبارتی تا زمانی که تمام اهالی احساس مسوولیت نسبت به مشارکت و حفظ محیط زیست خود به. نیستاحمدوند و (بطور مثال، در مطالعات متعددي . محیطی تحقق نخواهد یافتنداشته باشند، پایداري زیست

هايبه اهمیت نقش و مشارکت زنان در فعالیت) Masika & Joekes, 1997: 9؛ 3: 1389نوري پور، در همین رابطه، مطالعه . پایداري محیطی، مدیریت و کاهش اثرات منفی منابع طبیعی تاکید دارند

نشان داد که وجود مشارکت و همکاري عمومی بین روستاییان از جمله نقطه قوت ) 77: 1392(صفاري .مربوط به مدیریت مخاطرات زیست محیطی ناشی از سوء مدیریت پسماند است

هاي سنجش محیطی در روستا به عنوان یکی از شاخصو تجربیات قبلی زیستوجود دانش بومی در این مطالعه، این سازه با . محیطی است که توسط تحلیل عاملی تأییدي تأیید شدپایداري زیست

کارگیري دانش بومی در تجربه پیامدهاي مخرب استفاده از کودهاي شیمیایی؛ به"استفاده از نشانگرهاي محیطی افراد هاي بومی؛ جلوگیري از اقدامات مخرب زیستآفات؛ اهمیت حفظ بعضی از دام زمینه کنترل

محیطی حاصل بیرونی؛ پی بردن به ارزش و اهمیت اقتصادي منابع طبیعی روستا؛ تجربه پیامدهاي زیست هاي حیوانی منقرض شده بهاز عدم رعایت اصول صحیح فنی کشت براي ساکنان روستا؛ و احیاي گونه

در همین راستا، بر اساس نظر فلدمن و ولش، دانش بومی، . شودسنجیده می "منظور تعادل اکوسیستمهاي کنند و تحت تأثیر ویژگیهاي واقعی کسب میدانشی است که افراد از طریق تجربه در موقعیت

دیگر این دانش و تجربیات از نسلی به نسل). 34: 1385پور، جمعه(طبیعی و اجتماعی محیط است شود و رفته رفته رشد کرده، و در طول زمان مورد آزمایش قرار گرفته، و با محیط زیست منتقل می

بنابراین لزوم توجه به دانش بومی به ویژه در ). 14: 1381عمادي و امیري اردکانی، (سازگار شده است ک به دانش رسمی، از پیش آشکار شده و روي آوردن به آن، براي کم توسعه مناطق روستایی، بیش

هاي بومی رو، اهالی روستاي شروینه بر این باورند از آنجا که روشاز این. استضروري تشخیص داده شدهاین درك و . برخاسته از محیط طبیعی منطقه است، براي مدیریت محیط و منابع طبیعی مناسب هستند

لذا با . اند، ایجاد شده استست آوردهباور در پی تجربیات ناگواري که از اقدامات مخرب محیط زیست بد

Dow

nloa

ded

from

ser

d.kh

u.ac

.ir a

t 19:

45 IR

ST

on

Mon

day

Mar

ch 9

th 2

020

[ D

OI:

10.1

8869

/aca

dpub

.ser

d.4.

12.1

15 ]

128 ...الگوي سنجش پایداري محیط

محیطی را به مراجعه به دانش پیشینیان خود، راهکارهایی را استفاده کردند که حفاظت و پایداري زیست .همراه داشته است

از دیگر عواملی که زمینه را براي توسعه پایدار زیست محیطی فراهم آورده است، وجود اعتقادات و باشد که در این تحقیق نیز بر اساس تحلیل عاملی محیطی در مردم روستا میتزیس) اخالقیات(باورها

محیطی روستایی مورد تأیید قرار هاي سنجش پایداري زیستترین شاخصتأییدي، به عنوان یکی از مهمممنوعیت اعتقادات مذهبی براي کشتن پرندگان؛ ممنوعیت اعتقادات "این سازه توسط نشانگرهاي . گرفت

. محیطی را سنجیدپایداري زیست "براي بریدن درختان؛ و وجود باورها در صدمه زدن به طبیعتمذهبی در راستاي نتایج بدست آمده، باید خاطر نشان کرد که این عقاید و باورها نقش کلیدي در پایداري

طرفداران بسیاري از . محیطی روستا داشته است که نتایج این تحقیق نیز دلیلی بر این مدعا استزیستباید از جامعیت برخوردار باشند، محیطی نه تنها هاي زیستمحیط زیست، بر این اعتقادند که سیاست

هاي فرهنگ دینی و اخالقیاتی هستند که زیربناي ها مستلزم حمایتگونه سیاستبلکه اجراي اینتقدند که اخالق مذهبی گیرد که اینان معاین عقیده از آنجا سرچشمه می. باشندهاي محیطی میحفاظت

نقش تاریخی در حفاظت از محیط زیست دارد و از دست دادن ارتباط معنوي با طبیعت، حفاظت آن را بیان ) 1383(نیا در این رابطه، توحیدي). 1: ب 1387محمدي آشنانی و همکاران، (دشوار نموده است

صاد کالسیک به انسان و سعادت دارد که مشکالت زیست محیطی، حاصل نوع نگاه ارزشی مکتب اقتمیشود که در هاي ارزشی و اخالقی ایجاد نمیاوست و حل این مشکالت جز در سایه تجدیدنظر در قضاوت

- تواند بستر مناسبی را براي جلوگیري از لطمات زیستاین میان مبانی ارزشی نظام اقتصادي اسالم، می

هاي که سازه) 1391(زاده و زمانی اي تحقیق منتیهچنین در این زمینه، یافتههم. محیطی فراهم آوردمحیطی زارعان را مورد بررسی قرار دادند، نشان داد که هنجارهاي اخالقی و موثر بر رفتارهاي زیست

محیطی دهی نگرش پایداري زیستهنجارهاي ذهنی از جمله عواملی است که بیشترین تأثیر را در شکل- طور معناداري، توسط مالحظات اخالقی تعیین میمحیطی بهیستهاي زبه عبارت دیگر، نگرش. دارد

محیطی تأکید دارد، هاي مذهبی در مدیریت زیستنیز که بر نقش ارزش )2010( 1اوگانکن مطالعه. شوند . کنددست آمده از این تحقیق را تأیید میهنتایج ب

ت در روستا از مواردي است که زیسهاي دولتی حامی محیطها، نهادهاي محلی و سازمانوجود گروهنتایج تحلیل عاملی تأییدي نشان داد که این سازه براي . محیطی استبسترساز توسعه پایدار زیست

یافته مزبور توسط مطالعات . محیطی مناسب است و مورد تأیید قرار گرفتسنجش پایداري زیستهاي این محققان، دستیابی به توسعه فتهبر اساس یا. نیز تأیید شد) 2008(و ثادوق وانی ) 1381(حسینی

ها و ساختارهاي به بیانی، نیاز به تشکل. محیطی، نیازمند فعالیت موسسات محلی استپایدار زیست 1 Ogunkan

Dow

nloa

ded

from

ser

d.kh

u.ac

.ir a

t 19:

45 IR

ST

on

Mon

day

Mar

ch 9

th 2

020

[ D

OI:

10.1

8869

/aca

dpub

.ser

d.4.

12.1

15 ]

12، پیاپی 2فصلنامه اقتصاد فضا و توسعه روستایی، سال چهارم، شماره 129 یپی

هاي وسیع و گسترده دولت در امر حفاظت از منابع طبیعی به شدت مردمی به عنوان مکمل برنامه سازمان یافتهي واالي حفاظت هاي فرهنگی، اجتماعی و دینی حاکم بر جامعه، بتوان انگیزهشود تا با اتکا به ارزشاحساس می

به . از منابع طبیعی را در بین اقشار مختلف جامعه تقویت نموده و مشارکت آنان را به این امر خطیر جلب نموداست محیط هاي آموزشی براي حفظ و حرتوان به نقش بسیار مهم شورا و بسیج در تشکیل کالسعنوان مثال می

هاي یاریگران و ایمنی؛ نقش کلیدي امام جمعه و بسیج؛ نقش حضور گروه"این سازه با نشانگرهاي . اشاره کرد . محیطی را سنجیدپایداري زیست "هاسنتی ارباب در روستا؛ و وجود شوراي روستا و محله

اجراي "که توسط نشانگرهاي هاي زیست محیطی در روستانتایج تحلیل عاملی نشان داد که سازه اجراي طرح، سنجیده شدند، براي سنجش "طرح آبخیزداري؛ اجراي طرح ورمی کمپوست؛ و اجراي طرح صیانت از جنگل

در این مورد باید اذعان داشت که با . محیطی مناسب تشخیص داده شد و مورد تأیید قرار گرفتپایداري زیستها یکی از گونه طرحهاي توسعه، اجراي اینروستاها و طرح توجه به حساسیت غیر قابل انکار نقش محیط طبیعی

- به عبارتی موفقیت اجرایی طرح. محیطی داشته استموثرترین اقداماتی است که نقش مهمی در پایداري زیست

مظفر و همکاران، (تحقیقات متعددي . ها در ارتباط استمحیطی آناي و عمرانی با اثرات زیستهاي توسعهنشان ) 1389؛ گلشیري اصفهانی و سرایی، 1389؛ مطیعی لنگرودي و یاري، 1381ان و همکاران، ؛ صفایی1387

- این بدان علت است که می. اندمحیطی را به بار آوردهاي، اثرات منفی زیستهاي توسعهدادند که اجراي طرح

ر حالی است که طراحان و ها حاصل مطالعات متخصصان مختلف باشد، این دگونه طرحبایست تدوین و اجراي اینهمین امر پیامدهاي ناگواري را براي . کنندها بر اساس اطالعات موجود و مشاهدات سطحی عمل میمجریان طرح

نشان داد که از ) 88: 1389(بطور مثال، نتایج مطالعه گلشیري اصفهانی و سرایی . محیط زیست به همراه دارد- بنابراین می. هاي آبخیزداري استنطقه گندمان، کمبود فعالیتجمله نقاط ضعف پایداري زیست محیطی در م

اي و با هدف کاهش فقر، بهبود وضعیت اشتغال، و تأمین هاي توسعهگونه استنباط کرد که اجراي پروژهتوان اینها اثرات غذاي مورد نیاز کشور، هر چند از طرفی منافعی را براي کشور به ارمغان آورده است، اما اغلب آن

هاي به نحوي که موجب تخریب. اندها و جوامع انسانی و محیطی پیرامون داشتهنامطلوبی بر محیط، زیست بوم . ناپذیر محیطی و اجتماعی در بسیاري از نواحی کشور شده استجبران

محیطی، توسط نشانگرهایی مانند ي پیامدهاي مخرب زیستهاي آموزشی در زمینهي برگزاري کالسسازه هاي آموزشی و ترویجی براي زیست محیطی براي زنان؛ برگزاري کالس–هاي آموزشیزاري کالسبرگ"

نتیجه تحلیل عاملی تأییدي نشان . سنجیده شد "بزرگساالن؛ و ارائه مطالب زیست محیطی به دانش آموزان روستاان داشت که یکی از در این خصوص باید اذع. داد که این سازه براي سنجش پایداري زیست محیطی مناسب است

محیطی، تربیت و آموزش نیروي انسانی با نگرش زیست هاي زیستراهکارهاي مطلوب جهت فائق آمدن بر چالشاین بدان مفهوم است که نیروي انسانی آموزش دیده به مثابه رهبران . محیطی مطلوب و منطبق بر پایداري است

توانند تأثیرات بلند مدتی بر حفاظت از محیط زیست گردند که میفکري و فرهنگ ساز هر جامعه محسوب میو عباسپور و ) 1999( 1در این زمینه، لیچتنبرگ و زیمرمان). 2: 1389احمدوند و نوري پور، (داشته باشند

1 Lichtenberg & Zimmerman

Dow

nloa

ded

from

ser

d.kh

u.ac

.ir a

t 19:

45 IR

ST

on

Mon

day

Mar

ch 9

th 2

020

[ D

OI:

10.1

8869

/aca

dpub

.ser

d.4.

12.1

15 ]

130 ...الگوي سنجش پایداري محیط

. محیطی تأثیرگذار استمعتقدند که دریافت دانش و اطالعات از منابع مختلف بر رفتار زیست) 1382(همکاران محیطی تاکید دارند هاي رسمی و غیررسمی در مورد رفتارهاي زیستو همکاران نیز بر آموزشهم چنین فنتون

هاي هاي بدست آمده از این تحقیق که کالسنتایج این محققان، با یافته). 64: 1391زاده و زمانی، منتی( .مخوانی داردکند، همحیطی محسوب میاي کلیدي براي سنجش پایداري زیستآموزشی را به عنوان سازه

توان اظهار کرد که عوامل متعددي در پایداري در پایان، با توجه به نتایج بدست آمده از این تحقیق، میتوان این پایداري محیطی را محیطی روستاي شروینه دخالت دارند که با تقویت هر یک از این عوامل میزیست

:گردددر این رابطه، پیشنهادهاي زیر ارائه می. داد تداوم بخشید و به سایر مناطق روستایی کشور نیز تعمیماین . محیطی مد نظر قرار گیردهاي زیستریزي پروژهمشارکت همه جانبه روستاییان در تمام مراحل برنامه −

. باشدزیست در حیات اقتصادي و اجتماعی میها از اهمیت محیطمشارکت مستلزم آگاهی و شناخت آنهاي مختلف و بخصوص به توانمندسازي آنان در عرصه چیزي به اقدامات فرهنگی راز ه انگیزه مشارکت بیش . زندگی وابسته است

.محیطی شناسایی و تقویت گرددهاي بومی و تجارب محلی به منظور پایداري زیستروش −

ها توسط هاي محلی و مدیریت این طرحاجراي طرح هاي زیست محیطی با استفاده از شناسایی ظرفیت − .خصصان علوم مختلف و افراد محلی صورت گیردمت

این آگاهی در سایه . آگاهی در مورد اهمیت حفاظت منابع طبیعی در میان روستاییان توسعه پیدا کند −چنین تماس با هم. شودها ایجاد میها و گردهماییمحیطی در قالب سمینارها، کنفرانسهاي زیستآموزش

تواند نقش مهمی در ارتقاء سطح هاي عمومی و انبوهی میرسانه محیطی مانندمنابع اطالعاتی زیست . محیطی افراد و آحاد جامعه داشته باشداطالعات و دانش زیست

هاي اعتقادات و باورهایی که در رابطه با حفظ محیط زیست در منطقه وجود دارد، شناسایی و این آموزه − . هاي مربوطه تقویت شوداخالقی از طریق آموزش

محیطی که توسط افراد محلی اداره شود و تشویق اهالی به هاي دولتی و غیر دولتی زیستاد تشکلایج − .محیطی افراد محلی بسیار موثر استهاي زیستدهی نگرشها که در شکلعضویت در این تشکل

تشکر و قدردانی

چنین جناب آقاي وستا، و همنویسندگان مقاله از جناب آقاي قیطولی، دهیار محترم روستاي شروینه، اهالی ر . مهندس نعمت اله شیري به خاطر حمایت و همکاري در اجراي این تحقیق، کمال تشکر و قدردانی را دارند

منابع) 6

محیطی دانشجویان کشاورزي دانشگاه هاي زیستنگرش، )1389(احمدوند، مصطفی و مهدي نوري پور، - .14- 1، صص 2، شماره 6جلد . کشاورزيعلوم ترویج و آموزش تحلیل جنسیتی،: یاسوج

Dow

nloa

ded

from

ser

d.kh

u.ac

.ir a

t 19:

45 IR

ST

on

Mon

day

Mar

ch 9

th 2

020

[ D

OI:

10.1

8869

/aca

dpub

.ser

d.4.

12.1

15 ]

12، پیاپی 2فصلنامه اقتصاد فضا و توسعه روستایی، سال چهارم، شماره 131 یپی

بندي مسائل توسعه روستایی با تاکید بر دیدگاه روستاییان، اولویت، )1391(پورطاهري، مهدي و رضا نعمتی، -، 2، پیاپی 2، شماره 1، اقتصاد فضا و توسعه روستایی، سال بخش مرکزي شهرستان خرم آباد: مطالعه موردي

.128-113صص .176-157، صص 2جستارهاي اقتصادي، شماره . اخالق، اقتصاد و محیط زیست ،)1383(قاسم، توحیدي نیا، ابوال -دهستان : هاي روستایی، موردیابی محل دفن بهداشتی زبالهمکان، )1392(جاللیان، حمید و حسین دادگر، -

. 114-97، صص 6، پیاپی 4، شماره 2، اقتصاد فضا و توسعه روستایی، سال قلعه دره سی شهرستان ماکو

هاي کویر، و هاي کرانهدستاورد دانش و فرهنگ بومی زیستگاه) قنات(کاریز ، )1385(پور، محمد، جمعه - . 63- 27، صص 33فصلنامه علوم اجتماعی، شماره برداري پایدار از آن،هاي وابسته به آن در ایران و بهرهنظام

غیر دولتی حفاظت از محیط زیست و منابع هايسنجی ایجاد سازمانامکان، )1381(حسینی، سید محسن، - .114-105، صص 31، محیط شناسی، شماره طبیعی

، صص 3، شماره 1پیک نور، سال محیطی مراتع در توسعه پایدار،بررسی نقش زیست، )1382(رحیمی، حسین، -49-57.

مطالعه موردي : رمدیریت اجتماعی مناطق روستایی و کاهش فق، )1388(صابري فر، رستم و صدیقه قیصاري، - . 36-15، صص 2، شماره 12روستا و توسعه، سال روستاهاي منطقه حسین آباد غیناب سربیشه،

تحلیل مخاطرات زیست محیطی و راهبردهاي مدیریت پسماند در نواحی روستایی، ، )1392(صفاري، امیر، -، 1، شماره 2روستایی، سال ، اقتصاد فضا و توسعه دهستان اجارود مرکزي، شهرستان گرمی: مطالعه موردي

.91- 71، صص 3پیاپی

ارزیابی اثرات محیط زیستی توسعه در شمال ،)1381(صفاییان، نصرت اله، مریم شکري و بهمن جباریان امیري، - .8-1، صص 30محیط شناسی، شماره ایران با مدل تخریب،

-یابی اثرات فرهنگی و روانارز، )1382(عباسپور، مجید، حسن احدي، محمود محمودي و نرگس کارگري، -

علوم ،هاي آموزش کوتاه مدت کاهش مصرف انرژي و حفاظت محیط زیست براي عموم مردمشناختی دوره . 17-1، صص 19، شماره و تکنولوژي محیط زیست

، 1، شماره 9روستا و توسعه، سال ضرورتی در فرایند توسعه و ترویج،: دانش بومی، )1385(عربیون، ابوالقاسم، - .136-81ص ص

تلفیق دانش بومی و دانش رسمی؛ ضرورتی در ، )1381(عمادي، محمد حسین و محمد امیري اردکانی، - .26-11، صص 37اقتصاد کشاورزي و توسعه، سال دهم، شماره .دستیابی به توسعه پایدار کشاورز

و AMOS ،LISRELي هاباکاربرد برنامه(سازي معادله ساختاري اي برمدلمقدمه ،)1388( حید،قاسمی، و -EQS(، 191-173. تهران انتشارات جامعه شناسان، چاپ اول.

محیطی با مدل سازي توسعه پایدار زیست، )1390(گراوندي، شهپر، عبدالحمید پاپ زن و نشمیل افشار زاده، -ماره مسکن و محیط روستا، ش، )روستاي شروینه شهرستان جوانرود: مورد مطالعه(استفاده از تئوري بنیانی

.78-67، صص 136

Dow

nloa

ded

from

ser

d.kh

u.ac

.ir a

t 19:

45 IR

ST

on

Mon

day

Mar

ch 9

th 2

020

[ D

OI:

10.1

8869

/aca

dpub

.ser

d.4.

12.1

15 ]

132 ...الگوي سنجش پایداري محیط

محیطی روستا با ریزي راهبردي نظام زیستبرنامه، )1389(گلشیري اصفهانی، زهرا و محمدحسین سرایی، -، 1هاي روستایی، سال پژوهش ،)بخش گندمان، شهرستان بروجن: مطالعه موردي( SWOTتجزیه و تحلیل

. 98-73، صص 4شماره

پیشنهاد فرآیند تطبیقی ، )الف 1387(شنانی و الهام حسنی، محمدي آشنانی، محمد حسین، علی محمدي آ -، شماره 11روستا و توسعه، سال ي پایدار روستایی در ایران، زیست جهت توسعهریزي محیطارزیابی و برنامه

.100- 77، صص 1

زیست با تلفیق اخالق محیط، )ب1387(محمدي آشنانی، محمد حسین، علی محمدي آشنانی و الهام حسنی، -، 3اخالق در علوم و فناوري، سال زیست براي دستیابی به توسعه پایدار،رهیافت ارزیابی راهبردي محیط

.9- 1، صص 4و 3شماره

ریزي توسعه فیزیکی زیست و برنامهحفاظت محیط، )1389(مطیعی لنگرودي، سید حسن و ارسطو یاري، -، صص 39، شماره 21ریزي محیطی، سال فیا و برنامهجغرا هاي هادي روستایی،روستا با تأکید بر ارزیابی طرح

45-60.

ارزیابی اثرات ، )1387(مظفر، فرهنگ، سیدباقر حسینی، محمد سلیمانی، عباس ترکاشوند و علی اکبر سرمدي، - .32- 11، صص 3، شماره 5علوم محیطی، سال زیست روستاهاي ایران، هاي هادي بر محیطاجراي طرح

علوم محیطی زارعان شهرستان شیراز،تدوین مدل رفتار زیست، )1391(محسین زمانی، زاده، میثم و غالمنتی - . 75-63، صص 2، شماره 8ترویج و آموزش کشاورزي، جلد

- Bartlett, J. E., J. W. Koterlik, and Ch. C. Higgins, (2001), Organizational Research: Determining Appropriate Sample Size in Survey Search, Information Technology, Learning, and Performance Journal, Vol. 19, No. 1, pp. 43-50.

- Lichtenberg, E, and R. Zimmerman, (1999), Information and Farmers’ Attitudes about Pesticides, Water Quality, and Related Environmental Effects, Agriculture, Ecosystems & Environment, Vol. 73, No. 3, p. 227-236.

- Masika, R. and S. Joekes, (1997), Environmentally Sustainable Development and Poverty: A Gender Analysis, BRIDGE (development - gender). Institute of Development Studies. The Gender Equality Unit, Swedish International Development Cooperation Agency (Sida), Report No 52, p. 1-16.

- Ogunkan, D. V., (2010), Religious Value: An Instrument for Sustainable Environmental Management in Nigeria, Global Journal of Human Social Science, Vol. 10, No. 3, p 25-30.

- Sadough Vanini, H., H. Hadi Veisi, and A. A. Alipour, (2008), Appraisal of Attitudes toward Sustainable Development, Environmental Sciences, Vol.6, No.1, p 131-140.

- Todman, J., and P. Dugard, (2007), Approaching Multivariate Analysis: An Introduction for Psychology, Psychology press.

- Vieira, A. L., (2011), Interactive LISREL in Practice: Getting Started with a SIMPLIS Approach, Springer.

Dow

nloa

ded

from

ser

d.kh

u.ac

.ir a

t 19:

45 IR

ST

on

Mon

day

Mar

ch 9

th 2

020

[ D

OI:

10.1

8869

/aca

dpub

.ser

d.4.

12.1

15 ]