Editör:İbrahim H. Diken

Özel Eğitime Gereksinimi Olan Öğrenciler ve

ÖZEL EĞİTİM

13. Baskı

Editör: Prof. Dr. İbrahim H. Diken

Özel Eğitime Gereksinimi Olan Öğrenciler veÖZEL EĞİTİM

ISBN 978-605-5885-26-710.14527/9786055885267

Kitap içeriğinin tüm sorumluluğu yazarlarına aittir.

© 2016, Pegem AkademiBu kitabın basım, yayın ve satış hakları

Pegem Akademi Yay. Eğt. Dan. Hizm. Tic. Ltd. Şti’ye aittir.Anılan kuruluşun izni alınmadan kitabın tümü ya da bölümleri,kapak tasarımı, mekanik, elektronik, fotokopi, manyetik, kayıtya da başka yöntemlerle çoğaltılamaz, basılamaz, dağıtılamaz.

Bu kitap T.C. Kültür Bakanlığı bandrolü ile satılmaktadır.Okuyucularımızın bandrolü olmayan kitaplar hakkında

yayınevimize bilgi vermesini ve bandrolsüz yayınlarısatın almamasını diliyoruz.

1. Baskı: Ekim 2008, Ankara13. Baskı: Ekim 2016, Ankara

Yayın-Proje: Elif BultanDizgi-Grafik Tasarım: Didem Kestek

Kapak Tasarımı: Pegem Akademi

Baskı: Sarıyıldız Matbaacılık Ltd. Ştiİvogsan Ağaç İşleri Sanayi Sitesi 523. Sk. No:31

Yenimahalle-ANKARA(0312 395 99 94)

Yayıncı Sertifika No: 14749Matbaa Sertifika No: 23593

İletişim

Karanfil 2 Sokak No: 45 Kızılay / ANKARAYayınevi 0312 430 67 50 - 430 67 51

Yayınevi Belgeç: 0312 435 44 60Dağıtım: 0312 434 54 24 - 434 54 08

Dağıtım Belgeç: 0312 431 37 38Hazırlık Kursları: 0312 419 05 60

İnternet:www.pegem.netE-ileti: pegem@pegem.net

iii

ÖNSÖZ

“Her birey bir değerdir” söylemi, eğitsel sistem içerisinde benzerlik ve farklılığı ile öğretimin bireyselleştirilmesi ve eğitimin, öğrenci için nitelikli hâle getirilmesi yaklaşımını gündeme getirmiştir. Benzerlik ve farklılıkları ile genel eğitim sürecinin yanında ek des-teklere ya da özel eğitime gereksinim duyan öğrencilerimiz ile ilgili öğretmen, uzman, anne, baba, diğer yetişkin ve akranların bilgi ve beceri ile donatılması toplumsal açıdan nitelikli eğitim sürecini de beraberinde getirecektir. İşte bu amaç için hazırlanan bu kitap, özel gereksinimi olan öğrencileri ve bu öğrencilerin eğitsel süreçlerini, giriş düze-yinde güncel bilgiler ile tanıtmayı hedeflemektedir. Kitap, özel eğitime gereksinimi olan öğrenciler ile çalışacak öğretmen adayları, çalışan öğretmen, uzman, diğer destek per-soneli, anne ve babalara yöneliktir.

Kitabın ana hedefi, okuyucuyu farklı özel eğitim gereksinimi olan öğrenciler ve bu öğrencilerin eğitsel süreçleri hakkında güncel bilgiler ile donatmaktadır. Böyle güncel, donanımlı ve nitelikli bir kitabı ortaya çıkarmak için kitaba alanında uzman 5 farklı üni-versiteden 14 akademisyen katkıda bulunmuştur. Kitap toplam 15 üniteden oluşmak-tadır. İlk beş bölüm özel eğitime gereksinimi olan öğrencilerin eğitsel süreçleri hakkında genel bilgiler içeren üniteleri kapsamaktadır. Birinci ünite, özel eğitime gereksinim du-yan çocuklar ve özel eğitim süreci hakkında, bilgiler sunarken; ikinci ünite, özel eğitimde değerlendirme hakkındadır. Üçüncü ünite, bireyselleştirilmiş eğitim programı ve öğreti-min bireyselleştirilmesi konusunda okuyucuyu bilgilendirmekte; dördüncü ünite, kay-naştırma ve destek özel eğitim hizmetlerini kapsamaktadır. Özel eğitime gereksinimi olan öğrenciler hakkındaki ünitelere geçmeden önce ise, beşinci ünitede özel eğitimde farklı türde özel eğitime gereksinimi olan öğrenciler anlatılmaktadır. Altıncı ünite zihinsel yetersizliği, yedinci ünite işitme yetersizliği, sekizinci ünite görme yetersizliği, dokuzuncu ünite fiziksel/süreğen hastalığı olan öğrenciler hakkında güncel bilgiler sunmaktadır. Ayrıca, onuncu ünite dil ve konuşma bozukluğu, onbirinci ünite öğrenme güçlüğü, oni-kinci ünite duygu davranış bozukluğu, onüçüncü ünite otistik bozukluğu, ondördüncü ünite çoklu yetersizliği olan öğrenciler hakkında bilgiler sunarken; onbeşinci ünite, üstün zekâlı öğrencileri kapsamaktadır.

Kitabın 5. baskısı ile birlikte bu kitabı kullanarak ders verecek öğretim elemanı ar-kadaşlara yardımcı olacağını düşündüğümüz her bölüme ait power point sunuları hazırladık. Power point sunularının yer aldığı CD, kitap ile birlikte verilmektedir. Umarız bu çalışmamız ile öğretim elemanı arkadaşlarımıza katkıda bulunabiliriz.

Kitabın hedef kitlesinde amacına ulaşması dileğiyle, öncelikle kitabı okumaya değer görüp kütüphanesine koymayı düşünen değerli okuyuculara teşekkür ederim. Bu kitabı “kitap” hâline getiren, bilgi ve becerilerini okuyucuyla bu kitap aracılığıyla paylaşan, birlikte çalıştığım değerli akademisyen arkadaşlarıma emekleri için sonsuz teşekkür ederim. Kitabın okuyucuya ulaşmasını sağlayan PEGEM ailesine de ayrıca teşekkürler...

Her bireyin birer değer, her öğrencinin değerli olduğunu düşünerek; değerli öğrenci-lerimizi bu kitap aracılığıyla daha iyi tanıma ve onları nitelikli eğitsel sürece katma dileğiy-le...

Eylül 2015 Prof. Dr. İbrahim H. Diken

Editör

v

ÜNİTELER ve YAZARLARI Ünite 1: Özel Eğitime Gereksinim Duyan Çocuklar ve Özel Eğitim

Prof. Dr. Atilla Cavkaytar, Anadolu Üniversitesi Eğitim Fakültesi

Ünite 2: Özel Eğitimde Değerlendirme Yrd. Doç. Dr. Oğuz Gürsel, Anadolu Üniversitesi Eğitim Fakültesi

Ünite 3: Bireyselleştirilmiş Eğitim Programı (BEP) Hazırlama ve Öğretimin Bireyselleştirilmesi

Prof. Dr. Tevhide Kargın, Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi

Ünite 4: Kaynaştırma ve Destek Özel Eğitim Hizmetleri Prof. Dr. E. Sema Batu, Anadolu Üniversitesi Engelliler Entegre Yüksekokulu

Ünite 5: Aile Eğitimi Prof. Dr. Arzu Özen, Anadolu Üniversitesi Engelliler Araştırma Enstitüsü

Ünite 6: Zihinsel Yetersizliği Olan Öğrenciler Doç. Dr. İlknur Çifci Tekinarslan, Abant İzzet Baysal Üniversitesi Eğitim Fakültesi

Ünite 7: İşitme Yetersizliği Olan Öğrenciler Doç. Dr. Hasan Avcıoğlu, Abant İzzet Baysal Üniversitesi Eğitim Fakültesi

Ünite 8: Görme Yetersizliği Olan Öğrenciler Yrd. Doç. Dr. Oğuz Gürsel, Anadolu Üniversitesi Eğitim Fakültesi

Ünite 9: Fiziksel Yetersizliği / Süreğen Hastalığı Olan Öğrenciler Yrd. Doç. Dr. H. Hakan Uysal, Eskişehir Osmangazi Üniversitesi Tıp Fakültesi

Ünite 10: Dil ve Konuşma Bozukluğu Olan Öğrenciler Prof. Dr. İlknur Maviş, Anadolu Üniversitesi Dil ve Konuşma Bozuklukları Eği-

tim, Araştırma ve Uygulama Merkezi (DİLKOM)

Ünite 11: Öğrenme Güçlüğü Olan Öğrenciler Prof. Dr. Rüya Güzel Özmen, Gazi Üniversitesi Eğitim Fakültesi

Ünite 12: Duygu Davranış Bozukluğu Olan Öğrenciler Doç. Dr. Selda Özdemir, Gazi Üniversitesi Eğitim Fakültesi

Ünite 13: Otizm Spektrum Bozukluğu (OSB) Gösteren Öğrenciler Prof. Dr. İbrahim H. Diken, Anadolu Üniversitesi Engelliler Araştırma Enstitüsü

Ünite 14: Çoklu Yetersizliği Olan Öğrenciler Prof. Dr. Hakan Sarı, Necmettin Erbakan Üniversitesi Ahmet Keleşoğlu Eğitim Fakültesi

Ünite 15: Üstün Zekâlı Öğrencilerin Eğitimi Prof. Dr. Uğur Sak, Anadolu Üniversitesi Eğitim Fakültesi

vii

İÇİNDEKİLER Önsöz ................................................................................................................... iii Bölümler ve Yazarları .......................................................................................... iv İçindekiler .............................................................................................................. v

ÜNİTE 1

ÖZEL EĞİTİME GEREKSİNİM DUYAN ÇOCUKLAR ve ÖZEL EĞİTİM (ss: 1/28)

Giriş ...................................................................................................................... 3 Özel Eğitimde Temel Kavramlar ........................................................................... 3 Özel Eğitime Gereksinim Duyan Çocuklar Kimlerdir? .......................................... 5 Etiketleme ve Kullanılan Dil .................................................................................. 5 Özel Gereksinimi Olan Öğrenci Sayısı Nedir? ...................................................... 7 Özel Eğitim Nedir? ............................................................................................... 9 Özel Gereksinimi Olan Bireylerin Ne Kadarı Özel Eğitim Hizmetlerinden Yararlanabilmektedir? ........................................................................................... 9 Üstünlere Sağlanan Destekler ............................................................................ 10 Sınıflandırma ...................................................................................................... 11 Özel Eğitim Personeli ......................................................................................... 12 Özel Eğitimde Yasal Düzenlemeler .................................................................... 13 Özel Eğitimin Dünü, Bugünü ve Özel Eğitimde Geleceğe İlişkin Eğilimler ......... 16 Özet .................................................................................................................... 25 Kaynakça ............................................................................................................ 26 Değerlendirme Soruları ....................................................................................... 27

ÜNİTE 2

ÖZEL EĞİTİMDE DEĞERLENDİRME (ss: 29/58)

Giriş .................................................................................................................... 31 Özel Eğitimde Değerlendirme ............................................................................. 31 Değerlendirme Sürecinin Adımları / Amaçları ..................................................... 32 Değerlendirme İlkeleri ......................................................................................... 39 Değerlendirme Türleri ......................................................................................... 41 Öğrenci Başarılarının Değerlendirilmesinin Yasal Dayanakları .......................... 48 Sınav Uyarlamaları ............................................................................................. 48 Alternatif Değerlendirme ..................................................................................... 52 Özet .................................................................................................................... 54 Kaynakça ............................................................................................................ 56 Değerlendirme Soruları ....................................................................................... 57

viii

ÜNİTE 3

BİREYSELLEŞTİRİLMİŞ EĞİTİM PROGRAMI (BEP) HAZIRLAMA ve ÖĞRETİMİN BİREYSELLEŞTİRİLMESİ

(ss: 59/88) Bireyselleştirilmiş Eğitim Programı (BEP) Hazırlama ......................................... 61 Bireyselleştirilmiş Eğitim Programı Nedir? .......................................................... 61 Bireyselleştirilmiş Eğitim Programı Hangi Öğrenciler İçin Hazırlanır? ................ 62 Bireyselleştirilmiş Eğitim Programı Kimler Tarafından Hazırlanır? ..................... 63 Bireyselleştirilmiş Eğitim Programının İçeriğinde Neler Yer Alır? ....................... 64 İzleme ve Değerlendirme .................................................................................... 71 Öğretimin Bireyselleştirilmesi .............................................................................. 71 Öğretimin Bireyselleştirilmesi Ne Demektir? ....................................................... 71 Hangi öğrenciler İçin Öğretim Bireyselleştirilir / Uyarlanır? ................................. 72 Öğretimin Bireyselleştirilmesi Neden Gereklidir? ................................................ 73 Öğretimin Bireyselleştirilmesi Neleri İçerir? ........................................................ 73 Özet .................................................................................................................... 84 Kaynakça ............................................................................................................ 86 Değerlendirme Soruları ....................................................................................... 87

ÜNİTE 4 KAYNAŞTIRMA ve DESTEK ÖZEL EĞİTİM HİZMETLERİ

(ss: 89/107) Giriş ..................................................................................................................... 91 Kaynaştırmayla İlgili Yasal Düzenlemeler ........................................................... 91 Kaynaştırma Sınıfında Bulunması Gereken Unsurlar ......................................... 95 Kaynaştırmada İşbirliği Yapacak Ekip Çalışanları .............................................. 98 Uzmanlar Arası İşbirliği ..................................................................................... 101 Özet .................................................................................................................. 104 Kaynakça .......................................................................................................... 105 Değerlendirme Soruları ..................................................................................... 106

ÜNİTE 5

AİLE EĞİTİMİ (ss: 109/134)

Giriş ................................................................................................................... 111 Çocuğun Eğitimine Ailenin Katılımının Önemi .................................................. 111 Özel Gereksinimli Çocuğun Doğumuyla Aile Tepkilerinin Evreleri .................... 112 Özel Gereksinimli Çocuğa Sahip Ailelerin Yapması Gereken Sorumluluklar ... 113 Öğretmenlerin Sahip Olması Gereken Kişiler Arası İletişim Becerileri ............. 116 Ev-Okul İletişiminin Sağlanması ....................................................................... 119 Ailenin Sınıfa Katılımı ........................................................................................ 124 Ailenin Ev Ortamında Çocuğun Eğitimine Katılımı ............................................ 125 Özet .................................................................................................................. 130 Kaynakça .......................................................................................................... 131 Değerlendirme Soruları ..................................................................................... 133

ix

ÜNİTE 6 ZİHİNSEL YETERSİZLİĞİ OLAN ÖĞRENCİLER

(ss: 135/166) Giriş .................................................................................................................. 137 Zihinsel Yetersizliğin Tanımı ............................................................................. 137 Zihinsel Yetersizliğin Sınıflandırılması .............................................................. 142 Zihinsel Yetersizliğin Tanılanması / Değerlendirilmesi ..................................... 143 Zihinsel Yetersizliğin Yaygınlığı ........................................................................ 144 Zihinsel Yetersizliğin Nedenleri ......................................................................... 145 Zihinsel Yetersizliği Önleme Çalışmaları .......................................................... 148 Zihinsel Yetersizliği Olan Öğrencilerin Özellikleri ............................................. 148 Zihinsel Yetersizliği Olan Öğrencilere Yönelik Öğretim Ortamları ve Programları ....................................................................................................... 152 Zihinsel Yetersizliği Olan Öğrencilere Yönelik Öğretim Yöntem ve Teknikleri .. 155 Öğretmenlere Öneriler ...................................................................................... 161 Özet .................................................................................................................. 163 Kaynakça .......................................................................................................... 164 Değerlendirme Soruları ..................................................................................... 165

ÜNİTE 7 İŞİTME YETERSİZLİĞİ OLAN ÖĞRENCİLER

(ss: 167/215) Giriş .................................................................................................................. 170 İşitme Kaybı Tanımı .......................................................................................... 171 İşitme Süreci ..................................................................................................... 171 İşitme Kaybının Tipleri ...................................................................................... 174 İşitme Kaybının Dereceleri ................................................................................ 176 Yaygınlık ........................................................................................................... 177 İşitmezlik Nedenleri ........................................................................................... 177 İşitme Yetersizliği Olan Öğrencilerin Özellikleri ................................................ 179 İşitme Yetersizliği Olan Çocukların Değerlendirilmesi ...................................... 181 İşitme Yetersizliği Olan Öğrencilerin Eğitimi ..................................................... 188 Etkili Öğretimsel Stratejileri Kullanma ............................................................... 199 İşitme Yetersizliği Olan Öğrenciler İçin Tavsiye Edilen Eğitsel Uygulamalar .... 207 Özet .................................................................................................................. 211 Kaynakça .......................................................................................................... 212 Değerlendirme Soruları ..................................................................................... 214

x

ÜNİTE 8 GÖRME YETERSİZLİĞİ OLAN ÖĞRENCİLER

(ss: 217/249) Giriş ................................................................................................................... 219 Görme Yetersizliğinin Tanımı ve Sınıflandırılması ............................................ 219 Yaygınlık ........................................................................................................... 220 Gözün Yapısı ve İşleyişi .................................................................................... 221 Görme Yetersizliğinin Nedenleri ....................................................................... 222 Görme Yetersizliği Olan Öğrencilerin Özellikleri ............................................... 223 Dil Gelişimi ........................................................................................................ 227 Görme Yetersizliği Olan Öğrencileri Değerlendirme ......................................... 227 Öğretim ve Hizmetlerin Planlanması ................................................................. 230 Bireyselleştirilmiş Eğitim Programlarını Planlama ............................................. 231 Öğretim Süreçlerinde Uyarlamalar .................................................................... 232 Görme Yetersizliği Olan Öğrenciler İçin Eğitim Ortamları ................................. 239 Öğrencilerin İlerlemelerini Değerlendirme ......................................................... 243 Özet .................................................................................................................. 245 Kaynakça .......................................................................................................... 247 Değerlendirme Soruları ..................................................................................... 248

ÜNİTE 9 FİZİKSEL YETERSİZLİĞİ / SÜREĞEN HASTALIĞI OLAN ÖĞRENCİLER

(ss: 251/296) Giriş ................................................................................................................... 253 Tanım ................................................................................................................ 253 Nedenler ........................................................................................................... 255 Tanılama / Değerlendirme ................................................................................ 255 Sınıflandırma ..................................................................................................... 256 Yaygınlık ........................................................................................................... 285 Özellikler ........................................................................................................... 286 Teknoloji ............................................................................................................ 288 Günlük Yaşamda Protez, Ortez ve Adaptif Cihazlar ......................................... 289 Öğretmenlere Öneriler ..................................................................................... 290 Özet .................................................................................................................. 291 Kaynakça .......................................................................................................... 292 Değerlendirme Soruları ..................................................................................... 294

xi

ÜNİTE 10 DİL VE KONUŞMA BOZUKLUĞU OLAN ÖĞRENCİLER

(ss: 297/331) İletişim, Dil ve Konuşma: Tanımlar ................................................................... 300 Dil ve Konuşma Sorunlarının Yaygınlığı ........................................................... 301 İletişim Sorunları ............................................................................................... 303 Konuşma Bozuklukları ...................................................................................... 304 Dil Bozuklukları ................................................................................................. 309 Dil Bozukluklarının Sınıflandırılması ................................................................. 310 Okullarda Dil ve Konuşma Bozukluklarının Tanılanma ve Değerlendirilmesi ... 315 Müdahale Yöntemleri ........................................................................................ 319 Okullarda Dil ve Konuşma Bozuklukları Terapisi .............................................. 326 Özet .................................................................................................................. 327 Kaynakça .......................................................................................................... 328 Değerlendirme Soruları ..................................................................................... 330

ÜNİTE 11 ÖĞRENME GÜÇLÜĞÜ OLAN ÖĞRENCİLER

(ss: 333/367) Giriş .................................................................................................................. 335 Öğrenme Güçlüğünün Tanımlanması ............................................................... 336 Öğrenme Güçlüğünün Nedenleri ...................................................................... 337 Tanılama ........................................................................................................... 337 Öğrenme Güçlüğünün Belirlemede Kullanılan Ayırıcı Ölçütler ......................... 339 Ülkemizde Öğrenme Güçlüğünün Tanılanması ................................................ 340 Yaygınlık ........................................................................................................... 340 Öğrenme Güçlüğü Olan Öğrencilerin Özellikleri ............................................... 341 Etkili Öğretim Yöntemleri .................................................................................. 345 Okul Öncesi Dönemde Öğrenme Güçlüğü Gösteren Öğrencilere Sunulacak Destekler ......................................................................................... 348 Okul Döneminde Öğrenme Güçlüğü Gösteren Öğrencilere Sunulacak Destekler ........................................................................................................... 351 Genel Eğitim Sınıflarında Bulunan Öğrenme Güçlüğü Olan Öğrencileri Desteklemek için Yapılacak Öğretimsel Düzenlemeler .................................... 357 Özet .................................................................................................................. 359 Kaynakça .......................................................................................................... 361 Değerlendirme Soruları ..................................................................................... 366

xii

ÜNİTE 12 DUYGU DAVRANIŞ BOZUKLUĞU OLAN ÖĞRENCİLER

(ss: 369/407) Giriş .................................................................................................................. 371 Tanım ................................................................................................................ 371 Nedenler ........................................................................................................... 374 Tanılama \ Değerlendirme ............................................................................... 379 Yaygınlık ........................................................................................................... 381 Özellikler ........................................................................................................... 382 Bilimsel Dayanaklı Müdahale Yöntemleri ......................................................... 385 Öğretmenlere Öneriler ...................................................................................... 386 Özet .................................................................................................................. 397 Kaynakça .......................................................................................................... 399 Değerlendirme Soruları ..................................................................................... 406

ÜNİTE 13 OTİZM SPEKTRUM BOZUKLUĞU (OSB) GÖSTEREN ÖĞRENCİLER

(ss: 409/447)

Giriş: Otizm Spektrum Bozukluğu (OSB) .......................................................... 410 Kısa Bir Tarihçe ................................................................................................ 411 Tanım ................................................................................................................ 412 Yaygınlık ........................................................................................................... 417 Nedenler ........................................................................................................... 418 Özellikler ........................................................................................................... 419 Tıbbi ve Eğitsel Değerlendirme, Yerleştirme .................................................... 424 OSB Gösteren Öğrencilere Etkili Öğretim Sunma Stratejileri ........................... 425 Sınıfında OSB Gösteren Öğrenci Bulunan Öğretmenlere İpuçları ....................................................................................... 439 Özet .................................................................................................................. 443 Kaynakça .......................................................................................................... 444 Değerlendirme Soruları ..................................................................................... 446

xiii

ÜNİTE 14 ÇOKLU YETERSİZLİĞİ OLAN ÖĞRENCİLER

(ss: 449/496) Giriş .................................................................................................................. 452 Çoklu Yetersizlik Nedir? .................................................................................... 452 Çoklu Yetersizliği Olan Öğrencilerin Yaygınlığı ................................................ 457 Çoklu Yetersizliğin Nedenleri ............................................................................ 459 Çoklu Yetersizliği Olan Öğrencilerin Özellikleri ................................................. 462 Çoklu Yetersizliği Olan Öğrencilerin Değerlendirilmesindeki Roller ................. 472 Çoklu Yetersizliği Olan Öğrenciler Nasıl Eğitim Alabilirler? .............................. 475 Çoklu Yetersizliği Olan Öğrencilerin Eğitimlerinde Stratejiler ........................... 482 Çoklu Yetersizliği Olan Öğrencilerin Eğitiminde Yaklaşımlar ............................ 487 Özet .................................................................................................................. 491 Kaynakça .......................................................................................................... 493 Değerlendirme Soruları ..................................................................................... 495

ÜNİTE 15 ÜSTÜN ZEKÂLI ÖĞRENCİLERİN EĞİTİMİ

(ss: 497/534) Giriş .................................................................................................................. 499 Üstün Zekâ Tanımları ....................................................................................... 500 Üstün Zekâ Kuramları ....................................................................................... 502 Erken Çocukluk Yıllarında Üstün Zekâlı Çocuk ................................................ 509 Üstün Zekâlı Öğrencilerin Tanılanması ............................................................ 518 Üstün Zekâlı Öğrencilerin Eğitimlerinde Öğretim Stratejileri ............................. 523 Özet .................................................................................................................. 532 Kaynakça .......................................................................................................... 533 Değerlendirme Soruları ..................................................................................... 534 Değerlendirme Soruları Yanıt Anahtarları ......................................................... 536

ÜNİTE 1

ÖZEL EĞİTİME GEREKSİNİM DUYAN ÇOCUKLAR ve ÖZEL EĞİTİM

Prof. Dr. Atilla CAVKAYTAR*

Anadolu Üniversitesi

Öğrenme Hedefleri Bu üniteyi tamamladıktan sonra;

� Özel eğitimde temel kavramların anlamını, birbirleriyle olan ilişkilerini açıklaya-bilecek,

� Özel eğitime gereksinimi olan çocukları ve özel eğitim alanını tanıyabilecek,

� Özel eğitimdeki yasal düzenlemeleri değerlendirebilecek,

� Özel eğitimin dünü, bugünü ve geleceğine ilişkin fikir sahibi olabileceksiniz.

İçindekiler � Giriş � Özel Eğitimde Temel Kavramlar � Özel Eğitime Gereksinim Duyan Çocuklar Kimlerdir? � Etiketleme ve Kullanılan Dil � Özel Gereksinimi Olan Öğrenci Sayısı Nedir? � Özel Eğitim Nedir? � Özel Gereksinimi Olan Bireylerin Ne Kadarı Özel Eğitim Hizmetlerinden Yarar-

lanabilmektedir? � Üstünlere Sağlanan Destekler � Sınıflandırma � Özel Eğitim Personeli � Özel Eğitimde Yasal Düzenlemeler � Özel Eğitimin Dünü, Bugünü ve Özel Eğitimde Geleceğe Đlişkin Eğilimler � Özet � Kaynakça � Değerlendirme Soruları

* Prof. Dr. Atilla Cavkaytar, Kütahya’da doğmuştur. Đlk ve orta öğrenimini Eskişehir’de tamamla-

mıştır. Lisans öğrenimini Anadolu Üniversitesi, Eğitim Fakültesi, Özel Eğitim Bölümünde yapmış-tır. Yüksek Lisans ve Doktora eğitimini de Anadolu Üniversitesinde zihin engellilerin eğitimi alanında tamamlayan Cavkaytar, şu anda Anadolu Üniversitesi Eğitim Fakültesi, Özel Eğitim Bölümü, Zihin Engelliler Anabilim Dalı’nda öğretim üyesidir.

Özel Eğitim

2

Düşünelim, Tartışalım Çevrenizde farklılığı olan bireyler için ne tür adlandırmalar ve ifadeler kulla-

nıyorsunuz? Özel gereksinimi olan çocukların eğitimi için sağlanan olanaklar konusunda

düşünceleriniz nedir? Sizce özel gereksinimi olan çocuklar kendi akranlarıyla aynı sınıflarda kay-

naştırma eğitimine mi devam etmeli, yoksa ayrı özel eğitim okullarında mı eğitilmeli? Neden?

Özel eğitimde gelecekte üzerinde durulması gereken konuların neler olması gerektiğini düşünüyorsunuz.

Örnek Olay 1991 yılında o zamanki adıyla Ankara Eğitilebilir Çocuklar İş Okulunda (bugünkü adı Mesleki Eğitim Merkezi) öğret-menlik yaptığım yıllarda öğrencilerim mesleki eğitim prog-ramının son yılındaydılar. Kat nöbetçisi olduğum bir gün öğrencilerimin teneffüse çıkmadıklarını ve sınıfta oldukları-

nı gördüm. Şaşırmıştım, çünkü dışarıda çok güzel bir bahar havası vardı ve öğ-rencilerim dışarıda oyun oynamayı çok severlerdi. Sınıfın kapısına doğru yaklaş-tım. Beş öğrencim bir sıranın etrafına oturmuş heyecanlı heyecanlı konuşuyor-lardı. Yaklaştım ve sordum: “Merhaba çocuklar, ne yapıyorsunuz burada, neden teneffüse çıkmadınız?” Bu arada önlerinde İş Kanunu’nun özürlülerin istihdam-larıyla ilgili sayfa açıktı. Bir öğrencim önündeki kitabı göstererek yanıtladı: “Öğ-retmenim, bu kitapta bizlerle ilgili ne var diye merak ettik, bakıyoruz, biz neyiz? Biz işe gidebilecek miyiz? Burada yazılanlardan hangisi bizi ilgilendiriyor?” diye sordu. Yanıtlamakta zorlandım. Sonradan düşündüğüm şu oldu: “Neden herkes için olan bir yasada, öğrencilerim kendilerini farklı terim ve adlandırmalarla aramak zorundalar?”

Özel Eğitime Gereksinim Duyan Çocuklar ve Özel Eğitim

3

GİRİŞ

Özel eğitime gereksinim duyan çocuklar ve özel eğitim konusunda çıkış nok-tamızı oluşturan pek çok kaynakta ilk bölüm genellikle “tanım, sınıflandırma, yaygınlık oranları, nedenler, tanılama” şeklinde bir içerikten oluşmaktadır. Bu bölümde de benzer şekilde önce temel kavramlar ve bu kavramların tanımlan-masına yer verilmiştir. Özellikle son yıllarda ortaya çıkan kavram karmaşasının önlenmesi amacıyla kavramların birbirleriyle olan ilişkilerine yer verilmiştir. Bu temel kavramlardan sonra, özel gereksinimi olan çocukların kim olduğu, yaygın-lık oranları, özel eğitim ve özel gereksinimi olan bireylere sağlanan hizmetler ile özel eğitim personeli, yasal düzenlemeler ve özel eğitimin dünü, bugünü, yarını gibi konulara yer verilmiştir. Bu yolla, geleceğin öğretmen adaylarının özel eği-tim hakkındaki görüşlerinin ve tutumlarının olumlu yönde gelişmesi ve bu kitap-ta ilerideki ünitelerde yer verilen konulara temel oluşturması umulmaktadır.

ÖZEL EĞİTİMDE TEMEL KAVRAMLAR Özel eğitime gereksinimi olan çocukların tanımlanmasında zedelenme, ye-

tersizlik, engel, risk gibi kavramlar sıklıkla karşımıza çıkmaktadır. Bu kavramlar hakkında bilgi sahibi olmanın özel eğitime gereksinimi olan bireyleri anlamada okuyuculara ve uygulamacılara yardımcı olacağı düşünülmektedir.

Zedelenme: Bireyin psikolojik, fizyolojik, anatomik özelliklerinde geçici ya da kalıcı türden bir kayıp, bir yapı ya da işleyiş bozukluğu olması durumudur (Özsoy, Özyürek ve Eripek, 1989; WHO, 1993). Özyürek (2006), zedelenmeyi “organların yapısındaki biyofiziksel ve kimyasal bozukluklar” olarak tanımlar. Bu tanımlara göre, beyinde, gözde, kulakta çeşitli nedenlerden dolayı zedelenmeler olabilir. Örneğin, kulağın biyofiziksel yapısının bozuk olması bir zedelenmedir. Ancak, bireyde zedelenmenin olması her zaman yetersizlikle karşılaşmasına yol açmayabilir.

Yetersizlik: Yetersizlik, bir şeyi yapmada yeterli olmama, belirli bir şekilde davranmada sınırlı kapasite olarak tanımlanmaktadır (Eripek, 2005). Özyürek’e (2006) göre ise, zedelenmelerin sonucu organın işlevini yerine getirememesi durumudur. Zedelenmeden etkilenmiş olmasından dolayı bireyin bedensel ve zihinsel davranışları sınırlanır. Kulağında zedelenme olan bireyin işitememesi o bireyin yetersizliğidir.

Özür/Engel: Bireyin yetersizlik yüzünden yaş, cinsiyet, sosyal ve kültürel fak-törlere bağlı olarak oynaması gereken rolleri gereği gibi oynayamama durumda kalmasına özür/engel denir (Cavkaytar ve Diken, 2005; Özsoy, Özyürek ve Eripek, 1989). Özyürek (2006)’e göre. özür/engel, yetersizlikten dolayı toplumsal ve duygusal davranışlarnda görülen sapmalardır (Pek çok yetersizlik çok küçük çevresel düzenlemelerle ortadan kaldırılabildiği gibi, pek çoğu da çevrenin bek-lentileriyle birlikte birey için altından kalkılması güç ağır bir yük de olabilmekte-