zbiorowiska ruderalnych zioło- i traworośli z...

BADANIA FIZJOGRAFICZNE R. II – SERIA B – BOTANIKA (B60) str. 103–135

ZBiOrOWiSKA rUDerALNYcH ZiOłO- i trAWOrOśLi Z rZĘDU OnOPORDETALIA ACAnTHII Br.-BL. ET r. tX.

1943 EM. r. tX. 1950 SłUpcY i OKOLicZBIOROWISKA RUDERALNYCH ZIOŁO- I TRAWOROŚLI

KATARZYNA SZRAMA, ANDRZEJ BRZEG

Zakład Ekologii Roślin i Ochrony Środowiska, Wydział Biologii, Uniwersytet im. Adama Mickiewicza,

ul. Umultowska 89, 61–614 Poznań,

Abstract: A local phytosociological characteristics of synanthropic vegetation of the order Onopordetalia acan-thii is presented in this paper. The investigations were conducted in the area of Słupca town and surrounding villages. This area is located in the central-eastern part of the Wielkopolska region. As a result 15 associations and 2 communities of similar rank have been distinguished. The aim of the studies was focused on the synta-xonomical differentiation of selected common in this region, but to date poorly known ruderal communities.

Key words: synanthropic vegetation, ruderal communities, Onopordion acanthii, Convolvulo-Agropyrion re-pentis, Arction lappae, phytosociology, Słupca town, Wielkopolska, Poland

WStĘp

Procesy antropogenicznych przemian roślinności, określane mianem synan-tropizacji, od dawna przyciągają uwagę wielu badaczy. Badania prowadzone w celu poznania i usystematyzowania zespołów synantropijnych Europy zaczęto prowadzić w latach 30. i 40. ubiegłego wieku. Wśród prekursorów zajmujących się tą grupą zbiorowisk wymienić można m.in.: Klikę (1935), Braun–Blanqueta i in. (1936), Tüxena (1937, 1950), Krusemana, Vliegera (1939), a w Polsce: Kornasia (1950, 1953), Fijałkowskiego (1963), Sowę (1964), Zanowę (1964), Kępczyńskiego (1965) i Falińskiego (1965, 1966).

Odbyte we Wrocławiu w 1971 r. sympozjum poświęcone synatropizacji szaty roślinnej zaowocowało szeregiem publikacji z badań dotyczących zarów-no flory, jak i roślinności miast Polski (Faliński 1971). Obecnie jednak w wie-lu regionach dotkliwie uwidacznia się niewystarczające rozpoznanie nawet powszechnie występujących syntaksonów, zwłaszcza ruderalnych ziołorośli (Brzeg, Pawlak 1998; Brzeg, Wojterska 2001).

Celem pracy jest ukazanie zróżnicowania fitocenotycznego zbiorowisk ru-deralnych z rzędu Onopordetalia acanthii występujących w środkowowschod-niej Wielkopolsce na przykładzie materiałów zebranych na terenie niewielkiego miasta powiatowego Słupcy i leżących w jego okolicach wsi.

104 KAtArZYNA SZrAMA, ANDrZeJ BrZeG

Serdecznie dziękujemy Pani dr Dorocie S z u k a l s k i e j za pomoc przy oznaczaniu mchów oraz mgr Darii Z a r a b s k i e j za oznaczenie porostów.

MAteriAł i MetODY

Materiał stanowi 80 oryginalnych zdjęć fitosocjologicznych. Badania pro-wadzono w pełni sezonów wegetacyjnych w latach 1995–2010. W tabelach fi-tosocjologicznych nie zamieszczono zdjęć występującego na tym terenie Diplo-taxio tenuifoliae-Agropyretum repentis Th. Müller et Görs 1969, które zostały opublikowane już wcześniej przez Szramę (2009). Teren badań schematycznie przedstawiono na rycinie 1.

Nazewnictwo taksonów roślin naczyniowych przyjęto za Rutkowskim (2004), mchów za Hillem i in. (2006), a porostów za Fałtynowiczem (2003).

Roślinność badano, wykonując zdjęcia fitosocjologiczne zgodnie z metodą Braun-Blanqueta. Klasyfikację i nomenklaturę zespołów roślinnych oraz rolę diagnostyczną taksonów roślin przyjęto za najnowszym opracowaniem Ratyń-skiej i in. (2010).

cHArAKterYStYKA tereNU

Miasto Słupca położone jest w środkowowschodniej części województwa wielkopolskiego (ryc. 1). Według podziału fizycznogeograficznego Polski (Kon-dracki 1998) badany teren znajduje się w podobszarze Niż Środkowoeuropejski, w prowincji Pojezierze Wielkopolskie, w mezoregionie Równina Wrzesińska.

Pierwszą wzmiankę o Słupcy, jeszcze jako o wsi biskupów poznańskich, da-towano przed rokiem 1282 w dokumencie biskupa Jana I. Kilka lat później, w 1290 r., nastąpiła lokalizacja miasta za zgodą księcia kaliskiego i poznań-skiego Przemysła II. Ówczesna osada leżała przy skrzyżowaniu dwóch szlaków handlowych: starego gnieźnieńsko-toruńskiego oraz nowszego, nabierającego wtedy znaczenia – wrocławsko-toruńskiego (Dobosz 1996).

Centrum dzisiejszego miasta stanowi zachowany w owalnym układzie zarys średniowiecznych granic z kompleksem zabudowań kamienicznych, gotyckim kościołem oraz ratuszem. W dobie przemian historycznych Słupca rozszerzała granice głównie w kierunku północnym, gdzie powstały nowe osiedla zabudowy blokowej i jednorodzinnej. Na południe od centrum biegnie linia kolejowa z to-warzyszącym jej kompleksem zabudowy przemysłowej. Istotnym czynnikiem kształtującym charakter miasta i jego okolic jest korzystne położenie przy głów-nych magistralach komunikacyjnych. Są nimi: krajowa droga 92 łącząca Miedzi-chowo z Poznaniem i Łowiczem, linia kolejowa relacji Poznań–Warszawa oraz droga wojewódzka 466, będąca zjazdem z niedalekiej autostrady A2 (ryc. 1).

ZBiOrOWiSKA rUDerALNYcH ZiOłO- i trAWOrOśLi 105

Pod względem rzeźby terenu Słupca i okolice to tereny płaskie, ukształto-wane, według opinii Krygowskiego (1961), jeszcze przez zlodowacenie środ-kowopolskie. Monotonię krajobrazu przełamują jedynie obszary położone na północ od miasta w kierunku Powidza, przejściowe do niedalekiego Pojezierza Gnieźnieńskiego, charakteryzujące się większym urozmaiceniem form geomor-fologicznych (Krygowski l.c.).

Przeważającą część badanego obszaru zajmuje glina zwałowa wysoczyzny dyluwialnej, z której wykształciły się czarne ziemie i gleby brunatne. Na północ

Ryc. 1. Schematyczna mapa badanego obszaru1 – wsie; 2 – tory kolejowe; 3 – obszar miasta; 4 – główne drogi;

5 – jeziora, rzeki i potoki

Fig. 1. Schematic map of the investigated area1 – villages; 2 – railways; 3 – town area; 4 – main roads;

5 – lakes, rivers and streams


od miasta znajdują się pokłady piasków akumulacji wodnolodowcowej, które w okolicach Powidza, Giewartowa i Niezgody tworzą rozległe pola sandrowe, powstałe podczas recesji ostatniego zlodowacenia bałtyckiego. Wykształciły się tam uboższe gleby rdzawe i bielicowe. W dolinie Meszny i jej dopływów zale-gają gleby: torfowo-murszowe, murszowe i murszowo-mineralne (Bartkowski 1958).

Obszar badań według mapy potencjalnej roślinności naturalnej środkowej Wielkopolski (Wojterski i in. 1981) w głównej mierze zajmują siedliska: grądu środkowoeuropejskiego w formie żyznej (Galio sylvatici-Carpinetum), na pół-noc od Słupcy w okolicach Powidza kontynentalnych borów mieszanych („Pino--Quercetum” – w rzeczywistości głównie acydofilnej i świetlistej dąbrowy), w dolinach rzek Meszny i Strugi niżowych łęgów olszowych i jesionowo-olszo-wych (Fraxino-Alnetum), a w dolinie rynny łączącej Jezioro Powidzkie z Jezio-rem Słupeckim łęgu wiązowo-dębowego (Querco-Ulmetum chrysosplenietosum).

Na terenie miasta przeważają takie siedliska synantropijne, jak: przydroża, tereny kolejowe, zapuszczone nieużytki, place składowe i powierzchnie wy-deptywane. Z kolei na obszarach wiejskich pojawiają się, obok wymienionych, także m.in.: miedze śródpolne, ugory, przypłocia i przychacia, ponadto miejsca przenawożone przez zwierzęta hodowlane.

SYSteMAtYcZNY WYKAZ ZBiOrOWiSK

Kl. Artemisietea vulgaris Lohmeyer et al. in R. Tx. 1950 Rz. Onopordetalia acanthii Br.-Bl. et R. Tx. 1943 em. R. Tx. 1950 Zw. Onopordion acanthii Br.-Bl. 1926 ex Br.-Bl. et al. 1936 Onopordetum acanthii Libbert 1932 em. Br.-Bl. et al. 1936 Potentillo argenteae-Artemisietum absinthii Faliński 1965 Berteroetum incanae Sissingh et Tideman in Sissingh 1950 Melilotetum albo-officinalis Sissingh 1950 Dauco-Picridetum hieracioidis (Faber 1933) Görs 1966 Artemisio-Oenotheretum rubricaulis Pass. 1977 Tanaceto-Artemisietum Sissingh 1950 Zw. Convolvulo-Agropyrion repentis Görs 1966 Convolvulo arvensis-Agropyretum repentis Felföldy (1942) 1943 Rubo caesii-Calamagrostietum epigeji Coste 1985 Convolvulo-Brometum inermis Eliáš 1979 Elymo-Rubetum caesii Dengler 1997 Zb. z Saponaria officinalis Zb. z Lathyrus tuberosus Zw. Arction lappae R. Tx. 1937 nom. conserv. Arctietum lappae Felföldy 1942


Leonuro cardiacae-Ballotetum nigrae Slavnić 1951 Rumicetum obtusifolii Kulczyński 1928 corr. Brzeg et Pawlak 1998 Lycietum halimifolii Felföldy 1942

cHArAKterYStYKA ZBiOrOWiSK

Onopordetum acanthii Libbert 1932 em. Br.-Bl. et al. 1936

tabela 1, zdj. (rel.) 1–4

Charakterystyczną fizjonomię nadają fitocenozom tego zespołu skupienia okazałych hemikryptofitów, zwłaszcza kolczastych, purpurowo kwitnących „ostów” Onopordum acanthium i Carduus acanthoides oraz żółto kwitnących dziewann, głównie Verbascum phlomoides i V. densiflorum.

Na badanym obszarze zbiorowisko to nie było zbyt rozpowszechnione. Stwierdzone płaty wykształcały się na glebach piaszczysto-gliniastych lub gli-niasto-piaszczystych o dużej przepuszczalności, najczęściej na peryferiach mia-sta: na nieużytkach, przy rowach oraz w pobliżu terenów kolejowych. Odzna-czały się stosunkowo wysokim bogactwem florystycznym (20–36, średnio 29 taksonów w zdjęciu). Z gatunków charakterystycznych obficiej i częściej wy-stępował Carduus acanthoides niż Onorpordum acanthium, który odnotowano tylko w jednym zdjęciu. Badane płaty reprezentowały podzespół O.a. lolietosum perennis Brzeg et Pawlak 1999 (zdj. 1–3), rzadziej O.a. typicum Brzeg et Paw-lak 1999 (zdj. 4), w każdym przypadku w wariancie z Lactuca serriola.

Zespół Onopordetum acanthii z terenu naszego kraju podawali m.in.: Me-dwecka-Kornaś (1959), Fijałkowski (1963, 1967, 1978), Ceynowa (1968), Sowa (1971), Anioł-Kwiatkowska (1974), Kuczyńska i in. (1982), a z Wielkopolski: Brzeg (1989), Brzeg, Pawlak (1999), Ratyńska (2001) i Wojterska (2003).

Potentillo argenteae-Artemisietum absinthii Faliński 1965

tabela 1, zdj. (rel.) 5

Specyficzny wygląd płatom tego typu nadawała bylica piołun o jasnoszarych liściach oraz żółto kwitnący pięciornik srebrny. Podłoże było przepuszczalne, piaszczyste, a stanowiska suche i ciepłe. Udokumentowana fitocenoza odzna-czała się względną różnorodnością gatunkową (odnotowano 24 taksony). Zbio-rowisko to można zaliczyć do suchszego, „murawowego” podzespołu P.a.-A.a. achilletosum pannonicae Brzeg et Pawlak 1999 w wariancie z Achillea millefo-lium, ponieważ charakteryzuje się występowaniem zarówno gatunków przecho-dzących z klasy Molinio-Arrhenetheretea, jak i obecnością „stepowych” roślin


Tabela 1 – Table 1Onopordetum acanthii Libbert 1932 em. Br.-Bl. et al.1936 – zdj. (rel.) 1–4,

Potentillo argenteae-Artemisietum absinthii Faliński 1965 – zdj. (rel.) 5

Nr kolejny zdjęcia – Successive no. 1 2 3 4 5Numer zdjęcia w terenie – No. of relevé in field 71 4 128 125 94

Dzień (day) 17 25 11 09 30Data (Date) Miesiąc (month) 08 07 08 08 08 rok (year) 08 08 09 09 08

Miejscowość – Locality Słu Słu Wrz Słu różpokrycie warstwy zielnej c [%] 85 50 80 85 85cover of herb layerpokrycie warstwy mszystej d [%] – 5 – – 5cover of moss layerekspozycja – Slope – Se – – –Nachylenie – inclination [o] – 5 – – –powierzchnia zdjęcia – Area of relevé [m2] 20 12 10 10 4Liczba taksonów – Number of taxa 30 36 20 22 25

I. Ch. Ass.Carduus acanthoides 3.2 3.4 3.4 3.4 .Anchusa officinalis 2.3 . . . .Onopordum acanthium 1.2 . . . .Verbascum phlomoides . . 1.2 . .Artemisia absinthium . . . . 2.3Potentilla argentea fo. 1.2 . . . 3.4

II. Ch. All. Onopordion acanthiiBerteroa incana 3.4 1.2 . +.2 +.2Reseda lutea 3.3 2.2 . . .Cichorium intybus s.s. 2.2 . . . 1.2Medicago lupulina fo. + . . . +.2Daucus carota s.s. . 1.2 . . 2.3Tragopogon dubius . +.2 . r .Pastinaca sativa fo. . . . + .Picris hieracioides . 1.1 . . .Melilotus officinalis + . . . .

III. Ch. O. Onopordetalia acanthiiEquisetum arvense + 1.2 + 1.2 +.2Melandrium album 1.2 . + 1.2 +.2Bromus inermis . +.2 +.2 . +Ballota nigra s.s. . . 1.2 r .Convolvulus arvensis + . +.2 . .Linaria vulgaris r . . . .Diplotaxis tenuifolia . + . . .

IV. Ch. Cl. Artemisietea vulgarisArtemisia vulgaris 1.2 1.2 +.2 4.4 1.2Elymus repens +.2 . +.2 . +Urtica dioica . . 2.3 1.2 .Cirsium arvense . . 2.3 . .

V. Towarzyszące (Accompanying) a) Stellarietea mediae

Conyza canadensis r + +.2 +.2 +Sisymbrium loeselii ro 1.1 . + .Matricaria perforata . 1.1 + r .Papaver rhoeas . + +.2 r .Vicia hirsuta . . +.2 + .Lactuca serriola . + . +.2 .Papaver argemone . + . + .Sisymbrium altissimum r . . + .


kserotermicznych z klasy Festuco-Brometea (Artemisia campestris s.s., Achillea collina, Centaurea stoebe) oraz psammofitów z klasy Koelerio-Corynephoretea (Rumex acetosella czy Veronica dillenii).

Po raz pierwszy zespół ten opisał Faliński (1965, 1966), później doku-mentowali go również m.in.: Fijałkowski (1967, 1978), Sowa (1971), Anioł- -Kwiatkowska (1974), Kępczyński (1975) i Czaplewska (1981). Monograficzne opracowanie Potentillo argenteae-Artemisietum absinthii z Wielkopolski przed-stawili Brzeg i Pawlak (1999), zamieszczając w tabelach m.in. zdjęcia z okolic Słupcy.

Artemisio-Oenotheretum rubricaulis pass. 1977


Fitocenozy zespołu bylicy polnej i wiesiołka czerwonołodygowego wy-kształcają się najczęściej na zruderalizowanych piaszczyskach (Brzeg, Pawlak 1998). Na terenie Słupcy i okolic były to głównie przydroża i nieużytki po-rolne w obrębie równin sandrowych nieopodal wsi Korwin. Płaty omawianego zbiorowiska rozwinęły się tam jako kolejne stadium sukcesyjne po wypiera-nych murawach napiaskowych Corniculario-Corynephoretum. Oprócz gruntów

Gatunki sporadyczne z tabeli 1 (Sporadic taxa): Va) Arabidopsis thaliana 2(+); Atriplex patula 3(+); Bromus tectorum 2(+); Chenopodium album 4(r); Myosotis stricta 2(+); Papaver dubium 2(+); Vb) Artemisia campestris s.s. 5(2.2); Brachythecium albicans 2(1.2); Camptothecium lutescens 2(+.2); Centaurea stoebe 5(+.2); Poa angustifolia 2(+.2); Poa compressa 2(+); Sedum sexangulare 2(1.2); Trifolium arvense 1(+); Veronica dillenii 5(+); Vc) Bromus hordeaceus 1(r); Lolium perenne 1(+.2); Plantago major 1(+); Potentilla reptans 5(+); Rumex thyrsiflorus 5(+); Trifolium repens 1(+.2); Vd) Bryum caespiticium 2(+.2); Quercus robur 2(+); Silene vulgaris 2(1.2).

Stanowiska zdjęć fitosocjologicznych z tabeli 1 (Location of phytosociological relevés): 1: Słupca, ul. Smugowa, nieużytek porolny, gleba piaszczysto-gliniasta; 2: Słupca, nasyp piasku z frakcją żwiru przy nieczynnej bocznicy na stacji kolejowej; 3: Słupca, przydroże graniczące z łąką przy ulicy Zagórowskiej; 4: Wierzbno, rów przydrożny sąsiadujący z polem uprawnym; 5: róża, pobocze drogi, miejsce silnie nasłonecznione, podłoże piaszczyste

b) Festuco-Brometea et Koelerio-Corynephoretea Rumex acetosella 1.2 . . + 1.2Sedum acre 1.2 1.2 . . .Arenaria serpyllifolia + 1.1 . . .Pimpinella saxifraga . . +.2 1.2 .Achillea collina + . . . +.2

c) Molinio-ArrhenathereteaFestuca rubra 1.2 + . . +.2Achillea millefolium s.s +.2 . + . +Dactylis glomerata s.s. . . . +.2 1.2Carex hirta . 1.2 . . 1.2Arrhenatheretum elatius . + +.2 . .Rumex acetosa . + + . .Taraxacum officinale agg. + + . . .

d) inne (Others)Galium album . . . +.2 +


porolnych fitocenozy tego typu spotykano na obrzeżach przydrożnych rowów lub w pobliżu terenów kolejowych. Charakterystyczną fizjonomię nadają zbio-rowisku żółto kwitnące, ortotropowo wzniesione wiesiołki Oe. biennis i/lub Oe. rubricaulis.

Fitocenozy Artemisio-Oenotheretum rubricaulis są dość zróżnicowane pod względem bogactwa florystycznego (18–30 taksonów, średnio 22). Wydzie-lić można, zgodnie z opracowaniami Passargego (1977) oraz Brzega i Pawlak (1998) dwa podzespoły. Płaty reprezentujące A.-Oe.r. melilotetosum, bogatsze florystycznie (zdj. 1–3), wykształcały się przy rowach na podłożach bardziej ustabilizowanych oraz na piaszczysto-gliniastych nieużytkach porolnych. Fito-cenozy odpowiadające A.-Oe.r. typicum (zdj. 4–8) charakteryzowały się mniej-szym bogactwem gatunkowym. Rozwijały się głównie na piaszczystych ugorach w sąsiedztwie terenów osadniczych. Fitocenozy te odznaczały się znaczącym udziałem gatunków przechodzących z muraw piaskowych klasy Koelerio-Cory-nephoretea oraz obecnością porostów z rodzaju Cladonia. Obydwa stwierdzone podzespoły lokalnie są reprezentowane przez warianty typowe omawianej aso-cjacji (por. Brzeg, Pawlak l.c.).

Berteroetum incanae Sissingh et tideman in Sissingh 1950


Zespół pyleńca pospolitego jest na terenie Słupcy i okolic (np. w rejonie Giewartowa; por. Brzeg, Pawlak 1998) szeroko rozpowszechniony. Jego pła-ty wykształcały się na przepuszczalnych, piaszczysto-żwirowych glebach, naj-częściej na słabo wydeptywanych nieużytkach, placach, porzuconych polach uprawnych oraz przy nasłonecznionych i suchych rowach, rzadziej natomiast na terenach kolejowych, co potwierdzają również badania Brzega i Pawlak (l.c.). Przy braku oddziaływania czynników antropogenicznych (m.in. okazjonalnego koszenia czy ustania wydeptywania) zastępowane były przez inne zbiorowiska, przeważnie stanowiące bardziej zaawansowane stadia sukcesji wtórnej roślin-ności. Najczęściej były to ziołorośla typu Tanaceto-Artemisietum. W przypadku nadmiernego wydeptywania nasłonecznionych placów obserwowano natomiast przechodzenie omawianego zbiorowiska w kadłubowe ugrupowania z Echium vulgare, ciepłolubną postać Lolio-Plantaginetum, a przy jeszcze intensywniej-szej presji w pionierskie Matricario-Polygonetum arenastri.

Fitocenozy z pyleńcem pospolitym rozwijające się na badanym terenie na na-sypach kolejowych nie nawiązywały do typowo „kolejowego” zespołu Centau-reo diffusae-Berteroetum Oberd. 1957, dokumentowanego w Polsce m.in. przez: Fijałkowskiego (1963, 1978), Rostańskiego i Guttego (1971), Sowę (1971) czy Czaplewską (1981), gdyż zupełnie brak w nich było kenofitów – specjalistów kolejowych.


Tabela 2 – Table 2Artemisio-Oenotheretum rubricaulis Pass. 1977 – zdj. (rel.) 1–8

Berteroetum incanae Sissingh et Tideman in Sissingh 1950 – zdj. (rel.) 9–14

Nr kolejny zdjęcia – Successive no. 1 2 3 4 5 6 7 8

Sta

łość

(con

stan

cy) 1

–8

9 10 11 12 13 14

Sta

łość

(con

stan

cy) 9

–14

Dzień (day) 25 31 31 31 31 31 31 31 25 31 15 17 25 15Data (Date) Miesiąc (month) 07 08 08 08 08 08 08 08 07 08 07 08 07 07

rok (year) 08 09 09 09 09 09 09 09 08 09 08 08 08 08pokrycie warstwy zielnej c [%] 70 80 75 75 70 60 60 60 65 65 70 60 75 85cover of herb layerpokrycie warstwy mszystej d [%] 60 15 20 10 20 25 15 5 20 10 5 + 10 –cover of moss layerekspozycja – Slope – – – – – – – – Se – – SW – SWNachylenie – inclination [o] – – – – – – – – 10 – – 15 – 10powierzchnia zdjęcia – Area of relevé [m2] 12 10 8 10 10 5 10 8 12 5 10 20 15 10Liczba taksonów – Number of taxa 30 23 20 20 23 23 18 18 31 26 22 27 26 16I. Ch. Ass.

Oenothera rubricaulis 2.2 1.2 2.2 +.2 . . +.2 1.2 iV . 1.2 . . . . iOenothera biennis . 2.2 . 2.3 2.2 2.3 2.3 3.3 iV + . 1.2 . . . iiBerteroa incana + . 2.2 1.2 1.2 . +.2 . iV 2.1 3.4 3.4 3.4 4.4 4.4 V

II. Ch. All. Onopordion acanthiiMelilotus oficinalis r +.2 + . . . . . ii +.2 + +.2 1.2 . . iVCichorium intybus s.s. . + +.2 . . . . . ii + +.2 1.2 . . . iiiMedicago lupulina fo. 1.1 . 2.2 . . . . . ii . +.2 +.2 + . . iiiDaucus carota s.s. 2.2 . 1.2 . . . . . ii . + + . . 1.2 iiiMelilotus alba . 1.2 2.2 . . . . . ii . . + . . . iVerbascum thapsus . . + + +.2 . . . ii . . . . . .Potentilla argentea fo. . + . . . 1.2 . . ii . . . . . .Anchusa officinalis . . . . 1.2 1.2 . . ii . . . . . .Tragopogon dubius + . . . . . . . i . . . + + . ii

III. Ch. O. Onopordetalia acanthiiMelandrium album . 1.2 +.2 + . . . . ii +.2 + + . . +.2 iVConvolvulus arvensis 1.1 . . . + . + +.2 iii . . +.2 1.2 . . iiLinaria vulgaris + + . . . . . . ii . . . . . .Equisetum arvense . . . . . . . . . + . . + . iiTanacetum vulgare . . . . . . . . + r . . . . ii

IV. Ch. Cl. Artemisietea vulgarisElymus repens . +.2 + + +.2 + r . iV + . . + 1.2 1.2 iVArtemisia vulgaris 2.2 + + . . . . . ii +.2 r + 1.2 2.2 +.2 VCirsium arvense . . . . . . . . + . . +.2 . . iiErigeron annuus . . . . . . . . +.2 . +.2 . . . ii

IV. Towarzyszące (Accompanying)a) Stellarietea mediae

Conyza canadensis + . . . + 1.2 1.2 1.2 iV + 1.2 + . 1.1 . iVMatricaria perforata + + + . . . . . ii . +.2 + + . . iiiApera spica-venti r +.2 +.2 . . . . . ii . + . . 2.2 . iiViola arvensis . . . r . r r . ii . . . . r . iArabidopsis thaliana . . . . + . . r ii . + + . + . iiiVicia hirsuta . . . r . . r . ii . . . . . .Myosotis stricta . . . . . + . r ii . . 1.2 . + . iiVicia villosa . . . . . . . . . . . . + +.2 iiLactuca serriola . . . . . . . . . . . . + + iiSisymbrium loeselii . . . . . . . . + . . . . +.2 iiCapsella bursa-pastoris var. integrifolia . . . . . . . . . . . r . + iiBromus sterilis . . . . . . . . + . . . +.2 . ii

b) Festuco-BrometeaArtemisia campestris . 1.2 +.2 3.2 . . 1.2 1.2 iV 1.2 1.2 +.2 +.2 . + VArenaria serpylifollia + +.2 + +.2 . 1.2 . . iV . +.2 +.2 . + . iiiAchillea collina 1.1 + . . . . . . ii + + +.2 + 2.2 . VCentaurea stoebe + +.2 . 1.2 1.2 . +.2 . iV 2.1 + . . . . iiPoa compressa 1.2 +.2 +.2 . . . . . ii 1.2 . . + . . iiPoa angustifolia + . . . . . . . i + + . . +.2 + iVAchillea pannonica . . . . + 1.2 . . ii . . . . . .


Na omawianym obszarze w płatach Berteroetum incanae odnotowano 16–31, średnio 25 taksonów w zdjęciu. Na podstawie zestawionego materiału w ramach zmienności lokalno-siedliskowej asocjacji można wydzielić 3 podzespoły zgod-nie z ujęciem Brzega i Pawlak (1998): najczęstszy na terenie badań Berteroetum incanae cichorietosum (zdj. 9–12), charakteryzujący się obecnością grupy bazo-filów (Melilotus alba, M. officinalis, Daucus carota s.s., Cichorium intybus s.s. i Medicago lupulina) oraz znacznie rzadsze B.i. centaureetosum stoebes (zdj. 13) i B.i. typicum (zdj. 14).

Omawiany zespół w wąskim ujęciu był dość rzadko dokumentowany w li-teraturze. Podawali go m.in.: Kępczyński (1975), Brzeg (1989), Pawlak (1992), Ratyńska (2001) czy Wojterska (2003).

Gatunki sporadyczne z tabeli 2 (Sporadic taxa): II. Artemisia absinthium 6(1.2); Carduus acanthoides 14(+.2); Echium vulgare 12(+); Picris hieracioides 12(+); Pastinaca sativa fo. 14(+); III. Ballota nigra s.s. 14(+); Bromus inermis 9(+.2); IV. Urtica dioica 12(r); Va) Arnoseris minima 7(+); Bromus tectorum 1(+); Chenopodium album var. microphyllum 12(1.2); Crepis tectorum 13(+); Descurainia sophia 12(+); Erodium cicutarium 13(+); Erophila verna 6(r); Fallopia convolvulus 13(r); Geranium pusillum 1(r), 13(+.2); Lepidium densiflorum 12(+); Myosotis arvensis 13(+); Papaver rhoeas 13(1.1); Setaria viridis 12(r); Scleranthus annuus 8(+); Vicia angustifolia 13(+); Vb) Acinos arvensis 1(+); Euphorbia cyparissias 3(+.2); Syntrichia ruralis 1(+.2); Vc) Agrostis vinealis 5(+); Cladonia cervicornis ssp. verticillata 5(1.2); Cladonia rei 5(+.2); Hypochoeris radicata 8(+); Polytrichum piliferum 6(+); Rumex tenuifolius 10(+.2); Scleranthus polycarpos 5(r); Spergula morisonii 5(r); Veronica verna 6(+); Vicia lathyroides 6(+.2); Vd) Agrostis capillaris 5(1.2); Arrhenatherum elatius 9(1.2); Bromus hordeaceus 4(+), 8(+); Carex hirta fo. 9(+); Dactylis glomerata s.s. 9(+); Poa palustris 1(1.2); Rumex acetosa 9(2.2); Trifolium repens 12(r); Ve) Bryum argenteum 1(+.2); B. caespiticium 9(+); Calamagrostis epigejos 1(1.2), 6(+); Hypnum cupressiforme var. lacunosum 9(1.2); Juglans regia juv. 13(+); Polygonum arenastrum 12(+)

Stanowiska zdjęć fitosocjologicznych z tabeli 2 (Location of phytosociological relevés): 1: Słupca, plac składowy przy bocznicy kolejowej, podłoże piaszczyste z domieszką żwiru i żużlu; 2: Słupca, nieużytek porolny przy ul. Wspólnej, gleba piaszczysto-gliniasta, dość zwięzła; 3: Słomczyce, piaszczyste przydroże; 4–8: Korwin, nieużytek porolny, gleba luźna piaszczysta; 9: Słupca, nasyp przy torach kolejowych, podłoże piaszczysto-żwirowe; 10–11: Słupca, nasyp kolejowy za ul. Wspólną; 12: Słupca, ul. Gen. Zygmunta Berlinga, nieużytek porolny, gleba piaszczysta z domieszką żwiru; 13: Słupca, ul. traugutta, nieużytek porolny naprzeciwko Szkoły Muzycznej, obecnie działka budowlana; 14: Słupca, nasyp kolejowy, niedaleko ulicy Wspólnej, gleba luźna zfrakcją tłucznia

cd. tab. 2 – cont. tab. 2 c) Koelerio-Corynephoretea

Ceratodon purpureus 4.4 1.2 2.2 2.2 . 2.2 1.2 + V 2.2 1.2 . + 2.2 . iVBrachythecium albicans . +.2 3.2 3.2 . 1.2 . 1.2 iV 2.2 2.3 1.2 . . . iiiTrifolium arvense . +.2 . +.2 1.2 . . . ii . +.2 r . . . iiSedum acre 2.2 . . . . 2.3 . . ii 2.2 +.2 . . . . iiSenecio vernalis r . . r . + . . ii . . . + . . iCorynephorus canescens . . . 1.2 1.2 2.3 + 3.4 iV . . . . . .Helichrysum arenarium . . . + 1.2 1.2 1.2 +.2 iV . . . . . .Jasione montana . . . + + . +.2 +.2 iii . . . . . .Veronica dillenii . . . . + +.2 + 1.2 iii . . . . . .Filago minima . . . . + +.2 +.2 . ii . . . . . .Rumex tenuifolius . . . . + . . + ii . +.2 . . . . iRumex acetosella . . . . . . . . . . + . 1.2 . ii

d) Molinio-ArrhenathereteaLolium perenne + 1.2 . . . . . . ii . . . 1.2 . . iTaraxacum officinale agg. + + . . . . . . ii . . . 1.2 . . iAchillea millefolium s.s. +.2 . . . . . . . i . . . 1.2 . + iiRumex thyrsiflorus . . . . . . . . +.2 1.2 + . . . iiiFestuca rubra . +.2 1.2 . . . . . ii 1.2 . . . . +.2 ii

e) inne (Others)Hieracium pilosella . . . + . . +.2 + ii . . . . . .


Tanaceto-Artemisietum Sissingh 1950


Fitocenozy Tanaceto-Artemisietum wykształcają się na siedliskach umiarko-wanie żyznych i przeważnie zasobnych w azot oraz o stosunkowo dobrych wa-runkach świetlnych. Spektrum możliwości ich występowania w krajobrazie jest bardzo szerokie. Rozwijają się na: stokach rowów i nasypów, przydrożach, ugo-rach, nieużytkach, miedzach pośród pól uprawnych oraz na całkowicie sztucz-nym podłożu, takim jak pobocza torowisk kolejowych czy powierzchnie z do-mieszką nawiezionych: piasku, cegły, gruzu i tłucznia (Matuszkiewicz 2001; Ratyńska i in. 2010).

Podobne spostrzeżenia poczyniono odnośnie do występowania płatów ze-społu bylicy i wrotyczu na obszarze Słupcy i okolic. Zbiorowisko wykształcało się tam najczęściej na dwóch różnych typach siedlisk – wilgotniejszych i żyź-niejszych skarpach rowów melioracyjnych oraz oligomezotroficznych i ksero-termicznych terenach kolejowych. Warto podkreślić, że były to zawsze obszary podmiejskie lub pozamiejskie.

W Słupcy i okolicach zbiorowisko odznacza się znaczną trwałością; jego fitocenozy pojawiają się na zajmowanych stanowiskach wiele lat z rzędu. Prze-jawia się to także poprzez dominację bylin nad terofitami oraz obecność w nie-których zdjęciach młodocianych okazów fanerofitów. Może to wskazywać, że interesujący nas zespół stanowi ostatnie stadium zarastania terenów ruderalnych przez formację ziołorośli, poprzedzając rozwój ugrupowań zaroślowych czy leś-nych (por. Zając 1974).

Fitocenozy Tanaceto-Artemisietum charakteryzowały się panowaniem wyso-kich nitrofilnych hemikryptofitów: Tanacetum vulgare i Artemisia vulgaris oraz zwartą, wielopoziomową strukturą. Oprócz wymienionych taksonów z wysoką stałością pojawiały się liczne rośliny typowe dla zbiorowisk związku Onopor-dion acanthii, wśród których wyraźną rolę odgrywały Berteroa incana, Daucus carota s.s. i Cichorium intybus s.s.

Na podstawie zestawionego materiału wyodrębniono, za Falińskim (1966), Guttem (1972), Zając (1974), podzespół T.-A. arctietosum Oberd. 1957 ex Faliń-ski 1966, z gatunkami lokalnie wyróżniającymi (Arctium tomentosum, Armora-cia rusticana, Geranium pratense i Urtica dioica), występujący na siedliskach żyznych, świeżych i nieraz zacienionych (zdj. 1–3). Płaty tego typu nawiązują do zbiorowisk związku Arction lappae. Spośród znanych w literaturze podzespo-łów w okolicach Słupcy można wyróżnić ponadto T.-A. hypericetosum Sissingh 1950 (= T.-A. chrysanthemetosum Oberd. 1957 ex Faliński 1966) (zdj. 4–8). Podzespół ten, z gatunkami lokalnie wyróżniającymi: Artemisia campestris s.s., Arenaria serpyllifolia, Centaurea stoebe, Pimpinella saxifraga, Poa angu-stifolia (opt.) i P. compressa, związany jest z siedliskami suchymi i ciepłymi,


o glebie gruboziarnistej. Obecny jest także typowy podzespół T.-A. typicum Sis-singh 1950 (zdj. 9–10), pojawiający się m.in. na miedzach śródpolnych (Faliński 1966), a odznaczający się najsilniejszą reprezentacją gatunków diagnostycznych związku Onopordion acanthii i podzwiązku Dauco-Melilotenion.

W Polsce zespół ten jest dobrze udokumentowany. Charakteryzowali go m.in.: Fijałkowski (1963, 1978), Sowa (1964, 1971), Kępczyński (1965), Fa-liński (1965, 1966), Rostański, Gutte (1971), Zając (1974), Kępczyńska-Rijken (1977), Herbich (1982), Wojterski i in. (1973), Czaplewska (1981), Kuczyńska i in. (1982), Pender (1990) oraz Ratyńska (2001). W literaturze zagranicznej analogiczne zbiorowiska podawane były m.in. przez: Braun–Blanqueta (1948), Sissingha (1950), Tüxena (1950), Oberdorfera (1957), Passargego (1964), Gut-tego (1972), Seybolda i Müllera (1972), Pyška (1991), Müllera (1993a) oraz Jarolímka i in. (1997). Warto zauważyć, że w trzech ostatnich opracowaniach autorzy nie wyróżnili w ramach Tanaceto-Artemisietum żadnych podzespołów lokalnosiedliskowych, omawiając co najwyżej zróżnicowanie regionalne bądź piętrowe tego zespołu.

Melilotetum albo-officinalis Sissingh 1950


Zespół nostrzyków białego i lekarskiego, opisywany również w literaturze pod synonimiczną, ale nieważną nazwą Echio-Melilotetum R. Tx. 1942/1947, często porasta ciepłe i suche stanowiska ruderalne. Zróżnicowanie wewnętrzne tego syntaksonu opisywali w Polsce m.in.: Faliński (1966), Kępczyńska-Rij-ken (1977), Czaplewska (1980) i Pawlak (1992). Może on przyjmować postać zbiorowiska ruderalnego niewyspecjalizowanego (Kluck 1988) lub ruderalnego wyspecjalizowanego, gdy jego płaty pojawiają się na ekstremalnych, wtórnych siedliskach, takich jak nasypy i bocznice kolejowe (Sowa 1964; Faliński 1966; Zając 1974).

Na badanym terenie omawiane zbiorowisko występowało rzadko. Fitoceno-zy tego typu charakteryzowały się wielopoziomową strukturą z dominującym udziałem nostrzyków, osiągając nawet półtora metra wysokości.

Płaty asocjacji wykształcały się na nieużytkach o charakterze ruderalnym, na podłożu gliniastym (zdj. 11) lub piaszczysto-gliniastym (zdj. 12). Ze wzglę-du na duże nasłonecznienie i gliniaste, zasobne w bazoidy podłoże pojawia-ły się gatunki z ciepłych muraw. Szczególnie jest to zauważalne w przypadku zdjęcia 12, które dodatkowo odznaczało się dużym bogactwem florystycznym (38 taksonów). Płat ten można zaszeregować do podzespołu M.a-o. echietosum Th. Müller in Seybold et Th. Müller 1972. Znacznie mniejsze bogactwo płatu udokumentowanego zdjęciem 11 związane jest prawdopodobnie z agregacyjnym


występowaniem Melilotus alba oraz Elymus repens. Gatunki te zacieniały niż-sze warstwy zbiorowiska, uniemożliwiając rozwój innym roślinom. Fitocenozę tę można zaliczyć do podzespołu M.a.-o. typicum w rozumieniu Guttego (1972).

Na badanym obszarze płaty omawianego typu przyjmują raczej charakter zbiorowisk ruderalnych niewyspecjalizowanych. Nie zaobserwowano tam wy-kształcania się fitocenoz z dominacją nostrzyków na terenach kolejowych oraz innych wybitnie przeobrażonych siedliskach, jak to najczęściej przedstawiano w literaturze (np. Oberdorfer 1957; Chojnacki 1991; Matuszkiewicz 2001).

Z Polski po raz pierwszy ten zespół podał Sowa (1964), później m.in. także: Faliński, Bartel (1965), Faliński (1965, 1966), Rostański, Gutte (1971), Kęp-czyńska-Rijken (1977), Fijałkowski (1978), Czaplewska (1981), Pawlak (1981, 1992), Stanisławek (1995), Ratyńska (2001) i Wojterska (2003). Z innych kra-jów europejskich Melilotetum albo-officinalis (Echio-Melilotetum) charak-teryzowali m.in.: Sissingh (1950), Oberdorfer (1957), Passarge (1964), Gutte (1972), Seybold, Müller (1972), Pyšek (1991), Müller (1993a) oraz Jarolímek i in. (1997).

Dauco-Picridetum hieracioidis (Faber 1933) Görs 1966


Dauco-Picridetum hieracioidis to typ wielowarstwowych fitocenoz tworzo-nych głównie przez wysokie, ortotropowe hemikryptofity (Jarolímek i in. 1997). Przewodnią rolę odgrywają w nich Picris hieracioides, Daucus carota s.s., Ci-chorium intybus s.s. i lokalnie Pastinaca sativa s.s., którym towarzyszą liczne gatunki charakterystyczne związku, rzędu i klasy, ponadto rośliny przechodzące z użytków zielonych i ciepłolubnych muraw. Zbiorowisko z udziałem goryczela jastrzębcowatego jest dość pospolite na niżu i wyżynach (Ratyńska i in. 2010). Mimo to w Polsce jest słabo udokumentowane. Z naszego kraju dokumentację zespołu lub jego omówienia zaprezentowali m.in.: Pawlak (1992), Stanisławek (1995), Matuszkiewicz (2001) i Wojterska (2003). Z Niemiec podawali go m.in.: Seybold, Müller (1972), Korneck (1974), Müller (1993b) oraz Zerbe, Schacht (1998), a ze Słowacji Jarolímek i in. (1997).

Na badanym obszarze zbiorowisko występowało dość rzadko, najczęściej na terenach kolejowych i w ich sąsiedztwie. Były to m.in. okresowo suche i na-słonecznione, nieużytkowane bocznice kolejowe usypane z piasku i tłucznia. Fitocenozy te nie odznaczały się wysokim bogactwem florystycznym (18–24, średnio 21 taksonów w zdjęciu). Oprócz Picris hieracioides i Daucus carota przeważnie notowano też obecność Tanacetum vulgare, Cichorium intybus s.s. i Pastinaca sativa s.s. Wśród gatunków towarzyszących zaznaczyła się obecność roślin murawowych z klas Koelerio-Corynephoretea oraz Festuco-Brometea.


Tabela 3 – Table 3Tanaceto-Artemisietum Sissingh 1950 – zdj. (rel.) 1–10;

Melilotetum albo-officinalis Sissingh 1950 – zdj. (rel.) 11–12; Dauco-Picridetum hieracioidis (Faber 1933) Görs 1966 – zdj. (rel.) 13–15

Nr kolejny zdjęcia – Successive no. 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10

Sta

łość

(con

stan

cy) 1

–10

11 12 13 14 15 Dzień (day) 17 25 29 30 01 08 29 18 30 30 08 15 30 15 25Data (Date) Miesiąc (month) 08 07 07 08 08 08 07 08 08 08 08 08 08 07 07 rok (year) 08 08 09 09 09 09 09 08 09 09 09 08 09 08 08pokrycie warstwy zielnej c [%] 80 95 90 80 80 85 70 65 85 90 75 50 65 60 40cover of herb layerpokrycie warstwy mszystej d [%] – + – – – – – + 5 5 – 10 5 + +cover of moss layerekspozycja – Slope – Se Se SW SW – – – Se SW – – SW SW –Nachylenie – inclination [o] – 5 25 5 4 – – – 3 60 – – 5 10 –powierzchnia zdjęcia – Area of relevé [m2] 15 20 20 8 20 20 10 10 10 10 10 10 10 10 30Liczba taksonów – Number of taxa 22 34 26 25 22 20 35 30 26 27 20 38 21 18 24I. Ch. Ass. et D. Subass.

Tanacetum vulgare 4.3 4.4 4.4 4.4 4.5 4.5 3.4 4.4 3.3 4.3 V + 1.2 . +.2 +.2Melilotus alba . . . . . + +.2 1.2 + 1.2 iii 4.4 3.3 . . .Melilotus officinalis . . + . . . 1.2 +.2 . . ii . 1.2 . . .Picris hieracioides . . . . . . . . . . . . 3.3 3.4 3.1Urtica dioica 1.2 +.2 1.2 . . . . . . . ii . . . . .Arctium tomentosum 1.2 +.2 . . . . . . . . i . . . . .Geranium pratense . + 2.3 . . . . . . . i . . . . .Armoracia rusticana . +.2 . . . . . . . . i . . . . .

II. Ch. All. Onopordion acanthiiCichorium intybus s.s. . + . +.2 +.2 . 1.2 +.2 . 1.2 iii + +.2 +.2 1.2 .Pastinaca sativa s.s. + + . + . . . . . 1.2 ii . . +.2 +.2 .Berteroa incana . + + . . . + +.2 2.3 2.2 iii + +.2 +.2 r .Daucus carota s.s. . . . . . + +.2 +.2 +.2 2.3 iii 1.2 1.2 1.2 3.3 +Echium vulgare . . . . . + +.2 +.2 1.2 . ii . +.2 . . .Medicago lupulina fo. . . . . . . +.2 +.2 . + ii . +.2 . . .Oenothera biennis . . . . +.2 . . +.2 1.2 . ii . . 1.2 . .Medicago x varia . . +.2 . . . . + + . ii . . . + +Tragopogon dubius . + . . . . . . . +.2 i . . + . +Bunias orientalis . . . + . . . . + . i . + . . .

III. Ch. O. Onopordetalia acanthiiMelandrium album +.2 1.2 + . 1.2 + + + . . iV . + + . .Convolvulus arvensis + + . + +.2 + . + . . iii r + + . +Equisetum arvense . + + + . . . + r + iii + . +.2 + .Bromus inermis 1.2 +.2 . . + . +.2 . . +.2 iii . +.2 . . .Euphorbia esula . 1.2 . 1.2 . . . . . +.2 ii . . + . .Ballota nigra s.s. +.2 . . . . r . . . . i . . . . .Cirsium vulgare s.s. . . . +.2 . . . . . 1.2 i . . . . .

IV. Ch. Cl. Artemisietea vulgarisArtemisia vulgaris 2.2 1.2 +.2 1.2 1.2 +.2 1.2 + 2.2 3.2 V 1.2 + . + +Cirsium arvense +.2 + 1.1 +.2 . +.2 . . + 1.2 iV +.2 . . . +Elymus repens 1.2 1.1 + . . 2.3 +.2 . + . iii 3.3 . . . .Solidago canadesis . . 1.2 1.2 . . . + +.2 2.2 ii 1.1 . . . .

V. Towarzyszące (Accompanying)a) Stellarietea mediae

Conyza canadensis +.2 + . . + . 1.2 + . . iii r 1.2 + + .Matricaria perforata . . . + +.2 . + . 1.2 + iii +.2 +.2 r . 1.1Lactuca serriola + r + . . . + . . . ii + + 1.2 . .Sisymbrium loeselii + + r . . . r . . . ii . r . +.2 .Vicia villosa . . . 1.2 1.2 . . . + +.2 ii . . . + .Apera spica-venti . . . + + . . + +.2 +.2 iii . . . . .Centaurea cyanus . . . . +.2 . . + + + ii . . . . .Vicia hirsuta . . . . +.2 + . . + +.2 ii . . . . .Papaver argemone . . . + . . + + . . ii . + . . .Consolida regalis . . . . . . + + . + ii . + . . .Bromus tectorum . . . . . . r + . . i . . . . .


Convolvulo arvensis-Agropyretum repentis Felföldy (1942) 1943


Zbiorowisko to określane jest jako najpospolitsze, reprezentatywne dla związku Convolvulo-Agropyrion repentis, pełniące rolę zespołu centralnego tego związku (Brzeg 1989; Müller 1993b; Brzeg, Pawlak 1998; Matuszkiewicz 2001; Ratyńska i in. 2010). Jednakże pomimo szerokiego rozpowszechnienia w Polsce nie było ono przez długi czas uwzględniane w systematyce fitosocjo-logicznej. Jako pierwsi podali je z Wrocławia Rostański i Gutte (1971).

Poglądy na temat zróżnicowania Convolvulo arvensis-Agropyretum repentis są rozmaite u różnych autorów. Święs (1989) w ramach tej asocjacji wyróżnił

Gatunki sporadyczne z tabeli 3 (Sporadic taxa): II. Carduus acanthoides 3(1.2); Echinops sphaerocephalus 6(1.2); Oenothera rubricaulis 12(+.2); Onopordum acanthium 6(1.2); Reseda lutea 15(+.2); Verbascum phlomoides 12(+.2); III. Falcaria vulgaris 3(+); Rubus caesius var. arvalis 4(+); Va) Papaver rhoeas 8(+); Vb) Euphorbia cyparissias 3(+); Vc) Potentilla argentea fo. 7(r); Scleranthus polycarpos 7(+); Senecio vernalis 15(+); Trifolium arvense 13(+.2); Vd) Lathyrus pratensis 3(+.2); Phleum pratense 15(+o); Poa palustris 2(+); Rumex thyrsiflorus 3(+); Sanguisorba officinalis 8(+.2); Vicia cracca 6(+.2); Ve) Astragalus cicer 15(+.2); Brachythecium rutabulum 2(+.2); Bryum argenteum 15(+.2); Calamagrostis epigejos 2(+.2); Lepidium ruderale 11(r)

Stanowiska zdjęć fitosocjologicznych z tabeli 3 (Location of phytosociological relevés): 1: Słupca, nieużytko-wany plac przy Gimnazjum im. M. Kopernika; 2: Słupca, pobocze drogi polnej, biegnącej wzdłuż torów kolejowych, w pobliżu rowu melioracyjnego; 3, 6 i 11: Słupca, nieużytek nieopodal Gimnazjum im. M. Kopernika; 4: Słupca, obniżenie przy nasypie kolejowym przy ul. Wspólnej, gleba piaszczysta z domieszką tłucznia; 5: Słomczyce, rów przydrożny, gleba luźna, z domieszką żwiru; 7 i 8: Słupca, nieużytek porolny przy ul. Wspólnej, gleba piaszczysto- -gliniasta; 9 i 10: Słupca, nieużytkowane tereny kolejowe, gleba luźna z domieszką tłucznia; 12: Słupca, nieużytek porolny przy ul. Wspólnej, gleba gliniasta ubita; 13: Słupca, nasyp kolejowy, tłuczeń; 14: Słupca, pobocze drogi gruntowej niedaleko torów kolejowych; 15: Słupca, nieczynne torowisko przy bocznicy kolejowej, duży udział tłucz-nia w podłożu, miejsce suche i nasłonecznione

b) Festuco-BrometeaPoa angustifolia . 1.3 1.2 . 2.2 +.2 + +.2 . . iii . + . . .Artemisia campestris s.s. . + . . 1.2 . 1.2 + . . ii . 1.2 2.2 1.2 .Centaurea stoebe + . . +.2 1.1 . 2.3 . . . ii . . . . .Pimpinella saxifraga . . . 1.2 1.2 . . . . . i . +.2 . . +.2Achillea collina . + . . 1.1 1.1 . . . . ii . 2.3 . . .Arenaria serpyllifolia . . . . . . + + . . i . + + . +Poa compressa . + . . . . +.2 + . . ii . . . . .

c) Koelerio-CorynephoreteaRumex acetosella . . . . . . + + . + ii + + . . .Sedum acre . . . . . . +.2 + . . i . +.2 +.2 . 2.2Ceratodon purpureus . . . . . . . +.2 1.2 . i . 1.2 2.2 1.2 +.2Brachythecium albicans . . . . . . . +.2 +.2 . i . 2.2 . . .

d) Molinio-ArrhenathereteaAchillea millefolium s.s. +.2 +.2 1.2 . +.2 + +.2 1.1 +.2 1.1 V +.2 +.2 . r +Dactylis glomerata s.s. 1.2 . . + 1.2 + + . + . iii . + . + .Rumex acetosa + +.2 +.2 . 1.2 + . . + . iii . . . + 1.1Festuca rubra . 2.2 . +.2 . . +.2 . . . ii . +.2 . + 1.2Taraxacum officinale agg. + . . + . . + . . . ii . + + . +Arrhenatherum elatius +.2 1.2 + 1.2 . . . . . . ii . . . . .Carex hirta + + . 1.2 . + . . . . ii + . . . .Plantago major . . r . . . r . . . i . r . . .Trifolium pratense . . . . . . +.2 . . . i + +.2 . . .

e) inne (Others)Silene vulgaris + 1.2 +.2 + . . + . + +.2 iV . . . . .Galium album fo. . + r 1.2 +.2 . . . + . iii . . . . .Junglans regia . . . . . . . . 1.1 1.1 i . . . . .


kilka podzespołów z panującymi gatunkami: Rubus caesius, Convolvulus arven-sis, Carex hirta, Carex brizoides, Bromus inermis i Calamagrostis epigejos; jed-nostki te zostały opisane nieważnie. Müller (1993b) podzielił zespół na dwa podzespoły: C.a.-A.r. lamietosum albi (z trzema wariantami – z Tanacetum vul-gare, z Ballota alba i z Bromus sterilis) i C.a.-A.r. typicum (z wariantem typo-wym i wariantem z Potentilla reptans). Marciniuk i in. (2004) proponowali po-dział asocjacji na trzy warianty: typowy – obejmujący luźne i inicjalne murawy wykształcające się na świeżo odsłoniętej glebie lub jako początkowe stadium rozwoju roślinności na odłogach oraz warianty z Daucus carota i z Medicago falcata, przedstawiające bardziej zaawansowane rozwojowo postacie.

Typowo wykształcone fitocenozy omawianego zespołu, charakteryzujące się kodominacją Convolvulus arvensis i Elymus repens, na terenie samego miasta Słupcy nie były licznie reprezentowane. Wprawdzie występowanie Convolvulus arvensis obserwowano często, jednak przeważnie jako komponent innych zbio-rowisk rzędu Onopordetalia acanthii, zwłaszcza związku Onopordion acanthii. Znacznie częściej spotykano je na obszarach wiejskich, w szczególności na po-rzuconych gruntach porolnych.

Płaty Convolvulo arvensis-Agropyretum repentis rozwijały się na okresowo suchych i nasłonecznionych skarpach kolejowych, przydrożach, starych ugo-rach i miedzach. Podłoże było gliniasto-piaszczyste lub piaszczysto-gliniaste. Charakterystyczną fizjonomię nadawał im dominujący, widoczny zwłaszcza w okresie kwitnienia Convolvulus arvensis, którego splątane łodygi pięły się po źdźbłach traw i ortotropowych bylinach dwuliściennych. Wysokość runi zbioro-wiska przeważnie dochodziła do około pół metra.

Badane fitocenozy nie odznaczały się wysokim bogactwem florystycznym, średnio w zdjęciu odnotowano 17 taksonów (15–23). Gatunkami diagnostycz-nymi, a zarazem fitocenotwórczymi zespołu są: Convolvulus arvensis, Elymus repens, Equisetum arvense i Poa angustifolia var. collina. Inicjalny charak-ter omawianych płatów jest lokalnie dość słabo zaznaczony. Udział terofitów w większości fitocenoz jest niewielki; poza Conyza canadensis obecne są głównie chwasty polne, przechodzące z sąsiednich agrofitocenoz: Consolida regalis, Matricaria perforata, Papaver argemone czy Viola arvensis. Z pozo-stałych grup syntaksonomicznych dość znaczącą rolę w zbiorowisku odgrywa-ją gatunki przechodzące z użytków zielonych klasy Molinio-Arrhenetheretea, wśród których przeważały trawy: Festuca rubra i Dactylis glomerata. W nie-licznych płatach (zdj. 4) grupowo pojawiały się rośliny muraw z klasy Festu-co-Brometea, wskazując na bardziej ciepłolubny charakter niektórych postaci asocjacji.

Z terenu Polski, zwłaszcza w ostatnich dziesięcioleciach, obecność charak-teryzowanego zespołu udokumentowali m.in.: Rostański, Gutte (1971), Misie-wicz (1976), Czaplewska (1981), Wiszniewska (1987), Brzeg (1989), Balcer-kiewicz, Pawlak (1990), Pawlak (1992), Borysiak (1994), Ratyńska (2001) oraz


Wojterska (2003). Poza Polską podawali je m.in.: Pyšek (1976, 1977), Kienast (1977), Grüll (1979) oraz Jarolímek i in. (1997).

Convolvulo-Brometum inermis eliáš 1979


Na terenie Słupcy zespół ten nie był rozpowszechniony. Jego płaty wykształ-cały się wzdłuż ciepłych, nasłonecznionych poboczy dróg, na stokach rowów i miedzach. Fitocenozy charakteryzowały się zwartą i wielopoziomową struktu-rą. Rolę dominanta odgrywała w nich wysoka trawa – stokłosa bezostna Bromus inermis. Skład badanych fitocenoz, poza gatunkami diagnostycznymi związku, rzędu i klasy, uzupełniały ciepłolubne gatunki z klasy Festuco-Brometea oraz łąkowe z klasy Molinio-Arrhenatheretea.

Zbiorowisko to było podawane przez Czaplewską (1980) z terenów kolejo-wych okolic Włocławka, a z Wielkopolski m.in. przez Kaczmarek (1984), Bory-siak (1994) i Ratyńską (2001) z doliny Warty. Święs (1989) nie widział potrzeby wyróżniania dla facjalnych zbiorowisk z Bromus inermis osobnego syntaksonu rangi podstawowej i ujmował je w randze podzespołu z Bromus inermis w ra-mach szeroko ujętego Agropyretum repentis Felf. 1942. Podobny pogląd przez długi czas reprezentowali Brzeg i Pawlak (1998) oraz Brzeg (2006), zalicza-jąc mezofilne postacie fitocenoz z tym gatunkiem do Convolvulo arvensis--Agropyretum repentis, a wyraźnie kserotermiczne, zgodnie z Müllerem (1993b), do Falcario vulgaris-Agropyretum repentis Th. Müller et Görs 1969.

Elymo-Rubetum caesii Dengler 1997


Na terenie Słupcy i okolic zespół ten jest pospolity. Wykształca się na cie-płych stokach nasypów kolejowych i rowów melioracyjnych oraz na przydro-żach. Charakterystyczną fizjonomię zbiorowisku nadaje dominująca jeżyna po-pielica Rubus caesius w kserotermofilnej odmianie arvalis, która tworzy zwarte, nieraz trudno dostępne skupienia. Spośród splątanych pędów jeżyny często wy-rastają tylko pojedyncze okazy innych gatunków. Oprócz wspomnianego domi-nanta w badanych płatach z wysoką stałością pojawiały się Equisetum arven-se i Tanacetum vulgare, a także wiele innych gatunków z rzędu Onopordetalia acanthii, m.in. Melandrium album, Daucus carota s.s. i Cichorium intybus s.s. Bardziej termofilny charakter od pozostałych miały fitocenozy reprezentowane przez zdjęcia 11–13. Odznaczały się obecnością: Centaurea stoebe, Pimpinella saxifraga, Ononis arvensis i Euphorbia cyparissias.


Charakteryzowany zespół, choć pospolity, nie został dostatecznie udoku-mentowany w literaturze (por. Wojterska 2003). Wcześniej analogiczne płaty omawiane były nieraz w randze zbiorowiska z Rubus caesius (Bura, Lis 1978; Czaplewska 1981; Balcerkiewicz, Pawlak 1990; Pyšek 1991) lub jako podzes-pół w ramach Agropyretum repentis (Święs 1989).

Rubo caesii-Calamagrostietum epigeji coste 1985


Zbiorowisko charakteryzuje facjalne występowanie trzcinnika piaskowego, trawy o szerokiej skali ekologicznej, wykazującej silną tendencję do ekspan-sji dzięki wybitnej zdolności do rozmnażania wegetatywnego (Balcerkiewicz, Pawlak 1990; Borysiak 1994; Stanisławek 1995; Jańczyk-Węglarska 1996). Ca-lamagrostis epigejos jest gatunkiem fitocenotwórczym zarówno w asocjacjach leśno-porębowych (w szczególności w zespole Calamagrostietum epigeji Jura-szek 1928), jak i ruderalnych (Rubo caesii-Calamagrostietum epigeji). Zalicza-ny jest również do roślin wyróżniających potencjalne biochory topolowego łęgu nadrzecznego na piaszczystych madach (Ratyńska 2001).

Na terenie Słupcy płaty interesującej nas asocjacji wykształcały się na luź-nych, przepuszczalnych glebach antropogenicznych (najczęściej industrioziem-nych), zwykle z frakcją alochtoniczną w postaci nawiezionych piasków, żwirów czy materiałów budowlanych. Fitocenozy porastały przypłocia zakładów prze-mysłowych, tereny kolejowe oraz zruderalizowane nieużytki porolne.

Płaty zbiorowiska odznaczały się niskim bogactwem florystycznym; śred-nio odnotowano zaledwie 15 taksonów w zdjęciu, co jest wynikiem bezwzględ-nej dominacji Calamagrostis epigejos, który poprzez kłączowy wzrost, zwartą strukturę runi i odkładanie dużych ilości trudno rozkładającej się ścioły nie po-zwala na swobodną wegetację innych roślin. Oprócz wspomnianego trzcinnika piaskowego z wyższą stałością pojawiały się również: Convolvulus arvensis, Elymus repens, Oenothera biennis oraz gatunki przechodzące z muraw, głów-nie z klasy Koelerio-Corynephoretea. Fitocenozy wykształcone na nieużytkach porolnych odznaczały się nieco innym charakterem aniżeli te z terenów kolejo-wych i przemysłowych poprzez: większy udział chwastów polnych, znaczącą rolę taksonów klasy Koelerio-Corynephoretea oraz obecność porostów z rodza-ju Cladonia.

Ruderalne zbiorowisko z Calamagrostis epigejos podali m.in.: Kępczyński, Zienkiewicz (1974) z Torunia, Kępczyński (1975) z Bydgoszczy, Czaplewska (1981) z Włocławka, Wiszniewska (1987) i Borysiak (1994) z doliny Warty, Święs z Tarnowa (1989) oraz Balcerkiewicz i Pawlak (1990) z Konińskiego Za-głębia Węgla Brunatnego, a spoza kraju Pyšek (1976) z Czechosłowacji.


Tabe

la 4

– T

able

4

Zbio

row

iska

zw

iązk

u (c

omm

uniti

es o

f the

alli

ance

) Con

volv

ulo-

Agro

pyri

on G

örs 1

966

Con

volv

ulo

arve

nsis

-Agr

opyr

etum

repe

ntis

Fel

föld

y (1

942)

194

3 –

zdj.

(rel

.) 1–

7; C

onvo

lvul

o-Br

omet

um in

erm

is E

liáš 1

979

– zd

j. (r

el.)

8–10

; Ely

mo-

Rube

tum

cae

sii D

engl

er 1

997

– zd

j. (r

el.)

11–1

6; R

ubo

caes

ii-C

alam

agro

stie

tum

epi

geji

Cos

te 1

985

– zd

j. (r

el.)

17–2

1; Z

b. S

apon

aria

offi

cina

lis

sens

u au

ct. n

om. i

nval

. – z

dj. (

rel.)

22;

Zb.

Lat

hyru

s tub

eros

us a

uct.

nom

. inv

al.–

zdj

. (re

l.) 2

3–24

Nr k

olej

ny z

djęc

ia –

Suc

cess

ive

no.

12

34

56

7

Stałość (constancy) 1–7

89

1011

1213

1415

16


1718

1920

2122

2324

D

zień

(day

)01

0404

0401

0201

3101

225

2630

3030

3029

3131

3131

3106

11D

ata

(Dat

e)

Mie

siąc

(mon

th)

0908

0808

0908

0907

0809

0708

0808

0808

0707

0708

0807

0808

r

ok (y

ear)

0995

9595

0995

0909

0909

0809

0908

0909

0909

0909

0909

0909

pok

ryci

e w

arst

wy

ziel

nej

c [%

]50

100

9810

065

100

6090

8598

9895

9895

9998

9085

8570

8090

9585

cov

er o

f her

b la

yer

pok

ryci

e w

arst

wy

msz

yste

j d

[%]

––

+–

––

––

––

+–

––

––

+–

1020

20–

––

cov

er o

f mos

s la

yer

eks

pozy

cja

– S

lope

–N

W–

W–

W–

–S

WS

WS

WS

W–

––

––

––

––

––

SW

Nac

hyle

nie

– in

clin

atio

n–

30–

10–

5–

–5

525

5–

––

––

––

––

––

5p

owie

rzch

nia

zdję

cia

– A

rea

of re

levé

[m2 ]

420

1012

310

57

1010

208

1020

107

815

107

58

108

Licz

ba ta

kson

ów –

Num

ber o

f tax

a21

1918

2316

2015

1310

1526

1724

1518

1415

159

1817

1218

17I.

Ch.

et *

D. A

ss.

Bro

mus

iner

mis

..

..

..

.5.

54.

55.

5+

..

.+

.ii

..

..

..

..

Rub

us c

aesi

us v

ar. a

rval

is.

..

..

..

..

.5.

55.

44.

55.

55.

55.

5V

..

..

..

..

*Cor

onill

a va

ria.

..

..

..

..

..

+.2

.+

1.2

+.2

iV.

..

..

..

.C

alam

agro

stis

epi

gejo

s (F

).

..

..

..

..

.+.

21.

2.

..

.ii

5.5

4.5

5.5

4.5

4.5

..

.*O

enot

hera

bie

nnis

.

..

..

..

..

..

..

..

.+.

2.

.+.

21.

1.

.S

apon

aria

offi

cina

lis.

..

..

..

..

..

..

..

.+

..

..

5.5

1.2

.La

thyr

us tu

bero

sus

(F)

..

..

..

..

..

..

..

..

..

..

..

3.4

3.4

II. C

h. e

t *D

. All.

Con

volv

ulo-

Agr

opyr

ion

Con

volv

ulus

arv

ensi

s3.

23.

43.

44.

43.

33.

43.

4V

1.2

+.

..

+.2

++

.iii

.+

+.2

++.

22.

3.

+*P

oa a

ngus

tifol

ia v

ar. c

ollin

a1.

21.

11.

22.

21.

11.

1+.

2V

1.2

.+

+.

+.2

.+

1.2

iV+.

2+.

2.

..

1.2

2.2

1.2

Equ

iset

um a

rven

se+.

2+

.+

1.2

+2.

2V

+.

+.2

+1.

2+

++.

2.

V.

..

..

+.2

+.

III. C

h. O

. Ono

pord

etal

ia a

cant

hii

Mel

andr

ium

alb

um1.

2.

2.1

2.1

..

+.2

iii.

++

..

2.2

+.

.ii

..

..

.+

+.

Tana

cetu

m v

ulga

re+.

2.

..

..

.i

+.

+.2

1.2

1.2

..

.+.

2iii

+.2

..

..

..

1.2

Lina

ria v

ulga

ris+o

..

.+

..

ii.

..

.+

+.

..

iir

..

+.

..

.B

erte

roa

inca

na+

..

..

+.2

.ii

..

+.

.+

..

+ii

..

..

..

..

Arte

mis

ia a

bsin

thiu

m.

.+

+.

+.

iii.

..

..

.+.

2.

.i

..

..

..

..

Bal

lota

nig

ra.

1.2

+o1.

2.

..

iii+

..

..

..

..

..

..

..

..


cd. t

ab. 4

– c

ont.t

ab. 4

Tuss

ilago

farfa

ra.

+.

+.

..

ii.

..

..

..

..

..

..

..

..

Eup

horb

ia e

sula

..

..

..

..

.1.

21.

1.

+.2

..

+.2

iii.

..

..

..

.D

aucu

s ca

rota

s.s

..

..

..

..

..

..

.+.

2.

+.2

.ii

+.2

+.2

..

..

.+

Cic

horiu

m in

tybu

s s.

s..

..

..

..

..

..

..

.+.

2+

ii+

..

..

+.

+.2

Trag

opog

on d

ubiu

s+.

2.

..

..

.i

..

.+

..

..

+.2

ii.

..

..

..

.P

astin

aca

sativ

a s.

s..

..

..

..

..

..

..

..

..

+.

..

.1.

2+.

2IV

. Ch.

Cl.

Art

emis

iete

a vu

lgar

isE

lym

us re

pens

4.3

3.4

2.4

2.4

2.2

2.1

1.2

V1.

2.

..

+.

1.2

1.2

.iii

.1.

2.

++.

22.

3.

.A

rtem

isia

vul

garis

+.2

1.2

.1.

2+

2.1

.iV

+.2

..

1.2

++.

21.

2+.

21.

2V

+.2

.+

..

+.2

+.2

+C

irsiu

m a

rven

se+

2.2

..

+.

.iii

..

.+

+.2

.1.

21.

2.

iV.

+.2

..

..

1.2

1.2

Urti

ca d

ioic

a.

..

1.2

..

.i

1.2

..

..

.1.

1.

.i

+.

..

..

.+.

2V.

Tow

arzy

sząc

e (A

ccom

pany

ing)

a) M

olin

io A

rrhe

nath

eret

eaFe

stuc

a ru

bra

1.2

+2.

1+.

2+.

2+.

2+.

2V

.+.

2.

+.2

..

..

.i

2.3

..

..

.1.

2.

Dac

tylis

glo

mer

ata

s.s.

+1.

2+.

21.

2+.

2+.

2+.

2V

+.

..

..

+.

.i

..

..

.+

.+.

2P

lant

ago

lanc

eola

ta s

.s.

+.

..

+.2

.+.

2iii

..

..

.+.

2.

..

i.

+.

..

..

.Lo

lium

per

enne

.+

+.2

.+

+.

iii.

..

..

..

..

..

..

.+

..

Arr

hena

ther

um e

latiu

s+.

2.

..

..

.i

..

+1.

1+

++

.+

V.

..

..

.2.

3+.

2C

arex

hirt

a fo

.1.

2.

..

..

.i

..

..

.+

.1.

2+.

2iii

..

..

..

..

Rum

ex a

ceto

sa.

..

..

..

..

++o

.+.

2+

..

iii.

+.

..

.2.

2.

Ach

illea

mill

efol

ium

s.s

..

..

..

r.

i.

+.2

..

.r

.+

.ii

+.2

+.2

+.

.1.

2+

1.2

Tara

xacu

m o

ffici

nale

agg

..

..

r.

.+.

2ii

++

..

..

..

..

+.

..

..

.La

thyr

us p

rate

nsis

..

..

..

..

..

.1.

2.

.+.

2.

ii.

..

..

..

1.2

b) S

tella

riete

a m

edia

eM

atric

aria

per

fora

ta.

r+

r.

1.2

.iii

..

..

..

..

..

..

..

..

.C

onso

lida

rega

lis+

..

.1.

1.

.ii

..

..

..

..

..

..

..

..

.B

rom

us te

ctor

um.

..

.+

.1.

1ii

..

..

..

..

..

..

..

..

.P

apav

er a

rgem

one

1.1

..

.+.

2.

.ii

..

r.

..

..

..

..

..

..

Con

yza

cana

dens

is+.

2.

.+

1.1

.1.

2iii

.+

..

..

..

..

..

++

+.

.Vi

ola

arve

nsis

+.2

..

.+

..

ii.

..

..

..

..

..

.r

+.

..

Lact

uca

serr

iola

.r

.+

..

.ii

+.

.+

..

..

.i

..

..

..

..

Vici

a hi

rsut

a.

..

+.

..

i.

..

.1.

2.

.+

+iii

..

..

..

+.

Vici

a vi

llosa

..

..

.+

.i

..

..

..

..

.+

+.2

..

..

..

Myo

sotis

stri

cta

..

..

..

..

..

..

..

..

..

.+

+.

..

Ero

phila

ver

na.

..

..

..

..

..

..

..

..

..

rr

..

. c

) Fes

tuco

-Bro

met

eaC

enta

urea

sto

ebe

..

.+

..

.i

.+

..

++

..

.ii

..

+.2

..

..

.


Gat

unki

spo

rady

czne

z t

abel

i 4 (

Spor

adic

tax

a):

III. A

nchu

sa o

ffici

nalis

2(+

); M

elilo

tus

alba

14(

1.2)

; Pic

ris h

iera

cioi

des

13(+

); Ve

rbas

cum

lych

nitis

3(+

), 19

(1.2

); V.

thap

sus

20(+

.2);

Va)

Agr

ostis

gig

ante

a 3(

1.1)

; Bro

mus

mol

lis 3

(+);

Cen

taur

ea ja

cea

11(+

.2);

Cer

astiu

m h

olos

teoi

des

21(1

.2);

Ger

aniu

m p

rate

nse

23(2

.2);

Phl

eum

pra

tens

e 23

(+);

Poa

pa

lust

ris 1

1(+)

; P. p

rate

nsis

4(+

); P

oten

tilla

rept

ans

18(1

.2);

Rum

ex c

rispu

s 6(

+); R

. thy

rsifl

orus

2(+

), 3(

+.2)

; Vic

ia c

racc

a 11

(+);

Vb) A

pera

spi

ca-v

enti

6(+)

; Bro

mus

ste

rilis

2(+

.2),

7(1.

2); C

enta

urea

cya

nus

6(+.

2); E

riger

on a

nnuu

s 16

(+);

Pap

aver

dub

ium

11(

+); P

apve

r rho

eas

11(+

); S

enec

io v

ulga

ris 1

0(r)

; Sis

ymbr

ium

loes

elii

10(r

); S

tella

ria m

edia

7(+

); Vi

cia

villo

sa 6

(+);

Vc)

Ach

illea

col

lina

13(+

); A

rena

ria s

erpy

llifo

lia 1

(+),

7(+)

; Poa

com

pres

sa s

.s. 1

1(+)

; Vd)

Cer

astiu

m s

emid

ecan

drum

20(

1.2)

; Cla

doni

a ce

rvic

orni

s ss

p. v

ertic

illat

a 21

(+);

C. f

urca

ta v

ar. p

alam

aea

20(2

.2);

C. r

ei 2

1(1.

2); V

e) A

grim

onia

eup

ator

ia 2

3(1.

2); A

mbl

yste

gium

ser

pens

11(

+.2)

; Bra

chyt

heci

um ru

tabu

lum

11(

+.2)

; Bro

mus

car

inat

us 2

(+.2

); C

lado

nia

fimbr

iata

21(

1.2)

; Dic

ranu

m p

olys

etum

20(

+); H

iera

cium

pilo

sella

24(

+); H

ypnu

m c

upre

ssifo

rme

var.

lacu

nosu

m 2

0(1.

2); M

alus

dom

estic

a b/

c 24

(+);

Pol

ygon

um a

vicu

lare

24

(+);

Rhy

ncho

steg

ium

meg

apol

itanu

m 2

1(+.

2); S

ecal

e ce

real

e 6(

r)

Stan

owis

ka z

djęć

fito

socj

olog

iczn

ych

z ta

beli

4 (L

ocat

ion

of p

hyto

soci

olog

ical

rel

evés

): 1:

Słu

pca,

pob

ocze

dro

gi p

rzy

ul. ł

ąkow

ej; 2

: Gie

war

tów

, zac

hodn

i sto

k sz

osy,

ni

edal

eko

ście

rnis

ka p

o up

raw

ie o

wsa

, gl

eba

lekk

a, s

zkie

leto

wa;

3:

Gie

war

tów

, pr

zypł

ocie

mię

dzy

trotu

arem

a s

iatk

ą z

żyw

opło

tem

nap

rzec

iw s

zkoł

y. p

łat

kosz

ony,

gle

ba

pias

zczy

sto-

glin

iast

a, s

zkie

leto

wa,

wid

oczn

e ef

ekty

zaś

mie

cani

a; 4

: Gie

war

tów

, prz

y gł

ówne

j szo

sie,

pła

t wyk

szta

łcił

się,

opl

ataj

ąc s

łup

przy

wje

ździ

e do

dom

ku le

tnis

kow

ego;

5:

Słu

pca,

prz

y ul

. pyz

ders

kiej

nas

yp k

olej

owy,

gle

ba s

zkie

leto

wa;

6: G

iew

artó

w, p

ołud

niow

a cz

ęść

mie

jsco

woś

ci p

rzy

osie

dlu

dom

ków

letn

isko

wyc

h, p

łat n

a st

oku,

gra

nicz

ący

z ug

orem

, gle

ba le

kka,

szk

iele

tow

a, b

rak

inge

renc

ji w

pos

taci

kos

zeni

a; 7

: Słu

pca,

dw

orze

c ko

lejo

wy,

tłuc

zeń

na n

iecz

ynny

m to

row

isku

, mie

jsce

suc

he i

nasł

onec

znio

ne; 8

: Bie

law

y,

pobo

cze

drog

i gru

ntow

ej; 9

: Sło

mcz

yce,

rów

prz

ydro

żny,

gle

ba le

kka,

pia

szcz

ysta

; 10:

Słu

pca,

pob

ocze

ul.

Kol

ejow

ej p

rzy

tora

ch k

olej

owyc

h; 1

1: S

łupc

a, s

karp

a na

sypu

kol

ejow

ego

usyp

aneg

o z

tłucz

nia;

12–

13: S

łupc

a, n

ieda

leko

ul.

Sie

nkie

wic

za, n

asyp

kol

ejow

y, g

leba

pia

szcz

ysta

; 14:

róż

a, p

oboc

ze p

rzy

drod

ze, g

leba

żw

irow

a, le

kka,

pia

szcz

ysta

; 15:

Słu

pca,

po

bocz

e dr

ogi p

rzy

stac

ji ko

lejo

wej

, gle

ba s

zkie

leto

wa,

pia

szcz

ysta

; 16:

Słu

pca,

nas

yp k

olej

owy

przy

ul.

toro

wej

, gle

ba p

iasz

czys

ta; 1

7: S

łupc

a, p

rzyp

łoci

e pr

zy u

l. O

bjaz

dow

ej,

podł

oże

żwiro

we

i pia

szcz

yste

, nas

łone

czni

one;

18:

Słu

pca,

prz

ypło

cie

przy

ul.

prz

emys

łow

ej, w

idoc

zne

częś

ci g

ruzu

, gle

ba s

zkie

leto

wa;

19:

Gół

kow

o, n

ieuż

ytek

por

olny

, nie

dale

ko

wys

ypis

ka, g

leba

luźn

a pi

aszc

zyst

a; 2

0–21

: Józ

efow

o, d

ługo

odł

ogow

any

nieu

żyte

k po

roln

y gr

anic

zący

z m

ałym

kom

plek

sem

nas

adze

ń so

sny;

22:

Słu

pca,

pob

ocze

dro

gi p

rzy

ul.

łąko

wej

gra

nicz

ące

z po

lem

upr

awny

m; 2

3: W

ierz

bno,

prz

ypło

cie

przy

ul.

Zagó

row

skie

j; 24

: Słu

pca,

nas

yp k

olej

owy

przy

ul.

Zagó

row

skie

j

Pim

pine

lla s

axifr

aga

..

.+

..

.i

..

.+

.+

.+

.iii

.+.

2.

..

.+

.O

noni

s ar

vens

is.

..

+.2

..

.i

..

.+.

2.

1.2

..

.ii

..

..

..

..

Eup

horb

ia c

ypar

issi

as.

..

..

+.

i.

.+

.+.

2.

..

.i

..

..

..

..

Arte

mis

ia c

ampe

stris

s.s

..

.+.

2+.

2.

..

ii.

.+

..

..

..

..

..

..

..

Ach

illea

pan

noni

ca.

+.2

2.1

+.2

..

.iii

..

..

..

..

..

..

..

..

. d

) Koe

lerio

-Cor

ynep

hore

tea

Hel

ichr

ysum

are

nariu

m.

..

..

..

..

..

.+.

2.

..

i.

.+.

2+.

2+

..

.Tr

ifoliu

m a

rven

se.

.r

..

..

i.

..

..

..

..

r.

r.

..

..

Bra

chyt

heci

um a

lbic

ans

..

+.

..

.i

..

..

..

..

..

.1.

2.

..

..

Rum

ex a

ceto

sella

..

..

..

..

1.2

..

+.

..

.i

..

..

..

..

Cer

atod

on p

urpu

reus

..

..

..

..

..

..

..

..

+.2

..

.1.

2.

..

Cor

ynep

horu

s ca

nesc

ens

..

..

..

..

..

..

..

..

..

.+.

21.

2.

..

Spe

rgul

a m

oris

onii

..

..

..

..

..

..

..

..

..

.1.

2+

..

.S

enec

io v

erna

lis.

..

..

..

..

..

..

..

..

..

r+

..

. e

) inn

e (O

ther

s)G

aliu

m a

lbum

fo.

..

..

..

.+.

2+.

21.

21.

1+.

21.

21.

2+.

2+

V.

1.2

..

..

1.2

.S

ilene

vul

garis

..

..

..

..

..

+.

1.2

.+.

2.

iii.

..

..

..

+.2

Hyp

ercu

m p

erfo

ratu

m.

..

..

..

..

..

1.2

+.2

..

.ii

..

..

..

..


Zb. Saponaria officinalis sensu auct. nom. inval.


Płaty roślinności ruderalnej z panującą mydlnicą lekarską spotykane były na badanym obszarze na nielicznych stanowiskach. Charakteryzowały się dość ubogim składem florystycznym. Udokumentowana fitocenoza wykształciła się na przydrożu w sąsiedztwie pola uprawnego. Oprócz dominującego udziału Sa-ponaria officinalis ważną fitocenotwórczą rolę spełniały również Convolvulus arvensis i Elymus repens.

Zbiorowisko to, mimo szerokiego rozpowszechnienia na obszarach osad-niczych Wielkopolski, opisywane jest rzadko. W literaturze podawali je m.in.: Czaplewska (1981), Brzeg (1989), Pawlak (1992), Jarolímek i in. (1997), Ratyń-ska (2001) i Wojterska (2003). Pojedyncze zdjęcia w tabelach dokumentujących odmienne typy zbiorowisk znaleźć można w opracowaniach innych autorów, np. Borysiak (1994). Wydaje się, że omawiany typ fitocenoz ruderalnych powinien być ujęty w randze samodzielnego zespołu.

Zb. z Lathyrus tuberosus


Na terenie Słupcy i okolic płaty zbiorowiska z groszkiem bulwiastym wy-kształcały się dość rzadko; odnotowano dwa stanowiska z roślinnością ruderal-ną zdominowaną przez ten gatunek. Fitocenon charakteryzuje się specyficzną fizjonomią, którą nadaje mu oplatający łodygi innych roślin, różowo kwitnący Lathyrus tuberosus. Płaty z facjalnym udziałem groszku rozwinęły się w pobliżu ogródka przydomowego oraz na nasypie kolejowym.

Analogiczne zbiorowisko wyróżniła Ratyńska (2001), podkreślając, że może się ono wykształcać jako ciepłolubne, ruderalne ziołorośla lub jako umiarkowa-nie nitrofilne okrajki.

Arctietum lappae Felföldy 1942


Na badanym obszarze fitocenozy z łopianami pajęczynowatym i większym spotykano często. Występowały one na glebach żyznych, gliniastych, w wielu przypadkach okresowo wilgotnych. Porastały: przychacia, przypłocia, pobocza rowów i cieków wodnych. Stanowiska te przeważnie były ocienione okapem drzew lub murami budynków.


Charakterystyczną fizjonomię zbiorowisku, będącemu centralną asocjacją związku Arction lappae w wymiarze ponadregionalnym, nadawały duże i roz-postarte liście łopianów: Arctium lappa i/lub A. tomentosum oraz ich fioleto-we kwiatostany. Jego płaty charakteryzowały się wielowarstwową strukturą. Najwyższą warstwę, osiągającą ponad 1,5 m wysokości, budowały łopiany, Artemisia vulgaris, Cirsium arvense oraz Urtica dioica. Nieco niżej dorastały Elymus repens oraz kępki i skupienia m.in.: Ballota nigra, Malva sylvestris i Melandrium album. Najniższa warstwa, budowana przez rośliny z natu-ry niewielkie, z powodu silnego zacienienia wykształcała się słabo; jedynie w prześwietleniach spotkać można było np. Galinsoga parviflora czy Stellaria media.

Badane fitocenozy odznaczały się niezbyt dużym bogactwem florystycz-nym; w zdjęciach notowano średnio 20 taksonów (13–27). Najwyższą stałość osiągnęły Arctium tomentosum, Artemisia vulgaris, Elymus repens i Urtica dio-ica, rosnące poza tym najliczniej. Częstymi składnikami zespołu były ponadto: Actium lappa, Ballota nigra s.s., Cirsium arvense, Dactylis glomerata s.s., La-mium album, Melandrium album i Sambucus nigra.

Na podstawie analizy zdjęć fitosocjologicznych w ramach zespołu wydzie-lono, za Seyboldem i Müllerem (1972), dwa podzespoły: A.l. typicum (zdj. 1–6) i A.l. rumicetosum (zdj. 7–10), a w obrębie tego drugiego podzespołu wilgot-niejszy wariant z Calystegia sepium, nawiązujący do zbiorowisk związku Sene-cionion fluviatilis (zdj. 9–10). Płaty tego wariantu wykształcały się w pobliżu cieków wodnych.

Z terenu Polski zespół Arctietum lappae (często ujmowany pod wieloznacz-ną nazwą Leonuro-Arctietum tomentosi (Felföldy 1942) Lohmeyer in R.Tx. 1950 albo rzadziej jako Arctio-Artemisietum vulgaris (Oberd. 1957) Th. Müller in Seybold et Th. Müller 1972) był podawany m.in. przez: Kornasia (1953), Fi-jałkowskiego (1963, 1967, 1978), Sowę (1964, 1971), Falińskiego (1966), Zając (1974), Kępczyńską-Rijken (1977), Czaplewską (1981), Pawlak (1981, 1992), Herbicha (1982), Kuczyńską i in. (1982), Brzega (1989), Pender (1990), Ratyń-ską (2001) oraz Wojterską (2003).

Leonuro cardiacae-Ballotetum nigrae Slavnić 1951


Zespół serdecznika pospolitego i mierznicy czarnej to dobrze scharaktery-zowane w literaturze zbiorowisko ruderalnych ziołorośli. Odznacza się nitrofil-nym i zarazem ciepłolubnym charakterem (Ratyńska i in. 2010). Przez niektó-rych autorów opisywane jest również jako ugrupowanie przywiązane do miejsc użyźnionych i zacienionych (Pawlak 1981).


Na terenie Słupcy i okolic fitocenozy Leonuro-Ballotetum wykształcały się najczęściej w miejscach umiarkowanie ocienionych: na przychaciach, przypło-ciach, przydrożach i poboczach rowów. Z wysoką częstością oprócz mierzni-cy czarnej pojawiały się Urtica dioica i Artemisia vulgaris. W poszczególnych zdjęciach notowano od 14 do 23 taksonów, średnio 20.

Na podstawie analizy florystycznej zbadanych płatów wydzielono, za Sey-boldem i Müllerem (1972), dwa podzespoły: typowy L.-B. typicum (zdj. 11–14) i L.-B. rumicetosum obtusifolii (zdj. 15–17), reprezentujący wilgotniejszą postać zespołu.

Ruderalne układy z dominacją Ballota nigra były często opisywane w lite-raturze, jednakże najczęściej pod niewłaściwą nazwą Balloto-Chenopodietum (Faliński 1966; Wojterski i in. 1973; Pawlak 1981) lub jako niehierarchiczne „zbiorowisko z Ballota nigra” (Czaplewska 1981). W prawidłowym ujęciu fito-cenozy tego typu w Polsce omawiali m.in.: Brzeg (1989), Pawlak (1992) i Woj-terska (2003). Wyraźnie ciepłolubne postacie opisywali np.: Rostański, Gutte (1971), Gutte (1972), Borysiak (1994), Pyšek (1977) oraz Jarolímek i in. (1997).

Rumicetum obtusifolii Kulczyński 1928 corr. Brzeg et pawlak 1998


Na terenie Słupcy zespół ten nie był zbyt rozpowszechniony. Pojedyncze kępy lub małe skupienia szczawiu tępolistnego obserwowano głównie na żyznych i wilgotnych obrzeżach łąk oraz w otoczeniu cieków wodnych. Wykonano jedno zdjęcie w płacie tej asocjacji. Charakterystyczną fizjonomię Rumicetum obtusifolii kształtował dominujący Rumex obtusifolius, tworząc zwarte i bujne ugrupowanie. Zbiorowisko charakteryzowało się niezbyt dużym bogactwem florystycznym, od-notowano 17 gatunków. Oprócz panującego szczawiu liczniej występowały rów-nież Arctium tomentosum, Ballota nigra s.s., Urtica dioica oraz Poa pratensis.

Sprecyzowaną charakterystykę fitosocjologiczną omawianego zespołu przedstawili Brzeg i Pawlak (1998). Wcześniej analogiczne płaty były umiesz-czane w ramach rozmaicie ujmowanych: Chenopodio-Rumicetum obtusifolii Oberd. 1957 (np. Oberdorfer 1957; Gutte 1972; Fijałkowski 1978) czy Arctio-Rumicetum obtusifolii (Passarge 1964).

Lycietum halimifolii Felföldy 1942


Lycium barbarum (= L. halimifolium) to kenofit pochodzący z południo-wo-wschodniej Europy i Azji. U nas bywa hodowany jako roślina ozdobna dla


Tabe

la 5

– T

able

5

Zbio

row

iska

zw

iązk

u (c

omm

uniti

es o

f the

alli

ance

) Arc

tion

lapp

ae R

. Tx.

193

7 no

m. c

onse

rv.

Arct

ietu

m la

ppe

Felfö

ldy

1942

– z

dj. (

rel.)

1–1

0; L

eonu

ro c

ardi

acae

-Bal

lote

tum

nig

rae

Slav

nić

1951

– z

dj. (

rel.)

11–

17; R

umic

etum

obt

usifo

lii

Kul

czyń

ski 1

928

corr

. Brz

eg e

t Paw

lak

1998

– z

dj. (

rel.)

18;

Lyc

ietu

m h

alim

ifolii

Fel

föld

y 19

42 –

zdj

. (re

l.) 1

9–22

Nr k

olej

ny z

djęc

ia –

Suc

cess

ive

no.

12

34

56

78

910


1112

1314

1516

17


1819

2021

22

Dzi

eń (d

ay)

2525

2501

3031

2625

0101

0506

0204

2504

2526

2424

2604

Dat

a (D

ate)

Mie

siąc

(mon

th)

0707

0708

0807

0807

0908

0808

0808

0708

0708

0808

0808

rok

(yea

r)08

0808

0908

0908

0209

0909

0995

9508

9502

0808

0808

95

eks

pozy

cja

– S

lope

––

––

––

––

––

–S

W–

––

––

–e

ee

WN

achy

leni

e –

incl

inat

ion

––

––

––

––

––

–5

––

––

––

1510

3010

pok

ryci

e w

arst

wy

krze

wów

b [%

]–

––

––

––

5–

–10

2010

+5

––

–90

8580

90c

over

of s

hrub

laye

rp

okry

cie

war

stw

y zi

elne

j c

[%]

9090

9090

8595

9590

9590

8570

9090

8095

9585

2015

3040

cov

er o

f her

b la

yer

pok

ryci

e w

arst

wy

msz

yste

j d

[%]

––

––

––

–5

––

––

––

––

––

––

––

cov

er o

f mos

s la

yer

pow

ierz

chni

a zd

jęci

a –

Are

a of

rele

vé[m

2 ]21

207

1020

2520

2015

305

525

1010

2015

1012

88

10Li

czba

taks

onów

– N

umbe

r of t

axa

2722

1617

1318

2026

2223

1514

2321

2221

2317

1314

1211

I. C

h. A

ss.

Bal

lota

nig

ra s

.s.

1.2

2.2

+o+.

21.

22.

2.

.2.

21.

2iV

4.4

3.4

4.4

3.2

3.4

4.4

4.4

V1.

2.

++

.A

rctiu

m m

inus

..

..

..

..

..

..

2.1

2.1

..

+.2

iii.

..

..

Leon

urus

car

diac

a.

..

..

..

..

..

..

2.2

..

1.2

ii.

..

..

nep

eta

cata

ria.

..

..

..

..

..

.+.

2.

.1.

2.

ii.

..

..

Rum

ex o

btus

ifoliu

s.

..

..

.1.

21.

21.

2.

ii.

..

.+

++.

2iii

4.4

..

..

Lyci

um b

arba

rum

b/c

..

..

..

..

..

..

..

..

..

4.5

4.5

4.3

4.4

II. C

h. e

t *D

. All.

Arc

tion

lapp

aeA

rctiu

m to

men

tosu

m3.

23.

42.

14.

44.

34.

44.

54.

4+.

2+.

2V

+.2

..

..

.2.

2ii

3.2

..

..

Arc

tium

lapp

a.

..

1.2

1.2

..

2.2

4.5

4.4

iii.

..

1.2

..

.i

..

..

.*P

oa tr

ivia

lis+.

2.

..

..

+.2

.+

+ii

+.2

..

.1.

1.

.ii

..

..

.*S

ambu

cus

nigr

ab/

c+

+.2

..

..

.+

1.2

+.2

iii2.

2.

+.2

+.2

..

+oiii

..

..

.A

rmor

acia

rust

ican

a.

.+

+.

.2.

2+.

2.

.ii

+.2

..

.+

..

ii.

+1.

2.

.*A

nthr

iscu

s sy

lves

tris

.1.

1.

..

.+.

2.

+.

ii.

..

.+.

2+.

2.

ii1.

2.

..

.*G

aliu

m a

parin

e.

.+

..

..

.+.

2+

ii+.

2.

..

..

.i

..

+.

.*C

helid

oniu

m m

ajus

..

..

..

+.

..

i.

..

.+

..

i.

..

1.2

.A

ethu

sa c

ynap

ium

ssp

. cyn

apio

ides

..

..

..

..

..

..

.+

..

.i

..

..

.


cd. t

ab. 5

– c

ont.t

ab. 5

III. C

h. O

. Ono

pord

etal

ia a

cant

hii

Mel

andr

ium

alb

um1.

2+.

2+

++

..

1.2

..

iii

..

+.

+.2

++.

2iii

..

+.

+C

icho

rium

inty

bus

s.s.

1.2

..

++

+.2

..

..

ii.

..

..

..

..

+.2

..

Con

volv

ulus

arv

ensi

s.

1.2

.1.

2.

+.

..

.ii

..

..

.1.

2.

i.

.+

.+

Mal

va s

ylve

stris

1.2

+4.

4.

..

.+.

2.

.ii

..

..

..

1.2

i.

..

..

Equ

iset

um a

rven

se.

.+

++

..

..

.ii

..

..

..

..

+.2

..

.B

rom

us in

erm

is.

..

..

+.

..

.i

.+.

2.

.+

..

ii.

..

..

Tuss

ilago

farfa

ra.

..

..

+.

..

+.2

i.

..

..

..

..

.+

. IV

. Ch.

Cl.

Art

emis

iete

a vu

lgar

isU

rtica

dio

ica

2.2

1.2

2.2

1.2

1.2

4.5

2.3

2.3

2.2

1.2

V1.

21.

2+.

22.

22.

22.

22.

1V

2.2

1.2

1.2

..

Arte

mis

ia v

ulga

ris1.

22.

1+.

22.

31.

21.

22.

32.

21.

22.

2V

+.2

1.2

1.2

1.2

1.1

2.2

1.2

V+.

2.

1.2

1.2

1.2

Ely

mus

repe

ns1.

23.

41.

2+.

2+.

22.

33.

41.

21.

2+

V+.

2.

2.2

1.1

.1.

2+.

2iV

1.2

+.2

+.2

1.2

3.1

Cirs

ium

arv

ense

.2.

2+

+.2

+1.

2.

1.2

+.2

1.2

iV+.

2.

..

..

+ii

1.2

1.2

.1.

2.

Lam

ium

alb

um.

..

..

++

1.2

++

iii1.

2.

..

..

.i

..

..

.H

erac

leum

sib

iricu

m.

1.1

+.2

..

.1.

2.

..

ii.

..

.+

..

i.

..

..

Tana

cetu

m v

ulga

re.

..

+.2

.+.

2.

..

.i

..

..

..

..

..

..

Geu

m u

rban

um.

..

..

..

..

..

.+o

..

++.

2iii

..

..

.G

lech

oma

hede

race

a .

..

..

..

..

.+

..

..

.+.

2ii

+.

..

.G

aleo

psis

tetra

hit

r.

..

..

..

.+.

2i

..

..

..

..

..

..

Cal

yste

gia

sepi

um.

..

..

..

.2.

21.

2i

..

..

..

..

..

..

Myo

soto

n aq

uatic

um

..

..

..

..

+.2

+.2

i.

..

..

..

..

..

.E

upat

rium

can

nabi

num

..

..

..

..

+.2

1.2

i.

..

..

..

..

..

.B

ryon

ia a

lba

.+.

2.

..

..

.+.

2.

i.

..

..

..

..

..

. V

. Tow

arzy

sząc

e (A

ccom

pany

ing)

a) S

tella

riete

a m

edia

e G

alin

soga

par

viflo

ra+

..

.+

.+

.+.

2+.

2iii

..

+.

..

.i

..

..

.La

ctuc

a se

rrio

la.

+.

+.2

..

.+

+.2

.ii

.+.

2.

..

..

i.

+.2

.+

.A

tripl

ex p

atul

a.

.1.

1.

+.

+.2

..

.ii

..

..

..

..

..

..

Can

nabi

s sa

tiva

var.

spon

tane

a.

..

..

.1.

2.

1.2

+.2

ii.

..

..

..

..

..

.C

heno

podi

um a

lbum

s.s

.1.

1.

1.2

..

..

..

.i

.+

+.

..

+oiii

..

..

.A

pera

spi

ca-v

enti

.r

..

..

ro.

..

i.

..

..

..

..

..

.A

mar

anth

us re

trofle

xus

+.

..

..

..

.+

i.

..

..

..

..

..

.S

tella

ria m

edia

+.2

..

..

..

+.2

..

i.

..

++.

2.

.ii

..

..

.B

rom

us s

teril

is1.

2.

..

..

..

..

i.

..

.3.

4.

.i

.+

++

.S

isym

briu

m o

ffici

nale

..

..

..

.+o

..

i.

.+

.1.

1.

.ii

..

..

.S

onch

us o

lera

ceus

+.

..

..

..

..

i.

..

..

..

+r

..

.G

alin

soga

cili

ata

..

..

..

..

..

..

++

..

.ii

..

..

.


Gat

unki

spo

rady

czne

z ta

beli

5 (S

pora

dic

taxa

): III

. Arte

mis

ia a

bsin

thiu

m 1

3(+)

, 22(

+o ); B

erte

roa

inca

na 1

6(+)

; Car

duus

aca

ntho

ides

13(

+); D

aucu

s ca

rota

s.s

. 6(+

); M

edic

ago

x va

ria 2

(+);

Pas

tinac

a sa

tiva

fo.

6(1.

2);

Sap

onar

ia o

ffici

nalis

16(

1.2)

; IV

. A

lliar

ia o

ffici

nalis

16(

+);

Cha

erop

hyllu

m t

emul

um 1

0(1.

2);

Fallo

pia

dum

ento

rum

10(

+.2)

; G

aleo

psis

pu

besc

ens

14(+

); G

eran

ium

robe

rtian

um 1

5(+.

2); R

ubus

cae

sius

var

. cae

sius

15(

+.2)

; Sol

idag

o ca

nade

nsis

1(+

.2);

Toril

is ja

poni

ca 1

6(1.

2); V

iola

odo

rata

1(+

.2);

Va) C

heno

podi

um

hybr

idum

14(

+); C

onyz

a ca

nade

nsis

12(

+), 1

5(+)

; Des

cura

inia

sop

hia

2(+)

; Ech

inoc

hloa

cru

s-ga

lli 3

(1.1

); Fa

llopi

a co

nvol

vulu

s 12

(+.2

), 13

(+);

Ger

aniu

m p

usill

um 1

(+);

Hor

deum

m

urin

um 1

(+);

Mal

va n

egle

cta

13(r

); M

atric

aria

per

fora

ta 4

(+);

Oxa

lis fo

ntan

a 13

(r);

Pol

ygon

um p

ersi

caria

17(

r); U

rtica

ure

ns 1

4(+)

; Vic

ia h

irsut

a 13

(+),

22(+

); Vb

) Agr

ostis

gig

ante

a 16

(+);

A. s

tolo

nife

ra 7

(r);

Fest

uca

arun

dina

cea

18(+

.2);

Ger

aniu

m p

rate

nse

19(+

); P

oa tr

ivia

lis 8

(2.2

), 16

(+);

Pot

entil

la a

nser

ina

7(+)

; Ran

uncu

lus

acris

18(

+); R

. rep

ens

8(+.

2),

14(+

.2);

Rum

ex a

ceto

sa 6

(+);

Vero

nica

cha

mae

drys

8(+

.2);

Vc) A

cer p

lata

noid

es c

14(

r); A

. pse

udop

lata

nus

b 15

(+.2

); A

escu

lus

hipp

ocas

tanu

m b

/c 1

4(r)

; Arte

mis

ia c

ampe

stris

s.s

. 22

(+.2

); B

rass

ica

napu

s 16

(r);

Cen

taur

ea s

toeb

e 22

(+o );

Euo

nym

us e

urop

ea b

/c 1

5(+)

; Fra

xinu

s ex

cels

ior b

12(

2.1)

; Pim

pine

lla s

axifr

aga

13(+

), 14

(+);

Poa

ann

ua 6

(+);

Pol

ygon

um

amph

ibiu

m v

ar. t

erre

stre

3(+

.2),

13(r

); P

runu

s do

mes

tica

var.

syria

ca b

8(+

.2);

Rob

inia

pse

udoa

ccac

ia b

/c 1

3(2.

1); S

ecal

e ce

real

e 22

(ro );

Sol

anum

dul

cam

ara

11(+

); U

lmus

laev

is

b 15

(+.2

)

Stan

owis

ka z

djęć

fito

socj

olog

iczn

ych

z ta

beli

5 (L

ocat

ion

of p

hyto

soci

olog

ical

rel

evés

): 1:

Słu

pca,

prz

ypło

cie

gran

iczą

ce z

łąką

, prz

y ro

wie

mel

iora

cyjn

ym w

ypły

waj

ącym

z

połu

dnio

weg

o kr

ańca

Jez

. Słu

peck

iego

; 2: S

łupc

a, u

l. 3

Maj

a, ró

w p

rzy

kosz

onej

łące

; 3: S

łupc

a, u

l. 3

Maj

a, ró

w p

rzy

polu

kuk

uryd

zy; 4

: Sło

mcz

yce,

rów

prz

ydro

żny;

5: r

óża,

śr

ódpo

lne

zagł

ębie

nie

tere

nu; 6

: Gół

kow

o, ró

w m

elio

racy

jny;

7: S

łupc

a, p

rzyp

łoci

e gr

anic

zące

z łą

ką, p

rzy

row

ie m

elio

racy

jnym

; 8: J

aros

zyn,

po

zach

odni

ej s

troni

e sz

osy

rude

raln

y ni

euży

tek

mię

dzy

row

em a

obe

jści

em, n

ieco

zac

ieni

ony

okap

em ś

liwy,

gle

ba d

ość

wilg

otna

i ży

zna,

sie

dlis

ko łę

gu w

iązo

weg

o; 9

: Słu

pca,

prz

ypło

cie

nieo

poda

l row

u m

elio

racy

jneg

o w

ypły

waj

ąceg

o z

połu

dnio

weg

o kr

ańca

Jez

. Słu

peck

iego

; 10:

Kor

win

, rów

mel

iora

cyjn

y; 1

1: K

oszu

ty, r

ów p

rzyd

rożn

y; 1

2: S

łupc

a, p

oboc

ze u

l. K

oszu

ckie

j; 13

: Gie

war

tów

, nie

dale

ko

Jez.

pow

idzk

iego

, sta

re z

abud

owan

ia w

poł

udni

owej

czę

ści w

si; 1

4: G

iew

artó

w, n

ieda

leko

koś

cioł

a, p

rzyp

łoci

e ko

ło p

arki

ngu

przy

kośc

ieln

ego,

obo

k dr

ogi d

o pa

rku,

gle

ba le

kka,

sz

kiel

etow

a, p

róch

nicz

na; 1

5: S

łupc

a, u

l. G

ajow

a, p

oboc

ze d

rogi

bie

gnąc

ej p

rzez

las

kom

unal

ny, m

iejs

ce o

cien

ione

, gle

ba ż

yzna

, fito

ceno

za s

pełn

ia fu

nkcj

ę ru

dera

lneg

o ok

rajk

a;

16: G

iew

artó

w, p

rzy

głów

nej s

zosi

e po

zac

hodn

iej s

troni

e, p

rzyc

haci

e ni

eco

zaci

enio

ne b

udyn

kiem

mie

szka

lnym

; 17:

Wie

rzbn

o, p

rzyp

łoci

e na

poł

udni

owy

wsc

hód

od s

zosy

; 18:

S

łupc

a, łą

ka w

zdłu

ż ro

wu

mel

iora

cyjn

ego;

19:

Słu

pca,

ul.

Sto

doln

a, u

sypa

na g

órka

glin

y; 2

1: S

łupc

a, s

karp

a pr

zy r

owie

mel

iora

cyjn

ym; 2

2: G

iew

artó

w, z

acho

dnia

stro

na s

zosy

, pr

zych

acie

na

gran

icy

trotu

aru

i dzi

ałki

bud

owla

nej

b) M

olin

io-A

rrhe

nath

eret

eaD

acty

lis g

lom

erat

a s.

s..

+.

+.2

1.2

+.

1.2

..

iii1.

2+.

21.

2.

.1.

21.

2iV

.1.

21.

2+

+.2

Ach

illea

mill

efol

ium

s.s

.1.

2+

.+

..

.+.

2.

.ii

..

..

..

+oi

.+

+.

.A

rrhe

nath

erum

ela

tius

++.

2.

..

..

..

.i

..

..

.1.

2.

i.

+.2

+.2

..

Poa

pra

tens

is s

.s.

.+.

2.

..

.2.

3+.

2.

.ii

..

..

.+.

2+.

2ii

3.4

..

..

Cirs

ium

ole

race

um.

..

..

..

.+.

21.

2i

..

..

..

..

..

..

Tara

xacu

m o

ffici

ale

agg.

+.

..

..

.1.

2.

.i

.+

+r

..

+.2

iii+

..

r.

Loliu

m p

eren

ne+.

2.

..

..

..

..

i.

..

+.2

+.2

+.2

+.2

iii.

..

..

Fest

uca

rubr

a.

..

..

..

..

.+

+.2

..

+.2

+.2

.iii

..

..

.Tr

ifoliu

m re

pens

..

..

..

.+

..

i.

..

+.

..

i1.

2.

..

.P

lant

ago

maj

or.

..

..

..

+.

.i

..

..

..

+i

+.

..

. c

) inn

e (O

ther

s)B

rom

us c

arin

atus

1.2

..

..

.1.

2+.

2.

.ii

..

..

..

..

..

..

Pol

ygon

um h

ydro

pipe

r.

..

..

..

.+.

21.

2i

..

..

..

..

..

..


drobnych fioletowych kwiatków oraz czerwonych owocków. Obserwuje się jed-nak jego spontaniczne przenikanie na tereny ruderalne.

Zarośla z kolcowojem szkarłatnym na badanym obszarze nie występowa-ły zbyt często. Porastały najczęściej strome skarpy rowów, pobocza dróg czy stare usypiska gliniastej ziemi. Splątane i zwarte skupienia kolcowoju, tworzą-ce niedostępny gąszcz, powodują silne zacienienie podłoża, co nie pozwala na swobodny wzrost innych gatunków. Fakt ten skutkuje znacznym ubóstwem flo-rystycznym fitocenoz. Średnio w zdjęciu odnotowano zaledwie 12 taksonów.

Z Wielkopolski podobne zarośla Lycietum halimifolii podawane były przez Wojterską (1990, 2003), Pawlak (1992) i Ratyńską (2001), a z innych regionów kraju m.in. przez: Fijałkowskiego (1963, 1967), Sowę (1971), Anioł-Kwiatkow-ską (1974), ćwiklińskiego (1974) oraz Kuczyńską i in. (1982).

pODSUMOWANie

W niniejszej pracy przedstawiono charakterystykę 17 ruderalnych zbioro-wisk ziołorośli z rzędu Onopordetalia acanthii Br.-Bl. et R. Tx. 1943 em. R. Tx. 1950. Badania przeprowadzono na terenie miasta Słupcy i jego okolic. Materiał stanowiło 80 oryginalnych zdjęć fitosocjologicznych, które zestawiono w 5 ta-belach analitycznych. Dla zespołów: Onopordetum acanthii Libbert 1932 em. Br.-Bl. et al. 1936, Potentillo argenteae-Artemisietum absinthii Faliński 1965, Artemisio-Oenotheretum rubricaulis Pass. 1977, Berteroetum incanae Sissingh et Tideman in Sissingh 1950, Tanaceto-Artemisietum Sissingh 1950, Melilote-tum albo-officinalis Sissingh 1950, Arctietum lappae Felföldy 1942 i Leonuro cardiacae-Ballotetum nigrae Slavnić 1951 wykazano wewnętrzne zróżnicowa-nie poprzez wydzielenie podzespołów i w niektórych przypadkach wariantów.

Autorzy widzą również potrzebę dalszej analizy zespołów: Convolvulo arvensis-Agropyretum repentis Felföldy (1942) 1943, Rubo caesii-Calamagro-stietum epigeji Coste 1985 i Elymo-Rubetum caesii Dengler 1997, których zróż-nicowanie wewnętrzne nie jest dotychczas dostatecznie zbadane. W przyszłości uzasadnione wydaje się podniesienie do rangi samodzielnego zespołu zbiorowi-ska z Saponaria officinalis i umieszczenie go w ramach związku Convolvulo--Agropyrion repentis.

Najpospolitszymi na badanym terenie są fitocenozy Tanaceto-Artemisietum oraz Berteroetum incanae, których obecność związana jest zarówno z obszarami wiejskimi, jak i miejskimi, gdzie występują m.in. na terenach kolejowych i nie-użytkach. Na terenach wiejskich i obrzeżach miasta zdecydowanie częściej spo-tykano płaty zespołów ze związku Arction lappae: Arctietum lappae i Leonuro cardiacae-Ballotetum nigrae.


LiterAtUrA

Anioł-Kwiatkowska J. (1974): Flora i zbiorowiska synantropijne Legnicy, Lubina i Polkowic. Acta Univ. Wrat., 229, Prace Bot., 19: 3–152.

Balcerkiewicz S., Pawlak G. (1990): Zbiorowiska roślinne zwałowiska zewnętrznego Pątnów--Jóźwin w Konińskim Zagłębiu Węgla Brunatnego. Bad. Fizjogr. nad Polską Zach., B, 40: 57–106.

Bartkowski T. (1958): O krajobrazie pierwotnym w rejonie Słupcy. Fontes Archeologici Posna-nienses, 8–9: 98–114.

Borysiak J. (1994): Struktura aluwialnej roślinności lądowej środkowego i dolnego biegu Warty. Wyd. Nauk. UAM, Biol., 52. Ss. 258. Poznań.

Braun-Blanquet J. (1948): Die Pflanzengesellschaften Rätiens. Vegetatio, 1: 129–146.Braun-Blanquet J., en coll. avec: Gajewski W., Wraber M., Walas J. (1936): Classe des Rudereto-

-Secalinetales. Prodrome des Groupements Végétaux (Prodromus der Pflanzengesellscha-ften). 3. Ss. 37. Montpellier.

Brzeg A. (1989): Roślinność północnej części międzyrzecza Prosny, Czarnej Strugi i Warty. Pr. dokt. z Zakł. Ekol. Rośl. i Ochr. Środ. Poznań (mskr.).

Brzeg A. (2006): O występowaniu w Wielkopolsce niektórych rzadkich lub mało znanych zbioro-wisk synantropijnych. Cz. I. Bad. Fizjogr. nad Polską Zach., B, 55: 55–77.

Brzeg A., Pawlak G. (1998): Materiały do znajomości zbiorowisk związku Onopordion acanthii Br.-Bl. in Br.-Bl. et al. (1926) 1936 s.l. w Wielkopolsce. Cz. I: Artemisio-Oenotheretum ru-bricaulis Pass. 1977 i Berteroetum incanae Siss. et Tideman in Siss. 1950. Bad. Fizjogr. nad Polską Zach., B, 47: 83–135.

Brzeg A., Pawlak G. (1999): Materiały do znajomości zbiorowisk związku Onopordion acan-thii Br.-Bl. in Br.-Bl. et al. (1926) 1936 s.l. w Wielkopolsce. Cz. II: Potentillo argenteae-Artemisietum absinthii Faliński 1965 i Onopordetum acanthii Br.-Bl. in Br.-Bl. et al. 1936. Bad. Fizjogr. nad Polską Zach., B, 48: 7–61.

Brzeg A., Wojterska M. (2001): Zespoły roślinne Wielkopolski, ich stan poznania i zagrożenie. [W:] Wojterska M. (red.). Szata roślinna Wielkopolski i Pojezierza Południowopomorskiego. Przewodnik sesji terenowych 52. Zjazdu PTB, 24–28 września 2001: 39–110. Bogucki Wyd. Nauk. Poznań.

Bura K., Lis W. (1978): Zbiorowiska zarośli śródpolnych i ich okrajki w okolicy Poznania. Bad. Fizjogr. nad Polską Zach., B, 30: 87–110.

Ceynowa M. (1968): Zbiorowiska roślinności kserotermicznej nad dolną Wisłą. – Xerotherme Pflanzengesellschaften an der unteren Wisła. Ss. 61 + tab. Stud. Soc. Sci. Torun., D, 8(4). Toruń.

Chojnacki J. (1991): Zróżnicowanie przestrzenne roślinności Warszawy. Ss. 227. Wyd. UW. War-szawa.

Czaplewska J. (1980): Zbiorowiska roślin ruderalnych na terenie Aleksandrowa Kujawskiego, Ciechocinka, Nieszawy i Włocławka. Stud. Soc. Sci. Torun., D, 11(2): 28–41.

Czaplewska J. (1981): Zbiorowiska roślinne terenów kolejowych na odcinku Toruń–Włocławek. Stud. Soc. Sci. Torun., D, 11(3): 97–132.

ćwikliński E. (1974): Flora i zbiorowiska roślinne terenów kolejowych województwa szczeciń-skiego. A.R. w Szczecinie, Rozprawy, 40. Ss. 149. Szczecin.

Dobosz J. (1996): Słupca od lokacji miasta do końca XVI wieku. Dzieje Słupcy. (Red.) Szczepań-ski B. Ser. Dzieje miast wielkopolski nr 5. Ss. 307. Wyd. WBP. Poznań.

Faliński J. B. (1965): Ein Beitrag zur Kenntnis der ruderalen Unkrautgesellschaften des Onopor-dion-Verbandes in Nordostpolen. Mater. Zakł. Fitosoc. Stos. UW., 6: 65–74.

Faliński J. B. (1966): Antropogeniczna roślinność Puszczy Białowieskiej jako wynik synantropi-zacji naturalnego kompleksu leśnego. Rozprawy UW, 13. Ss. 256. PWN. Warszawa.

Faliński J. B. (red.). (1971): Synatropizacja szaty roślinnej – II. Flora i roślinność synantropijna


miast w związku z ich warunkami przyrodniczymi, dziejami i funkcją. Mat. Sympozjum we Wrocławiu, 25–27 VIII 1970. Mat. Zakł. Fitosoc. Stos. UW, 27. Ss. 317. Warszawa–Biało-wieża.

Faliński J. B., Bartel J. (1965): Quelques groupements vegetaux dans le bassin de la riviere Ełk. Mat. Zakł. Fitosoc. Stos. UW, 6: 97–108.

Fałtynowicz W. (2003): The lichens, lichenicolous and allied fungi of Poland. An annotated chec-klist. Ss. 435. W. Szafer Inst. of Bot., Polish Acad. of Sci. Kraków.

Fijałkowski D. (1963): Zbiorowiska roślin synantropijnych miasta Chełma. Ann. UMCS, C, 28(13): 291–325.

Fijałkowski D. (1967): Zbiorowiska roślin synantropijnych miasta Lublina. Ann. UMCS, C, 22(17): 195–233.

Fijałkowski D. (1978): Synantropy roślinne Lubelszczyzny. Lubel. Tow. Nauk., Pr. Wydz. Biol., 5. Ss. 260. PWN. Warszawa–Łódź.

Grüll F. (1979): Rostlinná společenstva železničních tratí a nadražnich objectu u širšim areálu města Brna. Preslia, 51(2): 129–140.

Gutte P. (1972): Ruderalpflanzengesellschaften West- und Mittelsachsens. Fedd. Repert., 83(1–2): 11–122.

Herbich J. (1982): Zróżnicowanie i antropogeniczne przemiany roślinności Wysoczyzny Stani-szewskiej na Pojezierzu Kaszubskim. Mon. Bot., 63: 1–162.

Hill M. O., Bell N., Bruggeman-Nannenga M. A., Brugués M., Cano M. J., Enroth J., Flatberg K. I., Frahm J.-P., Gallego M. T., Garilleti R., Guerra J., Hedenäs L., Holyoak D. T., Ignatov M. S., Lara F., Mazimpaka V., Muńoz J., Söderström L. (2006): An annotated checklist of the mosses of Europe and Macaronesia. J. Bryol., 28: 198–267.

Jańczyk-Węglarska J. (1996): Strategie rozwoju osobniczego Calamagrostis epigejos (L.) Roth na tle warunków ekologicznych Poznańskiego Przełomu Warty. Ss. 104. Wyd. Nauk. UAM, B, 56. Poznań.

Jarolímek I., Zaliberová M., Mucina L., Mochnacký S. (1997): Rastlinné spoločenstvá Slovenska. 2. Synantropná vegetácia. Ss. 416. Veda. Vyd. Slov. Akad. Ved. Bratislava.

Kaczmarek L. (1984): Wybrane zbiorowiska roślinne doliny Warty na odcinku między Oborni-kami a Wronkami. Pr. magisterska z Zakł. Ekol. Rośl. i Ochr. Środ. UAM. Poznań (mskr.).

Kępczyńska-Rijken M. (1977): Spatial complexes of ruderal communities in town. Phytocoenosis, 6: 229–327.

Kępczyński K. (1965): Szata roślinna Wysoczyzny Dobrzyńskiej. Ss. 321 + tab. Wyd. UMK. Toruń.

Kępczyński K. (1975): Zbiorowiska roślin synantropijnych na terenie miasta Bydgoszczy. Acta Univ. N. Copernici, Biol., 17(36): 3–87.

Kępczyński K., Zienkiewicz I. (1974): Zbiorowiska ruderalne miasta Torunia. Stud. Soc. Sci. Toruń, D, 10(2): 1–52.

Kienast D. (1977): Die Ruderalvegetation der Stadt Kassel. Mitt. Flor.-soz. Arbeitsgem., N.F. 19/20: 83–102.

Klika J. (1935): Příspevek k poznáni našich ruderálních společenstv, Věda Přir., 16: 119–122. Kluck E. (1988): Roślinność synantropijna Gniezna. Pr. magisterska z Zakł. Ekol. Rośl. i Ochr.

Środ. UAM. Poznań (mskr.).Kondracki J. (1998): Geografia regionalna Polski. Ss. 440. Wyd. Nauk. PWN. Warszawa.Kornaś J. (1950): Zespoły roślinne Jury Krakowskiej. Cz. I: Zespoły pól uprawnych. Acta Soc.

Bot. Pol., 20(2): 361–438. Kornaś J. (1953): Zespoły roślinne Jury Krakowskiej. Cz. II: Zespoły ruderalne. Acta Soc. Bot.

Pol., 21(4): 701–718.Korneck D. (1974): Xerothermvegetation in Rheinland-Pfalz und Nachbargebieten. Ss. 196 + tab.

Schriftenreihe für Vegationskunde, 7. Bonn–Bad Godesberg.


Kruseman G., Vlieger J. (1939): Akkerassociaties in Nederland. Nederl. Kruick. Arch., 47: 327–398.

Krygowski B. (1961): Geografia fizyczna Niziny Wielkopolskiej. Cz. I: Geomorfologia. Ss. 203 + mapy. PTPN, Pr. Kom. Fizjogr. Poznań.

Kuczyńska I., Anioł-Kwiatkowska J., Mądroszkiewicz D. (1982): Roślinność synantropijna mia-sta Głogowa. Bad. Fizjogr. nad Polską Zach., B, 33: 29–54.

Marciniuk P., Wierzba M., Marciniuk J. (2004): Semiruderalne zbiorowiska związku Convolvu-lo-Agropyrion repentis na terenie Podlaskiego Przełomu Bugu. Fragm. Flor. Geobot. Polon., Suppl., 6: 121–131.

Matuszkiewicz W. (2001): Przewodnik do oznaczania zbiorowisk roślinnych Polski. Ser. Vademe-cum Geobotanicum, 3. Ss. 537. Wyd. Nauk. PWN. Warszawa.

Medwecka-Kornaś A. (1959): Roślinność rezerwatu stepowego „Skorocice” koło Buska. Ochr. Przyr., 26: 172–260.

Misiewicz J. (1976): Flora synantropijna i zbiorowiska ruderalne polskich portów morskich. Ss. 321. WSP. Słupsk.

Müller Th. (1993a): Klasse: Artemisietea vulgaris Lohm., Prsg. et Tx. in Tx. 50. [W:] Oberdorfer E. (red.). Süddeutsche Pflanzengesellschaften. T. III: Wirtschaftswiesen und Unkrautgesell-schaften: 135–277. G. Fisher Verl. Jena–Stuttgart–New York.

Müller Th. (1993b): Klasse: Agropyretea intermedii-repentis (Oberd. et al. 67) Müller et Görs 69. [W:] Oberdorfer E. (red.). Süddeutsche Pflanzengesellschaften. T. III: Wirtschaftswiesen und Unkrautgesellschaften: 278–299. G. Fisher Verl. Jena–Stuttgart–New York.

Oberdorfer E. (1957): Süddeutsche Pflanzengesellschaften. Pflanzensoziologie, 10. Ss. 564. G. Fischer. Verl. Jena.

Passarge H. (1964): Pflanzengesellschaften des nordostdeutschen Flachlandes I. Pflanzensoziolo-gie, 13. Ss. 324. G. Fischer. Verl. Jena.

Passarge H. (1977): Zur Coenologie verbreiteter Oenothera-Arten. Phytocenologia, 4(1): 1–13. Pawlak G. (1981): Roślinność synatropijna obszaru wybitnie rolniczego na przykładzie okolic

wsi Kłodzino w województwie szczecińskim. PTPN, Pr. Kom. Biol., 56. Ss. 80. PWN. War-szawa–Poznań.

Pawlak G. (1992): Roślinność synantropijna Konińskiego Zagłębia Węgla Brunatnego i jego obrzeży. Cz. I i II. Pr. doktorska z Zakł. Ekol. Rośl. i Ochr. Środ. UAM. Poznań (mskr.).

Pender K. (1990): Lasy obszaru Wzgórz Strzelińskich i ich zbiorowiska zastępcze. II. Zbiorowi-ska zastępcze. Acta Univ. Wrat., 1156, Pr. Bot., 44: 141–225.

Pyšek A. (1976): Vegetation auf dem Gelände des UEB chemische Betreibe Sokolov (Westböh-men). Fol. Mus. Rer. natur. Bohemiae occident. Bot., 8: 1–19.

Pyšek A. (1977): Sukzession der Ruderalpflanzengesellschaften von Gross-Plzen. Preslia, 49(2): 161–179.

Pyšek P. (1991): Die Siedlungsvegetation des Böhmischen Karsts. 1. Syntaxonomie. Folia. Geo-bot. Phytotax., 26(3): 225–262.

Ratyńska H. (2001): Roślinność Poznańskiego Przełomu Warty i jej antropogeniczne przemiany. Ss. 466. Wyd. Akad. Bydgoskiej im. K. Wielkiego. Bydgoszcz.

Ratyńska H., Wojterska M., Brzeg A., Kołacz M. (2010): Multimedialna encyklopedia zbiorowisk roślinnych Polski ver. 1.1. Uniw. im. K. Wielkiego, Wyd. Inst. Eduk. Techn. Info. Poznań–Bydgoszcz–Warszawa.

Rostański K., Gutte P. (1971): Roślinność ruderalna miasta Wrocławia. [W:] Faliński J. B. (red.). Synatropizacja szaty roślinnej – II. Flora i roślinność synantropijna miast. Mat. Zakł. Fitosoc. Stos. UW, 27: 167–215.

Rutkowski L. (2004): Klucz do oznaczania roślin naczyniowych Polski niżowej. Wyd. II popra-wione i unowocześnione. Ss. 814. Wyd. Nauk. PWN. Warszawa.

Seybold S., Müller Th. (1972): Beitrag zur Kenntnis der Schwarznessel (Ballota nigra agg.) und


ihre Vergesellschaftung. Veröff. Landesants. Naturch. Landschaftsch. Baden–Württ, 40: 51–126.

Sissingh G. (1950): Onkruid-associaties in Nederland. Ss. 224 + tab. Staatsdruk.-en Uitgeverijbe-dijf. s’ Gravenhage.

Sowa R. (1964): Roślinne zespoły ruderalne na terenie Łodzi. Łódzkie Tow. Nauk. Wydz. III. Nauki Mat.-Przyr., 96: 7–30.

Sowa R. (1971): Flora i roślinne zbiorowiska ruderalne na obszarze województwa łódzkiego ze szczególnym uwzględnieniem miast i miasteczek. Ss. 282. UŁ. Łódź.

Stanisławek T. (1995): Zbiorowiska rzędu Agropyretalia intermedii-repentis Oberd., Th. Müll. et Görs ap. Oberd 1957 na terenach poeksploatacyjnych kopalni gliny w Gozdnicy (wojewódz-two zielonogórskie). Bad. Fizjogr. nad Polską Zach., B, 44: 77–108.

Szrama K. (2009): Rzadsze zbiorowiska ruderalne Słupcy i okolic z udziałem ciepłolubnych ga-tunków synantropijnych. Bad. Fizjogr. nad Polską Zach., B, 58: 113–126.

Święs F. (1989): Roślinność synantropijna Tarnowa. Ann. UMCS, C, 44(15): 235–270 + tab. Tüxen R. (1937): Die Pflanzengesselschaften Nordwestdeutschland. Mitt. Flor.-soz. Arbetsgem.

in Niedersachsen, 3: 3–170. Tüxen R. (1950): Grundriss einer Systematik der nitrophilen Unkrautgesellschaften in der Eurosi-

birischen Region Europas. Mitt. Flor.-soz. Arbeitsgem., N.F. 2: 93–175. Wiszniewska K. (1987): Zbiorowiska roślinne obwałowanej części doliny Warty na odcinku mię-

dzy Santokiem a Świerkocinem. Pr. magisterska z Zakł. Ekol. Roślin i Ochr. Środow. UAM. Poznań (mskr.).

Wojterska M. (1990): Mezofilne zbiorowiska zaroślowe Wielkopolski. PTPN, Pr. Kom. Biol., 72. Ss. 128. Poznań.

Wojterska M. (2003): Struktura krajobrazów roślinnych Pojezierza Międzychodzko-Sierakow-skiego. Ss. 415. Bogucki Wyd. Nauk. Poznań.

Wojterski T., Balcerkiewicz S., Leszczyńska M., Piaszyk M. (1973): Szata roślinna jako wskaźnik do zagospodarowania doliny Warty w Poznaniu dla celów rekreacji. Bad. Fizjogr. nad Polską Zach., B, 26: 143–163 + mapa.

Wojterski T., Wojterska H., Wojterska M. (1981): Potencjalna roślinność naturalna Środkowej Wielkopolski. Bad. Fizjogr. nad Polską Zach., B, 32: 5–35 + mapa.

Zając E. U. (1974): Ruderal vegetation of the Bielsko-Biała town. Monogr. Bot., 40: 1–88.Zanowa M. (1964): Roślinność synantropijna Warszawy ze szczególnym uwzględnieniem gruzo-

wisk. Pr. doktorska, Inst. Bot. UW. Warszawa (mskr.).Zerbe S., Schacht T. (1998): Vegetation and successional stages in chalk quarries on Jasmund

(Rügen Island, NE Germany). Fragm. Flor. Geobot., 43(1): 117–146.

rUDerAL tALL-HerBS- AND GrASSLAND cOMMUNitieS FrOM tHe OrDer OnOPORDETALIA ACAnTHII Br.-BL. ET r. tX. 1943 EM. r. tX.

1950 iN tHe AreA OF SłUpcA tOWN AND itS SUrrOUNDiNGS

S u m m a r y

The article presents phytosociological documentation referring to the rude-ral tall-herbs- and grassland plant communities belonging to the Onopordetalia acanthii Br.-Bl. et R. Tx. 1943 em. R. Tx. 1950 order, which occurred in the area of Słupca town and surrounding villages (Fig. 1). Between 1995–2009 80 relevés were made according to the Braun-Blanquet method. All relevés were


composed in 5 tables (Tab. 1–5). As a result 15 associations and 2 communities of similar rank have been distinguished.

The most common associations in the area are Tanaceto-Artemisietum and Berteroetum incanae. The occurrence of associations from the Arction lappae alliance is connected rather with outskirts and rural areas.

Within the scope of some associations such as: Onopordetum acanthii Lib-bert 1932 em. Br.-Bl. et al. 1936, Potentillo argenteae-Artemisietum absinthii Faliński 1965, Artemisio-Oenotheretum rubricaulis Pass. 1977, Berteroetum in-canae Sissingh et Tideman in Sissingh 1950, Tanaceto-Artemisietum Sissingh 1950, Melilotetum albo-officinalis Sissingh 1950, Arctietum lappae Felföldy 1942 and Leonuro cardiacae-Ballotetum nigrae Slavnić 1951, lower units was divided, mainly in the rank of subassociation. Some associations, for example: Convolvulo arvensis-Agropyretum repentis Felföldy (1942) 1943, Rubo caesii-Calamagrostietum epigeji Coste 1985 and Elymo-Rubetum caesii Dengler 1997 are poorly known in the literature; their internal differentiation should be sup-ported by further research.

zbiorowiska ruderalnych zioło- i traworośli z...

Documents