YÖNETİM BİLGİ SİSTEMLERİ

GÜNÜMÜZ KÜRESEL İŞLETMELERİNDE BİLGİ SİSTEMLERİ

Günümüzde tüm dünyada işletmeler, bilgi sistemlerine,

yazılımlarına ve iletişim aygıtlarına milyarlarca dolar

harcamaktadır. Ayrıca bu işletmeler, yeni teknolojilerden

yararlanmak için iş süreçlerini değiştirmek ve danışmanlık

hizmetleri için yine büyük miktarlarda paralar

harcamaktadırlar.

GÜNÜMÜZ İŞLETMELERİNDE BİLGİ SİSTEMLERİNİN ROLÜ

Sabit telefon hatlarından çok daha fazla cep telefonu

aboneliği vardır. Bunun yanında Sabit telefon aboneliği

azalmakta, e-posta, online konferans, internet üzerinden

uluslararası telekonferans işletmelerin temel araçları haline

gelmektedir. Gazete ve dergi aboneleri hızla azalmakta,

online okurlar ise hızla artmaktadır.

Bilgi Sistemleri İşletmeleri Nasıl Değiştirir?

İnternetin iletişim sistemlerinde etkin olması, işlem maliyetlerinin

önemli ölçüde düşmesine neden olmuştur. Tüketiciler -istedikleri

anda- bir ürüne ait kalite ve fiyat bilgisine sahiptirler. İşletmeler,

düşük maliyetli tedarikçiler bularak veya diğer ülkelerde üretim

faaliyetlerini yöneterek çok önemi karlar sağlamaktadırlar. Dijital

içerik sunan işletmeler, milyonlarca kopya satabilmektedirler.

Küreselleşme Fırsatları

Bu değişimler, organizasyonların yeniden yapılanması ile

eşdeğer bir anlamda dijital işletme koşullarının ortaya

çıkması demektir. Dijital işletmeler birçok farklı boyut ile

tanımlanabilir. Dijital işletme; çalışanlarıyla, tedarikçileriyle

ve müşterileri ile iş ilişkilerini elektronik ortamda yerine

getiren ve yöneten bir işletmedir.

Dijital İşletmelerin Ortaya Çıkışı

İş Süreçleri; İşletmelerin belirli bir çıktı, ürün veya hizmet

üretmek için özgün olarak koordine ettikleri ve yerine

getirdikleri birbiri ile ilişkili mantıksal görev veya

davranışlardır. İşletmelerin bu iş süreçlerini gerçekleştirme

şekilleri, zaman zaman işletmenin rekabetçi gücünü de

oluşturabilmektedir.

Dijital İşletmeler….

Dijital işletmeler, krizlerde hayatta kalabilmek için geleneksel

işletmelerden daha esnek, çevrelerine karşı daha duyarlı ve çabuk

tepki verebilecek bir durumdadır. Dijital işletmeler zaman ve yer

faydası oluşturur. Zaman faydası; çok dar bir zaman olan çalışma

gün ve saatlerinin ötesinde 7-24 hizmet sağlamayı, Yer faydası ise;

fiziksel sınırların ötesinde küresel bir alanda çalışabilmeyi ifade

eder.

Dijital İşletmeler….

Bilgi sistemlerini bu kadar önemli yapan şey nedir? İşletmeler

niçin bu kadar bilgi sistemlerine ve teknolojilerine yatırım

yapmaktadırlar?

Ekonominin bazı sektörleri bilgi sistemlerine önemli yatırımlar

yapmadan var olamazlar. E-ticaret işletmelerinden Amazon,

e-Bay, Google bilgi sistemleri olmadan bir hiçtirler..

Bilgi Sistemlerinin Stratejik İşletme Hedefleri

Bilgi sistemleri ile işletme hedefleri ve stratejileri arasında

giderek büyüyen bir ilişki vardır. İşletmelerin gelecekte ne

yapmak istedikleri, genellikle sistemlerinin neler yapabileceğine

bağlıdır. Pazar payını arttırmak, yüksek kaliteli/düşük fiyatlı

üretim yapmak, yeni ürünler geliştirmek ve çalışanların

verimliliklerini arttırmak, işletmedeki bilgi sistemlerinin

kalitesine ve türüne çok bağlıdır.

İşletme Hedefleri

İşletmeler ve Bilgi Sistemleri arasındaki ilişki

1. Verimlilik Sağlamak

2. Yeni Ürün/Hizmet Ve İş Modelleri Geliştirmek

3. Tüketici Ve Tedarikçi Yakınlaşmasını Sağlamak

4. Karar Vermeyi Geliştirmek

5. Rekabetçi Avantaj Sağlamak

6. Hayatta Kalmak

İşletmelerin 6 Stratejik Hedefi

İşletmeler sürekli olarak yüksek verimliliği sağlamak için

işlemlerinin etkinliklerini arttırmayı isterler. Bilgi sistemleri

ve teknolojileri, özellikle işletme uygulamalarının ve yönetim

davranışlarının değiştiği zamanlarda, işlemlerin etkinlik

düzeyini arttırmak için önemli bir araçtır.

1- Verimlilik Sağlamak

Bilgi sistemleri ve teknolojileri, işletmelerin tümüyle yeni iş

modelleri oluşturması için olduğu kadar, yeni ürün ve

hizmetler oluşturması için de önemli bir araçtır. Bir iş modeli;

işletmenin getiri elde etmek için nasıl bir ürün veya hizmet

üreteceği ve tüketicilere bu ürünü nasıl ulaştıracağını ifade

eder.

2- Yeni Ürün, Hizmet ve İş Modelleri Geliştirmek

Bir işletme, müşterilerini ve onlara nasıl iyi hizmet edeceklerini

bildiği ve gerçekten istedikleri şekilde hizmet verdiği zaman,

müşteriler de daha fazla alış veriş yaparak buna cevap verirler.

Bu da gelirleri ve kârı arttırır. Aynı şekilde tedarikçilerle yakınlık

sağlayan bir işletme, tedarikçilerden düşük maliyetlerle girdi

sağlamak gibi bir karşılık bulabilir.

3- Tüketici ve Tedarikçi Yakınlaşması Sağlamak

Birçok işletmenin yöneticileri bir bilgi denizi içinde işlerini

yürütmekte ve karar verme durumunda asla doğru zamanda

doğru bilgiye sahip olamamakta, bu durumda kararlar daha çok

yöneticilerin, öngörülerine, şanslarına ve tahminlere

dayanmaktadır. Sonuç; gereğinden fazla veya az mal ve hizmet

üretimi, kaynakların yanlış kullanımı ve hızla değişen çevre

şartlarına karşı zayıf bir reaksiyon olur.

4- Karar Vermeyi Geliştirmek

İşletmeler; verimlilik artışı, yeni ürünler hizmetler ve iş modelleri

oluşturmak, tüketici ve tedarikçi yakınlaşmasını sağlamak veya

karar vermeyi geliştirmek gibi hedeflerden bir veya daha

fazlasını elde ettiğinde zaten rekabetçi bir avantaj yakalamış

demektir. Bazı şeyleri rakiplerinden daha iyi yapmakla, rakiplerin

ulaşamayacağı bir satış ve karlılık düzeyine ulaşılabilir.

5- Rekabetçi Avantaj Sağlamak

İşletmeler işlerini devam ettirmek için bilgi sistemlerine ve

teknolojilerine yatırım yaparlar. Bazı zorunluluklar da bu yatırımları

gerektirir. ABD’de ilk ATM’leri hizmete sunan Citibank’tan sonra

rakip bankalar da müşterilerine aynı hizmeti sunmak zorunda

kalmışlardır. Bazı sektörlerde bilgilerin uzun süre saklanmasının

yasal zorunluluğu işletmelerin bilgi sistemlerine ve teknolojilerine

sahip olmalarını zorunlu kılmıştır.

6- Hayatta Kalmak

Bilgi teknolojisi; işletmenin hedeflerini yerine getirebilmesi için

kullanmak zorunda olduğu yazılım ve donanımdır. Büyük bir

işletmede sadece bilgisayarlar, yazıcılar, kişisel dijital yardımcı

aygıtlar (PDA) değil, Windows, Linux gibi işletim sistemleri ve

farklı amaçlar için yüzlerce farklı programlar bulunabilir. Bilgi

sistemleri hem işletme hem de teknolojik açısından bakılmakla

daha iyi anlaşılabilir.

BİLGİ SİSTEMLERİNE BAKIŞ AÇISI

Bilgi sistemi; işletmelerde karar vermeyi ve kontrolü desteklemek

için bilginin toplanması, işlenmesi, saklanması ve dağıtılması gibi

birbiriyle ilişkili bir yapı olarak tanımlanır. Ayrıca, karar vermeyi,

koordinasyonu ve kontrolü desteklemekle bilgi sistemleri,

yöneticilere ve çalışanlara yeni ürünler oluşturma, karmaşık

konuları görselleştirme ve problemleri analiz etme konularında

yardım edebilir.

Bilgi Sistemi Nedir?

Bilgi; verinin insanlar için anlamlı ve yararlı şekle

getirilmiş işlenmiş şeklidir. Veri; işletmelerde veya

fiziksel çevrede meydana gelen, insanların etkin bir

şekilde anlamaları ve kullanmalarından önceki ham

gerçekler dizesidir.

Bilgi ve Veri

Veri ve Bilgi

Bir bilginin bilgi sistemi tarafından elde edilmesi esnasında 3

temel faaliyet yerine getirilir. Bu faaliyetler;

1- Giriş: işletme içinden veya çevresinden alınan veya toplanan

ham verilerdir. 2- İşleme: ham verilerin anlamlı hale

dönüştürülmesi işlemidir. 3- Çıkış: İşlenmiş bilgiyi kullanacak

kişiye veya kullanılacak faaliyete gönderilmesi işlemidir.

Bilgi Sistemlerinde Temel Faaliyetler

Bilgi sistemleri ayrıca giriş aşamasını değerlendirmek

veya düzenlemek için işletmedeki uygun ve gerekli

yerlere veya kişilere bilgi döndürme aşaması olan geri

beslemeye gerek duyarlar.

Bilgi Sistemlerinde Temel Faaliyetler….

Sistem

Bilgi sistemlerini tam olarak anlayabilmek için sistemlerin

organizasyon ve yönetim sınırlarını, bilgi teknolojileri boyutunu,

işletme içindeki ve çevresindeki sorunlara ve zorluklara çözüm

sağlama gücünü anlamak gerekir. Bu anlayış bilgi sistemi

okuryazarlığı olarak ifade edilir. Bilgisayar okuryazarlığı ise

sadece bilgi teknolojilerini bilmeye odaklanır.

Bilgi Sistemlerinin Boyutları

Bilgi Sistemlerinin Boyutları

Organizasyonlar, farklı düzeylerde ve uzmanlıklardan

oluşmuş bir yapıya sahiptir. Bir işletmedeki otorite ve

sorumluluk piramit yapısında gösterildiğinde üst

düzeyler profesyonel ve teknik çalışanlardan oluşurken

alt düzeyler işlem düzeyinde çalışanlardan oluşmaktadır.

1- Organizasyon

Organizasyonlarda Hiyerarşik Düzeyler

Organizasyonlarda Hiyerarşik Düzeyler

Üst yönetim; işletmenin finansal performansını sağlamak

yanında yeni ürün ve hizmetler ile ilgili uzun dönem stratejik

kararlar alır. Orta düzey yöneticiler; üst yönetimin aldığı

kararları uygulamaya ve yerine getirmeye çalışırlar. İşlem

düzeyindeki yöneticiler ise işletmenin günlük faaliyetlerini

gözlemlemekten sorumludurlar.

Organizasyonlarda Hiyerarşik Düzeyler

Bilgi çalışanı; yeni bir ürün veya hizmet oluşturmak ve tasarlamak

için çalışan yüksek düzey eğitimli mühendis, mimar ve bilim insanı

gibi kişiler. Veri çalışanı işletmenin tüm düzeylerinde bulunan

dokümantasyon işlerinde çalışan sekreter, özel kalem gibi kişiler.

Üretim veya Hizmet çalışanı; ürün üreten ve hizmetleri sağlayan

kimselerdir. Uzmanlar; farklı işletme fonksiyonları için eğitilmiş ve

çalıştırılan kişiler.

Hiyerarşi ve Çatışma

Her organizasyon kendine özgü bir kültüre, varsayımlara, temel

değerlere ve üyelerinin kabul ettiği bir takım iş görme

şekillerine sahiptir. Bir organizasyonda farklı düzeylerde ve

uzmanlık alanlarında farklı bakış açılarından dolayı kaynakların

ve ödüllerinin nasıl dağıtılacağı konusunda bir çatışma vardır.

Bu çatışmalar organizasyon politikalarının bir parçasıdır.

2- Yönetim

Yöneticilerin görevi, organizasyonların karşılaşacağı birçok

durumu fark etmek, organizasyonel problemlerin çözümü için

faaliyet planları yapmak ve karar vermektir. Yöneticiler

çevredeki işletme zorluklarını algılayarak amaçlarına ulaşmak

için bu zorluklara karşı tepki geliştirmek ve organizasyonel

strateji belirlemek zorundadırlar.

Yönetim….

Güçlü bir yöneticilik sorumluluğu aslında bilgi ve deneyime

dayalı yeni işler yaratmaktır. Bilgi teknolojileri, işletmelerin

yeniden tasarlanmalarında, yönlendirilmelerinde, yeni ürün

ve hizmetlerin sağlanmasında ve oluşturulmasında,

yöneticilere yardımcı olmada büyük bir rol oynar.

3- Teknoloji

Bilgi teknolojisi, değişim ile başa çıkmak için yönetimin

kullandığı birçok araçtan biridir.

Bilgisayar donanımı; bir bilgi sisteminde giriş, işleme ve çıkış

faaliyetleri için kullanılan fiziksel ekipmanlardır. Farklı

boyutlarda ve şekillerde, farklı giriş ve çıkış aygıtlarına sahip

olabilir.

Teknoloji…

Bilgisayar yazılımı; bir bilgi sisteminde bilgisayar bileşenlerini

kontrol ve koordine etmek için önceden detaylı olarak

hazırlanmış komutlardan ibarettir.

Veri yönetim teknolojisi; fiziksel saklama ünitelerinde verinin

organizasyonu ve yönetilmesini sağlayan yazılımlardır.

Teknoloji…

Ağ ve iletişim teknolojisi; verinin fiziksel olarak bir yerden diğer

bir yere iletilmesi, farklı donanımlar ile bağlantı yapılabilmesi için

gerekli yazılım ve donanımlardır. Bilgisayarlar ve iletişim aygıtları,

ses, resim, görüntü ve veri paylaşmak için bir ağ üzerinde

bağlanabilir.

Ağ; veri veya yazıcı gibi bilgisayar kaynaklarını paylaşmak için iki

veya daha fazla bilgisayarın birbiri ile bir şekilde bağlanmasıdır.

Teknoloji…

İnternet teknolojisine dayanan şirket içi ağlar İntranet olarak

adlandırılır. Kurum içi ağların organizasyon dışındaki

yetkilendirilmiş kullanıcılara açılması ise Ekstranet olarak

adlandırılır. İşletmeler böyle ağları, organizasyonlar arası

işbirliği sağlamak, faaliyetleri karşılıklı olarak organize etmek ve

alım satımlar için kullanırlar.

Teknoloji…

Bilgi Teknolojisi Altyapısı: İşletmelerdeki insanların ihtiyaç

duyduğu ve yönettikleri bütün teknolojilerdir. Bilgi teknolojileri

altyapısı bilgi sistemlerinin kurulması için bir temel ve platform

sağlar. Her bir organizasyon bilgi sistemlerinden elde etmek

istediği başarıyı sağlamak için bu bilgi teknolojileri altyapısını

dikkatli bir şekilde tasarlamak ve yönetmek zorundadır.

BİLGİ SİSTEMLERİNE İŞLETME BAKIŞ AÇISI

Yöneticiler ve işletmeler bilgi teknolojilerine ve sistemlerine

işletmelerine gerçek bir ekonomik değer katması için yatırım

yaparlar. En önemli geri dönüşler, verimlilik artışı, gelirlerin

artması veya belirli bir pazar içindeki uzun dönem stratejik

konumun geliştirilmesidir.

Bilgi Sistemlerine İşletme Bakış Açısı…

İşletme bakış açısından bir bilgi sistemi işletmeninin değerini

arttıran önemli bir yatırımdır. Bilgi sistemleri, iş süreçlerini

geliştirmekle veya yöneticilere daha iyi karar vermelerine

yardım etmek için bilgi sağlamakla maliyetleri düşürür veya

karlılığın artmasını sağlar.

Bilgi Sistemlerine İşletme Bakış Açısı…

Her bir işletme; veriyi elde eden, sistematik olarak değer

arttırıcı, bilgi haline getirici aşamalardan geçiren bir bilgi değer

zincirine sahiptir. Bir işletme için bilgi sisteminin değeri,

yöneticilerin daha iyi karar vermesine, iş süreçlerinin daha etkin

yapılmasına, firmanın yüksek karlılığına bakılarak belirlenebilir.

İşletmeye bilgi sisteminin kurulmasının diğer nedenleri ne

olursa olsun ilk amacı şirketin değerini arttırmaktır.

İşletme Bilgi Değer Zinciri

Tamamlayıcı Yatırımlar

Bilgi teknolojileri yatırımlarının geri dönüşü ile ilgili çalışmalar,

geri dönüş sağlamada büyük farklılıklar olduğunu

göstermektedir. Bazı işletmeler büyük geri dönüşler sağlarken

diğerleri çok az geri dönüş sağlayabilmişlerdir. Bazı işletmeler

ise çok düşük yatırımlarla çok büyük geri dönüşler

sağlayabilmişlerdir.

Tamamlayıcı Yatırımlar…

İşletmeler arasındaki bu farklılığın nedeni nedir?

Bazı işletmelerin yeni teknolojilere uygun iş modelleri

uygulayamamaları veya yeni teknolojilerin yok ettiği eski iş

modellerini korumaya çalışmalarıdır. Teknoloji yatırımları yeni iş

modelleri, iş süreçleri, yeni yönetim davranışları ve organizasyonel

kültür gibi tamamlayıcı yatırımlar ile desteklenmelidir.

Tamamlayıcı Yatırımlar…

Tamamlayıcı yatırımlar; birincil yatırımdan fayda sağlamaya

yarayan yatırımlardır. Organizasyon ve yönetimdeki bu

yatırımlar Organizasyonel ve Yönetim Sermayesi olarak da

bilinir. Tamamlayıcı yatırımlarını yapmada başarısız olan

işletmeler hiçbir geri dönüş alamamışlar veya çok az bir geri

dönüş sağlamışlardır.

Organizasyonel tamamlayıcı yatırımlar

Organizasyonel tamamlayıcı yatırımlar; destekleyici

organizasyonel kültür, uygun iş modeli, etkin iş süreçleri,

dağıtılmış yetki, dağıtılmış karar alma sorumluluğu ve güçlü bir

bilgi işlem takımıdır.

Yönetimsel ve Sosyal Tamamlayıcı Yatırımlar

Yönetimsel tamamlayıcı yatırımlar değişimi ve kişisel gelişimi

destekleyen, özendiren ve ödüllendiren, takım çalışması ve

işbirliğine vurgu yapan güçlü bir üst yönetim olmasıdır.

Sosyal tamamlayıcı yatırımlar ise işletme tarafından değil;

toplum, diğer büyük işletmeler, devlet veya pazardaki diğer

oyuncular tarafından yapılacak olan yatırımlardır.

BİLGİ SİSTEMLERİNE ÇAĞDAŞ YAKLAŞIMLAR

Bilgi sistemleri çalışması multi disipliner bir alandır. Bir teori

veya yaklaşım ile açıklanamaz. Genel olarak bu alan sosyal ve

teknik yaklaşımlar ile açıklanır. Bilgi sistemleri sosyo-teknik

sistemler olup, fiziksel makinelerin, güçlü sosyal ve

organizasyonel ve zihinsel yatırımların uyumlu bir şekilde

birleşmesi ile oluşur.

Bilgi Sistemlerine Çağdaş Yaklaşımlar

Bilgi Sistemlerine Teknik Yaklaşım

Teknik yaklaşım, sistemin biçimsel kapasitesine ve fiziksel

teknolojisine olduğu kadar matematiksel modeller ile ilgilenir.

Bilgisayar bilimi; hesaplanabilirlik, hesaplama metotları, veri erişim

ve saklama yöntemleri ile; Yönetim bilimi yönetim uygulamaları ve

karar verme modellerinin gelişimi ile Yöneylem araştırması ise

organizasyondaki ulaştırma, stok kontrol, işlem maliyetleri gibi bazı

seçilmiş parametrelerin optimizasyonu için matematiksel teknikler ile

ilgilenir.

Bilgi Sistemlerine Davranışsal Yaklaşım

Sosyologlar, grupların ve organizasyonların sistem gelişimini

nasıl etkilediklerini ve sistemlerin kişileri ve grupları ve

organizasyonu nasıl etkilediklerini anlamaya çalışır. Psikologlar,

karar vericilerin biçimsel bir bilgiyi nasıl algıladıkları ve

kullandıklarını araştırır. Ekonomistler, dijital malların üretilmesi

ve dijital pazar dinamikleri ile bilgi sistemlerinin işletme içindeki

kontrolü ve maliyet yapısını nasıl değiştirdiğini anlamaya çalışır.

Bilgi Sistemlerine Sosyo-Teknik Yaklaşım

Yönetim Bilgi Sistemleri; bilgisayar bilimi çalışmalarını, yönetim

bilimi ve yöneylem araştırmasını, gerçek dünya problemleri ve

bilgi teknolojisi kaynaklarının yönetimi ile birleştirerek sistem

geliştirmeye odaklanır. Sosyo-teknik bakış açısı; en uygun

organizasyon performansının hem teknik hem de davranışsal

yaklaşımların optimize edilmesiyle başarılacağını belirtir.

Bilgi Sistemlerine Sosyo-Teknik Yaklaşım…

Sosyo-teknik bir bakış açısına sahip olmak, sisteme tamamen

teknik yaklaşım ile bakmayı engeller. Örneğin; gerçekte bir bilgi

teknolojilerindeki maliyet düşüşünün yanı sıra işlem gücünün

artması, kolayca verimliliğin ve karlılığın artması şeklinde

görülmez, veya işletmede yeni bir iş süreci veya iş modelinin

uygulanmaya başlaması, çalışanların daha verimli çalışacağı ve

yeni bilgi sistemlerine ihtiyaç olmadığı anlamına gelmez.

Bilgi Sistemlerine Sosyo-Teknik Bakış Açısı

Sosyo-Teknik Yaklaşım

Sosyo-teknik sistemlerde işletmenin bir bütün olarak optimize

edilmesine gerek vardır. Teknik ve davranışsal yaklaşıma aynı anda

dikkat edilmelidir. Bunun anlamı, teknoloji organizasyonel

amaçlara göre değiştirilmeli ve düzenlenmelidir. Bazen teknoloji,

bir sonuca ulaşması için optimize edilmemiş de kalabilir.

Organizasyonlar ve kişiler, teknolojiyi kullanması ve geliştirmesi ve

organizasyonel değişiklik için eğitilmeli ve öğretilmelidir.

KAYNAKÇA

Laudon K. C, J. P. Laudon, «Management Information System:

Managing The Digital Firm», Pearson International Edition, Çeviri

Abdullah NARALAN, Atatürk Üniversitesi, İktisadi ve İdari Bilimler

Fakültesi, Yönetim Bilişim Sistemleri Bölümü, Erzurum 2010

http://www.atauni.edu.tr/#personel=abdullah-naralan~dosyalar-

baglantilar (Laudon 10. Baskı Türkçe Ders Notu)