yemen İÇ savaŞi: bÖlgesel ve kÜresel …habersiz planları olduğu anlaşıldığında husiler...

ORSAMRapor

No: 9 /Ocak 2020

İSMAİL NUMAN TELCİMUSTAFA YETİMGÖKHAN ERELİ

YEMEN İÇ SAVAŞI: BÖLGESEL VEKÜRESEL AKTÖRLER, YERELUNSURLAR VE ÇATIŞMANINGELECEĞİ

Rapor No: 9

Telif Hakkı

Ankara - TÜRKİYE ORSAM © 2020

Bu çalışmaya ait içeriğin telif hakları ORSAM’a ait olup, 5846 Sayılı Fikir ve Sanat Eserleri Kanunuuyarınca kaynak gösterilerek kısmen yapılacak makul alıntılar dışında, hiçbir şekilde önceden izinalınmaksızın kullanılamaz, yeniden yayımlanamaz. Bu çalışmada yer alan değerlendirmeler yazarınaaittir; ORSAM’ın kurumsal görüşünü yansıtmamaktadır.ISBN: 978-605-69731-3-0

Ortadoğu Araştırmaları MerkeziAdres : Mustafa Kemal Mah. 2128 Sk. No: 3 Çankaya, ANKARATelefon: +90 850 888 15 20 Faks: +90 312 430 39 48Email: [email protected]ğraflar: Anadolu Ajansı (AA)

ORSAM

o r s a m . o r g . t r

Yazarlar HakkındaDoç. Dr. İsmail Numan Telci

ORSAM Başkan Yardımcısı görevini yürüten Doç. Dr. İsmail Numan Telci, aynı zamanda Sakarya ÜniversitesiOrtadoğu Enstitüsü ve Siyasal Bilgiler Fakültesi Uluslararası İlişkiler bölümünde lisans yüksek lisans ve doktoradüzeyinde dersler vermektedir. 2014-2018 yılları arasında Sakarya Üniversitesi Ortadoğu Enstitüsü’nün kurucumüdür yardımcılığını yapan Telci'nin çalışma alanları arasında Körfez siyaseti, Körfez ülkelerinin dış politikaları, Mısırsiyaseti, Mısır’daki toplumsal hareketler ve Arap devrimleri gibi konular bulunmaktadır. 2013 yılında Mısır DevrimiSözlüğü, 2017 yılında da Mısır: Devrim ve Karşı Devrim ve 2018 yılında Devrim Sonrası Mısır Dış Politikası: DönüşümArayışından Meşruiyet Çıkmazına kitaplarını yayınlamıştır. Birleşmiş Milletler Mülteciler Yüksek Komiserliği veUluslararası Göç Politikaları Geliştirme Merkezi tarafından desteklenen projeler bağlamında Ortadoğu ve Afrikaülkeleri ile ilgili “Menşe Ülke Bilgisi” raporları hazırlamıştır.

Dr. Mustafa Yetim

1985 tarihinde Sakarya’da doğan ve ilk ve orta öğrenimini Sakarya’da sırasıyla Sezi Eratik ilköğretim okulu ve KarasuŞehit Üsteğmen İbrahim Abanoz Lisesi’nde tamamlayan Yetim, 2009 yılında Karadeniz Teknik ÜniversitesiUluslararası İlişkiler Bölümü’nden mezun olmuştur. 2011 yılında Sakarya Üniversitesi Sosyal Bilimler EnstitüsüUluslararası İlişkiler Anabilim Dalı’ndan “2002-2010 arası Türkiye'nin Ortadoğu politikası: Ortadoğu'da değişenTürkiye algısı” başlıklı tez çalışması ile yüksek lisans derecesini alan Yetim, 2016 yılında ise “Ortadoğu ve LübnanZemininde Hizbullah: Yeni Weberci Yaklaşım” başlıklı tez çalışmasıyla Uluslararası İlişkiler doktoru olarak AnkaraÜniversitesi’nden mezun olmuştur. 2009-2016 yılları arasında Eskişehir Osmangazi Üniversitesi, İktisadi ve İdariBilimler Fakültesi Uluslararası İlişkiler Bölümü’nde Araştırma Görevlisi olarak çalıştıktan sonra 2016 yılından itibarenDr. Öğretim Üyesi olarak aynı bölümde Ortadoğu bölgesine yönelik konuları da içeren dersler vermekte olanYetim’in, Hizbullah, Lübnan, Türkiye-Katar ilişkileri ve genel olarak Ortadoğu Siyasetini analiz ettiği çalışmalarıbulunmaktadır. Dr. Mustafa Yetim aynı zamanda ORSAM'da Körfez Uzmanı olarak görev yapmaktadır.

Gökhan Ereli

12015 yılında Kırıkkale Üniversitesi İİBF Uluslararası İlişkiler bölümünü birincilik ile bitirmiştir. Ardından 2015 yılındaOrta Doğu Teknik Üniversitesi (ODTÜ) Uluslararası İlişkiler Tezli Yüksek Lisans Programı’na başlamıştır. “Amerikanİstisnacılığının Birleşik Devletler Dış Politikası Üzerine Etkisi” başlıklı teziyle Yüksek Lisans eğitimini tamamlamıştır.Mevcut durumda, ODTÜ Uluslararası İlişkiler Bölümü’nde Doktora çalışmalarına devam etmektedir. Aynı zamandaORSAM bünyesinde, Körfez Çalışmaları Koordinatörlüğü’nde araştırma asistanı olarak görev yapmaktadır. Genelilgi alanı Körfez bölgesi ve Amerikan dış politikası olmakla beraber, özel ilgi alanı Birleşik Arap Emirlikleri ve Katardış politikasıdır.

Ocak 2020

YEMEN İÇ SAVAŞI: BÖLGESEL VEKÜRESEL AKTÖRLER, YERELUNSURLAR VE ÇATIŞMANIN GELECEĞİ

ORSAM RAPOR

Rapor No: 9

Yemen İç Savaşı: Bölgesel ve Küresel Aktörler, Yerel Unsurlar ve Çatışmanın Geleceği2

İçindekiler

GİRİŞ..................................................................................................................................4

1. BÖLÜM ..........................................................................................................................4

A. İç Savaşın Başlamasının Nedenleri ........................................................................5

B. İç Savaşın Aktörleri..................................................................................................5

C. Arap Koalisyonu’nun Müdahalesi ........................................................................6

D. Arap Koalisyonu’ndaki Çatlaklar ..........................................................................7

BAE Güney Yemen’i gerçekten bölmek istemekte midir? ..........................................8

Yemen’in güneyinin BAE için jeopolitik önemi nedir? ..............................................8

E. Bölgesel ve Uluslararası Aktörlerin Yemen Müdahalesi: ABD ve İran ..............9

İran ve Husiler Arasında İşbirliği ..............................................................................9

Birleşmiş Milletler (BM) ..........................................................................................9

2. BÖLÜM ........................................................................................................................10

A. Toplumsal Dinamikler ..........................................................................................11

Yemen’in güney vilayetlerindeki aşiretlerin durumu................................................11

GYGK’nin dayandığı toplumsal taban ....................................................................12

B. Dini Dinamikler ......................................................................................................12

C. Siyasi ve Askeri Dinamikler ..................................................................................13

Yemen Meşru Hükümeti (YMH)’nin Unsurları ve Askeri Gücü ..............................13

Yemen Islah Partisi (YIP)’nin YMH İçerisindeki Konumu ......................................13

Hükümet içerisindeki diğer oluşumların durumu ....................................................14

GYGK ve BAE tarafından desteklenen el-Hizam el-Emni ......................................14


Yemen İç Savaşı: Bölgesel ve Küresel Aktörler, Yerel Unsurlar ve Çatışmanın Geleceği 3

Değerlendirme ................................................................................................................15

3. BÖLÜM ........................................................................................................................15

A. Yemen Merkezi Hükümeti ve Suudi Arabistan İlişkilerinin evrimi: ..............15

Ortaklık mı? Patronaj mı? ......................................................................................15

B. Suudi Arabistan ve BAE arasındaki ilişkilerin evrimi: Arap Koalisyonu’nun sonu mu? ..........................................................................16

C. Riyad Anlaşması ve Diplomasi..............................................................................18

Sonuç ................................................................................................................................19

Dipnotlar ..........................................................................................................................20

Rapor No: 9


GİRİŞ

1. BÖLÜM

Yemen’de 2011’de başlayan rejim karşıtı gös-teriler kısa sürede bölgesel aktörlerin yoğun bi-çimde müdahil olduğu bir çatışma ortamına dön-üştü. 2015 yılında Suudi Arabistan ve BirleşikArap Emirlikleri’nin öncülüğünde başlatılan Ka-rarlılık Fırtınası Operasyonu ile ülkedeki çatışmaortamı derinleşirken Yemen, bu ülkelerle İranarasında yaşanan bir vesayet savaşının sahnesihaline geldi. Geleneksel olarak müdahaleci birdış politika anlayışı benimsemeyen Körfez ül-kelerinin ilk kez bu derece yoğun biçimde vedoğrudan müdahil oldukları bir bölgesel gelişmeolması açısından giderek daha fazla önem atfedilenYemen’deki iç savaş, müdahil olan ülkeleringeri adım atmaması nedeniyle binlerce sivilinhayatını kaybettiği ve bölgesel istikrarın ciddianlamda tehdit edildiği bir durum halini aldı.

Öte yandan son dönemde yaşanan gelişmelerYemen’de her ne kadar birlikte hareket ediyorlarsada Suudi Arabistan ve Birleşik Arap Emirlikle-ri’nin farklı ajandaları olduğunun ortaya çıkmasınayol açtı. Yemen’in güneyinde bağımsız bir devlet

kurulmasını ve ülkenin ikiye bölünmesini kendi

çıkarları açısından savunan BAE, bu anlamda

Suudi Arabistan’la çıkar çatışması yaşamaya

başladı. Öte yandan İran açısından da Yemen

savaşı önemli bir dönüm noktası oldu. Tahran

yönetiminin bölgesel yayılmacılık politikasında

Yemen’in büyük kısmını kontrol eden Husilerin

ne derece önemli olduğu anlaşılırken, İran’ın bu

anlamda bölgede ciddi bir kapasiteye sahip

olduğu da ortaya çıkmış oldu. Bu avantajı daha

uzun vadeli kullanmak isteyen İran yönetimi

Husilere olan desteğini sürekli canlı tutarken,

zaman zaman Suudi Arabistan’ı doğrudan hedef

alarak Riyad’a gözdağı vermek istedi.

Gelinen noktada Yemen savaşında aktörlerin

ne tür kazanımlar elde ettiği ve gelecekte Yemen’in

nasıl bir yapıya evrileceğine dair halen net bir

resim ortaya çıkarılabilmiş değildir. Bu noktada

bu çalışmada Yemen savaşının daha iyi anlaşıla-

bilmesi adına ülkedeki iç savaşın hangi aşama-

lardan geçtiği, halihazırda ülkede hangi grupların

ve dış aktörlerin etkin bir şekilde mücadele ettiği

ve Yemen’in geleceğinin hangi yöne gideceğine

dair tespit ve analizler yapılmaya çalışılmakta-

dır.



A. İç Savaşın Başlamasının Nedenleri

Yemen çoğu kaynakta Arap Yarımadası’nınen fakir ülkelerinden birisi olarak gösterilmektedir.1

Hali hazırda kırılgan bir siyasi yapıya sahip olanülke 2015 yılında derin bir kriz ile yüzleşmekdurumunda kaldı. Tarihsel olarak ülkenin kuzeyineyerleşmiş olan, Şiiliğin Zeydilik koluna kısmenmensup olduğu belirtilen Husiler, 2014 yılındabaşkent Sana’a da dahil olmak üzere, ülkeninbüyük bir bölümünde kontrol sağladılar.2 Husilerinsiyasi merkezlerinin Yemen’in kuzeyindeki Saadavilayeti olduğu söylenebilir. Daha önce 2004 yı-lında Cumhurbaşkanı Ali Abdullah Salih’e karşıgösteriler düzenlenmiştir. Zeydiler, yaklaşık 25milyon olan Yemen nüfusunun %30 kadarınıoluşturmaktadırlar. Dolayısıyla askeri milislerinve silahsız destekçilerin toplam 8 milyon kişikadar olduğu tahmin edilmektedir.

2011 yılındaki Arap ayaklanmalarının Ye-men’deki protestoları da etkilemesi sonucu AliAbdullah Salih’in görevini Abdu Rabbu MansurHadi teslim almıştı. Fakat Husiler, Abdu RabbuMansur Hadi’nin yönetimine de karşı geldiler.Hadi hükümetinin desteklediği, “6 bölgeli Yemen”önerisini reddeden Husiler, zamanla silahlı direnişkapasitelerini artırdılar.3 Husiler, 6 bölgeli Yemenönerisinin yerine, kendilerine daha fazla manevraalanı sağlayacak olan 2 bölgeli Yemen tasarısınıdesteklemekteydiler.

2014 yılında başkent Sana’anın Husiler tara-fından teslim alınmasından sonra, Yemen’de ça-tışma hatları belirginleşmeye başladı. Eski Cum-hurbaşkanı Ali Abdullah Salih bir dönem Husilerile ittifak içine girdi fakat daha sonra Husilerdenhabersiz planları olduğu anlaşıldığında Husilertarafından öldürüldü.4 Husiler bu manevralarındakitemel motivasyonlarının ülkedeki Arap YarımadasıEl-Kaidesi (AYEK) ve diğer terörist örgütler ilemücadele etmek ve artan Sünni etkisini dizgin-lemek amacıyla Şiilerin pozisyonlarını sağlam-laştırılması olarak ortaya koydular.

Başkent Sana’a’nın ve diğer büyük vilayetlerin

direkt olarak Husilerin kontrolüne girmesinden

sonra, bölge ülkeleri de Yemen’deki gelişmeleri

dikkatle izlemeye başladı. Ortadoğu bölgesinin

genelinde, Suriye, Irak, Lübnan ve Bahreyn’de

görünür olan Suudi Arabistan – İran rekabeti,

Yemen’de de ciddi anlamda hissedilmeye başladı.

Güney sınırındaki Yemen’de Şii milislerin Sünni

hükümete aleyhinde kazanımlar elde ettiğini ve

ciddi anlamda ülkeye hakim olduğunu gören

Suudi Arabistan 26 Mart 2015 tarihinde o zaman

Savunma Bakanı görevini yürüten Muhammed

bin Selman öncülüğünde bir Arap Koalisyonu

kurdu ve Kararlılık Fırtınası Operasyonu’nu baş-

lattı.5

B. İç Savaşın Aktörleri

Kimi zaman direkt olarak Suudi Arabistan

ve İran arasındaki bölgesel rekabetin cereyan

ettiği bir savaş sahnesi olarak görülse de, Ye-

men’deki iç savaşın yerel, bölgesel ve uluslararası

dinamikleri Yemen’deki mücadelenin anlamlan-

dırılması açısından elzemdir. Bütünü anlamlan-

dırmak da, her boyuttaki aktörlerin yapısını an-

lamaktan geçmektedir.

a) Yerel aktörler: Yemen’de bulunan aşiretler,

kabileler, aileler ve yerel milislerin aidiyeti

kimi zaman çatışmalarda belirleyici rol oy-

namaktadır. Bu sebepten, aşiretler, kabileler

ve yerel milisler hakkında detaylı bilgi ge-

rekmektedir. Husiler, Güney Yemen Geçiş

Konseyi (GYGK), El-Amalika, Hizam Emni,

Hirak, Nuhba Şebvaniyye ve Nuhba Hadra-

miyye yerel aktörlerden bazılarını temsil et-

mektedir.

b) Bölgesel aktörler: Suudi Arabistan ve Birleşik

Arap Emirlikleri (BAE), Arap Koalisyonuna

liderlik ettikleri için bölgesel aktörler olarak

kritik bir rol oynamaktadırlar. Bu ittifakın

karşısında ise Husilere lojistik, finansal ve

askeri destek sağladığı BM raporları tarafından

açıklanan ve hakkında BMGK kararları olan

İran bulunmaktadır.6 Bu üç aktörün yanında

Yemen’de, Katar, Umman, Mısır, Sudan,

Cibuti ve Eritre’nin de bölgesel aktör konu-

munda olduğu söylenebilir. Hiç şüphesiz, her

aktörün Yemen’deki konumu, ağırlığı ve Ye-

men’e ilgisi farklı orandadır.

b) Uluslararası aktörler: Yemen iç savaşı hiç

kuşkusuz uluslararası aktörlerin de müdahil

olduğu bir mücadeledir. Temel uluslararası

aktörler olarak Birleşmiş Milletler (BM),

ABD, Britanya, Fransa ve Almanya sayıl-

maktadır. BM, Yemen iç savaşına yönelik

diplomatik çabaları sebebiyle öne çıkmaktadır.

ABD ve Avrupa ülkeleri ise özellikle Suudi

Arabistan ve BAE olmak üzere Arap Koalis-

yonu ülkelerine verdikleri askeri teçhizat des-

teği sayesinde Yemen’deki çatışmaya müda-

hildir.

C. Arap Koalisyonu’nun Müdahalesi

26 Mart 2015 tarihinde Suudi Arabistan li-

derliğinde Husilerin ilerleyişini engellemek için

kurulan Arap Koalisyonuna; BAE, Ürdün, Bah-

reyn, Sudan, Mısır, Kuveyt, Fas, Pakistan, Cibuti,

Senegal, Malezya katıldı. Yemen’de savaşın gi-

dişatı, 26 Mart 2015 sonrası kritik bir şekilde

değişti. Arap Koalisyonu daha sonra Suudi Ara-

bistan-liderliğindeki koalisyon olarak adlandı-

rılmaya başlandı. Koalisyonun kurulması ile bir-

likte Husi pozisyonlarına ilk hava saldırıları dü-

zenlendi. 44. ABD Başkanı Barack Obama Ye-

men’de Husileri hedef alan saldırıları ABD’nin

desteklediğini belirtti.7 Husilerin 2014 yılı son-

larına denk gelen ilerleyişleri sonrasında, başkent

Sana’a’nın yanında, kuzeyde Şa’dah güneyde

Zamar, el-Bayda, Ibb, Taiz, el-Hudeyde ve Amran

vilayetlerine de hakim oldular. Suudi Arabistan

liderliğindeki koalisyonun hakim olduğu bölgeler,

Hadramaut ve Mahra vilayetlerinin yanı sıra,

Şebve, Abyan, Aden, Huswain, Sayhut vilayet-

lerini ve Mokha ile Mukalla limanlarını kapsa-

maktadır.

Fakat, Suudi Arabistan liderliğindeki koalisyoniçerisinde özellikle BAE’nin koalisyon-dışı ak-törler ile işbirliği içerisine girdiği UluslararasıAf Örgütü ve Kızıl Haç gibi örgütler tarafındanyayınlanan raporlarda bildirilmiştir.8 Bu sebepten,Suudi Arabistan liderliğindeki koalisyonun kontrolettiği bölgeler, Husilerin kontrol etmediği bölgelerolarak anlaşılmalıdır. Özellikle BAE’nin 2019yılı Haziran ayında Yemen’deki askeri varlığınıazaltacağını duyurması üzerine, Aden odaknoktası olmak koşuluyla, Suudi Arabistan lider-liğindeki koalisyon içerisinde güneydeki vilayetlerüzerinde bir güç mücadelesi başlamıştır. Güneyvilayetlerinde, BAE destekli bir yapılanma olanGYGK ve tek şemsiye altında toplanmaya çalışanHizam Emni Birlikleri (Security Belt Forces),ağustos ayında Aden’de limanın, havaalanınınve askeri karargahların kontrolünü ele geçirmiş,Başkanlık Sarayını ve Hadi hükümetine bağlıdiğer devlet kurumlarını geçici olarak elindetutmuştur. Hizam Emni Birlikleri daha sonraSuudi Arabistan ve BAE’nin “telkin edici” ifa-deleri sebebiyle Başkanlık Sarayı ve devlet ku-rumlarındaki etkisini azaltmış, fakat kentin askeriarterlerindeki kontrolünden vazgeçmemiştir.

Ağustos ayında koalisyon içerisinde SuudiArabistan ve BAE’nin Yemen’de desteklediğigüçler olan Hadi hükümeti ve GYGK güçleriarasında çatışmalar meydana gelmiş, Suudi Ara-bistan Hadi hükümeti, BAE de GYGK lehinebombardımanlarda bulunmuştur.9 Dolayısıyla,harita üzerinde Yemen’de Suudi Arabistan li-derliğindeki koalisyonun hakimiyeti altında bu-lunan bölgelerin yerel dinamikleri, koalisyondışı dinamikler olarak dahi değerlendirilebileceknoktaya gelmiştir. Koalisyon güçleri çatısı altındaHadi hükümeti yanında, Suudi Arabistan, BAEve Sudan askerleri bulunmaktadır. Bütün bu ak-törler fiilen asker bulundurmakta ve aktif çatış-malar yürütmektedirler.

Rapor No: 9




D. Arap Koalisyonu’ndaki Çatlaklar

Her ne kadar operasyonun başladığı ilk dö-nemde birçok Arap ülkesi Suudi Arabistan’adestek verdiyse de bu durum izleyen süreçtebölgesel gelişmelerde ve ikili ilişkilerde görülengelişmelerin etkisi nedeniyle değişmiştir. SuudiArabistan ve BAE’nin öncülüğündeki operasyonadestek veren Katar, Fas, Moritanya, Senegal veSudan gibi ülkeler daha sonraki süreçte KoalisyonGüçleri’nden ayrılmışlardır. Bu grup arasındaaskeri desteğini en son kesen, protestolara veyönetim değişikliğine sahne olan Sudan olmuştur.2015 yılında Kararlılık Fırtınası Operasyonu ilebaşlayan Yemen müdahalesindeki en önemli ikiaktörün Suudi Arabistan ve BAE olduğu söy-lenmelidir. Söz konusu iki ülke, Yemen’de Koa-lisyon Güçleri’nin büyük bölümünü eğitip-donatan ve askeri yükünü çeken ülkelerdir. Fakat,Suudi Arabistan ile BAE, Husi karşıtı KoalisyonGüçleri arasında yer alsalar da, her iki ülkeninYemen’de hedefledikleri gelecek senaryosu fark-lılık göstermektedir. Nitekim, iki ülke arasındakiayrılık Haziran 2019 tarihinden itibaren gizle-nemez hale gelmiştir.

8 Haziran 2019 tarihinde, BAE’nin Yemen’dekiaskeri varlıklarını azaltacağını açıklaması bek-lenmeyen bir gelişme olmuştur.10 Askeri varlıklarıazaltma kararının Suudi Arabistan ile koordinelibir şekilde alındığı BAE yetkilileri tarafındanpek çok kez dile getirildi. İki ülkenin Yemenüzerine anlaşmazlıkları, Ağustos ayından itibareniyiden iyiye görünür hale gelmeye başladı. Koa-lisyon Güçleri’nin nicel ve nitel olarak askeriyeteneklerinin büyük bir bölümü BAE tarafındansağlanmakta iken gelen bu karar hiç şüphesizSuudi Arabistan’ı zor durumda bıraktı. Öteyandan BAE’nin çekilme açıklamasının aslındatam olarak bir geri çekilme değil, yeniden mev-zilenme girişimi olduğu anlaşıldı. Nitekim izleyensüreçte BAE, Yemen’de destek verdiği güçlerüzerinden bu ülkedeki etkisini artırma girişiminisürdürdü.

Ağustos ayında, güney vilayetlerdeki BAEdestekli ayrılıkçı yapı GYGK’nın askeri birlikleri,Husiler tarafından bir saldırıya uğradı. BAE,Yemen’de ve Eritre’de eğitip-donattığı 90.000kadar ayrılıkçı milisin varlığına güvenerek Ye-men’deki askeri varlıklarını azaltma kararı almıştı.Hizam Emni güçlerine yapılan saldırıda güneydekiayrılıkçı fikirler ve silahlı mücadele için kritikönemde olan Hizam Emni komutanlarından al-Mahsali al-Yafii saldırıda Husiler tarafından öl-dürüldü.11

Aynı hafta içerisinde Yemen’de üç büyüksaldırı meydana geldi. Ağustos ayının ilk hafta-sında Husilerin el-Yafii’yi öldürmesinden sonra,DAEŞ ve Arap Yarımadası El-Kaide’si de kısadönemli kazanımlar amacıyla, polis karakollarınave çeşitli devlet binalarına, güneydeki ayrılıkçıgruplara saldırılar gerçekleştirdiler. Bu aradaUluslararası Af Örgütü BAE’nin, Yemen’de bu-lunan terörist örgütlere illegal yollardan silahteçhizatı sağlayarak bunu güneydeki ayrılıkçımücadele yönünde kullandığına dair bir raporyayınladı.

Ağustos ayında el-Yafii’nin öldürülmesi veBAE’nin askeri varlıklarını azaltma kararlarınıtakiben güneydeki ayrılıkçı yapılanmanın liderlerimanevra kabiliyetlerini geliştirerek daha fazlaotonomi ve özerklik talep etmeye, güney vila-yetlerindeki Hadi hükümeti görevlilerini teslimalmaya ve bazı durumlarda zorla illegal hapis-hanelere göndermeye başladılar. Bütün bunlar,Yemen’in güney vilayetlerinde çatışma ortamınıdaha da gergin bir hale getirdi. Ardından, Ağustosayının son haftalarında, Hadi hükümetinin geçicibaşkenti Aden, Hizam Emni birlikleri tarafındanteslim alındı. Devlet binaları ve kurumlar geçiciolarak teslim alındı.

Ocak 2015 tarihinden beri güney vilayetle-rindeki durum sebebiyle GYGK ile Hadi hükümetiarasında çatışmalar yer yer devam etmekteydi.Fakat Ağustos ayından sonra, GYGK Aden veçevre vilayetlerde kontrolü sağladı. Petrol bulunan

bir bölge olan Aden’e komşu Şebve vilayeti veyine Aden’e komşu olan Abyan vilayeti Hadihükümeti ile GYGK yapılanması arasında çatış-malara sahne oldu.

Bu çatışmalarda BAE, GYGK lehine, SuudiArabistan ise Hadi hükümeti lehine karşılıklımevzileri bombardımana tabii tuttular. Dahasonra hepsi Husi-karşıtı blokta bulunan bu aktörlerCidde’de sınırlı ve dolaylı bir görüşme gerçek-leştirseler de, somut herhangi bir kazanım eldeedilemedi. Her iki taraf da Şebve, Abyan veAden’de askeri tahkimat pozisyonlarını artırmayoluna gittiler. Bu saldırı sonrasında GYGK,Husiler ile Islah’ın işbirliği yaptığını iddia etmişve Islah destekli bölge ve milislere saldırılarınıartırmıştır. Bu gelişmelerin sonucunda HizamEmni güçleri Aden’de askeri kontrolü zorla sağ-lamış ve mevzilerden halen çekilmemiştir. Buaşamada Aden üzerindeki mücadele, komşu vi-layetler olan Şebve ve Abyan’a da sıçramıştır.

GYGK’nın Suudi Arabistan ve BAE’nin tel-kinlerine çoğu zaman olumlu cevap vermesi,güneydeki ayrılıkçı taleplerden vazgeçileceğianlamına gelmemelidir. Zira, her ne kadar yenibir “Güney Yemen” ufukta henüz çok yakın gö-rünmese de, BAE’nin bu projeyi finanse ettiğive askeri desteğini de bu yöne yönelttiği bilin-mektedir. GYGK ve Hadi hükümeti arasındakisorunların çözümünde diplomatik çabalarda iseSuudi Arabistan öne çıkmaktadır. Dolaylı daolsa, Cidde’de bir görüşme gerçekleştiren taraflarsomut kazanımlar elde edememiştir.

Özetle, 2019’un Temmuz - Ekim arası dö-nemde, Birleşik Arap Emirlikleri (BAE) destekliGYGK ile Suudi Arabistan destekli Hadi hükümetigüçlerinin Aden vilayetinin kontrolü amacıylayoğun şekilde çatıştığı gözlemlendi. Bu durumöncelikle BAE ile Suudi Arabistan arasında po-litika önceliklerinin farklılaştığı yorumlarınınartmasına neden oldu. Öte yandan bu gelişmelergüney vilayetlerindeki mücadelenin Yemen ge-nelinde öne çıkmasını da sağladı.

BAE Güney Yemen’i gerçekten bölmekistemekte midir?

BAE’nin Yemen’in güney vilayetlerindekiayrılıkçılara destek verdiği ve bu desteğin kesil-mesi gerektiği birçok defa Hadi hükümeti tara-fından açıklanmıştır. Gerek ayrılıkçılara verilenfinansal, lojistik ve askeri destek ve gerekseYemen politikasındaki tutarlılık göz önüne alın-dığında, BAE’nin 2015 yılından beridir ayrılık-çıların hedefine ulaşması için çalıştığı söylenebilir.

Yemen’in güneyinin BAE için jeopolitikönemi nedir?

Suudi Arabistan’ın güneyinde, Umman’ınbatısında yer alan Yemen deniz yolları ve ulus-lararası ticaret için çok büyük önem arz etmektedir.Asya-Avrupa ve Avrupa-Körfez deniz ticaretigüzergahındaki en önemli noktalardan olanBab’ül Mendeb boğazına ev sahipliği yapan Ye-men, bu nedenle BAE tarafından stratejik birbölge olarak görülmektedir.

BAE hali hazırda Ortadoğu’nun en yoğun li-manları olan Jebel Ali ve Al-Khalifa limanlarınasahiptir. Dubai’de yer alan Jebel Ali ve Abu Da-bi’de yer alan Al-Khalifa limanları, BAE’ninbir finans ve ticaret merkezi olmasındaki rolübüyüktür. Bab’ül Mendep boğazına, Aden körfezive Süveyş Kanalı’na çıkışı olan bir noktada bu-lunan Yemen, bu bölgelerdeki geçişin kontroledilebileceği en önemli merkezlerden birisi ko-numundadır. Bu nedenle, Hürmüz Boğazı’ndan,Umman Körfezi’nden, Yemen Denizi’nden, AdenKörfezi’nden ve Bab’ül Mendep’ten geçip,Süveyş Kanalı’nın kullanan uluslararası ticaretrotası için Yemen, elzem bir noktadadır.

Fakat BAE’nin Yemen’e ilgisini sadece buülkenin nevi şahsına münhasır konumuna bağ-lamak eksik olacaktır. BAE, Yemen’in güneyin-deki Sokotra, Yemen’in batısındaki Perim ada-larına da bir dönem asker konuşlandırmış veYemen’deki Hadi hükümetini destekleme baha-nesiyle bölgede askeri yapılanmalar kurmuştur.

Rapor No: 9




Sokotra adasındaki BAE askeri varlığı ada halkıtarafından birkaç defa protesto edilmiş, SuudiArabistan’ın bölgede arabuluculuk rolü oynamasıile ipler tamamen kopmadan sorunlar çözülmüştür.Fakat bütün bunlar BAE’nin Sokotra ve Perim’eolan ilgisini dindirmiş değildir.

Adaların dışında, BAE’nin Yemen’in güneyve batısında yer alan Afrika Boynuzu ülkelerinede ilgisi bulunmaktadır. BAE neredeyse on yıldır,Afrika Boynuzu ülkeleri Etiyopya, Eritre, Cibutive Somali’de liman kullanım hakları elde etmişve sonuçta bu ülkelerde askeri tesisler inşaetmeye başlamıştır. Son yıllarda Cibuti ve Somaliile bu konudaki hakları konusunda ciddi sıkıntılaryaşamış olan BAE, Cibuti’de Dubai Ports World(DP World) şirketinin haklarının elinden alın-masına razı olmak zorunda kalmıştır.12 Cibutisonrası Somali ile de sıkıntılar yaşayan BAE,Somali’den ayrılan fakat uluslararası anlamdatanınmamış yarı-özerk entiteler olan Somalilandve Puntland bölgelerindeki limanlara yoğunlaş-mıştır. Somaliland’de Berbera bölgesinde, Pun-tland’de Bosaso bölgesinde limanların iyileşti-rilmesi ve askeri tesislerin kurulması için 30yıllık anlaşmalar yapılmıştır. BAE ayrıca, Eritre’deAssab limanında da askeri tesisler kurmakta veburada Yemen’deki savaşta desteklediği birliklerieğitip donatmaktadır.

Dolayısıyla, BAE’nin dış politika vizyonundaYemen çok önemli bir konumdadır. Fakat,BAE’nin Yemen’in toprak bütünlüğünün veulusal birliğinin sağlanması yerine, güney vila-yetlerindeki ayrılıkçıların desteklenmesi yoluylabu önemli jeopolitik hatta kendisine bağlı birdevlet oluşturmak istemektedir.

E. Bölgesel ve Uluslararası AktörlerinYemen Müdahalesi: ABD ve İran

Barack Obama döneminde başlayan Yemeniç savaşında, ABD yönetiminin, koalisyonun ku-rulmasına dair ilk tepkisi olumlu olmuştur. DonaldTrump yönetimi ile birlikte, Suudi Arabistan ve

BAE yönetimlerinin Yemen’deki eylemleri des-teklenmiştir. Bu iki ülkeye silah ve askeri teçhizatsağlamanın yanında, uçaklarına havada yakıt ik-mali sağlanmıştır. Fakat burada dikkat edilmesigereken önemli bir nokta bulunmaktadır. Trumpyönetimi her ne kadar Suudi Arabistan ve BAEyönetimlerini desteklemekte ise de, bu ABD ku-rumlarının hepsi tarafından paylaşılan bir politikadeğildir. Özellikle, ABD kongresi tarafından2018-2019 yılları içerisinde Yemen’deki SuudiArabistan koalisyonuna askeri teçhizat desteğinindurdurulması ve politik desteğin kesilmesi yö-nünde kararlar alınmıştır.13 Bu yöndeki eleştiriler,2 Ekim 2018 tarihinde Cemal Kaşıkçı’nın SuudiArabistan tarafından İstanbul Başkonsolosluğundaöldürülmesinden sonra, Kongre ve ABD toplumunezdinde artmıştır. ABD Yemen’de Husi-karşıtıbir pozisyon almak ve Suudi Arabistan liderli-ğindeki koalisyonun desteklediği Hadi hüküme-tinin ulusal birlik ve bütünlüğü kurmasına destekvermek şeklinde bir politika izlemiştir. Fakat,ABD burada yüksek düzeyli diplomatların söy-lemleri dışında sahada büyük sorumluluklar al-mamıştır.

İran ve Husiler Arasında İşbirliği

İran’ın pozisyonuna bakıldığında Yemen’dekiŞiilerin tarihsel olarak İran ile iyi ilişkileriçerisinde olduğu bilinmelidir. BM başta olmaküzere birtakım uluslararası örgütler tarafındanHusilerin İran’dan askeri teçhizat, lojistik ve fi-nansman desteği aldığı ortaya konmuştur. Budesteğin özellikle, Husilerin 2015 sonrası kontrolettiği Hudeyde limanından Yemen içerisindeHusi kontrolü olan bölgelere aktarıldığı bilin-mektedir.

Birleşmiş Milletler (BM)

Yemen’de etkin diplomasi yürütmeye çalışanen önemli uluslararası örgüt BM’dir. BM GenelSekreteri Yemen Özel Temsilcisi kurumu aracı-lığıyla BM, Yemen’de etkin diplomasi yürüt-mektedir. 2015 yılında çatışmaların yoğunluğunun

Rapor No: 9


artmasından önce Körfez İşbirliği Konseyi de,

Ulusal İşbirliği Diyaloğu adı altında bir girişim

ile Yemen’deki soruna siyasal bir çözüm ara-

maktaydı. BM’nin Yemen’de yürütmeye çalıştığı

mekik diplomasinin birtakım sonuçları olmuştur.

Özellikle Aralık 2018 tarihinde Husiler ve Suudi

Arabistan liderliğindeki koalisyon ülkeleri arasında

İsveç’in başkenti Stockholm’de ateşkes müza-

kereleri yürütülmüştür. Müzakerelerin sonucunda

Hudeyde Ateşkesi imzalanmış ve taraflar bazı

taahhütlerde bulunmuştur.14 Neredeyse 9 ay geç-

mesine rağmen Hudeyde Ateşkesi halen tam

olarak yürürlüğe girememiştir. Taraflar arasındaki

güvensizlik ve çatışma ortamının devam etmesi,

çözümün siyasal düzleme taşınamamasının en

büyük sebebidir.

2. BÖLÜM

2011’de başlayan Arap ayaklanmaları Yemen’i

de etkilemiş ve Cumhurbaşkanı Ali Abdullah

Salih, Körfez İşbirliği Konseyi (KİK) ile Yemen

arasında yapılan görüşmeler sonrası 2012’de

yerini Abdurabbu Mansur el-Hadi’ye bırakmıştır.

Salih döneminde 1994’ten beri başkan yardımcılığı

görevini yürüten Hadi de Yemen’de birliği sağ-

layamamış ve önce Sana ve sonrasında geçici

olarak hükümetin taşındığı Aden, Husilerin kont-

rolüne geçmiştir. Hâlihazırda Yemen’de en etkili

ve daha bütünleşik aktör olan Husilerin aksine

Birleşik Arap Emirlikleri ve Suudi Arabistan’ın

desteklediği grupların bulunduğu Güney bölge-

sinde aktörler arasında birlik sağlanamamıştır.

2014’te Husi darbesi ile Yemen’den kaçmak ve

başkent Sana’yı ve Kuzey Yemen’i terk etmek

zorunda kalan el-Hadi, geçici olarak başkent

olarak kabul edilen Aden’de Güney Geçiş Kon-

seyi’nin 2018’de kontrolü sağlaması üzerine Gü-

ney’deki başkenti de kaybetmiştir. Güneyli ay-

rılıkçı grupların şemsiye siyasi oluşumu olan ve

önemli askeri gücü bulunan Birleşik Arap Emir-

likleri destekli Güney Geçiş Konseyi böylelikle

Güney bölgesinin en önemli aktörlerinden birine

dönüşmüştür. Sonuç olarak Güney ve Kuzey’deki

din adamları, kabileler, sol gruplar ve bu grup-

lardan oluşan etkili silahlı aktörlerin üzerinden



yürüyen Yemen iç savaşı bölgesel ve küreselgüçlerin Yemen politikasını da şekillendirmek-tedir.15

A. Toplumsal Dinamikler

Uzun yıllar Osmanlı devleti tarafından yöne-tilen ve sonrasında önce Güney Yemen’in ve ta-kiben Kuzey Yemen’in otonom olduğu Yemen’detoplumsal dinamikleri belirleyen temel oluşumlarınkabilesel ilişkiler olduğu söylenebilir. Şu andabu bölgede küresel, bölgesel ve yerel aktörleriniş birliği yaptığı 3 önemli aşiret konfederasyo-nundan bahsedilmektedir. Bu aşiretlerin konfe-derasyon şeklinde olduğunu hatırlamak gerek-mektedir. Bu konfederasyonlar içerisinde kuzeyve güney bölgesinde bulunan pek çok aşiret vedaha küçük gruplar yer almaktadır. Genel itibariile bu aşiret gruplarının Kuzey bölgesinde veZeydi (Şii) temelli olduğu görülmektedir.16 Fakatbu durum söz konusu konfederasyonların içeri-sinde Sünni grupların olmadığı anlamını taşı-mamaktadır. Örneğin Haşid konfederasyonu Ye-men’in bazen ikinci bazen de üçüncü büyükkonfederasyonu olarak kabul edilmekte ve Müs-lüman Kardeşler (MK) ile bağlantılı Islah Partisiile güçlü ilişkileri olduğu görülmektedir. Öyleki Islah partisi lideri, Haşid konfederasyonununen güçlü aşiretlerinden Ahmar ailesindendir.17

Söz konusu konfederasyon aşiretlerinin de Ye-men’deki gelişmelere karşı bütüncül ve benzertavır sergilemediğini belirtmek gerekir. ÖrneğinAhmar ailesi Yemen’de 2011’de ortaya çıkanprotestoları ve 1978-2012 döneminde önce Kuzeysonra birleşik Yemen’in Cumhurbaşkanı Ali Ab-dullah Salih’i desteklerken bu konfederasyondakibazı aşiretler Salih tarafında yer almıştır. AyrıcaSalih’in de Haşid konfederasyonunda etkili biraşiret grubu olduğunu ve bu konfederasyonunliderliğini eline almaya çalıştığını hatırladığımızdameselenin ne derece karmaşık olduğu görül-mektedir.18 Dolayısı ile Islah partisinin geneldeSuudi Arabistan tarafından desteklendiğini dü-şündüğümüzde aşiretlerin Zeydi temelli olmasıbu aşiretlerin sadece Husi grupları desteklediği

ya da MK ile ilişkileri olmadığı anlamına gel-memektedir. Dolayısı ile Yemen üzerinde politikainşa edilirken Yemen’deki aşiretlerin ülke üze-rindeki değişen politikalarını ve etkilerini gözardı etmemek gerekmemektedir. Son olarak bah-sedilen aşiretlerin milyonları aşan üyeleri olduğusavunulmakta ve Kuzey-Güney bölgelerinde pekçok alt gruplar ile etkisini sürdürdüğü belirtil-mektedir.19

Yemen’in güney vilayetlerindekiaşiretlerin durumu

Yemen’de aşiretlerin genelde Kuzey merkezliolduğu görülmektedir. Bunun Yemen’de uzunyıllar hüküm süren devlet yapısı ile de alakalıolduğu söylenebilir. İmamlık ile yönetilen KuzeyBölgesi’nin aksine Güney Yemen sosyalist eğilimlibir rejimle yönetilmiş ve buradaki rejim GüneyYemen’de aşiret yapısının etkisini ve gücünükırmak için önemli politikalar yürütmüştür. FakatGüney Yemen’de de Kuzey oranında olmasa daaşiretlerin etkili olduğu söylenebilir. Örneğin el-Kaide ile bağlantıları olduğu iddia edilen el-Evlaki aşireti Güney Yemen’de yer almaktadır.2011’de öldürülen el-Kaide’nin Arap yarımada-sındaki lideri olarak bilinen Enver el-Evlaki’ninYemen’de öldürüldüğünü hatırlamak gerekmek-tedir.20 Sonuç olarak Yemen’de Haşid, Bakil veMediç (Madh’ij) aşiret konfederasyonlarının enetkili aşiret gruplarını bünyelerinde barındırdığıanlaşılmaktadır. Bu konfederasyonlardan Haşidve özellikle Ahmar aşireti genel itibari ile 2012’deYemen Cumhurbaşkanı olan ve 2014’de Husidarbesi ile devrilen Abdurabbu Mansur el-Hadive en büyük destekçisi Islah hareketi yani bölgeselanlamda Suudi Arabistan ile ortaklık geliştirirkenülkenin en büyük aşireti olarak kabul edilenBakil aşiretinin Husileri desteklediği anlaşıl-maktadır.21 Bakil ve Haşid aşiretlerinin birbiriile tarihsel rekabeti olduğunu unutmamak ge-rekmektedir. Medic aşireti ve Güney Yemen’dedaha fazla otonomi amacı ile kurulan ve 2 milyonüyesi olduğu iddia edilen Hamum kabilesi gibietkili kabileleri barındıran Hadramut kabile itti-

Rapor No: 9


fakının Hadi’yi desteklediği görülmektedir. Buarada Şebve ve Hadramut şehirlerinin petrolzengini bölgeler olduğunu ve Suudi Arabistan’ınburayı ayrılıkçılara vermemek amacı ile yoğunçaba sarf ettiğini not etmek gerekmektedir. Gü-ney’de genel anlamda kabileler zayıf olsa daŞebve ve Hadramut’ta da kabilelerin etkili olduğuanlaşılmaktadır.22

GYGK’nin dayandığı toplumsal taban

Aslına bakılırsa Güney Yemen tarihsel olarakçoğu zaman kendisinin Kuzey tarafından sömü-rüldüğünü savunmuş ve büyük oranda ayrı yada otonom yönetim kurulması taraftarı olmuştur.Bu çerçevede Yemen’de aşiret konfederasyonlarıarasındaki farklılıklar kadar Kuzey ve GüneyYemen bölgeleri arasında da farklılıklar olduğunusöyleyebiliriz. İki Yemen 1990’lı yıllarda birleşenekadar Suudi Arabistan, bugün savaşmakta olduğuKuzey Yemen ile daha iyi ilişkiler geliştirmiştir.Fakat Kuzey Yemen’de diğer önemli Zeydi aşiretgrubu olan Husilerin 2000’li yıllarda yükselmesive iç savaş süreci ile bu bölgedeki en etkiliaktöre dönüşmesi ile Riyad yönetimi Güney Ye-men bölgesinde yeni ittifaklar arayışına girmiştir.23

Diğer bir ifade ile Güney Yemen bölgesinde deaşiret toplulukları Kuzey Yemen kadar olmasada etkisini sürdürmektedir. Öyle ki Arap Yarı-madası el-Kaide’si, Birleşik Arap Emirlikleri(BAE) ve Suudi Arabistan, Güney’de etkisinisürdürme amacı ile aşiretlerden önemli destekalmaktadır. Fakat bu bölgede sosyalist rejiminuzun bir dönem hâkim olması bu bölgeyi şehir-leşme, modernleşme ve toprak reformları bağla-mında Kuzey’den daha farklı bir yere taşımıştır.24

Tamamı ile Yemen devleti ve iktidarını ele ge-çirmeye çalışan diğer Yemenli grupların aksineBAE tarafından desteklenen Güney Geçiş Konseyigüneyde otonom bir yapı ya da eğer birleşik Ye-men kurulacak ise bunun parçalı-federasyon şek-linde olmasını talep etmektedir.

1994 yılındaki iç savaş süresince güneydekiayrılıkçılık hareketi Islah partisinin ve Salih’in

o dönemki başkan yardımcısı Hadi’nin desteğiile bastırılmıştır. Bu olaylar sırasında YemenSosyalist partisi üyelerinin öldürülmesi ve suç-luların cezalandırılmaması Güney’deki ayrılık-çıların zihinlerinde yer almıştır. 2007’de Güney’deayrılıkçı eğilimler tekrar güçlenmiş ve günü-müzdeki Güney Geçiş Konseyi’nin temeli olanve 1994’teki iç savaş hatıraları üzerine temellenenHirak hareketi (Güney-Ayrılıkçı Hareketi) ku-rulmuştur.25 2017’de ayrılıkçı grupların birleşerekoluşturduğu STC’nin en etkili aktörü ise (el-Hizam el-Emni) Güçleridir ve BAE destekle-mektedir. Ayrıca bu hareket altında 90 bin kişiyieğiten ve Aden ve Sokotra gibi Bab el-Mendepboğazının geçişlerini yani özetle Afrika Boynuzuve Kızıldeniz’deki liman yollarını ve dolayısıile buradaki ticari ve doğal kaynak geçişinikontrol etmek isteyen BAE, aşiret güçlerinin dekatkı sağladığı Şebvani Elit Güçlerini de des-teklemektedir.26 Yani BAE genelde Güney’dekiayrılıkçı grupları desteklemektedir.

B. Dini Dinamikler

Yemen toplumsal yapısında ayrıcalıklı ko-numda bulunan ve Peygamber efendimizin so-yundan geldiğine inanılan Seyyid grubu ülketoplumsal hayatında öneme sahiptir. Kuzey Ye-men’in uzun yıllar İmamet ile yönetildiği ve hâ-lihazırda bölgede din adamlarının etkili olduğuel-Kaide, Selefi gruplar ve Müslüman Kardeşlerleilişkili Islah partisi gibi oluşumların varlığı gözönünde bulundurulduğunda ülke siyasal ve top-lumsal yapısında din adamalarının önemli fonk-siyonu olduğu söylenebilir. Aşiretler meselesindeolduğu gibi din adamları konusunda da değişenve birbiri ile çelişen tercihler olduğunu görmek-teyiz. Yani burada da kategorik ve bütüncül biryaklaşım söz konusu değildir. BAE’nin Taizkentinde bazı Selefi grupları desteklediğini dü-şünürsek kendini siyasal İslam ve MüslümanKardeşler ile ilişkili Islah hareketine karşı olarakkonumlandıran BAE’nin dahi dini gruplardanfaydalandığı anlaşılmaktadır.27



Aslında küresel ve bölgesel aktörlerin Ye-men’de şehirden şehre değişen kabile-din adamlarıgerçekliğini farklı şekilde değerlendirdiği gö-rülmektedir. Yani çok mikro ölçekte bir şehirdekabileler daha fazla güçlü ise kabilelerle diğerbir şehirde ise din adamları ile hareket edebil-mektedirler. Bu çerçevede hem Suudi Arabistanhem de BAE’nin temel amaçlarını gerçekleşti-rebilecek farklı gruplar ile teması sürdürdüğüanlaşılmaktadır. Fakat Yemen’de aktif olan el-Kaide ve Irak Şam İslam Devleti (IŞİD) gibiterör örgütleri de dâhil hiçbir aktörün Yemenpolitikası oluştururken kabile-din adamları ger-çeğini göz ardı etmediği anlaşılmaktadır.28 Bubağlamda BAE tarafından desteklenen Güney’inayrılıkçı hareketlerinden Yemen Sosyalist Parti-si’nin kabile-din ilişkisine bakışının daha radikalolduğu söylenebilecektir.

Özetle, kendisini Zeydi anlayışın en güçlüaktörlerinden biri olarak gören ve Şii sembollerinikullanan Husilerin yanı sıra BAE tarafından des-teklenen Güney Geçiş Konseyi ve Suudi Arabistantarafından desteklenen Hadi-Islah ittifakı dinadamlarına önem atfetmektedir.29 2018 yılındaIslah-Hadi bloğunu destekleyen Güney Yemen’de-ki din adamlarının “gizemli” şekilde öldürülmelerive bu operasyonların BAE destekli gruplarcayapıldığının iddia edilmesi Yemen’deki din adam-ları üzerindeki bölgesel çekişmenin sonucu olarakgörülebilir.

C. Siyasi ve Askeri Dinamikler

Yemen Meşru Hükümeti (YMH)’ninUnsurları ve Askeri Gücü

Yemen meşru hükümeti olarak günümüzekadar bilinen oluşumun da çoğunlukla kabiletemelli ilişkiler temelinde dizayn edildiği anla-şılmaktadır. Bu çerçevede önceki CumhurbaşkanıSalih, kendi ailesinden ve kabilesinden olankişileri ordunun üst kademelerinde görevlendi-rirken aynı şekilde diğer önemli kabile liderlerive Islah hareketinin orduda yapılandıkları dikkat

çekmektedir. Şu anda Hadi güçleri ya da YemenMeşru Hükümeti güçleri olarak bilinen kuvvetlerçoğunlukla 2015’te Suudi Arabistan liderliğindebaşlayan Kararlılık Fırtınası harekâtı adı altındadesteklenen güçlerdir. Bu güçlerin en önemliyerel silahlı kuvvetlerini ise Islah partisi men-supları, Haşid kabile konfederasyonunun enönemli ailesi Ahmer aşireti gibi bazı aşiretlerinkuvvetleri ve Suudi Arabistan tarafından des-teklenen Selefi kuvvetler oluşturmaktadır. Bugruplar Salih döneminde de etkiliyken Hadi’ninbaşa gelmesi ve Salih’in etkisini kırmak istemesiile daha fazla güç elde etmişlerdir.30

Yemen Islah Partisi (YIP)’nin YMHİçerisindeki Konumu

Kuzeyli Zeydi kabile olan Ahmer aşireti te-melinde kurulmasına rağmen pek çok Sünni altkabile grubu tarafından desteklenen ve Yemen’inikinci büyük siyasi gücü olan Islah hareketininSuudi Arabistan-BAE gerginliğinin temelini oluş-turduğu anlaşılmaktadır. Bazı kaynaklara göre,bu hareket Katar ve Türkiye tarafından da des-teklenmektedir. Islah partisi hem güneydeki ay-rılıkçılara hem de Husilere karşı bir hareketolduğu için Suudi Arabistan’ın Yemen’deki çı-karları ile birebir uyuşmaktadır.31 Bu parti, Gü-neylilerin 1994 ve 2007’de Kuzey’den ayrılmakamacı ile başlattığı girişimlerde hep birleşikYemen tarafında hareket etmiştir. Söz konusuiki olayda da Salih’i destekleyen Ahmer kabilesietkisindeki Islah Partisi Salih ile gerilen SuudiArabistan ilişkileri sonrası bu defa Hadi hükü-metini ve birlik fikrini desteklemeye devam et-miştir.32 Öyle ki Hadi ve Riyad yönetiminindesteği ile Islah partisi ile ilişkili önemli orandakişilerin Yemen ordusunda etkisinin ve sayısınınarttığı ve bugünkü Hadi güçlerinin omurgasınıoluşturduğu belirtilmektedir. Islah partisi güçleriYemen’de Husilere ve Güney’deki ayrılıkçılarakarşı en etkili milis güçlerden biri olarak görül-mekte ve Suudi Arabistan destekli operasyonlardabu kuvvetin genelde askeri olarak desteklendiği

Rapor No: 9


anlaşılmaktadır. 2018’de Müslüman Kardeşlerile ilişkili olmadığını dile getirmesine rağmenIslah partisi güçlerinin varlığı ve meşru hükü-metteki askeri-politik etkisi BAE-Suudi Arabistangerilimini oluşturan temel etken olmayı sürdür-mektedir.33 Hadramut, Şebve, Taiz ve Aden ope-rasyonları gibi önemli askeri operasyonlardahem ayrılıkçılara karşı hem de Husilere karşıIslah partisi güçlerinin ön plana çıktığı görül-mektedir.34

Hükümet içerisindeki diğer oluşumlarındurumu

Hükümet içerisindeki diğer kuvvetler yineSalih döneminde kurulan ve iç savaş sırasındabölünmesine rağmen şu anda Hadi hükümetinidestekleyen ulusal ordu ve Cumhuriyet Muha-fızları yer almaktadır. Bu aktörlerin başında iseHadi’nin oğlu Nasır Hadi bulunmaktadır. Bunundışında zayıf ve yeterince etkisi olmayan Hadihükümeti bazı silahlı halk komiteleri ve Selefigruplarca desteklenmektedir.35

GYGK ve BAE tarafından desteklenenel-Hizam el-Emni

Yemen’de ayrılıkçılığı destekleyen en önemliaktör olarak karşımıza çıkmakta ve 90 bin silahlıgücü olduğu düşünülen bu oluşum Birleşik ArapEmirlikleri tarafından desteklenmektedir. Husilerve Islah partisi gibi Müslüman Kardeşler ileilişkili aktörlerin Yemen’de etkisinin artmasındançekinen Güney Geçiş Konseyi’nin askeri omur-gasını oluşturan oluşumlar el-Hizam el-Emnigüçleridir. Aslında Hizam Emni Güçleri, HadramiElit Güçleri ve Şebvani Elit Güçleri, BAE ÖzelBirlikleri tarafından askeri olarak eğitilen ve do-natılan birliklerdir. Bunlar her ne kadar Yemenordusuna ve İçişleri Bakanlığı’na bağlı gözükselerde genel itibari ile Güney Geçiş Konseyi’neyani ayrılıkçı fikirlere tabi olmaktadırlar. Buoluşumların temeli Güneylilerin Kuzeyliler ta-rafından sömürüldüğü ve Kuzeyin genelde ka-bilesel-feodal yapıyı güneye taşımay fikrine ve

1967-1990 yılları Sosyalist rejimindeki gibi oto-nom bir Güney kurma fikrine dayanmaktadır.36

Bu birlikler resmiyette Yemen ordusuna veİçişleri Bakanlığı’na bağlı olmalarına rağmenfiiliyatta bağlı olmadığını kanıtlayan en önemligelişme, El-Hizam el-Emni güçlerinin Sana’nınHusilerce kontrol edilmesi sonrasında hükümetin2015’te taşındığı Aden’i 2018’de Hadi hüküme-tinin elinden alması ve kısa çatışmalar sonrası2019’da kontrolü tekrar sağlamasıdır.37 2015’teHusi tehlikesi üzerine kurulan, Aden, Lahic veAbyan gibi bölgelerde daha fazla etkisi olan veDAEŞ-El-Kaide gibi Yemen temelli terör örgütleriile mücadele ederek meşruiyet ve tanınırlık ka-zanan el-Hizam el-Emni güçleri böylece dört yıliçerisinde Güney Geçiş Konseyi’nin en önemlisilahlı gücü ve Yemen iç savaşında ayrılıkçılarınetkili aktörüne dönüşmüştür. Hadi’nin Aden dar-besi olarak tanımladığı bu gelişme sonrası BAE-Suudi Arabistan ilişkileri bir kez daha Yemenüzerinden test edilmiş ve Hadi hükümeti 2014Husi darbesi sonrası bu defa Güney Yemen’dedarbe olarak tanımladığı girişim ile karşılaşmışve hükümeti merkezsiz kalmıştır. Islah PartisiniHusiler yanında DAEŞ ve el-Kaide gibi terörörgütleri ile iş birliği yapmak ve tekrar Kuzey’inGüney üzerinde hakimiyetini sağlamak için ça-baladığını savunan bu birliklerin BAE tarafındanda çok açık şekilde desteklenen siyasal İslamkarşıtı söylemi söz konusudur.

Bu güçlerin Husilerin kontrolünde bulunanHudeyde limanını ele geçirmek amacı ile BAEdesteği ile operasyon düzenlediğini hatırladığı-mızda BAE ile diğer ortak amaçları olan limanşehirlerini kontrol etme amacı da anlaşılmaktadır.Güney bölgesi Yemen iç savaşı haritalarındaHadi hükümeti kontrolünde gösterilmesine rağmenbu bölgenin büyük kısmı Güney Geçiş Konseyive el-Hizam el-Emni güçlerindedir.38 Bu güçlerAden’in yanı sıra, Lahic, Mehran, Şebve veHadramut gibi Yemen’in güney illerinde etkisive nüfuzu devam etmekte ayrıca BAE’nin askeri



üssü bulunan Sokotra adasını kontrol etmektedir.Bunun yanı sıra el-Hizam el-Emni güçlerininHudeyde limanını ele geçirmek gibi planları ol-duğu gözlemlenmektedir. Şebve, Hadramut veAden’de Hadi ve ayrılıkçılar arasındaki askeriçatışmalar devam etmekte ve neredeyse ikiyebölünen bu şehirlerdeki kontrol zaman zamandeğişmektedir. Fakat bu bölgelerde de ayrılıkçıgüçlerin, BAE tarafından desteklendiği sürecevarlığını koruyacağı anlaşılmaktadır.

Değerlendirme

Yerel-iç dinamiklere bakıldığında Kuzey böl-gesinde Husilerin daha bütüncül ve etkili olduğusöylenebilir. Güney Yemen’de ise BAE tarafındandesteklenen ayrılıkçı grupların toplumsal tabanınındaha güçlü olduğu anlaşılmaktadır. Bu çerçevedeIslah Partisi gibi güçlü aktörlerce desteklenmesinerağmen Hadi güçlerinin uluslararası destek ol-madan Yemen’de varlık göstermesinin ve etkiliolmasının çok fazla mümkün olmadığı söylene-bilir. Yemen’in toplumsal dinamiklerinde kabiletemelli ilişkilerin önemli oranda belirleyici olduğuve özellikle büyük aşiret konfederasyonlarınındesteğini alan yerel, bölgesel ve küresel aktörlerinYemen siyasetinde daha fazla belirleyici olabildiğianlaşılmaktadır. Bölgesel ve küresel aktörlerinYemen politikalarına baktığımızda temel hedef-lerini bu aktörler üzerinden değerlendirdiklerisöylenebilir. Kabile temelli ilişkiler Yemen’dekineredeyse bütün ulusal aktörler üzerinde etkisinive varlığını değişen oranlarda sürdürmektedir.Örneğin bu aktörlerin etkisi Hadi’yi destekleyengüçlerde daha fazla hissedilirken Güney ayrılıkçıhareketlerinde sosyalist geçmişten dolayı budenli yoğun hissedilmemektedir. Yani aslındaulusal siyasi-askeri uzlaşmadan önce büyükkabile konfederasyonlarının uzlaşısı Yemen’desiyasi çözüme katkı sağlayabilir.

Hâlihazırda Husilerin dahi bir kabile olarakkabul edildiği göz önüne alınırsa kabile temelliilişkilerin özellikle Kuzey Yemen’de baskınolduğu söylenebilir. Güney Yemen’de bu şekilde

ilişkilerin BAE destekli aktörlerde yeterinceetkili olmadığı savunulmasına rağmen BAE’ninde Hadramut ve Şebve operasyonlarında görül-düğü üzere zaman zaman kabile ilişkilerini de-ğerlendirdiği anlaşılmaktadır. Sonuç olarak kalıcıve istikrarlı bir çözüme katkı sağlamak isteyenbölgesel ve küresel aktörlerin, hangi kabilelerinYemen’deki hangi ulusal aktörleri (Husiler, Ay-rılıkçılar ve Hadi hükümeti) desteklediğini, hangibölgesel aktörler ile ittifak ilişkileri bulunduğunu,beklentilerinin ve temel politikalarının neler ol-duğunu dikkatli analiz etmeleri gerekmektedir.

3. BÖLÜM

A. Yemen Merkezi Hükümeti veSuudi Arabistan İlişkilerinin evrimi:

Ortaklık mı? Patronaj mı?

2015 yılından itibaren Yemen’e askeri anlamdaArap Koalisyonu adı altında müdahil olan SuudiArabistan’ın temel amacı kuzey eyaletlerdekiHusi ilerleyişini durdurmak ve Hadi hükümetininkonumunu sağlamlaştırmaktı. Fakat, Ekim 2019itibariyle Riyad yönetiminin söz konusu hedef-lerinde başarıya ulaşmış olduğunu söylemekgüçtür. Suudi Arabistan’ın Yemen askeri müda-halesinin temel sebebi ise, Husi ilerleyişi ve Ye-men’deki istikrarsızlığın ülkedeki Şii unsurlarave radikal gruplara zemin kazandıracağı düşün-cesiydi. Dolayısıyla bu zeminde, Suudi Arabis-tan’ın bölge jeopolitiğindeki en büyük rakibiİran’ın güç kazanması da kuvvetle muhtemelgörünmekteydi. Bu sebepten Yemen müdahalesi,Suudi Arabistan’ın Hadi hükümetini korumakgibi amaçları ve ulusal çıkarları ile yakındanilişkili olması hasebiyle Riyad’ın gündemindeönemini korumaktadır. Çünkü Yemen, dünyanınen büyük petrol ihracatçısı olan Suudi Arabistanaçısından hem deniz yollarının çıkışında olmasıhem de Arap Yarımadasında yer alması hasebiyleönemlidir.

Suudi Arabistan ve Yemen Merkezi Hükümeti(Hadi hükümeti- YMH) Yemen içerisinde Husi-

Rapor No: 9


karşıtı blok içerisinde yer almaktadır. Öyle ki,başkent Sana’anın 2014 yılında Husiler tarafındanele geçirilmesinden sonra YMH Aden’i geçicibaşkent olarak tayin etmiş ve CumhurbaşkanıHadi de, görevini Riyad’dan sürdürmek duru-munda kalmıştır. Suudi Arabistan’ın Arap Koa-lisyonu aracılığıyla hava saldırılarının düzen-lenmesinden oluşan askeri stratejisinin sonuçverdiği noktalarda, Hadi hükümetinin çıkarınıgözeten tutumlar içerisine girdiği gözlemlenmiştir.Nitekim, 2018 yılının Aralık ayında Husiler ileSuudi Arabistan ve YMH temsilcileri arasındaStockholm müzakereleri sonucunda varılanateşkes ile birlikte, Husi kontrolündeki bölgelerolan Hudeyde, Salif ve Ras Issa’da Hadi hükümetilehine sonuçlar alınması Suudi Arabistan veBM’nin diplomatik bir başarısı olarak savunul-maktadır. Fakat önemli bir nokta, ateşkes kararınınalınması değil ateşkes kararının uygulanabilirli-ğidir. Nitekim, Aralık ayından sonra yer yerdevam eden çatışmalar daha da şiddetlenerekdevam etmektedir. Özellikle Husilerin seyir fü-zeleri ve silahlı İHA’lar kullanarak Krallık içeri-sindeki pozisyonları hedef alma stratejisi sonrasıRiyad’ın agresif ve müdahaleci tutumu daha datırmanmıştır.

Suudi Arabistan ve Hadi hükümetinin ara-sındaki ilişkinin görünümüne bakıldığında ilişkininmütekabiliyet esasına dayanan bir ortaklık ilişkisiolduğunu söylemek zordur. Hadi hükümetininbüyük destekçilerinden birinin Yemen’de Müs-lüman Kardeşlerin bir kolu olduğu düşünülenIslah partisi olması bu ilişkinin ortaklıktan ziyadebir patronaj ilişkisi olduğunu göstermektedir.Öyle ki, 2011 sonrası bütün dış politika hedeflerinikarşı-devrim stratejisi hasebiyle demokratik veİslami hareketlerin bastırılmasına adamış SuudiArabistan ve BAE, Yemen’de Islah partisinindestekçisi olduğu ve aynı zamanda ortak olduğuHadi hükümetini desteklemektedir.39 Suudi Ara-bistan ve Islah arasındaki bu “zoraki birliktelik”,Hadi hükümeti ile Riyad yönetimi arasındakiilişkinin güvenli şekilde tesis edilmiş bir ittifakolmadığını göstermektedir. Bu sebepten, ulus-

lararası anlamda Suudi Arabistan ile Hadi hükü-meti arasında bir patronaj ilişkisi olduğu söyle-nebilecektir.

B. Suudi Arabistan ve BAEarasındaki ilişkilerin evrimi: ArapKoalisyonu’nun sonu mu?

2015 yılında Kararlılık Fırtınası Operasyonuile birlikte kurulan Arap Koalisyonu, ilk başlardadaha geniş bir çevreye hitap etmekteydi. Malezya,Senegal, Katar ve Sudan gibi ülkelerin de destekverdiği Husi-karşıtı mücadelenin üyeleri, zamanlakoalisyonun amacından saptığı düşüncesiyle koa-lisyonu birer birer terk ettiler. Bazı ülkeler koa-lisyonu doğrudan siyasi bir kararla terk ederken,diğerleri “politik birlikteliğe devam askeri bir-likteliğe hayır” stratejisi izledi.

Malezya, Senegal ve Katar gibi ülkelerinkoalisyondan siyasi ve askeri desteklerini çek-melerinin ve çok az miktarda katkıda bulunma-larının ardından, son aylarda Sudan da, askerlerininartık Yemen’de savaşmayacağını duyurdu. Oysa,Sudan askerleri koalisyon ordusunun büyük birbölümünü oluşturmaktaydı. Husilerin açıkladığıaylık istatistiklere bakıldığında, Yemen’deki ope-rasyonlarda öldürülen Sudanlı asker sayısınınçoğu zaman Suudi askerlerden fazla olduğu gö-rülmektedir.

Arap Koalisyonu’nun en yakın dönemdekidağılma emarelerinden biri de hiç şüphesizBAE’nin 8 Haziran 2019 tarihinde Yemen’dekiaskeri varlıklarını azaltma girişimidir. BAE’ninüst düzey yetkilileri bu kararın Suudi Arabistanyetkilileri ile görüşmeler sonrasında alındığınıbelirtseler de, bunun Suudi Arabistan’ı sahadazor durumda bıraktığı bir gerçektir. Bu çerçevede,Kral Selman, Muhammed bin Selman ve Mu-hammed bin Zayid arasında bir takım görüşmelergerçekleştirilmiştir. Görüşmeler sonucunda kesinve somut metinler açıklanmasa da, Suudi Arabistanve BAE bu kararın arkasında oldukları imajınıvermeye çalışmışlardır.



BAE’nin sahadan askerlerini büyük orandaçekmesinden sonra, özellikle Suudi Arabistan’ınHusiler karşısındaki direnci azalmış ve Hadi hü-kümeti güney vilayetlerinde kontrolü büyükoranda kaybetmiştir. BAE’nin kararından henüzbir ay geçmeden, Ağustos ayının ilk haftalarındageçici başkent Aden BAE’nin desteklediğiGYGK’nın askeri kanadı Hizam Emni güçleritarafından teslim alınmıştır. Suudi Arabistan veBAE arasında “gizlenmeye çalışılan” görüş ay-rılıkları sahada öylesine belirgin hale gelmiştirki, Aden’in GYGK tarafından teslim alınmasındansonra Riyad yönetimi GYGK hedeflerine, BAE

de Hadi hükümeti güçlerine hava saldırıları ger-

çekleştirmiştir. Tamamı Husi-karşıtı blokta bulunan

aktörler arasındaki bu mücadele Husilerin ve

Yemen’deki terörist örgütler olan DAEŞ ve

AYEK (Arap Yarımadası El-Kaidesi)’in zemin

kazanmasına ve operasyonel kabiliyetlerinin art-

masına sebebiyet vermiştir.

Suudi Arabistan’ın askeri başarısızlığı, 14

Eylül’de kendi topraklarındaki Bıkayk ve Hırays

petrol işleme tesislerinin Husiler tarafından vu-

rulması sonucu iyice belirginleşmiştir.40 Riyad

yönetimi artık kendi ülkesinin en önemli değeri

Rapor No: 9


olan petrolü de koruyamaz duruma düşmüştür.Saldırılar sonrasında Suudi Arabistan’ın ABD’yeolan askeri bağımlılığı artmış, ABD bölgeyedört yeni Patriot hava savunma sistemi bataryasıgöndermiş ve 200 asker daha konuşlandırmakararı almıştır.

Buradan hareketle, Yemen’in geleceği içinSuudi Arabistan ve Hadi hükümeti arasındakipatronaj ilişkisinin devam edeceği, Hadi hükü-metinin pozisyon kaybetmesinin Riyad’ı Ye-men’deki mücadelesinde daha zor durumda bı-rakacağı söylenebilir. Diğer taraftan, Suudi Ara-bistan ve BAE arasındaki “farklı gelecek tahay-yüleri” ortak noktada buluşamadığı sürece Husi-karşıtı blokta bir ortaklık oluşturulamayacak veHusiler de İran desteği ile birlikte zemin kazan-maya devam edeceklerdir. Suudi Arabistan’ınHusi hedeflerine aralıklı hava saldırılarının dabüyük oranda devam edeceği öngörülebilir.

C. Riyad Anlaşması ve Diplomasi

BAE-destekli güneyli ayrılıkçıları bünyesindebarındıran GYGK ve Hizam Emni birliklerinin

2019 Ağustos’unda Aden’i ele geçirmesi, Husi-karşıtı blokta büyük bir travmaya sebep olmuştu.BAE ve Suudi Arabistan, aynı koalisyon içerisindeyer almalarına rağmen güneydeki nüfuz müca-delesi sebebiyle birbirlerine karşı mücadele içinegirdiler. Fakat bir süre sonra, Cidde ve Riyad’dayürütülen müzakereler sonucunda GYGK tem-silcileri ile Yemen hükümeti temsilcileri dolaylıyoldan da olsa bir araya gelerek bir takım hususlarüzerinde anlaşma sağladı. İmza töreninde SuudiArabistan Veliaht Prensi Muhammed bin Selman,Abu Dabi Veliaht Prensi Muhammed bin Zayidve Yemen Cumhurbaşkanı Abd Rabbu MansurHadi bir araya geldiler. Islah partisinin de arala-rında bulunduğu bir çok parti anlaşmaya des-teklerini ifade ederken, Husiler anlaşmanın ölüdoğduğunu ileri sürdü.

GYGK’nın Yemen Hükümeti tarafından ta-nınmasını içeren anlaşmaya göre, 30 gün içerisindeteknokrat bir kabinenin kurulması ve 24 bakandan12 tanesinin güneyden seçilmesi öngörüldü.Fakat, beklenen süre içerisinde kabinenin kurul-ması başarısız oldu. Bunun dışında Aden’e bir



Emniyet Müdürü atanmasının yanında, Ebyenve Dali valiliklerine de birer valinin atanmasıkararlaştırıldı. Riyad anlaşması ile birlikte ilkdefa, Yemen Cumhurbaşkanı Abd Rabbu MansurHadi, GYGK Başkanı Aydarus ez-Zubaidi veheyeti ile bir araya geldi. Önemli bir nokta,Riyad Analaşmasının imzalanmasını takibenSuudi Arabistan, Husiler ile de görüşmeler ya-pıldığını doğruladı. Suudi Arabistan’ın askeriolarak kapasite inşa edemediği ve koalisyonunamaçlarına da taban tabana zıt sonuçlar eldeettiği Yemen’de her aktörü sisteme dahil ederekkendisine çıkış yolu aramaya çalıştığı söylene-bilecektir.

Sonuç

Yemen sorunu, ancak 2015 yılında bölgeselaktörlerin savaşa müdahil olmasının ardındanuluslararası medyada görünür hale gelmiştir.Medya görünürlüğü uluslararası yardım kuru-luşlarının ve diğer uluslararası kuruluşların Yemenile ilgilenmesini de beraberinde getirmiştir. 2011sonrası, Şiiliğe bağlı Husilerin, Yemen MerkeziHükümeti’nin politikalarından rahatsız olmasısonucu silahlı direnişe başlaması ve ardındanbaşkent Sanaa’yı, liman kenti Hudeyde’yi ve ta-rihsel olarak yoğun yaşadıkları bölgeleri kontroletmeye başlamaları sonucu çatışmalar artmıştır.Husiler ile çatışmaya giren Yemen Merkezi Hü-kümeti’nin çağrıları sonucu Suudi Arabistan veBAE 2015 yılı Mart ayında, Arap Koalisyonuile savaşa müdahil olmuştur. Fakat, Suudi Ara-bistan ve BAE arasındaki farklı gelecek tahay-yülleri, Yemen’de siyasi çözüme ulaşılmasınızorlaştırmaktadır. Tarihsel olarak Güney Yemen’ebağlı olan vilayetleri askeri anlamda kontroleden ve bu bölgelerde toplumsal karşılığı olanGYGK ve askeri güçleri Hizam Emni birlikleri,

savaşta BAE’nin desteklediği temel unsurlar ol-

muştur. Husiler ve Suudi Arabistan destekli

YMH hükümeti arasındaki çatışma hattının yanı

sıra, bir diğer çatışma hattı da GYGK unsurları

ile birlikte YMH hükümeti arasındadır. Bir diğer

çatışma hattı ise yerel güçler olan Husiler ve

GYGK askeri güçleri arasında yaşanan müca-

delelerdir. Devlet dışı silahlı aktörlere, bölgesel

aktörlere ve uluslararası aktörlere ek olarak,

terörist örgütler DAEŞ ve AYEK’te Yemen’de

zemin kazanmaya çalışmaktadır.

Aralık 2018’de İsveç’in Stockholm kentinde

Husiler ve dolaylı olarak YMH arasında müza-

kereler düzenlenmiş ve Hudeyde kenti üzerinden

Husilerin kontrol ettiği bölgelerde ateşkes im-

zalanmasına karar verilmiştir. Fakat üzerinden

neredeyse 1 yıl geçmesine rağmen anlaşmanın

hükümleri halen yerine getirilememiştir. Aramco

saldırılarından sonra Suudi Arabistan ve İran’ın

diplomatik görüşmeler gerçekleştirdiği söylen-

mektedir. Bunun yanında, uzun zamandır Mike

Pompeo aracılığında Husiler ile diyalog kurulması

da önerilmektedir. Bu şartlar altında, her ne

kadar sahadaki askeri durum ve pozisyonlar bir

siyasi çözüm olasılığını en aza indirgese de, bü-

tünlük arz etmeyen yerel aktörlerin diyalog içe-

risinde olmaları askeri çözümün yerini siyasi

çözüme bırakmasındaki en büyük umut olarak

göze çarpmaktadır. Yemen’de gerek Hudeyde

anlaşması ve gerekse de Riyad anlaşması, çatış-

maları ve çatışma dinamiklerini sonlandırıcı bir

etki gösteremedi. Bu bakımdan, küresel aktörler

olan BM, ABD, Rusya ve AB gibi etkili aktörlerin

Yemen’deki durumu öncelik olarak değerlen-

dirmeyip sahada varlık gösterme konusunda is-

teksiz davranmaları savaşın uzun döneme yayıl-

masındaki en büyük etkenlerdir.

Dipnotlar

1 The World Bank in Yemen, World Bank Group, (Erişim Tarihi: 28.10.2019)

https://www.worldbank.org/en/country/yemen/overview

2 How Yemen’s capital Sanaa was seized by Houthi rebels, BBC News, (Erişim Tarihi

28.10.2019) https://www.bbc.com/news/world-29380668

3 Yemen to become six-region federation, AlJazeera, (Erişim Tarihi 28.10.2019) https://www.al-

jazeera.com/news/middleeast/2014/02/yemen-become-six-region-federation-

2014210124731726931.html

4 Yemen Houthi rebels kill former president Ali Abdullah Saleh, The Guardian, (Erişim Tarihi:

01.11.2019) https://www.theguardian.com/world/2017/dec/04/former-yemen-president-saleh-

killed-in-fresh-fighting

5 Operation Decisive Storm: Objectives and Hurdles, Al Jazeera, (Erişim Tarihi: 01.11.2019)

http://studies.aljazeera.net/en/reports/2015/04/2015412115549719521.html

6 Iran Violated Yemen Arms Embargo, U.N. Experts Say, The New York Times, (Erişim Tarihi:

02.11.2019) https://www.nytimes.com/2018/01/12/world/middleeast/iran-yemen-saudi-ara-

bia-arms-embargo-un.html

7 Saudi Arabia launches Yemen air strikes as alliance builds against Houthis rebels, TheGuardian, (Erişim Tarihi: 05.11.2019) https://www.theguardian.com/world/2015/mar/26/sau-

di-arabia-begins-airstrikes-against-houthi-in-yemen

8 Amnesty accuses UAE of diverting arms to ‘militias’ in Yemen, Reuters, (Erişim Tarihi:

06.11.2019) https://fr.reuters.com/article/topNews/idUKKCN1PV01N

9 Yemen conflict: Southern separatists seize control of Aden, BBC (Erişim Tarihi: 11.08.2019)

https://www.bbc.com/news/world-middle-east-49308199

10 U.A.E Pulls Most Forces From Yemen in Blow to Saudi War Effort, The New York Times,(Erişim tarihi: 20.11.2019) https://www.nytimes.com/2019/07/11/world/middleeast/yemen-

emirates-saudi-war.html

11 Khalil Dewan, “How will the Saudi-UAE alliance react to a rising Houthi threat in south

Yemen?” Middle East Eye (Erişim Tarihi: 20.11.2019) https://www.middleeasteye.net/opinion/sau-

di-uae-coalition-must-urgently-assess-rising-houthi-threat

Rapor No: 9




12 Djibouti seizes control of Dubai-run Doraleh port, Al Jazeera (Erişim Tarihi 20.11.2019)

https://www.aljazeera.com/news/2018/02/djibouti-seizes-control-dubai-run-dolareh-port-

180223200900708.html

13 Trump Vetoes Measure to Force End to U.S. Involvement in Yemen War, The New YorkTimes, (Erişim Tarihi (24.11.2019) https://www.nytimes.com/2019/04/16/us/politics/trump-

veto-yemen.html

14 Stockholm Agreement, Office of the Special Envoy of the Secretary General for Yemen,

(Erişim Tarihi: 28.11.2019) https://osesgy.unmissions.org/stockholm-agreement

15 İrem Aşkar Karakır, “Ongoing Conflict in Yemen: a Proxy war?”, TESAM Akademi, Vol. 5,

No. 2, 2018, ss. 121-129: Ben Hubbard ve Saeed Al-Batati, “A Civil War Within a Civil War’

as Fighting Rages in Southern Yemen”, New York Times, 9.08.2019.

16 “Mapping the Yemen Conflict”, European Council on Foreign Relations. (Erişim Tarihi:

02.12.2019). https://www.ecfr.eu/mena/yemen

17 “Houthi armed groups challenge Yemen power structure”,Al Monitor, 30.04.2014.

18 Gamal Gasim, “Ali Abdullah Saleh’s assassination and Yemen’s tribes”,AlJazeera, 12.01.2018

19 Toplumsal dinamikleri ilişkin detaylı çalışmalar için bakınız; Riad Domazeti, “Yemen Raporu:

Çöken Devletin Enkazında Barışı Arayan Bir Halk”, İNSAMER, Araştırma 84, 2019, ss. 13-

33; Helen Lackner, “Understanding the Yemeni Crisis: The transformation of Tribal Roles in

recent decades”,Durham Middle East Papers, No. 17, 2016, ss. 1-20.

20 Arap Yarımadası el-Kaide’si ve Yemen’deki aşiretler ile ilgili çalışma için bakınız; Nadwa el-

Dawsari, “Foe not friend: Yemeni Tribes and Al-Qaeda in the Arabian Peninsula”, POMED:Project on Middle East Democracy, 2018, ss. 1-35.

21 “Houthi armed groups challenge Yemen power structure”,Al Monitor, 30.04.2014.

22 Charles Schmitz, “Understanding the Role of Tribes in Yemen”, Vol. 4, No. 1, 2011, ss. 17-

22; Charles Schmitz, “Yemen’s Tribal Showdown Saleh’s Last Ditch Attempt to Hold Onto

Power”, Foreign Affairs, 3.06.2011; Hugh Naylor, “Yemen’s tribal confederations”, TheNational: International, 2012; Arafat Madabish, “Yemen: Southern tribes set to unite in face

of Al-Qaeda gains”, Asharq al-Awsat, 14.02.2015.

23 “Mapping the Yemen Conflict”, European Council on Foreign Relations. (Erişim Tarihi:

02.12.2019). https://www.ecfr.eu/mena/yemen

24 Lackner, a.g.e., ss. 1-12; Abdulkareem Ghanem, “Addressing Social Fragmentation in Yemen”,SANA Center, 1.03.2019

25 Alexandra Stark, “Mohammed bin Salman’s Collapsing Coalition in Yemen Means Troublefor Trump”, Foreign Policy, 23.08.2019.

26 Khalil Dewan, “US-UAE Shabwa offensive is a quagmire for Yemen’s tribes”, Middle EastMonitor, 24.08.2017.

27 Lackner, a.g.e., ss.-4-5;

28 Maria-Louise Clausen, “Understanding the crisis in Yemen: Evaluating competing narratives”,The International Spectator, Vol. 50, No. 3, 2015, ss. 24-25.

29 Ali Younes, “Analysis: The divergent Saudi-UAE strategies in Yemen”, AlJazeera, 31.08.2019.

30 Domazeti, a.g.e., ss. 21-22.

31 Guy Faulconbridge, “Southern Yemeni separatists tell Saudi Arabia: evict Islah or lose thewar”, Reuters, 14.08.2019.

32 “Islah militias move towards Yemen’s south as UAE sends more troops”, Middle EastMonitor, 5.09.2019.

33 “UAE and Yemen’s Al-Islah: An alliance of convenience only”, The New Arab, 20.11.2018.

34 Patrick Wintour, “Saudi Arabia and UAE attempt to paper over Yemen cracks”, The Guardian,09.09.2019; “Fresh clashes between separatists, government in Yemen’s South”, AlJazeera,20.08.2019.

35 Domazeti, a.g.e., ss. 24-25.

36 “How the death of an armed commander in Yemen exposed Saudi-UAE faultlines”, TRTWorld, 21.08.2019; “Fresh clashes between separatists, government in Yemen’s South”,AlJazeera,20.08.2019;

37 “Yemen conflict: Southern separatists seize control of Aden”, BBC News, 11.08.2019.

38 Jonathan Fenton-Harvey, “How the UAE is destroying Yemen”,Middle East Eye, 30.07.2018.

39 UAE crown prince hosts leaders of Yemen’s al-Islah party, Middle East Eye (Erişim Tarihi:05.11.2019) https://www.middleeasteye.net/news/uae-crown-prince-hosts-leaders-yemens-al-islah-party

40 Saudi Aramco reveals attack damage at oil production plants, CNBC, (Erişim Tarihi:20.11.2019) https://www.cnbc.com/2019/09/20/oil-drone-attack-damage-revealed-at-saudi-aramco-facility.html

Rapor No: 9




Notlar

Rapor No: 9


Notlar

ORSAM YayınlarıORSAM, süreli yayınları kapsamında Ortadoğu Analiz ve Ortadoğu Etütleri dergilerini yayınlamaktadır.İki aylık periyotlarla Türkçe olarak yayınlanan Ortadoğu Analiz, Ortadoğu’daki güncel gelişmelere dair uzmangörüşlerine yer vermektedir. Ortadoğu Etütleri, ORSAM’ın altı ayda bir yayınlanan uluslararası ilişkilerdergisidir. İngilizce ve Türkçe yayınlanan, hakemli ve akademik bir dergi olan Ortadoğu Etütleri, konularınınuzmanı akademisyenlerin katkılarıyla oluşturulmaktadır. Alanında saygın, yerli ve yabancı akademisyenlerinmakalelerinin yayımlandığı Ortadoğu Etütleri dergisi dünyanın başlıca sosyal bilimler indekslerinden AppliedSciences Index and Abstracts (ASSIA), EBSCO Host, Index Islamicus, International Bibliography of SocialSciences (IBBS), Worldwide Political Science Abstracts (WPSA) tarafından taranmaktadır.

yemen İÇ savaŞi: bÖlgesel ve kÜresel …habersiz planları olduğu anlaşıldığında husiler...

Documents