1. 1. Yayl alglar elin bir denek Yay ile tel stnde kaydrarak titretirilmesi ile (Stick-Slip-Effect) Sopa-Kayma-Etki sine yol aarak ses reten alglar olmasna karn, Santu gibi, yine ubuklarla vurmal ekilde icra edilen enstrmanlar da bulunur. Yayl alglar ounlukla Telli alglardr. Yayl alglar alanlara "Yayllar" da denilir. Orkestrada 1. ve 2. Kemanlar, Viyolalar, ellolar, ve Kontrabaslar "Yayllar" olarak adlandrlr Klasik mzikte byk bir rol oynayan yayllar 400 yldr kullanlyor ve bunlara srtmeli alglar da deniyor.
2. 2. Yay (Fr. arche, Alm. Bogen, ng. bow), zerinde duralm. Yay, yayl alglarn ayrlmaz parasdr. Sert aatan yaplm hafif eik bir ubuun iki ucu arasna gerilmi atkuyruu demetinden oluur. Yay; alt batan sa elle tutularak alnr. Bu alt baa topuk, st baa ise u ya da tepe denir. Yaylarn uzunluklar 70 ile 75 cm arasnda deiir. Yay iki ekilde tutulur, birincisi avu ii aaya gelecek ekilde stten ki buna Fransz stili yay denir. kinci ise avu ii yukarya gelecek ekilde alttan buna da Alman stili diyoruz. Yalnzca kontrbas yay Alman stiliyle alnr. Dier alglarda yay Fransz stilinde tutulur.
3. 3. Keman, Viyola ve Viyolonselin de bulunduu violin ailesinin en yksek tondan alan, en kk yesidir. Drt teli vardr. Akord sesleri pesten tize sol, re, la ve mi'dir Genel grnmyle ii bo bir rezonans kutusu zerinde gerilmi drt telden ve uzunca bir saptan oluur. Gvde uzunluu 38 cm dir. Yapmnda ince oranlarla ve akustik hesaplamalarla belirlenmi 70 para kullanlr. Orkestra iinde kemanlar, birinci ve ikinci keman olarak iki guruba ayrlrlar. Birinci kemanlar, genelde yayl alglarn en st partisini seslendirirler. Eserde ana temalar, daha ok birinci kemanlara verilir. kinci kemanlar ise birinci kemanlara elik grevi yaparlar, bazen de ana temay duyurma grevini stlenirler.
4. 4. Keman'n ilk kez nerede yapld kesin olarak bilinmemekle birlikte, ortaada ngiltere'de Fiddle, Almanya'da Fiede, talya'da Lira da Braci, Fransa'da Viel adlaryla kullanlan. Lavignac, Keman'n Trklerin Kemene'i guz (Ouz Kemenesinden) alndn yazar. Baz kaynaklarda ise Araplarn Rebab'ndan gelitirildii ne srlmtr. 16. ve 17. yzyldaki Keman yapm ustalar Nicolo Amati, Paolo Maggini, Giuseppe Guarneru, Antonio Stradivarius Keman'a son eklini vermilerdir. Keman drt telli yayl bir algdr. Keman 4 telli olmadan nce 7 telliydi [[zaman iinde deierek u anki 4 telli halini almtr. Deitirilmesinin sebepleri ise grnnn kaba ve tutuununda zor olmasndan kaynaklanr. Keman'n telleri srayla 7'den 6'ya, 6'dan da 5'e dmtr. Keman asl biimi korumakla birlikte 19. yzylda, baz deiikliklere urad. ada Kemanda gvde ve sap daha uzun,kpr daha yksektir. Keman'a orkestrada ilk olarak,1565 te St.Riggo ve Corteccia'nn eserlerinde yer verilmitir. Sonraki yllarda orkestradaki grevlerinden dolay 1. ve 2. Keman olarak adlandrlm orkestradaki saylar oaltlmtr
5. 5. Keman ailesinin ikinci ailesi Viyola (Fr. viole ya da alto, t. viola, ng. viola, Alm. Bratsche), grnte kemandan biraz daha byktr. Yayl alglar iinde kemandan sonraki en nemli yer viyolanndr Viola, kemandan yaklak 7,5 cm daha uzun ve daha yumuak bir tona sahiptir Gvde uzunluu 41 45 cmdir. Notalar ng izgi do anahtaryla yazlr. nce seslerde sol anahtar kullanlr. Yap olarak kemandan pek fark bulunmayan viyolann da drt teli vardr ve tam beli aralklarla DO, SOL, RE, LA olarak akort edilir. Viyola teknik adan kemana ok benzer. Parmak ve yay teknii, pozisyonlar ve deiik ses renklerini elde etme yntemleri kemandan farkszdr. Ancak viyolann genelde koyu, derin ve gizemli bir ses rengi vardr.
6. 6. Tellerin herbiri kendine zg bir kiilik tar. La telinden elde edilen sesler, tatl ve lml duyulur. Re telinin gsterisiz ama yumuiak bir rengi vardr. Sol teli ok zengin tnlar retir, en alttaki Do teli, zgn ses rengiyle, ciddi ve egemen bir yol gstericidir. Hogry ve gven veren duyarll anmsatr.... Derinden gelen alto sesiyle viyola acy, hzn ve sevday anlatmakta etkilidir. Kimi zaman sertlie varabilen ince seslerle, rktc lklar duyururken, kimi zaman tatl bir tle ynelir.... Bu zellikleri ieren viyolaya, orkestrada armoni eliinin orta partilerini seslendirme grevi verilir. nk viyolann ses alan, orkestrann ses alannn tam ortasndadr. Kimi zaman zelliklerinden faydalanmak iin bu algya karakteristik ezgileri seslendirme grevi de verilir
7. 7. ngilizce: cello, Franszca: violoncelle, talyanca: violoncello, Almanca: violoncello, Trke: viyolonsel olarak bilinen algnn tarihi, 11. ve 12. yzyllardaki 1. Hal Seferlerine kadar dayanmaktadr. "Cello" (ello), ngiliz ve Almanlar tarafndan ortak olarak kullanlmtr. ello olarak da bilinen violonsel, keman eklinde olmakla beraber daha byktr Bu yzden geni ses boyutlarna ak bir algdr Ses genilii 4 oktavdan daha fazladr Yayl alglar (violin) ailesinin bas enstrman olan viyolonsel, 16. yzyln banda, deiik ller ve ses aralna sahip olarak yayl alglar ailesinin (6 telli eski tarz viyolonsel) olarak bilinen bir yesi olarak ortaya km, yayl alglar ailesindeki yerini almas hemen hemen bir yzyl bulmutur.
8. 8. Enstrman alma tekniklerinin hzl geliimi ve artan mziksel istekler dorultusunda 18. yzyl boyunca yayllar ailesinde deiiklikler yaplmasna ihtiya duyulmutur. Viyolonselde de algnn boyun ve sap ksm uzatlarak kpr ykseltilmi, en ince ve en sk gergin teller ile daha net ve daha uyumlu bir sese sahip viyolonsel ortaya kmtr. Yaklak 1.20 m uzunlukta ve en geni yerinde 40 cm civarnda olan ello bu boyutlar yznden oturarak alnr. algnn dizler arasnda tutularak alnmasndaki zorluun giderilebilmesi iin ayarlanabilen destek ubuuna ihtiya duyulmutur. Pik ad verilen bu ubuk ilk kez Servais tarafndan kullanlm ve algnn evrimi tamamlanmtr. Viyolonsel, telli alglar ailesinin yayl alglar snfnda eitli rolleri olan bir algdr. Orkestrada viyolonsel grubunun ilevi, genellikle kontrabas ile bas partisini seslendirmektir. Temalar, elik figrleri ve orkestraya canllk katan her eit pasaj, viyolonselin grev alanndadr. Teknik zellikleri asndan insan sesinin rengini verebildiinden olduka etkili konerto ve resital algs olan viyolonsel, orkestra ve oda mziinde de nemli bir yer tutar.
9. 9. ift bas (yayl bas veya bas keman veya kontrbas ) olarak tannan bu enstrman keman ailesinin en byk ve en pes sesleri veren yesidir. algsal dokuya byk derinlik ve zenginlik katt iin orkestradaki yeri yaamsaldr. Kontrbas Violone ad verilen bir Rnesans algsndan tremitir. 16. yzyldan 18. yzyla kadar bir deiim sreci geirmitir. 18. yzyln ikinci yarsnda bugnk biimini almtr. ok bytlm bir keman grnmndedir. Boyu, 1.95 m, eni 60 cm olan kontrbas, bu boyutlar nedeniyle ayakta alnr. alg, alnmas srasnda dik tutulur. Gnmzde drt telli ve be telli olmak zere iki eit kontrbas vardr. Keman ailesinin teki yelerinde teller tam beli aralklarla akortlanrken kontrbasta tam drtl aralklarla akort edilir. (Mi, La, Re, Sol) Kontrbasn d grn biraz farkldr; omuzlar dktr, akort kulaklar ise mekaniktir.
10. 10. Dier yayl alglardan farkl olarak ki eit yay modeli bulunmaktadr. Bunlar Alman ve Fransz olarak adlandrlmaktadr. Alman modelde yay yan tarafdan kavranarak tutulurken, Fransz modelde yay yukardan tutulur. Ayrca senfonik orkestralarn, Caz, Pop ve rock mzik topluluklarnn ana alglarndan biridir. Kontrbas, zellikle caz mziin vazgeilmez algs olmutur. .Modern orkestralarda genellikle sekiz kontrbas kullanlr Kontrbaslarn, orkestra ve oda mzii topluluklarnda byk grevleri vardr Bu aleti rahat alabilmek iin uzun boylu olmak, salam bir el yapsna ve birbirinden ayrlm parmaklara sahip olmak gerekir Bu algy renmek iin en ideal ya 14-16 yalar arasdr alarken ayakta durmak yada yksek bir taburede oturmak gerekir.
11. 11. Kemene, Gneydou Karadeniz blgesinde yaygn olan ve rebap,keman tr yayl alglarla akraba olduu sanlan, bir yay yardmyla alnan telli geleneksel halk algsnn ad olup, klasik kemene ile kartrlmasn nlemek amacyla Karadeniz kemenesi ya da Laz kemenesi olarak da adlandrlmaktadr. Bilinen en eski yayl alg olan rebap (Arapa rababah) Avrupaya, 9. yzylda Bizans zerinden (lyra adyla) ve MS 11. yzylda Mslman Araplarn kontrol altnda olduu dnemde spanya zerinden Rebec adyla iki koldan yaylm, Ortaa ve Erken Rnesans dnemi boyunca youn olarak kullanlmtr. ok sayda farkl teoriye karn Karadeniz kemenesinin Rumlar tarafndan Kapadokya kemanesi olarak da adlandrlan Kabak kemaneden form olarak ne zaman farkllat kesin olarak bilinmemektedir.
12. 12. Karadeniz kemenesi temel mzik aleti olduu Giresun,Ordu ile Trabzon'un yan sra Kuzey Gmhane ve Bat Rize'de, ksmen Samsun sahilinde, Cumhuriyet dneminde Karadenizlilerin topluca g ettii Adapazar, zmit kylerinde ve byk ehirlerde, 1923 mbadelesiyle Yunanistan'a giden Rumlar tarafndan bata Selanik olmak zere Kuzey Yunanistan'da yer alan gmen kylerinde kullanlmaktadr. Kemenenin gvdesi dut, karadut, aka aa,ard, ladin veya erik aacndan tamamen elde oyularak tip ve zelliklerine gre 3-15 gn ierisinde yaplmaktadr. zellikle Grele, Vona(Perembe), Ordu, Fatsa, nye Eynesil, Mesudiye, Akyaz, Vakfkebir, Akaabat, Tonya, Maka, Srmenede sreklilik arz eden kemene yapmcl genellikle babadan oula gemekte ve yapmclar hibir resmi eitim kurumunun formasyonundan gememektedirler. 19. yzyla dek barsak olan teller yerini metal olanlara brakmtr. Teller inceden kalna doru zil, sar ve bom olarak adlandrlmaktadr.
13. 13. Osmanl Halep'inde Mslman ve Hristiyanlardan mteekkil bir mzik grubu, 1794. Srasyla tef, tambur, ney, kemene ve nagara alan mzisyenler grlmektedir.
14. 14. Kabak kemane, Trk Halk Mzii'nin telli, yayl ve deri kapakl sazlarmzn tek rneidir. Menei Orta Asya'ya dayanmaktadr. Kabak kemane, Trkiyede zellikle Bat Anadoluda (Ege Blgesinde) yaygn olarak kullanlan bir sazdr. Kabak, kabak kemane, rebap (Gneydou Anadoluda rubaba, Hatay yresinde hegit) ve kl gibi adlar ile bilinmektedir. Orta Asya Trkmenlerinin Gijek adn verdii ve Azerbaycan halk mziinde Kemana adyla kullanlan alg da ayn kktendir. Gvdesi kabak veya hindistan cevizi, gs deri, iki veya telli olan bir halk algsdr. Yrelere ve biimlerine gre farkllk gsterir; Yay iin at kl kullanlmas tercih edilir.
15. 15. Su kaba sap ksmndan 1/3 orannda kesilir. Bu blme tekne ad verilir ve zeri eskiden tavan, gnmzde ise yrek zar ile kaplanr. Tekne ap yaklak 10-15 cm arasndadr. tekneden sonra sap ve burgular gelir. Gvdenin en alt ksmnda, algcnn kabak kemaneyi dizine dayayp almas iin demir ubuk vardr. Bu ubuk ayn zamanda kabak ile sapn birbirini tutmasn da salar. Kemane perdesiz bir alg olduu iin her trl kromatik ve komal ses elde edilebilir. Ses genilii, 2,5 oktavdr. Kabak kemane gemiten gnmze kadar otantik grnn korumu bir halk algsdr
16. 16. Rebap, ounlukla Orta Asya da kullanlan, eitli biimleri olan telli bir alg trdr. Bir saztrdr, gvdesi Hindistan cevizi kabuundan yaplr. Trkiye, ran, Arabistan, Kuzey Afrika, Afganistan, Pakistan, Hindistan gibi lkelerde baz mzrapl ya da yayl alglara verilen ortak bir isimdir. Tel says bir ile be arasnda deiir, ama ounlukla tellidir. Organlojinin "Ayakl Kemaneler" arasnda inceledii alglardandr. Ayakl Kemane silindirik biiminde bir gvde ile uzunca bir saptan olumaktadr. Rebab (Kemane) kken bakmndan "kk yay" anlamna gelen Farsa bir szck olup, daha ok "kk yayl alg" anlamnda kullanlr.
17. 17. 18. yzyla kadar Trk Mziinin tek yayl algs olan Rebab din d olduu gibi Tasavvuf Mziinde de byk bir ilgiyle kullanlmtr. Hatta Rebab adyla kullanld Mevlev derghlarnda bu algya kutsallk bile yaktrlmtr. 18. yzyln ikinci yarsnda Avrupa'dan gelen Sine Kemannn din d mzikte byk ilgi grmesi zerine gzden den ve terk edilen Rebab daha sonra yalnzca Mevlevi mziinde kullanlmtr. Gnmzde ise ounlukla Trkler,Krtler ve Araplar arasnda kullanlmaktadr. Trkiyede;Mardin, rnak, Batman gibi illerde kullanlmaktadr
18. 18. Eskiden Trklerin kulland kl denilen algnn bir eidi olduu iddia edilse de esasnda bu alg ile bir ilgisi yoktur. Klasik kemene, Bizans mparatorluu'nda iki telli olarak alnmaktayd. Sonralar nc tel taklsa da bu tel ahenk amal ve ssleme iin kullanlyordu. Bugnk manada nc telin yegh perdesine akortlan, sazn bu gnki hline gelii Osmanl'da Sultan Mecid dnemine rastlamaktadr. Bu yzden telli olan gnmzdeki algya Osmanl kemenesi de denilmektedir. nemli icraclar ve yapmclar ise Osmanl'da ve zellikle stanbul'da yaam olan Trkler ve Rumlardr. Bundan dolay Yunanistan'da bu alg, stanbul kemenesi olarak da anlmaktadr. Ve son yllara kadar da Yunanistan'da bu alg unutulmu durumda idi. Son yllarda hsan zgen ve Derya 'n Yunanistan'da verdii konserler ile burada da bu alg yeniden tannmaya balanmtr. Kemene, orta burgusu sol gs hatt zerine gelecek ekilde, sol dizin zerinde hafif dikey olarak vucuda 70-80 derecelik bir a ile, sol elle arkadan ne doru kavranarak tutulur. Kuyruk ksmnda bulunan lastik kemenenin kaymamasn salar. Sol elle kemeneyi gse bastrmaktan ziyade, gs ile orta burguya hafif bir bask yapmak dorudur. Bu bask dengeli ve doru ekilde yapld taktirde, sol el kemeneyi braksa bile kemene dmez, diz ve gs arasnda sabit kalr. Bu ekilde sol el daha rahat hareket ettirilir.
19. 19. Yayla alnan tanbur tr.Yaklak bir asrlk bir mzisi vardr. Tanburi Cemil Bey tarafndan icad edildi.Daha sonra Ercment Batanay ve Fahrettin imenli tarafndan gelitirilerek bugnk hline getirildi. Tanburun eskiden de yayla alndna dair 15. yzylda Abdlkadir Meragi`den gelme rivayetler varsa da gnmzde bilinen yayl tanburu ilk olarak Cemil Bey icad etmitir. Trk musikisinde viyolonselin yansra pest ses verecek bir enstrman aray iinde olan Cemil Bey mzrapl tanburun eiine bir kibrit p koyup ykselterek kemene yayyla almay denediinde o zamana dek hibir enstrmandan duyulmam hznl ve duygulu bir ses elde etti.Cemil Bey tanburu yayl olarak ilk defa Mustafa Paa`ya dinletti. Yine bir paa konandaki toplantda ilk kez yayl tanburunu ald ve yeni sazn buulu ve yumuak sesi dinleyen herkesi byledi.