yaşasın gökbilim
DESCRIPTION
Gökbilimle amatör olarak uğraşmak isteyenlere başlangıç kitabı.TRANSCRIPT
YYaaflflaass›nnGGöökkbbiilliimmYYaaflflaass›nnGGöökkbbiilliimm
‹‹llkköö¤¤rreettiimm öö¤¤rreenncciilleerrii iiççiinn......
HHaazz››rrllaayyaann:: TTuu¤¤bbaa CCaannGGrraaffiikk TTaassaarr››mm:: HHüüllyyaa YY››llmmaazzccaann
GGöökkbbiilliimm ddeenniinnccee aakkll››nnaa nneelleerr ggeelliiyyoorr,, kkuuttuullaarr››nniiççiinnee yyaazz..
Peki, gökbilimleu¤raflanlara ne denir?
1
Bulutsuz, karanl›k bir gecede gökyüzüne bak,neler görüyorsun? Gördüklerini afla¤›ya çiz yada yaz.
YY››lldd››zzllaarr››nn AAlltt››nnddaa
2
GGöökkyyüüzzüünnee bbaakk››nnccaa yy››lldd››zzllaarr bbiirreerr nnookkttaa ggiibbiiggöörrüünnüürrlleerr.. Asl›nda y›ld›zlar dev boyutlardad›r.Y›ld›zlar, çekirde¤inde tepkimeler olan böylece›s› ve ›fl›k üreten çok s›cak gaz toplar›d›r.Gezegenimizi ›s›tan ve ayd›nlatan Günefl de biry›ld›zd›r. Hem de bize en yak›n y›ld›z!
Günefl, bizden 150 milyon kilometre
uzakl›ktad›r. Peki, nedengökyüzündeki di¤er
y›ld›zlar Günefl’ten çokdaha küçük görünür?
Sence y›ld›zlar›n fleklinedir? Buraya bir y›ld›z
çizer misin? 3
GGöökkyyüüzzüünnddeekkii yy››lldd››zzllaarr bbiizzee aayynn› uuzzaakkll›kkttaa ggiibbiiggöörrüünnüürrlleerr!! Ancak, gezegenimize en yak›n ikinciy›ld›z›n yaklafl›k 40 trilyon kilometre uzakl›ktaoldu¤u düflünülecek olursa y›ld›zlar›n ayn›uzakl›kta olmad›klar› anlafl›labilir.
Y›ld›zlar›n uzakl›klar›n› trilyonlarca kilometreyle söyle-mek yerine gökbilimciler “›fl›k y›l›” denilen bir uzunlukölçüsü birimi gelifltirmifller. Bir ›fl›k y›l›, yaklafl›k 10 trilyon kilometredir. Afla¤›da baz› y›ld›zlar›n gezegeni-mize olan uzakl›klar› yaklafl›k olarak verilmifltir.Bunlar›n birimini ›fl›k y›l›na çevir.
YY››lldd››zz››nn aadd›› UUzzaakkll››¤¤›› ((kkmm)) UUzzaakkll››¤¤›› ((››flfl››kk yy››ll››))Kapella
SiriusVega
AldebaranKanopusHadar
Kutupy›ld›z›Rigel
90 trilyon
41 trilyon
250 trilyon 600 trilyon
740 trilyon3200 trilyon
4200 trilyon8150 trilyon
4
Gökyüzündekibaz› y›ld›zlar›n daha parlak olduk-
lar›n› fark ettin mi? Baz› y›ld›zlar parlakt›r,çünkü çok s›cakt›r. Baz› y›ld›zlar çok ama çok
büyük olduklar› için parlak görünür. Baz› y›ld›zlarsa gezegen-imize yak›n olduklar› için parlak görünür.
K›rm›z› y›ld›zlars›cakt›r.
Sar› y›ld›zlardaha s›cakt›r.
Beyazy›ld›zlar çoks›cakt›r.
Mavi y›ld›zlar çok ama çoks›cakt›r.
Günefl’in s›cakl›¤›, s›caky›ld›zlarla çok s›cak y›ld›zlararas›ndad›r. Bu durumda Güneflne renktir?
GGöökkbbiilliimmcciilleerr,, yy››lldd››zzllaarr››nn rreennkklleerriinnii ddee aarraaflfltt››rr››rrllaarr..Y›ld›zlar ilk bak›flta beyaz renkte görünebilir. Ancak,çok karanl›kta onlara dikkatlice bakarsan baz›lar›n›nk›rm›z›, baz›lar›n›n sar›, baz›lar›n›n da mavi renkte
oldu¤unu görürsün. Bu renkler,y›ld›zlar›n s›cakl›¤›n› gösterir.
5
Eski ça¤larda yaflayan insanlar, y›ld›zlar›n bir-tak›m flekiller oluflturduklar›n› düflünmüfller vebunlara isimler vermifller. Böylecetak›my›ld›zlar ortaya ç›km›fl. Afla¤›daki bul-macada 16 tak›my›ld›z var. Haydi onlar› bul!Ancak dikkat et, tak›my›ld›zlar sa¤dan sola,soldan sa¤a, afla¤›dan yukar›, yukar›dan afla¤›dizilmifl olabilir.
TTaakk››mmyy››lldd››zzllaarr
Akrep Arabac› Aslan Avc›Baflak Büyükay› Çalg› ÇobanEjderha Kartal Kral KraliçeKu¤u Kuzey tac› Yay Yunus
H A Y T Z E K R A G I Y N Y A IB A T A E J D E R H A A K K Ö AA L A B Ü J A Y C I Ç E A A J SI A K P E R ‹ A H A N A I fi U ÖK A R T A L A Y A Y A A ⁄ A A EA T E J Y Ü Ç A L A B A B B A ÇU Z P fi U L G R T A O A Y G I ‹I U Z D K A I G L A Ç V C N S LA ⁄ A I A K U Z E Y T A C I Y A‹ U A C A E J Ö Z M A V C I T RK K R A L fi N A R A B A C I V KT K Ö B R T A L U J S B Ü K R AA Ç G Y A Y P A N K L Y U N U SC E H R A Z A A U U A A K L A NI P P A ‹ C B Ü Y Ü K A Y I E ÇK A L V C S A R A L Ç N A L S A
6
Afla¤›da bir tak›my›ld›z var. Noktalar› birlefltirve hangi tak›my›ld›z oldu¤unu bul.
12 3 4
10
11
7
5
6
9
8
13
1412
Gökyüzündekiy›ld›zlar› birkaç saat
gözlemlersen hareket ettiklerinigörürsün. T›pk› Günefl gibi gökyüzünde
gördü¤ümüz y›ld›zlar da do¤udan do¤ar ve bat›danbatarlar. Asl›nda bu bir yan›lsamad›r. Çünkü, hareket
eden Dünya’d›r. Dünya kendi çevresinde döner. 7
Afla¤›daki tak›my›ld›zlar›n adlar›yla flekilleriniefllefltirebilir misin?
Aslan
Küçük Ay›
Kuzey Tac›
Kraliçe
Kral
Ejderha
Gökyüzüne bak›ld›¤›nda y›ld›zlarbirbirlerine çok yak›n görünebilir-
ler. Asl›nda, birbirlerinden çokama çok uzak olabilirler.
8
KKuuttuuppyy››lldd››zz››
Kuzey yar›kürede sürekli ayn› yerde görünen biry›ld›z vard›r. Ayn› yerde görünür, çünküDünya’n›n dönme ekseniyle neredeyse ayn›do¤rultudad›r. Bu y›ld›za “Kutupy›ld›z›” denir.
Güneyyar›kürede kutup
y›ld›z›na benzer bir y›ld›z yoktur.Ancak burada yaflayan insanlar yönlerinibulmak için “Güney Haç›” ad› verilen bir
tak›my›ld›zdan yararlan›rlar.
Kutupy›ld›z›, yönbulmak için kul-lan›l›r; kuzeyi gös-terir. Yerini bulmakiçin önce BüyükAy› tak›my›ld›z›bulunur. Butak›my›ld›z bircezveye benzer.Cezvenin sa¤yan›ndaki iki y›ld›zizlenirse kutupy›ld›z›na ulafl›l›r.
Büyük Ay›
Küçük Ay›
Kraliçe
Kutupy›ld›z›
9
Afla¤›da kuzey yar›kürenin en parlak y›ld›zlar›bulunuyor. Bunlar›, içinde bulunduklar›tak›my›ld›zlarla efllefltirir misin?
Arkturus
Vega
Altair
Aldebaran
Procyon
Kapella
Regulus
Bellatrix
Deneb
Polluks
Y›ld›zlar
Orion
Bo¤a
‹kizler
Ku¤u
Aslan
Çoban
Kartal
Arabac›
Çalg›
Küçük Köpek
Tak›my›ld›zlar
10
GGöökkyyüüzzüünnddee mmiillyyoonnllaarrccaa yy›lldd›zz vvaarr!! Y›ld›zlar, bulutsudenilen dev toz ve gaz bulutlar›ndan oluflur. Baz›bulutsulardaki toz ve gaz bulutlar› s›k›fl›r. Bu, on bin-lerce y›l sürer. Ard›ndan s›cak bir çekirdek oluflur. Buçekirdek, nükleer tepkimeler bafllayana kadar›s›nd›kça ›s›n›r. Sonra da yeni bir y›ld›z do¤ar. Biry›ld›z›n nas›l do¤du¤unu afla¤›ya çizer misin?
Baz› y›ld›zlar›nparlakl›¤›n›n zaman zaman
de¤iflti¤i görülür. Bu y›ld›zlara“de¤iflken y›ld›zlar” ad› verilir.
11
BBiirr YY››lldd››zz››nn YYaaflflaamm››
Bir y›ld›z›nyaflam› baz›bulutsular›nbulutlar›n›nçökmesiylebafllar.
Güneflbüyüklü¤ündeki
y›ld›zlar›n öyküsüfarkl›d›r.
Günefl’den dahabüyük y›ld›zlar›nöyküsü farkl›d›r.
Y›ld›zlar›n enerjileri en sonundatükenir ve ölürler. Günefl büyük-
lü¤ündeki bir y›ld›z, ölürkengenifller ve k›rm›z› bir renk al›r.Bu aflamadaki y›ld›za “k›rm›z›
dev” denir.
Bulutsu
Y›ld›z
Dev y›ld›z
K›rm›z› dev
Süper k›rm›z›
Dev y›ld›zlar daenerjileri tükenince “süper
k›rm›z› devler”e dönüflürler.Bundan sonra öykü etkileyici hale gelir.
12
En sonundaysa geriye“beyaz cüceler” kal›r. Beyazcüceler afl›r› derecede yo¤unve a¤›rd›rlar. Yavafl yavafl
so¤ur ve sönükleflirler.
Gezegenimsibulutsu Beyaz cüce
Süpernova
Nötron y›ld›z›
Karadelik
K›rm›z› devler d›fl katman-lar›ndaki gaz› uzaya salarlarve “gezegenimsi bulutsular”
ortaya ç›kar.
Süper k›rm›z› devler,“süpernova” denilenbüyük bir patlamayla patlarlar.
Patlama sonunda,beyaz cücelerden
bile daha yo¤un vea¤›r “nötron
y›ld›zlar›” ortayaç›kar.
Y›ld›z›nkütlesi yeterince büyükse, patla-
ma sonunda çöken y›ld›z öyleküçülür ki “karadelik” denilenson derece yo¤un dipsiz kuyuya
dönüflür. 13
GGüünneeflfl SSiisstteemmii
Günefl, çevresinde bulunan tüm gökcisimlerine“kütle çekimi” denilen bir çekme kuvveti uygular. Bu nedenle Günefl’inçevresinde gezegenler, bunlar›nuydular›, cüce gezegenler, aster-oitler ve kuyrukluy›ld›zlarbulunur. ‹flte Günefl ve çevresindebelli bir yörüngede dolanan gök-cisimlerin tümüne Günefl Sistemiad› verilir.
Günefl çevresinde dolanan gezegen-ler birbirlerinden farkl›d›r. Günefl’eyak›n gezegenler küçük,yo¤unluklar› fazla ve kayal›kt›r.Bunlar, Merkür, Venüs, Dünya veMars’t›r. Jüpiter, Satürn, Uranüsve Neptün’se Günefl’e uzak geze-genlerdir. Bunlar, daha büyüktür vekaya-metal bir çekirdek, gaz, buz ves›v›lardan oluflurlar.
Gezegenlerin ço¤u, çevrelerinde dönenuydulara sahiptir. Dünya’n›n uydusuAy’d›r. Satürn’ünse tam 31 uydusu vard›r.Gezegenlerin uydular› da Günefl çevresindedöner mi, ne dersin?
Dünya
Jüpiter
Mars
Asteroid
14
Satürn
Merkür
UranüsNeptün
VenüsKuyrukluy›ld›z
........................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
..................................................................................
..................................................................................
..................................................................................
..................................................................................
..........................................................................................................................................................
.......................................................................................................
.................................
Günefl Sistemi’ni boya vebu sistemin nas›lolufltu¤unu afla¤›dakisat›rlara yaz.
15
Afla¤›da gezegenler kar›fl›k halde bulunuyor.Bunlar› Günefl Sistemi’ndeki yerlerine yerlefltirirmisin?
Dünya
Satürn
Neptün
Venüs
Günefl
16
JüpiterMars
Merkür
Uranüs
Gezegenleraras›nda gözünüz Plüton’u
arayabilir. Ancak, o art›k bir gezegende¤il. Uluslararas› Gökbilim Birli¤i’nin 24
A¤ustos 2006 tarihli karar›yla gezegens›n›fland›r›lmas›ndan ç›kar›ld› ve “cüce gezegen” olaraks›n›fland›r›ld›. Günefl Sistemi’nde Plüton d›fl›nda Ceres ve Eris decüce gezegen olarak kabul ediliyor.
Gezegenlerin yerleri ölçekli belirtilmemifltir!
17
GGüünneeflfl
Günefl’in merkezindeki bölgeye“çekirdek” denir. Burada s›cakl›k,15 milyon derecenin üzerin-dedir. Çekirde¤i “›fl›n›m”bölgesi çevreler.Çekirdekte üretilen ›s›,dalgalar halinde buradayay›l›r. Günefl’in enerjisi“tafl›n›m” bölgesindenyüzeye tafl›n›r. Hareketeden gazlardan oluflan end›fl bölgeyse ›fl›kküredir.
Günefl’in yüzeyinde “günefllekeleri” denilen, çevrelerinegöre daha so¤uk bölgeler
vard›r. Günefl lekerinin üzerindegünefl parlamalar› olur. Günefl parla-
malar› sonucu oluflan ›fl›n›m yeryüzüneulafl›r ve kutup bölgelerinde kutup ›fl›¤›
denilen etkileyici görünümün ortayaç›kmas›na yol açar.
Günefl’iboyarm›s›n?
Günefl, orta büyüklükte bir y›ld›zd›r. Bu büyüklüktekiy›ld›zlar›n ömürleri yaklafl›k 10.000 milyon y›ld›r.Günefl’in enerjisi tepkimelerden, yani hidrojen atom-lar›n›n parçalanarak helyuma dönüflmesinden kay-naklan›r. Bu enerji Dünya’m›z› ›s›t›r ve ayd›nlat›r.
18
Günefl’e asla ç›plak gözle bak›lmaz.Bir anl›k bak›fl bile gözlere zarar verebilir.
Ay, tam olarak Dünya ve Günefl aras›ndakald›¤›nda, elbette di¤er baz› özel koflullarla bir-likte “Günefl tutulmas›” gerçekleflir. Bunun nas›loldu¤unu afla¤› çiz.
Ay, Dünya’dan 400kat küçüktür. Peki nas›l olur da tutulma
s›ras›nda Günefl ›fl›¤›n›n Dünya’yaulaflmas›n› önler?
i
19
MMeerrkküürr
Merkür, çok küçük bir gezegendir. ÜstelikGünefl’e en yak›n gezegen oldu¤u için hem çoks›cakt›r hem de daha k›sa bir yörüngeye sahiptir.
GGeezzeeggeenn DDeeddeekkttiiffiiMerkür’ü daha iyi keflfetmek için afla¤›daki sorular› yan›tla.
1. Gezegenin yap›s›n›neler oluflturur?
2. Günefl çevresindekaç Dünya günündedolan›r?
3. Kendi çevresinde kaçDünya gününde döner? Merkür’ü
boyarm›s›n?
20
Merkür’de gündüz s›cakl›k 427derece olabilir. Geceyse s›cakl›k -183
dereceye inebilir.
4. Gezegenin atmosferi var m›?
5. Gezegende su var m›?
6. Kaç uydusu var?
7. Sana göre Merkür’ün en ilginç özelli¤inedir?
21
VVeennüüss
Venüs, Dünya’yla ayn› boyuttad›r. Günefl›fl›nlar›n› yans›tan yo¤un sülfürik asit bulutlar›,gezegende sera etkisi oluflturur ve s›cakl›¤›nartmas›na yol açar. Gökyüzünde parlakl›¤›ylaonu kolayca ay›rt edebilirsiniz.
GGeezzeeggeenn DDeeddeekkttiiffiiVenüs’ü daha iyi keflfet-mek için afla¤›daki soru-lar› yan›tla.
1. Gezegenin yap›s›n›neler oluflturur?
2. Günefl çevresindekaç Dünya günündedolan›r?
3. Kendi çevresindeki kaçDünya gününde döner?
Venüs’üboyarm›s›n?
22
Venüs’de s›cakl›k 480 dereceyeç›kabilir.
4. Gezegenin atmosferi var m›?
5. Gezegende su var m›?
6. Kaç uydusu var?
7. Sana göre Venüs’ün en ilginç özelli¤inedir?
23
DDüünnyyaa
Dünya, Günefl Sistemi’nde yaflam›n var oldu¤ubilinen tek gezegendir. Bunda gezegenimizinGünefl’e 150 milyon kilometre uzakl›ktaolmas›n›n da pay› vard›r.
GGeezzeeggeenn DDeeddeekkttiiffiiDünya’y› ne kadar tan›yorsun? Afla¤›dakisorular› yan›tla.
1. Gezegenin yap›s›n›neler oluflturur?
2. Günefl çevresinde-ki dolan›fl›n› kaçgünde tamamlar?
3. Kendi çevresindekidönüflünü kaç günde
tamamlar? Dünya’y›boyarm›s›n?
24
Sence gezegenimizde yaflam›n varol-mas› için hangi uygun koflullar var?
4. Gezegenin atmosferi var m›?
5. Gezegende su var m›?
6. Kaç uydusu var?
7. Sana göre Dünya’n›n en ilginç özelli¤inedir?
25
DDüünnyyaa’’nn››nn UUyydduussuu AAyy
Dünya’n›n tek bir uydusu vard›r. O da Ay’d›r.Ay, Dünya’ya 384.400 kilometre uzakl›ktad›r.Ay, Dünya’n›n dörtte biri büyüklü¤ündedir.
Dünya’n›n kütleçekimi nedeniyleAy, gezegenimizin çevresindedolan›r. Yine ayn› nedenleAy’›n kendi çevresindedönmesi ve Dünyaçevresinde dolanmas›ayn› süredegerçekleflir. Bu daAy’›n hep ayn› yüzünügörmemize yol açar.
Ay’›n nas›l olufltu, bukonuda bir tahminde
bulun! Yandakikutuya tahminini
yaz.
26
Ay, dolunay evresindeyken Dünya’n›n göl-gesinin bir k›sm›ndan geçerse “Aytutulmas›”gerçekleflir. Bunun nas›l oldu¤unuafla¤› çiz.
Gezegenimiz çevresindedolan›rken Günefl’e göre konumunun de¤iflimi Ay’›n
belirli evrelerde görünmesine neden olur. Bu evreleryeniay, hilal, ilkdördün, dolunay, sondördün,
hilal ve tekrar yeniay fleklindebirbirini izler.
Yeniay
Hilal
‹lkdördün HilalDolunay
Sondördün
27
MMaarrssMars, gökyüzünde ç›plak gözle k›rm›z›ms›rengiyle kolayca gözlemlenebilir. fiu an geze-gende uzay araflt›rmalar› devam ediyor.Gelecekte oraya bir yolculu¤un yap›lmas›ylailgili haz›rl›klar da sürüyor.
GGeezzeeggeenn DDeeddeekkttiiffiiMars’› daha iyi keflfet-mek için afla¤›dakisorular› yan›tla.
1. Gezegeninyap›s›n› neleroluflturur?
2. Günefl çevresindekaç Dünya günündedolan›r?
3. Kendi çevresindeki kaç Dünyagününde döner?
Mars’›boyarm›s›n?
28
4. Gezegenin atmosferi var m›?
5. Gezegende su var m›?
6. Kaç uydusu var?
7. Sana göre Mars’›n en ilginç özelli¤inedir?
Mars’ta bulunanrobotlar gezegenle ilgili
bilgi topluyorlar.29
JJüüppiitteerr
Jüpiter, Günefl Sistemi’nin en büyükgezegeni. Gezegenin çok say›dauydusu var. Bunlar aras›nda enbüyük olanlar›n adlar›: Ganimed, ‹o,Kalisto ve Europa
GGeezzeeggeenn DDeeddeekkttiiffiiJüpiter’i daha iyikeflfetmek içinafla¤›daki sorular›yan›tla.
1. Gezegenin yap›s›n›neler oluflturur?
2. Günefl çevresindekaç Dünya günündedolan›r?
3. Kendi çevresindekikaç Dünya gününde
döner?
Jüpiter’iboyarm›s›n?
‹o
GanimedKalisto
30
Jüpiter ve sonraki gezegenler, hem büyük oranda
gazlardan olufltuklar› hem de büyük olduklar› için “gaz devleri” olarakadland›r›l›rlar.
4. Gezegenin atmosferi var m›?
5. Gezegende su var m›?
6. Kaç uydusu var?
7. Sana göre Jüpiter’in en ilginç özelli¤inedir?
Europa
31
SSaattüürrnn
Satürn, Günefl Sistemi’nin en büyük ikinci gezegenidir. Gezegen, çevresindeki toz ve buz parçalar›ndan oluflan halkalar› nedeniyle“halkal› gezegen” olarak da adland›r›l›r.
GGeezzeeggeenn DDeeddeekkttiiffiiSatürn’ü daha iyi keflfetmek için afla¤›dakisorular› yan›tla.
1. Gezegenin yap›s›n› neleroluflturur?
2. Günefl çevresinde kaç Dünyagününde dolan›r?
3. Kendi çevresinde kaçDünya gününde döner?
Satürn’üboyarm›s›n?
32
Uranüs ve Neptün gezegenlerinin de çevrelerinde toz,
kaya ve buz parçalar›ndan oluflan hal-kalar› vard›r.
4. Gezegenin atmosferi var m›?
5. Gezegende su var m›?
6. Kaç uydusu var?
7. Sana göre Satürn’ün en ilginç özelli¤inedir?
33
UUrraannüüss
Uranüs, Günefl’in yörüngesinde oldukça yavaflhareket eder. Öyle ki h›z›, saniyede yaklafl›k 7kilometredir. Üstelik, ço¤u gezegen Güneflçevresinde bir topaç gibi dolan›rken, Uranüs birf›ç› gibi yuvarlanmaktad›r.
GGeezzeeggeenn DDeeddeekkttiiffiiUranüs’ü daha iyi keflfet-mek için afla¤›daki soru-lar› yan›tla.
1. Gezegenin yap›s›n›neler oluflturur?
2. Günefl çevresindekaç Dünya günündedolan›r?
3. Kendi çevresindeki kaçDünya gününde döner? Uranüs’ü
boyarm›s›n?
34
Gökbilimciler, Uranüs’ünhâlâ keflfedilmeyi bekleyen uydular›
oldu¤unu söylüyorlar.
4. Gezegenin atmosferi var m›?
5. Gezegende su var m›?
6. Kaç uydusu var?
7. Sana göre Uranüs’ün en ilginç özelli¤inedir?
35
NNeeppttüünn
Neptün, Uranüs’ten daha küçük bir gezegendir. Ç›plak gözle gözlemlenemez.Ancak, teleskopla mavimsi bir daire olarakgörülebilir. Gezegene mavi rengi, atmosferindebulunan metan gaz› verir.
GGeezzeeggeenn DDeeddeekkttiiffiiNeptün’ü daha iyikeflfetmek içinafla¤›daki sorular›yan›tla.
1. Gezegeninyap›s›n› neleroluflturur?
2. Günefl çevresindekaç Dünya günündedolan›r?
3. Kendi çevresindeki kaç Dünyagününde döner?
Neptün’üboyarm›s›n?
36
Uzayaraçalar› taraf›ndan
görüntülenen gezegende koyulekeler gözlemlenmifltir. Bunlar›n Dünya
büyüklü¤ünde fliddetli f›rt›nalar oldu¤udüflünülmektedir.
4. Gezegenin atmosferi var m›?
5. Gezegende su var m›?
6. Kaç uydusu var?
7. Sana göre Neptün’ün en ilginç özelli¤inedir?
37
AAsstteeoorrooiittNNeeddiirr??Asteroitler, büyük kaya ya da kaya ve metalparçalar›d›r. ‹lk kez bir ‹talyan gökbilimcitaraf›ndan 1801 y›l›nda keflfedilmifllerdir.Asteroitlerin ço¤u Mars ve Jüpiter aras›nda“Asteoroit kufla¤›” denilen bir bölgedebulunurlar. Onlar da Güneflçevresinde dolan›rlar. Yandagörülen Gaspra, bu kuflaktaki enbüyük asteroitlerden biridir. Biruçtan di¤erine uzunlu¤u 19kilometredir. Resme dikkatlebak. Üzerinde çukurlar görü-yorsun. Bunlar nas›l oluflmuflolabilir, bu konuda nedüflünüyorsun?
MMeetteeoorrooiidd ((GGöökkttaaflfl››)) NNeeddiirr??Meteoroidler, çok küçük uzay tozu parçac›klar›d›r.Bunlar, kuyrukluy›ld›zlardan ya da asteroitlerdenparçalanm›fl olabilirler. Kimi zaman Dünya ve
meteoroidlerin yolu keflisir ve bunlar atmosfere gire-rek yanarlar. Bu s›rada ›fl›k çizgisi halinde
hofl bir görünüm ortaya ç›kar. Pekimeteoroidler, Dünya’ya
düflebilir mi?
Asteroid
Meteroid
38
GüneflSistemi’nde asteroit,
meteoroid, kuyrukluy›ld›z gibi milyonlarcagökcisminin, Günefl Sistemi’nin do¤umundan arta kalan
parçac›klar oldu¤u düflünülmektedir.
KKuuyyrruukklluuyy››lldd››zzNNeeddiirr??Kuyrukluy›ld›zlar, kirli buz
toplar›d›r. Onlar da Günefl çevresindedolan›rlar. Ancak, kuyrukluy›ld›zlar›n yörüngeleriçok genifltir. Öyle ki bir kuyruklu y›ld›z›n dolan›m›binlerce y›l sürebilir. Bu arada düflün bakal›m,kuyrukluy›ld›z›n kuyru¤u nas›l oluflur?
Kuyrukluy›ld›z
oid
39
SSaammaannyyoolluu
Dünya, Günefl Sistemi içinde yer al›yor. PekiGünefl Sistemi nerede yer al›yor? Bu sorunun yan›t›için karanl›k ve bulutsuz bir gecede gökyüzüne birdaha bak›n. Ne kadar çok y›ld›z var de¤il mi?Biliyor musunuz, asl›nda bu y›ld›zlar›n bileötesinde hayal etmesi olanaks›z büyüklükte bir“dünya” var. Bu dünyaya “evren” deniyor. Evren,gökcisimleri, uzay denilen boflluk ve enerjidenolufluyor. Gökbilimciler, evrendedev y›¤›nlarda bir arayagelmifl milyarlarcay›ld›zdan oluflangökadalaroldu¤unukeflfetmifller.Günefl Sistemide bugökadalardanbirindebulunuyor.GüneflSistemi’nin bulun-du¤u gökadan›nad›, Samanyolu.
Günefl
40
Evrenin nas›lolufltu¤unu merak ediyor
musun? “Büyük patlama”dan sözedildi¤ini duydun mu? Evrenin nas›l olufltu¤unu
yukar›daki kutuya çizer misin?41
GGöökkaaddaallaarr
Gökbilimciler tam 15.000 milyon ›fl›k y›l›uzakl›¤›ndaki gökadalar›n varl›¤›ndan söz ediyor-lar. Anlayaca¤›n›z evrende milyonlarca gökadavar. Her gökada da milyarlarca y›ld›z var.
Burada gökadaçeflitleri tan›t›l›yor.Bunlar› resimleriyleefllefltirebilir misin?
Düzensizgökadalar›n
belirli bir flekilleriyoktur.
Eliptikgökadalar›n
flekilleri yuvarlak veelips aras›nda
de¤iflir.
Sarmalgökadalar›n
y›ld›zlardan oluflanparlak bir merkezive k›vr›lan kollar›
vard›r.
Çubuklusarmal
gökadalar›n çubu¤abenzer bir merkezlerive bunun iki ucun-
da birer kollar›vard›r.
42
Samanyolu’naen yak›n gökadalar Büyük
ve Küçük Magellan Bulutlar›’d›r. Pekikuzey yar›küreden ç›plak gözle görülebilenSamanyolu’na en yak›n gökada hangisidir?
Y›ld›zlar, gökadalar›n içinde kümeler halindebulunurlar. Bir kümedeki y›ld›zlar ayn› do¤rultuve h›zda hareket ederler. ‹ki tip y›ld›z kümesivard›r.
Aç›k kümeler, da¤›n›k haldeyay›lm›fl genç ve parlaky›ld›zlardan oluflurlar.
Küresel kümeler, öbekhalinde toplanm›fl y›ld›zlardan oluflur. Aç›kkümelerden daha büyüktürler.
43
UUzzaayy›› KKeeflflffeettmmeekk
‹nsano¤lu gökyüzünü hep merak etti ve gözlemledi. O karanl›k bofllukta neler oldu¤unuanlamak için gökyüzünü gözlemlemekle yetinmedi, çeflitli aletler, araçlar gelifltirdi.
Bu bir optikteleskop, ›fl›¤›kullanarak görün-tü oluflturur.
Bu bir radyoteleskop.Uzaydaki cisim-lerin yayd›¤›düflük radyosinyallerinitoplar.
44
Bu bir uzayteleskopu.Atmosfer,görüflünüengellemedi¤indençok daha uza¤›ngörülebilmesinisa¤lar.
Bu bir uydu. Uydular,bir gezegen ya da
y›ld›z›n yörünge-sine girerler ve
uzaydan bilgi toplarlar.
Gökbilimciler,uzay›n derinliklerini daha iyi
görebilmek için dev teleskoplar kullan›rlar.Bu teleskoplar› bar›nd›ran yap›lara “gözlemevi”denir.
Yukar›daki kutuya bir gözlemevi çizer misin?45
UUzzaayyaa ÇÇ››kkmmaakk
Uzaya ç›kmak bir zamanlar düfltü. Ancak insan-o¤lunun merak› ve gelifltirdi¤i bilim ve teknolojisayesinde uzaya insans›z araç göndermek, uzayaç›kmak, Ay’a ayak basmak, uzay istasyonlar› kurmak, uzay mekikleri yapmak gerçek oldu.Bakal›m sen bu konuda neler biliyorsun?
1. Uzayagönderilen in-
sans›z araçlarane ad verilir?
3. Uzaya ilkç›kan
astronotun ad›nedir?
4. En soninsanl› Ay görevi
yapan uzayarac›n›n ad›
nedir?
2. Astronotnedir?
46
7.Astronotlar
uzay istasyo-nunda ne kadar
kalabilirler?
6.Kat› yak›tl›,
paraflütlerle denizeinebilen, yeniden kul-
lan›labilen uzayaraçalar›n›n ad›
nedir?
5. Ay’a ilkkez ayak basanastronotun ad›
nedir?
8. Kimlerastronot olabilir?
47
UUzzaayyddaa EE¤¤lleennccee!!Bu oyunu iki kifli oynayabilirsiniz. Oyunun amac›,noktalar› birlefltirerek kareler oluflturmak. Farkl›renk kalemler kullan›n ve yapt›¤›n›z karelerioluflturdukça içine ad›n›z›n baflharfini yaz›n. Boflkareler 1, içinde Dünya olan kareler 2, içinde uyduolan kareler 3 puan de¤erinde. ‹yi e¤lenceler...
48
UUzzaayyddaa BBiirr GGüünnAfla¤›da bir uydu var. Bu uydu, uzaydanDünya’n›n foto¤raflar›n› çekiyordu, ancak göre-vi bitti. Bu uyduyu dünyaya indirin bakal›m...
49
UUzzaayyddaa NNee YYeenniirr??Astronotlar›n, uzayda sa¤l›kl› kalabilmeleri içinbeslenmeleri önemli. Öyle bir uzay yeme¤ihaz›rlay›n ki, astronotlar›n bütün besingereksinimlerini karfl›las›n!
50
UUzzaayy ‹‹ssttaassyyoonnuunnddaa SSoorruunn VVaarr??Önemli bir görev için uzaya ç›kt›n›z. Ancak,istasyonda önemli bir sorun var. Nedir bu sorunve nas›l çözersiniz?
51
BBeenniimm GGüüzzeell UUzzaayy AArrkkaaddaaflfl››mmBir uzay keflfinde yan›n›zda hangi hayvan›n
olmas›n› isterdiniz, neden?
52
BBüüyyüükk YYoollccuulluukk!!Tarihi bir uzay yolculu¤una ç›k›yorsunuz.Nereye gidiyorsunuz? Yolculu¤un amac›n›aç›klay›n.
53
AAyy’’ddaa YYaaflflaammAy'da yaflamla ilgili afla¤›daki sorular›yan›tlay›n.
Ay'dabasketbol oynamak kolaym› olur, zor mu?Neden?
Ay'datuvaletini yap-mak kolay m›olur, zor mu?Neden?
Ay'dabitki yetifltirmekkolay m› olur,zor mu? Neden?
54
UUzzaayy ÇÇaadd››rr›› TTaassaarrllaa!!Astronotlar›n, Ay keflif gezileri s›ras›nda içindekalabilecekleri bir "uzay çad›r›" tasarlad›¤›n›z›düflünün. Televizyoncular, sizinle bu konudasöylefli yap›yor. Sorular› yan›tlay›n.
Çad›r›niçine havay› nas›lsa¤l›yorsunuz?
Uzay çad›r›n›
hangimalzemelerden
yapt›n›z?
Çad›r,güçlü Ay rüzgâr-lar›na nas›ldayan›yor?
55
Gökbilimle u¤raflmak ister misin? ‹stiyorsanneler yapmay› planl›yorsun?
Örne¤in, okulundaGözlem fienli¤i yap›lmas› için
çal›flmalara bafllayabilirsin.
56