yaﬂam› ve eserleri - tr.boell.org · asker heinrich böll. 6. heinrich böll 1941’de...

Yaflam› ve Eserleri

Heinrich Böll Stiftung Derne¤i Türkiye Temsilcili¤i‹nönü Cad. Hac› Han›m Sokak 4+10/12

34439 Gümüflsuyu – ‹stanbul+90 212 249 1554

Türkçe yayın:Birinci bask›: ‹stanbul, Nisan 2009

Proje sorumlusuDr. Ulrike Dufner

Fügen U¤urZeynep Taflk›n

Redaksiyon:fiaban Dayanan

Ulrike DufnerZeynep Taflk›n

Fügen U¤ur

BaskıSena Ofset

II. Matbaac›lar Sitesi, B BlokKat: 6, No: 9 Topkap› – ‹stanbul

Heinrich-Böll-Stiftung e.V.taraf›ndan yay›nlanm›flt›r.

taraf›ndan desteklenmifltir.

ve

© Copyright: Bütün haklar› sakl›d›r. Köln 1995.

© Copyright: Türkçeye çevirilen metinlerin bütün haklar› sakl›d›r. Heinrich Böll Stiftung Derne¤i Türkiye Temsilcili¤i

Editoryal: René ve Viktor Böll, Karl Heiner Busse ve Markus Schäfer

Yap›m: Steidl, Göttingen

Foto¤raflar:Heinrich Böll Miras Ortakl›¤›: Sayfa 16

Reinhold Meier: Sayfa 28J.H. Darchinger: Sayfa 36

René Böll: Sayfa 60Di¤er bütün resimler:

‘Heinrich Böll - Yaflam› ve Eserleri’ bafll›kl› afifl sergisinin reprodüksyonlar›, Köln 1995

Kiepenheuer & Witsch yay›nevine Heinrich Böll’ün metinlerini yay›nlama izni verdi¤i için ve Heinrich Böll Miras Ortakl›¤›’na miras›ndan birçok parçalar› sunma imkân›n›n sa¤lad›¤› için

özellikle teflekkür ederiz.

Avrupa Parlamentosu Baflkan›

Heinrich Böll’ün 10. ölüm y›l› nedeniyle düzenlenen sergi katalo¤una önsöz

‹kinci Dünya Savafl› sonras› Alman edebiyat›n›n en büyük ismi olan Nobel ödüllü yazarHeinrich Böll, ayn› zamanda yeni demokratikleflmifl Almanya için ahlaki bir otoriteydi.Böll, bunu parma¤›n› sallay›p ikaz ederek de¤il, Marcel Reich-Ranicki’nin dedi¤i gibi“palyaçoyu and›ran bir vaiz” edas›yla ayna tutarak gerçeklefltiriyordu. Asl›nda,rahats›zl›k veren ve kavgac› üslubu ile o zaman henüz genç olan Almandemokrasisine, Avrupal› komflular›n›n güven duymalar› ve bu güveni güçlendirmelerikonusunda çok de¤erli katk›lar sa¤lam›flt›r. Ve bu nedenle kendine özgü yoldangiderek, Almanya’y› özgür halklar›n aras›na, yani Avrupa Birli¤i’ne sokan Almanyazard› Böll.

Heinrich Böll, savafl ve tutsakl›k y›llar›n›n ard›ndan 1945’te yerle bir olmufl memleketiKöln’e geri döndü. Alman ‹mparatorlu¤u’nun, nefret, kan, ölüm ve y›k›m cehennemiiçinde tarihe gömülüflünü yaflam›flt›. Bu deneyim onu uzlaflma ve bar›fl taraftar› cesurve aktif bir muhalif, ve yorulmaz bir insan haklar› savunucusu yapt›. Böll iflte bunedenle de büyük bir Avrupal›’yd›. Son söyleflilerinden birinde 1945 y›l›n›n umutsuzatmosferi hakk›nda flunlar› söylemiflti: “Güzel bir fley de¤ildi Alman olmak. Enafla¤›lay›c› s›fatlardan biriydi neredeyse ‘Alman’ sözcü¤ü”. Böll, Almanya’n›n Avrupahalklar› aras›nda sayg›nl›¤›n› tekrar kazanmas› için, herkesin bildi¤inden ve inanmakistedi¤inden çok daha fazlas›n› yapt›.

Heinrich Böll’ün rahats›zl›k veren, ikaz eden sesinin, ölümünden on y›l sonra bugün desöyleyecekleri var bize. K›rk afiflin yer ald›¤› bu kalaydeskopun insan ve yazarHeinrich Böll’ün an›s›n› canl› tutuyor olmas› ne kadar iyi.

Klaus HÄNSCH

Heinrich Böll - Leben & Werk 1/40

Çocukluk ve Gençlik Yılları

Çocukluk ve Gençlik Y›llar›

1. Heinrich Böll’ün anne ve babas›, Viktor ve Maria (Hermanns) Böll

2. Viktor Böll’ün ailesinin nüfus kütü¤ü. Son sat›rdakido¤um kayd›: Heinrich Theodor, 21.12.1917

3. Heinrich Böll’ün 7 yafl›ndaki kesme resmi4. Köln Raderberg ‹lkokulu s›n›f arkadafllar› ile birlikte5. Kaiser-Wilhelm Lisesi s›n›f arkadafllar› ile birlikte6. Heinrich Böll 1926’da Kreuznacher Straße 49

numaradaki evlerine yak›n Vorgebirgspark’ta7. Heinrich Böll 19368. Henüz yedi yafl›nda Heinrich Böll’ün çizdi¤i bir

resim: Adem ile Havva9. Heinrich Böll’ün derste kulland›¤› Tacitus-bask›s›.

Kapaktaki not: Nasyonalsosyalizm ç›lg›nl›¤›yerlefliyor (1.2.1937)

10.Lise diplomas› 1937

1

2

3

4

78

9

55 6

10

Kendime Dair

Otobiyografik deneme, 1956

Ben Köln’de do¤dum. Ren nehri-nin, orta kesimlerindeki yumu-flakl›¤›ndan b›k›p geniflledi¤i,uçsuz bucaks›z düzlüklere veKuzey Denizi’nin sislerine do¤ruakt›¤›; dünyevi erkin asla çokciddiye al›nmad›¤›, ruhani erkinise, Almanya’da genel olarakinan›ld›¤›n›n tersine, daha azciddiye al›nd›¤›; Hitler’in kafas›naçiçek saks›lar›n›n f›rlat›ld›¤› veGöring’le aç›kça alay edilenKöln’de. […] Benim do¤du¤umflehir, Romal›lar›n yapt›¤› kilise-lerle ünlü olmas› gerekirken, Go-tik Katedrali sayesinde üne ka-vuflmufl, Almanya’n›n en eski Ya-hudi cemaatini bar›nd›rm›fl veonu gözden ç›karm›fl bir flehirdir.fiehrin Katedrali kadar ünlü birbaflka yan› mizah anlay›fl› iseNazizm belas›na karfl› koyama-yacak. O mizah anlafl›y› ki, resmiflekliyle ürkütücü olmas›na ra¤-men sokakta bazen büyüklük veerdem ifade ederdi. Babam›nmuhaf›z subay› olarak görevdeoldu¤u bir s›rada, 21 Aral›k1917’de Köln’de do¤dum. Kato-lik olan baba taraf›m, yüzy›llarönce Britanya adalar›ndan gel-mifl ve VIII. Henry’nin dayatt›¤›devlet dinine karfl›, göçmenli¤itercih etmifl. Gemi imalatç›s› olanbaba taraf›m, Hollanda üzerin-den Ren’e do¤ru uzanm›fl, k›rsalbölgelerden çok flehirlerde ya-flam›fl ve denizden uzakta olduk-lar› için marangozluk yapmayabafllam›fl. Anne taraf›m çiftçi vebira imalatç›s›ym›fl. Bir nesil zen-gin ve çal›flkanken, bir sonrakinesil savurganl›¤› benimsemifl,daha sonraki nesil fakirken, tek-rar çal›flkan olan› ortaya ç›kart-m›fl ve annemin aile kökeni olanson nesil ise tüm dünyadan nef-ret etmifl ve neslin kökü kuru-mufl.

‹lk an›m: Hindenburg’un savafl-tan geri dönen ordusu, gri, dü-zenli, umutsuz atlar› ve toplar›yla

penceremizin önünden geçiyor-du. Annemin kuca¤›nda, sonugelmeyen konvoyun uygunad›mlarla Ren köprüsüne do¤ruyürüdükleri soka¤a bak›yordum.Sonralar›, a¤aç kokusu, tutkal,boya ve bezir ya¤› kokular›, yenirendelenmifl tahtalar›n görünü-mü, atölyenin bulundu¤u kiral›kbloklar›n arka bölümü… Oradabaz› köylerden daha fazla insanyafl›yordu. Bu insanlar flark› söy-lüyor, küfrediyor, çamafl›rlar›n›as›yordu. Daha sonralar›, oyna-d›¤›m sokaklar›n kula¤a hofl ge-len Cermen adlar›: Teuteburger,Eburonen, Veleda sokaklar›. Vetafl›nmalar, babam›n sevdi¤i gibimobilya arabalar›, bira içen ha-mallar, kahve suyunu neredeysebuharlaflma noktas›na kadarüzerinde tutmay› becerdi¤i oca-¤›n› seven annemin kafa salla-malar›. […] Elime geçen ilk para-dan akl›mda kalanlar: Ald›¤›mbanknotun üzerindeki rakam,Rockefeller’in banka hesab›ylayar›flabilecek düzeydeydi: 1 Mil-yar Mark, onunla bir çubuk flekeralabildim. Babam, yard›mc›lar›-n›n maafllar›n› bankadan kam-yonla getiriyordu. Birkaç y›l son-ra, stabilize edilen Mark’›n kurufl-lar› piyasada azalm›flt›. Teneffüs-te okul arkadafllar›m benden birparça ekmek dileniyorlard›, ba-balar› iflsizdi. Bisikletle okula git-mek için Köln’ün kalabal›k semt-lerinden geçerken, çat›flmalar,grevler ve k›rm›z› bayraklar görü-yordum. Birkaç y›l sonra iflsizler,polis, asker, cellat oldular veyasavafl sanayisinde iflçi olarak ifleyerlefltirildiler – geri kalanlar› top-lama kamplar›na gönderildi, veböylece istatistik rakamlar› dü-zeltildi. […]

Hep yazmak istedim, gençlik ça-¤›nda yazmay› denedim, ancakkelimeleri daha sonralar› bul-dum.

5

Kronoloji1917 Heinrich Böll 21 Ara-l›k’ta, Birinci Dünya Sava-fl›’n›n en kötü açl›k y›l›nda,marangoz ustas› ve ahflapyontucu olan Viktor Böll ileefli Maria’n›n alt›nc› çocu¤uolarak Köln’de do¤ar.Eski bir Roma flehri olanKöln, 1814’ten beri Prus-ya’n›n parças›d›r. 1917’dekentte ço¤unlu¤u (%78) Ka-tolik olan 648.800 insan ya-flamaktad›r. 1921 Aile, Köln’ün güneyin-deki eski yerleflim bölgesin-den flehrin banliyölerindekiKöln-Raderberg’e tafl›n›r.1924-1928 Köln-Raderthal’deilkokula gider.1928 Köln’de hümanist Kai-ser-Wilhelm Devlet Lisesi’nedevam eder.1929 Büyük dünya ekonomikkrizi sonucunda, ViktorBöll’ün de hisse sahibi oldu-¤u, küçük bir esnaf koopera-tif bankas› batar. Rader-berg’teki ev sat›lmak zorun-da kal›r. Böll ailesi tekrarKöln’ün güney bölgesine ta-fl›n›r. Bundan sonraki dö-nemde durumlar› üç milyoniflsizin herhangi birinden da-ha iyi de¤ildir. Rehincilerebaflvurma, haciz memurlar›-n›n kap›ya dayanmas› ve ha-cizler art›k günlük hayat›n birparças›d›r. 1933-1936 30 Ocak’ta Hitlerflansölye olur. Nazi terörüKöln’de de yay›lmaya bafllar.Böll ailesi içinde aç›kça ves›k s›k siyasi geliflmeler hak-k›nda konuflulmaktad›r. Hein-rich’in annesi Hitler’in seçil-mesini flöyle yorumlar: “Bu,savafl anlam›n› tafl›yor!”Böll’lerin evinde Katolikgençlik gruplar›n›n gizli top-lant›lar› yap›l›r. Ölümünden sonra bulunanelyazmalar›, k›sa hikâyelerve fliirlerdeki tarihlerden an-lafl›laca¤› gibi Böll 1936’dayazmaya bafllar. 1937 Heinrich Böll liseyi biti-rir ve Bonn’daki Math. Lem-perz adl› kitapç›da k›sa birsüre sonra yar›da kesece¤imeslek e¤itimine bafllar.


Yüksek Öğrenim ve Savaş Yılları

Yüksek Ö¤renim ve Savafl Y›llar›

1. Köln Üniversitesi kay›t belgesi. Savafl öncesi (13.4.1939) ve savafl sonras› (20.5.1946) okul kay›tlar›.

2. Böll’ün, Germanistik ve klasik filoloji derslerine kat›ld›¤›n› gösteren belge.3. Alman Ordusu’nun askere ça¤›rma belgesi.4. Onbafl› Heinrich Böll’ün yevmiye defteri.5. Asker Heinrich Böll.6. Heinrich Böll 1941’de Paris’te.7. Nikâh ilan›.8. Heinrich ve Annemarie Böll nikâhtan sonra Köln Belediye Binas› önünde.9. Aile içinde yap›lan dü¤ün töreninden bir foto¤raf.10.Dizanteri hastal›¤› nedeniyle askeri hastanede kald›¤›n› gösteren belge, 1940.

1

2

3

4 56

8

7

9

10

Kartpostal

K›sa öykü, 1951

(…) Anlams›z olmas›na karfl›n“Posta geldi mi?” diye sordum,çünkü annemin ufak k›rm›z› eli,üzerinde gazetenin bulundu¤uküçük paketin üstündeydi. “Evet” dedi ve paketi bana do¤ruitti. Annem bana ya¤l› ekmek ha-z›rlamaya bafllad›¤› s›rada, gaze-teyi açt›m. Gazetenin birinci say-fas›ndaki flafl haber flöyleydi:“Tampon bölgesinde Almanlarakarfl› süren eziyetler!” Buna ben-zer haberler haftalard›r gazetele-rin birinci sayfas›nda yer al›yordu.Polonya s›n›r›nda patlamalar vePolonya’n›n fliddetinden Alman‹mparatorlu¤u’na kaçanlara ilifl-kin haberler. Gazeteyi bir kenarakoydum. Sonra babam hayattay-ken bize mal gönderen flarapfabrikas›n›n reklam broflürünüokudum. Herhangi bir beyaz fla-rab›n abart›l› tan›t›m› yap›l›yordu.Broflürü de bir kenara koydum.

Bu arada annem ekme¤i haz›rla-y›p, taba¤›ma koydu: “Bir fleylerye!” dedi ve sars›la sars›la h›çk›r-maya bafllad›. Ona bakmaya ce-saret edemedim. Gerçekten ac›çeken insana bakamam, ama oanda postayla ilgili bir fley olabi-lece¤ini anlad›m. Nedeni postaolmak zorundayd›. Sigaray› sön-dürdüm, ekme¤imden bir parça›s›rd›m ve di¤er mektubu ald›m.Onu al›rken, alt›nda bir kartposta-l›n daha oldu¤unu gördüm. An-cak, bugün hâlâ saklad›¤›m vebenim duygusal olarak tan›nma-ma neden olan o ufak kâ¤›t par-ças›n›, o taahhütlü bildirim kâ¤›d›-

n› görmedim. Bundan dolay› ön-ce birinci mektubu okudum. Mek-tup Edi amcadand›. Edi amca,uzun y›llar aday ö¤retmenliktensonra nihayet kadrolu ö¤retmenoldu¤unu yaz›yordu. Ama Hun-srück’de ufak bir yere gitmek zo-runda kalm›flt›. En kötü s›n›fa düfl-tü¤ü için, durumunda maddi ola-rak bir düzelme söz konusu de¤il-mifl. Çocuklar› bo¤maca geçir-mifller ve her fley onun midesinibuland›r›yormufl ve ona göre bizbunun nedenini biliyormufluz.Evet nedenini biliyorduk, çünkübizim de midemiz bulan›yordu.Birçok insan›n da midesi bulan›-yordu.

Kartpostal› almak istedi¤imde,orada olmad›¤›n› gördüm. Annemalm›fl ve gözünü ona dikmiflti.Ben ›s›r›lm›fl ekme¤ime gözlerimidikmifl, kahvemi kar›flt›r›yor vebekliyordum. Bunu unutam›yo-rum. Annem yaln›z bir sefer böyleac› a¤lam›flt›. Babam öldü¤ündeve o zaman da ona bakmaya ce-saret edememifltim. Ad›n› koya-mad›¤›m bir ürkeklik, onu tesellietmemi engellemiflti.

Ekme¤i ›s›rmay› denedim, ancakbo¤az›ma dü¤ümlendi, çünkü biranda anneme bu kadar kendinikaybettirecek olay›n sadece be-nimle ilgili bir fley oldu¤unu kav-ram›flt›m. Annem anlamad›¤›m birfleyler söyledi ve kart› bana verdi,o anda kart›n üzerinde taahhütetiketini gördüm: küçü¤ünde ko-yu siyah harfle R ve büyü¤ünde“Duesseldorf” ve 634 say›s› yaz›-l›, k›rm›z› bir çizgiyle iki bölümeayr›lm›fl, o k›rm›z› çerçeveli dik-dörtgeni gördüm. Bunun d›fl›ndakartpostal al›fl›lagelmifl biçimdey-di, bana gönderilmiflti ve arkas›n-da “Bay Bruno Schneider! Sekizhaftal›k talime kat›lmak üzere,5.8.39 tarihinde Adenbrück’tekiSchlieffen k›fllas›na gelmeniz ge-rekiyor” yaz›yordu. Bruno Schnei-der, tarih ve Adenbrück kelimesidaktilo ile yaz›lm›fl, di¤er fleylerise matbu yaz›lard› ve alt›nda im-za yerinde bir karalama ile yine

bas›l› olarak “Albay” kelimesi ge-çiyordu.

Bugün, bu imzan›n gereksiz oldu-¤unu biliyorum. Ayn› ifli Albay, im-za makinesi ile de yapabilirdi.Önemli olan, annemin imza at-mak zorunda kald›¤› o yap›flt›r›l-m›fl kâ¤›tt›. Elimi annemin koluna koyup, “Nevar can›m, sadece sekiz haftal›¤›-na,” dedim. Annem ise “Öyle mi”dedi. Yalan söyledi¤imi bilerek“Sadece sekiz hafta” dedim. An-nem gözyafllar›n› sildi ve “Tabii kiöyle” dedi. ‹kimiz de neden yalansöyledi¤imizi bilmeden, yalansöyledik. Yalan söyledi¤imizi bile-mezdik ama yalan söyledik vebunu biliyorduk. (…)

7

Kronoloji

1938 Böll zorunlu çal›flma hiz-metine celbedilir, yaz›n KölnÜniversitesine kayd›n› yapt›r›r. 1939 Sonbaharda askere ça-¤›r›l›r.


İkinci Dünya Savaşında

Savaş sırasında kaldığı yerlerin kendi elyazısı ile dökümü

A¤ustos 1939 – May›s 1940 OsnabrückMay›s 1940 – Haziran 1940 BrombergHaziran 1940 – Eylül 1940 Fransa/Albert, Miniens,Beancourt,

Amiens, Dury, Berck-PlageEylül 1940 – Aral›k 1940 MülheimAral›k 1940 LüdenscheidAral›k – Ocak 1941 BielefeldOcak 1941 – Ocak 1942 Köln-Müngensdorf (Antwerpen-

Brüksel-Le Mans-Amiens-Paris)Ocak 1942 Köln-Riehl (Barbara K›fllas›)Ocak 1942 – Mart 1942 Köln-MülheimMart 1942 – May›s 1942 Köln-KalkMay›s 1942 – Eylül 1942 Fransa (Lumbres, St. Omer,

Blendeques, Crecy, Dohen, Pihen-Cap Griz Nez-Sirenenbucht-Calais-Tardinghen-Wissent-Auxdresseles-Marquise-Campagne les Guines)

Eylül 1942 – fiubat 1943 Fransa (Rouen-Levry (Aras)-Pont de l’Arche (Elbeuf) Rouen-Longeaux Pare-Saint Valery sur Somme – (Tully)-Amiens (Askeri Hastane) (Rouen-Paris)

fiubat 1943 – May›s 1943 Le Treport (Paris-Çevirmenlik s›nav›) 15.-18.3., 29.3,

May›s 1943 – Haziran 1943 Tully (izin)Temmuz 1943 – Eylül 1943 Cayeux-Yzengremer-WoincourtEkim 1943-Aral›k 1943 Rusya-Lemberg-Winniza-

Kalinovka-Odessa K›r›mAral›k 1943-fiubat 1944 Askeri Hastane-Odessa-

Raschelnaja-Odessa-Selz am See-Stanislau

Mart 1944 St. Avold – Bitche (Fransa)May›s 1944 Jassy (Romanya)Haziran 1944-Temmuz 1944 Seppsistengörgy Askeri Hastanesi

(Romanya)-Debrecen/Szentes (Macaristan)

A¤ustos 1944 Metz (Fransa)Eylül 1944 AhrweilerEylül 1944 DresdenEkim 1944 Bad NeuenahrKas›m-Aral›k Bonn-Siegburg-MainzOcak-Nisan Idar Oberstein-Rammstein-Siegburg

Oberauel-Waldbröl-Tutsakl›k

Heinrich Böll’ün Savafl Mektuplar›ndan

Bromberg, 14. 7. 40

Sevgili annem, babam ve kar-defllerim!(…) K›flla yaflant›s›ndan b›kk›nl›-¤›m art›k doruk noktas›na ulaflt›;elime geçen ilk f›rsatta gönüllüolarak tayin edilmek için baflvu-raca¤›m, nereye olursa olsun.Ben ne bir kahraman, ne de birmaceraperestim, ancak sürekli,astsubayl›k ruhu oluflturma mer-kezinde olmak, k›fllada olmak,dayan›lmaz; art›k daha fazla ta-hammül edemeyece¤im. D›flar›-da mutlaka oldu¤unu düflündü-¤üm biraz daha fazla özgürlükve hoflgörü için hayat›m› seveseve tehlikeye atabilirim. (…)Dün, önceki gün, yar›n, ertesigün, sonsuzlu¤a kadar saatlercesa¤a dön, sola dön vs. yap›yo-ruz. O nedenle arzular›m› san›r›manlay›flla karfl›layacaks›n›z. (…)

Fransa, 19 Temmuz 1942

Sevgili annem, biraz önce baflka bir semte ta-fl›nd›¤›n›z› anlatan mektubunu al-d›m; umar›m hepiniz yorgunlu-¤unuzu bir an önce atabilirsiniz,en önemlisi bu. Art›k bir fley gön-deremeyece¤in için kendini üz-me; neyin var neyin yoksa gön-derece¤ini kesinlikle biliyorum,bunu biliyorum ve bu da yeterli;gerçekten hiçbir fleye ihtiyac›myok. (…)Böyle y›llarca en ufak bir rahat veayr›cal›ktan uzak ve basit bir erolarak ortal›kla dolanmaktan b›k-t›m; en berbat olan› da sürekli,ama sürekli kitlenin içinde kal-mak; kendime çok kez ve uzunuzun subay olmay› isteyip iste-medi¤imi sordum; her fley o ka-dar kolaylafl›rd› ki; birkaç ay son-ra te¤men olarak gezinebilirdim,çünkü yeterli görev süresini çok-tan tamamlad›m… ama istemiyo-

rum; hay›r, art›k bu konuda birdaha hiç düflünmeyece¤im, iste-miyorum (…) hatta, alt tabakan›npisli¤inin bana lay›k olmad›¤›n›düflünüp flimdi subay olmay› is-teseydim, yapmak ve katlanmakzorunda oldu¤umuz her fleyeihanet etmifl gibi olurdum. (…)

Debrecen (Macaristan), 19 Haziran 1944

Canlar›m, bu sefer dehflet dahak›sa ama o denli de fliddetliydi;modern materyal savafl›n›n tümç›lg›nl›¤› bir kez daha birkaç güniçin canland›, panzer y›¤›nlar›,savafl uçaklar›n›n bulutlar›, sisaletleri, yayl›m toplar› ve her fley;yani demir tükürebilen tüm bucaniyane modern aletler ve ara-s›ndaki cesur piyadeler. Üçüncügünün sabah›nda, siper alan›n›n20 metre önünde bir Rus el bom-bas›n›n parçalar› belime vurdu.Sonra, üç günlük açl›k, susuzlukve çekilmez s›cakl›ktan dolay›neredeyse ölmüfl halde olmamara¤men, yaramla yat›p kalma-mak için ve yaralanman›n ilk kor-kusundan sonra, yaln›z oldu¤u-mu fark etti¤imde Rus panzerleriarkamda oldu¤undan, kilometre-lerce kaçt›m!! Bugüne kadargördü¤üm üç haftal›k tedavi ise,bana bitlenme ve öfkeden baflkabir fley vermedi. Ne yaz›k ki “bi-zim yaral›lar›m›z” için çikolata ve-rilmiyor, e¤er verilseydi minik gü-vercinime biraz gönderebilirdim;dilerim ki, savafltan sonra baz›eksiklikleri tamamlar›m. Savafl-tan ve onu seven herkesten nef-ret ediyorum! Allah vere ki, Aloisdaha Almanya’dad›r ve ‹talyanla-ra karfl› savaflmak için yola ç›k-mam›flt›r. Hepinizi tekrar görüflme umu-duyla selamlar›m.

Hein

9

Kronoloji1.9.1939 tarihinde Almanya,savafl ilan etmeden, Polon-ya’ya sald›r›s›yla ‹kinci DünyaSavafl›’n› bafllat›yor. Bununüzerine Fransa ve ‹ngiltere,Almanya’ya karfl› savafl ilanediyor. 10.5.1940 tarihinde Hollanda,Belçika ve Lüksemburg’unulusal tarafs›zl›¤›n› çi¤neyenAlmanya’n›n, Bat› sald›r›s›bafll›yor. 22.6.1941 Sovyetler Birli¤i’nesald›r› bafll›yor. 11.12.1941 Almanya, ABD’yesavafl ilan ediyor. 31.1.1943 Alman 6. Ordu-su’nun Stalingard’da yenilgisi. 6.6.1944 Müttefik Ordular›nNormandiya k›y›s›na ç›k›fllar›. 30.4.1945 Hitler’in intihar›.8.5.1945 Savafl›n bitiflinin ila-n›. ‹kinci Dünya Savafl›’nda in-san kayb›, yaklafl›k 55 milyonölü. Bunlardan 20 milyonu Sov-yetler Birli¤i yurttafl›. Nasyonalsosyalistlerin imha kamplar›n-da yaklafl›k 6 milyon Yahudiöldürüldü.

Heinrich Böll’ün duraklar›:1939-1945: A¤ustos 1939 -May›s 1940 Osnabrück E¤itimKamp›; May›s – Haziran 1940Polonya; Haziran – Eylül 1940Fransa; Eylül 1940 – May›s1942 Almanya; May›s 1942 –Ekim 1943 Fransa; Ekim 1943– fiubat 1944 Rusya, K›r›m,Odessa; Mart 1944 tarihindensonra esir düflene kadar Al-manya’n›n de¤iflik bölgelerin-de kal›r.

Hemen hemen her gün ailesi-ne ve 1942’de evlendi¤i ni-flanl›s› Annemarie Cech’emektup yazar. Subay olmakistemeyen Böll, savafl boyun-ca askeri görevden uzak kal-ma çabas› içindedir. Önceyüksek ö¤renimini yapabil-mek için tecil dilekçeleri verir,daha sonra hastal›klar bahaneeder veya sahte izin kâ¤›tlar›düzenler; dört kez yaralan›r.


Savaş ve Savaş Sonrası

Savafl ve Savafl Sonras›

1. Annesine Fransa’dan yazd›¤› bir mektuptan bölümler, Temmuz 1942

2. Heinrich Böll’ün 1943 y›l›nda k›sa bir süre asker olarak bulundu¤u, Fransa’n›n kuzeyinde bir sahil kenti olan Le Treport’dan Annemarie Böll’e yazd›¤› bir kartpostal

3. Böll’ün süresini kendisinin de¤ifltirdi¤i savafl izin belgesinin ön ve arka yüzleri. Yap›lan de¤ifliklik ön yüzün solunda; 5.3.46 tarihi 25.3.45 olarak de¤ifltirilmifl.

4. Heinrich Böll “Brief an meine Söhne oder Vier Fahrräder”(‘O¤ullar›ma Mektup veya: Dört Bisiklet’)’i 1985’te / savafl›n bitiminin 40. y›l›nda yazm›flt›. Bu metinde savafl sonu an›lar›n› anlat›r.

5. Heinrich Böll’ün Amerikal›lar taraf›ndan tutsak al›nd›¤›n› Annemarie Böll’e bildiren 25.4.1945 tarihli belge

6. Arkadafl› Ernst-Adolf Kunz’un çizimiyle savafl esiri Heinrich Böll

7. Heinrich Böll’ün tutsakl›k dönemine ait karavana kab› ve tahta kafl›¤›

1

2 3

4 5

6

7

Anahtar Sözcükler

Anahtar Sözcük: 1945Deneme, 1965

Köln’ü tekrar gördü¤ümüzde a¤-lad›k. Parmakl›ks›z ve çamurdankayganlaflm›fl geçici köprüdengeçerek Deutz’dan karfl› tarafageldik, karfl›m›zdan gelen bir ‹n-giliz tank› kay›nca, bizi neredey-se Ren’e savuracakt›. Tekrar vebir kez daha: Ölüm korkusu.Y›k›lm›fl Köln, y›k›lmam›fl Köln’deolmayan bir fleye sahipti: Büyük-lük ve ciddiyet. Kader, tüm ac›-mas›zl›¤›yla isabetli olmufltu. Y›-k›m kapsaml›yd› ve savafl tekni¤iaç›s›ndan anlams›zd›: yaflamakistedi¤imiz yere uygun bir du-rumdu bu. Gözyafllar›, AzizlerYortusu’ndan geriye kalan çe-lenkler ve harabeler üzerindekiçiçekler.

Harap olmam›fl Köln, bombalarya¤arken s›¤›naklarda yap›lanç›lg›n ayinlere varana kadar, cid-di de¤ildi, düzensizdi ve yaklafl›kbir yüzy›l boyunca kale ve garni-zon olmas›na ra¤men hiçbir za-man militarist olmam›flt›. Ren’inyerlisinin mizaha yatk›n kiflili¤ininalt›nda yatan ve bazen tehlikeliolabilen sertli¤iyle, düzenli vedo¤rucu Prusyal›lar hiç bafla ç›-kamazlard›. Köln hiçbir zamanmetropol bir flehir de¤ildi, hepflehirdi, çürümüfllü¤ü ise, filmler-de gösterilen klasik büyük kentinbelirgin çürümüfllü¤ünden dahaderinlerdeydi. Köln daha ger-çekti, insanlar›n sakince patatesçalabilecekleri, tütün ekebilecek-leri, güzel fleyler yazabilecekleri,dinlenebilecekleri veya uyuyabi-lecekleri harap olmam›fl di¤erk›rsal veya küçük flehir romantiz-minden daha sa¤l›kl›yd›.

Bir zaman geldi ve mükemmeli-yetçi-sap›k oyunun en Alman bi-çimi olan “ülkede birinci kim?”sorusuyla Alman flehirleri aras›n-da en harap olan›n›n hangisi ol-du¤una dair bir tür yar›fl bafllad›.Bize göre Köln yeterince harapolmufltu. Tekrar oraya tafl›nd›¤›-m›zda san›r›m otuz bin insan ya-fl›yordu. Y›llarca, kal›nt›lar tafl›-yan arabalar, flehir içindeki tekulafl›m arac› olarak kullan›ld›. Y›l-larca Azizler Yortusu’nda, y›k›karsalar üzerine çelenkler ve çi-çekler b›rak›ld›. (…)

Her evine dönen vatandafla yö-nelik, yeni demokratik coflkuylapropagandas› yap›lan bafl göre-vi, kazma ve kürekle harabeleriortadan kald›rmaya kat›lmak gö-revini yerine getirmeye nedenkarfl› ç›kt›¤›m› bilmiyorum. Ne-den, sadece daha iyi fleyler ya-pabilece¤im ve yapt›¤›m duygu-su, ya da tembellik, veya amac›tan›mlanmam›fl “yeniden kurmaiste¤ine karfl› kay›ts›zl›k de¤ildi.Belki de çal›flanlar›n, kazma kü-re¤e dayanm›fl dinlenirlerkenbirbirlerine anlatt›klar› savafl veesirlik an›lar› ve siyasi hatalar,bana fazlas›yla hem birahanesohbetlerini hem de savafltakikomutanlar› hat›rlatmaktayd›.

Köln büyük bir flehirdi ve tekumut tafl›ma imkân› ise bu y›k›l-m›fl flehirde oturmakt›.

11

Kronoloji

Savafl esnas›nda 262 kezbombalanan Köln’de, en az20.000 insan öldü. Köln, Al-manya’n›n en fazla zarargören flehirlerinden birisiy-di. Savafl öncesi yap›lm›flyaklafl›k 70.000 bina %60ile % 100 oran›nda zarargördü. Savafl bafllad›¤›nda770.000 olan nüfusa karfl›-l›k, Nisan 1945 bafllar›ndayaln›zca 20.000 insan flehir-de yafl›yordu. Köln 8 Nisan1945’de Amerikan ordusutaraf›ndan kurtar›ld›. 1944-1946 Heinrich Böll sa-vafl›n bitiflini, geçici askerkaça¤› olarak kar›s›n›n ya-n›nda sakland›¤› Köln ya-k›nlar›ndaki Renenya’da ya-flar. Asker kaça¤› olarak ya-kalan›p öldürülebilece¤ikorkusuyla, fiubat 1945sonlar›nda Alman ordusunageri döner ve k›sa süre son-ra Amerika’n›n savafl esiriolur. Esirli¤i Eylül ay›nda so-na erer. 1945 y›l›nda o¤lu Chris-toph’un do¤umu ve ölümü.Aile, 1946’da Köln’e geri dö-ner ve Köln-Bayenthal’dakiSchiller Soka¤›’nda 99 nu-maral› yar› harap eve yerle-flir. Yiyecek kart› alabilmekiçin Heinrich Böll tekrar KölnÜniversitesi’ne kayd›n› yap-t›r›r. Kardefli Alois’in, VondelSoka¤› 28 Numaradaki ma-rangoz atölyesinde yard›mc›iflçi olarak çal›fl›r. Ortaokulö¤retmeni olan Annemarie,Severinswall Ortaokulu’ndaçal›flarak art›k befl kiflilikolan ailenin geçimini sa¤la-maktad›r.


Savaş Sonrası Döneme Ait Edebi Eserler

Savafl Sonras› Döneme Ait EdebiEserler

1/2. Savafl sonunda Köln3. Heinrich Böll’ün “Vas›fs›z ‹flçi”

olarak çal›flma belgesi4. Geçici ikametgah belgesi5. ‹lk edebi eserlerinin bir dosya

kapa¤›na yaz›lm›fl listesi. Burada 15.11.1946 ve 30.6.1947 tarihleri aras›nda yaz›lm›fl metinler s›ralanm›flt›r.

6. fiimdiye kadar yay›nlanmam›fl, ilk dramalar›ndan birinin tasla¤›: “Wiedas Gesetz es befahl” (‘Yasalar›n Emretti¤i Gibi”).

Daha sonralar› yay›nlanm›fl “‹lkEserleri”nden:

7. “Das Vermächtnis” (‘Vasiyet’), 1982

8. “Die Verwundung” (‘Yaralanma’), 1983

9. “Der Engel schwieg” (‘Melek Susuyordu’), 1992

10. “Der blasse Hund” (‘Solgun Köpek’), 1995

1 2

3 4

65

7 8 9 10

“Harabe Edebiyat›na”Sahip Ç›kma

Deneme, 1952

Bizim neslin, 1945’ten sonraki ilkyazarl›k denemeleri, harabe ede-biyat› diye tan›mlanarak, afla¤›-lanmak istendi. Biz bu tan›mlama-ya karfl› ç›kmad›k, çünkü bir hak-l›l›¤› vard›; gerçekten, haklar›ndayazd›¤›m›z insanlar harabelerinüstünde yafl›yorlard›, savafltandönmüfllerdi, erkekler ve kad›nlarayn› oranda yaral›yd›lar, çocuklarda. Ve keskin bak›fll›yd›lar: görü-yorlard›. Kesinlikle tam bir bar›fliçinde yaflam›yorlard›, çevreleri,durumlar›, kendileri ve etraflar›sevimli de¤ildi. Biz yazanlar isekendimizi onlara o kadar yak›nhissediyorduk ki, nerdeyse kendi-mizi onlarla özdefllefltiriyorduk.Kendimizi karaborsac›larla ve ka-raborsac›lar›n kurbanlar›yla, ka-çaklarla ve de¤iflik nedenlerle va-tans›z kalan herkesle, önceliklede ço¤unlu¤u garip ve düflündü-rücü bir durumda olan, ait oldu-¤umuz nesille özdefllefltiriyorduk:eve dönüyordu bu nesil. Sonunungelece¤ine kimsenin inanmad›¤›bir savafltan geri dönüfltü bu. ‹flte biz savafl hakk›nda, eve dö-

nüfl hakk›nda ve savaflta gördük-lerimiz, eve dönüflte gördükleri-miz hakk›nda yaz›yorduk: hara-beler hakk›nda. Bu ise genç ede-biyata yak›flt›r›lan üç kavram› do-¤uruyordu: Savafl, eve dönenlerve harabe edebiyat›. Tan›mlamalar›n kendisi do¤ru: al-t› y›l boyunca savafl olmufltu, bizsavafltan eve dönmüfltük, hara-belerle karfl›laflm›flt›k ve bunlarhakk›nda yaz›yorduk. Garip, hattaflüpheli olan ise yaln›zca bu kav-ram›n kullan›l›fl›ndaki itham edici,hatta al›ngan vurguydu. Savafl ol-mas›n›n, her yerin harabeye dön-müfl olmas›n›n sorumlulu¤u bizeyüklenmese de, bunlar› görmüflolmam›za ve görmemize elefltirioklar› yöneltiliyordu. Ama gözleri-miz kapal› de¤ildi ve görüyorduk:iyi bir göz, yazar›n araçlar›ndanbirisidir. (…)Diyelim ki yazar›n gözü bir bodru-ma bak›yor: Orada bir adam ma-san›n bafl›nda hamur yo¤uruyor,yüzüne un bulaflm›fl bir adam: F›-r›nc›. Onun orada durdu¤unu gö-rüyor yazar (…) dünya kadar eskiolan ve dünyan›n sonuna kadarvar olmaya devam edecek ekme-¤imizi yapan adam›. Ama bod-rumdaki adam sigara içiyor, sine-maya gidiyor, o¤lu Rusya’da fle-hit olmufl, üçbin kilometre uzakta-ki bir köyün yak›n›nda gömülmüfl.Mezar› düzeltilmifl ama Haç’› yok,bu topra¤› iflleyen saban›n yerinitraktörler alm›fl. Bunlar›n hepsiekme¤imizi yapan o afla¤›dakirengi solmufl beyaz benizli sessizadama ait – bu ac› ona ait, t›pk›baz› sevindirici fleylerin de onaait oldu¤u gibi.

Küçük bir fabrikan›n tozlanm›flpencerelerinin arkas›nda, yazar›ngözü makinenin bafl›nda duranve dü¤me basan küçük bir kad›niflçi görüyor. O dü¤meler olmasaelbiselerimiz elbise olmaz ve üs-tümüzden afla¤› sarkan kumaflparçalar› olur ve ne bizi süsler nede ›s›tabilirdi. Bu küçük iflçi ka-d›n, paydos oldu¤unda dudakla-r›n› boyuyor, sinemaya gidiyor, si-

gara içiyor; araba tamir eden ve-ya tramvay süren genç bir adam-la yürüyüfle ç›k›yor. Ve bunlar ogenç kad›na ait: Harçla kar›flm›fl,kirli tafl parçalar›ndan oluflan y›¤›-n›n alt›nda, afla¤›n›n derinlikleri-nin bir yerinde genç kad›n›n an-nesi yat›yor. Onun da mezar›, ay-n› ekmekçinin o¤lunun ki gibi,Haç’la süslenmemifl. Yaln›zcaarada bir –senede bir kez- gençkad›n oraya gidiyor ve annesiningömülüp yatt›¤› o kirli harabe y›¤›-n›na çiçek koyuyor. Bu ikisi, f›r›nc› ve genç kad›n, bi-zim zaman›m›za ait, zaman›n için-deler. Seneler onlar›n etraf›n› bira¤ gibi örmüfl. Onlar› o a¤dankurtarmak demek, yaflamlar›n› al-mak demektir, ama yazar›n yafla-ma ihtiyac› var. Ve harabe edebi-yat›ndan baflka bu ikisinin ya-flamlar›n› korumalar›n› ne sa¤la-yabilirdi? (…)

‹nsan›n, yaln›zca yönetilmek içinvar olmad›¤›n› ve dünyam›zdakiy›k›mlar›n sadece d›flsal az›msa-nacak türde olmad›klar›n›, buyüzden k›sa sürede düzeltileme-yeceklerini hat›rlatmak bizim gö-revimiz. Homer ismi Bat› kültür dünyas›n-da hiçbir kuflku uyand›rmaz: Ho-mer, Avrupa epi¤inin isim babas›-d›r, ancak Homer Truva savafl›n›,Truva’n›n y›k›lmas›n› ve Odie-sus’un geri dönüflünü anlat›r –sa-vafl, harabe ve geri dönüfl edebi-yat›- bu tan›mlamadan dolay› bizutanacak de¤iliz.

13

Kronoloji1946 y›l›nda Heinrich Bölldüzenli olarak yazmaya bafl-lar. “Sevgisiz Haç” adl› yay›nlan-mam›fl veya 1992 y›l›nda mi-rasç›lar› taraf›ndan yay›nla-nan “Melek Susuyordu” gibiromanlar›n›n yan› s›ra, say›-s›z k›sa hikâye, drama tas-laklar›, denemeler ve fliirleryazar. Çal›flmalar›n›n birço-¤u, Nazi döneminin dene-yimlerini, savafl› ve savafl›nsona ermesinden hemensonraki zaman dilimini konual›r.


‹lk Yay›nlar

1. Heinrich Böll’ün ilk yay›nlanan metni “Aus der Varzeit” (‘Zaman Öncesinden’), 3 May›s 1947 tarihli “Rheinische Merkur” Gazetesi

2. ‘Zaman Öncesinden” adl› metin için 80 Reichsmark ald›¤›na dair makbuz

3. Böll’ün yay›nlanan ikinci metni “Die Botschaft” (Haber), A¤ustos 1947’de, o dönemde say›lar› pek çok olan edebiyat dergilerinden Karussell’de ç›kar

4. “Haber”in ücret makbuzu5. Annemarie ve Heinrich Böll 50’li y›llar›n

bafl›nda o¤ullar› ile: (Soldan sa¤a) Raimund, Vincent ve René

6. Genç yazar için ilk reklam kampanyas›: Friedrich Meiddelhauve Yay›nevinin broflürü, 1950

Yay›nlanan ilk kitaplar›:

7. “Der Zug war pünktlich” (Trenin Tam Saatiydi), Öykü 1949

8. “Wanderer, kommst du nach Spa…”, (‘GezginSpa’ya geldi¤inde…’) K›sa Öyküler 1950

9. “Wo warst du Adam?” (Ademo¤lu Neredeydin?) Roman 1951

İlk Yayınlar

1

2

7 89

6

3 4

5

15

“Harabe Edebiyat›”“Melek Susuyordu”adl› romandan bir bölüm

(1949) 1992 y›l›nda mirasç›lar›taraf›ndan yay›nlanm›flt›r.

(…) K›r›k cam parçalar›na basa-rak sa¤a do¤ru bir ad›m att› veürktü: kalbi daha h›zl› çarp›yordu,titredi¤ini hissetti: sa¤da, karanl›kkuytu köflede biri duruyordu, ha-reket etmeyen biri. “Merhaba” gi-bi bir fleyler söylemeye çal›flt›,ama sesi korkudan k›s›lm›flt› veh›zla çarpan kalbi onu engelliyor-du. Karanl›ktaki varl›k hareket et-miyordu, elinde sopaya benzerbir fley tutuyordu –tereddütle onayaklaflt› ve onun bir heykel oldu-¤unu fark etmesine ra¤men kalbi-nin çarpmas› dinmedi. Daha dayaklaflt› ve lofl ›fl›kta elinde zam-bak tutan, uzun saçlar› k›vr›m k›v-r›m tafl bir melek oldu¤unu farketti. Neredeyse çenesi heykelingö¤süne de¤ecek kadar e¤ildi vebu flehirde ilk karfl›laflt›¤› suratagarip bir sevinçle bakt›. Yüzü vesaçlar› siyah ve yo¤un bir toz ör-tüsüyle kapl›yd›, kör göz delikle-rinden koyu toz yumaklar› sark›-yordu. Art›k kendisi gülümserken,onlar› dikkatle, hatta sevecenlikle,kenara üfledi ve o yumuflak ovalitozdan kurtard›, birden gülümse-menin alç›dan oldu¤unu gördü.(…) Bodruma inen kap›y› aramakiçin, yavaflça hole do¤ru döndü.Kalbinin çarp›nt›s› durmufltu. Bodrumdan gelen bo¤ucu ekflibir hava yüzüne vurdu. Yavaflçakaygan basamaklardan afla¤› in-di ve sar›mtrak bir karanl›¤›n için-de el yordam›yla çevresine bak›n-d›. Bir yerlerde su daml›yordu;akan su, toz ve molozlarla kar›fl›p,basamaklar› akvaryumun taban›gibi kayganlaflt›rm›flt›. ‹lerlemeyedevam etti. Arkada bir kap›dan›fl›k geliyordu. (…)Ifl›¤›n geldi¤i kap› sonuna kadaraç›kt›. Demir flamdan›n içindeki

büyük mumun yan›nda, lacivertgiysili bir rahibe duruyordu. Bü-yük bir emaye kab›n içinde salatakar›flt›r›yordu, yeflil yapraklar›nhepsi beyazlaflm›flt› ve kab›n için-deki sosun sessizce çalkaland›¤›-n› duyuyordu. Rahibe kocamaneliyle yapraklar› sessizce kar›flt›r›-yordu, bazen sakince toplay›ptekrar kaba koydu¤u ›slak yap-raklar kenara düflüyordu. Kahve-rengi masan›n yan›nda, içinde s›-cak ve yavan bir koku salan et su-yunun oldu¤u teneke tencere du-ruyordu. O koku, s›cak su, so¤anve herhangi bir et suyu tabletininkötü kokusuydu. Yüksek sesle “‹yiakflamlar” dedi.Rahibe ürkerek döndü, k›vr›ms›zpembe yüzü korku ifadesi tafl›yor-du, sessizce “Aman Tanr›m. Birasker” dedi. Ellerinden sütümsüsos ak›yordu ve yumuflak kollar›-na birkaç ufak salata yapra¤› ya-p›flm›flt›…Tekrar ürkek bir halde “AmanTanr›m. Ne istiyorsunuz, ne ol-du?” diye sordu.“Birini ar›yorum,” diye cevap verdi.“Burada m›?”Bafl›n› sallad›. Bak›fllar›, sa¤ taraf-ta, hava bas›nc›yla kap›s› k›r›lm›flolan aç›k dolab›n içine kayd›. Ha-len menteflelerine as›l› duran,parçalanm›fl kontraplak kap›y›gördü, taban› ufak boya parçala-r›yla kapl›yd›. Dolapta ekmek var-d›. Çok ekmek. Düflüncesizce üstüste s›ralanm›fl halde, en az birdüzine kahverengimsi, pörsükgörünümlü ekmek vard›. Hemena¤z› suland›: suyu geri yuttu vedüflündü “Ekmek yiyece¤im. Ek-mek, mutlaka ekmek yiyece¤im.”Y›¤›n›n üzerinde daha fazla ek-me¤i kapatt›¤› san›labilecek, y›r-t›lm›fl yeflil bir perde as›l›yd›. “Aç m›s›n›z?”“Evet” dedi.Rahibe soru sorar gibi salata ka-b›na, ekmek y›¤›n›na ve sonraona bakt›.“Ama üstüne sürecek bir fleyimyok” dedi.Adam güldü. Rahibe k›r›lm›fl halde “Gerçekten,

gerçekten yok” dedi.Adam “Aman Tanr›m, say›n rahi-be, biliyorum, san›r›m ekmek, ba-na biraz ekmek verseniz” dedi.Yine a¤z› suland›, geri yuttu vetekrar k›s›k bir sesle “Ekmek” de-di. Rahibe rafa do¤ru gitti bir ekmekald›, masaya koydu ve bir çekme-cede b›çak aramaya bafllad›.“Tamam” dedi adam, “ekmek elile de bölünür. B›rak›n, teflekkür-ler” Rahibe, salata kab›n› bir kolu-nun alt›nda, et suyu tenceresinidi¤er eline ald›. Adam ona yolverdi ve masadan ekme¤i ald›.(…)Aceleyle ekmekten büyük bir par-ça kopard›. Çenesi titriyordu, a¤›zve çene kemi¤i kaslar›n›n titredi-¤ini hissetti. Sonra difllerini, eliyleparçalad›¤› ekmek parças›nagömdü ve yedi. (…)Bir sand›¤›n üstüne oturdu ve birparça ekmek daha kopard›. Hâlâtatl›yd›. Bir parça kopar›nca önceyumuflak olan kopma yerinden›s›r›yordu, sonra ›s›rmaya devamederken a¤z›n›n etraf›nda ekme-¤in yumuflak ve hofl temas›n› his-sediyordu. Öyle tatl›yd› ki.

Heinrich Böll’den Ernst-Adolf Kunz’a

Mektuplaflma

Köln, 20.2.49

Sevgili Ada, bu hafta da –küçükbir ücret d›fl›nda– tamamen ve-rimsiz geçti. Gelecek hafta, tah-minen Çarflamba günü, o zama-na kadar bir fley duymazsam,tehlike çanlar› çalaca¤›m. Amasakinli¤imizi koruyoruz, gerçek-ten son iki ay, bize insan›n nele-re dayanabilece¤ini ve çok para-ya sahip olman›n mutluluk, öz-gürlük ve nefleyle hiç ilgili olma-d›¤›n› ö¤retti. Bu ö¤retinin de¤e-ri, ödediklerimizden daha fazlade¤il mi: iki ay süren belirsizlik.Ayr›ca ilk defa flimdi serbest “sa-natç›n›n” maddi aç›dan hep be-lirsiz olan yaflam›na ayak uydur-mak için gerçekten bir f›rsata sa-hip olduk. Ve “dayanma” yönün-de kararl›y›z. Postac› bu anlam-da tamamen baflar›s›z olsa dagenel olarak iyimserim, müthiflde¤il mi?

Ama dün Annemarie’nin arkada-fl›ndan içinde lezzetli yiyeceklerolan küçük bir paket geldi. Kasa-m›z›n tamamen bofl ve al›flverifliçin karne sat›n almam›z›n bilemümkün olmad›¤› düflünülürse,paket tam zaman›nda imdad›m›-za yetiflti. bir fleye ihtiyaç duyul-du¤unda hep karfl›l›¤› gelir. Bod-rumdan son kömür kovas›n› ç›-karm›flt›k ki, yeni kömür sipariflinigetiren kömür arabas› ç›k›p gel-di. (…)Edebi aç›dan tamamen yeni planve niyetlerim var ve baflka nokta-larda son derece güçsüz olma-ma ra¤men ödün vermeyece¤i-me inan›yorum. Biliyor musun,baz› paralel planlar. Bir yandanhicivli çizgiyi sürdürmek (sad›kbaca¤›m ve benzerleri) ve sonraklasik, sivri, özlü ve k›s›tl› dar bi-çim. Bu beni çok k›flk›rt›yor. (…)

Sevgili Ada, sizin orada çok mut-luydum; benim için yan›n›zda ol-du¤um her zaman, sadece saat-ler için de olsa, güzel ve insanibir dinlenme anlam›n› tafl›yor.Daha s›k ve uzun süre için orayagelmememin nedeni sadece pa-rasal. Ama sab›r. Dayan›kl›, he-definin bilincinde ve so¤ukkanl›oldu¤umu biliyorsun. Baflar›la-cak. Kar›m ve çocuklar›n yafla-m›n› garantiye alacak yan iflimle.Kar›ma ayda yüzeli ile ikiyüzMark verebilmeliyim, o yeter. ‹flteo zaman yukar›da oturur ve kay-g› duymadan çal›flabilirim. Planl›ve çok okuyorum ve gelecektekilektörlük u¤rafl›ma haz›rlanmakiçin, birkaç edebiyat dergisi al-mak zorunday›m. Bir arkadafl›nanlatt›¤›na bak›l›rsa, bu ifl içinepeyce bilgi gerekiyor. Kitap pa-zar›ndaki hareketlilik, okuyucupsikolojisi, da¤›t›m olanaklar›, çiftyay›n› önleme gibi bilinmesi ge-reken bir sürü ›v›r z›v›r. Arkada-fl›m bana bir hikâye yay›nland›-¤›nda arkadaki biyografik notlarbölümüne “lektör veya elefltir-men olarak çal›flmak istemekte-dir” gibi ya da ona benzer bir ifa-denin yerlefltirilmesini de önerdi.‹yi bir fikir, uygulayaca¤›m. Birflekilde her fley hallolacak. (…)Evet, flimdi bitirmek zorunday›m,bugün Pazar, dün uzunca oku-dum, tabi-i ki uzun uyudum veart›k ö¤leden sonralar› katedral-deki ayine gidiyorum. Gerçektenharikulade, ve vaazlar mükem-mel. Ayr›ca oradaki insanlar çokçekici: birçok d›rd›rc› sende orta-da, suna¤›n etraf›nda “inananlar”–ve geride flaflk›n, sayg›l› veyaalayl›, ama hepsi terbiyeli, birço-¤u ise kasvetli olan seyirciler.Her seferinde, bana, benzer fley-lerin yafland›¤› esirli¤i an›msat›-yor, ne dersin? (…)

Hein’›n

17

Kronoloji

Mart 1947’de Böll, ilk k›sa hi-kâyelerini de¤iflik gazete vedergilere gönderir. “PerdeÖnünde” ad›ndaki bir hikâye-si 3 May›s’ta çok k›salt›lm›flolarak “Zaman Öncesinden”bafll›¤›yla Rheinische Mer-kur”da yay›nlan›r.O¤lu Raimund’un do¤umu.1948 O¤lu Rene do¤ar.Friedrich Middelhauve Yay›-nevi ile ilk iliflkiler.1949 ilk yay›nevi sözleflmesive ilk kitap yay›n›: “TreninTam Saatiydi”.Ailenin maddi durumu pek iyide¤ildir. Yay›nlanan eserleringetirisi yetmez; Böll sürekli birifl için Radyoevine ve Yay›ne-vine baflvurur, defalarca ya-zarl›¤› b›rakma aflamas›nagelir. Paul Schaaf’a yazd›¤› birmektubunda “Aileme baflkabir yaflam tarz›n› art›k dayata-mam. Ve bazen (saniyeler sü-resince) bir görevim oldu¤u-na inansam da, asl›nda ede-biyat hiç de kar›m›n ve çocuk-lar›m›n mutsuz saatler geçir-melerine de¤ecek kadar de-¤il” der.1950 O¤lu Vincent do¤ar.1950 y›l›ndaki nüfus say›m›n-da Böll Köln Belediyesi’ndeyard›mc› memur olarak çal›-fl›r. Bina ve daire say›m›ndagörevlendirilir (Haziran 1950-Nisan 1951).Friedrich Middelhauve Yay›-nevi’nde “Gezgin Spa’ya Gel-di¤inde…” adl› k›sa hikâyelerkitab› yay›nlan›r.1951 Hans Werner Richter’inyönetti¤i “Grup 47”nin BadDürkheim’da yap›lan toplant›-s›na ilk davet. Böll “GünahKeçileri” adl› hiciv a¤›rl›kl› hi-kâyesi ile Grup 47 ödülü al›r. 1951 yaz›ndan itibaren ser-best yazar. “Ademo¤lu Nere-deydin?” adl› roman› Fried-rich Middelhauve Yay›ne-vi’nden ç›kan son kitab› ola-rak yay›nlan›r.


Grup 47 Ödülü

1. Grup 47’nin May›s 1951’de Bad Dürkheim’daki toplant›s› için davetiye. Davetiyeyi grubun yöneticisi Hans Werner

Richter’in kar›s› Toni Richter imzalam›fl2. El yaz›s› ile not:

“4.4.51 Richter’e 3.-7.5. için olumlu cevap”3. Heinrich Böll’ün 1951”de Grup 47 Ödülünü ald›¤› “Die

schwarzen Schafe” (Günah Keçileri) adl› öykünün ilk bask›s›

4. Böll’ün ald›¤› telif ücretlerini kaydetti¤i liste. Grup 47’nin ödülü 1000 DM listede gelir kaydedilmifl

5. Grup 47’nin 1951 Bad Dürkheim toplant›s› hakk›nda Böll taraf›ndan kesilmifl gazete küpürü

6. Grup 47 üyeleri ve ödül sahipleri Ingeborg Bachmann ve Ilse Aichinger ile birlikte 1955’de Berlin’de bir davette

7. Soldan sa¤a oturanlar: Heinrich Böll, Hans Werner Richter,Wolfgang Hildesheimer, Martin Walser, Milo Dor –ayaktakiler: Ingeborg Bachmann, Illse Aichinger,Christoph Holm ve Christoph Ighes

8. Henry Meyer-Brockmann taraf›ndan çizilmifl Grup 47 üyelerinin karikatürü. Soldan sa¤a: Heinrich Böll, Ingeborg Bachmann, Günter Eich,Günter Grass. Celestino Piatti bu karikatürü kullanarak dtv-Yay›nevi için bir kitap kapa¤› haz›rlam›flt›r

Grup 47 Ödülü

1

4

5 66

7

8

2

3

Grup 47 Hakk›nda

Rene Wintzen’le bir söylefliden,1976

(…) Grup 47’nin rolü kapsaml› birbiçimde belgelendi. Çok önemlibir rol oynad›, flimdi bazen fazla-s›yla kendini be¤enmifl ve ukalaoldu¤unu, çok fazla insan› d›flla-d›¤›n› ve afl›r› hükmedici ve infaz-c› oldu¤unu düflünüyorum. Bafl-lang›çta salt çal›flma toplant›lar›oldu¤u için güzeldi. Karfl›l›kl› oku-malar ve elefltiriler yap›l›yordu.Az da olsa kat›lanlar birbirinedestek olabiliyordu. Belki bir ya-zara yard›m edilmesi pek müm-kün de¤il, ancak burada dinleyi-cileri ve art niyeti olmadan, kendi-siyle çal›flmas› hakk›nda sohbeteden meslektafllar› vard›. Bu çokönemli bir ifllevdi.Grubun fazlaca geniflledi¤i ve birpazara dönüfltü¤ü andan itibarensorunlar bafllad›. Giderek, sene-de iki kez yazarlar›n bulufltu¤u,birbirlerine yazd›klar›n› okudukla-r› ve orada yeni yazarlarla karfl›la-fl›labilece¤i etrafa yay›ld›. Yay›n-c›lar, radyo, televizyon vb. geldi.Grup 47’nin asl›nda meflru olma-yan bir biçimde, yani okunan›dinleyerek ani kararlara varmas›,çünkü okuma ve okutma tama-men farkl› fleylerdir, bir yazar›ngelece¤i hakk›nda karar verenbir pazar haline gelmesiyle, zor-luklar bafllad›. Bundan sonra ben

o kadar s›k gitmedim, çünkü pro-sedür bana gaddarca geliyordu.Edebiyat üzerine tart›fl›l›yorsa,edebiyat yapan tart›flma hakk›nasahip olmal›d›r, iflte bu engelleni-yordu. Böylece sadece meslek-tafllarla, tan›fl›lm›yordu, ayn› za-manda Grup 47’de do¤al kabuledilen belirli siyasi bir anlay›flla,afl›r› muhafazakardan, sola ka-dar, ama demokratik bir anlay›fllabulufluluyordu. Do¤al olarak buRichter’in çabas›yd›, sadece obunu baflarabilirdi. Sürekli do-¤açlama yap›l›yordu, hiç bir fleyönceden organize edilmifl de¤il-di, pazar karakterinin belirgin ol-du¤u andan itibaren ifllevini yiti-ren ve art›k bir ifllemeyen, belirlibir yarat›c› do¤açlama hakimdi. Afla¤› yukar› kapal› bir çevre için-de bir meslektafl› elefltirmem veona, bak ben bunu böyle yap-mazd›m, flunu flöyle yap, baflkabir yolu dene demem baflka birfley, böylesi bir elefltiriyi, hemenpazar de¤eri aç›s›ndan ele alanbir yay›nc›n›n veya yay›n ajan›n›nyan›nda yapmak ise baflka birfley. ‹flte bu noktada kötü fleyleroldu, yazarlar neredeyse infazedildi, hatta do¤rand› ve pratiktetüm toplant›lara egemen olankendini be¤enmifl bir elefltirmenkli¤i ortaya ç›kt›, bu grubun sonuoldu. Richter’in nihayet teslim ol-du¤undan memnunum. Grup47’nin pazar ifllevi kötüydü, amasiyasi ve toplumsal ifllevi çok iyiy-di. Önemli olan da bu. ‹nsanlarlatan›fl›l›yordu, bu buluflmalar›nönemli bir iflleviydi ve arkadafll›k-lar olufluyordu, do¤al olarak düfl-manl›klarda. (…)

19

Ödül alanlar seçiliyordu. Sa-dece toplant›da yaz›lar›n› kat›-lan kiflilere okuyan kifli seçile-bilirdi. Destek ödülü oldu¤u için, he-nüz daha tan›nmam›fl yazarla-ra verilebilirdi. Ödül alanlar›n baz›lar›: GünterEich (1950), Heinrich Böll(1951), Ilse Aichinger (1952),Ingeborg Bachmann (1953)ve Günter Grass (1958).

Grup 47

2. Dünya Savafl› sonras›, Al-manya’da yazarlar birli¤inin entan›nm›fl› olan “Grup 47” Mü-nih’te “Der Ruf” (Ça¤r›) adl›derginin küçük yay›nc› gru-bundan ç›kar. 1946’da kurulanve Hans Werner Richter ile Al-fred Andersch’›n yönetimindeç›kan dergi, 1947’de Amerikanaskeri idaresinin emriyle geçi-ci olarak kapat›l›r ve iki yay›nc›iflten at›l›r. (Daha sonra yeniyay›nc›, Erich Kuby olur.) 1947Sonbahar›nda eski yay›nc›lar,yeni oluflturulacak bir edebiyatdergisinin makaleleri hakk›ndatart›flmak için baflka yazarlarlabuluflur (bu proje hayata geçi-rilemedi). Bu buluflma sonu-cunda, daha sonra kendisine“Grup 47” ad›n› veren grubun,sürekli toplanmalar› bafllam›flolur. Toplant›lar›n organizatörüolan Hans Werner Richter za-manla “flef” pozisyonuna gelir.Richter, grubun amac›n› 1962y›l›nda flöyle tan›mlar: a) Edebiyat ve yay›n alan›ndademokratik elit oluflturulmas›;b) Daha genifl bir çevreye ya-y›laca¤› umuduyla individu-alistlerden oluflan bir çevreyeuygulanan demokrasi yönte-mini sürekli göstererek kan›tla-mak…;c) Programs›z, derneksiz, ör-gütsüz ve herhangi bir kollektifdüflünce tarz›na öncelik ver-meden her iki amaca ulaflmak.Grubun toplant›lar›na sadeceHans Werner Richter’in “de-¤erli” buldu¤u kifliler ça¤r›l›-yordu. Heinrich Böll 1951’deyap›lan toplant›ya rastlant›salolarak ve Alfred Andersch’inönerisiyle kat›ld›. Genç Federal Almanya’n›nedebiyat›n›n geliflmesinde“Grup 47 Ödülü” çok önemlibir yer kazand›. ‹lk ödül1950’de verildi ve toplant›largiderek yazarlar, editörler veyay›nc›lar için bir “pazar” hali-ne dönüfltü.


Ellili Yılların Yayınları

Heinrich Böll’ün 50’li y›llara ait “bilinmeyen” metinlerinden biri: Simplizissimus (Münih), No.1/1955

Çamafl›rhanelerin Savunusu

Deneme, 1959

Kitaplar›m›n bir tanesinin yay›n-lanmas›ndan sonra, bir elefltir-men, art›k fakir insanlar›n ortam›-n› terk etti¤imi ve kitaplar›m›n ça-mafl›rhane kokusundan ve sos-yal elefltiriden kurtuldu¤unu söy-leyerek beni övdü ve omzumu s›-vazlad›. Bu övgü bana, insanl›-¤›n üçte ikisinin açl›k çekti¤ini,Brezilya’da sütün tad›n› ö¤rene-meden ölen çocuklar›n varl›¤›n›nhenüz ö¤renilmeye baflland›¤›an bahfledildi. Sömürü kokan birdünyan›n, fakirli¤in, ne s›n›f mü-cadelesine ne de mistik vatanado¤ru evrilmedi¤i, sadece insa-n›n kendisini sak›nmas› gerekenbir tortu oldu¤u ve bunu çal›flma-lar›n›n konusu yapan yazar›n, bi-çim ve içerik aras›nda bir bütün-lük sa¤lay›p sa¤lamad›¤›n›n tes-piti yönünde çaba sarf edilme-den yarg›land›¤› bir zamanda. Kiflisel olarak beni bu suçlamafazla ilgilendirmiyor. Böylesi birkavramla anlat›lmak istenen dü-flünsel karmafla, bence dahaönemli, çünkü “çamafl›rhane”edebiyata lay›k olan alanlar ne-rede, ne demek oldu¤u anlafl›l-maz flekilde ifade edildi¤i gibi,edebiyat nerede konumlanmal›-d›r? (…)Gariptir, hiçbir hikâyemde ve ro-man›mda bir çamafl›rhaneyi tarifetti¤imi veya ima etti¤imi an›m-sam›yorum. Kendimi, yeni yaza-ca¤›m bir kitapta çamafl›rhanehakk›nda yazmak zorunda hisse-diyorum, ama o zaman olay, Çinveya Orta Do¤u’da geçebilir. An-cak o zaman kar›m›n anlatt›kla-r›ndan ö¤rendi¤im detaylar› kul-lanamam. Çünkü kar›m, büyü-kannesinin yaflad›¤› küçük birflehirde –tesadüfen benim büyü-kannem de o flehirden geliyorduve o nedenle her fleyi en incenoktas›na kadar tarif edebilirim-çamafl›r gününün bir bayram gü-nü gibi geçti¤ini anlat›r. Büyü-

kannelerimizin zaman›nda, o kü-çük flehirde –Düren’de çamafl›rgünü, bir bayram gibi yaflan›r-m›fl. Tepesine kadar pamuklular-la dolu dolalar›n oldu¤u zaman-da, ayda bir defa, da¤lar gibi ça-mafl›r y›kan›rd›, Rur deresinin ça-y›rlar›na gidilir ve at arabalar›n-dan bira f›ç›lar›, ekmek, jambon,salam, küçük tereya¤› kaplar› in-dirilirken, çamafl›r a¤art›l›rm›fl.Çamafl›r y›kayan k›zlara ifltenkaçmaya yatk›n gençler arka-dafll›k ederler, dans edilir, içilir,oyunlar oynan›rm›fl –akflam olun-ca a¤arm›fl çamafl›rlar, boflalanf›ç›lar ve sepetler tekrar at araba-s›na yüklenir ve eve dönülürmüfl.Çamafl›r y›kamak e¤lenceli birolaym›fl ve tüm bunlara bugünekadar de¤inmedi¤im için üzgü-nüm. (…)Fakir insanlar ortam›na gelince,uzun zamandan beri baflka negibi ortamlar oldu¤unu kendimesoruyorum: kibar insanlar ortam›,küçük insanlar ortam› (fakir amauslu der gibi), büyük insanlar or-tam›. Büyük insanlar ortam›na,reklamlar›n kurnazl›¤› nedeniyleel atmaktan kurtuldum: Dünyan›nbüyükleri Rolex marka saat kulla-n›rlar. Onlara ne anlatabilirim ki?Ya küçük insanlar? Ben büyüklü-¤e karfl› körüm, ayn› renk körlü-¤üne benzer bir ortam körlü¤ümvar ve önyarg›s›z olmaya çabagösteririm. Bunu da ço¤unluklayarg›s›zl›kla kar›flt›r›rlar. Büyük-lük, t›pk› ac› ve neflenin sosyalolandan ba¤›ms›z oldu¤u gibi,sosyal alana ba¤l› bir kelime de-¤ildir. Çamafl›rhanelerde de sa-atlerce basit fleyler konuflulur,belki de dünyan›n büyükleri ara-s›nda gerçekten büyük olanlarvard›r, onlara bir flans tan›yal›m.(…)

21

Kronoloji

1952 Heinrich Böll, Köln’dekiKiepenheuer&Witsch Yay›ne-vi’ne geçer.1952’den sonra Böll, çal›fl-malar›nda giderek FederalAlmanya’n›n güncel sorunla-r›na yönelir. Genç Cumhuri-yetin siyasi durumu hakk›ndagörüfl bildirdi¤i denemeleryazar. Devletin yeniden dü-zenlenmesinde temel al›nanahlaki hedefler, giderek yeni-den yap›lanmaya yönelikekonomik, toplumsal ve siya-si kararlar›n arkas›na itilir. 1953 “Ve O Hiçbir fiey De-medi” adl› roman Kiepenheu-er&Witsch’de yay›nlan›r veBöll’ün ilk parasal baflar›s›olur. 1954 “Babas›z Evler” adl› ro-man yay›nlan›r. Aile Köln-Müngersdorf, Belvedere So-kak 35 numaradaki kendi evi-ne tafl›n›r.1955 “ilk Y›llar›n Ekme¤i” (hi-kâye)1957 Baz› parçalar› 1954’tenberi tefrika edilen “‹rlandaGünlü¤ü” kitap olarak ç›kar. 1958 Böll, ilk kez Nobel Ede-biyat Ödülüne aday aday›gösterilir. “Dr. Murke’in Sus-kunluk Külliyat›” yay›nlan›r.1959 Böll, “Saat Dokuz Bu-çukta Bilardo” adl› roman›yay›nlar. Bu romanda Fede-ral Almanya’n›n o günkü hali-ni, Alman tarihinin son elli y›-l›n›n devam› ve sonucu ola-rak göstermeye çal›fl›r. Üçnesil boyunca yaflad›klar› an-lat›lan mimar ailesi Fahmel’inüyeleri bafl kiflileridir. Yazaredebi sembol olarak merha-metsiz gaddarlar› ve ege-menleri tan›mlamada “cam›z”sembolünü, kendi suçlar› ol-mayan, ama sorumsuz dasay›lamayanlar için ise “ku-zu” kullan›r.


Heinrich Böll ve ‹rlanda

1. “Irisches Tagebuch” (‘‹rlanda Günlü¤ü’)’nün bir daktilo sayfas›

2. “Frankfurter Allgemeine” (1955) gazetesindeyay›nlanm›fl halinin üzerinde kitap bask›s› (1957) için yap›lm›fl el yaz›s› düzeltmeler

3. Birinci bas›m›n ön kapa¤›4. ‹rlanda’daki tatil evinin önünde dinlenirken5. Çocuklar› ile sahilde6. “Irisches Tagebuch” (‘‹rlanda Günlü¤ü’)

1961’de yeni kurulan dtv Yay›nevinin ilk kitab› olarak yay›nland›

7. Böll’ün Dugort’daki (Achill Adalar›) çiftlik evi hakk›nda Sunday Press’de 1972’de ç›kan haber

8. Heinrich Böll’ün senaryosuna dayanarak çekilen “Irland und seine Kinder” (“‹rlanda veÇocuklar›’) adl› filmin ilk gösterimi hakk›nda bir televizyon dergisinde ç›kan yaz›

Heinrich Böll ve İrlanda

1

4

7 8

5

6

2

3

“‹rlanda Günlü¤ü”

1957 y›l›nda kitap olarak ç›ksada, baz› bölümleri 1954 y›l›ndanitibaren büyük oranda tefrikaedilmiflti. “‹rlanda Günlü¤ü” bu-gün turistler için “okunmas› zo-runlu” bir kitap haline gelmifltir:Sadece 1991 y›l›na kadar AlmanCep Kitab› Yay›nlar›’ndaki (dtv)cep kitab› bask›s›ndan bir milyonadet sat›ld›.

Heinrich Böll bu bask›n›n önüneflu cümleyi ekledi:

Bu ‹rlanda var: Ancak oraya gi-dip onu bulamayan, yazardantazminat talep etme hakk›nasahip de¤ildir.

Var›fl 1Gemiye bindi¤imde, bir s›n›r›geçti¤imi gördüm, duydum vekoklad›m. ‹ngiltere’nin sevimliyanlar›ndan birisini görmüfltüm:Kent, neredeyse k›rsal – topog-rafik mucize Londra’n›n sadeceyan›ndan geçtim- sonra ‹ngilte-re’nin karanl›k yönlerinden birinigördüm: Liverpool –ama burada,geminin üstünde ‹ngiltere bitmifl-ti: Buras› turbal› toprak kokmaya,ara güverte ve bar’dan Dumal›Ketlik selleri gelmeye ve Avru-pa’n›n sosyal düzeni burada de-¤iflik bir biçim almaya bafllam›fl-t›. Art›k fakirlik sadece “bir ay›p”olmaktan kurtulmakla kalm›yor-du, ayn› zamanda ne onur, ne deay›pt›. Fakirlik, toplumsal özgü-venin momenti olarak, zenginlikgibi anlams›zd›. Pantolonlar›nütü izleri b›çak gibi görünümün-den kurtulmufl ve çengelli i¤ne, oeski keltik-cermen aleti, hakk›n›geri alm›flt›. Terzinin koydu¤udü¤menin nokta gibi durmufl ol-du¤u yere, virgül gibi as›lm›flt›.Dü¤menin engelledi¤i kat yerinido¤açlama iflareti olarak ortayaç›karm›flt›. Onu, fiyat etiketini tu-tan veya pantolon ask›s›n›nuzant›s› bir araç olarak gördüm.Kol dü¤mesi yerine kulland›¤›n›da gördüm. Bir de silah olarak.

Küçük bir o¤lan onu bir adam›npantolonunun popo k›sm›na bat›-r›yordu. Adam hiçbir tepki gös-termeyince önce flafl›rd› sonrada korktu. Sonra yaflay›p yafla-mad›¤›n› anlamak için, iflaretparma¤›yla adama dokundu. Ya-fl›yordu ve gülerek o¤lan›n om-zuna vurdu. Bat› Avrupa’n›n sevilen içece¤içay›n, büyük bardaklarda az pa-raya al›nabildi¤i giflenin önünde-ki kuyruk giderek uzuyordu. ‹r-landal›lar, k›lpay› ‹ngiltere’ninönünde, ellerinde tuttuklar› budünya rekorunu kaybetmemegayreti içindeydiler sanki. ‹rlan-da’da y›lda kifli bafl›na yaklafl›kbefl kilo çay tüketiliyor. Yani kü-çük bir yüzme havuzu dolusuçay, her y›l, her ‹rlandal›n›n bo-¤az›ndan geçmek zorunda. Yavafl yavafl kuyrukta ilerlerken,‹rlandal›lar›n di¤er dünya rekor-lar›n› hat›rlamaya zaman›m oldu.Bu küçük ülke sadece çay içme-de rekor sahibi de¤il. ‹kinci reko-ru genç rahip e¤itiminde (örne-¤in Köln’deki piskoposluk ‹rlan-da’daki küçük bir piskoposluklarekabete girebilmek için, y›ldayaklafl›k bin yeni rahip kutsamakdurumunda kal›rd›.)Üçüncü rekoru ise sinemasever-li¤inde yine ‹ngiltere’nin az önün-de (‹ngiltere ile tüm karfl›tl›klarara¤men ne kadar benzerliklerivar!). Nihayet ilk üçüyle neden-sel bir ba¤lant› içinde olup olma-d›¤›n› söylemeye cesaret ede-medi¤im dördüncü rekor çok an-laml›: ‹rlanda’da dünyan›n en azintihar› oluyor. Henüz, viski ve si-gara içme rekorlar› belirlenmediama bu iki alanda da ‹rlandaaç›k fark at›yor, Bavyera kadaryüzölçümü olan ama Essen veDortmund aras›nda yaflananlar-dan daha az nüfusu olan bu kü-çük ülke.(…)

23

‹rlanda

1954 ve1957 y›llar› aras›ndaher y›l haftalarca, bazen deaylarca ‹rlanda’da kal›r. 1958 : Temmuz/A¤ustos1960 : May›s-Eylül aras›1962 : Haziran-A¤ustos aras›1963 : Nisan-Eylül aras›1965 : Nisan/May›s1966 : Temmuz/A¤ustos1967 : Temmuz-Eylül aras›1971 : A¤ustos/Eylül (Dun

Laoghaire’da yap›lan toplant›da uluslaras› PEN Kulübü baflkanl›¤›na seçilir)

1973 : Kas›m/Aral›k1983 : May›s

Heinrich Böll etüt defterinde(s.49), ‹rlanda’da kald›¤› sü-reler zarf›nda toplam 68 ede-bi çal›flma yapt›¤›n› belirtir.Hikâye türündeki en kapsaml›metin olarak “‹lk Y›llar›n Ek-me¤i” (1955) say›labilir.Heinrich Böll ‹rlanda’ya duy-du¤u özel ilgi kendisinin veAnnemarie’nin, çok say›da ‹r-landa yazar›n›n eserlerinikapsayan çevirmenli¤indeifade bulur. ‹rlanda’ya yak›nl›-¤›n›n en ünlü belgeleri olan“‹rlanda Günlü¤ü” (1955) ve“‹rlanda Çocuklar›” (1961) ad-l› filmin yan› s›ra, ‹rlanda’yabak›fl›n› tamamlayan bir dizielefltiri ve deneme yazar:

Sean O’Casey’in Dünyas›, “BanaK›rm›z› Güller”in ilk oyunu dolay›-s›yla (1957)Synge’nin Yeni Çevirisine Dair,A. Ve H. Böll’ün yeni çevirisi “Play-boy of the Western Word’ün galas›(1960)Synge Üzerine “Gerçek Bir Kahra-man” (1960)Kennedy, ‹rlanda ve Büyük Açl›k,Cecil Woodham-Smith üzerine,“The Great Hunger” (1963)Brendan Behan Anma Yaz›s›(1965)Onüç Y›l Sonra Deneme (1967)-13 sene önce Böll ilk defa ‹rlan-da’dayd›Küfürlerin Vahfli Manzumesi Se-an O’Casey’in otobiyografisi üzeri-ne (1969)Kuzey ‹rlanda ‹le Olan H›rgürünNedenleri Deneme (1970)


Palyaço

1960-1962 y›llar› aras›nda Heinrich Böll, Wernervon Trott zu Solz, Walter Wamach ve HAPGrieshaber ile birlikte “labyrinth” adl› dergiyi ç›kar›r.Dergi alt› say› ç›kt›ktan sonra yay›n güçlükleri vemaddi nedenlerle kapan›r. Derginin yay›n›na sonverilmesi hakk›nda yapt›¤› aç›klamadan sonra, ki buTheseus-Mitinin bir uyarlamas› idi, “Ansichten einesClowns” (Palyaço) adl› roman› yazma fikrinigelifltirmifltir. 1. ‹kinci say›n›n kapa¤›, 2 Aral›k 1960. HAP

Grieshaber, bu kapa¤› Böll’ün “Ein Schluck Erde”(‘Bir Yudum Toprak’) adl› metin tasla¤›n› kullanarak haz›rlam›flt›r.

2. Kitab›n 1963 y›l›ndaki ilk bas›m›n›n kapa¤›3. “labyrinth”in alt›nc› ve son say›s›, Haziran 19624. Roman›n kurgu flemas›. Üzerinde çal›fl›rken

“Augenblicke” (Anlar) bafll›¤›n› kullan›yordu. 5. Heinrich Böll, 1959 y›l›nda Alman Katolik Ruhani

Meclisi’nin en yüksek temsilcisi, Köln Baflpiskoposu Joseph Kardinal Frings ile

6. Vojtech Jansky’nin 1977 y›l›nda çekti¤i filmde Palyaço Hans Schnier rolünü oynayan Helmut Griem ile

Palyaço

1 2 3

4

5 66

“Palyaço”ya Son Söz(1985)

Sonradan do¤anlar –ki bunlar-dan ellili y›llar›n sonunda, altm›fl-l› y›llar›n bafl›nda do¤an, yani bu-gün 25 ve 27 yafllar›nda olangenç Almanlar› anl›yorum- bukadar zarars›z bir kitab›n, o za-manlar neden bu kadar gürültükoparabildi¤ini anlamakta zorlukçekecekler. Bu kitaptan, zaman›-m›zda bir roman›n ne kadar ça-buk tarihsel roman olabilece¤iniö¤renebilirler. Ayn› zamanda –kibu belki romandaki tek “zamanüstünlük” olabilirdi- “birlik” dü-flüncesinin, tüm halk gruplar›ad›na konuflma, karar vermehakk›na sahip olma iddias›ndaoldu¤unu ö¤renebilirler. Buradakonuyu, katolik birliklerin, örgüt-lerin ve yay›n organlar›n›n olduk-ça büyük olan yaklafl›k 26 milyonAlman Katolik kitlesini ne kadartemsil ettikleri sorusudur, eski vebugüne kadar da çözümlenme-mifl bir soru. Kim, kimin ad›na ko-nufluyor, kim kimin için sözcülükyap›yor? Ne de olsa tart›flmal› birkiflilik olan Carl Amery’e roman“çok dindar” gelmiflti, ne de olsaroman›n rahatl›kla anahtar olarakkullan›lmas› mümkün bir çizgisivard›: “Daha onun taraf›ndan ilanedilmeyenler görecekler ve he-nüz alg›lamayanlar anlayacak-lar.” Henüz sak›ncal› say›lmayanküçük bir kitapta, Roma MektubuBölüm 15 sat›r 21’de okunabilir.Yazar ve “kahraman”› tamamenkar›flt›rarak, olabilecek en büyükhata yap›laca¤›na, bu çizgiyleu¤rafl›lamaz m›yd›? (…)

Kitab›mda, yazmaya bafllad›¤›m-da on iki, yay›nland›¤›nda ondört yafl›nda olan, flimdi ise otuzalt› yafl›na gelmifl Federal Al-manya tarihinden birçok fley giz-li.Büyük suçlamalardan bir tanesi,romanda, bir çiftin evli olmadan

birlikte yaflamalar› gerçe¤iydi.Hangi genç bugün bunu anlaya-bilir? (…)

Birkaç y›l sonra, belki flimdi bile,bu roman ironik-hicivsel bir za-man tasla¤› olarak görülebilir,yay›nland›¤› tarihsel an ise, mili-tan-katolik sözcülerin tepkilerinedeniyle ilginç kalacakt›r. (…)

Kilise yanl›s› bir elefltirmen 1963y›l›nda, kitab›m›n lise ö¤rencileri-nin eline geçmesinden endifleduyuyordu. O zaman endifleleni-len, bugün gerçek oldu ve kendikendime, bugün 19-20 yafllar›n-daki liselileri roman›n tarihselli¤i-ni fark etmeleri için, Adenauerdöneminin mentalitesine geridöndürülebilirler mi diye soruyo-rum. 1963 y›l› Kapitülasyon, Vekilve bu kitapla “dönüflüm” y›l› ol-mufl olabilir, Birlik Katolikli¤ine“geri dönüfl” çabalar›n›n tümüyenilgiye u¤rad›: Kimse art›k yir-mi y›l veya bir yüzy›l geriye git-mek istemiyor. O “ortam” içinde-ki roket ç›lg›nl›¤› bile k›r›lmad›.Alman Katolikli¤inden söz edilin-ce, dört kategoriyi birbirindenay›rmak gerekir: örne¤in örgütlüKatolik gençli¤i içinde oldu¤u gi-bi, içten içe çatlamaya bafllayanbirlik Katolikleri ve kilisenin kültü-rel eksikli¤ini çoktan aflan Katolikteoloji.

25

Palyaço (1963)

Rolf Hochhuth’un tiyatro oyu-nu “Vekil” (1962), CarlAmery’nin Federal Alman-ya’da savafl sonras› Katolikli-¤in özeti olan “Kapitülasyon”ve Böll’ün “Palyaço” adl› ro-man›yla, elefltirel ayd›nlarla,Katolik Kilisesi aras›ndaki ça-t›flma doru¤a do¤ru t›rman›r.Bu yay›nlara gönderme ya-parak, Alman piskoposlar› birbeyanname yay›nlarlar; kato-lik edebiyatç›lar ve yay›nc›lar“y›k›c› elefltirellik”, “kendileri-ne has bir kötümserlik e¤ili-mi” ile suçlarlar.

“Palyaço” ile ilgili tarihler:

1965Premio d’lsola d’Elba.

1968Moskova Mossowjet Tiyatro-su’nda Rusça tiyatro uyarla-mas›n›n galas›. Oyun seksen-li y›llara kadar repertuardakal›r.

1970Düsseldorf Tiyatrosu’nda Al-manca tiyatro versiyonunungalas›.

1976Vojtech Jasny taraf›ndan film-lefltirilir. Heinrich Böll senaryoçal›flmalar›na kat›l›r. Baflroloyuncular›: Helmut Griem,Hana Schygulla. San Sebas-tian Film Festivalinde FilmElefltirmenleri Ödülünü al›r.

1981Cep kitab› olarak bask›s›n›nbir milyon sat›fl yapmas›ndandolay›, Alman Cep Kitaplar›Yay›nevi’nin (dtv) Alt›n CepKitap Ödülü.


Altm›fll› Y›llar›n Çal›flmalar›

1. Heinrich Böll, Theodor W. Adorno ve Suhrkamp Yay›nlar›. Sahibi Siegfried Unseld ile 1968 y›l›nda ç›kar›lan ola¤anüstü hal yasalar›na karfl› bir protesto toplant›s›nda

2. René ve Heinrich Böll 21 A¤ustos 1968’de Prag’da Wenzels Meydad›nda. Ayn› gün Çekoslavakya di¤er Varflova Pakt› ülkeleri taraf›ndan iflgal edilir. –sosyalist Çekoslavakya’da ‘Prag Bahar›’ diye adland›r›lan reform çabalar›n›n sonu gelmifltir.

3. “Engel” (‘Melek’) adl› fliirini Heinrich Böll 1967’de Viktor Hermanns takma ad›yla yay›nlam›flt›. Bu ad babas›n›n ad› ve annesinin k›zl›k soyad›n›n birleflimiydi.

4. 7, Kiepenheuer & Witsch Yay›nevi’nin en çok satan yazar› Heinrich Böll için altm›fll› y›llarda yay›nlad›¤› reklam broflürleri

Altmışlı Yılların Çalışmaları

1

4

5

6

7

3

2

Kronoloji 1960-1969

Altm›fll› y›llar›n bafllar›nda, Böllçal›flmalar›nda, Konrad Adenau-er’in CDU’suna (Hristiyan De-mokrat Birlik) çok fazla yak›nl›klasuçlad›¤›, Almanya’daki KatolikKilisesi’nin durumunu giderek ar-tan oranda tart›flmaya bafllar.

1960 Düsseldorf’da Nazi Rejimitaraf›ndan Kovuflturmaya U¤ra-yanlar Birli¤i’nin kuruluflununonuncu y›l› dolay›s›yla düzenle-nen törende kutlama konuflmas›.Köln-Müngersdorf’da babas›n›nölümü.

1961 Köln’deki yay›nevi Kiepen-heuer & Witsch’in de katk›lar›yla,yeni kurulan Alman Cep Kitab›Yay›nevi (dtv) ilk kitap olarakBöll’ün “‹rlanda Günlü¤ü” kitab›n›yay›nlar. Böll, resmi konuk olarak ailesiyleRoma’daki Villa Massimo’da kal›r. 13 A¤ustos’da Berlin Duvar›’n›ninfla edilmesinden sonra, kamu-oyunda yazarlar›n “ulusun vicda-n›” olarak tav›r almalar›yla ilgilisert tart›flmalar bafllar. “Hikâyeler, Radyo Oyunlar›, Ma-kaleler” ad› alt›nda bir kitab› ç›-kar. Böll’ün senaryosundan yolaç›k›larak, “‹rlanda ve Çocuklar›”adl› belgesel film çekilir. “Der Spiegel” 6 Aral›k say›s›n›nkapak konusunu, yazar HeinrichBöll’e ay›r›r. “Bir Yudum Toprak” isimli tiyatrooyununun Düsseldorf’daki galas›çeliflkili yorumlarla karfl›lan›r.

1962 “Savafl Ç›kt›¤›nda” ve “Sa-vafl Bitince” isimli iki hikâyesi özelbask›lar halinde sunulur.

1963 “Palyaço” adl› roman› ya-y›nlan›r.

1964 “Ordudan Uzakl›k” bafll›kl›hikâye yay›nlan›r. Burada Böllotobiyografik olarak yaflad›klar›n-dan ç›kard› sonuçlar› ifller.

1966 “Bir ‹fl Gezisinin Sonu”ad›ndaki kapsaml› hikâye Kie-penheuer & Witsch’de yay›nlan›r.Wuppertal Tiyatrosu’nun aç›l›fl›n-da Böll, “Sanat›n Özgürlü¤ü”ad›ndaki ünlü konuflmas›n› yapar– burada sanat ve sanatç›n›ndevlet ve toplumla iliflkisi ele al›-n›r.

1967 “Makaleler, Elefltiriler, Ko-nuflmalar” bafll›kl› kitap yay›nla-n›r. Böll a¤›r bir sar›l›k ve flekerhastal›¤›na yakalan›r ve aylarcayatmak zorunda kal›r.

1968 May›s’da yaklafl›k 70.000göstericinin Ola¤anüstü Hal Ya-saklar›n›n kabul edilmesini engel-lemek için Bonn’a yapt›klar› yürü-yüfl. Hofgarten’da Böll’de gösteri-cilere bir konuflma yapar. Çekoslavakya Yazarlar Birli¤inin,Heinrich Böll, Louis Aragon veJean-Paul Sartre’a daveti. Bölldavete A¤ustosta karfl›l›k verir vedi¤er Do¤u Bloku ülkelerinin Çe-koslavakya’y› iflgaline tan›k olur.‹flgal, Alexander Dubcek hükü-metinin demokratikleflme çabas›olan “Prag Bahar›n›n” sona erme-si anlam›n› tafl›r. “Spiegel”deBöll’ün olayla ilgili gözlemi yay›n-lan›r – “Tank Kafka’y› hedefledi”.Çekoslavakya’daki olaylar›n so-nucu olarak Köln’de, siyasi geceduas› biçiminde dünyadaki bas-k›ya dikkatleri çekmeyi isteyen,ökumenlik bir çevre oluflur (Do-rothee Sölle, Fulbert Steffensky,Vilma Sturm, Heinrich Böll vb.)Köln Edebiyat Ödülünü alan Jür-gen Becker için Köln-Gürze-nich’de düzenlenen ödül törenin-de onu öven bir konuflma yapar.Düren yak›nlar›ndaki küçük birköy olan Langenbroich’da eskibir k›r evi sat›n al›r.

1969 Alman Yazarlar Birli¤i’nin(VS) Köln Gürzenich’de yap›lankurulufl toplant›s›nda Böll “Müte-vaz›l›¤›n Sonu” konuflmas›n› ya-par.

Böll, Federal Anayasa Mahkeme-si’nin, kilise vergisinin devlet tara-f›ndan al›nmas›n›n Anayasaylaba¤dafl›p ba¤daflmad›¤›na dairbir karar almas›na kadar, kilisevergisi vermemek için direnir.Böll ve Köln-Niehl’deki St. Chris-topherus Kilisesi’nin papaz› Hein-rich Kurscheid aras›nda, Köl-nisch Rundschau gazetesindeDefregger “olay›” hakk›nda aç›ktart›flma bafllar. Mattihias Defreg-ger, o dönemde Münih’te pisko-postu. Defregger’in Haziran1944’te ‹talya’n›n Abruz bölgesin-deki bir köyde, esirlerin kurflunadizilmesi emrini verdi¤i ortaya ç›-kar. Defregger, Böll ve di¤erleri-nin gözünde bir savafl suçlusuolarak görülürken, örne¤in Kardi-nal Döpfner “a¤›r vicdani bask›alt›nda al›nan” bir insan›n vermekzorunda oldu¤u bir “karardan”söz eder. Aile, Köln Ebert Meydan› yak›n›n-daki Hülchrather Sokak’ta 7 nu-maral› eve tafl›n›r.

1969 y›l›nda SPD (Almanya Sos-yal Demokrat Partisi) ve F.D.P.(Hür Demokrat Parti) aras›ndayap›lan sosyal-liberal koalisyo-nun bafllamas›yla, Böll özellikledo¤u politikas› aç›s›ndan, a¤›rl›k-la ahlaki temellere dayanan birpolitika bekler. Bu nedenle1972’deki seçim kampanyas›ndaSPD için çal›flmalar yapar. Fede-ral Almanya’daki iç politik durum,geliflen terörizm ve devletin bunatepkisiyle giderek gerginleflir:Böll ve baflka ayd›nlar, muhalefe-tin (CDU/CSU) büyük bölümü veona yak›n bas›n organlar› taraf›n-dan “terörizmin ak›l hocalar›” ilanedilir. Federal Almanya’da sözdegüvenlik tedbirleri al›n›r.

27

Heinrich ve AnnemarieBöll’ün Çevirmenlikleri

Annemarie ve Heinrich Böll, yüz-den fazla roman, hikâye, k›sa hi-kâye, tiyatro uoyunu, çocuk kitab›ve belgesel çevirdiler. Bu konu-ya, Heinrich Böll yay›nc›s› J.C.Witsch’e yazd›¤› bir mektubundade¤inir. Witsch, yazar›na çeviriiflleriyle bo¤ulmamas› için ikazdabulunmufltur. 30.6.56’da Böll ya-n›t verir: “Çeviri ifline gelince san›r›m yan›-l›yorsun, çok severek yap›yorum.Çok muhteflem bir üslup çal›flma-s› ve baflka bir yazar›n resimlerve düflünceler dünyas›na girmek,güzel bir ifl. Bu insan›n kendi ifliniengellemiyor. Sadece nicelik ola-rak korkunç bir ifl, ama gerçek fluki, iflin % 90’› tek bafl›na kar›m ta-raf›ndan yap›l›yor.”

Yazarlar›n alfabetik s›ralamas›yla çevirilerinden bir seçki

Arcand, Bernhard- God is an American

Kolombiya’daki Cuiva K›z›lderililerin ZorDurumu (1980)

Behan, Brendan- The Quare Fellow. A Comedy-Drama

(1956)Yar›n Sabah›n Adam› (1958/59)

- The Hostage (1958)Rehine (1958/59)

- The Scarperer (1964)Der Spanner (1966)

- Confessions of an Irish Rebel (1965)‹rlandal› Direniflçinin ‹tiraflar› (1978)

Cicellis, Kay- No Name in the Street (1952)

‹nsanlar›n ‹smi Yok (1953)- Death of a Town (1954)

Bir fiehrin Ölümü (1956)

Cooper, Susan- Over Sea, Under Stone (1965)

Dalga Gelmeden Önce (1984)- The Dark is Rising (1975)

K›fl Günefli Dönümü (1977)

Dickens, Charles- Memoirs of Joseph Grimaldi (1838)

Joseph Grimaldi’nin An›lar› (1983)

Dillon, Eilis- The Coriander (1963)

Büyük John’un Adas› (1966)- The Island of Horses (1956)

Atlar›n Adas› (1964)- The Seals (1968)

Fok Bal›klar› SOS (1970)

D’ Ans, Andre-Marcel- Encounter in Peru

Peru’ da Karfl›laflma (1980)

Fatio, Louise- The Happy Lion’s Treasure (1971)

Mutlu Aslan›n S›rr› (1971)

Findley, Timothy- The Wars (1977)

Savafl ve Kurba¤a (1978)

Gillespie, Elgy- Irlanda (1982)

Hahn, Robert A.- Missionaries and Frontiersmen as

Agents of Social ChanceSosyal De¤iflim Yol Aç›c›lar› OlarakMisyonerler ve Öncüler (1980)

Henry, O. (William S. Porter)- Hostages to Momus (1908)

Momus’un Rehineleri (1974)- The Rose of Dixie (1909)

Dixie’nin Gülü (1974)- The Man Higher Up (1908)

Üstümdeki Adam (1974)- A Sacrifice Hit (1910)

Hor Görülen Kurban (1970)- A Fog in Santone (1912)

Santone’da Sis (1974)

Horgan, Paul- The Devil in the Desert (1954)

Çöl’de fieytan (1958)- The Saintmaker’s Christmas Eve (1955)

San Christoba’da Noel Gecesi (1956)

Hvalkof, Soeren, ve Aaby, Peter - “No Tobacco, No Hallelujah” (1980)

Judson, William- Cold River

So¤uk Nehir’in Kenar›ndaki Ormanlarda(1976)

Kerr, Judith- When Hitler Stole Pink Rabbit (1971)

Hitler Pembe Tavflan› Çald›¤›nda (1973)- The Other Way Round (1975)

Bar›fl›n Gelmesini Beklemek (1975)- A Small Person Far Away (1978)

Bir Çeflit Aile Toplant›s› (1979)

Levine, Norman- From a Seaside Town (1970)

Deniz Kenar›ndaki fiehir (1973)

Malamud, Bernard- The Assistant (1957)

Yard›mc› (1960)- Talking Horse (1973)

Konuflan At (1977)- The Jewbird (1963)

Yahudi Kuflu (1971)

Mandela, Zindzi ve Magubane, Peter- Black as I am (1978 / 1981)

Benim Gibi Siyah. Soweto’dan fiiirler ve Foto¤raflar (1982)

Moody, Anne- Coming of Age in Mississippi (1968)

Mississippi’de Uyan›fl (1970)

Naidoo, Indres ve Sachs, Albie- Island in Chains (1982)

Zincirlenmifl Ada. Güney Afrika’dan Rahor (1984)

O’ Brien, Flann- The Hard Life (1961)

Zor Yaflam (1966)

O’ Crohan, Tomas- The Islandman (1929)

Sandallar Art›k Denize Aç›lm›yor. Bir ‹rlandal› Bal›kç›n›n ‹zlenimleri (1960)

Plunkett, James - Strumpet City (1969)

Baz›lar› Lanetli (1972)

Salinger, Jerome David- The Catcher in the Rye (1951)

Çeviri yay›n tarihi 1951- Raise High the Roof Beam, Carpenters.

And Seymouur, an Introduction (1963)Çeviri yay›n tarihi 1965

Shaw, Bernard- Caesar and Cleopatra (1898)

Sezar ve Kleopatra (1965)- Man and Superman (1903)

Çeviri yay›n tarihi 1972- The Apple Cart. A Political Extravaganza

(1930)Çeviri yay›n tarihi 1973

Synge, John, M.- The Playboy of the Western World

(1907)Gerçek Bir Kahraman (1960)

Trezise, Percy ve Roughsey, Dick - Turramuli the Giant Quinkin

Çeviri yay›n tarihi 1990

Weesner, Theodore- The Car Thief (1972)

Araba H›rs›z› (1974)

White, Patrick - The Tree of Man (1955)

Çeviri yay›n tarihi 1957

Wilsin, David Henry - Theo Coachman Rat (1984)

Aflmad›. Bir Masal (1985)

29


Ödüller ve Onur Ödülleri


1. René-Schickele Ödülü 1952. Jüriyi Thomas Mann, Hermann Ketsen ve Robert

Neumannn oluflturuyordu.

2. Alman Elefltirmenler Birli¤i’nin Edebiyat Ödülü Belgesi, Berlin 1953.

3. Frans›z Yay›nc›lar’›n “Haus Ohne Hüter” (Babas›z Evler)’e verdi¤i En ‹yi Yabanc›

Roman Ödülü hakk›nda haber, 1955.

4. Heinrich Böll 1960’da Berlin’de.

5. Ellili y›llar›n ortas›nda o¤ullar› René ve Vincent ve bir arkadafl› ile

6. Wuppertal flehrinin 1958 y›l› Eduard-von-der-Heydt Ödülü Belgesi ve ödül

töreni hakk›nda bir gazete haberi.

7. Heinrich Böll 1961 y›l›nda Köln fiehri Edebiyat Ödülü’nü (1959 y›l› için) al›yor.

8. Belediye Baflkan› Theo Burauen (solda) ve Belediye Yöneticisi Max Adenauer

(sa¤da) 1961 y›l›nda Köln fiehri Edebiyat Ödülü alan Anette Kolb ve Heinrich

Böll ile.

1

3

5

4

6

2

7

8

Özgürlü¤ün S›¤›na¤› Olarak Dil

24.1.1959’da Wuppertal kentininkendisine verdi¤i Eduard-von-der-Heyt Ödülü’nün kabulündeyapt›¤› konuflma.

Wuppertal Belediyesi taraf›ndan,bugün bana verilen bu onur,onurland›r›lan ilgili kifliyi, onurunona uygun olup olmad›¤›na kararverecek yegane mercinin karfl›-s›na, yani vicdan›n karfl›s›na ç›-kar›yor. fiimdi lütfen burada ken-dimi teflhir edece¤im endiflesinekap›lmay›n. Belki bunun için art›kyeterince genç veya yeterinceyafll› de¤ilim. Mütevaz› olarak al-g›lanmak, beni mahcup ederdi;çünkü mütevaz› de¤ilim. Her in-san gibi, takdir edilmek beni sa-dece sevindirmekle kalmaz, ayn›zamanda güç de verir. Ve böyle-si bir onurland›rman›n sadecegörece olarak hak edilece¤inisöylüyorsam, bir fley daha ekle-meliyim: ne olursa olsun göreceolurdu, sanat›n do¤as›nda hepdeney aflamas›nda kalmak oldu-¤u için, görece olmak zorunda-d›r. Mutlaka baz› fleyler ö¤renilir,yazar sonuç olarak kendisindeve kendisiyle ö¤renir, ama iflte“bir fleyler ö¤renebildi¤ine” dairkesin düflünce, her sanatç›n›nonaylayabilece¤i flu izlenimigüçlendiriyor: ‹nsan sadece za-naat› ö¤reniyor, böylece bir fle-kilde kendisine yaklafl›yor ve us-ta titri gibi bir fleyler kazan›yor.Ama her sanatç› ayn› zamandabilir ki, hiçbir zaman bafltan bile-rek usta bir eser yarat›lamaz.Hiçbir fley bizlere sanat›n ne ol-du¤unu, usta titri tafl›m›fl olan vehalen tafl›yanlar›n baflar›s›z eser-lerinden daha iyi anlatamaz. Herfley hep k›l pay› olur ve k›l›n nekadar az eni oldu¤unu biliyoruz,dar bir temel. Ve bugün bana su-nulan onur, sanat›mla ilgili oldu-¤u oranda, böyle dar bir temeleoturuyor. Kelimelerle coflkulu biriliflki kuranlar – ki ben öyle yap›-yorum-, bu iliflkiyi ne kadar uzun

bir zaman sürdürürlerse, giderekdaha düflünceli olurlar. Çünküdünyam›zda, kelimelerin ne den-li parçalanm›fl olduklar›n› alg›la-maktan hiçbir fley onlar› kurtara-maz. ‹fade edildi¤i veya yaz›ld›¤›saniyede, kelimeler onu ifadeeden ve yazana tüm a¤›rl›¤›n›nadiren tafl›yabilece¤i bir sorum-luluk yüklerler. Ekmek kelimesiniyazan veya ifade eden, onunlanelere yol açt›¤›n› bilmez. Bu ke-lime u¤runa savafllar yap›ld›, ci-nayetler iflleniyor. ‹nan›lmaz birmiras tafl›yor bu kelime ve onuyazan, kelimenin hangi miras› ta-fl›d›¤›n› ve hangi de¤iflimlere ge-be oldu¤unu bilmeli. Her kelime-nin arkas›nda yatan bu miras›nbilincinde olarak, zenginli¤imizinkatalo¤u olan sözcüklerimizi eleal›p inceledi¤imizde, her kelime-nin arkas›nda bir dünyan›n sakl›oldu¤unu görürüz. Gazete habe-ri yazan ve kâ¤›da fliir aktaranlargibi, kelimelerle u¤raflan kifli,dünyalar› harekete geçirdi¤ini,parçalanm›fl varl›klar› ortaya sal-d›¤›n› bilmek zorundad›r. Biriniteselli edebilecek olan kelime,di¤erini ölesiye yaralayabilir. Düflüncenin tehlike olarak görül-dü¤ü yerlerde, ilk önce kitaplar›nyasaklanmas›, gazete ve dergi-lerin, radyo haberlerinin sert birsansüre tabi tutulmas› bir rast-land› de¤il. ‹ki sat›r aras›nda,matbaac›n›n o ufak beyaz fleri-dinde, dünyalar› havaya uçur-maya yetecek kadar dinamit yo-¤unlaflt›r›labilir. Terörün egemenoldu¤u her devlette, kelimeden,silahl› direnifle oranla çok dahafazla korkulmaktad›r ve genellik-le ikincisi birincisinin sonucudur.Dil, özgürlü¤ün son s›¤›na¤› ola-bilir. Bir söyleflinin, gizlice aktar›-lan bir fliirin, her devrimde, dire-nenlerin talep etti¤i ekmektendaha de¤erli olabilece¤ini biliyo-ruz.(…)

31

Ödüller ve Onur Ödülleri I

1951 Grup 47’nin ödülü (“GünahKeçileri” için)

1952Rene-Schickele Onur Ödülü(“Ademo¤lu Neredeydin?”için)

1953Güney Almanya Radyosu’nunhikâye ödülü: Alman Elefltir-menler Birli¤i’nin edebiyatödülü; Alman Sanayisi Fede-ral Birli¤i kültür grubununonur ödülü; Alman Dil ve Ede-biyat Akademisine üyelik

1955Premio d’lsola d’Elba (“Palya-ço” için); Alman ÇevirmenlerBirli¤ine onursal üyelik

1958Wuppertal fiehri Eduard-von-der-Heydt-Ödülü; BavyeryaGüzel Sanat AkademisininOnursal Hediyesi

1959Kuzey Ren WestfalyaEyaletinin Büyük SanatÖdülü; Köln fiehrininEdebiyat Ödülü; BilimAkademisinin Üyesi, Mainz

1960Charles-Veillon-Ödülü („SaatDokuz Buçukda Bilardo”kitab› için)

1965Premio d’Isola d’Elba(„Palyaço” için); AlmanÇevirmenler Birli¤ine onursalüyelik

1966Premio Calabria

1967Alman Dil ve fiiir Akademisi-nin Georg-Büchner Ödülü;Alecko gülmece k›sa hikâye-leri uluslar aras› yar›flmas›ndabirincilik ödülü

Uluslararası Yankılar

“Bu kitab›n konusu beni çok uzun zamand›r mefl-

gul ediyordu, belki de önceki roman ve hikâyeleri-

min ço¤unu yazarken kafam›n içinde vard›. K›rkl›

yafllar›n›n sonuna varm›fl bir Alman kad›n›n 1922-

1970 y›llar› aras›nda yaflad›klar›n› anlatmaya ve

yazmaya çal›flt›m, bu tarihin yükünü tafl›yan ve

üzerinde hisseden bir kad›n bu.!

33

Heinrich Böll’ün Bir Ça¤›Tasviri

“Foto¤rafta Kad›n da Var” adl› ro-man›n 28 Temmuz 1971’deFrankfurter Allgemeine Zei-tung’da yay›nlanan tefrikas›na,Karl Korn’un girifl yaz›s›ndan birbölüm.

fiimdi elli dört yafl›nda olan Böll,Alman ça¤dafl edebiyat›n›n uf-kunda, en fazla süreklilik arzedenyazard›r. Sanat›n sonuna dair ya-p›lan tüm pek ak›ll› ama karanl›kveya sinik öngörülere karfl›, ede-biyat alan›ndaki canl› kan›tt›r o.Onun hafif sembolik realizmi vememleketi Köln üzerine ve Hitlerdönemi, öncesi ve sonras›ndakifelaketlerle dolu zamana dair sü-rekli yeni, flafl›rt›c› yaklafl›mlar su-nan inan›lmaz üreticili¤i, ayn› za-manda, bugün sanat› bilgisayarlayapmak isteyen her fleyin karfl›-s›nda, bir karfl› kutuptur. (…)

Bazen önyarg›yla söylendi¤i gibi,Böll çamafl›rhane kokular›n›n flai-ri olsayd›, o zaman ad›n›n, y›llar-dan beri Nobel Edebiyat Ödülüadaylar›n›n aras›nda yer almas›n›sa¤layan konumu ve onun bu ül-kede olmas›n›n uyand›rd›¤› onur-land›r›c› rahats›zl›k, bir bilmeceveya yan›ld› olurdu. Edebi biçimtart›flmalar›ndan, özellikle yarat›-c›l›¤› rasyonellefltirmeye yönelikçabalardan, zanaatç› bir do¤ayasahip Böll olan hep uzak kalm›fl-t›r. Son büyük kitab›n›n da göste-rece¤i gibi, o biçimsel aç›dan dason derece entelektüel bir yazar-d›r. “Foto¤rafta Kad›n da Var” bü-yük bir sürpriz. Son kitaplar› “Pal-yaço” ve “Bir ‹flgezisi’nin Sonu”zaman zaman zoraki kaprisli ve-ya oyunbaz özellikler tafl›rken,yeni roman, tüm önceki yaz›nsaleserleri tekrar ele alan ve bir ba-samak daha yükse¤e tafl›yan birbüyük at›l›m belki de Böll’ün enönemli kitab›. Kendi flehrinin vemetropolün semalar›nda, Böll bir

kez daha tarihin yay›n› gererek,Wilhelm döneminin sonlar›ndanWeimar Cumhuriyeti’nin son y›lla-r›n›n izleri üzerinden, on iki y›la vesavafla, oradan savafl sonras›n›nfantastik gerçeküstücülü¤ündengünümüzün jetler ça¤›na gelir-ken, ayn› zamanda iki bin y›ll›kKöln kent tarihinin olas› sonuna,hicivli tarzda bir ›fl›k tutuyor. Ro-man›n tam anlam›yla bir kad›nkahraman› veya daha iyi ifadeedilecek olursa, merkezi bir figü-rü var. Ad› Leni, kapsaml›, zevklibir biçimde komplike, 48 yafl›n-da. En altta yaflayanlar›n ölçüle-riyle bak›ld›¤›nda, fiziki avantajla-r›ndan anlafl›laca¤› gibi y›llar ön-ceki sa¤l›k dolu diflili¤inin izlerinitafl›yor. ‹ronik tarzda, yüzy›l›n ba-fl›nda kullan›lan “han›m” kavra-m›yla tan›mlanan Leni’nin etraf›n-da, Böll gene ironik tarzda toplu-mu yukar›dan afla¤›ya ve afla¤›-dan yukar›ya tarayan bir grupresmini buluflturuyor. (…)

Gerçeklerden ve yans›malardanoluflan ola¤anüstü bir çal›flma,son derece ince, ad›m ad›m iler-leyen bir belgeselle ortaya koyu-luyor. Böll”ün alayc› bir tav›rla“yaz.” K›saltmas›yla romana katt›-¤› “yazar”, gazetecilere has arafl-t›rma yöntemleriyle, ayr›ca psiko-loji, sosyoloji, mekân ve tarih bil-gisiyle daha da önemlisi arkaplanda yatanlara, ön planda yeralanlara ve karanl›klarla sakl›olanlara yönelik araflt›rmac› zeka-s›yla ifle bafll›yor. Okuyucu, ro-man› eylem halinde yafl›yor. Ora-da bilgi al›nacak kifliler zorluklaaran›yor ve sorgulan›yor, geri ka-lan belgeler di¤erleriyle ba¤lan-d›r›l›yor, planlan›yor, tart›l›yor. Buroman ayn› zamanda yazar›naraç gereçlerini de ortaya koyu-yor. Baflka bir aç›dan da yeni birBöll’le tan›fl›l›yor, yüksek düzey-de epik, alayc› bir Böll’le. Canlan-d›rma yönteminin mesafeli ifllevi-ni kullanan yazar, “yaz.”›n dikkatçekmeden söze kar›flabildi¤i her

yerde, polisiye dosyalar›n tats›z-l›k tehlikesini alayla yok ediyor.(…)Bir belgesel oluflturulmas› yönte-mi, heyecan› kesinlikle azaltm›-yor, daha yüksek düzeydekizevklere uygun biçimde yükselti-yor. Okuyucu, ortak yazar, iz sü-rücüsü haline geliyor, yorumla-malara kat›l›yor ve hatta “yaz.”la,asl›nda üslup kopukluklar› yara-tabilecek “gag”lerin tad›na var›-yor. Gruyten’lerinin yaflam hikâ-yelerini o ça¤da ve ça¤larda,olanlarla ba¤›tland›rmak içinBöll’ün akl›na nelerin geldi¤ini ka-rakterize etmek için harc›alem birtan›mak olsa müthifl demektenbaflka çare yok. Öyle görünüyorki, bu romanc›n›n epik hazinesibitmez tükenmez. (…)

Dört yüz sayfal›k roman›n ayr›nt›l›analizini, edebi elefltiriye b›rak-mak gerek. Sanat de¤eri yüksekbir kompozisyon sistemi. ‹pleriustaca elde tutma tarz›, konununyans›ma yoluyla s›k s›k kopuklu-¤a u¤rat›lmas›, ince dokunmuflsembolik ba¤›nt›lar, harikalardünyas›n›n doygun flehvetle içi-çeli¤i, duygunun entelektüelli¤ive safl›¤›, temelde iyi insan vegerçekli¤i hakk›ndaki fliirsel viz-yon bizlere olgun bir usta eserisundu.


Fota¤rafta Kad›n da Var

1. Çin “Laini he tamen” 19812. Danimarka “Gruppebilede med dame”, 19723. Finlandiya: “Nainen ryhmäkuvassa”, 19724. Fransa: “Portrait de groupe avec dame”, 19735. Yunanistan: “Omadikp portraito me mia kyria”, 19736. ‹ngiltere ve ABD: “Group Portrait with Lady”, 19737. ‹srail: “Tmuna Kvutstit im Gveret”, 19738. ‹talya: “Foto di Gruppo con Signora”, 19729. Japonya: “Onna no iri gunzo”, 197710. Yugoslavya (S›rp-H›rvatça): “Grupna Slika S Damom”,

197311. Yugoslavya (Slovence): “Skupinski Slika Z Gospo”, 197312. Hollanda: “Groepsfoto met dame”, 197213. Norveç: “Gruppebilde med dame”, 197214. Polonya: “Portret Grupowy z Dama”, 199315. Portekiz: “Retrato de Grupo com Senhora”, 197316. Romanya: “Fotografie de grup cu Doamná”, 198817. ‹sveç: “Grupporträtt med dam”, 197318. Sovyetler Birli¤i (Letçe): “Grupas Portrets ar damu”, 198419. Sovyetler Birli¤i (Rusça): “Gruppovoj portret s damoj”,

“Novyi mir” dergisinde (Nr. 2-Nr.6) yay›nlanm›flt›r, 197320. ‹spanya: “Retrato de grupo con señora”, 197221. Güney Kore: “Yeoingwa gunsang budaewaeui geori”,

197822. Çekoslavakya (Slovakça): “Skupinovy portrét s dámou”,

198923. Türkiye: “Foto¤rafta kad›n da var”, 197324. Macaristan: “Csoportkép hölggyel”, 1973

1 3 4

9876

11 12 13 14 15

20191816

21 22 2423

17

10

52

35

“Foto¤rafta Kad›n da Var”roman›n›n çevirileri

ABD“Group Portrait with Lady” (çevi-ren Leila Vennewitz), New York:McGraw Hill, 1973

Çekoslavakya (Slovakça)“Skupinovy portret s damou” (çe-viren Maria Horathova), Bratislava:Spolocnost Priatelov KrasnychKnih, 1989

Çin“Leini he tamen” (çeviren PanZeiping/Yang Shouguo), fiang-hay: Shangai yiwen chubanche,1981

Danimarka“Gruppebillede med dame (çevi-ren Leif G. Berthelsen), Kopen-hang: Gyldendal, 1972

Finlandiya“Nainen ryhmäkuvassa” (çevirenKai Kaila), Helsinki: Otava, 1972

Fransa“Portrait de groupe avec dame”(çeviren S. Ve G. De Lalene), Pa-ris: Editions du Seuil, 1973

Güney Kore“Yeoingwa gunsang budaewaeuigeori” (çeviren Inkil An), Seul:Samseong Publ., 1978

Hollanda“Groepsfoto met dame” (çevirenMargarethan Ferguson), Amster-dam/Brüksel: Elsevier, 1972

‹spanya“Retrato de grupo con senora”(çeviren Jacobo Munoz), Barse-lona: Noguer, 1972

‹srail“Tmuna Kyutstit im Gveret” (çevi-ren Chaim Isaak) Tel Aviv: Mach-barot Lesifrut, 1973

‹sveç“Grupporträtt med dam” (çevirenEva Liljegren), Stokholm: Bonni-ers, 1973

‹talya“Foto di Gruppo con Signora”(çeviren Alighiero Chiusano), To-rino: Einaudi, 1972

Japonya“Onna no iri gunzo” (çevirenOzaki Hirotsugu), Tokyo: Haya-kawa Publishing, 1977

Macaristan“Csoportkep hölggyel” (çevirenAbrus Bor), Budapeflte: Magve-tö, 1973

Norveç“Gruppebilde med dame” (çevi-ren Unn Bendeke Kielland), Oslo:Gyldendahl Norsk Forlag, 1972

Polonya“Portret Grupowy z Dama” (çevi-ren Ryszard Wojnakowski), Var-flova: Czytelnik, 1993

Portekiz“Retrato de Grupo com Senhora”(çeviren Maria A.S Melo), Lizbon:Publicacoes Dom Quixote, 1973

Romanya“Fotografie de grup cu Doamna”(çeviren Petru Forna), Bükrefl:Dacia, 1988

Sovyetler Birli¤i (Letonca)“Grupas Portrets ar Damu” (çevi-ren Helma Lapina, Riga: Liesma,1984

Sovyetler Birli¤i (Rusça)“Gruppovoj portret s damoj” (çe-viren L. Cernaja), 1973 y›l›nda“Novyi mir” dergisinde yay›nlan-d›: Nr.2, sayfa 87-119; Nr.3, say-fa 121-182; Nr.4, sayfa 132-172;Nr.5, sayfa 187-227; Nr.6, sayfa154-210

Türkiye“Foto¤rafta kad›n da var” (çevi-ren Sezer Duru), Ankara: E Yay›n-lar›, 1973

Yugoslavya (S›rp-H›rvatça)“Grupna Slika S Damom” (çevi-ren Zlatko Gorjan), Zagreb: Zora,1973

Yugoslavya (Slovence)“Skupinski Slika Z Gospo” (çevi-ren Drago Grah), Lübilyana: Mia-dinska Knijiga, 1973

Yunanistan“Omadikp portraito me mia kyria”(çeviren Giannes Lampsas), Ati-na: Zabranos, 1972

Alarm ver!Ulrich Sonnemann için

Alarm verArkadafllar›n› topla,S›rtlanlar uludu¤unda,Çakal seni çembere ald›¤›nda,Ya da Ev köpekleri havlad›¤›nda de¤il.Boyunduruk alt›ndaki öküz yanl›fl ad›m Att›¤›nda

Ya daDönme dolaba koflulu eflek tökezledi¤indede¤il.Alarm verArkadafllar›n› toplaTavflanlar diflleri biledi¤indeVe haber verdi¤inde kana susam›fll›klar›n›Serçeler pike uçupDal›fl yapt›¤›nda Ve gagalar›n› saplad›¤›ndaAlarm ver

(1972)

37


‹çim ürpererek benden önce burada durmufl olan Alman meslek-tafllar›m› düflünüyorum, “asl›nda” diye kelimelefltirebilece¤im ozor, belal› boyutta düflünürsek “Alman” olmamas› gereken mefllek-tafllar›m›. Mesela Nelly Sachs’›, Selma Lagerlöf taraf›ndan ölümdenson anda kurtar›lan Nelly Sachs’›. Thomas Mann’›, Almanya’dankovulmufl ve vatandafll›ktan at›lm›flt›. Hermann Hesse’yi, ki “asl›n-da” Almanya’y› terk etmiflti; burada kendisine ödül verildi¤inde ar-t›k Alman de¤ildi. Bundan 60 y›l, benim do¤umumdan da befl y›lönce, burada ölümü Almanya’da olan en son Alman Nobel Edebi-yat Ödülü sahibi, Gerhart Hauptmann duruyordu: Hayat›n›n sony›llar›n› öyle bir Almanya’da geçirmiflti ki, baz› yanl›fl anlamalarara¤men oraya ait de¤ildi diyebiliriz. Ben ise ne “asl›nda” Alman›m,ne de “asl›nda” de¤ilim diyebilirim. Ben Alman›m: benim tek ge-çerli kimli¤im, kimsenin, yazd›¤›m dildir. Böyle biri olarak, bu an-lamda Alman olarak, bana verdi¤iniz bu büyük onur beni mutluediyor. ‹sveç Akademisi ve ‹sveç ülkesine, yaln›zca flahs›ma de¤il,kendimi ifade etti¤im dile ve vatandafl› oldu¤um ülkeye verildi¤inidüflündü¤üm bu onur için teflekkür ediyorum.

Heinrich Böll’e NobelEdebiyat Ödülünün verilmesinin gerekçesi:

Bu y›lki Nobel Edebiyat Ödülü-nün sahibi, ilk defa 1949 y›l›ndaedebiyat alan›na girdi. HeinrichBöll taraf›ndan yaz›lan ve onunhakk›ndaki eserleri içeren seçmebibliyografya, Ocak 1972 itibariy-le, kendisinin kaleme ald›¤› yak-lafl›k k›rk çal›flmay› içeriyor (…)En son eseri, -flüphesiz sadecesayfa say›s› aç›s›ndan de¤il-, enkapsaml› ve önemli roman› olan,geçti¤imiz y›l yay›nlanan “Foto¤-rafta Kad›n da Var”. Bu son dere-ce zengin eser, yorumcular içinsevilen bir nesne haline gelmifltir:Ça¤dafl yazarlar›n ancak çok kü-çük bir kesimi, Heinrich Böll ka-dar çok yönlü ve metodik incele-melere tabi tutulmufltur. Ça¤daflAlman edebiyat› içindeki yerin-den çok, üretiminin somut çizgi-lerinin nerelerde bulunaca¤›na yada gelifliminin ana çizgilerinin na-s›l bir yön izledi¤ine dair ifadeedilen görüfllerin farkl› farkl› ol-mas› do¤ald›r. Bunun nedeni,belki de Böll’ün çal›flma tarz›ndaaranmal›d›r. Böll neredeyse herzaman, yeni bir fleyi bitirilmifl ola-rak sundu¤unda, teknik ve pers-fektifini de¤ifltiriyor. Fazlas›ylazengin olan edebiyat› sürprizlerledolu.

‹sveç Akademisi bu y›lki karar›n›ngerekçelerini ifade ederken,Böll’ün edebiyat›n›n Alman edebi-yat›na yenileyici tarzda etkide bu-lunmas›n›, bu sürekli kendini de-¤ifltirme yetene¤ine ba¤lam›yor.Gerekçe, edebiyat›n eski biçimle-ri terkini ve yeni ifade tarzlar›n›ndenenmesini içeren, o yeni edebiyenilenmeyi de hedef alm›yor.(…) Kendi ülkesinde veya yurt d›-fl›nda günümüz edebiyat›na etki-de bulunan baz› yazarlara k›yaslaBöll, biçimsel deneylere çok dahaaz ilgi ve e¤ilim gösterdi.

Buna ra¤men bir zamanlar flöylebir ifadede bulundu: “Benim ger-çekli¤e az ihtiyac›m var”. Ger-çekçi bir yazar olarak kabul edi-len ve belki de kendisini de böy-le kavrayan bir yazar›n kalemin-den dikkat çekici bir cümle. O azihtiyaç duydu¤u gerçeklik, 19.yüzy›l›n klasik roman›n›n gerçekli-¤idir. O gerçeklik, özenle yap›landetay araflt›rmalar› sonucundado¤as›na uygun aktar›l›rd›. Buyöntemin kullan›m›nda Böll sonderece k›vrak, ama son derecealayc›d›r: Gereksiz detaylar›n sa-y›s› sonsuzdur ve buradaki ko-miklik, bazen daha az uzun so-luklu okuyucu için bile, dayanmanoktas›n›n sonunu getirebilir. So-rumlu bir kayda geçirme tekni¤iy-le yap›lan bu flakac›l›k, özellikleBöll’ün böylesi bir gerçekli¤e nekadar az ihtiyaç duydu¤unu gös-terir. Tutumlu, hatta yaln›zca ka-baca gösterilen hatlarla ortam› veonun içindeki figürleri canl› k›lanbu yetene¤i, ustal›¤›n›n bir par-ças›d›r.

Ancak Böll’ün edebiyat›n›n sürek-li ba¤l› oldu¤u bir baflka gerçek-lik var: Kendi varl›¤›n›n olufltu¤u,ait oldu¤u nesli solumak zorundakald›¤› yaflam havas›, üstlenmekzorunda kald›¤› miras›n temelinioluflturan zeminin gerçekli¤i. Bugerçeklik, bafllang›ç noktas›ndanbugüne kadarki yap›tlar›n›n tac›say›labilecek usta eseri “Foto¤-rafta Kad›n da Var” roman›na ka-dar, tüm u¤rafl›s›nda sürekli tek-rarlanan, ayr›nt›lar›na kadar izle-nen motifi ifade ediyor. Tam ola-rak Böll 1953, 1954 ve 1955 y›lla-r›nda arka arkaya h›zla yay›nla-nan romanlar› “Ve O Hiçbir fieyDemedi”, “Babas›z Evler” ve “‹lkY›llar›n Ekme¤i” ile tan›nmay› ba-flard›. Yazar bunu bafltan planla-mam›fl olsa da, inatla ve o denligüçle biçimlendirdi¤i gerçekli¤itan›mlamak, bu üç kitap ismiyleolanakl› olabilir.

Heinrich Böll

10.12.1972 tarihindeStokholm’de verilen Nobel Ödülünü al›rkenyapt›¤› konuflma

(…) Endifleyle bu lanet olas› as-l›ndal›¤›n içinde, art›k Alman ön-cellerimi düflünüyorum. Ölümdenk›l pay› kurtulan ve Selma Lager-löf taraf›ndan kurtar›lan NellySachs. Sürgün edilen ve vatan-dafll›ktan ç›kar›lan Thomas Mann.Asl›ndal›ktan göçen, buradaonurland›r›ld›¤›nda çoktan art›kAlman vatandafl› olmayan Her-mann Hesse. Do¤umumdan befly›l önce, yani altm›fl y›l önce, Al-manya’da ölen son Alman Edebi-yat ödülü sahibi burada duruyor-du, Gerhart Hauptmann. Son y›l-lar›n›, baz› yanl›fl anlamalara ra¤-men, asl›nda ait olmad›¤› bir Al-manya versiyonunda geçirdi.Ben ne bir asl›ndal›¤›m, ne de as-l›nda hiç kimsenin, ben bir Alma-n›m, bana kimsenin vermek yadauzatmak zorunda olmad›¤› tekgerçek hüviyetim, yazd›¤›m dil.Böyle biri olarak, Alman olarak,bu büyük onur nedeniyle sevini-yorum. Sadece beni de¤il, kendi-mi ifade etti¤im dili ve vatandafl›oldu¤um ülkeyi de onurland›ranbu ödül nedeniyle ‹sveç Akade-misine ve ‹sveç’e teflekkür ediyo-rum.

39


Siyasi Terör 1

1. Heinrich Böll’ün “Spiegel” dergisinde yay›nlanan “Will Ulrike Meinhof” (‘Ulrike Meinhof merhamet mi yoksa özgürlük mü istiyor’) adl› yaz›s›na konu olan 23.12. 1971 tarihli “Bild” gazetesinin birinci sayfas›.

2. Andreas Baader ve Ulike Meinhof: Der Spiegele, say› 3, 19723. Böll’ün 10.1. 1972 tarihli “Spiegel” dergisinde yay›nlanan makalesi

Alman entelektüellerinin siyasi terör karfl›s›ndaki tutumlar›yla ilgili tart›flman›n bafllang›ç noktas› oldu.

4. May›s 1972 tarihli Bayerische Studenten-Zeitung (Bavyera Ö¤renci Gazetesi)

5. Böll’ün makalesi ile kamuoyunda bafllayan tart›flma, haftalar boyunca gazete ve dergilerin okur mektuplar› köflelerini iflgal etti. “Spiegel” dergisinin 1972 tarihli 4. say›s›ndan bir sayfa.

6. 11.2.1972 tarihli “Deutsche National-Zeitung” (Alman Milli Gazete) da yay›nlanan haber ve karikatür.

7. 21.1.1972 tarihli “Kölnische Rundschau” da yay›nlanan bir karikatür.

1

2

5

7

6

4

3

Siyasi Terör

Kronoloji 1972

Federal Almanya’n›n iç politik du-rumu yetmiflli y›llarda özellikle si-yasi terörizm hakk›nda sürdürü-len tart›flmalar taraf›ndan belirle-nir. Altm›fll› y›llar›n sonundaki Par-lamento D›fl› Muhalefet hareketin-den küçük bir grup kopmufl vegiderek radikalleflmiflti. Özellikle,kendisini K›z›l Ordu Fraksiyonu(RAF) olarak adland›ran ve An-dreas Baader ve Ulrike Meinhof(Baader-Meinhof Grubu) etraf›n-da oluflan çevre, giderek fliddeteylemleriyle dikkatleri üstüne çe-ker. Devlet, teröristlerin bombala-ma sald›r›lar›na, banka soygunla-r›na ve suikastlerine, yasalar›sertlefltirerek ve özellikle polis ay-g›t›n› güçlendirerek, karfl›l›k ver-meyi hedefler. Tart›flmada, Al-man ayd›nlar›na, yazarlara, Pro-testan papazlara ve teologlaraönemli bir rol atfedilirken, giderekterörizm oluflumundan do¤rudansorumlu tutulurlar. Tan›nm›fl ya-zarlardan birisi olarak HeinrichBöll’ün bu tart›flmadaki pozisyo-nu topun a¤z›nda olmakt›r.10 Ocak 1972 tarihinde “DerSpiegel” dergisinde HeinrichBöll’ün “Ulrike Ba¤›fllanmak m›yoksa Özgürlük mü ‹stiyor?” bafl-l›kl› bir makalesi yay›nlan›r. Buyaz› Böll’e karfl› aylarca süren birkampanyaya yol açar. Böll, “BildGazetesi”nin 23 Aral›k 1971 tari-hinde Kaiserslautern’de yap›lanbir banka soygunundan sonra,henüz o esnada somut deliller or-tada yokken, “Baader-Meinhof-Grubu cinayet ifllemeye devamediyor” bafll›¤›yla eylemden gru-bu sorumlu tutan habercili¤inisert bir biçimde elefltirmiflti. “Baader-Meinhof-Grubu cinayetifllemeye devam ediyor” bafll›¤›linç yasas›na davettir. Tek haberkayna¤› “Bild” olan milyonlar, buyolla çarp›t›lm›fl bilgilerle doldu-rulufla getiriliyor. (…) Tüm ka-muoyu en az›ndan denetim d›fl›güdüleriyle yürütmeye dahil edil-di¤inde, hukukun niteli¤i, baflar›ve güncelli¤inin niceli¤inin önüne

geçirildi¤inde, hukuk devleti kav-ram› flüpheli bir hal al›r.”Bir dizi makalede –özellikleSpringer tekelinin gazetelerindeve televizyon yorumlar›nda Böllbundan sonra “laubali solcu”,fliddet yanl›lar›n› en az›ndan ahla-ki aç›dan destekleyen ve böylecefliddetin yay›lmas›na yol açan biriolarak tan›mlan›r. 29 Ocak’da Böll “SüddeutscheZeitung”da ona karfl› yürütülenkampanyaya tav›r al›r:“fiu ya da bu noktada ileri gitmiflolabilirim, politikac›lar›n bak›flaç›s›ndan afl›r› olabilir bu tavr›m,ama tekrarl›yorum: “Nereye ka-dar gidilebilece¤ini görebilmekiçin afl›r›ya kaçmak gereklidir.”Anlafl›lan bu ülkede çok fazla ile-riye gidilemez, çünkü – siyasi po-lemik gelene¤inin içerisinde kal›-n›rsa- Spiegel’deki makale flafl›r-t›c› biçimde zarars›z. (…) Ger-çekten cepheleri –en az›ndan yeryer- yumuflatabilece¤im hayalinitafl›yordum. Tam tersine cephe-ler giderek daha sertlefliyor.Spiegel’deki makaleye karfl› bu-güne kadar ortaya ç›kan temelargümanlar flunlar: Birincisi, be-nim Ulrike Meinhof etraf›ndakigrubu “tehlikesiz göstermeye yel-tenmem”. Makalemde iki kez Ulri-ke Meinhof’un bu topluma savaflilan etti¤ini özellikle vurgulad›m.Savafl kelimesinin zarars›z oldu-¤unu düflünmüyorum. Ben UlrikeMeinhof etraf›ndaki grubu göre-celefltirdim –evet. Zarars›z gös-terdi¤ime gelince- hay›r. Her fle-ye lay›k oldu¤u a¤›rl›¤› vermeyeçal›flt›m. O kadar. ArnavutlukSovyetler Birli¤i’ne savafl ilan et-seydi, bunu zarars›z bulmazd›mancak Sovyetler Birli¤i’nin duru-muna görece olarak tehlikeli bu-lurdum.”Haziran bafl›nda de¤iflik bask›n-lar sonunda önder konumundakiteröristler yakalan›r. Kovuflturmaesnas›nda Böll’ün k›r evi de ara-n›r. Böll’e karfl› yap›lan aç›k sald›-r›lar, ayn› zamanda onunla büyükbir dayan›flmaya da yol açar. Ba-sel’deki “National Zeitung”da,

Böll’ün yay›nevi Kiepenheuer &Witsch’in giriflimiyle 10 Hazirantarihinde, sanat dünyas›ndan 156kiflinin imzas›n› tafl›yan bir ça¤r›yay›nlan›r:

“Andreas Baader ve Ulrike Mein-hof etraf›ndaki grup yok edildi.Ama sürek av› devam ediyor. Buav, yang›n ç›karan› veya bombaatan› de¤il, aç›kça Springer bas›-n›n›n demagojik habercili¤inin vepanik yarat›c›l›¤›n›n yol açaca¤›tehlikeli sonuçlara dikkat çekmecesaretini gösteren yazar Hein-rich Böll’ü hedef almaktad›r. Bilinçli bir biçimde kavram karga-flas› yarat›larak, Heinrich Böll ay-lar boyu ve aç›kça Baader-Mein-hof-Grubu sempatizan› ve dü-flünsel ortak olmakla, fliddet ey-lemlerini kabullenmekle ve yar-d›mc›l›k eylemiyle, teröristlerdendaha fazla suçlu konuma geldi¤isöylenerek suçlanm›flt›r. Baader-Meinhof-Grubu’nun, te-rör eylemlerine duyulan öfkeyi,bas›n›n bir kesimi, belirli televiz-yon yorumcular› ve Federal Par-lamento’daki belirli milletvekilleri,ba¤›ms›z elefltiriyi tümden küçükdüflürmek için kullanmaktalar.Böll diyorlar, ama Federal Alman-ya’da yaflayan tüm elefltirilen ay-d›nlar› kastediyorlar. Heinrich Böll gibi biz de, rahats›zedici seslerin sindirilmesini he-defleyen iddialarla, suçlamalarlave iftiralarla, Federal Alman-ya’daki demokratik düflünce öz-gürlü¤ünü tehlikeye düflüren vedünya önündeki sayg›nl›¤›na bü-yük zarar veren k›flk›rt›c› bir havayarat›ld›¤› görüflündeyiz.”

41


Katharina Blum’un Çiğnenen Onuru

Katharina Blum’un Çi¤nenen Onuru

1. Girifl bölümünde “Bild” Gazetesi’ne gönderme yapt›¤› son daktilo nüshan›n birinci sayfas›

2. Almanca birinci bask›, 19743. “Spiegel” Dergisi Yay›n Yönetmeni Rudolf Augstein’›n

öykünün “Spiegel” de yay›nlanmas› dolay›s›yla yazd›¤› yorum yaz›s›

4. Öykünün “Spiegel” de yay›nlanmaya bafllamas›n›n derginin kapa¤›nda ilan› (1974, Say› 31)

5. 1975 y›l›nda çekilen filmde Katharina Blum rolünü oynayan Angela Winkler ile.

6. Springer’in ç›kard›¤› “Katharina Blum’un Çi¤nenen Onuru”nun sat›fl rekorlar› k›rd›¤› dönemde “Welt am Sonntag” gazetesinde en çok satan kitaplar köflesinin yay›ndan kald›r›ld›¤›n› belirten “Berliner Extra Dienst” gazetesi küpürü.

7. Bioskop-Film’in broflürü.8. Heinrich Böll’e 1975 y›l›nda gönderilen imzas›z bir

mektup. “Katharina Blum’un babas› kadar pisli¤e batm›fl birisi ayn› zamanda Baader’in de iflbirlikçisi oldu¤u için çenesini tutmal›. Allaha flükür ki hâlâ bas›n özgürlü¤ümüz var.

Bir Demokrat”9. Kitab›n bir milyonuncu bask›s› dolay›s›yla dtv-Yay›nevi

Heinrich Böll’e 1981 y›l›nda eserin “alt›n” bask›s›n› hediye etti. fiimdiye kadar kitab›n yaln›zca cep bask›s› iki milyonun üzerine ç›kt›. “Katharina Blum”, Heinrich Böll’ünen çok satan kitab›d›r.

13

2

45

6

7

8

9

“On Y›l Sonra”, “Katharina Blum’un Çi¤nenen Onuru”nun yenibask›s›na son söz (1984)

Bu hikâyenin bir terörist roman›oldu¤una dair dedikodular bit-mek tükenmek bilmiyor, daha ge-çenlerde, sayg›n bir bilgisayarprofesörü bu dedikoduyu tekrar-lad›: demek ki o da, kendisini bil-gilendirmekten kaç›n›yor. Bu nok-tada flu soruyu sormak gerekir:Bir bilgisayar profesörü nas›l bil-gilenir? (…) Bu hikâyede tek birerkek ya da kad›n terörist bulun-muyor, bulunan ise terörizmlesuçlananlar ve ben san›yorum ki,bir bilgisayarc› da, suçlanan ile,suçu tesbit edilen aras›ndaki far-k› bilir. (…)Bu hikâye hakk›nda söz etmekmi? Çal›flay›m. On y›l uzunca birsüreç. Bu hikâye k›l›f›na sokul-mufl yergiyi, tamamen bilgisiz bil-gisayarc›lar bana an›msatmasa-lar, çoktan unutmufl olacakt›m.Sözkonusu olan bir yergi, bir po-lemik yaz›s›yd›. Böyle düflünül-müfl, planlanm›fl ve yap›lm›flt›. Vetam da bat›l›lar›n, pek hümaniste¤itimleri sayesinde, polemik ya-z›lar›n Bat› gelene¤inin özellikle-rinden biri oldu¤unu, bilmelerigerekirdi. Bilindi¤i gibi ben deBat›l› say›l›r›m, hatta az›c›k da ol-sa hümanist bir e¤itimden geç-tim. (…) Kendimi sadece bir nok-tada elefltirmem mümkün: bu ki-tap fazla yumuflak. Ucuza sat›lanaflk romanlar›ndaki gibi bir “çe-kirdek olay”›n (ya da ‹ngilizcede-ki gibi daha basit bir ifadeyle bir“plot”un) etraf›nda geliflen bir aflkhikâyesinden baflka bir fley de¤il:“saf bir k›z”, daha sonra ortayaç›kaca¤› gibi, polis taraf›ndanaranan bir adama afl›k olur. K›z›nkarakterine bak›l›rsa, k›z adam›npolis taraf›ndan arand›¤›n› önce-den bilmifl olsa bile, ona afl›kolurdu. Böyle fleyler oluyor. Neyapal›m, aflk son derece garip birolay. Suçlular› seven kad›nlar var,

suçlu olduklar› için de¤il, suçluolmalar›na ra¤men. (…)Hamburg’da bir okulun s›n›f› ö¤-retmenleri arac›l›¤›yla bana, Kat-harina ve Ludwig’in “asl›nda”1982 y›l›nda cezaevinden ç›kma-lar› halinde, nelerin “olaca¤›n›”sordular. Kendime hiç yöneltme-di¤im iyi bir soru bu. ‹kisi de terö-rist olmad›klar› için, art›k flimdi deolmalar› olas› de¤il. Büyük birolas›l›kla Katharina, Ludwig’dendaha uzun bir süre içerde kal›rd›.Belki önce cezaevinin mutfa¤›n-da, daha sonralar› ise yiyecek,içecek ve temizlikten sorumluidari bölümünde çal›fl›rd›. Bu ara-da Ludwig’e Avukat› Born ile bir-likte tüm varl›¤›n› paraya çevir-mesi için vekalet verir ve ilerdebirlikte iflletebilecekleri küçük birotel aramaya bafllamas›n› söyler-di. Ludwig ve bir iki arkadafl›naTötges’i hiç öldürmeyi planlama-d›¤›n›, adam› –tüm o korkunç saf-l›¤›yla– kendini kaybetti¤ini ifadeederdi. Adam ona tümüyle ya-banc›yd›. O da kendisine yaban-c›yd›. Tabii ki katil oldu¤unu bilirve iflte bu nedenle çocuk sahibiolmak istemezdi. ‹lerde çocukla-r›n›n arkas›ndan, annelerinin katiloldu¤u hakk›nda konuflulmas›n›ya da dedikodu yap›lmas›n› iste-mezdi. Ona baflka bir isim kullan-mas›n›, saç›n› sar›ysa siyaha, si-yahsa sar›ya boyamas›n› önerir-dim. Yaflland›kça kendisiyle so-runlar› artard›, çünkü o cinayet ifl-lemifl olsa da son derece vicdansahibi bir kad›n. Böyle insanlarda var Ludwig’in ona iyi bir hayatarkadafl› olmas›n› umuyorum.(…)

Katharina Blum

D. Zilligen ile bir söylefli, 1974

Say›n Böll, 1972 y›l›nda Spie-gel’de yay›nlanan “Ulrike Merha-met mi yoksa Özgürlük mü ‹sti-yor?” bafll›kl› makalenizden sonra“BILD-Gazetesi” taraf›ndan Go-ebbels ve Eduard von Sichnitz-ler’le k›yasland›n›z. “QUICK” der-gisi ise flunlar› yazd›: “Böll gibile-ri, Baader-Meinhof’dan daha teh-likeli.” Roman›n›z “KatharinaBlum’un Çi¤nenen Onuru” bukampanyaya bir yan›t m›, “edebibir serzenifl” ifadesi mi? (…)

Heinrich Böll: Hay›r, kan›mca çokyanl›fl yorumlan›yor. Ancak buboyutun de¤erlendirilmesindenben tek bafl›ma sorumlu de¤ilim.Benim aç›mdan, sözünü etti¤iniztart›flma 1972 May›s ay›nda bit-miflti. (…) Ve hiçbir gazete, nekadar ciddi olursa olsun, yaln›zcaBILD-Gazetesi’nin ad› geçti¤iiçin, kendisinin sorumluluk tafl›-mad›¤›n› düflünmemeli. Kan›mcaböylelikle bu olay, ya da konu,benim aç›mdan tarih olan ve art›kbiten Baader-Meinhof tart›flma-s›yla çok fazla iliflkilendirildi. (…)

D.Z.: Ama bu kitab›n, kitle bas›n›-n›n prati¤ine yönelik sert bir elefl-tiriyi de içerdi¤ini göz ard› ede-meyiz.

H.B.: Tabii ki. Sözkonusu olan,sadece kitle bas›n›n›n karfl› eleflti-ride de¤il. (…) Bundan daha ge-nel anlamda ifade etmek mümkünde¤il. Ve o sözde “ciddi gazete-ler”de, son derece garip manipü-lasyonlar keflfediyorum. (…) Ör-ne¤in, Say›n Strauß’un baz› insan-lar› “k›z›l s›çanlar” olarak adland›r-d›¤›n› duydum. Son derece ciddibir gazetede bu kavram “farelere”dönüflmüfl. Eh, kimse farelerdenkorkmaz, de¤il mi, fareler olsa ol-sa rahats›z eder. ‹flte bak›n bubenim aç›mdan bilginin nas›l ma-nipüle edildi¤ine dair bir örnek.

43


Siyasi Terör

Siyasi Terör 2

1. 5 Eylül 1977’de Alman ‹flverenler Birli¤i baflkan› Hanns Martin Schleyer Köln’de teröristlerce kaç›r›l›r. Kaç›rma s›ras›nda yan›nda bulunan dört kifli öldürülür. Tutuklu teröristlerin sal›verilmesi için bask› yapmay› amaçlayan bu eylem entelektüellerin terör karfl›s›ndaki tutumu hakk›nda yeni bir tart›flman›n bafllamas›na yol açar. 10 Eylül tarihli “Burghauser Anzeiger”de bu konuyla ilgili “Devletin gücü ve güçsüzlü¤ü” adl› bir yorum yay›nland›.

2. En tan›nm›fl üç din bilimcisi ve Heinrich Böll 12 Eylül’de teröristlere bir ça¤r›da bulunur. “tz”de bukonuyla ilgili ç›kan haber.

3. 2 Ekim tarihli “Welt am Sonntag” gazetesinde Rene Böll’ün (yanl›fll›kla Raimund yaz›lm›fl) evinin arand›¤›na dair haber. Böll ailesinin fertlerinin evleri 70’li y›llarda toplam befl kez arand›.

4. -7. 1977 sonbahar›nda yay›nlanan siyasi olaylarla ilgili karikatürlerden baz›lar›.8. Alman yazarlar ve entellektüllere yönelik siyasi sald›r›lar yurtiçinde ve komflu ülkelerde dayan›flma amaçl›

aç›klamalara neden oldu. Ö¤retmenlerin imzalad›klar› ilan tagesspiegel’in (Berlin) 26 Kas›m tarihli say›s›nda yay›nland›.

9. 29 Ocak 1978 tarihli “Tagesspiegel” gazetesine, kendilerine sald›r›lanlar gösterilen dayan›flma için bir teflekkür ilan› yay›nlad›.

10. “Stern” Dergisi’nde Bat› Almanya’n›n iç politik durumu ile ilgili yay›nlanan yaz› dizisinin ilk iki sayfas›.

1

2

3

4

5

6 7

8

9

10

45

Kronoloji 1977

5 Eylül 1977’de ‹flverenler Birli¤iBaflkan› Hanns-Martin SchleyerKöln’de kaç›r›l›r; yan›ndaki dörtkifli öldürülür.

9 Eylül’de Michael Wesener “DieZeit” dergisinde kaç›r›lma olay›hakk›nda yazar ve olay yerindekimerakl›lar›n söylediklerini aktar›r:“Kafalar›n› kopar›n” – “Polis, birde Böll’ün evine gidip baks›n,hepsi orada oturuyor ve birliktekahve içiyorlard›r.”

Baden-Württemberg Eyalet Hü-kümeti’nin ricas› sonucunda, He-inrich Albertz, Heinrich Böll, Hel-mut Gollwitzer ve Kurt Scharf ka-ç›ranlara bir ça¤r› yöneltirler:“Hanns-Martin Schleyer’i kaç›ran-lara ça¤r›da bulunuyoruz: dahafazla öldürmenin, ulaflmak istedi-¤iniz her fleyi yok edece¤inin veülkemizin tümü için, cezaevlerin-deki arkadafllar›m›z için de, tah-min edilemeyecek sonuçlar do-¤uraca¤›n›n bilincinde olmal›s›-n›z. B›rak›n, insanl›k planlad›klar›-n›za karfl› bir zafer kazans›n veinsan yaflam›n›n karfl›s›na insanyaflam›n› koyan bu ölümcül de¤ifltokufla son verin!” Bu aç›klama11 Eylül tarihinde ajanslar taraf›n-dan kamuoyuna duyurulur.13 Eylül’de Willy Brandt ve Hein-rich Böll aras›nda bir görüflmeyap›l›r, bu görüflme Brandt’›n Böllile dayan›flmas›n›n bir iflareti ola-rak alg›lan›r. CSU Milletvekili CarlDieter Spranger, SPD Baflkan›Willy Brandt ve Heinrich Böll ileHelmut Gollwitzer’e sert elefltirileryöneltir. Spranger’e göre, Schle-yer’in kaç›r›lmas›ndan bir haftasonra terörizmin önünü açan“Böll, Gollwitzer ve di¤erlerinin”,teröristlere sakin olmalar› için ri-cada bulunuyorlarsa, bu onlar›n(“ki bu beylerin konuflmalar› veeylemleri olmasayd› bugünün te-rörizm tehlikesi düflünülemezdi”)hiçbir fley ö¤renmediklerini gös-

teriyordu.Kimli¤i bilinmeyen bir flahs›n ih-bar› üzerine, Böll’ün o¤lu Re-ne’nin evi 24 Eylül 1977 günü po-lis gücünden keskin niflanc›lar ta-raf›ndan çevrilir ve aran›r. Birkaçgün sonra, ailenin 1969’a kadaroturdu¤u ev de aran›r.

O günlerin atmosferi hakk›ndaBöll daha sonralar› flunlar› anlat›r:“Schleyer”in kaç›r›lmas›ndansonra, neredeyse yaflamsal tehli-ke boyutuna ulaflan bir hava do¤-mufltu: Tamirciler banyomuzdakibozuk termosifonu tamir etmeyireddettiler, sekreterim terbiyesiz-ce sald›r›lara maruz kald›. (…) vedaha sonra öyle bir k›flk›rtmakampanyas› geliflti ki, lokantadadi¤er konuklar, bize hizmet edil-di¤i için lokantac›ya flikâyette bu-lundular. Tüm bunlar evimizin ci-var›nda oldu. Baflka bir ba¤lam-da ben bu olguyu ‘zedelenmiflkomfluluk’ olarak ifade ettim.”30 Eylül’de gazeteci Gert Hei-denreich’›n, Böll ile güncel durumhakk›nda yapt›¤› söylefli, BavyeraRadyosu’nun program›ndan ani-den kald›r›l›r.

Günter Grass 6 Ekim’de “Frank-furter Rundschau” ile yapt›¤› birsöyleflide, ayd›nlara ve kiliseadamlar›na karfl› giriflilen “cad›av›”ndan söz eder. “Heinrich Böllgibi bir insan›n, bir Nobel Ödülüsahibinin, bugün yaflananlar kar-fl›s›nda, Cumhurbaflkan›n›n koru-mas› alt›na al›nmamas›n› büyükbir ay›p olarak karfl›l›yorum.”

Yine 6 Ekim’de Alman Birinci Te-levizyonu ARD’nin kültür progra-m› “Titel Thesen, Temperamen-te”de (Bafll›klar, Tezler, Mizaçlar)Marcel Reich-Ranicki olay› flöyleifade eder: “‹ftira kampanyas› ne-den Böll’ü hedefliyor? Belki de o,on y›ldan fazla zamandan berihiç kimsenin yapmad›¤› kadar,kamu olaylar›yla iç içe olarak, Al-manya’da ba¤›ms›z, serbest ya-zar konumuna yeni bir onur ka-

zand›rmay› baflard›¤› için. (…)E¤er ona ifltahla sald›ran, özellik-le de Springer bas›n› ise, bununnedeni, Böll’ün KatharinaBlum’un Çi¤nen Onuru isimli ro-man›nda, Bild gazetesinin inan›l-maz ifllevini ortaya ç›kartmas›d›r.Bundan dolay› Böll asla affedil-medi.”

“Deutsche Nationalzeitung”da 8Ekim’de yay›nlanan bir makaleninbafll›¤›ndan: “Sempatizanlar›n te-mel haklar›n› ellerinden al›n! Ana-yasam›z›n Böll ve yoldafllar›nakarfl› alabilece¤i önlemler vard›r.”26 Kas›m’da Berlin’deki “Tagess-piegel”de ve 21 Aral›k’da–Böll’ün altm›fl›nc› do¤um günü-“Hamburger Abendblatt”da,“Ö¤retmenler Kamuoyuna Sesle-niyor” bafll›¤› alt›nda yaklafl›k1000 imzal› yar›m sayfal›k ilanlar-la, sald›r›ya u¤rayan ayd›nlarladayan›flma ifade edilir. “(…) En-difle içindeyiz, son zamanlardameydana gelen geliflmeler sonu-cunda, anayasal temellere oturandüflünce, edebiyat, sanat ve bi-lim özgürlü¤ünün tehlikeye düfl-tü¤ünü görmekteyiz. (…)”

2500’den fazla insan›n imzalad›¤›dayan›flma listeleri, Eylül ay›ndanitibaren Köln fiehir Kütüphane-si’nin flubelerinde kamuoyunundikkatine sunulur. 16 Aral›k’daKöln Belediye Senatosu ve ‹dare-si ortak olarak, Böll’ün altm›fl›nc›do¤um günü nedeniyle bir davetverirler. Böll bunu dayan›flman›nözel bir ifadesi olarak alg›lar.


İnsan Hakları İçin Girişimleri

‹nsan Haklar› ‹çin Giriflimleri

1. Böll’ün 1973 y›l›nda Uluslar aras› PEN Kulübü Baflkan› s›fat›yla, tutuklu bulunan Yugoslav yazar ve entelektüelleri için Yugoslav Devlet Baflkan› Mareflal Tito’ya yazd›¤› mektubun tasla¤›.

2. Heinrich Böll ve Yugoslav Devlet Baflkan› Tito, Uluslar aras› PEN Kulübü’nün toplant›s› s›ras›nda Ochrid’de (Yugoslavya)

3. Heinrich Böll’ün Sovyet Komünist Partisi Genel Sekreterine yazd›¤›, atom fizikçisi ve Nobel Bar›fl Ödülü sahibi Sacharow’un sürgün halinin kald›r›lmas›n› rica etti¤i mektubu. Heinrich Böll, mektubu cevaps›z kald›¤› için 2.2.1983 tarihinde ayn› ça¤r›y› kamuoyuna sunmufltur.

4. Sacharow çifti Lew ve Raissa Kopelew ile 1978’de Sovyetler Birli¤i’nin Suchumi kentinde.

5. Polonya Komünist Partisi Baflkan› ve Baflbakan General Jaruzelski’ye insan haklar› savunucular› Jacek Kuron ve adam Michnik’in serbest b›rak›lmalar› için yap›lan ça¤r›n›n “Süddeutsche Zeitung” da ç›kan haberi.

6. Jaruzelski’ye çekilecek telgraf›n Böll taraf›ndan kaleme al›nan tasla¤›. Metni imzalayanlar aras›nda Elias Canetti, Friedrich Dürrenmatt ve Max Frisch de bulunuyordu.

7. S›k›yönetimle idare edilen Polonya hakk›nda 1982 y›l›nda yay›nlanan bir belgesel.

8. 5.12.1982 tarihinde “Kieler Nachrichten” gazetesinde yay›nlanan bir karikatür.

1

4

6

8

7

2

35

47

‹nsan Haklar›

Türkiye’deki bir cezaevinden Re-ne Böll’e gönderilen 29.7.1985tarihli mektup.

Say›n Böll,

(…) Henüz kesinleflmemifl bir ka-rarla “sadece” ilk yetkili mahke-mede mahkûm edilmifl TürkiyeBar›fl Hareketi üyesi olarak, fluanda tutuklulu¤umun 31. ay›nda,10 arkadafl›mla ve bir bölümüfliddeti öngören de¤iflik yönelim-lerden, ço¤unlu¤u genç insanlar-dan oluflan, yaklafl›k 40 hüküm-lüyle birlikte, ordunun denetimialt›nda olan sivil bir cezaevindebulunmaktay›m. Bizler ay›n 16’s›nda, (HeinrichBöll’ün ölüm günü) BBC radyo-sunda üzücü haberi al›r almaz biranma toplant›s› düzenledik. “Biz-ler” derken, hem notorik tarzdafliddeti reddeden bar›fl giriflimci-lerini, hemde gençleri kastediyo-rum. Ünlü bir baflyazar, benimdüflünce ve kader arkadafl›molan Bay X, bir konuflma yapt›.Konuflmada Böll’ün, baflkalar› ta-raf›ndan yönlendirilmeyen, kendiçabas›yla edindi¤i çile ve dene-yim yüklü “rüflvet almayan, boyune¤meyen, gerekti¤inde sert veyüksek sesle” insan haklar›n› sa-vunan kiflili¤ini vurgulad›. Ben iseiçten gelen bir dürtüyle çevirmifloldu¤um ve gizledi¤im, Böll’ünBonn bar›fl yürüyüflünde yapt›¤›“O¤ullar›ma mektup” bafll›kl› ko-nuflmay› ve “Undertakers forPeace”’i okudum. Son ikisi “‹tiraz-lar ve Cesaretlendirmeler” kita-b›ndan al›nt›; bunu kendisindenNobel Ödülü konuflmas›n›n sade-ce bibliyografya kaynakças›n› ri-ca etti¤im zaman, “Müdahale ‹s-teniyor”un yan› s›ra -cesaret veri-ci ve beni onurland›ran bir ithaf-la– kendisi benim talebim olma-dan, kendili¤inden göndermiflti.Heinrich Böll’ün kaleme ald›¤›ça¤r›, dilekçe, aç›klama ve pro-testo vb.nin say›s› yüzlere ulafl›r.

Bu metinlerin ço¤unda Alexan-der Soljenitzin veya Vaclav Havelgibi (az say›daki) ünlü muhalifdostlar›ndan çok, a¤›rl›kla tan›n-mam›fl kad›n ve erkeklerin bafl›nagelenlerden söz edildi. Böll’ün in-san haklar› eylemleri s›ralansasayfalar doldurulurdu – bununyerine 1973 y›l›nda yaz›lmas›nara¤men, ürkütücü “güncelli¤in-den” hiç bir fley yitirmemifl olanbir denemeden bölümler aktar-maya karar verdik.

Müdahale ‹steniyor

Deneme, 1973

“Dünya çap›nda yumuflama” de-nilen o sevindirici geliflme, tamda çeflitli siyasi sistemler alt›nda,sürekli bir suçlama ve tutuklanmatehlikesine ra¤men, bunun içinen fazla mücadele edenlere, enaz fley vermifl görünüyor: Her kö-kenden yazarlar, akademisyen-ler, ayd›nlardan söz ediyorum.(…) Art›k ayda bir de¤il, giderekher hafta Amnesty Internatio-nal’a, Uluslararas› PEN ve Writersand Scholars’a (Yazarlar ve Ay-d›nlar Birli¤i), sansüre u¤rayan,tutuklanan ve mahkemeye verilenyazar ve ayd›nlar hakk›nda bilgi-ler ya¤›yor, asl›nda bu bilgilerinher biri ayr› ayr› protestoyu zorun-lu k›labilirdi.Ancak, evrensel olduklar› kabuledilen ve ülkelerin ço¤unlu¤undaanayasal hak olarak güvence al-t›na al›nan özgürlükler için ça¤r›-da bulunan aç›klamalar ve de-meçlerin, ad› geçen ve bu dün-yada bask› ve ko¤uflturmaya kar-fl› mücadele eden bu üç örgüt vesay›s›z politikac›lar taraf›ndandesteklenmedikçe, hâlâ anlaml›olup olmad›klar› sorusunu aklagetiriyor.Ne de olsa bu örgüt ve gruplar,garip bir flekilde tan›mlanmas›güç olan, ama vicdan diye adlan-d›r›lan merciyi temsil ediyorlar.Politikac›lar, ahlaki bask›ya siyasibir biçim verebilecek olan›n, ken-

dileri oldu¤unu anlamak isteme-dikleri ve baflka ülkelerin iç iflleri-ne kar›flmama ad›ndaki o ikiyüzlüanlay›fllar›ndan vazgeçmediklerisürece, bu vicdan›n, de¤iflik ide-olojilerin ceketlerine tak›l›, solmuflbir çiçe¤e dönüflme tehlikesi sü-recektir.Askeri ve ekonomik yard›m hak-k›nda pazarl›k yap›lan konferansmasalar›nda, y›ll›k ortalama geli-rin tahminen 600 Mark oldu¤u veihbarc›lar›n 2.000 ile 3.000 Markaras› miktarlarla ödüllendirildi¤iTürkiye’de, iflkenceden dolay›sakat kalan yüzlerce genç kad›nve erkekle, kim ilgilenir ki.(…)Biz yazarlar do¤ufltan müdahale-ciyiz, bizler Sovyetler Birli¤i’nde-ki, Çekoslavakya’daki, Endonez-ya’daki (…) Çin Halk Cumhuriye-ti’ndeki, Küba ve Meksika’dakiyarg›lama sistemine ve kültür po-litikas›na burnumuzu sokar›z. Buidealist bir yaklafl›mm›fl gibi gel-se de, öyle de¤il. Müdahil olmak,gerçekçi kalabilmenin tek yolu-dur. (…)Say›n reel politikac› beylerin bü-tün bunlara gülüp geçeceklerinibiliyorum: Bizler onlar›n gözündeorda burada flamalar sallayanyararl› enayileriz. Vars›n gülsün-ler.(…) Burada Türk Polisi’nin tutuklumuhaliflerin k›z arkadafllar›na, efl-lerine ve k›z kardefllerine uygula-d›¤› tecavüz pratiklerini aktarma-ya kalksayd›m, az çok pornogra-fik bir katk› olarak yanl›fl anlafl›la-bilirdi. Tabii ki oraya müdahaleetmek yasak, aman müdahaleedilmesin. (…)


Çalışma Mekânları

Çal›flma Mekânlar›

1. Köln-Bayernthal, Schillerstraße 99, 1952 s›ralar›nda2. ‹rlanda, Achill Adas›, 1956 s›ralar›nda3. Köln-Müngersdof, Belvederesstraße 35, 19664. Bornheim-Merten, Martinstraße 11, 19845. Langenbroich (Eifel), 19716. Köln, Hülchrather Straße 7 (tavanaras›ndaki oda), 19707. Köln, Hülchrather Straße 7, 19722 s›ralar›nda

5

2

4

3

6

7

1

49

Çal›flma Mekânlar›

Heinrich Böll 1973 y›l›nda, çal›fl-ma defterine çal›flma masalar›n›nyerlerini ve oralarda kaleme ald›-¤› çal›flmalar›n›n say›s›n› içerenbir liste yapar.

1. 54’e kadar Schiller Soka¤› (230)2. 54’e kadar Kirchheim + Bonn

(27)3. 54 ve 69 aras› Müngersdorf

(125)4. 57 + 59 Danimarka (6)5. 58 ve 62 aras› Lövenich (54)6. 1958 ‹sviçre (5)7. 1961 Roma (8)8. 1961 Yugoslavya (2)9. 62 ve 67 aras› Müngersdorf’da-

ki bahçe evi (83)10. 65 – 66 Gracht (5)11. 66-73 Langenbroich (203)12. 68 – 69 Sternangasse (9)13. 68 Fleischmengergasse (15)

ev (73)15. 54 ve 68 aras› ‹rlanda (Keel

+ Dugort) (68)16. Temmuz 69’dan itibaren

Hülchrather Sokak’taki çat› kat› (62)

Köln’deki Schiller Soka¤› veHülchrather Soka¤›’nda oldu¤ugibi, çeflitli evlerde çal›flma oda-lar› bulunuyordu. Özellikle dahauzun metinleri rahats›z edileme-den tamamlamak için, HeinrichBöll s›kça çal›flma odalar› kiralar-d›. Örne¤in “Saat DokuzbuçuktaBilardo” adl› roman›n› Köln’ünbanliyösü Lövenich’de (Fuch-sweg) tamamlad›. Listede uzunbir süre kald›¤›, Danimarka, Yu-goslavya, Roma gibi kent ve ül-keler de belirtilmifl.

1973’den sonraki sürekli çal›flmamekânlar› olarak flunlar say›labi-lir: 1982’ye kadar Hülchrather So-ka¤› (Köln), 1985’e kadar Eifelbölgesindeki (Langenbrich) k›revi ve aile Köln’den tafl›nd›ktansonra ise, 1982 y›l›ndan itibarenBornheim-Merten’deki Martin So-ka¤›.

fiiirin Mant›¤› Üzerine Deneme

2 May›s 1973 tarihinde Stok-holm’de Nobel Ödülü dolay›s›ylayapt›¤› konuflmadan bir bölüm

Bunu yazmakta oldu¤um masa76,5 cm yükseklikte, masa tahta-s› 69,5’e 111 cm büyüklükte. Bi-çimli ayaklar›, bir çekmecesi var,tahminen yetmifl seksen y›ll›k ola-bilir. Kar›m›n büyük teyzelerininbirinden kalma. Kocas› bir ak›lhastanesinde öldükten sonra kü-çük bir eve tafl›n›nca, masay› kar-defline, yani kar›m›n dedesine,satm›fl. Kar›m›n dedesi öldüktensonra, bu kimsenin be¤enmedi¤ive maddi de¤eri olmayan bir mo-bilya parças› bizim mal›m›z oldu.Bombalardan hasar görmüfl bumasa, bir tafl›nma s›ras›nda orta-ya ç›kana kadar, hiç kimsenin bil-medi¤i bir köflede öylece duru-yordu. ‹kinci Dünya Savafl› s›ra-s›nda, masa tahtas› bir bombaparças› taraf›ndan delinmiflti.

fiimdi bu masay› siyasi ve sosyaltarihine dair boyuta geçmek içinbir çeflit kald›raç olarak kullan-man›n sadece duygusal bir de-¤eri olmazd›, ki burada mobilyatafl›y›c›lar›n›n onu tafl›may› nere-deyse reddetmeleri bizim onuçöplükten kurtarmak konusunda-ki inad›m›zdan ve sonuçta – buda rastlant›sal- bugünkü kullan›mamac›ndan daha önemli olurdu.Bu masa epeyce fley yazd›¤›miçin, masaya geçici bir ba¤l›l›kduymama izin verilmeli: buradavurgu geçicilik üzerinde. Masa-n›n üzerindeki eflyalara fazla dik-kat etmeyelim, onlar tali ve de¤i-flebilir. Belki bir istisna d›fl›nda:Remington marka daktilo. 1957yap›m›, Travel Writer de Luxe mo-deli olan daktiloya da ba¤l›y›m.Vergi dairesinin art›k fazla ilgilen-medi¤i, ama onun gelirine epey-ce katk›da bulunan ve hâlâ bu-lunmakta olan, o üretim arac›na

ba¤l›y›m. Daktilolardan anlayanherkesin, sadece küçümseyerekbakaca¤› veya el sürece¤i buaraçla tahminen dört roman vebir kaç yüz yaz› yazd›m. Ve sa-dece bu nedenle de¤il, ona ayn›zamanda ilkesel aç›dan da ba¤l›-y›m, çünkü hâlâ çal›fl›yor ve biryazar›n yat›r›m olanaklar›n›n veyat›r›m h›rs›n›n ne kadar az oldu-¤unu gösteriyor. Masa ve daktilo-yu, bu iki gerekli arac› bile tamanlayamad›¤›m›, kafamda netlefl-tirmek için ele al›yorum. ‹kisininmaddi, sanayi ve sosyal geliflme-sini ve geçmiflini gerekli araflt›r-maya çal›flsayd›m, bu, sonuçta‹ngiliz ve Bat› Alman sanayi vesosyal tarihinin uçsuz bucaks›zbir tekrar› olurdu. Masan›n bulun-du¤u ev ve odadan, evin üzerin-de durdu¤u topraktan da söz et-meyelim. Özellikle o evde belkide birkaç yüzy›l oturmufl insan-lardan, hâlâ yaflayanlardan veölülerden de söz etmeyelim. Kö-mürü getirenlerden, bulafl›k y›ka-yanlardan ve gazete da¤›tanlar-dan da söz etmeyelim – amaözellikle bize yak›n, daha yak›n,en yak›n olandan söz etmeyelim.Buna ra¤men, masadan, üzerin-deki kurflun kalemlere kadar herfley, bize yak›n, daha yak›n ve enyak›n olanlar da dahil olmak üze-re, tüm tarihsellikleriyle ifade edil-meliler. Geride hele bir sürü art›k,ara bölmeler, direnifller, fliir, Tan-r› ve hayal kalmaz m›? (…)

Hei

nric

h Bö

ll -L

eben

& W

erk

40/4

0

Gün

ter

Gra

ss’›n

yap

t›¤› “

Böl

l’ün

dak

tilos

u” is

imli

tafl

bas

k›, 1

983.

Her

iki s

anat

ç› ta

raf›n

dan

imza

lana

n b

u es

erin

sat

›fl›n

dan

eld

e ed

ilen

gel

ir, y

ay›n

c›la

r› ar

as›n

da

ikis

inin

de

bul

und

u¤u

L’80

ad

l› d

erg

iyi d

este

klem

ek iç

in k

ulla

n›lm

›flt›r

.

51

Heinrich Böll’ün yurtd›fl›nda kald›¤› dönemler

Afla¤›daki derleme, HeinrichBöll’ün de¤iflik gezilerinin tek tekduraklar› hakk›nda, çal›flma def-terlerinde belirtti¤i notlar› takipediyor. Bu defterlerde 1955 ve1985 y›llar› aras›nda, bir ço¤unuefli ve o¤ullar›yla birlikte yapt›¤›,toplam 601 gezi not edilmifl.

1955Büyük Britanya Ekim (‹ngiltere: Londra,Leicester, Newcastle, Oxford – ‹skoçya:Aberdeen – Glasgow)

1956‹rlanda Yaz aylar› (‹rlanda turu: Keel, Lime-rick, Killarney, Dublin,Keel)

Danimarka / ‹sveç Ekim (Kopenhag,Stokholm, Uppsala, Linköping, Göteborg)

Polonya Aral›k (Varflova, Krakau)

1957Danimarka A¤ustos / Eylül (Kopenhag vesahil kesimler)

Belçika Ekim (Brüksel, Brügge, Antverp,Gent)

1958Fransa / ‹rlanda Yaz aylar› (Rouen, Paris,Le havre, Fishgard, Kilkenny, Keel)

Hollanda Aral›k (Utrecht, Amsterdam,Rotterdam)

1959Belçika Nisan (Antverp, Gent, Brüksel)

1960‹rlanda May›s Eylül aras› (Dublin, Dogort,Cork, Limerick, Galway)

1961Çekoslavakya May›s (Prag, Brünn)

‹talya / Yugoslavya Haziran A¤ustos ara-s› (Verona, Bologna, Siena, Roma (VillaMassimo’ da onur konu¤u), Venedik, Rije-ka, Lübyana, Triest)

1962‹rlanda Temmuz / A¤ustos (Belfast, AchillAdalar›, Dublin)

SSCB Eylül / Ekim (Moskova, Leningrad)

1963‹rlanda Nisan – Eylül aras› (Dublin, Dugort)

1964Fransa Mart / Nisan (Marsilya)

‹rlanda Temmuz – Ekim aras› (ArchillAdalar›)

Hollanda Aral›k (Lahey, Amsterdam, Left)

1965‹rlanda Nisan / May›s (Dugort)

SSCB Temmuz / A¤ustos (Moskova, Le-ningrad, Riga)

1966Hollanda / Belçika Ocak (Lahey, Brügge)

‹rlanda Temmuz / A¤ustos (Dugort)

SSCB Eylül / Ekim (Moskova, Leningrad,Tiflis)

1967‹talya Haziran (Roma, Siena)

Avusturya Temmuz (Viyana)

‹rlanda Temmuz – Eylül aras› (Dugort)

1968Çekoslovakya A¤ustos (Prag – ReneBöll’le birlikte Varflova Pakt› ordular›n›n ifl-galine tan›k olur)

1969Yunanistan / ‹srail May›s / Haziran

‹talya Eylül / Ekim ( Elba, Floransa, Pisa)

1970SSCB Mart / Nisan (Moskova)

‹talya Ekim (Roma, Napoli)

Hollanda Aral›k (Lahey)

1971Avusturya / Macaristan May›s (Viyana,Budapeflte, Viyana)

‹rlanda A¤ustos / Eylül (Dublin, 25.9 tari-hinde Dun Laoghaire’de Uluslararas› PENBaflkanl›¤›na seçilir, Dogort)

ABD Ekim Aral›k aras› (New York, SanFransisco, San Diego)

1972SSCB fiubat / Mart (Moskova, Leningrad,Tiflis, Yalta, Moskova)

‹talya / Yunanistan / ‹srail Ekim / Kas›m(Roma, Atina, Kudüs, Tel Aviv, Sina)

‹sveç / Danimarka Aral›k (Stokholm – No-bel Ödülü verilir, Kopenhag)

1973‹talya Aral›k (Sicilya: Taormina, Sirakus,Catania)

‹rlanda / ‹rlanda Kas›m / Aral›k (Dublin -Dublin Üniversitesi Trinity College onurdoktoru ünvan› verilir, Archill, Birming-ham, Londra)

1974Avusturya / Yugoslavya May›s (Viyana,Belgrad, Ochrid, Belgrad, Viyana)

Fransa Eylül (Paris)

‹spanya Ekim / Kas›m (Madrid, Granada)

‹srail / Yunanistan Aral›k (Kudüs, Atina)

1975 Danimarka fiubat (Kopenhag)

Yunanistan Mart / Nisan (Korfu)

Hollanda Nisan (Amsterdam)

Fransa / Portekiz Ekim / Kas›m (Paris,Lizbon)

1976‹sviçre (Sa¤l›k nedeniyle 1985’e kadary›lda bir kez gider)

1977Fransa / ‹sviçre Nisan / May›s (Metz,Nancy, Belfort, Basel, Hochwald, Lan-genbruck, Bärenwill)

‹talya Aral›k 77 / Ocak 78 (Roma, Pompe-yi, Floransa, Asisi, Milano)

1978Fransa Mart (Paris)

1979Malta Mart

SSCB Temmuz / A¤ustos (Moskova, Vla-dimir, Susdal)

Ekvador Kas›m 79 fiubat 80 aras› (Quito– Sa¤ baca¤›, damar hastal›¤› nedeniyleameliyat edilir)

1980 / 81‹sviçre / Fransa Kas›m 80 fiubat 81 aras›(Basel, Hochwald, Menton)

1983‹rlanda May›s (Dugort)

1984Fransa Aral›k (Kan)

1985‹ngiltere fiubat (Londra)

‹sviçre / ‹talya Mart (Hochwald, Lugano,Ascona)

Hollanda Haziran (Scheveningen)



Ödüller ve Onur Ödülleri 2

1. Dublin Üniversitesi taraf›ndan verilen fahrî doktora, 1973

2. Brunel Üniversitesi taraf›ndan verilen fahrî doktora, 1973

3. ‹nsan Haklar› Birli¤i taraf›ndan verilen Carl-von-Ossietzky Madalyas›, 1974

4. Köln flehri Onursal Hemflehrilik Hakk› Belgesi,1983

5. 29 Nisan 1983 Onursal Hemflehrilik Hakk› töreni s›ras›nda Heinrich Böll Köln flehrinin alt›n defterini imzalarken. Sa¤da Belediye Baflkan› Norbert Burger

6. Frans›z Kültür Bakan› Jack Lang taraf›ndan “Ordre des Arts et des Letters”de Commandeur ilan edilmesi, 1984

7. “Çiçe¤i burnunda” Commandeur, 19848. Amerikan Sanat ve Bilim Akademisi Üyeli¤i,

1984

1 2

54

6

7

8

3

Heinrich Böll’ün Ordredes Arts et des Letters’eCommandeur olarak al›nmas› dolay›s›ylaFrans›z Büyükelçisi’ninkonuflmas›

1.10.1984 tarihinde Remagenyak›nlar›ndaki Frans›z Saray›’nda

Sevgili Heinrich Böll,

Siz, bizim ülkemiz için GünterGrass’la birlikte yaflayan en ünlüAlman yazar olarak tan›n›yorsu-nuz. Bir Almanca Dilbilimcisi ol-masa da, e¤itimli bir Frans›z oku-yucusu, sizin eserinizi kendisininestetik ve ahlaki varl›¤›n›n enönemli parças› olarak görüyor.Büyük bir yazar, kökleri her ne-kadar bir bölgeye ait olsa da, s›-n›r tan›maz; ve ben sizden biral›nt› yaparak eklemek istiyorum:“Her dünya edebiyat› yöresel-dir.” Stokholm Akademisi size 10Aral›k 1972’de Nobel Ödülünüvererek, bu ününüzü takdir etmiflve onurland›rm›fl, ancak gerek-çelendirmemifltir. Fransa’da ka-lacak olursam, Seuil Yay›nevinin1954 y›l›nda sizin romanlar›n›z›çevirilerini yay›nlamaya bafllad›-¤›n› an›msatmak isterim. Enönemli eserleriniz, en az›ndanroman ve hikâye alanlar›ndakiler,böylece sizi, Rene Wintzen’lesöylefliler içeren “Une memoireallemande” (1978) kitab›ndan vetabii ki sizin baz› kitaplar›n›zdanesinlenerek çekilen filmlerden ta-n›yan Frans›z okuruna h›zla su-nabildi.‹ki çeflit ünlülük vard›r: bir süreboyunca, ç›kar›lan büyük gürül-tünün ortada asl›nda büyük bireserin yoklu¤unu perdeleyen ün-lülük ve di¤eri – yani sizi tan›mla-yan – ve sanatç›n›n, ne kadardikkat çekmese de, geri çekilmiflbir yaflam sürdürse de, herkesingözü önünde, eserlerinde dur-madan övdü¤ü de¤erler yönün-

de davranma sorumlulu¤u iste-yen ünlülük. Sevgili HeinrichBöll, sizin en iyi elçileriniz, eser-lerinizdeki kiflilerdir.[…]Ülkem sizin kiflili¤inizde, yoklu-¤unda önemli bir eksiklik duya-ca¤›m›z, Avrupa’n›n yads›namazvicdan›n› takdir ediyor. Size bu-rada ülkem ad›na, onun takdir vehayranl›¤›n› ifade edebildi¤imiçin, ne kadar mutlu oldu¤umusöylemek istiyorum.

Heinrich Böll, Frans›z Kültür Ba-kan› Jack Lang ad›na, sizi böyle-likle Ordre des Arts et des Let-ters’de Commandeur yap›yorum.

Heinrich Böll’ün teflekkürkonuflmas›

Ekselans, say›n Bayanlar veBaylar,

Bana, yazarak nelere yol açt›¤›-m›, belki de nelere neden oldu-¤umu sergilediniz. E¤er savaflsonras› Almanya’s›n›, Fransa içinbiraz daha anlafl›labilir k›lmadaufak bir katk›m oldu¤u do¤ruysa,beni komutan de¤il, ama Com-mandeur yapan bu onurland›r-ma, beni daha da çok sevindirir.Önce bir korkuya kap›ld›m, çün-kü Komutan, Albay anlam›na ge-liyor. Fransa’n›n bizler için ne an-lam tafl›m›fl oldu¤unu aç›klama-ya çal›flmayaca¤›m: Frans›z kül-türü, Pascal ve ondan önce sizinde sözünü etti¤iniz Bernanos vebaflkalar›. Ve savafl sonras›Frans›z edebiyat›: Sartre, Ca-mus, hepsinin ismini burada say-mam mümkün de¤il. (…)Hâlâ Frans›z Cumhuriyeti’ne na-s›l bir katk›da bulunmufl oldu¤u-mu anlayabilmifl de¤ilim, buonurland›rmadan dolay› ne ka-dar sevinçli oldu¤umu düflünebi-lirsiniz. Teflekkür ediyorum.

53

Ödüller ve Onur Ödülleri II

1970Federal Almanya PEN Merke-zinin baflkanl›¤›na seçilir(1972’ye kadar)

1971Uluslararas› PEN baflkanl›¤›-na seçilir (1973’e kadar)

1972Nobel Edebiyat Ödülü

1973Trinitry College, Dublin Üni-versitesi, Birmingham AstonÜniversitesi ve Uxbridge Bru-nel Üniversitesi Fahri Doktoraünvanlar›

1974Berlin ‹nsan Haklar› Birli¤i’ninCarl-von-Ossietzky niflan›,New York’taki American Aca-demy of Arts and LettersOnur üyeli¤i

1980Premio Latina (‹talya)

1982Kuzey Ren-Vestfalya eyaleti-nin Fahri Profesörlük ünvan›;Köln kentinin hemflerilik berat›.

1984Frans›z Kültür Bakan› taraf›n-dan “Ordre des Arts et desLetters”e Commandeur ünva-n› verilir; Danimarka’n›n Hols-trebo kentindeki Odin-Teat-ret’in Jens-Bjornboe Ödülü.100.000 Danimarka Kronuolan ödülü Heinrich Böll “Al-man Acil Doktorlar Komitesi-ne” ba¤›fllar.


70’li ve 80’li Yıllardaki Çalışmalar

70’li ve 80’li Y›llardaki Çal›flmalar

1. 1973 y›l›nda üç yazar sosyal demokratlar›n meclis grubunda soldan sa¤a: Heinrich Böll, Herbert Wehner, Thaddäus Trol, Günter Grass ve Willy Brandt.

2. Güney Amerikal› bir ‘kad›nlar için insan haklar› delegasyonu’nun 1981 y›l›nda Heinrich Böll’ü ziyareti s›ras›nda: Annemarie Böll, Klaus Staeck, Carmen Alicia Egas de Böll, Domitila Barrios de Chungara, Günter Wallraff, Bernhard von Grünberg ve di¤erleri.

3. 1974 y›l›nda Alexander Solschenizyn ile. Sovyet vatandafll›¤›ndan ç›kar›ld›ktan sonra Solschenizyn Böll’ün Eifel’deki k›r evinde misafir oldu.

4. Ulrich Sonnemann’›n 60. do¤umgünü için yazd›¤› fliir 1972 y›l›ndayay›nland›.

5. 80’lerin bafl›nda Yefliller Partisi’nden Petra K. Kelly ile birlikte.6. Alman Yazarlar Birli¤i’nin 1984 y›l›nda Saarbrüchen’deki

toplant›s›nda 2. s›rada solda: Jürgen Fuchs, onun önünde Christoph Buch, Günter Grass ve Heinrich Böll.

7. Bonn7da yay›nlanan “Vorwärts”den Nato’nun silahlanmas› art›rmas›na karfl› protesto gösterisi ile ilgili karikatür, 1983.

1

2

3 7

46

5

55

Kronoloji 1970 - 1985

1970 Federal fiansölye WillyBrand’›n da kat›ld›¤› Yazarlar Bir-li¤i’nin 1. Kongresi’nde Böll “Yal-n›z Bafl›na Davrananlar›n Birli¤i”konusunda konuflur. 1970 ve1972 dönemi için Böll, FederalAlmanya PEN Merkezinin bafl-kanl›¤›na seçilir. 1971 “Foto¤rafta Kad›n da Var”yay›nlan›r.Uluslararas› PEN’in Dublin’de ya-p›lan 38. Kongresinde Böll, bafl-kanl›¤a seçilen ilk Alman yazarolur. 1972 Nöbel Edebiyat Ödülü. H.Böll, Willy Brand’›n seçim kam-panyas›na destek veren sosyaldemokrat seçmen girifliminde yeral›r. 1973 Böll’ün deneme albümü“Yeni Siyasi ve Edebi Yaz›lar” ya-y›nlan›r. “Foto¤rafta Kad›n daVar”, ABD’de ay›n kitab› seçilir.1974 “Katharina Blum’un Çi¤ne-nen Onuru ya da: fiiddetin Nas›lDo¤du¤u ve Nelere Yol Açabile-ce¤i” adl› roman yay›nlan›r. Jo-seph Beuys, giriflimcileri aras›n-da Heinrich Böll’ün de bulundu-¤u “Yarat›c›l›k ve Bilimler Aras›Araflt›rma için Ba¤›ms›z ve Ulus-lar aras› Yüksek Okul” kurucurektörlü¤üne getirilir.1975 Federal Almanya’n›n gü-venlik güçlerini konu alan, “Ulu-sun Düflünsel Durumu Hakk›ndaRaporlar” adl› hicivsel eser veChristian Linder ile yap›lan ilkkapsaml› söylefli olan “Mart’ta ÜçGün” yay›nlan›r. Vojtech Jasnytaraf›ndan “Palyaço” ve AngelaWinkler’in baflrolde oynad›¤›“Katharina Blum’un Çi¤nenenOnuru” Volker Schlöndorff tara-f›ndan sinemaya uyarlan›r.1976 Bu dönem, Böll daha azedebi çal›flmada bulunur ve da-ha çok gazete yaz›lar›na a¤›rl›kverir. Yazarlar›n demokratik veözgürlükçü sosyalizm hakk›ndakikendi görüfllerini aktarmak iste-dikleri L’46 isimli dergiyi, GünterGrass ve Carola Stern’le birlikte

ç›kar›r.Ocak ay›nda Heinrich Böll ve efliKatolik kilisesinden ç›karlar. 1977 “Müdahale ‹steniyor. Günü-müze Dair Yaz›lar ve Konuflma-lar” adl› deneme albümü yay›nla-n›r. May›s’da Romy Schneider’inLeni Gruyten rolünü oynad›¤›“Foto¤rafta Kad›n da Var” filminingalas› yap›l›r.1978 Böll, “Sonbaharda Alman-ya” ad› alt›nda onbir yönetmentaraf›ndan çekilen filmin, VolkerSchlöndoff taraf›ndan uyarlananbölümüne, medyan›n davran›fl›n›alaya alan bir senaryo yazar.1979 “Sevecen Kuflatma” adl› ro-man yay›nlan›r. 21.9.1979 tarihin-de merkez kütüphanesinin aç›l›fl›nedeniyle Böll, arflivini hibe ola-rak Köln Belediyesi’ne devreder.Rene Böll’ün yönetti¤i Lamuv Ya-y›nevi’nde “Heidelberg’e Çok S›kGidiyorsun ve Baflka Hikâyeler”yay›nlan›r. Günter Grass ve Sieg-fried Lenz gibi Böll de Cumhur-baflkan› Scheel taraf›ndan veril-mek istenen Federal Niflan› red-deder. Aral›k’da Ekvator’a bir ge-zi yapar. Sa¤ baca¤›nda oluflandamar rahats›zl›¤› nedeniyle Qui-to’da acilen ameliyata al›n›r.1980 Almanya’ya dönüflünde,Böll tekrar ameliyat edilir. Federalfiansölye Helmut Schmit kendisi-ni hastanede ziyaret eder.1981 Lamuv Yay›nevi”nde ilk oto-biyografik metni “fiu O¤lan›n HaliNe Olacak? Ya da: Kitaplarla ilgi-li bir fley” yay›nlan›r. 10 Ekim’deBöll, Erhard Eppler, Heinrich al-bertz ve Petra Kelly ile beraber,Bonn’da yap›lan ilk büyük bar›flyürüyüflünde 300.000 kifli karfl›-s›nda konuflur.1982 1977-1981 aras› denemeyaz›lar› içeren “May›nlanm›flAlan” Kiepenheuer & Witsch’deyay›nlan›r. Lamuv Yay›nevi tara-f›ndan o zamana kadar yay›nlan-mam›fl, savafl sonras› ilk ödenle-re ait “Miras” isimli metin okuyu-cuya sunulur. Uluslararas› Yazar-lar Kongresi “Interlit 82”de Böll“Halklar›n Düflman ‹majlar›” hak-

k›nda konuflur. Aile, HülchratherSokak’taki evden, Köln yak›nla-r›ndaki Merten’e tafl›n›r. O¤lu Rai-mund ölür.1983 Henüz yay›nlanmam›fl1946-1951 y›llar› aras›nda yaz›l-m›fl k›sa hikâyeler ve hikâyeler-den oluflan bir cilt “Yaralanma”bafll›¤›yla, Lamuv Yay›nevi tara-f›ndan yay›nlan›r. Sa¤l›k durumu-nun iyice kötüye gitmesine ra¤-men, Böll bir Amerikan k›fllas›n›ngiriflinin kapat›lmas› eylemine ka-t›l›r. 1984 “‹tirazlar ve Cesaretlendir-meler” ad›ndaki 1981-1983 ara-s›ndaki toplu konuflma ve dene-meler Kiepenheuer & Witsch ta-raf›ndan yay›nlan›r. Böll, LamuvYay›nevi’nde o dönemin FederalAlman Hükümet Sözcüsü PeterBoenisch”in kariyerini anlatan“Bild, Bonn, Boenisch” adl› kita-b›n› yay›nlar. Köln BelediyesiBöll’ün eserlerini sat›n al›r.1985 Böll’ün ölümünden k›sa birsüre sonra “Irmak Manzaras›Önünde Kad›nlar” roman› yay›n-lan›r.Temmuz bafl›nda Böll tekrar has-taneye yatmak zorunda kal›r veameliyat olur. 15 Temmuz’da birbaflka ameliyata daha haz›rlan-mak için, hastaneden ç›kar. 16Temmuz sabah› Langenbro-ich’daki evinde ölür. Heinrich Böll19 Temmuz’da halk›n, arkadaflla-r›n›n ve aralar›nda Cumhurbaflka-n› Richard von Weizsäkker’in bu-lundu¤u politikac›lar›n yo¤un ka-t›l›m›yla Köln yak›nlar›ndaki Born-heim-Merten’de topra¤a verilir.

Köln Belediyesi, Böll’ün an›s›na27 Eylül’de bir anma toplant›s›düzenler, yeni infla edilen LudwigMüzesi önündeki meydana vekentin Edebiyat Ödülüne onun is-mini verir.


Alman Barış Harekatı

Alman Bar›fl Harekat›

1. 10 Ekim 1981 tarihinde Bonn’da yap›lan Bat› Almanya tarihinin en büyük gösterisi hakk›nda haber (“General-Anzeiger”, Bonn, 12.10.1981)

2. Düzenleyenler Komitesinin gösterinin ak›fl›n› içeren el ilan›.3. Heinrich Böll’ün Bonn’da yapaca¤› konuflma için notlar›4. Annemarie ve Heinrich Böll 1 Eylül 1983’de Güney Almanya’da bir

Amerikan askeri deposunun iflgali s›ras›nda. Ön s›rada Yefliller Partisi’nin meclisteki tan›nm›fl iki milletvekili: (sa¤da) Petra Kelly ve (solda) Gert Bastian;arkada sa¤da yazar Vilma Sturm

1

3

4

2

57

Tafllar yerine çiçekleruçufluyordu

Silahlanmaya karfl› düzenlenenbüyük mitingin tüm endiflelerera¤men, neden çat›flma olma-dan geçti¤ine dair

10.10.1981’de Bonn’da düzenle-nen Büyük Bar›fl Yürüyüflü hak-k›nda, Süddeutsche Zeitung12.10.1981 tarihinde flunlar› ya-zar:

Heinrich Böll, Bonn Hofgar-ten’deki bu günü hiçbir zamanunutmayacak, çünkü o gün, onuniçin bar›fl›n yola ç›kt›¤› gündür,kendi deyimiyle “kurtuluflumungünü”. Kesin tarihi tam an›msa-yam›yor, belki Kas›m 1945’teydi.O gün ya¤mur mu ya¤›yordu,yoksa günefl mi açm›flt›, onu daan›msayam›yor. Ama, o ilk bar›flgününde, eski “Wehrmacht” üni-formas›n›n üzerine k›rm›z› fleritligöz al›c› bir Macar subay paltosuve bir çift sa¤lam Amerikan askerpostal› giydi¤ini kesin olarakan›ms›yor. Ve orada flu anda dur-du¤u yerde, Bonn Üniversite-si’nin ana binas›n›n önünde “ç›-k›fl”›n oldu¤unu da biliyor. ‹ngilizsavafl tutsaklar› kamp› olarak kul-lan›ld›¤›nda, Hofgarten çay›r› di-kenli tellerle çevriliydi ve kuzeyucunda, flimdi 46.000 Watt’l›k sesayg›t›n›n ve konuflma kürsüsününkoyuldu¤u yerde, tam oradakamp›n ç›k›fl› bulunuyordu, tamorada Heinrich Böll için savafl so-na ermiflti. O zamanlar o, flimdi dip dibeHofgarten çay›r›nda ayakta du-ran ve onu dinleyen binlerce in-san›n yafl›ndayd›. Saatlerce din-lediler, sonlara do¤ru bafllayanya¤mur bile onlar› gitmeye iknaetmedi ve nihayet son sözü söy-lemek için s›ra kendisine geldi-¤inde Böll’ü zorlayan o can al›c›so¤uk bile insanlar› oradan ay›r-maya yetmedi. Paltosunun cebin-de önceden haz›rlanm›fl bir metin

var. Metinde “Bir daha savaflolursa, Almanya herkesin birbirinikesti¤i bir savafl meydan› olarakbirleflebilir. Bu savafl meydan›üzerinde bir birleflme olmaz, bir-leflmenin kendisi bir savafl mey-dan› olur” gibi cümleler yaz›yor.Daha sonra söyledi¤i gibi, Böll“insanlar› s›kmak istemedi¤i” içinmetni cebinde b›rak›yor. Çok sa-y›da, yer yer iyi konuflmalar yap›l-d›¤›n› düflünüyor. O nedenle so-nunda Bonn Hofgarten’daki yürü-yüfl esnas›nda kafas›ndan ge-çenleri toparlamak istiyor. Örne-¤in Helmut Schmidt’in böylesibüyük gösterilere kat›lanlara “ka-ranl›k yarat›klar” demesi ve bun-larla onun, Federal fiansölye’nin,kesinlikle hiçbir zaman ortak birfley yapamayaca¤›. Böylesi keli-meler, yazar Böll’ü karfl› ç›kmayazorluyor. “Bizler son derece ka-ranl›k yarat›klar›n en yüksek dev-let kademelerine geldiklerini gör-dük” diyor. Ve “Ben neredeysekendimi karanl›k bir yarat›k olarakifade etmeye e¤ilim duyuyorum.”Benzer gösterilerde flimdiye ka-dar hep dikkatleri üzerlerine vek›r›p dökmeye çekmeyi baflaranve bar›flç›l gösterilere gölge dü-flüren o “karanl›k yarat›klar” nere-deydi? Federal Almanya’n›n gör-dü¤ü en büyük gösteride –polistahminlerine göre Bonn’da250.000, organizatörlerin tahmi-nine göre ise 300.000 insan var-d›– az say›daki kargafla yarat›c›-lar› kendi aralar›nda kal›yor. (…)Kentin korunmas› için ne kadarpolisin görevde bulundu¤una da-ir Bonn Emniyet Müdürlü¤ü bilgivermek istemiyor. Kuzey Ren-Vestfalya Eyaleti’nin her taraf›n-dan getirilen güvenlik güçleri,pek fazla ortal›kta da görünmü-yor. (…) Kortej t›kand›¤›nda, bay-ram havas› esiyor: Göstericilerkavflaklarda dans ediyorlar, flark›söylüyor, müzik yap›yorlar ve ba-zen de nükleer savafla karfl› ko-nuflmalar yap›l›yor. (…)Son y›llar›n deneyimlerine göre,Bonn Hofgarten çay›r›na 110.000

insan s›¤›yor. Ama Bonn’a do¤ruyap›lan bar›fl yürüyüflünün orga-nizatörleri, ça¤r›lar›na bunun ikimislinden fazla insan›n kat›lmakistedi¤ini biliyorlar. Hofgartençok küçük. O nedenle üniversiteile Poppelsdorf Saray› aras›ndakiBonn’un eski bulvar› ek mitingalan› olarak düzenleniyor. Amabu meydan da, cumartesi saba-h›n›n erken saatlerinden itibarenher yönden toplanan insan kitle-lerini içine alamayacak kadar kü-çük. Organizatörler bile, planlanan za-manda konuflma kürsüsüne ç›k-makta zorlan›yorlar. Üniversiteidaresi onlar için bir oda ay›rmay›reddetmiflti. Bu durumda anonsedilen 13 konuflmac›, Pazar Mey-dan›’ndaki bir otele gitmek zorun-da kal›yor. Berlin eski BelediyeBaflkan› Heinrich Albertz, BonnÜniversitesi’nin ayak diremesiniflu ac› cümleyle yorumluyor: “Birkez daha bu üniversitede Hein-rich Böll gibi bir Nobel Ödülü sa-hibine yer yok”. Bonn Üniversite-si’nin Nobel Ödülü sahibi Tho-mas Mann’a verilen Onur Doktoruünvan›n› geri ald›¤› y›llarla bugünaras›nda bir paralellik çizmeyidinleyicilere b›rak›yor. (…)Eppler ve di¤er konuflmac›lar,gösteriden sonra bas›n toplant›s›yaparken, Heinrich Böll bitkin birhalde Bonn Belediye binas›n›nküçük bir odas›nda oturuyor. Ba-s›n toplant›s›na gitmek istemiyor.Metni cebinde b›rakan Böll, gençinsanlara kendisini bugün neyinduyguland›rd›¤›n› aç›kl›yor: 1945Kas›m›n›n herhangi bir günündesavafl›n bitti¤i bu yerde, bugünbu kadar çok insan›n bar›fl içinbir araya gelmesi.


Ölümüne Dair

Ölümüne Dair

1. Heinrich Böll torunu Samay ile, 19842. “Samay ‹çin” adl› fliiri 8 May›s 1985’te,

savafl›n bitiminin k›rk›nc› y›ldönümünde torununun fliir defterine yazd›.

3. Cumhurbaflkan› Richard von Weizsäcker’in Annemarie Böll’e gönderdi¤i baflsa¤l›¤› mektubu.

4. “China Times (Taipeh) Heinrich Böll’ün ölümü dolay›s›yla onun son denemelerinden birini “Brief an meine Söhne oder: Vier Fahrräder” (‘O¤ullar›ma Mektup veya: Dört Bisiklet”) yay›nlad›.

5. Bornheim-Merten’deki mezar. Düzenleyen: René Böll.

6. Richard von Weizsäcker (ortada, önde) cenaze korteji s›ras›nda 19 Temmuz 1985.

7. Heinrich Böll’ün ölümü dolay›s›yla bir Türk cezaevinde siyasi tutuklular›n yapt›klar› bir anma toplant›s›n› anlatan, René Böll’e yaz›lm›fl mektuptan bir bölüm.

8. Heinrich Böll, ölümünden sonra yay›nlanan “Frauen vor Flußlandschaft” (‘IrmakManzaras› Önünde Kad›nlar’) adl› son roman›n›n araflt›rmalar› s›ras›nda, 1985

9. Heinrich Böll’ün Temmuz 1995’teki onuncu ölüm y›ldönümü dolay›s›yla Johannes Rau’un Annamarie Böll’e yazd›¤› mektup

2

3

65

9

8

7

4

1

59

Anma Yaz›lar› 1985

Politikac›lardan Sesler

Cumhurbaflkan› Richard von Wi-ezsäcker Annemarie Böll’e gön-derdi¤i baflsa¤l›¤› mesaj›ndaflunlar› yazd›:“Heinrich Böll ile birlikte AlmanEdebiyat›’n›n büyüklerinden biri,bizden ayr›ld›. Düflüncenin öz-gürlü¤ünü, nerede tehlikeye gir-diyse savundu. Rahats›z edici vetart›flmal›yd›, tepki ve takdir ka-zand›. Onun cesur, giriflimci,uyan›k yan›n› ve sürekli ikaz edensesini arayaca¤›z.

Böll’ün ölümü üzerine SPD GenelBaflkan› Willy Brandt “Böll’ün ölü-mü beni hüzünlendiriyor” dedi.“Kitaplar›nda oldu¤u gibi kamuyaflam›nda da Heinrich Böll dü-rüstlü¤ün sesiydi: ödün verme-yen, bükülmeyen kiflili¤iyle, ge-rekti¤inde sert ve yüksek sesliy-di. Edebî çal›flmas›n›n ve siyasîeyleminin temelini insan eylemiolufltururdu.”FDP Genel Baflkan› Martin Ban-gemann flunlar› söyledi: “Eserle-rinde, insandan yana olmak te-melleniyor. Bu çaba edebiyat ta-rihinde, ça¤dafl H›ristiyanl›k ola-rak geçecek.”Parlamentodaki Yeflillerin GrupSözcüsü Christian Schmidt flun-lar› vurgulad›: “Heinrich Böll hepi-miz için umut verici bir örnek veönemli bir yazard›.”

Alman Bas›n›’ndan

Frankfurter Allgemeine Zeitung:“O, günümüz Alman Edebiyat›’n›ve ayn› zamanda yeni bir Alman-ya’y› temsil ediyordu. Yorulmaks›-z›n savafla, bask›ya ve zorbal›¤akarfl› konufltu – ve dünyan›n heryerinde duyuldu. O bir Alman fla-iri idi ve bir flairden daha fazlas›y-d›.”

metall: “Ülke ve Dünya sadecebüyük bir yazar› kaybetmedi –

Heinrich Böll’ün beklenmedikölümüyle tüm bir dönem sona er-di. 16 Temmuz’daki ölüm günün-den beri Almanya d›fl›nda da ç›¤gibi büyüyen o flaflk›n yas›n ne-deni, burada bir daha yeri asladoldurulamayacak bir bofllu¤undo¤du¤u duygusundad›r. Do¤ru-dan hissedilebilir, gerçek bir ka-y›p.”

Yurtd›fl›ndan Sesler

Danimarka: Danimarka gazetesi“Politiken”, Böll’ü “Köln’ ün iyi in-san›” olarak, “Alman ruhunu Bis-marck ve Hilter’den kurtaran” birinsan olarak tan›mlad›.

Fransa: “Le Matin” gazetesin-den: “Böll’ün Thomas Mann’dansonra ilk Alman olarak NobelÖdülü’ nü almas› hakl›d›r. ‹ki ya-zar aras›nda, nasyonalsosyalizm,savafl, soy k›r›m› yafland›. Alman-ya ve Avrupa tekrar bulufltular.“Liberation’da” Daniel Cohn –Bendit “Böll büyük ahlâkî bir vic-dan› temsil ediyor” derken, ayn›gazetede rejisör Volker Schlön-dorff flunlar› söyledi: “Yaflam›n›,edebiyat› gibi ustal›kla ele ald›¤›inanc›nday›m. Bu ola¤anüstü birfley.” “Le Quotidien” flunlar› ya-zar: “Her zaman güçsüzler içinkavgaya girmeye haz›r, gülümse-yen bir adamd›. Belki de edebi-yat›n son azizi.”

‹ngiltere: “The Guardian” için,Heinrich Böll “Yeniden do¤an Al-manya’n›n edebi vicdan›yd›.” Ya-zara göre Böll, belki de en azWilly Brandt kadar, vatandafllar›-na “Alman ve Demokrat” olman›nne anlama geldi¤ini an›msatma-ya katk›da bulundu. “The Ti-mes’da, Böll’ün ‹rlanda ile olanyak›nl›¤›na dikkat çekilir. Böll’ün,ayr›ca Brendan Behan çevirileriy-le kendisiyle isim yapt›¤› ve Ku-zey ‹rlanda’daki durumu “zekice”betimlendi¤i belirtilir.

‹talya: Roma’n›n günlük gazetesi“Reporter”, “Almanya’n›n melan-kolik vicdan›” bafll›¤› alt›nda flun-lar› yazd›: “Heinrich Böll’le birlik-te ‘öteki Almanya’ e¤itmenini,hiçbir flekilde s›k›c› olmayan ö¤-retmenini, yumuflak ironiyi sevenahlâk e¤itimcisini kaybediyor.”

Hollanda: “Algemmeen Dagb-lad, “Kendi uyumlulu¤uyla “ötekiAlmanya’ya biçim veren adam”diye yazar. “Trouw”: “Hiçbir Al-man yazar Sovyetler Birli¤i’ndeonun kadar popüler de¤ildi. Sa-dece aptal ve kötü niyetli insan-lar, onu bu nedenle, bu rejiminhayran› olarak nitelendirdiler. Bir-çok Rus muhalifi için gösterdi¤igiriflimi, bunun tersini kan›tlar.”

‹sveç: Dagens Nyheder sorar:“Gelecek nesiller, onu estetikedebiyat yazar› olarak m›, yoksaahlâkî bir örnek olarak m› an›lar›n-da saklayacaklar?”

‹sviçre: Neue Zürcher Zeitung:“Heinrich Böll, geçmiflte oldu¤ugibi, gelecekte de bir merci ola-rak kalacak. Birçok genç Alman,onun kiflili¤inde, […] geçmiflteolanlar› gizlemeyen bir babay›görüyorlar. Frankfurt fiiir Söylefli-leri’nde kelimesi kelimesine ifadeetti¤i gibi, bafllang›çtan itibarenonun için ahlâk ve esteti¤in birbi-riyle kesiflti¤i kesindi. ‹flte o ne-denle, nerede haks›zl›k, bask› veinsanl›k d›fl› davran›fllar›n varl›¤›-na inand›ysa, sürekli müdahaleetti.”

‹spanya: Ölüm haberinin al›nma-s›ndan bir kaç saat sonra DevletTelevizyonu’nun akflam haberleri,Böll’ün ölüm haberini ilk s›radaverdi. Madrid’de ç›kan “El Pais”gazetesinde Jose Comas, Hein-rich Böll ile son karfl›laflmas›n› vebu buluflmayla yazar› fiziken faz-laca yordu¤u hissine kap›ld›¤›n›anlat›r.

61

Sovyetler Birli¤i: Sovyet PartiOrgan› “Pravda”, SSCB’de enpopüler Alman yazarlar›ndan biriolan Heinrich Böll’ün ölüm habe-rini, resmî haber ajans› TASS’›nk›sa bir haberiyle verdi. TASS,Böll’ün “Bat› Alman bar›fl giriflim-cileri hareketinin aktif bir kat›l›m-c›s›” oldu¤unun alt›n› çizdi. “Ede-biyat alan›ndaki” en iyi eserlerininbafltan afla¤›ya “faflizme, Almanaskerine ve ikiyüzlü küçük burju-va ahlâk›na karfl› kini” ifade etti¤ivurgulan›rd›.” Böll’ün eserlerininsadece Rusçaya de¤il, ayn› za-manda SSCB’nin di¤er halklar›-n›n dillerine çevrildi¤i eklendi.

Yazar Birlikleri ve Meslektafllar›

Alman Yazarlar Birli¤i (VS), IGDruck und Papier Dergisi’nde 16Temmuz’da Köln’de ölen yazarve Nobel Ödülü sahibi HeinrichBöll’ü, büyük bir yazar ve meslek-tafl, ama ayn› zamanda ahlaki birmerci olarak de¤erlendirdi.PEN Baflkan› Martin Gregordellinflunlar› söyledi: “Heinrich Böll ilebirlikte, sadece Alman Edebiya-t›’na savafltan sonra uluslararas›bir sayg›nl›k kazand›ran bir yazarve moralist kaybetmiyoruz; ayn›zamanda Uluslararas› PEN’in çoksay›da takibe u¤rayan ve tutukluyazar ad›na, ona her zaman birteflekkürü borç bilece¤i, insanhaklar›n›n yorulmaz bir savunu-cusunu da kaybediyoruz.”

Heinrich Böll’ün ölüm haberi üze-rine flair Sarah Kirsch flunlar› dilegetirdi: “Çok sars›ld›m. Son dere-ce üzgünüm”. Kirsch’e göreBöll’ün edebî, siyasî ve insanî ey-lemleri “üç yaflama ancak s›¤ar-d›”. Böll sadece “bir yazar” de¤il,ayn› zamanda “baflvurulabilecekbir merciydi.” Kirsch, bir sorunnedeniyle s›k›ld›¤› veya etkilendi-¤i zaman, ona s›k s›k yazd›¤›n›söyler. fiair Kirsch’e göre: “Böllbeni her zaman hep çok aç›k, dü-rüst ve ilgiyle yan›tlad›.” Böll’ü,

Grup 47 döneminden tan›yanWalter Höllerer’e göre, Böll’ünönemi, Almanlar›n savafltan son-ra “dünya edebiyat›yla iliflki kur-du¤u” ilk yazar olmas›nda aran-mal›d›r. Ona göre Böll, karmafl›kda olsa, olaylar› kolay anlafl›labilirtarzda ifade edebilmesi, Böll’ünuluslararas› düzeyde büyük biretki yaratmas›na neden olmufltur.Axel Eggebrecht ise flunlar› vur-gular: “Yazarlar›n, Almanya’dafazla takdir edilmeyen sözlerine,Heinrich Böll ahlâki ve siyasî an-lamda gerçekten bir a¤›rl›k ka-zand›rmay› baflard›.”Meksikal› flair Octavio Paz, Hein-rich Böll’ün ölümünü “büyük birkay›p” olarak de¤erlendirdi. Ya-zarla hiç karfl›laflmayan Paz,Böll’ün, “daha bir çok söyleyeceksözü olan adam›n”, ölümüneüzüldü¤ünü ifade eder. Paz’a gö-re Böll, bir taraftan büyük bir an-lat›c›, di¤er taraftan ise ahlâki,sosyal ve siyasî bir merciydi.

Yans›malar

Heinrich Böll’ün ölümünden bugüne kadar 17 okula onun ismiverildi.Kas›m 1987’de Heinrich Böll’ündostlar›n›n giriflimiyle, Köln’deonun ad›n› tafl›yan bir vak›f kuru-lur. 1989 yaz›nda Heinrich BöllVakf›, Federal Meclisin Bütçe Ko-misyonu taraf›ndan YEfi‹LLER’eyak›n vak›f olarak kabul edilir. Va-k›f içinde birçok uzman komis-yon, eserleri irdeleyecek ve Hein-rich Böll an›s›n› taze tutacak pro-jeleri desteklemektedir.

Aral›k 1992’de Vak›f, Köln’de No-bel Ödülü sahibinin 75. do¤umgünü nedeniyle medyan›n yo¤unilgisini çeken uluslararas› bir He-inrich Böll Haftas› düzenler.Ayn› nedenle Kiepenheuer &Witsch taraf›ndan, miras›ndankalan ilk romanlar›ndan biri yay›n-lan›r: “Melek Susuyordu”. Yay›n-lanmam›fl çal›flmalar›n›n bir bafl-

ka derlemesi, 1995 sonbahar›n-da yay›nlan›r: “Solgun Köpek”

1986’dan beri Köln Belediyesi’ninHeinrich-Böll-Arflivi ile KuzeyRen-Vestfalya eyaletinin KültürBakanl›¤›, ortak bir çal›flmayla,Köln’lü yazar›n yaflam› ve eserle-ri hakk›nda çok say›da sergi dü-zenledi. 1988 y›l›ndan bu yanaBöll Vakf› ile Bakanl›k aras›ndasürekli bir iflbirli¤i yap›lmaktad›r:(1986) Moskova’da (1987) Buda-peflte’de, Szeged’de ve Köln’de,(1989) Leipzig’de, (1992) Köln’de,(1994) Breslav’da sergiler düzen-lenir.Meslektafllar›n›n ve politikac›lar›ngiriflimiyle 1989 y›l›nda, “Heinrich- Böll – Evi Langenbroich” derne-¤i hayata geçer. Annemarie Böll,SPD’li parlementer Josef Vosenve yazar Dieter Kühn derne¤inbaflkanlar kurulunu olufltururlar.Onar›m çal›flmalar›ndan sonra,bu mekânda her daldan sanatç›yaflamakta ve çal›flmaktad›r. Ço-¤unlu¤u siyasi nedenlerle ülkele-rini terk etmek zorunda kalan –ör-ne¤in eski Yugoslavya’dan– sa-natç›lar, geçici bir süre için bura-da bar›nma çal›flma olana¤› bula-biliyorlar.Heinrich Böll’ün yaflam›n› veeserlerini içeren sergiye talep gi-derek artt›¤› için, arfliv ve vak›f,bir afifl sergisi gelifltirmeye kararverir.

yaﬂam› ve eserleri - tr.boell.org · asker heinrich böll. 6. heinrich böll 1941’de...

Documents