xusuus qorkii pror . maxamed siciid gees
DESCRIPTION
Waxaa reerkayaga reer Gees ka soo jeedeen magaalada Laasqoray oo aan degi jirnay dabayaaqadii qarnigii 19aad iyo ka hor halkaas oo ay Berbera uga soo guuren dibna ugumay noqon. Aniga oo hada ku soo noqday oo ah facii saddexaad, ima ay cajabin dhulka iyo nolosha taal, Lasqoray waxay u qaybsanayd saddex xaafadood , xaafad gabowday oo xeebta xigta oo leh daaro dhaadheer oo ah halku ka soo degay badmareenkii Ingiriiska ahaa ee Speak 1855 qaybtaas oo aanay hada cidina deganayn , xaafada laga dhisay wershada kalluunka oo leh daaro cusub oo ah Shacabka iyo xaafada hada la dhistay oo ka kooban daaaro dhagax ah iyo carshaan oo loo yaqaano Isweeto,TRANSCRIPT
Dharaaro Xusuustood Iyo Dhiiranaantii By. Xusuus Qorkii Prof.Maxamed Siciid Gees
Xusuus Qorkii
Pror . Maxamed Siciid Gees
Sanadihii Cadhada
Waxaan ku xidhnayn nolosha tuulada kuliyadda Lafoole gelin hore iyo gelin danbeba casharo ayaa ka
socday tuuladaas oo ay Ardayda iyo Macalimiintuba ku nooshahay , dhawr jeer oo aan dejiyey jadwalka
casharada waxaan xusuusta in saacadaha shaqadu bilaabmi jireen 7:00 subaxnimo ayna dhamaan jireen
9:00 habeenimo marka laga reebo saacadaha 1:00 duhurnimo ilaa 4:00 galabnimo oo fasax ahaan jirtay
iyo saacada u dhaxaysa 6:00 makhribnimo ilaa 7:00 fiidnimo. Haddaba, markii la soo gaadhay sanadihii
sideedtameeyadii 1980 waxaa bilaabantay in macalimiintii jamacadu ay jeclaysteen inay isku qoraan
casharada gelinka danbe oo gelinka hore lagu yaaco Xamar iyadoo la raadinayo shaxaad lagu kabo
mushaharka sixir bararku hadheeyey isagoo mushahaarkii waxba go’ayn waayey waxaa kale oo la
raadsan jiray in meelo kale laysu bedelo ama la raadsado waxbarasho dibadeed oo aan laga soo noqon,
waxaa kale oo dhacday in fasaladii, qolalkii hurdada, hoolalkii iyo meelihii cuntadu ay wada gaboobeen
oo wax lagu dayactiro la waayey waxay waqtigaas u ekaatay meel laydhku ka sii damayo siina
dhimanaysa oo qof dan ka lihi aanu jirin, waxay madaxda jaamacaddu ku mashquul sanaayeen jamacadii
weynayd ee afka Talyaaniga wax lagu baran jiray ee Xamar ku taalay ee ay dawladda Talyaanigu maal
gelin jirtay. Waxaa meesha ku dhax baaba’aday kuliyadii waxbarashada Lafoole ee af Ingriisiga wax lagu
dhigi jiray oo iyada gooni looga takooray Jaamacada weyn. Waxaa sanadahaa hormuud ka noqday
kuliyada Lafoole Prof. Saleebaan Axmed Guuleed 1981 waxaa arrimaha ardayda qaabilsanaa Ciise Xasan
Cali ( ina qoob shalax) aniga Gees waxaan madax ka aha qaybta Fiisigiska , kimistarigana waxa madax ka
ahaa Cabdi Biixi Yoonis. Prof Guuleed waxaa u muuqday dhibaatada iyo dayaca haysta Kuliyadda halkaas
oo uu muda badan joogay oo uu Macalin ka ahaan jiray, waxaa uu magacaabay guddi loo xilsaaray
dayactirka jaamacada oo madax uga dhigay Aniga Gees gudigaas oo isugu jirtay Macalimiin iyo Arday,
waxaanu soo tiro koobnay inta daaqad , saqaf , albaab, musqul iyo goob jaban ee Jamacadda, markii
aanu soo dhamaystirnay warbixintii ayaanu u gudbinay Prof Guleed waxaa uu dabadeedna arrinkii ula
tegay Saleebaan Maxamuud Aadan ( saleeban gaal) oo markaa ahaa wasiirku xigeenka wasaarada
waxbarashada waxaa uu u bandhigay dhibaatada haysata kuliyadii waxbarashada Lafoole oo
macalimiinta ay barbaarisaa ay ka hawlgeli jireen dugsiyada dalka ee ay maamusho wasaarada
waxbarashadu ka dibna waxa uu waydiistay inuu wax kala qabto dayactirka kuliyada waxa kale oo uu u
sheegay in uu guddi u sameeyey arrinkaas uuna gudoomiye ka yahay Maxamed Saciid Gees, waxaa uu
Saleebaan gaal ka yeelay in uu wax kala qabto dayactirka kuliyada ka dibna waxa uu Prof Guleed u
sheegay inuu u soo dirayo gudoomiyaha gudiga Gees.
Maalintii danbe ayaan ugu tegay Saleebaan xafiiskiisi wasaarada waxbarashada Aniga iyo wasiirku
xigeenku iskuma aanaanu cusbayn oo hore ayaanu u soo wada shaqaynay markii uu madaxda ka ahaa
xafiiskii manaahijta ee waxbarashada halkaas oo aanu ka soo wada shaqaynay 1973-5, Saleebaan si fiican
ayuu iigu soo dhaweeyey xafiiskiisa isaga oo uu markaas la fadhiyey nin waxbarashada caan ku ahaa oo
markii danbe ka noqday Agaasime guud laakiin markaas ahaa agaasimaha waaxda maamulka iyo lacagta
lana yiraahdo Axmed Saciid Kaarshe markii aan u waramay waxaa layga saxeexay qoraal ah hab
xisaabeedka aan ku shaqaynayo ka dibna waxaa farta layga saaray jeeg Baanka dhaxe ah oo ay ku qoran
tahay magacayga iyo lacag dhan 1,000,000 hal milyan oo shilinka soomaliga ah oo markaas u dhigmayey
lacag dhan $100,000 boqol kun oo doolarka Maraykanka ah.
Prof Guleed intaas kuma joogin ee waxaa uu u tegay Janaral Ismaciil Axmed Ismaciil oo ahaa taliyahii
Ciidanka Asluubta oo ay arday ugu jirtay oo ka warhayey xaalada kuliyada. Jananaku waxaa uu isna
noogu deeqay carro kaawe, nuurad , jay iyo qalabkii dhismaha, markii arrinku halkaas noo marayey oo
aanu haysano wax noogu filan hawshayadii laakiin aanaanu weli shaqadii bilaabin, ayaa Prof Guuleed u
tegay wasiirkii hiddaha iyo tacliinta sare oo masuul ka ahaa jamacadaha dalka waxaa uu uga sheekeeyey
hawsha dayactirka kuliyadda lafoole iyo meeshay hawshu u ,marayso waxaanu ka codsaday inuu gacan
ka geysto kana soo qayb galo, waa ka balan qaaday wasiirkii inuu ka soo qayb galayo waxaanu aad u
amaanay prof Saleebaan Axmed Guuleed . Markii uu Prof Guuleed ii sheegay inuu la kulmay wasiirka
ayaa shaki igalay, wasiirka waqtigaasi waxa uu aha nin la oran jiray Axmed Ashkir Bootaan waxaana
madax ka aha Jamacadaha dalka oo dhan nin la oran jiray Muudey oo ay isku beel ahaayeen wasiirka
(gabooye), maalin danbe anigoo aroor hore xiisad ku jira ayaa waxaa yimi kuliyadii gudoomiyahii
jamacada Mr Muuday dabadeedna waxaa layga yeedhay xafiiskii hormuudka kuliyada, markii aan
dhamaystay casharkii oo saacad ahaa anigoo weli tamaashiirtii faraha ku leh waxaa xafiiska ku wada jiray
Prof Guuleed iyo Gudoomiyaha jaamacada, Mr Muuday ayaa hadalkii ku bilaabay Gees waxaa laga rabaa
jeegii inaad soo wareejisid oo aad gudoonka jamacada ku soo wereejisid anagaa hawshaas maamulayna
oo dayactirka samaynayna, waxaan ugu jawaabay in aanay arrinkaasi suurta gal ahayn waayo wasaarad
kale ayaan heshiis la soo galay oo aan masuul uga ahay lacagta ka dibna waa u noo hanjabay oo u noo
sheegay inuu hawshaas u gudbinayo ciidanka nabadsugida iyo xisaab xil ma leh hadaan jeegaas dhakhso
loogu soo wareejin waayo, arinkii ayaa yaab nagu noqday oo aanu garawsan waynay ilayn Bootaanki wax
noo balan qaaday ayaa nagu soo qanjiidhiyey.
Waxaa si kedis ah maalintii labaad xilkii looga qaaday hormuudkii kuliyada Prof Guuleed nin kalena waa
loo magacaabay xilkaas, anigana iyadoo lay raadinayo oo aan ka baqayo in lay xidho ayaan ku kalahay
wasaradii waxbarashada oo u tegay wasiirku xigeenkii Saleebaan Gaal oo intaan u galay ku idhi iga qabta
jeegan anigoo aan weli sarifin yaan laygu xidhine iina soo cesha warqadii aad iga saxeexdeen intuu qoslay
ayuu u yeedhay Kaarshe intuu u sheegay ayuu ku yidhi bal ka wareeji Gees jeegan oo yidhi war ma waxan
ayey wax ka doonayaan maanay nimanku xishoonayn.
Maalintii danbe aya hormoodkii cusbaa I waydiiyey jeegi markaas ayaan ku idhi wasaaradii waxbarashada
ee lahayd ayaan ku celiyey. Ninba maalin ayey cadhadu ku bilaabantay anigana malintas ayey igu
bilaabantay.
Prof saleebaan Axmed Guuleed waa ka tegay shaqadii kuliyada oo haya’d kale ayuu shaqo ka helay,
aniguna waxaan qortay shaqo ka tegis dabadeedna Hargaysaan u soo dhoofay waxaan ku degay huteel
Maaweel waxaa i marti qaaday nin aanu saaxiib ahayn oo la yiraahdo Axmed Xuseen Caabi waxaanu
fadhiisanay guri ku yaalay xaafada shidhka waxaa nala fadhiistay rag aan ka xusuusto Dr Aadan Abokor,
Dr Maxamed Xasan Taani, Maxamed Baaruud iyo rag kale dadkaas oo aanu hore isu wada naqaanay oo
intooda badan aanu ku wada jirnay dugsigii sare ee sheekh. Waxay iiga warameen xaalada magaalada
Hargaysa iyo musuqmaasuqa hadheeyey waxay kaloo ii sheegeen lacag dhan 90 malyuun oo laga
casaystay lacagtii iskaa wax u qabso ee loogu tala galay dayactirki cisbitaalka oo ay wadaan iyaga iyo koox
dhakhaatiir Jarmal ah nimankaas oo la xidhxidhi doono oo ahaa kooxdii UFO ee keentay kacdoonkii
Hargaysa iyo dhagax tuurkii.
Waxaa iyana waqtigaa Hargaysa ku sugnaa wefti ka socda dawlada oo ay ka mid ahaayeen intaan ka
xusuusto Axmed Maxamuud Siilaanyo iyo Maxamed Cumar Jees weftigaa waxaanu garoonka Hargaysa ka
soo wada raacnay diyaarad ay leedahay Somali airline waxaan xusuustaa waxaan fadhiyey kuraasta
danbe waxaa dhinacayga fadhiyey Axmed Siilaanyo iyo Maxamed Cumar jees waxaan akhrisanayey
jariirad ah News weak ka dibna waxaa gacanta ii soo taagay Siilanyo oo aan u dhiibay waqtigaa labada
oday midna aqoon fiican uma aanan lahayn. Dr Maxamed Xasan Taani oo aanu maalin guri ku yaalay
sekatu liira igu casumay oo aanu wada fadhiisanay isaga iyo marxuun Maxamed Cabdi Dhinbiil (Galbeedi)
waxaa uu ii sheegay mar ururkaas aqoon yahanku la kulmeen weftiga xukuumada ay indhaha soo
saareen Axmed Siilaanyo markay uga warameen xaalada dhabta ah ee Hargaysa ka jirta uu isna la yaabay.
Markii aan ku laabtay Xamar oo aan daba galay codsigaygii shaqo ka tegista waxaa maalin danbe layga
yeedhay xafiiski wasiirka Axmed Ashkir Bootan, xoghayntii ayaa I soo dhawaysay oo koob bun ah ii
keenay ka dibna waxaan galay xafiiski wasiirka oo hool aha markaas ayaanu is gacan qaadnay wasiirkii oo
ahaa nin aanu waxbadan hore u kulanay oo aan is naqaanay waxaa uu igu yidhi codsigaagi waa I soo
gaadhay lakiin waan kaa diiday oo intaan kursigaa fadhiyo kaa aqbalimaayo waxaan ka warhaya Adiga iyo
Biixi halkaad kaga jirtaan kuliyada lafoole iyo waxaad ka qabateen markaas taa kaa yeeli maayo ee wax
kale I waydiiso.
Cabaar ayaan fekeray markii aan arkay mawqifkiisa waxaan ku idhi hada waxaan u baahanahay in aan
caafimaad dibada u qabto, halkaan wax kale ka eegayey ayuu igu yidhi waan kaa aqbalay. Wax yar ka dib
waxa Naylo osto laygu qoray xafiiskii laanta socdaalka si laygu sii daayo pasporkaygii waxaana fiise lay
waydiiyey safaaradii Ingriisiga waxaana lay siiyey tigidh ah Muqdisho ilaa London iyo Muqdisho iyo lacag
dhan $3000 saddex kun oo doolar oo sahay ah oo layga sarifay baanka dhexe oo basaboorka laygu qoray.
15 March 1982 ayaan ka degay magaalda London halkaas oo ay iigu danbaysay 24Octobar 1977 markaas
oo aan ka dhamaystay waxbarashadii Masterka
London
Waxaan habeenkii u horaysay ku degay Huteel magaalada dhexdeeda ku yaal oo aan laga waayi jirin
Soomalida daarta dhinaceeda hoose baar ku yiilay, habeenkii cid ma helin, maalintii danbe waxaan tegay
xarrunta BBC ‘da ee bush house oo aan ku ogaa qaybta af Soomaliga Xasan Ciise Jamac markii aan tegay
xafiiskii soo dhawaynta oo aan u sheegay in aan doonayo ninkaas, ayaa waxaa ii soo baxay ninkale oo
Soomali ah oo la oran jiray Yusuf oo aanu hore Egland u wada joognay waagii hore, intuu I salaamay ayuu
hore ii geliyey meel makhaayad ahayd markaas ayuu igu yidhi waxaan gartay markii aad Xasan i
waydiisay in aad tahay nin qariib ah oo aan war hayn, waxaa uu ii sheegay in Xasan Ciise iyo koox uu ku
jiraa ay Adisababa qabteen dhawaan. Waxaa meeshii noogu yimi oo nagu soo biiray Maxamuud Axmed
Sh Muuse oo mar ahaan jiray gudoomiyaha Maxkamada Sare ee dalka oo ay isku dhaceen askartii ka
dibna u soo guuray London isaga iyo xaaskiisa oo ahayd gabadh Ingriis ah halkii ayaanu isku waraysanay
waxay aad u xiisaynayeen arrimaha ka dhacay Hargaysa oo ay ka mid ahaayeen xadhigii qolyahii UFO,
dhagaxtuurkii ardayda, Saraakiishii u baxsatay dhinaca Itoobiya iyo guud ahaan kacdoonka ka socda dalka
Soomaliland.
Markii aan magaaladii London si fiican u degay waxaa ii muuqatay in Soomalidu ku soo korodhay
magaalda oo markii hore dad yari joogeen, waxaan kula kulmay dhawr nin oo reer Lafoole ah oo qaar
jamacado kaga jiraan dalkan iyo qaar waxbarashadii dhamaystay oo iska jooga dalkan. Waxaa waqtigaa
ka socday London mudaharaadyo Jimce walba laga hor sameeyo safaarada Soomalida ee London. Ragii
an halkaas kula kulmay waxaa ka mid ahaa Ismacil X. Maxamuud Warsame oo aanu isku arday ahayn
kuna magac dheer Suulcayn oo reer Ceel afweyn ahaa oo ay reerahayaguna ay aad isu xidhiidhin jireen,
ninkaas oo markaas aad ugu ololaynayey ururkii SNM oo waqtigaas la yagleelay waxaa kale oo aan la
kulmay Dr Dixood oo gacanta haysta gabadh cad oo sheegta inuu ka mid yahay ururka SNM qabyta
London waxa kale oo aan la kulmay Cawil Cali Cabdi oo aanu macalimiin Lafoole ka wada ahayn oo
markaas dhamaystay Mastarkii dhinaca xisaabta oo London iska jooga, ninkaas oo anu saxiib ahayn
ayaan kula kaftamay Dr Dixoodka la hagayana maxaa halganka geliyey, Cawil isagoo kaftamaya ayuu iigu
jawaabay halka Warsaame indhoole ee Iskaashatooyinka ayaanu u dhiibaynaa markaanu dalka qabsano.
Markii aan joogay London waxaanu fadhiisanay guri uu deganaa Marxuun Jaamac Rabiile Good koox reer
Soomaliland ah oo aan ka xusuusto Faarax Obokar Khayre (Faarax Askari), Axmed Geele, Ismaciil
Maxamed X Warsame(Suulcayn) iyo Jaamac Rabiile dabadeedna waxaa layska waraystay oo laga
faalooday siyasada dalkii Soomaliya halkuu marayo, Jamac ayaa hoos igu yidhi war Maxamed waakaa
Isaaq samaystay jabhada SNM dalkana waynu la deganahay inta ay gooro goortahay aynu jabhada la
galno, haddii kale waynu isku dhacaynaa, waxaanu isla qirnay inay arrinkaasi dhab yahay lakiin isaga
Jamac waxaa uu hada ka soo noqday jabhadii SSDF markaas waxaa uu ii sheegay inay ku adagtahay inuu
hadana jabhad cusub galo. Aakhirkii waxa uu ka mid noqday jabhad la sameeyey mar danbe ee SDA
dawladii u horaysay ee Soomaliland ee C/raxmaan Axmed Calina waa ka qayb galay.
Waxaa kale oo waqtigaas London joogay niman badan oo siyaasiyiinahaa wadanka ka ahaan jiray oo ay
ka mid ahaayeen C/risaaq X xuseen, Axmed Siilaanyo iyo nin la oran jiray Abu Raas waqtigaas oo ay
socotay waanwaan ah sidii mucaaradka laysugu keeni lahaa. Nimankii aanu saaxiibada ahayn qaar ka mid
ah ayaa isku dayey inay igu dhiiri geliyaan in aan ku biiro Jabhada SNM hase yeeshe waan ka cudur
daartay sababtoo ah anigoo aan ku soo tashan in aan galo hawlo noocaas ah. Waxaa dhacday in aan
maalin tago safaaradii Soomalida ee London oo aan ugu tago nin aanu hore isu naqaanay oo DC mar ka
ahaanjiray Ceerigaabo Maxamed Cabdi X. Faarax waxaan u dhiibay basaboorkaygii oo aan ka codsaday
inuu ii dalbo fiise ah Imaaraadka UAE maadama aan ahay shaqaale dawladeed oo aan London ku joogay
fasax. Haddaba, markii aan maalintii labaad ku soo noqday ayaa waxaa Safaaradii iga helay nin aanan
garanayn oo baasaboorkaygii haya iina sheegay inuu meesha ka shaqeeyo oo magaciisa la yiraahdo
Maxamed Macalin oo mareexaan yahay isaguna fiisaha ii soo samaynayo waxaan la yaabay markii uu ii
sheegay oo yidhi xalay waxaad la fadhiday nimankii SNM ee safaarada ku mudaharaada waxaan u
sheegay in aan la fadhiyey nimankaas oo aanu wada macalimiin ahayn lakiin aanan la socon waxa
London ka socda, waxaa meesha iiga soo baxday in nimankii meesha wada fadhiyey ay qaar ku xidhan
yihiin safaarada , arinkaasi waxa uu ii noqday baraarujin waxaana ii cadaatay inay dadka wax
sheegsheega Soomalida ku badan yihiin oo aan lala geli karin arin culus sida ay sheegto maahmaahda
soomalida ee oranaysa “ nin ayaa aqal mugdi ah isku xidhay oo far taagay oo markaasna la baxay far
taag”sidaas ayaanay waxba ugu dhex qarsoomi karin. Ka dib waxaan u safray magaalada ka xigta London
xaga waqooyi galbeed oo la yiraahdo Manchester halkaas oo ay igu qaabileen laba macalin oo reer
lafoole ahaa oo wax ka baranayey oo ahaa Daahir Maxamed Yuusuf iyo Maxamed Cali Salaad nimankaas
oo iga waraystay xaalka dalkii ku sugnaa waxaa dhacday in aanay labadoodi midna aanu dib ugu soo
noqon shaqadii iyo wadankii markii ay dhamaysteen waxbarashadoodi. Markii aan laba bilood ku sugnaa
London ayaan u soo dhoofay UAE, waxaan ka degay magaalada Abu dabay 1 mey 1982 halkasna waxaan
joogay dhawr bilood oo aan shaqo ka raajicinayey anigoo tegay jamacada ku taal Al cayn haseyeeshe
kuma aanan guulaysan in aan shaqo hore uga helo ka dibna waxaa igu adkaatay noloshii guryahii la
deganaa ee “power house” ama ( kabo badane). Sidaas darteed, waxaan ku soo noqday Xamar iyo
Lafoole iyo reerkaygii oo degan gurigii aan kaga tegay markaas oo aan saddex caruur ah lahaa, hal sano
oo danbe ayaan ka sii shaqeeyey kuliyadii Lafoole xaaladeedii way sii xumaatay oo way ka sii dartay
dhinaca nolosha iyo siyaasadaba. Waxaa dhacday in 1983 loo magacaabay wasaaradii hidaha iyo tacliinta
sare wasiir cusub oo ahaa Cabdiqaasim Salaad Xasan waxaana wasiirku xigeen looga dhigay Saleebaan
Maxamuud Aadan ( saleebaan gaal) waxaan dib u qortay codsigaygii ahaa shaqo ka tegista, wasiirkii
cusbaa waa ii ogolaaday waxaan shaqadii ka tegay 13 Ogosto 1983 dibna uguma laaban, markaan dib
xusuusta u celiyo waxay ahayd shaqadii ugu fiicnayd oo uguna wax soo saarka roonayd hasayeeshe
maciishadii nololeed oo aad u adkaatay iyo meeshii oo loo diiday horumar oo aan u adkaysan waayey iyo
weliba cadhadii wadankii Soomaliyeed ka bilaabantay iyo gadoodkii ku dhashay bulshadii Soomaaliyeed
ayaa igu kelifay in aan iskaga tago.
Haddii aan hore ugu jiray nolol jamacadeed oo dadka aan la kulmaa ahaayeen Prof iyo Arday oo ah meel
akhlaaq iyo samo lagu dhaqmo waxaan u soo baxay jamacadii nolosha dhabta ah ee ay ku noolyihiin bah
waynta Soomaaliyeed iyo habkay ku dhaqanto ee ah aqoon darada, qabyaalada, ay beentu saldhiga u
tahay. Waxa ii muuqday sida aanay waxba isugu ahayn qolada wax baratay iyo bah waynta Soomaaliyeed.
Da’ daydu waxay ahayd 37 sano oo xoog ah caafimaadna qaba xaqaygii waxaa uu noqday 15,000 sh ,so
( shan iyo toban kun oo shilin soomali ah), markii aan sadex bilood ku sii jiray gurigii Lafoole waxaan u
soo guuray Xamar waxaana degay guri yar oo xafada Kasobalbalaare ah oo uu lahaa nin aanu gacal ahayn
dabadeedna waxaan bilaabay in aan xoogsi tago , waxaa markaa caan ahayd oo la dhagaysan jiray hees
hal ku dhigeedu ahayd “ Xamar waa jiqee xagaad ka geli” waxaan is waydiiyey meeshaan hawsha ka
bilaabi laha, waxaan meel maqaaxi ah ku kulanay ayaamahaa nin aanu isku arday ahayn marna aanu isku
guri deganayn Marxuun Cali Sh Maxamed Askar ( Cali Jawhar) isaguna waxaa uu mudo u shaqaynayey
Baanka dhexe oo uu ayamahaa shaqadii ka tegay markaanu wada sheekaysanay ayuu igu yidhi war Gees
xagee ayaad qabanaysaa, markaas ayaa ugu jawaabay anigoo la kaftamaya “ Doontii awoowgay
Maxamed Gees ayaan dib u kicinayaa oo badaan gelayaa” isna waxa uu iigu jawaabay aniguna Jabhadaan
gelayaa oo waan dagaal tegayaa sidaas ayaanu isku macasalaamaynay.
Waxaan is baranay niman Hawiye ah oo dhulka ka ganacsada waxaan bilaabay in aan nimankaas dhulka
la dilaalo waqtigaas Xamar ayaa aad loo dhisayey oo dhulka ayaa aad loo iibsan jiray, waxaa ii kordhay
wax badan la socodkii nimankaas, waqtigaas dad badan oo u badan Daarood oo dawlada ku jira ama
ganacsato ah ayaa dhisanayey dhismayaal aad u waaweyn, waxaan xusuusta nin nimankaas ka mid ahaa
oo la oran jiray Garuun oo Maruursade ahaa ayaa maalin aan niman Mareexan ah aanu dhul ka soo
iibinay ayuu badheedh iigu yidhi ha iska dhisteen anagaa u harayna ileyn waa goofkayagii, Cadhadu
halkaas ayey maraysay, sidii uu Garuun sheegay ayey noqotay oo ay magaaladii Xamar ku danbaysay oo
wixii la dhistay laga qaxay cidii aan deegaanka ahayni.
Ganacsigii Xamar waan dhex geli kari waayey oo inta badan waxaa uu ku xidhnaa Baananka dawlada iyo
koox dad dhaqaale loogu samaynayey iyo gancsato waaweyn aniguna cid kama aqoon,waxaan habeenkii
fiidka hor fadhiisan jiray farmasi uu reerkayagu lahaa oo marna ay lahayd Marwo Adna Aadan oo loo
yaqaanay farmasigii Adna ama Caalami ooku yaalay wadada Makamukarama , nin aanu saaxiib nahay oo
ka mid ahaa macalimiintii Lafoole oo iskaga tegay shaqadii macalinimo oo markaa shaqo ka helay Haya’dii
qaxootiga qaranka (NRC) Maxamed Cumar Dubad ayaa habeenkii I soo mari jiray oo ila cawayn jiray oo
habeenkuu habsaamo igu raad gadan jiray, aniguna waxan meesha u fadhiisan jiray in telifoonka laygula
soo xidhiidho waqtigaa ma jirin Mobile ,ninkaas waxay isku xidhnaayeen niman ganacsato ah oo hayada
qandaraasyo ka qaata oo Daarood u badanaa, habeen ayuu telifoon ii soo diray oo uu nimankii uu la
fadhiyey ka soo cudurdaartay markaasey kula kaftameen miyaad nagu qalootay oo reerkiini ayaad u
tagaysa, waxaa uu ku yidhi nin aanu saaxiib nahay oo reerkiina ah oo fisigis nukliyeer bartay oo shaqo la’
ayaan u tegayaa, waxay ugu jawaabeen arrinkaasi wax dhici kara ma ahaa, halkaas ayuu xaal marayey.
Si kasta ha ahaate bishii kowaad ee 1984 ayaan ku soo noqday magaaladii Hargaysa oo busaarad weyni
ka muuqato waxaa lay sheegay in ganacsigii ku xidhnaa Falanka fuluutada la joojiyey oo ahaa
gaancsatada wax soo dejisa oo ka iibsan jiray Doolarka ku xoolaha dhoofiya, waxaa la bilaabay in baanka
LC laga furto waxii la soo dejinayo, waqtigaa waxaa dekeda Berbera taagna markab bariis ah oo ay qolyo
aanu isku reernahay ay lahaayeen , waxaan la fadhiistay Maxamed Cali oo lagu qayilo, dhaqdhaqaaqa
baabuurtu aad ayey u yaraayeen oo waxaa la qaadan jiray waraaqo lagu socdo marka meel aad tegaysid,
waxaa layska waraysan jiray dagaalda jiida hawdka ku dhexmaraya jabhada SNM iyo ciidanka dawlada
Saaxiibadii 1981 igu soo dhaweeyey Hargaysa ma joogin waa qayb la xidhay iyo qayb dalka ka carartay,
aqoonyahanadii ku soo laabtay dalka gaar ahaan magaalada Hargaysa sanadahii 1977-1981 ee ka
sameeyey ganacsiga iyo hay’aaha samafalka meesha way ka baxeen dadka madaxda ah ama magaalda
jooga waxay u badan yihiin saraakiil reer koonfureed ah waan ku cidlooday Hargaysa, waxaan u
dhaadhdacay magaaldii Berbera oo waqtigaa ahayd qaboobe iyada waxaa ka muuqday xooga
dhaqdhaqaaq ah waxaa la furay warshadii sibidhka iyo kalluun qaboojiyayaal weyn iyo mashruucii FAO ee
doonyaha oo isna la kiciyey,Askartii iyo ciidankii badnaa ee Hargaysa joogay ma jiraan Berbera, ma jirin
jawigii carada badnaa ee hargaysa yaalay, waxaan u gudbay Burco magaladaasi weligay ima cajabin jirin
oo aad uma kala aqaan waa meel miyi ah oo boodh badan aad uguma aanan sii hakan ee markiiba
gaadhi u baxaya Ceerigaabo oo dhigo dheere ah ayaan shidhka kiraystay, habeenkii ka horeeyey ayaan
soo jeeday oo qayilayey markii gaadhigi dhaqaaqay ee laamiga qabsaday ayaan gam’ay, gaadhigii laamigii
waa ka degay oo wadadii rafka ahayd ayuu qabsaday ee boodhka waynayd, waxaan toosay baabuurkii oo
joogsaday meel tuula ah oo ninkii waday ka maqan yahay oo an keligay dhex fadhiyo, daaqada waxaa
isasoo taagay dhawr nin oo odayaal ah, hareerihii baabuurka ayaan eegay mise rag hubaysan ayaa jooga,
nimankii daaqada taagna ayaa iga codsaday in aan soo dego, waxaana lay geeyey niman gar cad ah oo
Derked ku tiirsan markaan meeshi tagay ayaa waxaa igu soo ururay niman badan oo wada hubaysan,
wadada Ceerigaabo iyo Burco isku xidha waxaa iigu danbaysay 1967 oo markaa laga joogay 17 sano,
waqtigaa may dhisnayn tuuladani oo dabaday ayaa la sameeyey, hadaba markii an tuulada garan waayey
waxaan u maleeyey in gaadhigu u baxay dhinacii hawdka ee aanu Ceerigaabo u socon, nin oday ah ayaa
ila hadlay oo igu yidhi noo waran, waxaan ku idhi waxaan ahay nin socdaal ah oo Xamar ka yimi
magaalda Burco xalay uun ayaan u hoyday war ma hayo, waxa uu igu yidhi nin weyn ayaad tahay
Xamarna waad ka timi marka war waad haysaaye noo waran, waxaan ugu jawaabay reer magaal ayaan
ahay ee wax I waydii aan kaaga jawaabe, waxaa uu igu yidhi qolama ayaad tahay, talaa igu cadaatay
waxaan goostay in aan runta sheego haddii lay dilaayo iyo haddii lay sharfayaba waxaan sheegaty ciddii
aan ahaa, waxa uu igu yidhi orad iska tag nabadgelyo , dhawr goor oo danbena waan ku badbaaday
qolada aan ahay Ilaahay mahadi ha ka gaadhe odayaashii reerka ee magaca u sameeyey.
Dhinacii gaadhigaan u dhaqaaqay waxaanu isku mar kornay dereewalkii oo markii hore kor tegay,waxaa
uu arkay dadka badan ee igu xeeran markaas ayuu yidhi war maxaa dhacay waxaan idhi horta ina
dhaqaaji markaas ayaan uga waramay wixii meesha ka dhacay, waxaa uu ii sheegay in gaadhiga ay
leeyahay qolo, Habarjeclo ah oo reer Daahir ah meeshuna tahay tuulo la yiraahdo Xayira oo ay degaan
Habarjeclo waxaa uu iigu daray in ayaamahan dagaalo ka socdeen dhinaca Hawdka dhax marayey
Dhulbahante iyo habarjeclo oo raga meesha aad ku arkaysay ee hubaysnaa ay yihiin gurmad wixii
baabuur Burco joogtay ay xalay u gurmadeen dhinaca Hawdka isaguna uu u socdo Maydh sidaas ayuu
Ceerigaabo igu geeyey.
Ceerigaabo iyada cadho weyni kama taagnayn dhinaca beelaha wada degan , halkaa yaaan hore u sii
dhaafay waxaan tegay Badhan iyo Laasqoray oo aanan weligay arag cidna aanan ka aqoon.
Waxaa reerkayaga reer Gees ka soo jeedeen magaalada Laasqoray oo aan degi jirnay dabayaaqadii
qarnigii 19aad iyo ka hor halkaas oo ay Berbera uga soo guuren dibna ugumay noqon. Aniga oo hada ku
soo noqday oo ah facii saddexaad, ima ay cajabin dhulka iyo nolosha taal, Lasqoray waxay u qaybsanayd
saddex xaafadood , xaafad gabowday oo xeebta xigta oo leh daaro dhaadheer oo ah halku ka soo degay
badmareenkii Ingiriiska ahaa ee Speak 1855 qaybtaas oo aanay hada cidina deganayn , xaafada laga
dhisay wershada kalluunka oo leh daaro cusub oo ah Shacabka iyo xaafada hada la dhistay oo ka kooban
daaaro dhagax ah iyo carshaan oo loo yaqaano Isweeto,
Waxay Laasqoray leedahay xeeb dabiici ah oo aad u qurux badan iyo buuro dhaadheer oo ay dusha ka
fuushan yihiin ceeryaamo oo habeenkii markay baabuurtu ka soo degayso aad moodaysid xiddigo.
Xeebta ayaa 1886 ay laba iyo toban oday iyo Suldaankii wersangeli kula saxeexdeen Boqortooyadii
Ingiriiska heshiiskii Wersangeli ku daray maxmiyadii Ingriiska ee Soomaliya. Odayaasha afar ka mid ahi
waxay ka soo jeedeen ardaaga an ku abtirsado ee reer Faatax, Afarna ardaaga aanu wada dhalanay ee
reer Garaad , afarta kalena ardaaga aanu wada deganahay ee Ogayslabe.taasi waxay ku tusaysaa in aan
ahay nin degaankaas asal u leh inkastoo hada la joogo uu ardaagaygu inta ku nool Laasqoray ay aad uga
badan yihiin inta ku nool gobalada Maraykanka oo ay iskaga tageen degaankoodaas,
Maalmahaas waxaa dhacay afduubkii diyaarad Soomali Airline oo lagu khasbay inay fadhiisato garoonka
Adisababoo ay afduubeen niman sheeganayey SNM, waxaa iyana ka horaysay jebinti jeelka Madheera ee
02/01/1983 iyo furashadii laga furtay Cabdilaahi Askar miiska saraakiila Hargaysa, haddaba
dhacdooyinkaas badan ee iska daba dhacay oo ka dhacay galbeedka, kan u danbeeyey ee afduubka
diyaarada waxaan joogay buurciida Laasqoray maadama aan ka imi galbeed dadku aad ayey u
xiisaynayeen in aan uga waramo waxa ka dhacayey galbeed iyo waxa sababay cadhada intas le’eg,
waxaan u sheegay inay ka cadhaysan yihiin dawlada maanta ka jirta Soomaliya oo ah dawlad keligeed
talis ah oo hab lagu bedelaa aanay jirin sidii doorashooyinkii waqtigii hore dhulka ka dhici jiray oo ay
weliba ku darsatay cidii ka hortimaada xarig iyo xasuuq , si loo furdaamiyana la garan waayey ka dibna
caradii badatay ayaa isu rogtay in xoog lagaga hortago, waxay yiraahdeen dadkii ku noola Laasqoray
dawlad xumadu dalka iyo dadkoo dhan way haysataa ee maxaa iyaga gaar u waalay, waxaan u sheegay
inay u arkaan in ay tahay dawlad qabiil keliya ah oo iyaga xoog ku xukumaysa oo ay maanta madaxda
gobaladaas u badan yihiin qabiilka Daarood iyo weliba markii la dejiyey boqolaalka kun ee qaxootiga ah
ee ka yimi Itoobiya dhulkooda ay u arkeen in dhulkiina laga dhaxal warejinayo.
Waxay ii sheegeen inay galbeed leedahay dekad , Airport iyo wada laami ah oo isku xidha
magaalooyinkaas nalal iyo biyo qasabado ah iskuulo badan. Waxay ii sheegeen dhinaca bariga sida
Ceerigaabo, Boosaso, Qardho aanay jirin waxaas galbeedku haystaan wax ka mid ahi sida dekedo, airport
biyo iyo laydh. Markaas maxay iyagu u cadhoonayaan iyagoo haysta waxaas oo dhan, nin baa yidhi haddii
arrinku sidaa yahay qolada Xamar iyo Shabeelooyinka jooga ee wax walba haystaa iyaguna way cadhoon
doonaan waxaan ugu jawaabay waa laga yaaba mudo yar ka bacdi waxaa lagu dhawaaqay jabhadii USC
sidaas ayey dadweynaha Soomaliyeed u kala afkaar ahaayeen.
Anigu waxbaan isku jaabjabtay oo niman ayaan la rartay doon adhi ah oo u baxaysay Yaman oo aan sii
raacay waxaanu ka degnay tuulo la yiraahdom Dubaab waa markii iigu horaysay ee aan bad maro oo aan
weliba doon ku maro inkasta oo aan qoyskayagu ahaayeen dad badeed oo doonyo lahaan jireen, baddu
marka aanay kacsanayn aad ayey u qurux badan tahay badda inta kaluun laga soo jilaabto ayaa cuntada
lagu bislaystaa marna adhiga doonta saaran ayaa la shiraystaa. Doonta waxaa laha hindi faraha ayaa laga
wada hadlayey iyo af Carabi jajaban markii aanu u dhawaanay dhinac xeebta Yaman ee ahayd habeen
waxaad arkaysaa xeebta oo wada dhalaalaysa oo ay nalal ka baxyaan dhinaca xeebta Soomalida markaa
loo soo dhawaadana wax siraad ah ku arki maysid waa dhulkeena oo aanay cidi deganayn , adhigii waan
iibsaday dhawr ayaamood ayaan joogay Dubaab ka dibna waxaan doon u raacay dhinaca Jabuuti Anigoo
sita lacagttii adhiga oo Doolar ah sida caadiga ah doonyuhu maqrib ayey ka soo bixi jireen Yaman
aroortiina waxay ku xidhan jireen marsada Jabuuti aniga iyo nin aanu xoolaha wada lahayn oo doonta ka
soo raacay oo doonaynay in aanu raashinka sii iibsano Jabuuti, waxaanu ka soo gudubnay marinka
Baabul mandab markeliya ayaa doontii waxaa ka damay matoorki, doontiina waxay noqotay weel ay
badu iska wadato, Baabul mandab waa jasiirad dhextaal halka ay iskaga dhacaan biyaha Badda cas iyo
gacanka Cadmeed jasiirada bada dhextaal ee Ilahay dhigay labada dhinac ayaa laga maraa dhinaca xigta
Yaman waa yaryahay oo doonyahaa mara dhinaca Jabutina waa weynyahay oo maraakiibta marta, markii
doonta matorku ka damay waxaa ugu darnaa laydhkii lagu arkayey ee lagaga baydhayey ee dusha ka
taagna, jawaan ayaa naafto la geliyey oo la daaray oo nin loo dhiibay si uu isula taago dhinaca hore ee
doonta si aanay maraakiibtu noo jiidhin , dhawr sacadood ayey nala sabaynaysay oo aanu nafta ka
quusanay, waxaa werwer weyn igu haysay lacagta badan ee doolarka ah ee aan waday oo aan ku
fekerayey sidaan u badbaadin lahaa anagoo nafta nacnay ayaa mar danbe matoorkii kacay, waxaan soo
galnay marsadii Jabuuti goor duhur ah oo ahayd in aanu ku waa bariisano. Haddaba, anigoo ka soo
noqday xafiiska laanta socdaalka ee dekeda Jabuuti oo aan sito macawis gaaban iyo boorsadaydii ayaa
waxaa igu soo baxay Eng Cabdi Jaamac Rooble oo aanu dalka Ingiriiska wax ka wada baran jirnay, waa uu
I gartay inkastoo aan iska heeryo xumaa, gaadhigii ayuu igu soo qaday waxaa u i keenay huteel ku yaalay
xaafada sadexaad waan sheekaysanay oo waxan u sheegay in aan ka imi Laasqoray iyo Yaman oo aan
doon la socday, waxaa haddaba xiiso lahayd waxaa magaalada Jabuuti ka soo galay dhinaca Awaare, Cali
Sh Cumar Askar oo ay is arkeen Cabdi Jaamac oo ay sheekaysteen oo u sheegay in aan joogo markaas
ayuu waydiiyey oo yidhi war Cabdi ninka Gees doon ma la socday? markaasu yidhi haa, oo aniga dekedda
ka qaaday isagoo doonti ka soo degay markaasu Cali yidhi walee sidaas ayey balantayadu ahayd ee ii gey,
Marxuun Cali Jawhar waxaanu kulanay isaga oo gadhweyn la baxay waxaa uu iiga waramay waayihiisi
waxaa uu halkaa ku soo arkay waxaa uu hadalkiisi ku daray waxaa jabhada jooga intii aan Soomaliya kaga
imi kii tuuga ahaa oo hada xada garaamka mujaahidiinta kii basaaska ahaa kii madaxda istusi jiray iyo
qabyaaladaystihii, afmiishaarkii iyo IWM . Anigu dhalinyaradda yaryar ee joogta ayaan wax baraa oo
wanaag u sheega oo ku dhex jiraa haddana dawadii macaanka ayaa iga go’day oo aan Jabuuti u soo
doontay .Aniguna waxaan u sheegay in aan ka dhex goosho Laasqoray, Yaman iyo Jabuuti oo aan badda
maro, waayo iyadu ma laha kaantaroolada iyo askarta badan ee dhulka buuxisay waxaa keliya oo dhib igu
haysa musqulaha doonyaha oo ah saxaarad xaga danbe kaga xidhan daasad ayaa ku xidhan bada la soo
darsado si loogu istijoodo, taas ayaan habeenkii ka baqi jiray oo aan is oran jiray saw kula go’dee ama aad
dhankale u dhaaftee.
Marxuun Cali jawhar dib isumanan arag, waxaana lagu dilay dagaaldii Hargaysa 1988 isaga oo sawiraya
diyaardahii dadka maatada ah rushaynayey.
Intii aan joogay Laasqoray iyo Ceelayo waxaa had iyo goor soo mari jiray Jabuuti oo ay iigu horaysay 1984
aad iyo aad ayaan ula dhacay magaaldaas oo waaan ku lahaa saaxiibyo badan oo aan dugsigii sare
Sheekh, kuliyadii Lafoole iyo Iglan aan wada joognay kuwaas oo dalka Jabuuti ku soo noqday oo xilal ka
qabtay intii ay gobanimada qaadatay nimankaas oo u dhashay reerka Ciise aad ayey iigu soo dhawayn
jireen magaalada Jabuuti, dadka Ciisuhu waxay ka soo jeedaan reer miyi xoolo dhaqato ah oo dhaqanka
Soomalida ee soo dhawayta iyo marti gelintu aad ayey ugu dheer tahay.waxay dawladda Jabuuti aad ugu
guulaysatay dhinaca maamulka Lacagta iyo dhaqaalaha lacagtooda Faranka qiimaheedu ma dhaco, isma
beddelo, mushahaarkeeduna waa ku filan yahay shaqaalaha. Sidaa awgeed, aad ayaa loogu taama sidii
shaqo dawladeed loo heli laha oo mushahar u heli lahaayeen halkii Soomaliya laga cararayey shaqada
dawladda, waxaan arkay meel gawaadhi qashinka qaada subax walba guryaha isasoo hortaagayo isagoo
hoonka garaacaye si loo saaro qashinka , waxa kale oo aan aad uga helay dhinaca cuntada iyo
maqaaxiyaha oo heer walba leh oo aad waqtigii aad doontid cunto ka helaysid cuntooyin kale noocnooc
ah oo ka soo jeeda bulshooyin isku milmay oo leh Soomali, Canfar, Carab, Amxaaro , Oramo iyo Faansiis.
Halka Soomalidu meelkasta ay cunta keliya wada cunto. Waxaan aad u xiisayn jiray oo fadhiisan jiray
markaan magaalda imaado marfish uu lahaa nin caan ahaa oo marki danbena noqday xildhibaan
Barlamaanka Jabuuti ah oo la yiraahdo Antiwaan, oo asal ahaan ah reer Sanaag beesha Dhulbahante
waxaa halka isugu iman jiray dad badan oo ka kala yimi Soomaliya iyo kuwa ka yimi dagaalda oo kale
afkaar ah waxaa halkaa ka dhici jiray haasawe aan turxaan lahayn iyo aqoon is waydaarsi afkaaro yaab
badan lahaa oo xiiso badan waa marfishka keliya e aanay cadho ka muuqan inkasta oo mar kasta laga
heli jiray niman jabhad ah oo cadhaysan oo ka qayb galay dagaalda Soomaliya ka socda.
Haddaba, waxaan ka dhex goosho gacanka cadmeed iyo magaaloooyinka ku yaala sida Dubaab, Jabuuti,
Ceelayo iyo Laasqoray.
1986 ayaan ku qaatay 2000 neef oo adhi ah markab yar oo soodani lahaayeen oo aan u kaxeeyey dhinaca
Khaliijka halkii socodku markii hore nagu qaadan jiray 36 sacadood, waxaanu galnay socod qaadanya 8
maalmood iyo 8 habeen waxaan ka dusnay marinka caanka ah ee aan idaacadaha ka maqli jiray ee
Hormes, marinkaas oo ay Maraykanka iyo reer galbeedku ilaashan jireen oo shidaalka u badani maro,
waxa markabkii goor aroorya ah nagula soo xidhay dekedda Xamariya ee magaalada Dubay xoolahii
ayaanu ka rognay, xoolaha oo aad u soo darxumaystay oo dhogortii ka dhacday oo xanuunsanaya ,
xoolaha Soomalida waxaa dhibaatada u geysta waxa la saara maraakiib aan loogu talagelin oo aan loogu
qaadin biyo iyo baad ku filan markas ayey dhogorta iska cunaan oo dad u ekaadaan.
xoolahii kaam ayaa la oran waayey markii ay saddex maalmood xeraysnaayeen ayaan xaraashay halkas
ayaan ku kacay oo noqday Xaaji ay xoolahii ka duuleen waxaan galay deyn weyn oo aan ka galay dadkii
xoolaha lahaa ee joogay Sooomaliya.
Nin aan macalin ugu ahaa Lafoole oo aha ardaygaygii ayaa maalin danbe iga helay anigoo fadhiya
makhaayad Dubay ah oo ay Soomalidu fadhiisan jirtay oo ku taal Ferej Maraa, waxaa iga yaabisay inay
Soomalidu Adunka meel kasta ay ka degaan meesha ugu dayacan, ninkaasi waxa u igu yidhi waxaan ka
shaqeeya Abu dhabi oo guri weyn ayaan deganahay keligay oo shirkada aan u shaqeeya I siisay waxaa uu
igu martigeliyey in aan la dego intan joogo,sidaas ayaan ka yeelay waxaan u guuray Abu dhabi, waxaa
maalintii danbe I maqlay oo gurigii iigu yimi nin aanu saaxiib ahayn mudo badan oo ahaa reer Lafoole,
shaqadana aanu meel ka wada bilownay Bashiir X Xasan Geelle oo ahaa nin aanu wada kaftami jirnay oo
aanu wax wada cuni jirnay ayaa intuu I martiqaaday igu yidhi waxa keliya oo hadda kuu hadhay in aan
tigidhka kaa bixiyo o aad ka tagto Abudhabi oo aad ku biirtid jabhada SNM waxad kaga maqnaanaysa
Soomalida deynta kugu leh, waxaan ku idhi war ninkii kaca miyaa jabhada gala taasi way ceebaynaysa
jabhada ee iga daa ma tagayee, dhawr bilood ayaa sii joogay Abu dhabi ma haysan Ciqaamad waxaan ku
soo galay baxri doon la samaynayo oo xeebta taal ayaa laygu wareejiyey manfiisti sidaas ayaan ku joogay
Abudhabi
Waqtiga sida loo badnaa ama filkaygu u badnaayeen Muslin wanaagsan ma aanu ahayn ee reer magaal
Soomaliyeed oo cabsidu Ilaah ku yartahay ayaanu u badnayn, waxa jirtay intii aan Lafoole joogay in aan
ku biiray Xerta Maxamed Rabiic qaybta tima yarta, Xamar oo qaadka laysku xidho ayaanu xarunta
timoweynta ku soo qayili jirnay oo aanu kaga baxsan jirnay Guulwadayaasha, hadaba siday Carabtu ku
maahmaahi jirtay “Faqrigaa ku bara ducada” waxaa ii muuqatay in da’daydu gaadhay 40 jir oo la mid ah
xiligii Nebiga risaaladu ku soo degtay Alle ka cabsi iyo barashada diinta yaan ku fekeray waxaan ku soo
noqday Xamar oo aan iska akhrisan jiray Quraanka iyo reerkaygii iyo caruurta oo markaa ahaa 5, mudo
ayaan Xamar camal la’aan ku joogay markii aan dalka ku soo noqday 1987 ayaa waxa dib loo furay
farabka fuluutadii Hargaysa iyo dad la siiyey waraaqo ay ku keeni karaan waxyaalihii awal la diiday sida
Sigaarka oo kale, markaas ayaan shaqo bilaabay oo xooga isku soo jaabajabeeyey oo Hargaysa la imi ,
Hadaba, markii hore ee aan ganacsiga bilaabayey ayaa Awoowgay Maxmed Gees ( Alle ha u naxariistee )
oo markaa noola ayaa igula taliyey bari ha tegin waa belad xasid waxba lagama faa’iido ee galbeed qabo
waxii uu ii sheegay ayaa dhacay, haddaba markii aan Hargaysa ku soo noqday oo xooga shaqaystay
waxaan iska bixiyey dayntii laygu lahaa anigoo mar walba helayey macaash, haseyeeshe Hargaysa way
cadhaysan tahay waxaa la dilay taliyihii nabadsugida Axmed Aadan oo Mareexaan ahaa , magaaladu waa
bandoo 5 galabnimo waxaad arkaysaa dadka oo caraabaya qoraxdoo soo jeeda rag iyo dumar
Masaajidada Maqrib iyo Cishe laguma tukan jirin, dadka ka dib dhaca waqtiga bandowga waxaa lagu
xidhaa saldhigyada oo qofka timaha inta laga xiiroo ayaa ciidanka loo raafa qofkii madax-furasho laga
helana waa la sii daaya, waxaa degaan hadaba degan huteel u dhaw jeelka weyn ee Hargaysa habeen
ayaa waqtigii bandowga ahayd ayey rasaas is qabsatay oo rasaas badani ka dhacday dhinacii jeelka,
aroortii ayaan waraystay nin la yiraahdo Cabdilaahi Faarax Cabdi oo jeelka jaar la ahaa waxaa uu ii
sheegay in xalay laba nin ay si xarfad leh oo nooca filimada ay uga baxeen jeelka oo ay rasaastu ahayd
askartii gaadhka oo cirka u ridaysay. Jaadku waa mamnuuc hadana magaalada waa lagu cunaa oo waxaa
soo geliya oo iibsha askarta haddii aanad gaadhi wadan way adagtahay in aad Jaad la dhexmartid
meelaha lagu iibsho ayaa la fadhiista, Anigu waxaan fadhiisan jiray marfash uu lahaa nin Sacad Muuse ah
oo Sheekh aha oo curyaan ah oo la oran jiray Sh. Aadan . halkaas waxa fadhiisan jiray qolyo Sacad Muuse
iyo Warsangeli ahaa oo reer Hargaysa hore ahaa oo ganacsato ahaa kooxdaas ayaan ku biiray waxa lay
sheegay in nin Warsangeli ah oo nabdsugida ah oo ay dadku aad u amaani jireen ayaa korka kala socday
dadka gurigaas fadhiista si aan waxba loo yeelin ninkaas oo markii danbe Berbera lagu dilay Maxamed
Cali Shire, sidaas ayaanu mudo ku joognay Hargaysa mararna u dhoofi jiray Jabuuti marka la dhoofayo
waxaa Laanta sodaalka laga qaadan jiray warqada dhaqdhaqaaqa sidaas awgeed, wuu adka dhoofku iyo
in dalka laga baxaa, faran fuluutadii socotay waa joogasatay, waxaa iga yaabiisay magaalada oo sidaas ah
ay maalin anagoo fadhina marfashkii la noo sheegay in gurigii uu degana Gen. Moorgan oo ahaa
Madaxtooyada maanta ayaa waxaa lagu qabanayaa tartankii quruxda hablaha, oo gabadha ku guulaysata
la siinayo abaal marin, Sheekhii waxaa uu noo sheegay in arrinkaasi xaaran yahay, waxaa yaabku ahaa
dhibaatada carrada ka jirta iyo bandhiga quruxda hablaha inay ahayd laba arimood oo aan is qaban,
waxaa dhici jirtay marmarka qaarkood in la arki jiray diyaaradaha dagaalka oo dul maraya magaalada
iyagoo kormeer ah, markaan dadka waydiiyey waxay ii sheegeen in maalmahan dagaalo ka socdeen
dhinaca hawdka oo dhexmarayeen ciidanka iyo jabhada oo diyaaradahu ka qayb qaataan, waxay
socotaba waxaa la soo galay sanadkii 1988 waxaa mar qudha Hargaysa soo gaadhay wixii xukuumada
kaga jiray beesha Isaaq oo ahaa Wasiiro, Janano, maareeyayaal iyado maalmahaa magaalada Burcona
odayaal laga keenay waxaa la saadaalinaayey in heshiis dhex marayo dawladda iyo Isaaq, qolyahii aanu
saaxiibka ahayn ee reer Hargaysa ayaan kula kaftami jirnay anagoo ku xarakadaynayna war wax naga siiya
xoolaha laydinku mustafeeyey, maalin danbe waxaa la yidhi waxaa Hargaysa yimi Cabdiraxmaan Jaamac
Bare oo ahaa wasiirka Maaliyada oo sida diyaarad lacag ah waxaas oo hadal ah ayaa soconayey. Waxaa
iyana magaalda Berbera ku soo xidhay markab sida raashin mucaawino ah oo bur iyo saliid ah oo la yidhi
dadka laga xaraashaya , aniga iyo xertaydii waxaan u dhaadhacnay Berbera oo waan ka tagnay saxmadii
Hargaysa waxaan xeraynay lacagtii curaarta iyo qoraalkii aanu ku doonaynay in lanagaga xaraasho.
Anagoo Berbera joogna ayaa Genaral Moorgan u yeedhay ninkii hawsha raashinka waday oo ahaa nin
Hawiye ah oo uu amar ku siiyey in laga iibsho bur iyo saliida niman uu rabay, waxaa la garan waayey
ninkaa hawsha waday meel uu qabtay mar danbe ayaa la sheegay inuu Hargaysa joogo, markaas ayaan
tiriyey afaraydan:-
Bustahii Berbera joogi jiray baadi maqan uun dheh
Burkii iyo saliidi aya damac ku beertuun dheh
Mar haduu beydkii jananka galay tuug baxsaday uun dheh
Bustaha waxa lagu xaman jiray Hawiyaha iyadoo la xiganayo gabaygii Sayid Maxamed Cabdule oo ahaa
Maandhow Hawiye ma diran maanta ka hore bustihii habacsana iyo heeryadii xumayd qaado
Waa halkaanu ka doonaynay bur iyo saliid waxaa dhib nagu noqotay sidaanu u soo ceshan lahyn lacagtii
curuurta ee aanu ku shubnay baanka
Haddaba, anigoo cadhaysan oo goor galab ah jaadkii iska daayey oo casar tukaday ayaan yara seexday
waxaan ku riyooday riyadan (Waxaa ila hadlay riyadi nin aan garanayo oo yidhi war Maxamed ma waxaad
ka cadhaysan tahay burkii iyo saliidi laguu diiday la calafsan maayo ee yanay bisha shanaad meesha
kuugu soo gelin) markaas ayaan toosay meesha cidi ma joogto, nin sariirta kale Jiifay ayaan ku idhi war
gaadhi Laascanood ah inoo raadi ka dibna Laascanood ayaanu tagnay. Haddaba, anigoo soo tijaabiyey
siday Soomalidu uga ganacsato xoolaha oo ay lacag badan uga hesho, lakiin aanay u xanaanayn waxay
geeyaan suuqa Yaman oo ay Sacuudiga uga gudbaan iyo kan Khaliijka,Labada sayladood ee xoolaha
Soomaalida la geeyo waan geeyey oo soo arkay, markaa Soomalidu ma taqaan sida xoolaha loo
xanaaneeyo oo ma siiyaan biyo joogta ah iyo cuno nafaqo leh intaa way socod siinayaan oo ma nasiyaan,
haddaba marka xoolaha la geeyo suuqyada aynu ka iibino waxay sameeyaan xoolahii waxay geynayaan
beero loogu talagalay in lagu xanaaneeyo waxaa la siinaya biyo dawooyin lagu daray iyo caws cosab ah
oo dawaysan markaad hal asbuuc ka maqan tahay ma garanaysid xoolahaagii oo aad ayey isu bedelaan,
markaa xoolaha sidaynu uga ganacsano ma aha si cilmiyeysan. Waxaan hadaba isku dayey alaab kale oo
Soomaalidu ka ganacsato oo ilaa ilbaxnimooyinkii hore ee Masaarida laga ganacsan jiray, oo aanan
aqoon fiican u lahayn waqtigaas,Soomalidu way yaqaanan xoolaha in la cuno oo hargooda la isticmaalo
lakiin xabkaha wax lagu sameeyo aad uma yaqaanaan, xabkaha la yaqaan soomaalida waxa ugu caansan
Faleenka sida Beeyada iyo Maydiga oo dawladii kacaanku u samaysay wakaalad u qaabilsan oo laga
joojiyey dadkii shicibka ee ka ganacsan jiray, waxaa kale oo jira xabko kale oo aanay wakaaladaasi shaqo
ku lahayn waa malmalka, hadiga , cadaada, falaxfalaxda waxaan doonay in aan xabkahaas ka ganacsado
oo suuqooda raadsho.
Haddaba dhirta xabkahaasi ka baxdo ciddi ma ilaashato lamana beero, beeyada iyo maydiga waa la
sarcaa marka la guranayo, hasa yeeshee ciddina ma kordhiso tirada dhirta layska dhaxlay taasoo sida ay u
socoto sanadba sanadka ka danbeeya sii yaraanaysa oo dabar goáysa.
Xabkaha kale ayaga xoola jirta ayaa markay xoolaha la joogaan soo gurta oo tuulada u dhaw ka siista
xoogaa sonkor ah ama shaah kaga cabba, haddana qaad ayay siistaan
Malmalka waxa laga gurtaa geedka Dhidinka oo ka baxa badanaaba dhulka dedibka ah waxaanna magaca
la siiya Itoobiya, wuxuuse ka baxaa degaanka Soomalida ka degan tahay Itoobiya, dhinaca Soomaliland
waxa uu ku badan yahay dooxada Nugaal iyo agagaarkeeda, dhinaca Soomaliyana waxaa laga helaa
gobalka Bakool nawaxiga Ceelbarde, Qudhacjoome oo Hiraan ah, geedku si hawl yar ayuu u baxaa oo
hadii aad laan ku mudid dhulka si fudud ayuu u baxaa haddaba waxaad ka soo qaada hadii si cilmiyeysan
loo beeri lahaa oo la waraabin lahaa lana xanaanayn lahaa, sanadkii hal mar ayuu xabagta yeesha waa
xagaagi marka dabayshu soo dhacdo ee ay laamihiisa isku xoqdo ayey dheecaanka malmalka noqdaa ka
soo baxaan. 1kg ee malmalka saafiga ahi waxa uu Jabuuti ka jooga $2, Cadan haddii la geeyo $4 ,
sayladaha caalamiga ah ee waaweyna ilaa $8 ayuu gaadha, 50kg malmalka ahi waxa uu noqonayaa100-
200$ markaad gaysid sayladaha Cadan iyo Jabuuti waxa u u dhigma 10 kiish oo bariis ah
Xabag cadaadeedka waxa iyadda la yiraahda (Arabic gum), iyadu wadanka meel walba way ka baxdaa
dhulka Soomalidu degto waxayna aad ugu badan tahay dhulka Hawdka haseyeeshe way casaata
xabagtaasi oo ciida cas ee hawdka ayaa ku dhacda intay qoyantahay, xabag cadaadeedka ka baxda dhulka
buuraha ah oo aan badnayn aya fiican oo iyadu waa xabag cad, iyaddana 1kg waxay ka joogta sayladaha
inoo dhaw $12-$14, iyada qudheedu waa geed la beeri karo oo la ilaashan karo, wadanka Suudaan ayaa
aa d u beerta kana ganacsada, xabkahaas oo dhan uumi kulul aya la mariyaa waxaana lagala soo baxaa
saliido, saliidahaa soo laga sameeyo Cadro, Dawooyin, iyo kereemka laysku qurxiyo, saliidahaasi waxay
leeyihiin suuq qiimahiisa lagu qiyaasay dhawr malyuun oo doolar sanadkii. Si hawlyar ayaa loo soo saari
karaa saliidahaas waxaa lagu qiyaasay 1littir oo saliida Beeyada ahi inuu ka joogo sayladahaas aduunka
$200, littirka waxa laga soo saari karaa 10kg oo beeyo ah, oo qiimaheedu yahay markay xabagta tahay
$20 farqiga intaas leég aya u dhaxeeya marka lagu iibsho saliid iyo marka xabag lagu iibsho. Haddaba
hadii dhirta hada sida qaraabka loo gurto la beeri lahaa oo si fiican dhulka loogu beeri lahaa dhaqaale
baaxad leh ayaa dalka u soo xeroon lahaa, anigu qudhaydu markaas ma hayn warkaas ee waan daba
joogay oo hadaan helay .
Waxaan lacag ku daadiyey tuulooyinka Sool oo aan ka codsaday in lay ururiyo wixii malmal ah ee la helo ,
haddaba markii aanu ka baxnay Berbera aniga iyo ninkii ila socday in aanu soo urursano malmalkii iyo
wixii aanu ka helno xabag cadaadeed,waxaanu ku soo urur sanay magaalda Adhicadeeye ee Laascanood
iyo Caynaba u dhaxaysa waxaanu kaga soo raranay gaadhi 25 ton ah waxaan Hargaysa soo galnay goor
barqo ah anagoo xabagtayadii wadana. Waxaa isla maalinta magaalda Hargaysa ka soo galay dhinaca
Jabuuti isagoo gawaadhi wata Madaxweyne Maxamed Siyaad Barre galabtii ayaa siday caadadu ahayd
dadweynihii xaafadaha iyo ardaydii laysugu geeyey garoonka kubbada cagta si uu uga khudbadeeyo
Madaxweynuhu. Markuu khudbadii bilaabay ayuu waxaa uu hadalkiisi ku soo daray waxaan soo maray
magaalada Gabilay oo aad moodaysid in lagu dhuusay, ka dib ardaydii ayaa qaylo la kacday iyagoo ku
dhawaaqaya “Huuraale”.
Anigu waxaan bilaabay hawshaydii oo waxaan kala safeeyey xaabgtii iyo malmalkii ka dibna waxaan ku
qaaday gaadhi oo Jabuuti ayaan la aaday, waxaan waydaartay xadka Lowyacado 1dii bishii Mey oo aan
Jabuuti galay aniga iyo xabkahaygii waxan ku degay huteel ku yaalay jidka Diigool, halka waxaan joogaba
waxa layga iibsaday malmalkii iyo xooga xabagtii ka mid ah, nin huteelka nala soo degay oo ka yimi
Sacuudiga ayaa iga iibsaday 4 ton oo ku qaatay diyaarad ilaa Jidah, ayaamo ka dib ayuu telifoon ii soo
diray uu iigu sheegayo in xabagtii suuq ku leedahay Jidah ka dib wixii aan hayey ayaan u saaray markab
ilaa Jidah oo isaga u diray,mudo ayaan sugayey ninkii aan alaabta u diray waa iga aamusay oo waa iga
goostay. Huteelka waxa nala deganaa niman badan oo reer Hargaysa ah oo uu ka mid ahaa Maxamed
Xaaji Jaamac Maax oo ahaa nin ehelu-diin ah, waqtiga oo ahaa bishii Ramadaan waxaanu fadhiisan jirnay
marfishka huteelka, waxan uga sheekeyey in aan watay malmal iyo xabag, waa uu ila kaftamay oo igu
yidhi war xabagta Daanyeerka cuna ee maxaa cuntadiisa kuu geeyey, markii ninkii igala aamusayna waxa
uu igu yidhi Daanyeer ayuu ahaa oo isaga cuntadiisi ka daba yimid, waxaan kale oo u sheegay xaaldii
Hargaysa ka jirtay iyo riyadaydii.
27kii Mey ayaa Burco ku waa bariisteen xoogagii SNM, 31 Meyna waxay soo galeen Hargaysa, qolyahii
aanu wada deganayn huteelka waxay igu yiraahdeen waa ta riyadaadi fasirantay`cadhadii waxay gaadhay
heer kii ugu saraysay waxaa Jabuuti soo gaadhay dadkii soo qaxay oo qaar soo mareen Itoobiya oo ay
tareenka ka soo raaceen qaarna Lawyacado ka soo galeen, sheekooyin badan oo kala duwan ayey
keeneen iyagoo ku xisaabtamaya hadba meeshay soo mareen iyo ciddii joogtay iyo markaa ciday u
waramayaan cida ay yihiin,
Anigu waxaan la kulmay niman badan oo beesha Warsangeli ah oo ka soo kicitimay Hargaysa & Burco
qaarkoodna shaqooyin ka hayey wadamada Carabta oo fasax dalka ku yimi, haddaba kuwa ka soo galay
dhinaca Itoobiya ee la qaxay dadkii reer Hargaysa iyo Burco waxay ka sheekayn jireen jabhada SNM oo ay
warkooda ugu hiilin jireen oo ay aragtidoona sheegi jireen, kuwa soo maray dhinaca Awdal ee
Lowyacado ka soo gudbayna waxay iyaguna ku warami jireen warka ciidamadii dawlada ee ay soo
dhexmareen oo uu warkoodu dhinacaas u janjeedhay , saaxiibaday ayaan kula kaftamay dadka la
afduubo muda la xanaaneeya oo aan la waraysan inta ay naxdinta iloobayaan, sidaas awgeed aan labada
qoloba warkooda biyo iskaga darno. Si kasta ha ahaate waxa meesha ka soo baxay in rayidka dhibaato
weyn loo geystay, waxaa uu ii xaqiijiyey Marxuun Nuur Cabdi Cali Kullan oo Burco ka qaxay inay naftiisa
sigtay diyaarad rushaynaysay dad maato ah,oo u talaabayey dhinaca Itoobiya oo uu indhihiisa ku arkay
meyd ay laysay diyaaradaasi oo cid walba leh sida oday, carruur, dhalinyaro iyo dumar, waxa uu ninkalena
ii sheegay in meel u dhaw taliska ciidamada, lagu toogan jiray dad magaaladda laga soo ururin jiray
ninkaas oo ii sheegay inuu degana guri u dhaw taliska ciidanka isaga iyo dadkale oo qaxooti ahaa, waxa
kale oo uu ii sheegay nin ka mid ahaa dadkii aan Jabuuti kula kulmay inuu arkay dad qaxooti ah oo ay
booyadi waraabinayso dhinaca Naasa hablood oo ay diyaaradi si badheedh ah u garaacday oo ay
dhimasho iyo dhaawac badan u gaysatay. Waxaase iigu naxdin badnayd sheeko uu ii sheegay nin
dhalinyaro ahaa oo maalmahaa Hargaysa yimi waxa uu ii sheegay inuu degana habeenkii Hargaysa la soo
galay huteel Togdheer markii ay xabadu is qabsatay ayey dadkii u yaaceen dhinaca buurta iyo Geed
deeblay dadkii ayaan raacay muddo ka dib ayaan ku tashaday magaaladii in aan dib ugu noqdo waxa kale
oo uu ii sheegay inuu haystay fiise ah dalka Maraykanka oo uu Hargaysa u soo doontay kharashkii
dhoofka waxa uu igu yidhi markaan magaalada ku soo noqday waxaan la kulmay bar kantarool ah oo ay
jabhaddu samaysatay waa lay joojiyey waa lay waydiiyey waxan doonayo markii aan u sheegay in aan
magaalda dib ugu noqonayo waxaa lay geeyey taliyihii oo lay sheegay in la yiraahdo Gacmadheere
waxaan u sheegtay haybtayda iyo arrinkayga waxa u dabadeed I siiyey warqad dhaqdhaqaaq oo aan ku
dhaafi karo kantaroolada jabhada SNM waxa kale oo uu taliyihi igu yidhi haddii aanu anagu ku sii dayno
waxad halis u tahay dhinaca kale ee dawlada inay ku dilaan oo wixii xagayaga ka yimaada xabad ku
dhufta, waxan ugu jawabay waan isku biimaynayaa, waxaan ku soo dhacay iliiladae Cisbitaalka weyn ee
Hargaysa kor marta oo ay ciidamadii dawladu difaac kaga jiraan, halkaas ayaa laygu qabtay oo waxa lay
geeyey xarruntii NSS oo ahayd halka hada ay degan yihiin wasaaradaha Arimaha dibada, Qorshaynta iyo
Dib u dejintu,waxa laygu tuuray qol jeel ah oo ah hada Qorshaynta oo ay ku si jireen maxaabiis ilaa 20 qof
ah marba koox maxaabiista ah ayaa la qaad aoo aanay cidna laga soo celin, inanku waxa u ii sheegay in
nin ag fadhiyey uu habsaday, markii aan u sheegay in aan ahay Warsangeli ayuu intuu kor u dhawaaqay
yidhi “war ilayn tani way waalatay Warsangeligana ilayn way laynaysaa” markaas ayaan aad u naxay oo
ku idhi miyaa layna laynayaa, waxa uu iigu jawaabay dadkii laynaga qaaday waa la laayey, inagana sidaa
sayaa laynoo qaadaya oo layna soo laynayaa, waxaa la sii marin jiray maxkamad ku taalay saldhiga
booliska oo dil ku xukumi jirtay qofkii la garan waayo. Wiilkaasi waxa uu igu yidhi markii kooxdii aan ku
jiray baabuurkii la saaraye ayaa waxaa iiga muuqday xeradii dhexdeedi nin ka tirsana NSS oo aanu isku
qolo ahayn oo aan garanayey markii aan arkay ayaan u qayliyey “Adeerow, adeerow
maxamedow”ninkaas ayaa gaadhigi iga soo dejiyey oo kooxdii aan ku jiray iga reebay dabadeedna iga sii
daayey sidaas ayaan ku soo samato baxay, waxaan filaya in dadkii meesha igula jirayna dhamaantood loo
laayey. Taasi waxay ii cadaysay in xasuuq ka dhacay Hargaysa oo la laaye wixii ka soo jeeday beelahaas
degan, markii aan Xamar ku noqdayna waxan xog ku helay in markii Burco la soo galay 27 Mey 1988 in
koox NSS ah loo diray Hargaysa oo laga soo ururiyey dad isugu jiray Aqoonyahan , Ganacsato, Odayaal
reer Hargaysa ah oo lagu tuhmayey inay wax qaban karaan dadkaasna intoodi badnayd la laayey.Bishii
June 1988 ayan Xamar ku soo noqday markii ninkii xabagta iga qaatay iga aamusay. Maxamed Xaaji
Jaamac Maax ayaan kula kaftamay waa idinkan waqooyi gubay ee anigu waxan ku tala jiraa in aan beero
geedka Dhidinka ee Malmalka laga gurto oo ku beero degaankayagii Bari, aad ayuu u qoslay oo igu yidhi
war ma waxaad moodaysa in dagaalka iyo qaxu ku ekaanayo xero Isaaq, war belaayadani ilaa Kismaayo
ayey ka baxaysa waana lawada marayaa wax anaga noo khaas ah ma aha. Erayadaas waxa uu Maxamed
igu laha anagoo Jabuuti joogna 1988 waxaan xusuustay 1991 anigoo qaxaya oo reerkaygii wata oo
maraya nawaaxiga Kismaayo, runtii ayey ahayd oo waxay ka baxday ilaa Kismaayo oo ilaa hada ka
socotaa.
“Haddii waa beryo aad nin weyn tahay kolaad weelka xashid waxuun qabo” waxaa laha erayadaas
Barkhad Cas, Xamar oo ciirciiraysa oo ay soo galeen dadkii ka soo qaxay gobalada Soomaliland, Anigoo
faro madhan oo xoogagii kharashka ahaa layga dhacay qaarna Hargaysa igaga gubteen ayaan Xamar soo
galay waxaan kulanay nin aanu isku arday ahayn oo doonyo lahaa, waxaa uu ii sheegay in xoolahii laga
dhoofin jiray Berbera ay istaageen markii dagaaladu ka bilaabmeen Waqooyi, gaar ahaa lo’da oo Yaman
qiimaheedu aad uga kacay, waxaa uu igu yidhi waa adigii xoolaha dhoofin jiree doontii ayaan keenaya
Ceelayo ee Beledweyne lo’ inooga raadi waan ka aqbalay.
Beledweyne weligay uma dhaafin kaantaroolka Jante kundhishe weligayna ma galin, hada ayaan galay,
waxaan ku degay Huteel webiga Shabeele saran oo waayo gob ahaa waxaa lahaan jiray Sh Cali Jimcaale
oo ahaa ninkii Madaxtinimada kula tartamay Aadan Cadde sanadkii 1961 waqtigan huteelku waa liita
waxaa haysata marwadii uu ka geeriyooday Marwo Dhaqan, aniga iyo kooxdii ila socotay markaan
hutelka ku soo degnay waa taqaan Soomali way na habsatay, markaanu isu sheegnay way na soo
dhawaysay oo tidhi gabadhayda ayaa dhashay caruur Wersangeli ah, Soomalida xidhiidhka ka dhaxeeya
waxa uu ku xidhan yahay kan beesha. Sidaas awgeed, waxa laga maarmaan ah in lagu haybsado si uu u
maro habmaamuuskii uu lahaa haddii uu yahay mid Tolnimo, Xidid, Abtinimo ama Muslinimo.Sidaas
awgeed qofku micno ma laha ee beesha ka mudan halka dunida kale laga hadlo xuquuqda qofka.
Dariishada qolka yaan ka daawan jiray webiga Shabeele oo hoos maraya biriij, webigaas oo ka soo
bilaabma buuraha bariga Itoobiya soona mara meelo badan oo ay Soomalidu degto isagoo ku dhamaada
qoyanka Baraawe, hadaba ila uu gaadho Jawhar waxba laguma beerto oo laguma waraabsado oo
xoolaha iyo dadkaa ka caba oo keliya wax kale laguma qabsado.
Beledweynahii uu Hadraawi u heesay ayaan tegay waa meel kulul oo kaneeco badan oo webigu ku
wareego oo meelo badan ka soo galo waa meel xoolaad oo dhinac walba lagaga soo arooro waxaad ka
helaysaa Caano geel, lo’adhi iyo hilib nooc walba leh iyo badarka ka yimaada dhinaca Qalaafo, waa
magaalo aad ku arkaysid weelkii Soomalidii hore sida Dheriga, Xeedhada, Sibraarka, iyo fandhaalkii
waxaad kale oo ku arkaysa gabdho sita dharki hore ee dhaqanka Soomalida, dhinaca bari ee webiga
waxaa degan Xawaadle dhinaca galbeedka oo ay yiraahdaan Qoraxside waxaa degan Gaaljecel iyo
Janjeele waxaa kale oo webiga dhinacyadiisa degan dad timo adag ah oo la yiraahdo Makanon oo hada la
baxay Somali Bantu, halka webigu ka soo galo xadka Soomalida waxa ah laba tuulo oo la yiraahdo Buur
ukud iyo Deefow oo ay degan yihiin qolo la yiraahdo reer Xasan Kilweyne waxaa ku sii xigta tuulada
Bacaado oo ay deganyihiin Fiqi Cumar oo Dir ah labadaas beeloodba waa dad reer Diineed ah oo
Wadaado ah taasi waxay ku tusaysa in diinta Islaamku soo raacday webiga iyadoo ka soo jeeda Harar iyo
Saylac, dhinaca galbeedka Qulunqul iyo Qalaafe halkaas ayuu webigu ka soo galaa Soomaliya. Waxaa
yaab leh dadka degan gobalada Hiiraan Galgaduud, iyo Mudug waxay aad ugu liitaan dhinaca diinta,
waxad arkaysaa dadka diinta wax bara ee Masaajidada, malcaamadaha ku yaala magaalooyinka iyo
tuulooyinka gobalada waxaa jooga oo diinta u haya dad ka yimi Kililka 5aad ee Itoobiya sida reer Xasan
Kilweyne, Ashraaf, Sheekhaal iyo Fiqi Cumar Direer ma arkaysid wadaad u dhashay goboladaas oo diinta
dhigaya, dhinaca guurku waa furan yahay oo ninku intuu doono ayuu dumarka ka guursadaa, caruurta
hooyadaa korsata sidaas awgeed, sida kuwa Aabe iyo Hooyo wada koriyaan uma helaan anshaxa suuban,
caruurta kir ayaa lagu dhahaa wax xanaano ah ma helaan taas ayaa soo saartay dadkan gobaladaas ka
yimaada ciday doonaan ha ahaadeene oo boobka iyo dhaca caado ayey u lahaayeen ay ku kacayaan,
sidaa darted qabqablayaashu waxay ka baxeen degaanada Gobalada dhexe iyagoo fidmeeya dadka
gobaladda kale degan.
Maamuladii kale duwana ee dawladii Soomaliya soo maray iyo qabqablayaasha dagaal ee burburka
madaxda ka ahi iyo wixii maamul Soomaliyeed ka xumaaday iyagaa ka masuul ah marka laga soo bilaabo
Cabdilaahi Ciise, Aadan Cabdule Cismaan (adan cade)`Cabdirisaaq Xaaji Xuseen, Cabdirashiid Cali
Sharmaake, Max’ed Siyaad barre, Maxamed Faarax Caydiid, Cabdiqaasim Salaad Xasan iyo Cabdilaahi
Yuusuf Axmed dhamaantood waxay ka soo jeedaan gobalada dhexe ee diintu ku yartahay. Waxaan ka
raray jiida 1200 dibi laga bilaabo Jalalaqsi ilaa Guriceel waxa dibida lagu raraa baabuurta isjiidka ah oo
gaadhigii waxa uu qaada 30-35 dibi dhigaha ayaa xadhko lagaga xidhaa si aanay u boodin taas oo marmar
dhacda lagama dejiyo baabuurta ilaa ay gaadhayaan Ceelayo, dibidaas anigu ma lahayn e khidmad ayaan
ka qaadan jiray lakiin waxaan ku bartay dad iyo dal dhinaca Xawaadalaha waxaan gaadhay ilaa Coomaad,
Maxas, Jalalaqsi iyo Buraha Qumayoridka. Qumayo waxa la yiraahda dumarku markay aad u gaboobaan
waxaa loo nisbeeya inay awoodaan wax la yiraahdo cawri oo ay dadka dhib gaarsiin karaan
Ilbaxnimooyinkii hore oo dhami way la haayeen oo dhinac reer Yurub waxaa la yiraahda Wiches, qumayo
waa ta ku aamusisa ee indhaha kaa xidha, waxaa muuqata in Soomalidii hore islaamaha markay
gaboobaan oo ay noqdaan qumayo ay buuraha ka ridi jireen sida magacaasi ku tusayo, Xawaadlahu waxa
uu degaa dhinaca bariga ee webi Shabeele, dhinaca galbeedkana waxaan gaadhay meel la yiraahdo
Farlibaax iyo Qudhac joome oo ah gacanka webigu ka soo leexdo oo biyuhu galan waxaana dega Janjeele
oo ah dad reer baadiye ah dhinaca Galguduudna waxaan tegay dhulka ciidda cas ee Itoobiya halkaas oo
ah dhul Hawd ah oo ay degaan Ayaanle, Habar aji oo Cayr ah iyo Mareexaan waa dhul ciid cas oo ay ka
baxaan madheedhka iyo yicibtu, marka ay barwaaqada tahay ee baliyadu buuxan waa dhul aad u qurux
badan, jiilaalkii waa oomane, labada xiliba anigu waan arkay, waxaan tegay meesha la yiraahdo Ceeldhiin
oo xadka ah oo ku yaala dhinaca Itoobiya oo laga waraabinayo kumanaan geel ah iyadoo dhalinyaro
badani ceelka ku jiraan oo ay wadaanta figlaynayaan ayaan isa soo dultaagay anigo lo’iska eegaya oo
qiimaha aanu isku hayno ninkii lahaa. Anagoo taagan ayaa waxaa yimi nin faras wata oo qaylo dhaan ah
markiiba nimankii ceelka ku jiray ayaa dhakhso uga soo booday oo mid walbaa qori la soo baxay, waxaa
ninkii qaylo dhaanka ahaa soo tebiyey in nin Sacad ah oo geeljire ahaa tuulada lagu dilay oo ay dileen
jabhad Ugaadeen ah oo meesha deganayd, waxaan arkay wiil yar oo gaadhigii aan watay na soo raacay
oo agtayda isku nabaya, waxaan u yeedhay Xaajigii lo’da lahaa oo aan ka siistay qiimahii markii hore aan
diidayey oo weliba maris ku qaatay oo aanan waxba ka qaban oo aan ku amray inay Guriceel iigu
keenaan halkaas oo aan baabur ka saarayo, ka dibna gaadhigii ayaan deg deg u kaxaysanay markii aan
soo gaadhay Guriceel ayan wiilkii waxaan waydiiyey war maxaad isugu kay nabaysay, waxaa uu yidhi
waxaan ahay Ugaadeen oo waxaan ka baqay in lay dilo markii warka la soo sheegay. Maalin aanu is
qabanay niman tuulada joogay oo dibida raraysay ayaa oday waxaa uu igu yidhi maalin walba lacag ayaad
nala dhexmartaa adigoo ah nin Daarood ah haddii aanad ahayn Warsangeli sidaa noomaad
dhexmarteen. Siyaasad xumadii maamulkii Siyaad ayaa waxaa sabab u ahaa, iyadoo jabhad hubaysan oo
Daarood ah ayuu soo dhex dejin jiray meelo aan degaankooda ahayn taas oo beesha colaad u soo jiidi
jirtay sida wiilkan yar ee aan waxba shaqo ku lahayni uu naftiisu khatarta u gashay .
Webiga Shabeele ilaa meesha uu dalka ka soo galo ilaa Jalalaqsi qaxooti ayaa la dejiyey waxaa iyana
degay oo buuxiyey xeryaha qaxootiga dadkii degaanka ahaa waayo, Soomalida haddii la yiraahdo wax
bilaash ah ayaa la bixinayaa way isu soo baxayaan, waa waxa ay dibada ugu yaaceen waxay maqleen
lacag bilaash ah ayaa laysa siiyanayaa iyadoon shaqo la qaban, Jano ifka ah ayaa la wada doonaya in la
wada helo iyadoon la shaqayn. Hadaba waxaa dhacday xero ka mid ah xeryahaa qaxootiga oo ku taalay
Buulaberde siduu ii cadeeyey nin Reer Xasan kilwayne ahi markii uu kacdoonku ka bilaabmay
Beledweyne ayey maleeshiyo Xawaadle ahi xerdaas yimaadeen oo dadkii kale saareen wixii sheegtay
qabiilka Daarood rag, dumar iyo caruur inta rasaas lagu laayey ayaa webiga lagu guray, mar aan
weydiiyey ninkaa dadkaa qiyaastooda waxa uu ii sheegay inay gaadhayeen 500 qof ninkaas oo ay walaalo
ahayeen Sheekh Maxamed Rashiid oo aanu saaxiib ahayn isagana la oran jiray Sheekh Cabdisamad.
Mudadii aan Beledweyne nawaaxigeeda ku sugnaa Xamar waxaa ka dhacay xasuuqi Jasiira ee caanka
noqday oo ay ciidamadii koofiyad castu ku xasuuqeen dad rayid ah oo u ka soo jeeday beesha Isaaq,
warku sidaas nooguma so gaadhin Beledweyne ee waxaa lanoogu sheegay mudaharaad ka dhacay
masjidkii Sh Cali Suufi oo ahaa xafadii aan deganaa iyo in dad meesha lagu leeyey, Nin Ayaanle Cayr ahaa
Xasan Nadiif oo dukaan ku lahaa tuulada Guri ceel ayaa ii sheegay oo yidhi markii amarku dhacay ee la
arkay ciidamadii koofiyad casta oo gaawadhidii ka degi wayday oo la arkay in magaalada lagaga xoog
roon yahay ayaa nin waliba qori iibsaday.
Waxaan ku soo laabtay Xamar 16 Ogosto maalintii Guulwadayaasha loo dabaaldegi jiray maalin walba
waxaa lahayd cid gaar ah , goor habeen ah ayey xaaskaygii foolatay iyadoo bandoo ah waxaa nagu
adkaaday sidii aan cisbitaal u geyn lahaa iyo halkii aan gaadhi ka heli lahaa waxaan xusuusta dhibta
habeenkaas, Ilaahay waxba nama yeelin habeenkaa gabadh ayaa ii dhalatay aan u bixiyey Samiira.
29 Decenbar ayaan soo raacay diyaarad ay lahayd shirkada Konoko ee shidaalka ka baadhaysay gobolka
Sool markii aan cid soo wastaystay si aan u raaco waayo wadadii aan lo’da ka dhoofin jiray waa la mari
kari waayey oo dhacii iyo dilkii ayaa ku batay, Diyaaradii waxay nagu dejisay dhoodida meeshii shirkadu
ceelka ka qodaysay waxaan meeshii iska helnay nin aan saaxiib ahayn Maxamed Cali Caateeye waxaa uu
ii sheegay in aan u raaco Laascanood ka dib waxaan u sheegay in aan Laasqoray ku socdo waxaa uu I sii
saaray gaadhi u socday Garawe, Maxamed waxaa uu ahaa ganacsade oo qandaraasyo ayuu ka qaatay
shirkadan, waqtigaana waxaa uu abaabulayey safarkii Garaad Cabdiqani iyo weftigii u baxayey hawd si ay
ula kulmaan jabhadii SNM iyo beelaha Isaaq, Maxamed markaa ii ma sheegin ee mar danbe ayuu ii
sheegay inay seegtay maalintii in uu ii sheego oo weftiga igu daro si aan waanwaanta uga qayb qaato,
waayo Warsangeli cid kama aanay hayn oo waxaa uu igu yidhi intaan kugu daro ayaan anigu ku siin lahaa
lacagta aad Laasqoray ka doonayanso.
Waxaan tegay Laasqoray, Ceelayo iyo Boosaso waxaan sii maray Garawe iyo Qardho inkasta oo aanu
dagaal ka socon magaalooyinka iyo tuulooyinka waxaa muuqday in arrinku faraha ka baxay iyadoo
magaalooyinka uu qorigu ka batay oo dadku hubaysan yihiin iyo baanankii dawladda oo lacagtii jeegeg
been abuur ah lagula baxayo oo cida haystaa ciday rabto u qorayso, degaankaas weli cadhadii si fiican
umay soo gaadhin.
Waxaan helay diyaarad ay lahayd Somali airline oo timi Boosaso oo aan Xamar u soo raacay Janaweri
1990, waxaa gurigii aan degenaa ee Kaaso- balbalaadhe iigu yimi nin reer Biyo cadde ah oo la yiraahdo
Xaaji Gacal Gafuurow oo ah Abgaal oo aannu is baranay markii aan sheekaysanay ayuu noo sheegay in
tuuladiisa aan ka helayno lo’aan dhoofinno, Aniga iyo nin aanu saaxiib ahayn Cabdi Ciise Cabdi garboole
oo ah reer Laascnood oo Wersangeli ah ayaa xoolo isku darsaday oo raacnay Xaaji Gacal, waxaa uu na
dejiyey Cariish tuulada ah , Biyo cadde waxay Jawhar ka xigtaa dhinaca bari waxay ku xigtaa tuulooyinka
Ceel dheer iyo Aadan yabaal, waxaan Jawhar ku sii maray C/laahi Yaasiin (shaandho) oo ahaa gudoomiya
waxbarashada gobolka Shabeelada dhexe, tuulada iyo magaalada Jawhar waxaa xidhiidhiya baabuurta
Sitay ma noogtada loo yaqaanay oo aroortii ka baxda tuulada iyadoo sida wax soo saarkii tuulada,
galabtiina ku soo noqota iyadoo sid aadeegii tuulada.
Hore waxaan ugu guulaystay in aan dibbi ka raro Beledweyn ilaa Ceelayo markan waxaan tijaabinaya in
aan lo’ka rari karno Jawhar ilaa Ceelaayo haddii ay hirgasho waxan lo’da dhiinka ah ee Banaadiriga ah ee
aan lahayn meel laga dhoofiyo oo qiimo jaban ayaanu suuq fiican u helaynaa hadii ay noo hirgashana
faaíido fiican ayaan helaynaa
Tuulada Biyo cadde waxay ahayd marin ay maraan Jabhada UNC oo markaa hawlgalo ka waday dhinaca
Ceel-buur, dhinaca deexda ayey ka soo gelin jireen hubka iyo ragga magaalada Xamar,waxay ka leexan
jireen wadada laamiga ah ee dheer oo kaantarooladdu ku badnaayeen, waxaan la kulanay xubno USC ka
mid ah oo tuulada keenay hub ay rabaan inay ka iibiyaan dadka degaanka, waxaa tuulada u dhaw
degaanada Aadan Yabaal oo ay degan yihiin niman Wersangeli ah oo Abgaal ah, madaama aanu nahay
niman Warsangeli ah marka aan sheegano cidna hoos nooma sii dayi jirin sheekadaas oo ah sheeko xiise
leh oo ay labada Warsangeli is sheegtaan wax badana ay wadaagaan waxaanu ahayn niman Cumar ah oo
Warsangeli ah oo Harti ah qolada kalena intaas ayey leedahay, nin Profisar ah oo layiraahdo Cali Jimcaale
oo jamacad Maraykan ah wax ka dhiga oo horena jamacadii Lafoole wax ka dhigi jiray ayaa waxaa uu
qoray buug uu ku doodayo in Somaalidu ay ka timi koonfur ee aanay ka iman dhinaca Carabta marka
sidaa la eego waxaa laga dheegan karaa in Warsangeliga Calmadow degan iyo ka deexda degan ay isku
mid yihiin oo koonfur laga tagay oo ayaan jirin wax Carab ah oo laga soo isiran yahay. Mudo ayaan
joognay Biyo cade inkastoo aan Xamar dhawr goor ku noqday, Xukuumadii hore Soomaliya waa la sii kala
daayey waxaa hawsha sii waday wasiirku xigeenada waxaa dawladda la sugayey mudo 3 bilood ah waxay
reer xamarku ku kaftami jireen dawladda cusub cid ayaa loo raafaya iyo ciyaarahii gobalada caasimada
ayaa lagu dhamaynayaa (Faynalka) iyagoo u jeeday dagaalada ka socday waqooyi iyo kuwa ka bilaabmay
gobalada dhexe, inkastoo cadhadu soo gaartay Xamar hadana noloshi si dhib yar ayey iskaga socoytay
waxaa kale la oran jiray “dhibta waa la mooda hadii la moodi waayana waa la moosi, may filaynin in
xamar isku bedelayso xero dhiig oo muslin iyo gaalaba laga tagayo oo mooryaan xarun u noqonayso. Si
kasta ha noqotee, aniga iyo ninkii aanu shuraakada ahayn oo joogna Biyo cade ayaa 19/2/1990 anagoo
30 dibbi iibsanay soo waraabinayna ayaa waxaa naga horyimi nin ka tirsan dawlada hoose jawhar oo
cashuur qaade ah oo nagu ilaashanayey cashuurta dibida, waxa uu noo sheegay in dawlad cusub
idaacada Xamar laga sheegay,Anagu wax dheg ah uma aanu dhigin waqtiga oo qoraxdu kululayd oo kaliil
ah oo dhuqsi yaryari indhahaa kaa galayo cagahana boodh ayaanu kula jirnay, maxaa dawlad naga galay
waxaa ninku warkiisi ku daray waa niman wada cusub kuwii hore kuma jiraan. Waxaan casarkii
fadhisanay makhaayad yar oo ay gabadhi haysato waxaa yaalay raadyow duug ah waxaa soo galay
warkiin 5 galabnimo waxaa warka sheegayey Axmed Xasan Cawke isagoo sheegay magacyadii wasiiradii
cusbaa ayaa waxaa dhegtayda ku soo dhacay magaca nin aan saaxiib ahayn mudo dheer oo ahaa
Marxuun Bashiir faarax kaahin, waxaan ku dhawaaqay hadda ayaa cid aanu garanaynaa noqotay wasiir,
afkii cawke ayaa isagoo wada magacyadii waxaa ka soo booday Maxamed Saciid Maxamed Gees oo aha
wasiirka Kaluumaysiga iyo dekadaha iyo Gadiidka badda waxaan is idhi ma anigaa waalan mise Cadan
ayaa laga heesayaa waxan eegay hareerahayga in cidi I garanayso waxa meesha fadhiyey niman USC ah,
dhawr goor ayey idaacadii magacyadii ku soo celisay ninki ila socday ayaa shaki galay, lakin waxan ku
dadaalay in aan dhaafiyo in aan Aniga ahay, waxaa goor fiid ah noo yimi nin gaadhi lahaa oo meesha igu
ogaa Marxuun Ibraahim Cismaan Dheere oo si fool xun loogu dilay Kismaayo isagoo qaxooti ah oo
reerkiisa la qaxaya, ninkaa ayaa i qaaday, waxaan saaxiibkayna u sheegay warkii cusbaa isaguna inuu
hawshii noo sii wado ,sidaas ayaan Xamar ku galay waxaan hore u soo sheegay in 1983 aan shaqada ka
tegay oo ahayd macalinimo oo aan ahayn maamul markii la sameeyey xisbigii hantiwadaaga waxaa galay
dad badan oo ay ku jireen macalimiin si ay derejo uga helaan, aniguna waxan galay waqtigaa xerta tima
weynta.
7 sano ee aan ka maqnaa shaqada waxan ku noola nolol ii gaar ah oo qaadaa ma dhereg ahayd, inkastoo
aan dhawr goor kaalmo ka heli jiray reerkayaga, arrinkan aan idaacada ka maqlay waxaa uu igu noqday
arrin yaab iyo amakaag ah, waxii dawlad soomaliyeed ina soo maray iyo kuwa hadda jiraba waxaa jiray in
qaab beelaysan lagu magacaabi jiray arrinkaas oo ilaa maanta socota, hasayeeshe beesha warsangeli
wasiir ma lahayn ilaa 1970 markaas Janaraal Jama Cali Qoorsheel taliyihii booliska oo madaxweyne ku
xigeen u noqday Maxamed Siyaad Barre markii inqalaabka la sameeyey 1969 ilaa la gaadhay 1980.
Mar aan Marxuun Jamac la fadhiistay xamar 1979 oo aan wax ka waydiiyey arrinkii inqilaabka iyo waxa
uu ka ogaa waxa uu ii sheegay in aanu war u hayn ee loo sheegay markii u dhacay iyadoo ciidanka
boolisku awood aanu lahayn uu kaga hortago ciidanka milatarigaa sidaas ayaan ugaga qayb galay codsigii
iiga yimi taliyaha ciidanka, mar aan sii waydiiyey inuu ahaa inqilaabku mid sii qorshaysan waxaa uu yidhi
wax qorshe ahi ma jirin ee dilkii madaxweynihii Cabdirashiid Cali Sharmaake ee ka dhacay Laascanood
iyo xukunkii degdega aha ee dalka lagu soo rogay ayaa laga faa’iidaysta. Waxaa uu Aabahay Saciid
Maxamed Gees ii sheegay oo ay saxiib ahaayeen Jamac Cali Qorsheel in habeenkii 21 oktoobar ay wada
socdeen oo ay soo mareen xarruntii xisbigii SYL oo Maxamed Xaaji Ibraahim Cigaal khudbad ka jeedinayo
ku saabsan sidii musharaxi Madaxweynaha loo dooran lahaa , markii aanu halka ka soo noqonay ayuu
Jamac yidhi caawa waan daalanahay oo hore ayaan u seexanaya taasna waxa laga qaadan karaa inuu
qorshaha wax ka ogaa, waxaa uu ii sheegay Jaamac markii laysku daray waqooyi iyo koofur in ciidankii
booliska iyo ciidankii la aasaasay ee melateriga madax looga dhigay laba nin oo reer koonfureed ah oo
kala ahaa Janraal Daa’uud oo ahaa Hawiye iyo Maxamed Abshir oo ahaa Majeerteen, waxa kale ii
raaciyey in saraakiisha milateriga ah ee Majeerteen ku xidhnaayeen Maxamed Abshir kuwa Hawiye ee
booliska ahina ku xidhnaayeey Daa’uud, haddaba markii si lama filaan ah uu Maxamed Siyaad u noqday
taliyaha ciidanka isagoo aan ahayn Majerteen iyo Hawiye, waxaa cidhiidhi geliyey saraakiishi labada reer
waxaa uu markaa garab ka dhigtay saraakiil reer waqooyi ah oo dibadda wax ku soo baratay oo u dhiibay
xilal waaweyn oo Xamar u dhaw, kuwaas ayaa garab u noqday sidaas ayeyna ugu sahlanaatay inqilaabkii.
Waxaa dhaliyey inqilaanbka saarakiil reer soomaaliland ah oo ka muuqday golahii sare ee kacaanka
xubnahii ka yimi xoogga dalka, ragaas oo ay ka mid ahaayeen Ismaciil Cali Abokar, Axmed Saleebaan
Dafle , Muuse Rabiile Good, faarax Wacays , Axmed Xasan Muuse, Amed Cali Shire Axmed Maxmuud
Faarax iyo Axmed Khaawi. Waxaa uu Marxuun Cigaal qiray in maalintii askartu qabsatay dalka ee
inqilaabku dhacay looga dabaal degay Hargaysa iyo Burco iyo welib ay aad u soo dhaweeyeen dadkii reer
Waqooyiga ahaa ee Xamar joogay.
Waxaa uu Jaamac igu yidhi markii anaga lana siiyey 5 xubnood oo boolis ah waxaan keenay 5 kornayl ee
booliska ugu sareeyey. Sidaas ayuu ku dhameeyey sheekadiisi hase yeeshe waxaan ogaaday in la
khiyaameyey hadana qoladii reer Soomaliland oo taliyihii ciidanka iyo wasiirki gaashandhiga oo Ismaciil
isku waday waxaa laga dhigay Saalad Gabaydhe iyo Maxamed Cali Samatar oo reer koonfureed ah. Jamac
waxaa la xidhay may 1970. Sanadkii 1970ilaa 1980 waxaa wasiir iyo wasiir ku xigeen ah may lahayn
beesha Warsangeli waxay u tegi jireen Jamac Maxamed Qaalib oo la dhalay 1980 ayaa la siiyey wasiirku
xigeen ka dibn na la gaarsiiyey wasiir Maxamuud Saciid Gacamey isaga oo qabay faaduma Maxamed
Macalin oo ay eedo u ahayd Khadiijo Macalin marwadii kowaad ee madaxweyne Maxamed Siyaad Barre.
Haddaba, waatii ay dhacday anigoo lo’daydii ka iibsanay Biyo cade laygu magacaabay taas oo aay
naftaydii khatar ku gashay oo haddii ay I ogaan lahaayeen ragiii USC ay I dili lahaayeen, waxan mardanbe
ogaaday in nin aanu xigto nahay ka shaqeeyey magacaabidayda Anigu waan ka maagay magacaabida
waqtigaas hase yeeshe waa laygu duducay iyadoo lay sheegay in haddii aan diiddo dhacayso in lay xidhi
karo waxaa kale oo laygu qanciyey in aanay jirin dawlad wada wanaagsan iyo mid wada xun ee ay tahay
qof walba nasiibkiis oo gacan walbaa waxay gaysato leedahay sidas waxaa igu yidhi Aabbe Saciid
Maxamed Gees. Waxaan xusuus tay nin aan isku arday ahayn oo la oran jiray Aadan Daahir Af qurac oo
ahaa nin aad u naxariis badan oo maalin aanu shinbir dilnay uu ka ooyay dilkaas, ayaan arkay isagoo
sarkaal ciidamada ah oo Hargaysa jooga ayaa laga dhigay xubin maxkamada badbaada ah markaas ayaan
ku idhi ma adigii shinbirta ka ooyey ayaa lagaa dhigay maxkamada badbaadada, waxa u iigu jawabay
maxaan badbaadiyey Maxamedow oo aan naxariistayda ku badbaadiyey dad badan oo la dili lahaa
sidaydii ayaan ahay waxba iskama kay bedelin, sidaas ayaan uga mid noqday dawladaa casarka joogta 10
bilood, xukumadaas waxa ku badnaa dad aqoon yahano ahaa oo da’ yaraa oo aan hore siyaasad u gelin
hase yeeshe hay’ado dawlada ah ayey ka shaqayn jireen waxaa kooxdayadaas lanoogu magacdaray hayad
ajanabiga ilaalin jirtay oo la oran jiray group four iyadoo lanoo qarinayo in aanu ilaalilnayno madaxdii
kacaanka ee dawladda ku jirta, dhawr xubnood oo askartii dalka qabsatay ayaa dawlada ku jiray waxana
Ríisal wasaare ka ahaa Maxamed Cali Samatar iyo Maxamed Geelle Yusuf oo ahaa wasiirka maaliyada .
Cabdiqaadir Xaaji Masale wasiirka arrimaha gudaha Cabdi Warsame Isaaq oo ahaa wasiirka Arrimaha
bulshada iyo Axmed Maxamuud Faarax Raiisal wasáare ku xigeen, waxaa aan aad ugu fiirsaday nimankan
dalka 21 sano xukumayey iyo siday yihiin iyo aqoontoodu siday tahay aad ayaan uga naxay markii aan
arkay ee aan bartay nimankaas waxaa iga muuqatay dad aan xogba u hayn xaqiiqada dalka ka jirta oo aan
ka warqabin ama isyeelyeelaya. Maxamed Cali Samatar waxa uu u ekaa nin quus tagaan oo niyad jabsan
oo aan wax dan ah ka lahayn waxa dhacaya, shirka golaha wasiiradan lalama iman jirin wax ajande ah
lakiin isagaa ayaa khudbad jeedin jiray oo ka dibna waa layska kala dareeri jiray waqtigaas Siyaad ma
iman jirin shirarka dawladda ee golaha wasiiirada.
Waxaa igu yaab badnaa Geelle oo ahaa nin kaftan badan jeesto badan oo hadalkiisa lagu qosli jiray
markii uu joogo golaha wasiirada, waxa isku kay qaban waayey ninkii joogay maxkamadii badbaadada ee
dilka toogashada ah xukumi jiray iyo ninkan laga maadsanayo, labadaas arrimood ayaa isu kay qaban
waayey, aniga iyo nin al yirhaado Caato oo aha wasiirku xigeenka maaliyada iyo wasiirkii qorshaynt
Gowdax ayaa gudi la noqonay Geelle, waxaa uu nooga sheekeyey isaga oo xaaskiisa iyo sodohdii la
socoto oo lafoole ka soo qaaday waa sida uu u dhigaye waxaa ka soo yeedhay ereyo kacaanka ka soo hor
jeeda xaaskiisi sidaas darteed waxaa uu yidhi iyadii iyo sodohdayba waxan ku dejiyey laamigii. Way iga
yaabisay oo waan is hayn kari waayey oo waxan ku idhi waxaad tahay nin dhaqan xun ee maxaad
sodohdaa u dejisay. Waxaa ii muuqday inuu yahay nin wejiyo badan leh. Saraakiishi ka qayb gashay
afganbigii dawladdii la doortay badidoodu way ka maqnaayeen dawladda oo waxay ahaayeen niman
niyad jabay oo himilooyin koodi na ka quustay oo guryaha iska jooga. Nin nimankas ka mid ahaa
Cabdirisaaq Abubakar oo wasiirki waxbarashada mar noqday ayaa waxa laga hayaa inuu ka mid aha
kooxdii loo qaybiyey inay soo qabtaan Ra’iisal wasaarihii dawladdii la riday Maxamed Xaaji Ibraahim
Cigaal.waxaa uu yidhi markii aan gurigiisa ugu tagnay oo u sheegnay in inqilaab la sameeyo oo aan
qabanayno ayuu igu yidhi war ma idinka dhabbaa war maad iska daysaan ma garanysaan dadkan sida
lagu wado, hadii aan Cabdirisaaq ahay waxan ugu jawaabay dadkan aad musuqmaasuqa iyo qabyaalada
ku rideen ayaad wax ka sheegaysaan, waxaa uu sheegay isagoo Maraykan jooga oo qaxooti ku ah in 21
sano ee uu ku jiray maamulka uu mar walba xusuussan jiray erayadii uu ku yidhi Cigaal habeenkii ay soo
qabanaynay arrinkiina sidii uu nooga digayey ay noqotay.
Haddaba waxan ogaaday in maskaxda inqilaabku ahaayeen nimanka Ismaciil Cali Abokor, Axmed
Saleebaan Dafle, Axmed khaawi , hase yeeshe markii Ismaciil oo filanayey wasiirka gaashan dhiga laga
qaaday oo loo dhiibay Salaad Gabaydhe markii danbena Samatar, waxaa samaysamay iskaaashi cusub oo
dhex maray Samatar iyo Dafle. Markii 1970 la khaarajiyey Jaamac Cali waxaa iyana la khaarijiyey
Caynaashe iyo Salaad Gabaydhe 1971, waxaa la sheegay sidii Salad Gabaydhe oo laga baqayey isagoo aha
nin Abgaal ah oo Xamar jooga abaabulna sameeye sidii loo qabtay ee loo khiyaameeyey waxa la sheegay
in ay Samatar iyo Cabdale Faadil ay gaadhi ku soo qaadeen iyagoo ku marti qaaday casho waxaa la
sheegay in markii ay marayeen wadada dalcada ee raadyow Muqdisho inta gaadhigii la joojiyey uu
Cabdale ku qabtay baastoolad sidaa ayaa ninkaa lagu qabtay waxana lagu toogtay dugsigii Booliska isaga
iyo Caynaanshe iyo Cabdiqaadir Deel, haddaba waxaa dhacday 1991 markii xamar gadoodku ka dhacay
ee maamulki laga adkaaday ayaa Cabdale Faadil waxa uu magan gelyo u galay Janan ay saxiib ahaayeen
oo Hawiye Sacad ahaa Cali Xaashi halkaas ayey maleeshiyadii gadoodsanayd ku hor togteen iyadoo laga
daba joogo falkaas hore oo la diiday magantii janankaas, haddaba markii laga takhalusay Qoorsheel iyo
Caynaanshe iyo Salaad oo ahaa wasiirkii gaashandhiga, waxaa banaanday jagooyinkoodii waxaa la
magacaaabay sadex madaxweyne ku xigeen, kan kowaad Samatar wasiirka gaashandhiga kan labaad
Xuseen Kulmiye Afrax kan sadexaad Ismaciil, Cabdale Faadilna waxaa lo magacaabay taliyaha ciidanka
waxaa Ismaciil loogu daray xilka wasiirka warfaafinta oo u awalba hayey, waxaa halkaa ka muuqatay in
Ismaciil laga saray kooxdii ay maskaxda inqilaabka oo ay isku xidhmeen Samatar, Faadil iyo Dafle
kooxdaas ayaa ugu dhawayd maskaxda Maxamed Siyaad. Markii lagu dhawaaqay hantiwadaaga cilmiga
ku dhisan 1972 waxa soo galay saaxadii siyaasiyiin hantiwadaag ku kooxaysan ,kooxdaas oo aan askar
ahayn oo ahaa aqonyahaano ku shaqaysta hantiwadaaga oo madax u yahay Dr Maxamed Aadan Sheekh
ninkaas oo beel ahaan ka soo jeeday beesha Maxamed Siyaad ee Mareexaan, qoladii askartu waxay
ninkaas u arkeen khatar dabadeed laba jeer ayaa xabsiga loo taxaabay sidaa darteed, kooxdani way ka
adkaadeen waxaa ninkaa lagu xusuusta Dr Maxamed Aadan Sheekh markuu ahaa wasiirka caafimaadka
hawshii uu ka galay sidii loo abuuri lahaa kuliyad caafimaad taas oo uu ku guulaystay oo ay maanta
dhakhaatiirta ku nool cariga Soomaliya meelkasta oo Soomaldu degto waxay ka soo qalin jebiyeen
kulliyaddaas, aqoon-isma-qariso kooxdii askarta ee ka guulaysatay wax raad ah oo aan ahayn burbur
lagama hayo. Haddaba, waxay kooxda danbe ee askarta ahi wadanka wax ka ahaataba, afganbigi
dhicisoobay 1978 ee ay wadeen saraakiishi Majeerteen ayaa waxay wiiqday awoodii ay lahaayeen iyagoo
lagu eedeeyey inay ogaan waayeen shirqoolka, xilkii ay hayeen ee gaashandhiga iyo sirdoonka waa laga
wareejieyey waxaana arinkaa ka faa’iidaystay koox Mareexaan ah oo dawladda ku jiray waxaana
xoogaysatay awoodi kooxahaa Mareexaan, waxaana bilaabantay in la Mareexaaneeyo maamulkii
dawladda arinkaas oo markii hore ku socotay xawli xoog ah ayaa la dardar geliyey , waxaa markaa
samaysmay laba kooxood oo loo kala saftay dadkii xukuumada ka mid ahaa.
Madaxweyne Siyaad ilaa intii xamar laga caydhsaday labadaas kooxood ayuu isku ciyaarsiinayey oo uu
hadba qolo dhinacooda dhegta u dhigayey oo awooda siinayey, kooxda Mareexaan waxay wada hadalo la
galeen beelihii aanay cidna kaga jirin afganbigii dhicisoobay beelahaas oo ay ugu weynaayeen beesh a
Isaaq oo shirar lala galay wixii madax ka joogtay xamar waxaa Hargaysa laga keenay odayaal oo lagu
martiqaaday Xamar1979 markii lagu dhawaaqay jabhadii Soodhaf (SSDF) oo ku abtirsanaysay
Majeerteen. Kooxda Mareexan waxay go’aansadeen inay la shurkaan Isaaqa oo xukunka wax laga siiyo oo
kooxda Samatar iyo Dafle meesha laga saaro. Ismaciil iyo Carte la soo dhawaysto o markaa aan xilal hayn,
raga hawshan waday waxa u madax ahaa Cumar Xaaji Masale iyo Dr Maxamed Aadan Sheekh arrinkaasi
waxaa keenay markii uu bilaabmay kacdoonki waqooyi iyo jabhadii SNM ee beelaha Isaaq inay qoladii
hore ee Saamtar iyo Dafle ay mar labaad adkaadaan oo soo laba kacleeyeen sida ay ku dhacdayba xilkii
waa laga xayuubiyey oo xabsigaa loo taxabay Cumar xaaji Masalle, Maxamed Aadan, Ismaciil, Carte iyo
Cismaan Maxamed Jeelle, awoodi Cali Samatar ayaa dib u soo noolatay iyo Dafle, waxaa iyana jiratay
qollo kale o mareexan ah oo iyagu ku xidhan qoladan sida Axmed Xoosh iyo Maslax Siyaad oo iyaga
hantiilayaal laga dhigay oo lacag loo sameeyeey, mudo waxa arinku sidaa ahaado waxaa sii xoogsaday
jabhadii SNM iyo hawlgaladeedi waxa dhacay shilkii Km 13 ee Siyaad dhaawaca wayni ka soogaadhay ee
uu koomada galay 1986 ee degdeg loogu duuliyey boqortooyada Sacuudiga dhakhtar ku yaala waxaa la
filaayey inaanu nabarada ka soo kacay sidaa darted labadii kooxood ee u tartamayey dhegta Siyaad iyo
awooda dawladda ayaa toos isugu dhacay waxaa loo diiday Maxamed Cali Samatar oo ahaa madaxweyne
ku xigeenka kowaad inuu madaxtooyada galo oo waxaa is hortaagay askar u daacad ah kooxda
Mareexaanka, waxa dhinaca Mareexaanka madax waqtigan u ahaa C/raxmaan Jaamc Bare iyo Warsame
indhoole iyo saraakiil Mareexaan ah oo loo bixiyey Tuutaale. Haddaba, markii uu Siyaad si mucjiso ah uga
soo kacay dhaawacii shilka ku gaadhay waxa uu raacay dhinacii qoladii Mareexaan ee loolanka ku jirtay
waxa uuna xilkii wasiirka maaliyadda u dhiibay Cabdiraxmaan Jamac Barre iyo ragii ku xidhnaa waxay
bilaabeen oo dib u soo nooleyeen siyaasadii ahayd in iskaashi lala yeesho beesha Isaaq taas ayaa keentay
ololahii aan ka soo sheekeyey ee ka socday 1987 iyo horaantii1988 ee Hargaysa iyo Burcoba. Hadaba
markii Xasan Guuleed madaxweynihii Jabuuti shirkii IGAD 1988 ee lagu qabtay Jabuuti uu ku heshiisiyey
madaxwaynayaashii Migiste iyo Siyaad ee Itoobiya iyo Soomaliaya, ayuu ka baxay Siyaad ololihii ay
wadeen kooxda Mareexaan arrinka waxaaa BBC ka cadeeye waraysi uu siiyey Dr Gaboose oo markaa
ahaa madaxdii Isaaq ee la socotay weftigii Siyaad oo joogay Jabuuti, waxa aan laga war hayn sida uu u
hirgali lahaa ololahasi waxa aan cidina ogayn madaxda Isaaq ee joogaty gudaha dalka ee ku jirtay
dawladda Siyaad inay xidhiidh la leeyihiin madaxdii SNM ee dibada jirtay, hase yeeshe mar aan arrinka ka
waraystay nin ka mid ahaa madaxda SNM waxaa uu ii sheegay in xidhiidhkaasi jiray oo ay niman ku jiray
xukumada Siyaad ay la soo xidhiidheen madasxdii SNM, oo mararna lagaga war bixiyey shirarkii jabhada
xidhiidhkaas, waa socday ilaa 1987 xidhiidhkaasi hadaba markii uu siyaad balankii ka baxay ayaa qoladii
Mareexaan ee hormuudka u ahaa Cabdiraxmaan mar danbe laga adkaaday, markii ay jabhadii SNM soo
galeen Hargaysa iyo Burco ayey arrinkii cirka isku shareeray waxa soo noolaaday kooxdii Samatar iyo
Dafle.
Hadaba dawladdaa aan ka mid noqday 1990 waxaa madax ka ahaa Samatar iyo kooxdiisa ragga ku jiray
waxay ahaayeen kooxdaa hore sidaa darted xukuumadani may ahayn mid wax talo iyo tayo u haysa
xaalada dalka ee sii xumaanaysay, taladaduna waxay ahayd wax ha layska celiyo ciddi talo kale keentana
waxay ahayd jeelka ha loo diro oo ahayd habkii ay ku soo badbaadeen ee ay ku soo dhaqmi jireen.
Hadaba markii ay samaysantay kooxdii Maanafeesto oo uu lahaa fikradeeda iyo abaabulkeeda Marxuun
Ibraahijm Abyan ee ay soo saareen baaqii manafeestada ahayd waxaa arrinkooda la keenay golahii
wasiirada ee uu gudoominayey Cali Samatar waxay taladii wasiiradu ay u badatay in loo furo wada hadal,
haseyeeshe waxaanu ku war helnay in xabsiga loo taxabay raggii. Ibraahim Maxamuud Abyan xidhiidh
weyn ayaa naga dhaxeeye hawlo siyaasadeed ayaanu wada galnay markii uu Sidam maareeyaha ka ahaa
waxaan ku kulananay Beledweyn anigoo Lo’ ka iibsanaya isagoo hay’ad cilmi baadhis uga samaynaya
sanadkii1989 waxaa uu ii sheegay inuu ku guulaystay inuu isku xidho siyaasiyiinti Hawiye iyo Majeerteen
kuwa gudaha jooga hawshuna meel fiican u marayso, sidaas ayaan dhaqaaqa uga war helay haseyeeshe
ma aan ahayn xubin firfircoon waxaan ku mashquulsana sidii aan reerkayga ugu heli lahaa yoomiyaha iyo
xoolo lagu soo dhidhiday oo xalaal ah, raga kale ee ku jiray ee galay kooxda maanafesto waxay u
badnaayeen rag ka xoogsaday dawladda oo heer ka gaadhay oo markii ay arkeen xaalku inuu xun yahay
ka soo yaacay ka soo baxay sida jiirku uga yaaco doonta degaysa, lakiin macaaradoodu ma ay ahayn mid
mabda’ ku dhisan sida Abyan oo isagu macaarad ku ahaa ilaa maalintii ay askartu xukunka qabsatay
waxna aan ka faaiidaysan xukumada waxa uu ku noola guri yar oo ka mid ahaa guryihii lagala wareeagy
qolo kiristaan ah oo ka soo horjeeday Ming Sing wax xoola ahna kama helin maamulka halka qolyaha
kale ee sheeganayey mucaaradku ay ka heleen guryo waaweyn iyo xoolaba maamulka, xidhitaanka
ragaasi waxay soo koobtay noloshii xukuumadan, xadhigan nimankan iyo arrinkii xasuuqi Jasiira waxay ka
xidhay daymihii iyo deeqahii la siinjiray xukuumadan bishii septanbar1990 ayuu Siyaad xilkii ka qaaday
Samatar waxaa markale gulaystay kooxdii Mareexaan ee Cabdiraxmaan hogaaminayey markan ayey
kooxdani ku gulaysatay iskaashigii ay rabeen ee beesha Isaaq oo aay ra’iisal wasaare ka dhigeen Marxuun
Maxamed Xaawadle Madar waxa kale oo wasiirka gaadiidka badda cirka dhulka laga dhigay Hiirad
wasaradaas oo balaadhan isagoo isna beesha Isaaq u dhashay Cabbdiraxmaan waxaa uu noqday wasiirka
maaliyad iyo Cabdiqasina arrimaha gudaha iyo raíisal wasaare ku xigeen, hadaba maadama ay
Cabdiraxmaan iyo kooxdiisi guulaysatay oo aay isagan isku xidhnaayeen wasiirkii hore beesha Warsangeli
Maxamed Gacamey waxaa uu doonay inuu xilkii ku soo celiyo oo aniga layga saaro, haseyeeshe madaxdii
Isaaq ee dawlada ku jirtay oo ka mid yihiin Maxamed Xaawadle iyo Cabdilaahi Maxamed Hiirad, iyo
Maxamed Saalax oo Agaasime guud aha oo ku xidhnaa kooxda ayaa ku adkaysatay inaan anigu xilka sii
hayo,. .
Dhamaadkii qarnigii19aad marka reerkayaga reer Gees Shiikhdoon Berbera soo degeen waxaa dhacday
in aanu isku milano beelaha Isaaqa oo aanu wax ku barano dhexdooda kala guursano ka ganacsano guryo
ku yeelano Berbera, Hargaysa iyo Ceerigaabo aanu ku dhex yeelano saaxiibo isu baranay si aanay noo
aqoon beelaha aanu isku haybta nahay ee Harti. Dawladdan cusubi waxay ahayd mid barnaamij la timi ay
wax ugu qabanayso dalkaan oo ahayd sidii xilka loga wareejin lahaa Siyaad iyo kooxdiisa iyada oo aanay
wax dhibaato ah iyo burubur dalka ka dhicin, waxaa la hirgeliyey dastuur cusub oo xilka siinay
raíisalwasaraha awooda madaxweynahana yaraynaya ogolaanaya furitaan asxaab, doorasho xor ah in la
qabto waxaa la baabiíyey maxkamadihii badbaadada iyo qodobkii 51 ee dilka badnaa waxaa la baabiyey
xisbigii hantiwadaaga, waxaa Siyaad lagula hesheiiyey inuu sii joogo 2 sano ee u hadhay isagoo aan
awoood lahayn hase yeeshe waxay ahayd waqti xeedho iyo fandhaal kala dhaceen kumu simin waqtigu
xukuumadii inay ka midhi dhaliso, barnaamijku waxaa uu aha mid aad dib ugu dhacay waxay la kulantahy
cadhadii weynayd ee Soomaali ku habsatay ee Xamar ka dhacday 31 Decebar1990.
Dharaarihii nu danbeeyey ee taliski Siyaad Barre
Ninkan Cabdiraxmaan Jamac ee u tafa xaytay inuu badbaadiyo taliskii walaalkii ee uu ka mid ka ahaa
isaga laftiisu na ahayn nin isbedelku dhab ka yahay ama ka nadiif ah ceebihii taliska waxaa uu ii qiray
Cabdirisaq Juriile oo mashruuci Fay ee deeqdii talyaaniga ka madax ahaa oo hadana ah wasiirka
Qorshaynta ee dawlada Imbagti in Cabdiraxmaan iyo raii’salwasaarihii Talyaaniga ee waqtigaas Karaasi ay
ku lahaayeen mashruuca komishan gaadhay ilaa 32 malyan oo doolar oo ay labadoodu kala qabsadeen.
Markuu ahaa wasiirka arimaha dibadaba waxa uu hoos geeyey shirkadii kalluumaysiga ee dawlada
wasarada arimaha dibbada oo uu madax uga dhigay Eng Muunye oo reer Baraawe ah oo ilaa maanta
haysta, ma ahayn nin caqli badan ee waxaa uu ahaa nin kibir badan oo aqoon yar hase yeeshe waxaa uu
gartay in taliskii buruburayo oo waxa uu doonay inuu badbaadiyo laakin waxay ahayd waqti dhamaaday
ciyi waa ka baryey. Aniga isaga oo aan awalba i jaclayn ayaanu isku dhacnay waxanna u tagtay warqad
aan u qoray maalintii Axada oo mudahaarku dhacay, warqadaas waxaa akhriyey Maxamed Saalax oo
ahaa agaasihii guud ee wasaaradayda oo igu yidhi waxaa soo baxday Profisirnimadaadi, waxa dhacday
inuu London uga yeedho ninkii uu awalba rabay ee Gacamay oo ku soo beegnay malintii ay Xamar
xabadu ka dhacaysay, ninkaas oo isagoo ku jiray guri u dhawaa Madbacada u qaylo dhaansaday isaga iyo
xaaskiisa askartii ilaalinaysay madaxtooyada oo la geeyo madaxtooyada oo lagu qabsan gaadhay oo dirqi
looga soo saray isaga iyo Siyaad.
Anigu waxaan la socday xaaladda dalku marayo waxaan ahaa nin dhawaan ku soo biiray maamulka sidii
aan hore u soo sheegay sidaa darteed socdaal laygu casumay waxaan ku beegay 2 Diinsanbar,
casumaadaas oo ka timi shirkadd Kuuriyadda koonfureed ah oo ay xidhiidh lahaayeen wasaaradda
Kalluumaysiga waxaan kale oo sii qaatay fiisayaal dhawr dal oo yurub ah sida Jarmalka, Talyaaniga iyo
Ingriiska, waxaan joogay muddo toban maalmood ah magaaladda Siiyool ee Koonfurta Kuuriya, markii
aan ka soo laabaty waxan magaaldda London soo galay 13 Disanbar, markii aan socdaalkan u baxayey
waxaan kala sii balamay reeraha nin aanu ehel ahaynoo sarkaal ciidamada ahaa inuu soo daad gureeyo
marka xaaldu casaarka gaadho, siday u dhacdayba taladaydii ma yeelin ee wefti dibadda u baxaya ayuu
ayaamahaasba raacay, 24 Dinasbar ayaan la soo hadalay Muqdisho,waxaa lay sheegay in xaaladii
casaankii dhaaftay, ninkii aan ku halaynayey reerahana uu dalka ka maqan yahay, sidaas darteed waxaan
goostay in aan xamar dib ugu noqdo waxaan soo raacay diyaaradi ugu danbaysay ee Somali airline ee
Xamar fadhiisata waxa safarka la socday agaasimihii waaxda kallunka ee wasaradda waxaa uu ila tegay
London, waxaa dhacday intuu London joogay inuu iigu keeno huteelkii aan degana nin Ingiriis ah oo aan
aqaanay oo ka shaqayn jiray mashruuc kalluumaysi oo Soomaliya ahaa, Agaasimuhu waxa uu ahaa nin
Abgaal ah Xuseen Cali Axmed waxay hore u soo sheekaysteen ninkan Ingiriiska ah waxaanu u sheegay in
taliskii Maxamed Siyaad dhacayo oo dalkii Hawiye qabsanayo oo isaggu noqonayo wasiirka
Kalluumaysiga, ninki Ingiriiska ahaa oo aan isagu Soomalida kala aqoon markii uu ii yimi waxaa uu ii
sheegay warkii Xuseen u sheegay iyo isbedelka dhacaya. Xuseen Cali Axmed ma dareensanayn sida
xaalku noqonayo iyo sida uu arrinku ku danbaynayoiyo in kacdoon qabiil ahi oo isna qabiil u sii kala jajabi
doono, arrinkaasi wa arrimaha uu fahmi kari wayey aqoonyaahanka Soomaliyeed ee qabiilka dabada
geliyey si uu xukun u helowaxa u hilmaamay in qabiilku sii dhalayo qabiil kale oo aanu lahayn meel uu ku
joogsado. Waxaa dhacday in Xuseen Anigoo ah wasiirka arrimaha dibadda Soomaliland ay soo fadhiisato
garoonka Hargaysa diyaarad uu la socdaa oo ay habeenki ku dhaxday, Xuseen waxaa gurigayga iigu
keenay Axmed Xuseen Oomane wasiirki Kalluumaysiga Soomaliland oo ay hore isu yaqaaneen, waannu
sheekaysanay isagoo aad uga dayrinaya Xamar iyo siday waxba uga dhismi waayeen, lana yaabsan
horumarka Soomaliland gaadhay, markii aanu joognay Rooma ee sugaynay diyaaraddii Somali airline
waxaanu la kulanay niman badan oo Abgaal ah oo ay Xuseen is garanayeen oo markaas u ololaynayey
USC waxaa ka mid ahaa nin la yiraahdo Eenow oo ah ninka samaystay dekedda Ceelmacaan ee Xaamr
alaabtu uga degto haddana ku nool isaga iyo qoyskiisi Virginia waddanka Maraykanka halkaas oo uu
guryo ka iibsaday iyo laba nin oo kale oo ABgaal ahaa oo la kala oran jiray Madaxay iyo Laangadhe oo
aanan garanayn meel ay ku danbeeyeen, waxay igula kaftameen oo run noqotay inay Xamar soo
galayaan 1da Jeenaweri oo ay ka tuurayaan Siyaad Barre taliska waqtigaa waxay ahayd 23 Diisanbar,
arrinkaasi run ayey noqotay waa kii kacdoonkii bilaabmay 31 Diinsabar 1990. Anigu waxaan Xamar ka
baxay oo u baxay dhinaca Kismaayo 2 Jeenaweri 1991 Anigoo wata reerkaygii, wixii ehel ahaa ee deganaa
xamar iyagana waxaan u soo daadgureeyey Kismaayo, waxaan Anigu yaqiinsana in aan Xamar dib danbe
loogu noqonayn haseyeeshe dad islahaa marka Maxamed Siyaad ka baxo nabad ayey noqonaysa oo dib
ugu laabtay naftoodi ayey ku waayeen, waxaa xiiso leh in aan galay oo ku degay huteel uu laha aDaahir
Jaamac Barre (cascasay) oo ay Maxamed Siyaad walaalo ahaayeen galay qolka 04 oo lahaa musqul
gudaha ah, niman Daarood ah oo aanu Kismaayo u soo wada qaxnay ayaa igu oran jiraywasiirkii soo
baxsaday anna waxaan ugu jawaabi jiray qolka 04 ee Huteelkan ayuu Siyaad iigu imanaya, arrinkaasi
dhabayey noqotay 26 Jenaweri 1991 ayuu qolkaygii Anigo ka maqan ku soo degay oo habeenkaas
seexday , Maxamed Siyaad Barre habeenkaas oo keliya ayuu u hoyday Kismaayo ka dibna waxa uu u
baxay gobalki uu ku dhashay ee Geddo iyo Buurdhuubo ka dibna waxa uu ku geeriyooday waddanka
Naajeeriya magaaladda Abuuja 1995 ciddina war kama sheegin siduu u dhintay, walaalkii Cabdiraxmaan
Jaamac Barre waxaa uu sheegay marki ay BBC waraysatay inuu habeenkii seexday isagoo caafimaad qaba
oo aroortii la arkay isagoo meyd ah. Hore ayaa loo yidhi qofka Ibna Aadanka ah wax kasta oo kele waa
lala wadaaga ee geerida lalama wadaago ee waxay ku timaadda keligii oo qofka uun aya dhinta.
Maxamed Siyaad mMadaxweynihii Jamhuuriyaddii Soomaliya, Gudoomiyihii XHKS Taliyihii Ciidamadii
Afrikadda madow ugu xooga roona waxaa uu dhintay isagoo keligii qolkiisa ku jira oo aanay ka warhayn
Wasiiradiisi badnaa, Qabiilkisi iyo Carrurtiisi uu aad u jeclaa iyo dadkii kale ee ku xeernaan jiray waa arrin
uu ku cibaaro qaato qofkii fekeraya weliba kuwa u bu’aya xukun maroorsiga dalkan burburay. Marxuun
Maxame Xaaji Ibraahim Cigaal oo u dhawr iyo toban sano xabsiga ku hayey oo ahaa ninkii uu xukunka ka
inqilaabay oo waqtigaa ahaa Madaxweynaha Soomaliland ayaa markii BBC waraysatay aarinka ku
saabsan geerida Siyaad yidhi waannu dabaaldegi lahayn haseyeeshe anagiiba ayaan nabad haysan nasiib
darro isagoo xamaasad ku gelinayey daweynaha Isaaq ee is dilaya,geerida siduu u dhintay Marxuun
Maxamed Siyaad Barre ciddina ma ogaaan xitaa laanta BBC af Soomaliga ee afka dheeri waxba kama
sheegin sidduu u dhintay, haseyeeshe waxaan war ku helay laga so xigtay Madaxweynihii waqtigaa
Nayjeeriya Sanyo Abaje in uu Maxamed Siyaad is dilay, habkii uu isu dilay lama sheegin ee waxaa loo
maleeyey inuu dawo isku dilay.
Nayroobi iyo Noloshii ( Salama Kabisa
Waxaan laba diyaaradood ku soo qaaday reerihii intii aan qaadi karayey 12 febarwari 1991 oo keenay
Nayroobi, halka ay dadku raadsanayeen dhoof Yurub iyo Maraykan ah ugu kacaan Anigu ma raadsan
doqonimadayda, waxaan dhexgalay siyaasadii, waxaa Nayroobi lagu hayey siyaasad Maamulkii Siyaad ka
soo jeeda oo wejiyaal badan leh oo Daarood ah, qolo lagu magacaabi jiray Haraagi waxay iyagu ku jireen
wax iska celin iyo tolayeey, iyo qolo horeba mucaarid ugu ahaa maamulkii Siyaad oo iyagu danaynayey
inay Hawiye la shaqeeyaan oo dawladda la dhistaanoo ay madax u ahaayeen C/risaq Xaaji Xuseen,
Maxamed Abshir, Cumar Macallin iyo kooxdii Manafeesto kuwaas oo ka qaybgalay shirkii Jabuuti ee
Madaxweynaha laga dhigay Cali Mahdi Maxamed, waxaase badnayd qoladda heshiiska diidan ee lahayd
aan wax iska celino, kala qaybsanaantaasi waxay keentay in magaaladda Kismaayo gacanta u gasho USC.
Waxaan kula taliyey qolyihii Wersangeli ee Kiinya u soo qaxay intii I maqlaysay in la raadiyo sidii loogu
noqon lahaa waqooyi iyo degaankooddi oo aan lagu habsaamin Kismaayo, waxaannu bilownay hay’ada
SDRA oo markii danbe caan noqotay, oo aannu Nayroobi ku Aasaasnay taas oo markii danbe Diyaarrado
ku soo qaaday dadkii oo ku soo celisay Xerro Warsangeli, waxaannu dhinaca kale iska helnay Nayroobi
nin aannu waqti badan saaxiib ahayn Maxamed Cali Caateeye ninkaas oo ka mid ahaa qolyahii u raacay
Garaad Cabdi qani Balli gubadle ee la kulmay SNM, waxannu qol ka kiraysanay huteelka Six eighty (680)
qolkaas oo ku caan noqday arrimaha siyaassada waqooyiga ee Nayroobi oo ay cid walibaa dibadda kala
soo xidhiidhi jirtay oo lambarkiisu ahaa 202 waxaannu halkaas ka furnay aqoon iswaydaarsi dadkii reer
waqooyiga ee deganaa Nayroobi ama u soo qaxay, waxaa arrimahaas nnagula jiray Xaaji Maxamed
Musbaar, waxaannu meesha ka samaynay merfish ay wada fadhiistaan dadka ka soo jeedda beelaha
waqooyiga dega sida:- Isaaq, Samaroon iyo Harti ( Warsangeli & Dhulbahante) qolka kiradiisa iyo jaadka
waxaa kala qaybsan jiray Aniga iyo Maxamed halkaas ayaannu ka soo ambabixinay dadkii ka qayb galay
shirarki nabada ee Berbera iyo Burco oo aan diyaarad ka soo saarnay gaar ahaan Wersangeli iyo
Dhulbahante, maalintii lagu dhawaaqay gooni isu taaga Soomaliland ayaannu xidhnay qolkaas 18 May
1991, halkaas ayaanu ka bilownay dhaqdhaqaaqi nabadaynta beelaha Soomaliland ragaasi waxay ka
wada qaybgaleen shirarkii Burco, Sheekh, Boorame & Ceerigaabo shirarkaas oo lagu nabadaynayey
beelaha Soomaliland oo ay ragaas qaarna madax ayey ka noqdeen xukuumadihii kale danbeeyey ee
Soomaliland. 16 April 1992 ayaan reerkayga geeyey magaalada Ticis ee Yaman waxaa ii suurta geliyey in
aan hawlahaas galo oo u adkaysatay dhibaatooyinkii na soo maray xaaskayga Ilaahay ha ka raali noqdee
Sahra Sh Cumar Dirir oo aan I dhibin intii aan hawlahaas ku jiray, intaan Yaman ku daadiyey carruurtii
ayaan degdeg ugu soo noqday Jabuuti iyo Soomaliland, xaaskayga ayaa carruurtii iskuuladda qortay,
mararka qaarkood ayaan is dhahaa denbi ayaad ka gashay reerkaaga iyo caruurtaada marka aan arko dad
soo meelaystay reerahoodi oo baasabooro Ajanibi ah sita oo markii hore ee arrinku kululaa ka qaxay oo
ka cararay oo haddana wasiiro ka noqday xukuumadaha Soomaliland, haddana waxaan isku qanciyaa
marka aan arko si kasta ha ahaate kuwii sanaddaha badan duurka ku jiray oo ku guur seegay ama ku
dhintay oo aan iyaguba waxba hayn, waa maqaadiir Ilaahay lama diido wixii laguu qoray. Waxaan imi
Jabuuti oo aan kula kulmay qoladii qolkii 202 iyo odayaal kale oo ay ka mid ahaayeen Garaad Cabdiqani
iyo Marxuun Maxamed Axmed Cabdule ( sakhraan), waxa kale oo aan la kulmay Maxamed Cali Caateeye
iyo Maxamuud Cabdi Cali (Bayr) oo wasiiro ka ahaa xukuumadii Marxuun Cabdiraxmaan Axmed Cali oo
iyaguna Jabuuti jooga markay ka baxeen xukuumadaas waxaa markaa socday dagaalo sokeeye ee
Berbera iyo Burco, waxaanu u gudubnay dhinaca Boosaso oo markaa diyaaradi tagto, hawlihii Nayroobi
ayaannu halkaas ka sii wadnay ee ahayd u ololaynta nabadaynta beelaha Soomaliland, waxa Boosaso
igula kulmay ururka Al itixaad oo Boosaso qabsaday dagaal ka dibna laga saaray Boosaso ururkaas oo u sii
fiday dhinaca xerro Wersangeli ilaa ay qabsadeen Laasqoray. Hawshii hore ee nabadaynta beelaha
Soomaliland iyo Maamulki Soomaliland waxaa kale oo nagu soo kordhay hawsha Al itixaad sidii loo
maarayn lahaa taas oo aanu ku guulaysanay, hawshaas waxaa gacan naga siiyey madax ka mid ahaa
jabhadii SNM ragaas oo ay ka mid ahaayeen Maxamed Kaahin, iyo Ibraahim Dhegeweyne waxa kale oo
iyaguna gacan naga siiyey niman Dhulbahante ah oo ka mid ahaa kooxdii qolkii 202 oo ay ka mid
ahaayeen Baashe Cali Jaamac iyo Ciise Soofe Duraan ninka danbe oo ka mid aha Al-itixaad ayaannu
adeegsanay oo aanu ka dhignay inuu madax u noqdo waddaadada haysta Laasqoray waxaanu iyadana ku
guulaysanay in ninkii hore u haystay oo ahaa Habargidir Caydh anu ka bedelnay ninkaas oo la yiraahdo
Daahir Aweys oo hadda madax ka ah maxkamaddaha Islaamiga ee Muqdisho, Ciise waxaa uu noo
fududeeyey inuu wadaadadii nabad kaga saaro Laasqoray iyo deegaankii Wersangeli oo qaas iiyo
dhabaato dhicin oo aan dad badan lagu layn sidaas ayuu arrinkaasi ku dhamaaday. Marka lays barbar
dhigo sidii uu yeelay Cabdilaahi Yuusuf ee ay ku dhinteen boqolaal dhalinyarro ahi markii uu la
dagaalamayey ururki Al- itixaad iyo sidan danbe waa labo aan isu dhawayn.
Sanadihii cadhadu waxay ku soo dhamadeen shirarkii kale duwanaa ee ka dhacay Sheekh,Ceerigaabo iyo
Boorame 1993 inkastoo ay haddana mar danbe cadhadii ka soo cusboonaatay Hargaysa iyo Burco 1994
ilaa 1997. mudadii 10 bilood ahayd ee aan ka mid ahaa dawladii ugu danbaysay ee Soomaliya hawlo
badan ayaan ka qabtay wasaaradi aan joogay haseyeeshe mar haddii ay isla duntay dalkii iyo xukuumadii
oo dhami wax la sheegsheega ma jiraan, haseyeeshe waxaan ka faa’iiday waxyaalo nolashaydii danbe
wax taray, waxaan ogaaday in haddii shaqaalaha Soomaaliyeed noloshooda lagu dadaalo oo baahidooda
wax laga qabto ay iyagguna si fiican u hawlgalaan, baahidooda oo aan ahayn mid buuran, caddaalad iyo
sinaan haddii lagu dhaqo inay iyaguna si le’eg kula dhaqmayaan madaxdooda oo ay ka dhex abuurmayso
is ixtiram aan weligeed dhamaan, waxa uu kugula dhaqmayaa in ninka madaxda ahi uu tusaale u yahay
shaqaalihiisa oo ay u dhaqmaan siduu u dhaqmo, haddii uu tuug yahay ay tuugo noqdaan,haddii uu
caajis yahay iyaguna caajis ayey noqdaan hadii uu nadiif yahay oo ay wax qabad ku arkaan iyaguna way
ku daydaan.
Hadii Hadi dhaco oo Hareerigu hoosta ka engago oo hadhyare Qudhac hablo diirtaan oo Higlada Bari
libaaxu hadhgalo, adaa hoogeye xagaad hadh u Dayan
Waxaan ayaamahan danbe hadal haynteedu ku badatay Jaraa’idka ayna ka doodeen asxaabta
mucaaridku Guddi dawladeed oo loo xil saaray goballadda bari gaar ahaan Sanaag iyo Sool.
Waxaa hadaba is waydiin leh Xukuumadda iyo Asxaabtu xog intee le’eg ayey ka hayaan wadada dheer ee
loo soo maray nabadaynta iyo dib-u dhiska Soomaaliland gaar ahaan goballadda bariga
Gobalka Sanaag waxaa ku dhaqan oo Illahay ku beeray Beello badan oo aadse loo yaqaano afar beelood
oo kala ah ( Habar yoonis, Habarjeclo,Dhulbahanteiyo Warsangeli)
Intaan Sanaag noqon gobal waxay ahayd district Cerigaabo, juqraafi ahaana wuxuu ka bilaabmaa dhinaca
galbeed Cadaad kulaaleed ilaa bari waylo oo magaalada Qardho u jirta 25km waana xadkii
mustacmaradihii Ingriiska iyo Talyaaniga, qiyaasta dhulka uu ku fadhiyo waxaa lagu qiyaasa saddex
meelood meel ahaan dhulwaynaha Soomaaliland (1/3)
Dhulka intaa le’eg magaallada ugu wayni waa Ceerigaaabo oo ah magaalo madaxda gobalka taas oo
ahayd meeshii uu fadhiyi jiray DC ingriiska ee xukumi jiray degmadaas , magaaladaas ayuun bay beelaha
ku dhaqan gobalku wada degaan taas oo cid waliba degan tahay oo aad u kortay , gobalka intiisa kale
waa magaalooyin yaryar iyo tuulooyin ay degan yihiin reer keliya oo u sii kala baxa ardaayo iyo tuulooyin
Hadaba waxaa maamul dawli ahi ka samaysmi karaa meesha la wada degan yahay kaas oo astaan
maamul u noqan kara gobalka kana sii fidi kara markuu hana qaado
Maanta Ceerigaaabo waa la wada degan yahay mahad Alle weeye, wixii dumay dib ayaa loo dhisay,
dhismayaal cusubina waa laga dhisay wayna dhismaysaa waxay leedahay baahidii nolasha intii u
muhiinsanayd xagga horumarka casriga ah sida biyo,laydh, telifoon ,internet . Waxaa ka furan Isbitaal,
dugsiyo hoose, dhexe iyo sare waxaa taga diyaaraddo ganacsigu waa isu furan yahay bari iyo galbeed.
Waxaa jooga macalimiin iyo hayaddo samafal oo ajanebi ah
Hadaba xaaladu sidaas may ahayn mudo hadda laga jooga 10 sano gushaas waxay ku timi dadaal qunyar
socod ah oo ay iska kaashadeen kana wada qayb galeen Guurtidda, Aqoonyahanka, & Haweenka beelaha
wada degan gobalkaas iyadoo aanay cidna dibada uga iman
Waxaa xusid mudan halhays ah Rooma maalin qudha laguma dhisin sidaa darted wafti xukuumadda ah
oo maalmo ku qayila wiilalna qaad u qaada ka weyn xaajaddu.
Waxay u baahan tahay in la derso xaalada maanta iyo waxii loo qaban karo oo meeshi baahi jirto si cilmi
ah wax looga qabto taas oo noqota mid joogta ah oo aan wax yeelayn wixii hore u jiray
Haddii aan xusuusta dib ugu noqono 10 sano mudo laga joogo taas oo ahayd dib u yagleelkii nabada
shirwaynihii beelaha reer Sanaag ee lagu qabtay Ceerigaaabo. Waxaa shirkaas ka horeeyey shirar
doceedyo ka soo bilaabmay 1991 markii dawladiii Maxamed Siyaad burburtay iyo dagaaladii sokeeye ee
dadkii wada degana ku kale qaxeen magaaladi Ceerigaaabo oo ay beel waliba ku noqotay tuulooyinkii u
gaarka ahaa ee aan soo sheegay
Shir doceedyadaas waxaa ka mid ahaa Yubbe1, Yubbe 2 iyo Jiidali ooo dhex maray Warsangeli iyo
Habaryoonis bari
Ceelqooxle, Shinbiraale oo dhaxmaray Warsangeli iyo Habarjeclo
Darar weyne oo dhex maray Dhulbahante iyo Habar yoonis
Garadag oo dhexmaray Warsangeli, Habarjeclo iyo Dhulbahante
Shirar kale oo dhawr ah oo dhexmaray Dhulbahante iyo Habarjeclo
Shirar beeleedyadaas ay isugu imanayeen laba beelood ama saddex waxaa laga wada hadli jiray xabad
joojin iyo wixii danta ah sida daaqa waxa danbe ee dhaca wixii laga yeelli lahaa iyo biyaha. Marwalba
tuulada lagu qabanayo beesha taal ayaa marti gelin jirtay, hase yeeshe shirarku waxay ahaan jireen shirar
nabad أ¢â‚¬“dagaal oo qollo walbaa ciidankeeda iyo tignikadeeda way la iman jirtay
Inkastoo shirar bilaabmeen oo lawa hadlay oo xabad joojin jirtay hadana waa lakala yaalay oo isu socod
caadi ahi ma jirin oo xad ayaa lakala lahaa, waxaa jirtay gooba laysugu iman jiray oo ay ugu weynaayeen
labada goobood oo ganacsigu ka socday oo baabuurtu rarka iyo rakaabka ku kala wereejin jireen oo mid
walbaa dib uga noqan jiray
Waxay ahaayen goobahaasi xagga sare oo ahayd Higlo kala noqod oo u dhaxaysa Yubbe iyo Jiidali. Xagga
hoosena waxay ahayd Ceel qooxlle. Laysuma gudbi jirin oo qola walbaa halkas ayey ka noqon jirtay,
xaaladu halkaas ayey joogtay intaan laysugu iman shirwaynihii beelaha sanaag ee Ceerigaaabo
MagaaladiiCeerigaaabo oo ahayd xaruntii gobalka waxay ahayd meel aan baabuur soo gelin oo ay beel
qudhi joogto beeshaas oo ahayd Habaryoonis bari inkastoo Habarjeclona cidi ka joogtay waxayna la mid
noqotay tuulooyinkii aan soo sheegay ee ay deganaayeen beesha keliyi
Dad badan oo Siyaasiyiin ah oo ka mid ah beelaha degan Sanaag ayaa jeclaa in arrintu sidaas noqoto oo
aan laysku soo noqon oo sidaas loo kala xidhnaado, dadkaasina ilaa maanta way jiraan ha jogeen
soomaliland ama meel kale fikirkoodina isma bedelin.
Waxaa xusuus mudan markii shirwaynaha loo balamay july 1993 waxay Habaryoonis bari ergo u soo diray
Warsangeli sidii ay balantu ahayd oo ka koobnaa 7-10 nin oo ay dhamaantood warsengeli dhaleen
intooda badanina ay xidid la ahaayeen Warsangeli, waxay soo gaadheen tuulada Yubbe halkaas oo lagu
nageeyey iyagoo doonayey in ay u soo gudbaan Hadaftimo oo ka socday shirweyne Warsangeli
Waxay shirweynihii Hadaaftimo u soo direen ergadii koox odayaal ah waxaanna la soo dhexgeliyey oo
lagu soo daray niman xag-jirayaal ah oo doonayey in dadku sidii hore u kala xidhnaado oo aan lays ku soo
noqon shirkuna burburo kuwaas oo ugu yimi ergadii yubbe
Markii aan arrintaas ogaanay qolyahayagii doonayey in la nabdo oo shirka la qabto dadku isku soo
noqdo, ayaa waxaannu soo raacay gaadhi tikniko ah (Baroon) niman ay ka mid yihiin Aniga Maxamed
Saciid, Axmed Cadami, Maxamuud Cabdi Xaamud, Saciid Bidaar, soo raacista baroonka waxaa nagu
kaliftay anagoo ka baqayna in ay xagg-jirayaasha beeshayadu na dilaan , sidaas ayaanu ku inimi Yubbe,
iyadoo ergadii ay habeenkii hore is maan dhaafeen qolyahii laga soo diray Hadaftimo oo shirka
burburinayey , habeenkii labaad ayaan la kulanay ergaddi oo aan u sheegnay in balantii sidii hore tahay
oo aan shirka imanayno .
Waxaa dhacday markii ay nimankaas ergada ahi ka soo anbabaxayeen Ceerigaaabo sida uu ii sheegay
ninkii soo raacay ee Warsangeli (Siciid Bidaar) in la geeyey darista Ceerigaaabo oo la dhaariyey oo lagu
yidhi wax laydin faro mooye wax kale ha sheegina, markii la dhaarinayey ayaa waxa soo booday ninkaas
Warsangeli oo yidhi war mid xanta noo sheega dhaarta nooga reeba, markaas ayaa lagu yidhi Hebel
ayaan waxba qarin ee isaga hala reebo.
Dhulbahantahana sidaas oo kale ayaa waxa loogu diray ergo ay wada dhaleen dhulbahante kana qabay.
Waxaan ku heshiinay ergadii in aan soo dirno shan qof oo ka mid noqda gudiga qaban qaabadda
shirweynaha beelaha sanaag.
Markii aan ku noqonay shirkii Warsangeli ee Hadaaftimo waa laysku khilaafay oo waxaa loo kala jabay
laba garab, oo loo badan yahay garabka ka soo horjeeda shirka iyo nabada o leh sidaa ha loo kala
xidhnaado xadkuna ha jiro iyo garab leh shirka hala tago nabadana hala qaato waanna shirkii horeeyey
ee Warsangeli isku khilaafo kaas oo lagu kala qaybsamay Odayaal, Siyaasiyiin, ciidan iyo tignikadii.
Anagoo fulinayna balantii iyo heshiiskii aan la soo galnay ergadii Yubbe waxaan hoos ahaan u dirnay oo si
qarsoodi ah uga baxay hadaaftimo habeenimo shantii nin ee aan ugu talagalnay in ay ka mid noqdaan
qabanqaabiyaasha shirka Ceerigaaabo kuwaas oo ahaa
1. Axmed xaaji Cali (Cadami)
2. Marxuun Cabdi Shire Diiriye
3. Marxuun Ciise Sharmaake Caamir
4. Siciid Maxamed Ismaaciil (Bidaar)
5. Ismaciil Maxamed Maxamuud (Jarafle)
6. Iyo direewalkii gaadhiga Marxuun Maxamuud Xussen Cismaan oo markii uu soo noqday lagu dilay
Laas-qoray iyadoo jiray go’aan hoose oo ay gaadheen garabkii naga soo horjeeday ooahaa ciddi
Ceerigaaabo tagta in la dilo
Nimankaasi waxay gaadheen Ceerigaaabo si lama filaan ah iyagoo ay isugu yimaadeen shantii nin ee
qabanqabada u socotay beesha dhulbahante oo ka soo anbabaxay Fiqifuliye oo kala ahaa
1. Maxamuud Foolmadoobe
2. Xuseen Axmed Cabdileh
3. Maxamed Xasan Ilaalo
4. Cabdi Xuseen Mataan
5. Nin aan hada xusuusan magaciisi
Nimankaas si fiican ayaa loogu soo dhaweeyey Ceerigaaabo iyadoo lagu dejiyey qolo walba ciday
qaraabada ahaayeen
Waxaa ku soo biiray oo xagga Jabuuti ka soo raacay diyaarad oo siday raashinkii shirka iyo agabkii loogu
talagalay shirka oo ay bixinaysay hayadda wadaniga ee SDR oo Warsangeligu lahaa taas oo bixisay wixii
shirka looga baahna iyadoo qaar soo saartay Doon uu lahaa Cali Ducaale oo ahayd doontii Warsangeli ee
ugu horaysay ee soo gasha maydh, diyaarada waxa la soconay Aniga Maxamed Saciid, Maxamuud Cabdi
Cali (Bayr) iyo Maxamuud Cabdi Xaamud.
Wixii raashin iyo agab shirku u baahna sida qalabka hurdada, ka wax lagu cuno weelka biyaha iyo laydh
anagaa keenay beelahu waxay iska bixinayeen khusaarta iyo iidaanka.
Markii ay kulmeen gudigii qabanqaabada shirku waxay soo jeediyeen hab dhaxal gal ah oo ka duwan
hababkii loo qaban jiray shirarkii hore waxayna ku heshiiyeen qodobadan hoos ku qoran oo ay soo
diyaariyeen habka fikirkan Aniga Gees, Beyr iyo Saciid Jaamac Cali oo ay gudigii intiisi kalena nagu
raaceen oo la gudoonsaday in lagu dhaqmo
1. Habkii nabad-dagaalka oo laga baxo oo aan tigniko iyo ciidan aan magaalada lala soo gelin
2. Beelaha jooga Ceerigaaabo in ay ka saaraan magaalada ciidankooda iyo tignikadooda marka laga reebo
wixii looga maarmi waayo nabadgelyada
3. nabada shirka ay ka masuul yihiin beelaha habaryoonis bari iyo habarjeclo, halkii awal beel walba
shirarki hore iyadu iska masuul ahayd nabadeeda
Qodobka kowaad waxa ka biyo diiday beesha dhulbahante oo ay ka maqnaayeen odayaal iyo siyaasiyiin
ay tuhmayeen , markii aan anagu gooni ula shirnay oo u damaanad qaadnay iyaguna way nagu raaceen
oo way gudoonteen
4. waxaa loo qaybiyey nabada shirka in ay ilaaliyaan 200 nin oo calaamad gaar ah leh raashin gaar ahna la
siiyo
5. waxaa lagu heshiiyey in shirgudoon la sameeyo ka kooban 9nin oo beel walba 2qof laga soo doorto
marka laga reebo beesha habaryoonis oo 3qof laga soo doortay
6. waxa la qorsheeyey in laba qolaba ay mar shirto oo ay darista tagaan shirgudoonkuna ku daro xoghayn
wax u qorta , waxay ku heshiiyaana shirwaynaha laga ansixiyo sidaa awgeed ayu shirka intiisa badani
dibada ku soo dhamaan jirtay
7. in la sameeyo gole Salaadiin Iyo garaado ah oo wixii laga maarmi waayo lagala tashado salaadiinta timi
waxaa ka mid ahaa
a) Garaad Cabdiqani Garaad Jaamac
b) Garaad Saleebaan Garaad Maxamed
c) Garaad Ismaciil Ducaale
d) Suldaan C/laahi Suldaan Cali
e) Marxuun Suldaan Ciise Xirsi Qani
f) Suldaan Maxamed Suldaan C/qaadir
g) Suldaan Siciid Suldaan Cali Ducaale (wakiil)
Waxaa halkaa xusid mudan in aan beesha Warsangeli aanu iman suldaankeedi isagoo Suldaan C/salaam
Suldaan Maxamuud uu xanuunsanayey oo uu soo wakiishay Ismaciil Suldaan Maxamuud amarna ku
siiyey in uu shirka tago oo magaciisa kaga qayb galo
Ismaciil shirkii ma uu iman wuxuu raacay garabkii shirka diidanaa wuunna ka dhego adaygay amarkii
Suldaan C/salaan, sidaas awgeed waa la saluugay ergadii beesha Warsangeli ee shirka timi iyadoo ka
koobnaa 3 ardaa caaqiladoodii iyo niman siyaasiyiin iyo odayaal ah.
Markii uu xaalku halka marayey ayaa waxaa soo dhexgalay Marxuun jiif Caaqil Ismaaciil Muuse oo jiray
da’ ka badan 120 sano oo ahaa tiir ka mid ah tiirarka shirku ku socday ayaa isagoo dhiiri geliya waxaa uu
yidhi halhays cajiib ah oo ku tusaya hido samidii nabad jacaylka soomaaliyeed kaas oo ahaa “Ergo
nabadeed haddii uu yahay xitaa hal qof waa la aqbalaa, colaadse qof qudha laguma colaad qaato”sidaa
ayuu ku hirgalay qabashadii shirku
Dhacdooyin xusuus iyo xiiso mudan
Aniga iyo Bayr markii aan diyaarada ka soo degnay waxa lana dejiyey guri uu ku jiray Mayarka maanta ee
Ceerigaaabo Ismaciil Xaaji Nuur.
Gurigaas oo ka koobna laba qol oo isu furan qol aniga iyo beyr ayaa seexan jirnay qolka kale oo u furan
oo xigay dhanka albaabkana nin qori sita oo anaga na ilaaliya taas oo ku tusaysa khatarta ay u soo
badheedheen dadka shirka yimi ee dhinac walba leh waxa jirta in magaalada Ceerigaaabo dhaxan badan
tahay marka dadka waaweyni ay qayilaana kaadidu ku badato sida la wada yaqaan sidaa awgeed guriga
oo ahaa guryihii hore ee musqushu dibada ku taalay oo markasta oo aan u baahano godka ay khasab
nagu noqotay in uu ninkii na raaco sidaa darteedna ay nagu kaliftay in aan kaadidii isku celino ilaa subaxii
si aan u ixtiraamno ninkaas
Waxaa kale oo dhacay mudadaas aan ahayn gudiga qabanqaabada intii aan shirka lawada iman arrimo
xiiso badan marka dib loo eego, ninkii fekerayana uu wax ku qaadan karo waxaa ka mid ahaa
I. Waxaa beelaha Hartiga magaalada ka joogay gudigaa ka hor laba nin oo keliya oo iyagu aan marna ka
bixin oo ahaa Warsangeli
Kan hore wuxuu ahaa nin la yiraahdo Magan oo ahaa doobiile ahna nin bulshaawi ah markii aan la
kaftanay oo nidhi maxaa kugu reebay meesha waxuu noogu jawaabay anigu mar walba dhar ayan
dhaqaa oo ciddi ii dhiibata yaan u dhaqaa ee dharku ima kala xigo, waxa uu iigu daray intii aad iga
maqnaydeen jaadkayga bilaash ayaa meeshayda laygu keeni jiray oo maalin ma waayi jirin hada markaad
timaadeen ayaa layga jaray oo la yidhi tolkaa ayaa yimi ee jaad isiiya
Kan labaadna wuxuu ahaa Cadami oo ahaa nijaar ahna wadaad ninkaas oo markii dagaaladii socdeen ee
ciidankii Siyaad joogay dad badan oo dhaawac ahaa oo isaaq ahaa qaaday oo gurigiisa ku daweeyey oo
markii ay bogsadeen magaalada dhuumasho kaga saaray isna cidna godob kama filayn
II. Waxaa dhacday maalin in qolyahaygii qabanqaabada ee Warsangeli iyo qolyihii hayada SDR u
baahanay meel aan ahayn guryihii aanu deganayn oo aanu gooni isugu xan qarsano dabadeedna waxaa
dhacday in laba gabdhood oo Warsangeli ahi ay yiraahdeen guri qol nooga kiraysan yahay yaan idin
geynaynaa. Markii aan gurigii galnay aya waxa naga helay laba arimood oo yaab leh anagoo ka koobnayn
afar nin Aniga, Beyr,Cadami iyo Xaamud
ط¢آ§ Guriga markii aan soo galnay ayaa anigu is bedelay oo dareen I galay marki ay saaxiibaday I
waydiiyeen waxa igu soo kordhay ayan u sheegay guriga gabdhuhu inagu martiqaadeen ee laga kireeyey
in uu yahay gurigii awoowgay Maxamed Gees ee aan ku soo koray
ط¢آ§ Anagoo qayilayna hawshayadiina ku guda jira ayaa waxaa gurigii isa soo hortaagay gaadhi
tigniko ah (suug) oo ciidan habaas lihi saran yihiin markii ay soo degeen ayey gabdhihii albabkii ku soo
jebiyeen oo qolkii aan fadhinay soo galeen iyagoo sita qoryahoodi, nimankaas oo aanay garanayn anaga
iyo gabdhaha tooni. Anagoo yaaban oo fajac iyo amakaag ku jirna maskaxdayaduna arrimo badani ku soo
dhaceen oo garan la wax socda ayaa nimankii mid ka mid ahi na salaamay (salaama calaykum), waan ka
qaadnay salantii (calaykuna salaam) markaas ayuu yidhi mee Maxamuud Cabdi Xaamud markaas ayey
su’ashii naga sii nixisay nina wuu tilmaami kari wayey isna wuu aamusay anagoo ka baqnay haddi aan
sheegno in xabad la raacsho. Markay halkaa maraysay ayaa mid naga mid ahi yidhi miyaad garanaysaan,
markaas ayey yiraahdeen maya, midkale oo naga mid ah ayaa yidhi maxaad ka doonaysaan haddii
aydaan garanayn. Waxay yiraahdeen xigtaan nahay, markaas ayuu yidhi waa aniga waa laysa salaamay oo
lays waraystay waxay noqdeen niman habaryoonis ah (urursuge) oo ay xidid yihiin oo markay maqleen in
uu yimi ka yimi Jiidali si ay ugu ciidamiyaan waxna uga doontaan
III. Magaalo Ceerigaaabo u jirta 40km oo Warsangeligu dego (Carmale) ayaa nin gabadhi kaga foolatay
ayna hore u umuli wayday markii uu maqlay Ceerigaaabo ayaa laysugu tegay ayuu gabadhii soo qaaday
oo ku soo dhiiraday isbitaalkii Ceerigaaabo. Nasiib daro gabadhii iyo ilmihiiiba way isku dhinteen. Waxaa
na qabsaday aaskii anagoo yar una badan odayaal xabaalaha ceerigaabana gacantaa lagu qotaa wayna
adagyihiin waxaa dhacday goor casar gaaban ah anagoo weli wadna xabashi aan saka bilownay, in
magaaladii lays ka kaayo waydiiyey oo la yidhi nimankii Warsangeli ilaa saaka lama arag ee maxaa helay
markaas ayaa la ogaaday in aan aas jirno, maqribkii ayaa waxaa noo yimi iskarogo rag ah oo buuxda oo
uu hor kacayo Dacar Aadan Cade oo sita tiriigyo iyo qalabkii wax lagu qodayey, markay na soo gaadheen
ayey yiraahdeen ka soo baxa xabaasha oo iska nasta anaga dhamaynaynee
IV. Habeenkii aan magaaladda nimi ee diyaarada ka soo degnay waxaa dib u dhacay qaadkii magaalada
oo burca uga iman jiray, inta badan qaadka Ceerigaaabo dhexdaa lagu dhici jiray oo jidkaa loo geli jiray,
waxaa lakala garan waayey in la dhacay iyo in si kale wax u dhaceen. Markii qoraxdii dhacday ee la
waayey ayaa gaadhi waxaa kaxaystay koox dhalinyaro ah oo yidhi meelahas ayaan ka soo eegaynaa in
gaadhigii qaadku ku xumaaday, dhalinyaradaas qaadka raadisay waxaa sii raacay Marxuun Ciise
Sharmaake oo ka mid ayaa gudigii qabanqaabada ee Warsangeli. Alle ha naxariistee Ciise oo in badani
taqaanay oo ka mid noqday Golaha Wakiiladda Soomaaliland wuxuu ahaa nin bulshaawi ah oo kaftan
badan. Waxaa dhacday nasiib wanaag in gaadhigii qaad laga helay isagoo ku xumaaday meel u dhaw
Yufle, waxay isla goobtaas ku wada kulmeen gaadhi ka yimi burco oo ay wataan Marxuun Cali warsame
Dheere iyo Aadan Baxnaan. Markii ay is garteen oo ay isa salaameen ayaa Ciise u tagay Cali Warsame oo
ku yidhi caawa dhalintii Sanaag way dhantahay oo ana waan la socdaa Cali intuu qoslay ayuu ku yidhi
warkii aan u jeclaa ee dhegtaydu maqasho ayaad ii sheegtay waadna ii bushaaraysay (labadoodaba Alle
ha un raxariistee) ii waran ayuu ku yidhi yaa joogay magaaladdi markii uu magacyadayadii u sheegay
Gees, Bayr, Cadami iyo Xaamud ayuu ku yidhi waan ka balansanayne I geeya guriga ay joogaan, sidaas
ayey anagoo war hayn noogu soo dul dhaceen gurigayagii Cali iyo Aadan oo sita joonyad qaad ah .
halkaas ayan habeenkii oo dhan isku waraysanay oo war bixin ku siinay halkuu marayo shirka iyo wixii
aan ka soo gudubnay oo ilaa subaxdii fadhinay
Ku soo biirida shirka ee Cali Warsame wax weyn ayuu shirka taray wuuna dardar geliyey shirki wuxuu
ahaa nin maalqabeen ah, waayo arag ah siyaasi ah dad iyo dal aqoon ah oo fahansan waxtarka nabada
iyo waxay faa’iido leedahay, wuxuu ahaa ninrayigiisu dhaafsiisan yahay ceshiimada yar ee laysku haysto
run ahaan markii uu noo yimi shirkii wuu noo furfurmay gaar ahaan dhinaca beeshiisa wuxuu ahaa nin ay
afarta beeloodba ku kalsoon yihin taas oo wax badan noo fududaysay
Cali waxa uu ka mid ahaa niman dhawr ah oo aanu ka wada hadalnay anagoo xamar joogna sidii aan
beelaha Soomaaliland u nabdayn lahayn. Hawshaas gaar ahan Cali Warsame waxanu ku sii qorshaynay
magaaladda Nayroobi Kenya waxan raggii kale ee nagula jiray qorshahaa ka xusuustaa Maxamed Cumar
Jiir oo ka mid ah golaha Wakiiladda iyo Cabdiqaadir jirde Gudoomiye ku xigeenka 1aad ee wakiilada iyo
nin la yiraahdo Cabdilaahi Xaaji Jaamac (talaata xajaar) oo aanan hada garanayn meel uu jogo
Dhacdooyin uu ku sigtay inuu shirku burburo
v Maalin maalmaha shirku socday ka mid ah, ayaa dhalinyaro hubaysan oo habaryoonis ahi waxay
yimaadeen huteelkii ay degganayd ergada Warsangeli, waxay albaabka kula kulmeen dhawr ka mid ah
ergada oo uu ku jiro Maxamuud Warsame Xagar oo curyaan ah, waxay ku yiraahdeen magaalada deg-deg
ugaga baxa mudo saacado ah haddii kale waxa idin gaara waad arki doontaan, intay ku soo jeesteen
curyaankii ayey ku yidhaahdeen “adigu saacad kaga bax”. Curyaanki intuu qoslay ayuu yidhi ninkaygii
gurguuranayey waxaad u qabateen saacad nimankii lugaha qabayn dhawr saacadood, sidaasi ma
cadaaladbaa. Dadkii meesha joogay ayaa wada qoslay ooo ay ku jiraan dhalintii qoryaha sidatay. Sidaas
ayaa arrintii qasnayd si yar ugu dhamaatay
v Waxaa jirtay in meesha shirka loo qorsheeyey in lagu qabtaa ay ahaan jirtay hanuunin xaafadeed oo ay
dhistay dawladdii Siyaad oo la fadhataystay waxaa loo baahday in dib-udhis iyo dib u habayn lagu
sameeyo hoolka iyo xafiisyadda si hawsha shirka loogu qabto, hawshaas waxaa loo xilsaaray nin la
yidhaahdo Siciid Maxamed Nuux. Waxaa dhacday maalin in aan soo kormeernay meeshii xafiisyadda
ahayd ee la dhisayey Aniga, Cadami iyo Siciid ninkii hawsha waday waxaannu furnay albaabka mid ah
dhismaha waxaa naga soo baxay arrin naxdin iyo amakaag ah waxaan ku aragnay lafo dad iyo dharkii ay
gashnaayeen taas oo noo cadaysay in meesha dad lagu xasuuqay, taas oo ay nagu soo dhacday haddii
dadku ogaadaan waxa dhici karta in shirka dhexdiisa laysku laayo oo shirku burburo iyadoo aan garan
waynay waxaan samayno oo diidayna in dad kale arkaan, ayaa nasiib wanaag ninkii Siciid na dejiyey oo
ku xidhay albaabkeedii oo isku awday meeshii iyo wixii ku jiray oo yidhi inta shirku socdo sidaas ha inaga
ahaado markuu dhamaado ayeynu aasi doonaa. Taas waxay ahayd arrin shirku ku burburi gaadhay
v Markii hoolkii shirka la isugu yimid oo uu maalmo socday ayaa dadkii ka hadlayay waxaa ka mid noqday
nin madaxdii SNM ahaa oo layidhaahdo Siciid Maxamed Nuur, ninkaas oo hadalkiisii dhawr jeer ku
celceliyey kalmada ah (Allaahu akbar). Taas oo dadka badidiisu waxgaar ah ama xumaana aanay u
arkayn. Waxaa si lama filaana u kacay ninka layidhaahdo Fu’aad Aadan Cade oo ka mid ahaa ergadii
Beesha Dhulbahante hadana ah Wasiirka horumarinta reer miyiga iyo deegaanka, isagoo ku dhawaaqay
dhawr jeerna ku celceliyey kalmada (jaalle) kadibna hoolkii ayaa isla kacay iyadoo aad moodo indadkii u
kalabaxeen kooxihii dagaalami jiray laguna sigtay in gacanta laysa saaro, dadka badankiisii albaabaday
boobeen shirkiina waa laxidhay. Olole danbe ayaa dib loo galay shirkiina afar maalmood ayaa lafasaxay
oo la bilaabay shirar gooni أ¢â‚¬“gooni ah oo turxaanbixin ah taasina waxay ahayd maalin uu ku
sigtay in kalmadaas shirku ku burburo.
Furitaankii shirka
Markii uu dhamaaday shaqadii gudiga qabanqaabadu laguna heshiiyey qaabkii shirku u socon lahaa.
Lana dhamays tiray habkii loo dajinlahaa ergooyinka beelaha iyadoo labo beeloodba laysa saaray
(Warsangali&Habaryoonis) iyo (Dhulbahante & Habarjeclo).
Beel waliba waxay soo xulatay ergadii loo qoondeeyey inay shirka uga qaybgasho inkastoo ay yimaaden
dad badani
Waxaa shirka ku soo biiray saladiin gobalada kale ka timid oo aan hore u soo magacaabay oo iyaguna
kaalin wayn kaqaatay oo ay marka wax adkaadaan furfuri jiray
Waxaa aad loo xiisayn jiray Garaad Cabdiqani Garaad Jaamac, ninkaas oo marka uu hadlayo sacabka aad
loogu tumi jiray markuu ducaynayana aamiinta aad loo badin jiray si tiisa uun la aqbalayo isagoo beelaha
oo dhami ku kalsoonaayeen.
Wuxuu arrintaas ku mutaystay markii uu Siyaad iyo dawladiisi oo jirta uu u badheedhay heshiisiinta
beelaha Soomaaliland oo uu Hawd tegey ilaa Baligubadle oo ahayd xarruntii jabhadii SNM halkaas oo uu
kula soo shiray Madaxdhaqameedyadii beesha Isaaq iyo madaxdii jabhada SNM oo uu ka bilaabay
nabadaynta beelaha ku uuman dalkan Soomaaliland iyo isagoo ka qayb galay shirarkii Oog, Berbera,
Burco, iyo Boorame
Waxaa jirtay markii Garaad Cabdiqani iyo weftigii la socday ee beesha Dhulbahante oo uu ka mid ahaa
Maxamuud Saalax Nuur (Fagadhe) ay ka soo noqdeen Baligubadle ay la xidhiidheen Beesha Samaroon oo
ay ka codsadeen inay iyaguna wefti u diraan Baligubadle oo la bilaabaan wada hadal iyo nabadayn
Beesha Isaaq iyo jabhadiiSNM, ayaan darro madaxdii Samaroon way diiday inay codsigaa fuliyaan. Waxaa
yaab badan in 13 sano ka dib Madaxweynaha Soomaaliland oo ka dhashay beesha Samaroon uu ergo u
diro Garaad Cabdiqani si uu Soomaaliland uga qayb noqdo. Tollow isbedelka intaas le’eg maxaa keenay,
waqtigaa ka jawaabi doona.
Shirku wuxuu bilaabmay bishii July 1993 waxaa la soo gabagabeeyey bishii November 1993, mudadaas
shanta bilood ah ee uu socday shirku waxaa laga soo saaray axdi nabad galyo oo lawada saxeexay iyo
go’aan dhaxal gal ah oo ay qodobadiisu ugu muhiisanaayeen sida: adkaynta nabad galyada iyo in wixii
hanti maguurto ah sida guryaha, beeraha, ceelasha gaarka loo qotay IWM. Loo celiyo cidii lahayd
Waxaa xusid mudan in mudadii shirku socday uu Ceerigaaabo yimid taliyihii ciidanka booliska Somaliland
ee waqtigaas oo ahaa Cabdi Saxardiid (cabdi dhiboo) oo u dhashay Ceerigaaabo. Magacna ku lahaa,
wuxuu halkaas ku sameeyey booliskii u horeeyey ee gobolka oo ay ku jiraan beelaha oo dhami
mushaarna u qoray.
Rag kale oo badan oo magac ku leh gobalka ayaa ka soo qayb galay shirka oo aanan magacyadooda
halkan ku soo koobi Karin oo ah Siyaasiyiin , odayaal iyo waxgarad kale waxaa ka xusaya oo ka mid ahaa
Maxamed xaaji ducaale (dhoolayare)
Marxuun Maxamed Axmed Cabdule (sakhraan)
Maxamuud Saalax Nuur (fagadhe)
Jaamac Maxamed Qaalib (jamac yare)
Axmed Sheel
Shirku wuxuu noqday mid guulaystay oo horseeday dhismaha iyo nabada hada jirta, mudadii shirku
socday waxaa dhacday in dad badani ay magaaladii dib u soo degeen oo ganacsigii isu furmay oo
baabuurtii dhinac walba magaaladii ka soo galeen(Burco, Laascanood &Badhan), waxaa suurta gashay in
ay Maydh ka dhoofaan xoolo lo’iyo adhi ay leeyihiin Dhulbahante iyo Warsangeli. In shirkado la wada
samaystay sidas Shirkada ka dhaxaysa Maxamed Shire (Taallo), Saalax Mire & Siciid Bare. In NGO la
wadaago la samaystay oo dadkii si fiican isu dhexgaleen
Waxay soomaalidu ku maahmaahdaa “wixii rag u kaco oo Rabi aqabo waa rumawdaa”. Nabadgelyada
Sanaag waxay ka bilaabantay laba nin oo tog labadiisa daan kala jooga oo go’ isu riday, labadii ninba
waxay geeriyoodeen intaan la soo gaadhin shirkii Ceerigaaabo,hase yeeshe rag ayaa halkii ka sii bilaabay ,
ragaas oo aan dawladka socon, lacagna loo dhiibin, askar badanina aanay gaar ka hayn, baabuur
dawladeedna aan wadan iyagoo ku xisaabtamayey jebkooda ayey gaadheen guusha intaa le’eg
Markii shirkii dhamaaday waxaa hargeysa yimi wefti afarta beelood ah oo sita go’aamadii shirka oo
Madaxweynihii Marxuun Cigaal iyo golayaasha qarankuba ku soo dhaweeyeen Hargeysa
Waxaa dhacday 1997 in laba ardaa oo ka kala tirsan beelaha Habaryoonis iyo Habarjeclo uu dagaal ku
dhex maray magaalada Ceerigaaabo gudaheeda waxaa isla habeenkii dhexgalay oo colaadi joojiyey
labadii beelood ee Hartiga ee magaalada la deganaa oo ku dhex jiray ilaa gurmad hargeysa ka soo baxay
ay soo gaadheen, taasina waxay ku tusaysaa in Ceerigaaabo wax ku tahay wada deganaashaha beelaha.
Hadaba xukuumadan cusub ee aan la socon wadada dheer ee loo soo maray nabadgelyada waxaan
leeyahay u fiirsada wareegtooyinkiina (degreeto) oo ha isku dhufanina beelaha wada degan, waxaa is
weydiin leh weftigan dawlada ee kharashaysani muxuu u soo kordhin doona Sanaag
Qaybtii labaad oo ah Shirarkii Boorame & Hargeysa
A) shirkii boorame
Derbi luga weyn darka loo dhigay waa wax doqono deysanmayse way iska dumisaa.
Shirkii Boorame wuxuu ahaa shir taariikhi ah oo la oran karo wuxuu ahaa kii seeska loogu dhigay
Qaranimadda Soomaaliland. Waxaa lagu saxeeexay axdi nabadeed ay dhamaan beelaha Soomaaliland
wada saxeexeen iyo axdi Qarameed maamulka dawladnimo iyo awood qaybsiga lagu qeexayey. Waxaana
loo doortay Madaxweyne Marxuun Maxamed Xaji Ibraahim Cigaal waxaanna lagu dhisay golayaasha
Guurtiga iyo Wakiilada. Waxaanna lagu soo gabagabeeyey shirkaas dawladii SNM ee fadhiidka noqotay
ee mudadii lagu siiyey shirka Burco ee labada sano ahayd ay dhamaatay
Shirkaas beelaha Soomaaliland si lixaad leh ayey uga soo wada qayb galeen beelna kama ay
maqnaynWaxaan halkan ku xusayaa sidii ay beesha Warsangeli uga soo qayb gashay shirkaas arrintaas oo
aanay dad badani ka war hayn sida ay ugu suurta gashay in ergadu Boorame timaado, arrintaas oo xitaa
xubnaha weftigu aanay ka war hayn.
Aniga iyo Cadami waxaan joognay Jabuuti mudadaas loo diyaar garoobayey shirka boorame waxaa noo
yimi oo in muda ah na raadinayey ninla yiraahdo Maxamed Xaaji Xuseeen (Berberaawi) wuxuu noo
sheegay in laba diyaaradood oo ay leedahay Daallo loo kala diray Laas canood & Boosaaso si ay u soo
qaadaan ergooyinkii Warsangeli & Dhulbahante, waqtigaas ma jirin baabuur oo dhulka cidina ma mari
jirin meelaha dhaw-dhaw mooye sidaa awgeed ayaa loogu diray diyaaradaha. Waxaa kale oo la yaab
noqon kara maxaa ergada Warsangeli looga doonay Boosaaso sababtu waxay ahayd Ceerigaaabo weli
laguma heshiin oo shirkii Ceerigaaabo ee aan ka soo sheekaynay ma qabsoomin Magaalooyinka
wersangelina ma lahayn garoomo ay diyaaraduhu fadhiisan karaan.
Sidaa awgeed Madaxdhaqameedka, siyaasiyiinta iyo ganacsatada Warsangelin waxay joogeen boosaaso
oo ahayd magaalo leh dekad, wado iyo ganacsi sidaas ayaa boosaso u joogeen. Boosaaso weligeed waxay
ahayd deegaan Warsangeli oo mar walba wersangeli waa joogay oo ardaaayo Warsangeli ah ayaa markii
talyanigu xukumi jiray deganaa. Kow iyo toban (11) tuullo oo Warsangeli leeyihiin ayaa laga xukuma
Boosaso ka mid ahaa degmadaas ilaa waqtigii talyaaniga ilaa maanta. Sida beelaha kale ee Soomaaliland
xadka Itoobiya & Jabuuti uga talaabsan yihiin ayaa anaguna xadkaas uga talaabsanahay.
Wuxuu noo sheegay ninki Maxamed Xuseen in diyaaradii Laascanood soo qaaday ergadii beesha
Dhulbahante ee shirka Boorame, haseyeeshe diyaaradii Boosaso ee loo diray ergadii Warsangeli waxay
ku soo noqotay Jabuuti iyadoo faaruq ah. Shirkii Boorame ee beelaha Soomaaliland iyaguu u xidhan
yahay cid lala xidhiidhana la la’ yhay, waxaan ku nidhi anaga naga war sug, markaas ayaan wardoon
tagnay ayaan la xidhiidhnay dhulkiiwaxaanna lanoo sheegay in shir lagu qabtay magaaladda Ceelaayo oo
laga soo saaray baaq ah in aan shirkaas Boorame la tegin, shirkaa Ceelaayo wuxuu ahaa shir
mu’amaradaysan. Markii aan ogaanay ayaan la xidhiidhnay kooxdayadii iyo ragii aan isku aragtida ahayn.
Markaas ayaa shir kale lagu qabtay magaalada Badhan oo lagu baabi’iyey baaqii shirkii Ceelaayo oo lagu
go’aansadayin la tago shirkii Boorame.
Waxaa xusud mudan markii la qabanayey shirka Badhan ayuu Marxuun Cabdi Shire Diiriye wuxuu yidhi
Ceelaayo waxaa jooga xamaaliin ee ma aha meel aayaha Warsangeli looga taliyo isagoo durayey nimankii
shirka hore ka qayb galay.
Markii aan ogaanay go’aanka danbe ayaan la xidhiidhnay Aniga iyo Cadami ninkii Maxamed Xuseen oo ku
nidhi diyaaradii mar labad u dir, markaas ayuu shakiyey oo yidhi khasaare labaad looma taag hayee ma
inaga hubtaan, waxaan u adkaynay in an hubno oo diyaarinay sidaas ayaa lagu diray diyaaraddii oo la soo
qaaday weftigii oo dhan oo ardaayadii Warsangeli ku dhan yihiin oo xitaa kuwii hore u diiday ay soo
raaceen oo ay ku yimaadeen Boorame oo ka qayb galeen shirkii. Hadaba dad badani ma garanayn sida ay
arrintu u fushay oo xitaa aanay ogeyn weftiga Boorame yimi.
Waxay ahayd arrin sir ah oo rag yari ogaayeen laakiin maanta halkan ayaan ku qorayaa waxaa jirtay in
badhtamihii 1992 in magaalada Laasqoray iyo nawaaxigeeda ilaa buurta ay qabsadeen niman ahaa Al-
itixaad oo Boosaso laga soo eryaday oo Cabdilaahi Yusuf kula dagaalamay halkaas oo ciidamadii
Cabdilaahi Yusuf marki ay hubsadeen in xero majeertaan ka saareen oo ay u gudben xerro Warsangeli ay
iskaga hadheen. Warsangelim meel uu joogaba wuu is abaabulay dibad iyo gudaba sidii uu magaaladaas
qadiimiga ah ee Laasqoray uga saari lahaayeen nimankaas, waxaa la ururiyey lacag, ciidan xoogan ayaa la
sameeyey , waxaa loo yeedhay Saraakiishii dalka iyo dibadaba joogtay, waxaa la sameeyey hay’ad wadani
ah SDR oo Jabuuti fadhigeeedu ahaa si ay kaalmada caalamiga ah ee dibada u soo gudbiso.
Suldaanka beesha ee waqtigaas Suldaan Cabdisalaan Suldaan Maxamuud wuxuu awoodi iyo taladii
mandaqada Warsangeli u dhiibay ooisagu wakiil ka dhigtay inta nimankaas dhulka laga saarayo Col:
Cabdilaahi Axmed Jaamac Matan (Ilko-jiir), waqtigaa shirka boorame loo diyaar garoobayey waxaa
socday weli dagaalkii Al-itixaad iyo Warsangeliga sidaas awgeed ninkaas ayaa mandaqadda ka madax
ahaa isla waqtigaasna waxa safaaradda Maraykanka ee Jabuuti safiir ka ahaa ninahaa maraykanka
madow oo hada magaciisi iga maqan yahay, ninkaasi nasiib wanaag sanadadii lixdamaadkii (1960-) waxa
uu ka mid ahaa macalimintii maraykanka ahaa ee la oran jiray(peace crops) wuxuunna macalin ka noqday
dugsigii dhexe ee Dayaxa (dayaxa School), ninkaasi wuxuu aha nin aad u yaqaanay soomaalida waqooyi
wuxuuna aad u dhiirigelin jiray in shirka boorame, shirkii Ceerigaaabo ee aan ka soo sheekeeyeyna wuu
noogu yimi isagoo uu la socdo safiirkii fadhiyey Nayroobi oo soomaaliya uga wakiilka ahaa maraykan
isagoo tusaya habhka ay soomaalidu wax u dhamaysan karto (waxay ahayd intaan maydkii askarta
maraykan wadooyinka xamar la jiidin)
Hadaba ninkaa safiirka ah waxay isku macalimiin Dayaxa ka ahaayeen Maxamuud Cabdi Xaamud oo
madaxdii SDR ka mid ahaa oo markaas ku sugnaa Jabuuti, COL: Ilko isna wuxuu ahaa ardaygiisi oo
waqtigaa ku jiray Dayaxa school sidaas ayuu isugu xidhay labadaas nin si uu dagaalka Al-itixaadka uga
caawiyo wuunna ka caawiyey oo dad is yaqaana ayey ahaayeen. Anagoo arintaas ogsoon Aniga iyo
Cadami lana soconay in diyaaradii hore hungo ku soo noqotay kana cabsoonayna in aanay beesha
Warsangeli ka soo qayb geli waydo shirkaa taariikhiga ah ayaan la xidhiidhnay Xaamud oo isna haysta
jinsiyad maraykan ah oo aan ka codsanay in uu la xidhiidho safiirkii Maraykanka oo awalba dhiiri gelin
jiray shirka boorame una sheego in aanay beeshii Warsangeli weli ka soo qayb gelin shirka sidaas
awgeedna uu warqad u qoro saaxiibkii Col: Ilkojiir si uu u soo diro ergadii Warsangeli. Safiirkii wuu
aqbalay codsigii oo warqad ayuu u qoray sidata shaanbadii safaarada Maraykanka ee Jabuuti oo uu ku
farayo in uu si deg-deg ah u soo diro ergadii
Sidaas ayey ergadii beesha Warsangeli ku timi Boorame oo ay shirkii uga qayb gashay
Waxaa xusid mudan markii ay noo timi warqadii safiirka waxaan u dhiibnay nin oday ah oo la yiraahdo
Cali Maxamuud Xabaw oo aan tigidhkii diyarada iyo sahayba sii siinay oo kula balanay in aanu u dhiibin
una sheegin cid aan ahayn Col Cabdilaahi (ilko) isna sidii ayuu yeelay oo sidii uu u sii siday ayuu farta ka
saaray iyadoo aanay cidina ogayn
Shirkii boorame sidaas ayuu ku furmay kuna dhamaaday iyadoo lagu saxeexay Axdi nabadeedkii iyo Axdi
qarameedkii iyo awood qaybsigii
Markii shirka Boorame dhamaaday beesha Warsangeli kama qayb gelin dawladii la dhisay ee
madaxweynah ka ahaa Marxuun Maxamed Xaaji Ibraahim Cigaal ma aysan soo magacaabin xubnihii uga
qayb geli laha golayaasha Guurtiga Iyo Wakiiladda sababtuna waxay ahayd waxaa u cuntami weeyday in
ay dawelada Hargeysa ka qayb galaan iyadoo aanu dhamaan nabadii gobalka Sanaag
Sidaas darted markay ka soo noqdeen shirkii boorame waxay dardar geliyeen shirkii Ceerigaaabo ee aan
hore uga soo sheekeeyey. Markii uun shirkii dhamaaday oo nabadii hirgashay ayaa beeshii Warsangeli
wefti ka socdaa u soo baqooleen Hargeysa halkaas oo ay kula kulmeen Madaxweynihii Marxuun Cigaal
iyo Shirgudoonadii Golaaya Guurtiga iyo Wakiiladda iyagoo markaas hal sano ka maqnaa dawlada iyo
golayaasha waxay yimaadeen June 1994 waxaa uu Marxuunkii Cigaal ka siiyey dawladii 4(afar) xubnood
oo kale ahaa 1) Wasiirka Caafimaadka Axmed Xaaji Cali Cadami 2) Wasiiirka Gadiidka cirka & dhulka Cali
Faarax Dhahar 3) Wasiirku xigeenka Xanaanadda xoolaha Cawl Garaad Maxamuud 4) wasiirku xigeenka
Dalxiiska iyo suugaanta Axmed Yacquub Cismaan.
Siduu ahaa heshiiskii Boorame waxay beeshu soo magacday xubnihiika mid noqon lahaa golaayasha
Guurtiga iyo Wakiiladda oo dhamaa 12 xubnood oo isku jira waxaa xusid mudan in madaxweynaha iyo
madaxweyne ku xigeenku markii boorame la joogay ay balan qadeen laba kursi in loo celiyo Warsangeli,
kursigii uu balan qaaday madaxweyne Cigaal waxaa dhacday in markii ay beeshu timi ay bixisay beesha
ciise muuse oo ninkii fadhiyey laga kiciyey iyadoo balantii Madaxweynaha ay fulinayeen waxaa nasiib
darro noqotay kursii Madaxweyne ku xigeenka C/raxmaan aw Cali aan fulin iyadoo dhawr jeer beesha
Samaroon lagala kulmayoo ay ka dhego adagday oo weli kursigii ku maqan yahay waxaase nasiib wanaag
ah maanta oo Madaxweyne Daahir Rayaale taladii hayo oo ka dhashay beesha Samaroon, Warsangeli
waxay ka sugayaan kursigii in uu ku soo celiyo oo sidii Marxuunkii Cigaal balanta buuxiyo waxayna ku rajo
weyn yihiin inarrintaas.
Anigu Kama aan qayb gelin Dawladii oo wasiirada kama mid noqon kabana qayb gelin Xildhibaanaddii
labada Gole guurti iyo wakiiloba.
Waxay kale oo ay beeshu keentay ciidankii qaranka guutadii 1aad oo markaas la aasaasayey qaybtii kaga
soo aaday oo ahayd 35 askari Mudane Jibriil Cali Salaad oo ka tirsan Golaha wakiiladda aya ka soo
kaxeeyey ciidankaas Ceerigaaabo gaadhina u soo kireeyey oo soo dhexmariyey 1000km oo ah xero Isaaq
ilaa Hargeysa, iyagoo qoryahoodi sita sida la wada ogsoon yahay waqtigaa dhulka waxaa uu ahaa meel
kasta kaantarool ay dayday haystaan socodka dhulku wuu adkaa, hadaba Jibriil iyo inamadii askarta ahaa
waxay u soo badheedheen khatartaas muuqata si ay uga qayb qaataan dhismaha dawladnimo ee
Soomaaliland .
Dadka kale waxay soo marayeen 100-200km oo laami ah, inamadaasi waxay ka mid noqdeen guutadii u
horaysay ee ciidanka qaranka, ayaan darro markii uuu dagaalkii sokeeyuhu ka bilawday Hargeysa qaar ka
mid ah dhalintaasi waxay ku geeriyoodeen Hargeysa oo lagu aasay iyagoo calanka Soomaaliland huwan.
Jibriil iyo ragayagii isku fikirka ahayn markaan tango dhulkii waxaa dhacda in ay odayaashi wiilasha dhalay
na qabsadaan oo ay marar badan qaarkood magtii na waydiistaan iyo xaqii inamadooda.
Waqtigii weftiga Warsangeli Hargeysa yimaadeen oo diyaarad uu u diray madaxweyne Cigaal
Ceerigaaabo ka soo qaaday waxaa lagu dejiyey huteel Ubax, waxaa noogu darnayd meel aan fadhiisano
oo aan isku waraysano in aan waynay inkastoo beesh aWarsangeli magaalada Hargeysa ku leedahay 400
guri iyo in ka badan oo isugu jira Fooqaq, Bakhaaro iyo guryo waawayn oo badankoodu ku yaalaan
badhtamaha magaalada guryahaas dhamaan markaas waa la wada haystay,
Waxaa meel weftigu galabtii fadhiisto noo soo qalqaaliyey ninkia la yiraahdo Muuse Inji oo na fadhiisiyey
guri uu leeyahay taliye ku xigeenka Booliska ee waqtigaa oo ahaa “Jidhif”
Mahad ilaahay maanta guryahaasi oo dhami waxay ku soo noqdeen gacantii beesha dadkii lahaa ayaa ku
jira ama kiraystay qaarna waa meherado furan sida huteelo, bakhaaro iyo dukaano.
Beeshu maanta waxay magaalada hargeysa ku soo kordhisay oo ay bilawday wershado casri ah sida Ila-
taango Hargeysa spring water iyo kuwa kale sida tan nacnaca waxy ku jirtaa shirkadaha ganacsiga ugu
waaweyn sida isgaarsiinta iyo xawaaladaha iyadoo gurya danbe oo cusubna ay ka dhisteen qaarna
iibsadeen magaalada hargeysa
Inkastoo Hargaysi xero Warsangeli u jirto 1000km waxaannu kaga hanti badanahay beelo badqan oo
nooga dhaw
Waxaa xusid mudan maalintii weftiga odayaasha hargeysa yimaadeen markii aan fadhiga dhamaysanay
ayaan laba oday oo aan hore u arag Hargeysa soo kaxeeyey oo geeyey sandaqad u dhawayd Cajab oo
lagu iibin jiray caanaha, sandaqada waxaa haystay laba wiil markii an caanihii ka dalbanayn oo na siiyeen
ayaan wiilashii waraystay oo idhi yaad tihiin waxay iigu jawaabeen waxaannu nahay Warsangeli, labadii
oday ayaa is eegay oo ka yaabay, markaas ayaan ku idhi caanaha xagee ka keenteen waxy yiraahdeen
geelayagii oo daaqaya Geed balaadh. Markaas ayaan odayaashi u sheegay in aanay hargeysa Warsangeli
qariib ku ahayn mar haddii geeloodi uu daaqayo degmada hargeysa gudaheeda .
B) shirki Hargeysa
Shirarka ay Soomaaliland ku dhaadato waxaa ka mid ah shirwaynihii beelaha Soomaaliland ee 1996 lagu
qabtay Hargeysa oo laagu doortay Marxuun Cigaal mar labaad Madaxweynaha Soomaaliland mudo 5
sano ah, laguna ansixiyey Distoor ku meel gaar ah. Cigaalna uu dhisay waqtigaa Dawladii ugu waxtarka
badnayd dawladihii soo maray dalkan Soomaaliland ee ummadda gaarsiisay horumarka,
dimuqraadiyadda,iyo nabadda maanta la hadhsanayo.
Waxaa markii shirkaa la qabanayey aanu hargeysa isugu nimi anagoo ku balansanayn Aniga iyo Cadami
oo aan anigu ka soo dhoofay Yaman isaguna ka soo dhoofay Masar, labadaqyadu midna kama mid ahayn
ergadii ka qaybgalaysay shirka. Waxaa si lama filaan ah ula kulanay iyadoo beesha Habarjeclo iyo
Shirgudoonkii shirku is hayaan dabadeedna ay beeshii habrjeclo xanaqday oo shirkii dibada uga baxday.
Ergada Beesha Habarjeclo waxaa markaas hogaaminayey labadii Suldaan ee ay beeshu lahayd waqtigaas
oo kala ahaa 1) Suldaan Cabdilaahi Suldaan Cali 2) Suldaan Maxamed Guuleed
Salaadiinta iyo Siyaasiyiintii beeshu waxay go’aansadeen inay shirka ka tagaan oo ku noqdaan Yiroowe ,
beelihii kale ee Isaaq oo Salaadiin Siyaasiyiin iyo odayaal ahaa baa ergo ugu tegay in ay joogaan way ka
diideeen
Markii ay halkaas maraysay oo aan ogaanay in ay maanta baxayaan oo cid waliba ka quusatay ayaannu
isku urursanay xubno ka mid ah Beelaha Harti ee Soomaaliland oo aan hada ka xusuusto xubnahas hada
iyagoo badnaa
1. Marxuun Maxamed Axmed Cabdileh (Sakhraan)
2. Marxuun Bile Xaaji Jaamac (Bile dheere)
3. Axmed xaaji Cali Cadami
4. Maxamed Saciid Maxamed (Gees)
5. Maxamuud Cabdi Cali (Bayr)
6. Fu’aad Aadan Cadde
Markii aan isu nimi ee kulanay ayaannu isla garanay in aan beesha habarjeclo u tango oo aan negayno si
aanay shirka uga tegin, halkii ayaan ka dhaqaaqnay oo ugu tagnay ergadii beesha habarjeclo goobtii ay
deganaayeen iyagoo isu diyaarinaya in ay anbabaxaan markii aan la kulanay ayaan ka codsanay in ay noo
nagaadaan maanta ,una sheegnay inay berrina anagu macsuun oo yihiinoo aannu wadda fadhiisanayno
isna waraysanayno kuna tashan doono. Nasiib wanaag way naga aqbaleen Salaadiintii iyo ergadiiba
sidaas ayeyna noogu nagaadeen. Markii aan is afgaranay in ay noo nagaadaan ayaannu hadana u tagnay
Shirgudoonkii shirka iyaguna wixii aan ula tagnay way naga aqbaleen. Nimankayagaas waqtigaa naguba
jirin mid Dawlada ka tirsan ama Golaayasha qaran ma jirin cid hawshaa noo dirtay oo ka danbaysay
kharashka aanu ku casumaynayna angaa iska ururinay
Waxaannu maalintii danbe wada fadhiisanay guriga Axmed Maxamed Maxamuud (Siilaanyo) anaga iyo
labadii Suldaan iyo ergadii kale waannu wada hadalnay oo is afgaranay waxayna naga yeeleen in ay shirkii
dib ugu noqdaan. Sidaas ayey uga qayb galeen shir waynihii beelaha Soomaaliland ee Hargeysa 1996
Samayntii Distoorka
Haddii aan halkaas kaga yara joogsano nabadayntii beelaha Soomaaliland aan wax yar ka iraahdo
Dimuqraadiyentii inagoo ka bilaabayna samayntii Distoorka
Shirweynihii qaran ee Hargeysa lagu qabtay 1996waxaa barber socday Gudi ka kooban 15qof oo
Shirgudoonkii shirkuu doorteen inay isku began laba distoor oo mid uu sameeyey Khabiir Soodaani ah oo
markii hore loo keenay inuu la taliyo guddigii baarlamaanka ee loo magacaabay oo loo xilsaaray in ay
sameeyaan distoor sidi uu Axdi qarameedkii Boorame dhigaayey. Waxaa dhacday in ay is qabteen
Khabiirkii oo Madaxweyne Cigaal ku xidhnaa lagana urinayey iyo gudigiiBaarlamaanka. Sidaas darteed
waxay arrintii keentay in laba distoor la soo saaro mid Khabiirkii sameeyey iyo mid Gudigii Baarlamaanku
sameeyeen .
Gudigaas ka koobnaa 15 qof waxay ahaayeen
1. SH.Cabdiilaahi sh. Cali Jawhar Guddoomiye
2. Maxamed Axmed Cabdulle Guddoomiye-ku-xigeen
3. C/qaadir X. Ismaaciil Jirda xoghaye
4. SH. Maxamuud Suufi Muxumed xubin
5. Maxamed Siciid Maxamed {Gees} xubin
6. SH.Cali sh. Cabdi Guuleed xubin
7. Faysal Xaaji Jaamac {Qareen} xubin
8. Cismaan Xusseen Khayre {Garsoore} xubin
9. Prof. Faarax Cabdilaahi Fariid xubin
10. Prof. Maxamuud Nuur Caalin xubin
11. Xasan Cabdi Xabad xubin
12. Axmed Macalin Jaamac xubin
13. Yuusuf Aadan Xiseen xubin
14. Cismaan Cali Bille xubin
15. Maxamed Jaamac Faarax xubin
Gudigaas waxay hawshoodu ahayd in ay labada distoor mid iskaga dhigaan si loo helo xal dhaxdhexaad
ah. Gudigaasi mar waxuu ka koobnaa oo loogu tala galay in uu wada matalo inta badan beelaha
Soomaaliland, dhinaca kalena wuxuu ka koobnaa dad gorsoorka yaqaanna, dad Diinta islaamka aqoon u
leh, dad si fiican uyaqaana luqadaha sida (English, Carabiga), dad yaqaana Suugaanta, dad maamulka
dawliga ah ku soo jiray mudo badan iyo siyaasiyiin hore.
Markii aan hawshii bilownay waxaa lanoo keenay nuqul ku qoran af Soomaali oo ahaa distoorkii ay
sameeyeen gudigii Baarlamanku iyo saddex nuquloo ku qoran Af soomaali, English, iyo Carabi oo ahaa
distoorkii uu sameeyey Khabiirkii Soodaaniga ahaa. Anagoo hawshii ku dhex jirna ayaa waxaa noo yimi
Shirgudoonkii shirka ee na magacaabay si lama filaan ah ayey noo fareen in aan Axdi qarameed samayno
kii hore ee Boorame ka balaadhan sidaa ayaannu ku samaynay Axdi qarameed cusub muddo koobanku
dhamaynay. Mar labaad ayey nagu soo noqdeen Shirgudoonkii shirku oo ay na yiraahdeen distoor
sameeya oo labadii distoor oo hore ka soo dhex saara distoor cusub
Gudigayagii waannu fekernay oo tashanay intaan albaabkii hoosta ka xidhanay markii aan aragnay kala
hadalka Shirgudoonka, waxaannu isku raacnay in aan wadanka lagu maamuli Karin Axdi qarameed
cimrigiisu 2sano yahayee ay lagama maarmaan tahay in uu wadanku distoor yeesho, waqti ay maanta
kaga haboon tahay samayskiisa aannu jirinlana heli doonin.sidaas darteed hawshayadii ayaannu ku
dhaqaaqnay waxaa hadaba noo muuqday in labada distoor iyo Axdi qarameedkuba ay xagga qaab
dhismeedka dawladeed isku waaafaqsan yihiin iyagoo dhigayey habka Madaxweyne , madaxweyne ku
xigeen iyo gole fulimeed oo hoos yimaadda iyo laba gole oo sharci dejin Guurti iyo Wakiillo iyo Garsoorka
oo madax banaan sidaas darteed wax khilaaf ah oo badani ma jirin. Waxaase nala kulantay arrin kale oo
aanan filayn taas oo ahayd in xubno ka tirsan beelaha aan Isaaq ahayn ee gudiga ka mid ahaa qaarkood
ayaa la yimi dood ah in distoorka lagu qeexo in beelaha Soomaaliland ay qaydhiinka ku qaybsadaan
xilxlka dawlada oo la yiraahdo tusaale ahaan beel hebel ayaa leh Madaxweynaha , beel kalena ku
xigeenka ilaa wasiirada ,taliyaasha ciidamada ilaa madaxda hay’adaha sidaa loo cadeeyo.
Anigu mar walba waxaan qanbay inkastoo aanan ka tirsanayn beesha Isaq in aan waxba lakala cayimin ee
wax walba loo sinaado oo qof walbaa nasiibkiisa qaatooo aan waxba laka qaybsan arrintaas oo iska kayo
horkeentay xubnihii dooda watay iyo Aniga.
Waxaa loo batay oo la qaatay figradii ahayd in wax walba loo sinaado oo aanan waxba la qaybsan.
Arrintaas Aniga iyo Daahir Rayaale waan ka faa’iidaysanay oo haddii figradaa hore la qaato Daahir
maanta madaxweyne ma noqdeen Aniguna laba xil oo waaweyn oo aan soo qabtayoo ahaa
Wasaarradaha Maaliyadda iyo Arrimaha Dibada ma qabteen oo beeshaydu iskuma hesheen.
Hase yeeshe marka aad hadda aragtid dawladdan cusub sida wax loo qaybiyey iyo tiro yaraanta iyo tayo
la’aanta wasaarradaha la siiyey beelaha Hartiga iyo sida aanay waxba ugaga jirin madaxda sare dawladda
waxaa ii muuqatay waxay ka cararayeen qoladii lahayd aan qaydhiinka ku qaybsano oo distoorka halagu
qaybsado, mararka qaarkood waxaan is iraahdaa iyagaa kaa saxsanaa.
Marka aan arrintaas ka baxo waxaa noogu adkaa qaybta ka hadlaysa Garsoorka gaar ahaan Maxkamada
Sare iyo Gudiga Cadaalada. Markii aan qaybtaa qoraynay waxaa gudoomiye ka ahaa maxkamada sare nin
aad u yaqaana sharciyada kana soo baxay jaamacadaha dalka England. Magaciisuna ahaa Xaashi Sheekh
Muuse Cabdi, ninkaasi wuxuu warqad u soo qoray gudigayagii loo xil saaray Distoorka wuxuuna nagu la
taliyey inaan maxkamada sare ka dhigin hay’ad maamusha maxkamadaha kale ee ay ku koob naato
eegista racfaanka loo soo qaato iyo fasiraada distoorka marka loo baahdo.wuxuu ka digay hadii
gudoomiyaha maxkamad sare uu noqdo gudoomiyaha gudiga cadaalada oo distoorku sidaa qeexo waxay
shaqadii maxkamada sare noqonaysaa badelid, xilka qaadis, dalacsiin, iyo casilaada garsoorayaasha
maxkamadaha hoose. Sidaa darteed waxay ka baxaysaa shaqadeedii waynayd waayo shaqada gudiga
cadaaladu waa shaqo maamul ee maaha mid garsoor. Waxaa laga rabaa gudiga cadaaladu inuu ururiyo,
dabagalo, xog ka helo garsoore kasta in uu laaluush qaato, in aanu shaqada iman, inuu eex yaqaan,iyo
inuu caadil yahay. Sidaana garsoore walba loogu abaal mariyo shaqadiisa.
Nasiib daro taladaas lama qaadan oo garsoore Cimaan Shunuu oo kamid ahaa gudigayaga iyo xubno kale
oo ku raacay ayaa taladaa diiday kadibna waxaa laqaatay in gudoomiyaha maxkamada sare noqdo
gudoomiyaha gudiga cadaalada.
Sidaas ayuu gudoomyaha maxkamada sare ku noqday inuu qabto sadex xil oo kale ah:
v Gudoomiyaha maxkamada sare
v Gudoomiyaha gudiga cadaalada
v Gudoomiyaha maxkamada dastuuriga ah
Arintaasi waxay keentay iska hor imaad dhexmaray Golaha wakiilada iyo Dawlada gaar ahaan madax
waynihii marxuum Cigaal. Markii la arkay gudoomiyihii maxkamada sare oo sidii hore looga digay
wakhtigiisii ku qaatay kale badalka garsooreyaasha kale uu hadba gobol tagaya oo noqday nin maamula
maxkamadaha hoose. Sidaa awgeed wuxuu madax wayne cigaal ku qanciyey Cismaan shunuu oo ahaa
gudoomiyihii waqtigaas ee maxkamada sare inuu iskaga dago xilkii gudoomiyaha gudiga cadaalada.
Waxaanu ku magacaabay wasiirkii cadaalada inuu noqdo gudoomiyihii gudiga cadaalada halkaas waxaa
ka bilaabmay buuq wayn oo ka dhex dilaacay xukuumadii iyo golihii wakiilada. Waxaa dhacday in cismaan
shunuu ay colaad u qaadeen golihii wakiiladu ayna diideen inay an sixiyaan iyagoo ku eedaynayey
iyadoon qodob dastuuriya aan labadalin sided u aqbashay soo jeedinta madax waynaha oo aad uga
dagtay xilkii, isagii larabay inuu ilaaliyo ayaa jabiyey dastuurkii kuna xad gudbay.madaxa wayne cigaalna
waxay ku qaadeen olole ah inuu jabiyey dastuurkii.
Waxaa xusuus mudan in shir gudoonkii golaha Guurtidu ay arinta soo dhexgaleen oo labadii dhinacba
lahadleen oo ahaa golihii wakiilada iyo xukuumadii gaar ahaa madax waynihii, taas oo ay labadii garaba
ay aqbaleen dhexdhexaadintii dabadeedna shir lagu qabtay madax tooyada oo ay sadexdii goleba xubno
uga qayb gala u soo dirsadeen .markii shirkii furmay oo uu fadhiyo madax wayne cigaal, labadii
shirgudoon, wasiiro, iyo xildhibaanadii. Waxaa dhacday in doodii adkaato oo la is mariwaayey, waxaa
meesha dhexdeedii isku dhacay gudoomiye Qaybe iyo wasiirkii maaliyada Axmed siilaanyo oo hadalkii ka
xumaaday, arintiina cirka isku shareertay, qoladii guurtida ee wax dhexdhexaadinaysay waxay ku hadlaan
ayey waayeen.
Markii xaalku halkaa maraayey Anigoo kamid ahaa xubnihii wasiirada ee shirkaa ka qayb galayey ayaa ku
dhiiraday wuxuu xalku ahaa waxaan ka soo sheekeeyey markii dastuurka la qorayey qodobkan hada
muranka keenay iyo dhaliilihii laga digayey oo soo baxay. Markaasaan idhi hadii aan nahay xukuumada
waan kanoqonay gefkayagii ahaa magacaabidii wasiirka cadaalada inuu noqdo gudoomiyaha gudiga
cadaalada, goluhuna gacan naga siiyo sidii wax looga bedeli lahaa dastuurka. Arintaasi waxay ahayd arin
dhiiranaan ah oo madax waynihii oo fadhiya aan xilkiisii sheegtay, cigaal inta uu yaabay oo isoo eegay
ayuu yidhi wax gef ah oo aan samaynay majirto haseyeeshee sida uu gees sheegay ayaanu ku
raacsanahay dadkii shirka joogay oo dhan ayey neefi ka soo booday meeshiina waxaa ka dhacay is
afgarad. Arintaas iyo arimo kale oo badani waxay ka marag kacaysaa in uu ahaa madax wayne cigaal nin
talada qaata oo sidii ay mucaaridku sheegi jireen aanu ahayn nin keligii taliye ah.
U malayn mayo in madax wayne kale oo Soomaaliyeed yeeli lahaa in wasiirkiisii oo aan latashan uu
go’aamiyo arin isagoo fadhiya. Way dhacday waana ogolaaday oo ku qancay Cigaal.
Waxaa ka mid ahaa qodobadii kale ee anugu adkaaday oo muran badani ka dhacay markii aan dastuurka
samaynaynay gudigayagii loo xilsaaray Xilka qaadida gudoomiyaha maxkamadda sare, xubno gudiga ka
mid ah ayaa waxay ku doodayeen dastuurka Maraykanka oo aynu wax badan iskaga mid nahay wuxuu
qorayaa in gudoomiyaha maxkamadda sare iyo xubnaha garsoorayaasha maxkamadda sare in haddi la
magacaabo oo golayaasha sharci dejintu ansixiyaan aan laga qaadi Karin ilaa ay ku geeriyoodaan ama ay
iskood iyagu u hawl gabaan. Xubnaha kale waxay ku doodayeen weli uma bislin nidaamkaa oo waxaynu
abuuraynaa xukaam keligood taliyayaalah oo aan cidna eryi karinhaddii ay xumaadaan, sidaa darteed
waxaa la doonay xal labadda u dhaxeeya waa la waayey. Markii danbe waxaa laysku raacay in
Madaxweynuhu magacaabi karo xilkana ka qaadi karo isagoo la tashanaya shirgudoonadda labada gole
ee kale.arrintaasi waxay laciifisay awoodi Garsoorka mar haddi uu madaxweynuhu eryi karo. Taasina waa
arrin qabyo ah oo weli ku jira dastuurka oo ah gef muuqda oo lagu gefay madaxbanaanidii hay’adda
garsoorka waanna arrin fudud oo la sixi karo.
Arrinta kale oo iyana gefka ku ah dastuurka oo wakhtigaa muranka keentay waxa weeya qodobka xafiiska
Xeerilaaliya guud, waxaana waaga aad uga dooday oo soo ahaan jiray xeerilaaye Garsoore Cismaan
Shunuu hase yeehse waa laga batay oo taladiisi lama qaadan iyo waayo aragnimadiisi waxaannu ku
doodayey in xafiiska xeerilaayiha aan lagu darin qaybta garsoorka ee uu yahay xafiis maamul oo ka tirsan
qaybta xukuumadda tasna waa laga diiday laakiin marka sharciyadda aduunka la eego wuu ku saxsanaa.
Waxaa kale oo dhacday intii aan guddigayagu ku jirnay hawshaas markii la gaadhay qodobka ah
shuruudaha looga baahan yahay qofka Madaxweyne noqonayamuran ka dhacay ka dibna ay
shirgudoonkii shirku ay noo keeneen isagii oo qoran oo aanu sidii ugu darnay oo ilaa maanta uu sidii ugu
jiro
Waxaa dastuurkii aanu horgeynay shirweynaha si loo ansixiyo ku jiray qodob ahaa haddii ay dhacdo in
dalkan Soomaaliland uu ku biro ama la midoobo waddan kale loo baahan yahay in labda gole Guurtiga
iyo Wakiilada oo isu tegay ay ku ansixiyaan aqlabiyad ah 2/3 saddex meelood marka loo qaybiyo in laba
meelood isku raacaan ka dibna afti dad weyne la qabto, qodobkaas oo aannu ka soo qaadanay dastuurkii
ay sameeyen Baarlamaanku, waxaa dhacday markii loo akhriyey ayey ergooyinkii shirku mar keliya isla
kaceen oo yiraahdeen deg-deg halooga saaro , anagayagii gudiga ahaynna lana canbaareeyey oola yidhi
waxaad dooraysaan Soomaali weyn. Sidaas ayaannu kaga sarnay qodobkii dastuurka
Dastuurkii waannu dhamaynay waxanu u geynay Shirgudoonkii shirka isna waxaa uu hor dhigay
shirwaynihii oo halkaas ku ansaxiyey in si ku meel gaar ah loogu dhaqmo mudo saddex sanno ah ka dibna
loo qaado afti dadweyne.
Xeererkii doorashooyinka
Bishii kowaad ee 1999 anigoo markaas ahaa Wasiirka Qorshaynta ayaa Madaxweyne Cigaal ayaa shirkii
golaha wasiiradda soo hor dhigay baraamij lagu dejinayo Shuruucdi doorashooyinka oo loo gudbinayo
golayaasha sharci dejinta. Baraamijkaa oo sheegayey in maalin walba golaha wasiiradu isugu imanayaan
hoolka shirarka markay saacaddo ka soo shaqeeyaan wasaaradaha. Waxaa Wasiiradii loo qaybiyey
saddex guddi
v Guddi loo xilsaaray wax ka bedelka dastuurka
v Guddi loo xilsaaray in ay soo habeeyaan xeerarka doorashooyinka
v Guddi loo xilsaaray in ay soo habeeyaan xeerka Asxaabta
Sidaas ayey hawshii ku bilaabantay maalin maalmaha ka mid ahayd ayuu noo sheegay Cigaal in uu
idaacad ka dhageystay xeer ay waddanka Naajeeriya ay soo saareen oo ku saabsan doorashooyinka
iyagoo wakhtigaa ka baxayey nidaamka askarta oo mudo soo xukumayey doonayeyna nidaamka
dimuqraadiga xeerkaas oo ah in marka hore la samaysto ururo siyaasadeed oo aan xadidnayn ka dibna ay
ka qayb galaan doorashooyinka Dawlladaha Hoose, ka dibna sadexda urur ee ugu horeeya doorashada
dawladaha hoose ay noqdaan saddex xisbi qaran.
Markaas ayuu yidhi tolow xeerkaas oo dhan xaggee ka helnaa wakhtigaa Soomaaliland ma lahayn
qalabka Internet. Waxaan la xidhiidhay ninSoomaaliyeed oo u shaqeeya UNDP oo la yiraahdo Maxamed
Cabdiraxmaan Xuseen isagoo Nayroobi tegaya oo aan ku dhahay markaad tagto Nayroobi internatka
nooga soo saar xeer doorashooyinka dalka Nayjeeriya iyo dalal kale oo Afrikaan ah. Ninkii wuxuu ii
keenay xeerkii Nayjeeriya aan doonaynay iyo xeerarka dalalka Ugandha iyo Keenya aniguna waxan u
geeyey Madaxweyne Cigaal isna aad iyo aad ayuu ugu farxay oo wuxuu u gudbiyey gudigii ku shaqada
lahaa
Markii gudiyadaasi soo dhameeyeen hawshii loo diray aye golihii wasiirada dib ugu soo celiyeen. Sidaas
awgeed ayuu golihii maalin walba shir ka geli jireen arrintaas iayadoo qodob-qodob looga doodi jiray
mudo yar ayey hawshaasi ku dhamaatay dabadeedna waxaa loo gudbiyey golaha wakiilada bishii labaad
ee 1999
Ayaan darro golahii wakiiladdu hawshii way ku daahday dastuurkii oo ugu horeeyey waxay dhameeyeen
aakhirki sanadkii 2000. Waann tii aftida dad weynaha lagu ansixiyey 31 may 2001oo ay 97% u codeeyeen
kaas oo noqday furihii u horeeyey ee dimuqraadiyada Soomaaliland iyo tartanka asxaabta badan
Waxxa iyana nasiib daro ahayd in nuqulkii dastuurka ee loo gudbiyey golaha wakiilada uu ka koobnaa 99
qodob iyadoo lag asoo yareeyey kii hore oo ahaa 156 qodob. Nuqulka ay ansixiyeena uu noqday 130
qodob. Qodobo badan oo ay xukuumadu soo jeedisay in wax laga bedelo sidoodii ayey ugu soo celiyeen
gaar ahaan qodobkii gudiga cadaalada sidaas ayuu ku hirgalay dastuurkii.
Xeerka asxaabta waxay ansixiyeen isla sanadkii 2001 wax dhibaato ahi kama dhicin
Waxaa adkaaday xeererkii doorashooyinka oo ka koobnaa saddex xeer
v Xeerka doorashada golayaasha deeegaanka
v Xeerka doorashada madaxweynaha iyi ku xigeenkiisa
v Xeerka doorasha golayaasha Guurtiga iyo Wakiilada
Xeerkaas golaha wakiiladdu waa isku qabteen xildhibaanada beelaha qaarkood ayaa ka baxay ilaa ay
dhacday in kooramkii goluhu buuxsami waayo
Maalin maalmaha ka mida ayaan nasiib wanaag la kulmay Cabdilqaadir X. Jirde oo ah gudoomiye ku
xigeenka koowaad ee golaha wuxuu iiga waramay xaalada golaha iyo sida xeerkii laysugu afgaran la’yahay
iyo waqtigii oo gabo gabo ah. Waxaanu usoo jeediyey talo uu qaatay kuna guulaystay oon ku idhi kala
qaad xeerarka oo xeerka doorashada golayaasha dib u dhig. Waxaad soo hormarisaa qaybta golayaasha
deegaanka iyo madaxtooyada. Sidaa ayuu yeelay oo golihii ku ansixiyeen xeerarkii doorashooyinka
golayaasha deegaanka iyo madaxtooyada oo is wata. Sidaas ayey ku hirgaleen labada doorasho oo ay u
qabsoomeen inkastoo kii sadexaad weli laalanyahay.
Waxaa xusid mudan in markii xeerarkaas goluhu ansixinayey madaxwayne Cigaal uu booqasho ku joogey
Gobolka Sanaag, markii uu ku soo noqday caasimada wuxuu isla markiiba telefoon kula hadlay
Cabdiqaadir Jirde oo uu ka waraystay halkay marayaan xeerarkii horyaalay golaha wakiilada, wuxuu u
sheegay inay ansixiyeen xeerarkii dorashada golayaasha deegaanka iyo madaxtooyada. Wuxuu Cigaal u
sheegay inuu diyaar u ahaa inuu sii kala daayo golaha wakiilada lakiin hadase aad iga baxsateen. Waxaa
kale oo xusid mudan barnaamij uu marxuumkii damacsanaa oo uu lageeriyooday iyadoo aan cidna ogayn
Alle ha u naxariistee.
Waxaa dhacday sadex maalmood ka hor geeridiisii inuu siiyey BBCda waraysi anagoo joogna qolkii uu ku
jiray ee cusbitaalka magaalada Biritooriya uuna la soo xidhiidhay Yuusuf Garaad. Waraysigaa ka hor
wuxuu la soo xidhiidhay Yuusuf Garaad wasiirkii warfaafinta Cabdilaahi Maxamed Ducaale oo uu
waydiiyey war ahaa waxaa geeriyooday madaxwaynihii. Cabdilaahi intuu ladagaalamay ayuu telefoonkii
ku dhigay.
Aniga ayuu ila soo hadlay Yuusuf aroortii oo markaa ahaa wasiirka arimaha dibada oo isla su’aashii
iwaydiiyey, waxaa u sheegay inaanu warkaasi waxba ka jirin oon waliba u balaminayo madaxwaynaha si
uu ula soo hadlo waxaan siiyey lambarkii mobilka madaxwaynuhu haystay waxaana la balamay todobada
fiidnimo inuu nalasoo hadlo.
Wuxuu nala soo hadlay anagoo lafadhina qolkii madaxwaynaha Cigaal kana kooban
1. Marwadii Madaxwaynaha Kaltuun X. Daahir Cigaal
2. Wasiirkii Arimaha Dibada, Maxamed Siciid Gees
3. Wasiirkii warfaafinta, Cabdilaahi Maxamed Ducaale
4. Gudoomiyaha Baanka, Cabdiraxmaan Ducaale
5. Dr, Cali Qaadi
6. wakiilka Soomaaliland ee S/Africa Iqbaal
markii waraysigii dhamaaday ayaa Yuusuf garaad waydiiyey madaxwaynihii maxaan dadkii iyo dalkii kaa
gaadhsiiyaa Cigaal waxa uu faray fariin ay ku jirtay inuu yidhi waxaan maqlayey inla yidhi waxbaa la
kordhinyey majirto wax la kordhin karaa. Waxaa jirtay in telefoon naloogu soo sheegay intaan soo
maqnayn in golihii guurtigu u kordhiyey golaha wakiilada mudo halsano ah iyadoo waqtigoodu ku ekaa
may 2002 warkaas ayuu ku maqlay SAfrica oo uu kaxanaaqay, iyadoo ay cadayd in aanu doonayn in loo
kordhiyo
markii aan ku noqday hutelkii aan deganaa aya waxa ila soo hadlay Yusuf Garaad intii aanu siidayn
waraysigii madaxwaynaha waxa uu I waydiiyey in uu sii daayo fariintii madaxwaynaha isagoo abaal iiga
dhigayey balantii aan usoo sameeyey. Waxaan ku dhahay ka goy anigoo ka fakerayey in aanay qurux
badnayn in madaxwaynuhu amar ka bixiyo BBCuu kula hadlayo golihiisi kale oo ay ku fiican thay in marka
laysu tago laga wada hadlo. Waraysigii waa la siidaayey anagu nasiib uma aanu helin in aanu dhageysano
lakin waxaa lanoo sheegay in fariintii iyo hadalkale oo madaxwaynuhu kula hadlayey Cabdiqaasim lag
ajaray.
Markii uu ogaaday madaxwaynihii in aan fariintii BBC laga sii dayn ayuu igu amray in aan raadiyo
waraysigii la siidaayey oo aan hargeysa la hadlo,
lama oga waxaa uu ka yeeli lahaa kordhinta golaha wakiiladda iyo marka uu ogaado in aan anigu
waraysigaa fariinta ka reebay waxa uu yeelli lahaa.
Waxaa xukuumadda cusub iyo golaha wakiiladda horyaalla xeerkaa doorashooyinka golayaasha oo aan
fari ka qodnayn
Doorashooyinka hore ee qabsoomay waxaa xeerarkooda iyo miisaaniyadii ku baxday sii habeeyey
Madaxweyne Cigaal iyodawladiisioo ku tala gashay in ay sidaa u qabsoomaan.
Dhamaystirka dimuqraadiyadda sidaa ku bilaabantay waxaa laga sugayaa xukuumadda hada jirta iyo in
dawlad iyo shicibba la ilaashado nidaamka uu inoo sii jeexay madaxweyniheeni geeriyooday Maxamed X.
Ibraahim Cigaal,
Furitaankii Axsaabta
Bishii june bilawgeedii 2001 markii ay aftida dastuurku dhamaatay ayaa shirkii golaha wasiiradda si lama
filaan ah uu madaxwayne Cigaal ugu sheegay in hadda haboontahay in xukuumadu bilowdo sidii loo
abuuri lahaa axsaab siyaasi ah, waxa uu markaa ku dhawaaqay ayaa u diyaar ah in uu xisbiga xukuumada
galo, dabadeedna golihii gacanta ayey wada taageen iyadoo aaney cidna ka hadhin, dabadeedna wuxuu
sheegay in uu xisbiga magaciisa u bixiyey “UDUB” wuuna sii fasilay magacii oo uu yidhi waa “URURKA
DIMUQRAADIGA UMMADDA BAHOWDAY” waxaana loo baahan yahay in aynu samayno xeerarkiisii
wuxuuna magacaabay guddi soo diyaarisa howshaa oo uu gudoomiya ugu magacaabay anigoo ah
wasiirkii maaliyada ee waqtigaa Maxamed Siciid Gees, iyo wasiiro kale oo dhowr ah oo ay ka mid
ahaayeen Axmed Yuusuf Ducaale wasiirkii waxbarashada, Cabdi Aw daahir wasiirkii caafimaadka. Markii
hore gudigu waa koobnaa markii danbe wasiiro badan ayaa jeclaystay in ay ka midnoqdaan, markaa
waxaa laga dhigay gudigii sadex iyo toban xubnood (13). Sida caadiga ah marka gudi loo xilsaaro hawl
inta badan hawshu waxay qabsataa xubno gaar ah sidaa darteed hawshii waxay ku dhacday
saddexdayadaas aan soo magacaabay, anaga ayaa diyaarinay distoorkii, barnaamijkii, calaamadihii, iyo
tiradii golaha dhexe ee xisbiga, markii aan hawshaa soo dhamaynay waxaa dib ugu celinay
Madaxwaynaha iyo gudi kale oo balaadhan halkaas oo lagu ansixiyey kadib waxaa lamagacaabay gudi
kale oo kashaqaysa qabanqaabada shirka gudigaas aniga ayaa marlabaad la iiga dhigay gudoomiya
shirkaa waxaa lagu qabya guriga shaqaalaha halkaas oo aanu dhignyey buug lagu qoro magaca lagana
saxeexo qofka doonayo inuu kamid noqdo xisbiga, iyadoo qof kasta halkaas lagu sawirayey si loo siiyo
aqoonsigisa xubin ee xisbiga. Shirkaas ayaa lagu ansixiyey dastuurkii, barnaamijkii, calaamadi, calankii,
gudigii fulinta, golaha dhexe iyo gudoomiyaha, ku xigeenkiisa iyo xoghayeha xisbiga.
Sidaas ayey ku bilaabmatay oo lagu dhiiraday in ururadii kale la samaysto oo uu ugu horeeyey UCID
Dastoorka xisbiga waxaan ka soo dheeganay markii aan samaynaynay Dastoorka xisbiga ANC ee Koonfur
Afrika oo aanu inter-natka kala soo baxnay, ururada kale intooda badani iyaguna waxay ka sii dheegteen
UDUB
Sidaas darteed haddii aanay dawladu bilaabin in ay samaysato xisbigeedda u malaymaayo in ay asxaabtu
samaysmi lahayd oo cid kale ku dhiiran lahayd, ku dhawaaqiddi UDUB waxay ka cadhaysiisay koox
mucaarad ahayd iyo Salaadiin ku shiray Burco oo ku dhawaaqay in UDUB la baa’biyo, xubnahaas
mucaaradka ahi waxay markii danbe isugu biyo shubteen ururkii ASAD ee uu hogaaminayey Saleebaan
Maxamuud Aadan, xubnaha ururkaasi waxay u badnaayeen kooxdii SNM ee la oran jiray Calan cas mar
danbena la baxday Dib-u habaynta SNM. Waxayna ahaayeen qoladdi la gashay tartankii doorashada
madaxweynaha Mudane Cigaal shirkii beelaha Soomaaliland ee Hargeysa 1997 ee uu ka guulaystay
Hadaba waxaa xusid mudan halka ay madaxweyne Cigaal iyo xukuumaddiisu 1999 ka bilawday
dhaqdhaqaaqa hanaanka dimuqraadiyadda iyo doorashooyinka asxaabta badan ee ay xeerarkeedi
samaysay una gudbisay golahii wakiiladda, in ay mucaaradku ku dhaqaaqeen isla sanadkaas samaynta
Salaadiin cusub iyagoo xooga saarayey beelaha Samaroon, Habrjeclo, iyo Arab iyagoo isu diyaarinayey oo
kharash iyo hanti ku bixinayey sidii loo qaban lahaa shirbeeleed marka ay dhamaato mudada
Madaxweynuhu, iyagoo ku ciil qabay doorashadii 1997 ee laga guulaystay ay sabab u ahayd
madaxdhaqameedka oo raacsanaa madaxweyne Cigaal iyagoo taa ka duulaya ayey samaysteen
Salaadiintoodi
Halkaas waxaa ka cad in laba wado oo kala jeeda ay mareen Xukuumadda iyo Mucaaridku. Waxaa lama
filaan ku noqotay markii la yidhi aftidii dastuurka la qabanayaa sida Warbaahinta iyo doodihii ay qabatay
Akaademiga Nabadda iyo Horumarka Soomaaliland laga arkay waxay isku dayeen in ay joojiyaan dadkana
shaki ka geliyaan aftidii dastuurka, hase yeeshe markii ay dadwaynuhu u dhaqaaqeen in ay codkooda
dhiibtaan waxaa khasab ku noqotay in ay dadka dhinac ka raacaan, waxaa iyana jahawareer ku sii riday
ku dhawaaqidii xisbiga UDUB waxay marmarsiiyo ka dhigtaan way garan waayeen. Markii ururo kale oo
badan la sameeyey sida UCID, HORMUUD, BIRSOL, ILAYS, SHAHAN, iyoUMMAD oo diyaar u noqday in ay
is diiwaan geliyaan aye ASAD diiday in ay is diiwaangeliyaan markii hore iyagoo aaminsanaa in aanay la
tartami Karin madaxweyne Marxuun Cigaal iyo xisbigiisaHaseyeeshe geeridii Marxuun Cigaal ka dib ayey
isdiiwaan geliyeen isla markaas ayaa la aasaasay xisbiga weyn ee mucaaradka Kulmiye. Sidaas ayey
doorashooyinkii ku bilaabmeen iyadoo u horaysay tii golayaasha deegaanka oo ay ka qayb galeen lix (6)
urur oo ay ka soo baxeen saddexda xisbi ee hadda jira saddexdii urur ee hadhayna iyagoo qof-qof ah ayey
ugu kala biireen xisbiyadii soo baxay. Saddexdii xisbi ee soo baxay ayaa ka qayb galay doorashadii
madaxweynaha iyo ku xigeeenkiisa waxaanna ku guulaystay xisbiga UDUB.
Waxaa xiiso leh siday u dhacdayba in xukuumaddii uu soo dhisay madaxweynne Daahir Rayaale Kaahin
ay ka mid noqdeen lix(6) xubnood oo ka tirsanaa Ururkii ASAD, ururkaas oo sidaan hore u soo sheegay ka
soo horjeeday dimuqraadiyadda dalka iyagoo diidanaa aftidii dastuurka iyo furitaankii ururadda
siyaasadda .
Ragii sameeyey UDUBna ay iyaguna bananka uga joogaan qaybna ay ka mid noqdeen xisbiyo kale oo
siyaasadeed , hadaba su’aashu waxa weeye ma UDUB ayaa ku biiray ASAD mise ASADayaa ku biiray
UDUB .
Taasi waxay ku tusaysaadimuqraadiyadda ka bilaabmatay Soomaaliland iyo habka xisbiyadda badan in
aanay ahayn mid caafimaad qabta oo ku dhisan mabda’ iyo aragti siyaasadeed ee ay tahay mid ku
salaysan danaysi iyo maslaxad shakhsi oo uu qof meeshi dantiisa ka helayo uu u wareego markii uu
doono
Madadxda asxaabta iyo dawladuna aanay waxba kala dooranayn ee ninkii u yimaadaba iska qadanayaan
oo kii shalay cadawga u ahaa iyo kii la shaqaynayey isugu mid yihiin
Waxay ahayd arrintu in urur walbaa ku fara adaygo aasasayaashiisa oo aanu dhiiri gelin in ay ku soo
biiraan kuwo ururo kale ka yimi, madaxdii saddexdii urur eeku hadhay doorashooyinkii ee waayey
kalsoonidii dadweynaha waxay ahayd in ay ku milmaan bulshada oo aan ururo ahaan loola dhaqmin
halka laga siinayo sadka oo lagu daray maamulka xisbiyada kale iyo dawladaba haddii aan sidaas la yeelin
ma samaysmi karto asxaab leh mabda’ iyo aragti siyaasadeed mar haddii maalinba meeshi doog leh la
raacayo , waxayna xaajadu ku soo arooraysa maahmaahda Soomaaliyeed ee ahayd (Geel,geel watdaartay
geeddo la’aan dheh ). Sidaas ayey ku bilaabantay geedi socodkii dimuqraadiyentii Soomaaliland
Dibloomaasi u dhashay wadanka Maraykanka oo la yirahdo Devid Shiin ayaa mar uu hadal ka jeediyey
sanadkii hore Akaadeemiga Nabadda iyo Horumarinta Somaaliland waxaa uu cadeeyey in wadan loo
aqoonsan karo inay dimuqraadiyaddu ka hirgashay marka ay ka dhacaan saddex doorasho oo
madaxweyne oo isku xiga oo si hufan oo lagu qanacsan yhay loo qabto iyo sadex dorasho oo baarlaman,
sidaas haddii loo eego waxaa Soomaaliland lagu sheegi kara dimuqraadiyad marka la qabto laba danbe
oo doorasho madaxweyne iyo saddex baarlamaan oo ku beegmaysa sannadka 2018
Hadaba ciddi u haysata kana dhigata ajende siyaasadeed hirgelinta dimuqraadiyada in lagu ictiraafo
waxay ictiraafkaas sugaysaa ilaa sanadka 2018 kaas ooo micnihiisu yhay marka ay xijaabtaan ama ka
baxaan inta maanta ku jirta saaxadda siyaasadeed ee dalka oo ay markaas wadanka u taliyaan kana
hormood yihiin xisbiyadiisa dad ku soo barbaaray 15 sano oo dimuqraadiyad ahayd kana fiyoob
dagaaladii sokeeye iyo dawladihii keligi taliyaha ahayd iyo ti musuqmaasuqa ee dalka soo martay
Akhristayaasha la socday taxanahan geedi socodkii nabadaynta iyo dimuqraadiyenta Soomaaliland
waxaan ku soo gabagabaynayaa maqaalkan dimuqraadiyadii sababta oo ah soo gelitaanka bishan
barakaysan ee Ramadaan waxynu mar kale ku kulmi doonaa saxfadaha wargeyska Jamhuuriya marka
Ramadaanku dhamaato anigoo bilaabi doona dib-u dhiskii Soomaaliland.
Waxaan ka afeefanayaa haddii cid gef uga yimaado taxanahas maa aha mid loo la jeeday loolamana kicin
ee waa taariikh aan anigu goobjoog uhaa ee maaha mid aan cid ka soo weriyey ama meelkale ka soo min
guuriyey.
Sidaa iyo Ramadaan kariim
Ciid Mubaarak
Waxaan halkii ka sii anba qaadayaa qoraalkeeni aynu ugu yeedhnay Geedi socodkii Nabadaynta iyo
Dimuqraadiyenta Soomaliland oo aan ka soo minguurinayey Xusuus qorkayga. Waa anigii idinku balan
qaaday in aan dib u bilaabi doona marka ay Ramadaanku dhamaato inagoo ku guda jirna qaybtii
Dimuqraadiyenta
Waxaa xusid mudan in habeen ka mid ahaa ramadaankii 1998 aan Madaxweyne Murxuun Cigaal balan
uga dalbay Odayaal ka yimi bariga Sanaag oo Hargeysa ku sugnaa wuunna iga aqbalay balantiina waxay
noqotay goor fiid ah, Cigaal waxaa uu ahaa nin aad ugu xeeldheer hasaawaha iyo bulshaawi oo cid walba
dhaqankooda aad uga dheregsanaa Soomaali iyo Ajanebi marna laguma qaloon jirin agtiisa isagoo
deeqsiiya dadka hadalkiisa. Waxaa uu habeenkaas odayaashi uga sheekeeyey in wakhtigii ingriisku dalka
ka talin jiray uu mudo yar ka shaqeeyey xafiiskii D.C, wakhtigaas maalin ka mid ah uu arkiifiyadii xafiiska
ka helay warbixin uu Badhasaabkii Fisher la oran jiray u diray Wasiirkii mustacmaradaha Ingiriiska oo uu
kula taliyey in Soomaliland loo xukumo sida dalalka Carabta iyadoo loo samaynayo Suldaan ama Sheekh
inaguna Ingiriis ahaan aynu iyaga maamulkeena sii marino. Waxuu Wasiirkii ku soo jawaabay oo uu
waydiiyey Badhasaabkii qofka laga dhigayo Suldaankaa ama sheekha, waxa uu Badhasaabkii ku jawaabay
in laga dhigo Maxamuud Cali Shire, dawladii Ingiriisku arrintaas halkaa kama sii wadin. Cigaal waxaa uu
odayaashi kula kaftamay markii uu sheekadaas dhameeyey mar ayeydin noo noqon lahaydeen Amiiro oo
aad wadanka xukumi lahaydeen ee maxaad nooga qaloonaysaan oo oo aad ugu soo dhiiran waydeen
Soomaaliland. Madaxweynihii isagoo hadalkii sii wada waxa uu ka hadlay la soo noqoshada madax
banaanidda Soomaaliland in aanay ahayn mid dadka Soomaalida kala takooraysa waxaa uu cadeyey in
isu socodka, ganacsiga iyo wada noolashuhu uu sidii hore yahay ee waxaa lakala soocday uu yahay
Maamulka iyo siyaasadda. Waxaa uu ka sii shekeeyey oo uu xusay in maalin dhawayd ciidanka
wardoonku u yimaadeen iyagoo qaba inay war weyn sidaan waxay ii sheegeen ayuu yidhi in nin Hawiye
ahi uu magaaladda Hargeysa ka furtay bakhaar weyn oo ganacsi isla markaana uu iibsado hubka una
dhoofiyo Muqdisho waxaan ugu jawaabay ayuu yidhi waxaad ii sheegteen ma aha war dhiilo leh ee aad
iyo aad ayaan ugu farxay waxaan jeclaan lahaa in rag kale oo badan oo dunida dacaladeeda ka kala yimi
ay dukaamo iyo ganacsi ka furtaan Hargeysa iska daaya nin Hawiye ahe anagoo ku dadaalayna in
Soomaaliland noqoto meel la maalgashado, dhinaca hubkana war kan dawladana ka iibsha haddii aad
doontaan, waayo marka uu hub inaga dhoofaba nabadaa inoo xoogsanaysa ee haddii aynu lacag ku
helno waa khayr inoo soo kordhay.
Dhawaan xukuumadda Soomaaliland waxay soo saartay go’aan sheegaya in dadka ajenibiga ahi ay dalka
kaga baxaan muddo 45 maalmood ah. Xukuumadii hore ee madaxweyne Marxuun Cigaal arrintaas waa
lagu soo qaaday golihii wasiiradda dhawr jeer dodo dhaadheerna waa laga dhiibtay waxaana laysa gartay
oo tusaale ahaan loo soo qaatay in dadka soo galaytiga ah ee shaqo doonka ahi ay hurumar ku soo
kordhiyaan wadamadda ay soo galaan ayna ka qayb qaataan dib-udhiska wadamadda dagaaladda ka soo
kabanaya, waxaa tusaale ahaan loo soo qaatay dalka Jarmalka oo dagaalkii II ka dib ay soo galeen
malayiin Turkiya oo xoogsata ahi oo ka qayb qaatay horumarka iyo dib udhiskiisa , sidoo kale isla
wakhtigaa dalka Ingiriiska waxaa soo galay dad badan oo ah Hindi ,Eeshiyaan kale iyoo Jumaykaan
xoogsato ah oo iyaguna ka qaybgalay dib udhiskii iyo horumarka. Sidaa darteed si Soomaaliland dib
udhiskiisa iyo horumarintiisu u taabo gasho waxay dawladii wakhtigaasi ogolaatay in dadkaa soo
galaytiga ah xoriyad iyo nabadgelyo la siiyo Soomaali iyo Ajanebi kii doona ha noqdeen. Hargeysa kuma
ay dhisanteen mudadaas kooban iydoo 90% ay burbursanayd haddii aanay xukuumadu taladaas qaadan.
Waxay xukuumaddu wakhtigaas isku raacday in dadka Soomaalida ahi meelkasta ha ka yimaadeen in ay
degi karaan, wax ka baran karaan, ka xoogsan karaan, kana ganacsan karaan Soomaaliland laakiin aanay
ka qayb geli Karin maamulka iyo siyaasadda. Waxaa la soo jeediyey marka la samaynayo aqoonsiga
(Taysaradda) in la sameeyo laba nooc oo kala duwan oo mid loogu talo galo Muwaadiniinta midna la siiyo
dadka soomali ah ee aan u dhalan Soomaaliland. Dadka kale ee ajanibiga ah ee aan ahayn Soomaalida
iyagana in la diiwaan geliyo si deg-deg ah loona kala saaro kuwa doonaya qaxooti iyo nabadgelyo iyo
kuwa shaqa doonka ah. Waxaa shirkaas lagu soo qaaday in maanta ummadii Soomaaliyeed ay wadamo
shisheeya ah oo aanay isku af, diin iyo dhaqan ahayn ay ku nool yihiin oo nabad ku joogaan kana
shaqaystaan sidaa darteed haddii Soomaaliland xooga yari u soo doonteen nabad iyo shaqo aan
albaabada laga xidhan ee Ilaah lagu mahadiyo nabada uu ina siiyey ee ay iyagu aanay haysan maanta.
Marxuun Cigaal isagoo shirkaa gudoominayey wuxuu ku soo gabagabeeyey duco uu yidhi waxaan Ilaahay
ka baryayaa in u walaalahayga Soomaaliyeed siiyo Nabadgelyo inagana inoo sii xoojiyo. Waxaan xuuustaa
markaas Cumar Maxame Nimcaale oo ahaa Wasiirka arrimaha gudaha ee wakhtigaa ayaa yidhi u
ducaymayno ee waan habaaraynaa markaas ayaa golihii oo dhami qosol la dhaceen sidaas ayaa shirkii
lagu soo gabagabeyey .
Waxaa xusid mudan ciidanka sirdoon ee Cigaal ku halqabsaday dadka badan kiisu may ogeyn in ay jiraan.
Markii lay magacaabay wasiirka Maaliyadda bishii mey 1999 ayaa waxa dhacday maalin anagoo ku guda
jirna sidii aan u yareyn lahayn hay’adaha ka hawl gala goobaha kastamada ayaan waxaan boosta
xafiiskayga ka helay warqad ka socota haya’da wardoonka oo uu ku saxeexan yahay taliyahoodi
wakhtigaas ayna ku codsanayaan in xubno ka mid ahi ay ka hawlgalaan goobaha kastamada iyagoo leh
waxaan ka shaqaynaynaa nabadgelyada goobahaas, arrintaasi yaab ayey igu noqotay iyadoo goobahaas
nabadgelyadooda ay ka hawlgalaan booliis ayna joogaan kastam officers, waxa kale oo aan garan waayey
oo yaab noqotay cida ay hoos tagaan iyo meesha laga xukumo war doonka waayo qaabka dawlada iyo
dastoorka midna kuma jiraan , qaar ka mid ahaa madaxdii maaliyadda aya igu yidhi waxay hoos
yimaadaan Madaxtooyadda.
Waxaan markaas qoray warqad ku socota madaxtooyadda oo aan ku warsanayo in haya’dda iyo
codsigooda uu la socdo Madaxweynuhu waxaanna ku daray koobi ah codsigoodi. Maalin ka dib waxaan si
kadis ah ku war helay wareegto uu soo saaray Madaxweyne Cigaal oo uu ciidankii wardoonka ku
baabi’iyey kuna kala diray hawlwadeenadoodii isagoo ku sheegay in ay hadda u soo dhigteen inay tagaan
meelahii dhakhliga yar laga ururinayey hawshoodii loo dirtayna aanay taas ahayn.
Mudo ka dib waxan ka qayb galay shir kooban oo uu gudoominayey Cigaal ayna ku jireen taliyii ciidanka
qaranka Ismaaciil Shaqale iyo taliyii ciidanka booliiska Marxuun Maxamed Jibriil shirkaas oo dib loogu
soo unkay ciidanka sirdoonka iyadoo ciidamadii dalka laga soo xulayo hawlwadeenadii ka mid noqon
lahaa hay’adaas markaas beelaha Hartiga oo hore uga maqnaana cid ayaa lagaga soo daray gobalada oo
dhana waa la gaarsiiyey waxaanna madax looga dhigay Marxuun Rooble Timir. Markii xaalku halka
marayey ayaa la yidhi miisaaniyad iyo kharash ha loo qoondeeyo. Waxaan su’aalay madaxweynihii sida
miisaaniyad loogu samaynayo mar haddii aanay dastuurka waafaqsanayn waayo dastuurku waxaa uu
ciidan ogol yahay saddex ciidan oo aha 1) ciidanka qaranka 2) ciidanka Booliiska 3) ciidan Asluubta sida
ku cad qodobadda 123 iyo 124. waxaa uu ogolaanaya qodobka 113aad haddii loo baahdo hay’ado kale
waa la dhisi karaa si xeerka waafaqsan, taaas oo macnaheedo yahay in madaxweynuhu uu soo jeediyo
wareegto ah in hay’adaas la sameeyo ka dibna golaha wasiiradu soo sameeyaan xeerka iyo shaqadeeda
kana doodaan oo ay ansixiyaan una gudbiyaan Golaha wakiiladda oo marka ay ansixiyaan ay hirgalayso
oo sharci noqonayso.
Waxaa cigaal iigu jawaabay intaynu sharci u samaynayno waxaad hoos gelisaa oo ugu dartaan
miisaniyadda madaxweyne ku xigeenka oo wakhtigaas uu ahaa madaxweynaha hadda Daahir Rayaale
Kaahin ilaa maantana sidaas ayey ugu hoos jiraan xafiiska madaxweyne ku xigeenka miisaaniyadiisa
iyadoo hay’adiina aanay lahayn wax sharci ah oo aan jiritaankeeda weli la ansixin.
Waxaa nasiib darro ah iyadoo la gaadhay wakhtigii dimuqraadiyadda oo la sameeyey habka asxaabta
badan dalkana ay ka dhaceen doorashooyin xor ah in ay hay’adaas oo sii xoogaysatay shaqadeedu aanay
waafaqsanayn dastoorkii loo codeeyey may 2001.
Waxaa kale oo aan xusayaa xukuumaddii 1997 ee uu dhisay Marxuun Cigaal, markii uu ku guulaystay
xilka madaxweynaha isla markaana uu madaxweyne ku xigeenna uu noqday Daahir Rayaale Kaahin 1997.
waxa uu madaxweynihii magacaabay gudi ka kooban 16 xubnood oo labiday aqoon iyo waayo aragnimo
oo loo xil saaray inay madaxweynaha kala soo taliyaan dawlada uu samaynayo sida ay noqon doonto.
Gudigaa waxa gudoomiye looga dhigay Madaxweyne kuxigeenkii wakhtigaas Daahir Rayaale Kaahin
waxana ku xigeen looga dhigay Axmed Maxamuud Maxamed (Siilaanyo) oo ah labadii nin ee ku tartamay
doorashadii madaxtooyada u dambaysay, waxa kaloo kamid ahaa gudigaas intaan ka xasuusto Marxuum
Maxamed Axmed (Sakhraan), Cabdiqaadir Xaaji Ismaaciil Jirde, Cali Sheekh, Cumar Maygaag Samatar,
Jaamac Saalax, Cali Sh. Aareeye, aniga Maxamed Siciid (Gees) iyo 6nin oo kale oo hada magcoodu iga
maqan yahay. Gudigii wuxuu bilaabay howshiisii isagoo ku kulmi jiray xarunta madaxtooyada xafiiska
golaha wasiirada, wuxuu ogaysiis ku bixiyey oo laga fidayey warbaahinta qofkasta oo muwaadin
Somaliland ah oo markaa ku jira maamulka ama dibada kajooga inuu keeno C.V giisa iyo nuqulka
shahaadooyinkiisa waa qofkii doonaya inuu ka qaybgalo xilna ka qabto maamulka xukuumada iyo
wasiiradiisa.markii ay dhamaatay mudadii loo qabtay ururintii C.V yada oo dadkii danaynayey ay soo
xareeyeen. Waxay gudigii sameeyeen hab loo qiimeeyo oo loo kala sooco dadkii C.V yada keenay iyadoo
la tix gelinayo shahaadadiisa, waayo aragnimadiisa shaqo iyo da’diisa waxana loo qaybiyey sadax
qaybooda A, B, C dabadeedna liiskii waxa loo gudbiyey madaxweynihii iyo hay’ada shaqaalaha.
Waxa kaloo gudigii u soo jeediyeen madaxweynihii talo ah in dal ku u baahan yahay dawlad aanay tirada
wasaaradaheedu ka badnayn 16 wasaaradood. Hawshaas oo socotay mudo dhan bil iyo dheeraad markii
lasoo gaba gabeeyey waxay gudigii la kulmeen madaxweyne Cigaal markay u tageen ugu horayn wuxuu
ku bogaadiyey howshay soo qabteen wuxuuna xogwarran kasiiyey sidii wadanka lagu maamulayey
mudadii afarta sano ahayd ee la soo dhaafay, waxaanu u sheegay inaanay suurtoobayn tirada
wasaaradaha ka yar 16 ee aad ku taliseen isagoo ku sababeeyey waayo aragnimaduu soo arkay awgeed
ayna ka badanayaan intaa. Arrinta maalintaas taagnayd ayaa maanta lagu canaanayaa Madaxweyne
Rayaale dawladiisa balaadhan horaa loo yidhi nin xil qaaday eed qaad.Cigaal wuxuu sheegay inuu ka
faa’iidaysanayo.Liiskii wax aqoon ka Somaliland ee gudigu soo sameeyey isagoo kala soo bixi doona
wasiirada inta hadhana u gudbin doono hay’ada shaqaalaha si loo shaqaaleeyo oo looga xusho madaxda
kale ee qaranka.markuu ka warramayey waayo aragnimadiisi maamulka Somaliland ee afar sano la soo
dhaafay wuxuu yidhi runtaan idiin sheegaya mudada afarta sano ahayd dakhliga wadanka aniga gacanta
ku hayey,awoodayda uun ayuu ku bixi jiray sabtoo ahayd cid aan wax ku aamino ayaan waayey isagoo
hadalka sii wada wuxuu yidhi wasiiradayda qaar ayaa hal mashruuc laba ama sadax jeer kharash igaga
qaaday iyagoo umalaynaya inaanan ogayn, Sidaa awgeed waxaan door biday waxa yar ee la soo urursho
inaan anigu maamulo oo aanan cidna u dhiibin hada se dawlada cusub markaan dhiso waan iska
wareejinayaa ,
Cigaal wuxu dhisay dawladii ugu aqoonta badnayd ee soomarta Somaliland ama Somaaliya ba hadii la
eego waxay ka koobnayd rag ugu yaraan sita shahaadada darajada labaad ee Jamacada (Master) haddii
aan ragas wax ka magacaabo
1. Axmed maxamuud Maxamed (siilaanyo) wasiirka maaliyadda
2. Maxamuud Saalax Nuur (Fagadhe) wasiirka A/dibada
3. Dr. Maxamed Cabdi Gaboose wasiirka A/gudaha
4. Eng. Yusuf Caynab Muuse wasiirka Gaashaandhiga
5. Eng. Axmed Maxamed Biixi wasiirka Macdanta &biyaha
6. Maxamed Axmed Xaashi (farxaan) wasiirka xanaanada xoolaha
7. Maxamed Saciid Maxamed (gees) wasiirka Qorshaynta
8. Daahir X. Maxamed Yusuf wasiirka Waxbarashada
9. Dr. Cabdi Aw Daahir wasiirka Caafimaadka
10. Rashiid X. Cabdilaahi wasiirka Boosaha &Isgaarsiinta
11. Maxamed Muuse Cawaale wasiirka Deeganka & H/reer Miyiga
12. Axmed Xuseen Oomane wasiirka Kaluumaysiga
13. Jaamac Saalax Maxamed wasiirka Madaxtooyadda
Intaas aan soo magacaabay dhamaantood waa Master degree ama PHD inta kalena waxay ahaayeen
kuwo aan ka yaraysan xaga aqoonta iyo waayo aragnimada oo intooda badani sitaan shahaadooyin
jamacadeed oo kuwaas la mid ah iyadoo lagu dadaalay in nin walba meeshi uu ku haboona ama
takhakhuskiisu ahaa lagu magacaabay.
Waxaa Maaliyadda loo dhiibay Axmed Siilaanyo oo lagu aaminay, isagaa dejiyey maamulka maaliyadda
ee maanta jira, isaga ka hor ma jirin wax dakhli ah oo dawladu leedahay oo la garanayey mana jirin wax
miisaaniyad ah oo lagu tala geli jiray, dad tijaar ah ayaa badanaa laga sii amaahan jiray raashinka
ciidanka, shidaalka, qalabka xafiisyada iyo wixii loo baahdo taas oo aad u fara badnayd dabadeedna
waxaa la siin jiray waraaqo cashuur dhaaf ah oo ay badeecadaha iyo xoolaha kaga dhoofsadaan kalana
soo degaan dekeda Berbera, sidaas awgeed dakhli micno leh uma soo xeroon jirin dawlada. Waxaa lay
sheegay inkastoo aanan anigu arag in ay dhici jirtay in waraaqahaa alaab lagula soo baxo in ka badan hal
mar mararka qaarkood. Wasiirka cusubi Siilaanyo waxaa uu qaaday laba talaabo oo dhaxalgal noqday oo
run ahaan aad muhiin u ahaa marka hore waxa uu la xisaabtamay tijaartii isaga iyo wasaradiisi, nin walba
waxaa loo furay fayl lagu cadeeyey deynta uu ku leeyahay dawlada waxaana loo balan qaaday in la
siinayo deyntiisa oo aanay cashuur u qaadanayn, taas oo markaas keentay in la ogaado dakhliga soo
galaya dawlada. Talaabada labaad waxa uu sameeyey raashin iyo mushahaar la siiyo Ciidamada oo
qorshaysan. Halkaas waxaa dhab u hirgalay maamul xisaabeedkii maaliyadda wuxuuna ku guulaystay
inuu 6 bilood ee sanadka ka hadhsanayd inuu u sameeyo miisaaniyad wadanka lagu maamulo.
Markii hawshii gudigii la talinayey madaxweynaha ay dhamaatay oo aan horena uga soo qayb galay
gudigii dastoorka oo isna dhameeyey hawshiisi waxaan u diyaar garoobay in aan ku noqdo Yaman oo aan
deganaa taas oo caado ii ahayd 5 sanadood ee u danbeeyey inaan sanadkii badh joogo Soomaaliland
Badhna Yaman waxaa tigidhkii Jabuuti iigu deeqay saxiib qaaali ah oo aan la ilaawi Karin Marxuun
Maxamed Cabdi Dhinbiil (Galbeedi) oo wakhtigaas ahaa wasiirka Arimaha Dibada& Qorshaynta.
Wakhtigaas waxaan deganaa hotel Maaweel anigoo sidaa aan soo sheegay diyaar u ahaa in aan dhoofo
ayaa aroor waxaa qolkii hutelka ee aan deganaa waxaa igu soo garaacay wiil dhalinyaro ah oo aanan
garanayn waxaa uu ii dhiibay warqad ah balan madaxtooyadda ah oo 9;00 subaxnimo ah ninkaas oo aan
markii danbe wax badan wada shaqaynay oo ka mid ahaa Xoghaytii Cigaal oo la yiraahdo Naasir,
warqadaas uu ii dhiibay ku cadayn waxa laygu yeedhayo laakiin waxay ahayd balan kulan sidaas ayaan
ugu tegay Madaxweyne Cigaal oo I sugayey waxaanu igu qaabilay xafiiskiisi waxayna ahayd maalintii ugu
horaysay ee aanu labadayadda oo keliyi kulanay, markii aan isa salaanay oo aan fadhiistay ayuu igu yidhi
waxaan go’aansaday in aan kugu magacaabo xil ah wasiirka wasaarada qorshaynta ee maxaad ka qabtaa
waxaan ugu jawaabay waqtigii hantiwadaagu waa kii dhamaaday ee maxaynu qorshaynaynaa waxa uu
iigu jawaabay adeer hawlo badan ayaa jira oo aan qoraal kuugu soo gudbin doonotaas oo aan u rabo in
wasaaradani qabato, hadalkii ayaan ku celiyey oo idhi anigu aqoon macalinimo ayaan leeyahay ee maad
ii dhiibtid waxbarashada hadiim aad xil ii dhiibaysid waxaa iigu jawaabay waa runtaa ee Daahir maxamed
Yuusuf ayaan hortaa ku magacaabay waxaan idhi waa u qalmaa oo isku macalimiin ayaan ahayn oo waa
nin ka soo baxaya aniguna waan kaa aqbalay xilkaas sidaas ayaan ku noqday wasiirka wasarada
Qorshaynta 20 mey 1997 xilkaas oo aan hayey ilaa mey 1999. markiiaan ka soo baxay kulankuu Cigaal
waxaa ii yimi niman Siyaasiyiin ah oo ka tirsan beesha Warsangeli oo ku sugnaa Hargeysa waxay
qaarkood iigu badheedheen in aan iska casilo xilka lay magacaabay oo aan diido iyagoo ku sababaynaya
in meel lagaga dhacay beesha Warsangeli oo hore u hayn jirtay wasaarado waaweyn sida Caafimaadka &
Gadiidka cir iyo dhulka arrintoodi waan ka diiday nimankaas siyaasiyiinta isku sheegayey waxaan ku idhi
waryaadhaheen meesha wax lagu qaybsanayaa ma yaalaan ee hawl ayaa taala iyo wax la abuurayo
Aniguna meeshaan cidlada ah ayaan qabanayaa oo isku tijaabinaya waxan ka qaban karo. Markii aan
tegay wasaaradii waxay noqotay siday sheegayeen meel aan wax oolin oo miisaniyadeedu waxay ahayd
30,000,000(soddon milyan oo shilin S.L) , shaqaalaheedu 30 qof, xafiiyadeedu waxay ahaayeen 4 qol ,
wax gaadiid ah ma lahayn , tell ma lahayn , biyo ma lahayn iyo musqulo toona waxaa laga soo jaray
Arimaha Dibada oo shaqaalihii intoodi badnayd waxay ku hadheen Arimaha Dibada hase yeeshe waan u
badheedhay arrintaasna waxa iiga muuqday mida Soomaali meelkasta oo ay joogtoba ka haysato fikirka
xilka dawladnimo taas oo ay ugu dhismi wayday dawlad hagaagsani kuwii horena uga burbureen oo ah in
xilka umaddu intaan la gelin loo haysto meel wax lagu xado oo ninka iyo beeshiisu ku cad goostaan sidaa
ayuu maamul dawladeed oo dhexe aanu ku dhismi Karin inta fikirkaasi jiro. Labo sano ka dib waxay
noqotay wasaarad dhismaheedi labanlaabmay, Gaadiid leh, tell leh,qalabkii xafiisyadu u dhan yihiin
qoraaladda Soomaaliland ka hadlayana laga soo saaro, shuruucdii lagu dhaqayey hay’adaha gudaha iyo
kuwa caalamiga ahna la sameeyey markaas ayaa layga wereejiyey iyadoo ka mid noqotay wasaaradaha
ugu muhiinsan dalka.
Gushaas waxaa lagu gaadhay iyadoo aanaan wax miisaaniyad kordhin ah waydiisan dawlada, anigoo aan
tegin xafiisyada wasiirka maaliyadda iyo xisaabiyaha guud oo kharash ka dalban
Waxaa si lama filaan ah xafiiska u soo booqday Maxamed Xawaadle Madar oo aniga iyo agaasimaha guud
ee wasaaradda Cawil si fiican u yaqaanay oo aanu xamar wada shaqayn jirnay waqtigaasna waxa uu
madax ka ahaa Shirkadda isgaarsiinta SOLTELCO waxa uu nagu yidhi maxaad tell xafiisyada u soo gashan
weydeen xafiisyada dawlada intooda kale way leeyihiine waxaan ugu jawaabnay anagu lacag ma haysano
aan ku soo gashano waxa uu noo balan qaaday inuu bilaash noogu soo geliyo, isla maalintii ku xigtay
waxa uu soo diray shaqaalihiisi oo noo geliyey 2 tell xafiiskaygii iyo kii agaasimaha guud,
Waxaa wasaaradda la jaar ah wasaarada dib-udejinta oo kharash faro badani kaga socday xaga hay’ada
UNHCR waxaa wasiir ka ahaa C/laahi dereewal oo aan saaxiib ahayn waxaana agaasime guud ka ahaa
Maxamed cumar cartan oo aanu aqoon weyn isu lahayn taas oo ahayd xidhiidh dheer oo ka dhexeeyey
labadayada qoys iyadooy labadayada aabe saxiib ahaayeen ayna ka soo wada qayb galeen halgankii
gobanimo doonka , maalin maalmaha ka mid ah ayaan Maxamed Cumar kula kaftamay (xabaalahaba
xabaasha u dhaw waa la rusheeyaa) ee maad wax ku soo tuurtaan wasaaradan fara madhan ee jaarka
idinla ah, arrintii wuu garawsaday oo wuxuu nagu caawiyey isla markiiba hal Kanbuuyitar iyo Printankiisi
iyo hal Photocopy, wasaaradiina wuxuu noogu sameeyey dayactir gudaha ah isagoo u soo diray shaqaale
ranjiya oo sameeya wixii dayactir u baahnaa .
Anigana waxa uu iigu deeqay inuu gaadhigiisa gelinka danbe igu rawixiyo aroortiina aan iska soo lugeeyo.
Markii uu xaalku halkaa marayey nasiib wanaag waxaan is baranay madaxii hay’ada UNHCR ee waqtigaas
oo la oran jiray Antony Verwi oo u dhashay Holland ninkaas oo aad wax uga qabtay dib u dhiski
Soomaaliland wax badana u qabtay waxaan ka codsaday in uu dhismaha wasaaradda noo balaadhiyo oo
ay hay’adu qandaraas ku bixiso dhismahaq oo marka la dhameeyo muftaaxa nagu soo wareejiso, waa iga
aqbalay codsigaas oo dhisme le’ag inti hore wasaarada ayuu noogu daray.
Waxaanu dhexgalnay hawl maalmeed kii wasaarada waxaan bilaabay in la soo saaro buugii u horeeyey
oo loo magac bixiyey SOMALILAND IN FIGURES waxaan wasaarad ka tegay (layga bedelay) iyadoo uu soo
baxay laba koobi kii sadexaadna madbacada ku maqan yahay buugaas ilaa maanta nuqul danbe lama soo
saarin oo iga danbeeyey intii wasiir xilka wasaarada iiga danbeeyey kumay guulaysan arrintaas iyada oo
ay joogaan wasaarada shaqaalihii aqoonta u lahaa,
Waxaa kale oo aanu xidhiidh la yeelanay hay’ad kale oo ah UN oo la oran jiray UNDOS oo tiro koob iyo
cilmi baadhis ka samaynaysay dhulweynihii laysku oran jiray Soomaaliya, hay’adaas wuxuu Agaasi guud
Cawil kula heshiiyey in hawlaheeda dhinaca Soomaaliland ay wasaarada qorshayntu kala shaqayso
iyaduna naga caawiso sidii aanu u soo saari lahayn qorshaha horumarineede ee 3 sqanadood (three year
planning) sidaas ayaanu ku bilawnay wada shaqaynti iyaguna waxay naga bixiyeen kharashkii tafatiraha
buuga oo ahaa Mr Jonh Darrysell iyo qayb daabacaadi buuga ka mid ah, buugaas oo ahaa laba nuqul.
Markii wasaaradii soo saartay labadaas buuug waxay gilgileen hay’adihii deeqda bixin jiray oo ay ku
noqotay waxaanay ka filayn Soomaaliland inay soo saari karto, waxaa xusid mudan Safiirkii waqtigaas
waddanka Maraykanka u fadhiday dalka Jabuuti oo ahayd gabadh la oran jiray Mrs. Sherm Honk markii
ay heshay nuqul ka mid ah buugaagtaas way noogu soo hanbalyeysey o tidhi Jabuuti oo ah dawlad jirta
ayaan weli lahayn qorshe sanadeed qoran, inkastoo mashaariicdii la qorsheeyey inay wasaaraduhu
fuliyaan aanay wada hirgelin duruufo jiray awgeed oo dhaqaale xume ahaa hadana waxaa is dadban u
fuliyey hay’ada mashaariicdii aanu mudnanta siinay . waxay noqdeen nuquladii shay wafti kasta oo dalka
yimaada lagala hor tago oo la weydiiyo waxay ka qaban karaan sidaasayna xujo ugu noqodeen waxaanu
iyadana hawlo ka qabanay anagoo kaashanayna hay’ada UNDP ee fadhida Itbiya iyo dawlada Itoobiya iyo
Khuburo reer Soomaaliland ah waxaanu wada jir u soo saarnay qorshe horumarineed loogu magic daray
(cross border projects) oo kililka shanaad ee is maamulka Soomaalida Itoobiya iyo Soomaaliland isku
xidhaysay, hawshaas waxaa lagu qabtay wasaarada qorshaynta dhexdeeda anagoo Xafiis ka siinay
mashruucaas wasaarada oo hawshooda ku qabsan jireen , markuu dhamaaday mashruuci oo qoraalkii
soo baxay waxaa qalabkii lagu shaqaynayey lagu wareejiyey wasaarada oo ka koobnaa miisas, kuraas,
kanbuyuutar iyo qalabki xafiiska mashaariicdaa waxaa ku hinaasay UNDP Nayroobi oo Soomaalida
qaabilsan sidaas ayey u hirgeli waayeen laakiin qoraalkii wuu soo baxay oo meelkasta waa la gaarsiiyey.
Waxaan kale oo ku guulaysanay xidhiidh wanaagsan oo aan la yeelanay UNDP in aan ka helno khabiir
nagala shaqeeya wasaaradda oo noqotay gabadh Maraykan ah oo la yiraahdo Laurra Hammud oo hada
Prof: ka ah waxna ka dhigta jaamacda (Clark Universatiy) oo ku taal Boston wadanka Maraykanka ka
dibna waxaa gabadhaas bedelay nin la yiraahdo Nick Hilter oo isna u dhashay wadanka Ingiriiska o hada
ka shaqeeya UNDP wadanka Asbijaan ee ka tirsan Aasiyadda dhexe labadaaas khabiir wasaarad awax
badal ayey u qabteen iyagoo nagala talin jiray dhinacyada Qoraaladda iyo xidhiidhka hay’adaha
caalamiga ah .
Waxaa iyana xusud mudan in had iyo goor oo ka dhex taagnaan jiray hay’adaha caalamig aiyo
xukuumada Soomaaliland Xidhiiidhka ka dhexeeya sababtuna ahayd iyadoo aanu jirin sharci wada
shaqayntooda qeexaya, oo cabsho ka iman jiray xagga bulshada, and xukuumadda iyo hay’adaha
laftooda. Anagooo maalin maalmaha ka mid ah ku jirna shirkii golaha wasiiradda ayaa Madaxweyne
Marxuun Cigaal iigu dhex dhiibay golahii buug laga soo saaray jaamacadda la yiraahdo (London School of
Economics) oo ka hadlaya sharciyadda ayu leeyihiin dawlado badan oo Arikaan ahi hay’adaha NGO yadda
la yiraahdo Local ama International waxaannu I faray in aan soo sameeyo sharci heshiis oo dhex maraya
Xukumadda Soomaaliland iyo hay’adahaas. Waxaa iyana xusayaa in mar aan booqasho ku tegay 1997
wadanka Ingiriiska magaaladd aLondon aan la kulmay ninka madaxda ka ah hay’ada PEHNA oo
dhalashadiisu tahay Ereteriyaan Dr. Saria wada ahdalkayagii waxaa ka soo baxay in u isiiyo nuqul ah
sharciga heshiisyada ee dawlada Itoobiya kula dhaqanto hay’adaha ajenibiga ah . waxan guda galnay sidii
aan u samayn lahaa xeerkaa anigoo kaaashanaya Buugi Madaxweynuhu ii dhiibay iyo nuqulkaa Itoobiya
markii aan dhamaynay xeerkii ayaan la xidhiidhnay hay’adahii waxaanna arrintaas gacan weyn ka
geysatay Lorre Hammud oo ku qancisay ninkii u ahaa hay’adahaas xidhiidhiyaha ( focal point) oo madax
ka ahaa hay’ada IRC si uu NGO ugu bandhigo sharcigan oo ay iyaguna cid u soo dirsadaan si ay wasaarada
isula eegaan arrintaasna way aqbaleen oo waxaa shartcigii kja wada shiray wasaarada iyo hay’adaha IRC,
ICD, DRC oo hay’adaha metalayey waxay isku raaceen nuqulkii heshiiska .
Markii aan ku heshiinay ayaan nauqulkii iyo lifaaq aan u raaciyey u geeyey Madaxweryne Cigaal oo caan
ku ahaa hawsha uu danaynayo in uu dhakhso u dhamaystiro waxaa uu isla markii uu gaadhayba u isugu
yeedhay golahii wasiiradda oo uu u qaybiyey nuqulkii waxaanu ku amray in aan waxba laga bedelin ee la
soo akhriyo markii golahii wasiiradu isku raaceen waxaa loo gudbiyey golahii Wakiiladda o markaas uu
Gudoominayey Cabdiqaadir Jirde isaguna arinkaas xil weyn ayuu iska saaray oo wuxuu siiyey mudnaanta
kowaad oo golahii ayuu hordhigay sidaas ayaanna lagu ansixiyey waanna sharciga keliya ee inta aan
xusuusto isagoo ku qoran af Ingiriisi goluhu ansixiyeen. Markii sharcigu soo baxay ayaa aniga wasaaradii
layga bedelay sidii aan ugu tala galnay uma an dhaqan gelin xeerkii wasiiradii wasaaradda iiga danbeeyey.
Waxa kale oo aan ku guulaysanay intii aan wasaarad ajoogay in aan qabano Workshop weyn oo ay wada
qabteen hay’adaha UNHCR, UNDP, Wasaarada dib udejinta iyo Wasaarada qorshaynta oo ku saabsanaa
sida dadka dib loogui soo celinayo dalka loola dhaqmayo iyo mashaariicda loo qabanayo iyo meelaha
lagu soo celinayo sida adeega bulshada wax looga qabanayo markii workshopkaa la qabanayey waxaa
wefti looga yeedhay 6 gobal ee dalka waxaana loo diray gobaladda aqoonyahano ka socda hay’adaha
deeqda bixiya iyo Xukuumada oo warbixino ka soo qoray waxaana lagu qabtay guriga shaqaalaha
waxaana furay madaxweyne Cigaal waxaa nasiib u yeeshay dhamaystirkii shirkaas oo xilkii wasaarada aan
ku wereejiyey Axmed Maxamed Siilaanyo waxaana halkaas ka soo baxay baahiya mashaariicda laga
fulinayo Soomaaliland iyo kharashka ku baxaya. Waxaan wasaarada yalay oo aan ka tegay sadex buug oo
kala ah 3year planning oo lagu naanaysi jiray buuga cad iyo oolaba vulama ah iyo buugaga cagaaran oo
aha cross bonder projects iyo kan buluuga ah oo ahaa Soomaliland in fingures waxayna ahayeen waxa
keliya ee la hordhigo weftiyada dalka yimaada iyo hay’adaha o la yiraahdo maxaad ka qabanaysaan
waqtigaasina waxa u aha mey 1999 waxaa ayaan darro ah ilaa maanta wax buug ah ama qoraalo oo la
ictimaado aanay wasaaradii soo saarin sanadkaan maqlay waxaa la qorayaa 3 year planning waxaa u
dhaxaysa mudo ah 5 sanno wasaaradda qorshaynata qarankuna waa muraayada dalka laga daawado
Waxaa xusid mudan 1998 markii uu Sacuudigu xayiraada saaray xoolahii noola ee lo dhoofin jiray oo
dhaqaalahii dalkana saameyn weyn iyo hoos u dhac ku keenay. Waxaa qoraal soo saaray wasiirka
Maaliyadd Axmed Maxamed Siilaanyo Wasiirkii Arimaha dibada Maxamuud Saalax Nuur Fagadhe iyo
wasiirkii Qorshaynta Maxamed Saciid Gees aanu u dirayno beesha caalamka anagoo ugu baaqaynay si ay
wqx ugala qabtaan Soomaaliland iyo soomaalida kaleba cunaqabatayntaas dhaqaale ee uu Sacuudigu ku
joojiyey xoolahii oo ahaa lafdhabarka dhaqaale ee Somaalida.
Waxaa raacay wefti uu madaxweyne Cigaal hogaaminayey oo booqasho ku tegay wadanka Itoobiya,
waxaa dhacday in aniga Gees iyo Maxamuud Saalax Fagadhe lanoo qaban qaabiyey in safiirkii
Maraykanka ee Adisababa Devid Shiine uu noo balamiyey dawlaha deeqd abixiya safaaradahooga
Adisababa halkaasna aanu ku soo bandhignay qoraalo sheegaya dhibta dhaqaale ee ay kentay
xayiraadaas xooluhu iyo sida uu ahaa qoreshahi horumarineed ee 3 sano aanu ku tala galnay, dadkii
halkaas isugu yimi way aqbaleen dalabkayagii waxaann aka danbeeyey in la bilaabo mashruuci loogu
magic daray HEC oo dawlada Talyaaniga iyo EU ay ugu deeqeen mashaariicay fulinayeen dawladaha
hoose ee magaaloyinka Soomaaliland qiimahooduna ahaa 1.7 milyan US doolar mashaariicdaas oo ay
iska kaashan jireen wasaaradaha Maaliyadda, Arimaha Gudaha, Qorshaynta iyo Ngo dalalka EU. Waxaanu
ku heshiinay in lacagta dolarka lagu shubo Baanka dhaxe ee soomaaliland baankuna bixiyo shilin
Soomaaliland taas oo wax weyn ka tartay qiimo jabkii ku dhici laha ashilinkeena, mashaariicdaasi waxay
u hirgaleen sidi loogu talagalay taas o ku riday deeq bixiyayaashii kalsooni fiican oo ay ka heleen
xukuumada Soomaaliland iyo in xidhiidhkii xukuumada iyo hay’adahu sii xoogaysto. Waxaa dhacday
sanadkii 1999 intaanan ka wareegin wasaarada in aan ka qayb galnay shir qarsoodi aha oo uu
madaxweyne Cigaal noo xil saaray sadex wasiir oo kala ahaa Siilaanyo, Fagadhe iyo aniga Gees in aan
kulan la yeelano madaxii EU u qaabilsana soomaalida ee waqtigaas iyo wefti la socday ninkaas oo u
dhashay wadanka Boortaqiiska lan oran jiray Mr. Duwarti ka dib markii ay is arkeen madaxweynaha
shirkaa soo aanu isla qaadanay ayna naga ogolaadeen in Eu komishankeedu u heshiisyo toos ah la galaan
xukuumadda Soomaaliland uuna bixiyo mashaariic lagu horomarinayo Soomaaliland qaybaheeda kal
duwan ee adeega bulshada, waxayna noo sheegeen inay arrinkaas ka soo dhaadhiciyeen dalalka xubnaha
ka ah EU oo ay aqbaleen dhamaantood waxayna ku nuuxnuuxsadeen in marka u heshiiskaasi hirgalo ay
albaabada u furayso inay heshiisyo toos ahi dhexmari doonaan dalalka xubnaha ka ah EU iyo
Soomaaliland iyagoo goonigooni dal walba ugu iman doono, waxayna ku faaneen inay iyagu ahayeen EU
komishanku qoladii u horeysay ee Maamulka Falastiiniyiinta la gala heshiis ka dibna ay dalalkii xubnaha
ka ahaa ay midmid ula galeen dhamaantood. Arrinkaasi haddii uu hirgalo waxay noqon lahayd guul weyn
oo u soo xeroon lahayd Soomaaliland.
Waxaa dhacday in markii arrinkaas laga war helay iyo kuwa kaloo la mid ah ay is gaashaan buuraysteen
qolyahii ka soo horjeeday ictiraafka Soomaliland markaa soo lagu dhaqaaqay in la abaabulo shirkii Carta
halkaa soo lagu sameeyey dawlad ku sheegtii soomaaliyeed iyadoo ujeedada u weyni ahayd ha la joojiyo
Soomaaliland . sidaas darteed ayey ku waxay komishankii EU awoodi waayeen inay heshiiskaas fuliyaan
mar hadi lagu dhawaaqay dawlad soomaaliyeed .
Waxaan ka cudur daaranaya anigoo qoraalkii halkaas ku hakinay sababtoo ah anigoo safar ugu baxayo
dalka dibadisa dalalka USA& UK sidaas dartii waxaa balan qaadayaa in aan akhristayaasha Jamhuuriya
ugu dhamaystiri doono joornaalka isagoo buug ah oo faahfaahsana aan soo saari doobo
AALLAA MAHAD LEH
Waxaan mudo dheer joogay Wasaarada Qoeshaynta sidii aan hore u soo sheegay taas oo aan xilkeeda
qabtay laba goor markii hore waxaa uu ahaa May 1997-may 1999 markii danbana waxaan ku soo laabtay
16 December2001- May 2002 .
Mudadaas aan joogay wasaaradaas waxaan xidhiidh fiican oo wada shaqayn ah la yeeshay hay’adaha
caalamiga ah ee joogay hargaysa iyo shaqaalaha ka hawl gala kuwa Unta iyo NGO sidii aan horeba u soo
sheegay.
Waxaan iloobayn kaalintay ka qayb qaateen xubnaha ay ka mid ahaayeen Laura Hammond, Matt Bryden,
Emanual (laangadhe) sidii qamadigii mucaawinada ee loo waday dalka Itoobiya sidii loo soo marin laha
dekada Berbera, arrinkaas oo markay hirgashay dhaqaalaha dekada iyo dalkaba sare u qaaday, furtayna
kana qayb qaadatay dhismaha magaalada caan ka ah ee Wajaale. Emanual (laangadhe) waxay saaxiib
ahaayeen kooxdaas aanu isku xidhnayn waxaanu u dhashay dalka Belgium waqtigaana waxaa uu la taliye
ugu shaqayn jiray hay’ada DANIDA ee laga leeyahay dalka Denmark, waxaanu sahamin ku sameeyey
miinada iyo gantaalihii ciidankii dawladii soomaaliyeed ee duugoobay oo khatar ku hayey dadka iyo
noolaha kaleba kuwaas oo ahaa sancadii Ruushka, si arrintaa wax looga qabto waxaa uu farsamadooda
iyo habka samayskooda ka soo helay hay’adihii Maraykanka e la socday sida loo sameeyo hubka
Ruushka,, gantaalaha oo hargaysa iyo Berberaba ku wareegsana. Waxaa ninkii Emaul ii sheegay in ninka
Euda u qaabilsan dhinaca Logistics e jooga Adisababa uu yahay nin Belgium u dhashay ayna isku magaalo
ka yimaadeen aqoon weyna ay isu leeyihiin ninkaas oo la yiraahdo Pascal Johnson oo ay wada yaqaaneen
kooxdani (Matt, Laura & Emanual) kaas oo ay ka dhaadhiciyeen in Berbera iyo Soomaliland tahay meel
nabad ah oo macaawinadda raashinka Itoobiya loo soo marin karo, Pascalna arrintaa waa ku dhiiraday
madaxdiisina wuu ku khasbay oo sidaas ayaa markabkii u horeeyey ee raashinka u siday Itoobiya ku soo
xidhay dekada Berbera horantii sanadkii 1999. Arrintaasi si sakhsi ah ayey ku bilaabantay oo aanay dadka
intiisa badani aanay ka war hayn. Mudadaas aan joogay wasarada Qorshaynta waxaa ii suurta gashay in
aan ka mid noqdo dhawr wefti oo uu Madaxweyne Cigaal hogaaminayey oo dalka dibada uga safray. Kii u
horeeyey waxa uu aha 1998 oo ahaa shirka Madaxweynayaasha dalalka IGAD oo lagu qabanayey
magaalda Jabuuti, shirkaasi waxa uu lahaa sheeko gaar ah waxaanu ka mid ahaa waxyaalihii kala
fogeeyey xukumadaha Soomaaliland iyo Jabuuti ee waqtigii Madaxwyne Cigaal.
Mudane Maxmuud Saalax Nuur (Fagadhe) oo ahaa wasiirka arimaha dibada markaas ayaa socdaal uu ku
tagay Jabuuti ka soo noqday waqtigaas oo uu xafiis ka soo furay magaalada Jabuuti loona magaabay
Cumar dheere weliba xafiiska laga siiyey guryo ay dawladii hore ee Soomaaliya ku lahayd magaalada
Jabuuti mid ka mid ah, waxaa uu Mudane Fagadhe ka sheegay shirkii golaha wasiiradda in Madaxweyne
Cigaal lagu marti qaaday inuu khudbad war bixin ah oo ku saabsan arrimaqha wadankii laysku oran jiray
Soomaaliya ka soo jeediyo shirka Madaxweynayaasha dalalka IGAD, arrintaas oo ay waqtigaas ka
hadlayeen madaxweynayaasha halkaas isugu imanyey. Madaxweynuhu arrinkaas aad ayuu ugu diyaar
garoobay, markii ay soo dhawaatay mudadii shirka waxaa hore loo sii diray labada wasiir ee Arimaha
dibada iyo Maaliyadda oo kal ahaa Maxamuud Saalax Nuur (Fagadhe) iyo Axmed Maxamuud (Siilaanyo)
si ay weftiga madaxweynaha googol xaad ugu sii sameeyaan. Waxaan ka mid noqday weftigii
madaxweynaha oo ahayd markii iigu horeysay oo aan Safar dibada ah u raaco waxaa kale oo waftigaa ka
mid aha Yusuf Caynab Muuse oo ahaa wasiirka gaashandhiga, Cali Sh. Ibraahim Aareeye oo ahaa wasiirka
Dalxiiska iyo dhaqanka, Ismaaciil Shaqale oo ahaa taliya ciidanka qaranka iyo xubno ka tirsan xoghaynta
iyo ilaalada madaxtooyadda. Waxaannu hargaysa ka duulnay 14 march 1998 diyaaradda aanu raacnay
waxa lahaa shirkadda diyaaradaha e Airjabuuti, diyaaradaas oo aad si fiican loo soo agaasimay hoosteeda
iyadoo lagu maamusayo madaxweynaha, waxaa kaloo maalintaas lagu soo daray diyaaradda laba
gabdhood oo ah (air hostess) oo hablo quruxbadan ahaa dirayskii diyaaradahana sitay. Kursi ku dhaw
madaxweynaha ayaannu fadhiisanay aniga iyo Cali aareeye, cali waxa uu ahaa ardaygaygii kuliyaddi
waxbarasha ee Lafoole wuxuuna aha anin bulshaawi ah oo kaftan badan oo ku hadla af soomaliga sooca
gaar ahaan luqada Ciisaha oo madaxweyne Cigaal iyo golaha wasiiraduba aad u jeclaayeen kaftankiisa.
Hablahii ayaa noo keenay sharaab Cali ayaa intuu xagii madaxweynaha u jeestay ayuu ku yidhi
“madaxweyne hablahani waa Ciise” isagoo quruxda hablaha tilmaamaya, madaxweynihii intuu fahmay
hadalkii cali ee tilmaamayey quruxda hablaha ayuu ku jawaabay “Caliyow waa dawladnimada oo uu ku sii
daray waqti dhawayd oo aan tegay Nayroobi waxaan la yaabay hablihi Kenyaatiga ahaa quruxdoodi
kuwaas oo Lixdameeyadii aan cidina eegi kari jirin foolxumadooda waxaa isbedelkaa u keenay
dawladnimada”. Anagoo weli diyaaradii ku dhex jirna ayuu Cigaal soo hibtay arrin maalmahaas dhacday
oo ahayd wasiirkii beeraha ee waqtigaa Marxuun Yaxye X. Ibraahim oo uu xilkii ka qaaday waxa uu yidhi
war ninkii Yaxye ee aanu u dirnay dalka Sacuudiga si uu inooga qaado xayiraadi xoolaha ee uu inagu soo
rogay ayaa intuu Ismaciil Buubaa guri la galay u markhaati furay dhinaca Sacuudiga war ilayn kan oo kale
maynu arag.
Nin naga mid ahaa ayaa cigaal xusuusiyey oo yidhi waa kii golaha ka yidhi ayaamihii aad na magacawday
“ madaxweyne ma teenan yar ayeynu iska aaminaa mise Soomaali ka weyn ayeynu raadsanaa” cigaal
intuu soo booday ayuu yidhi war anigu arrinkaa ma maqlayn ilayn waxbaan ka oran lahaye,ninkale oo
naga mid aha ayaa yidhi madaxweyne markii aanu joognay jabhadii SNM waxa uu aha nin aan la afgaran.
Cigaal ayaa ninki ugu jawaabay bal u kaadi waa waxaan idinku nacaye marka ninka xilka laga qaado ayaad
tiraahdaan waxaa ayuu ahaa oo aad wax ka sheegtaane markaan magacaabayo cidna wax kam asheegto.
Waxaan ka degnay garoonka diyaaradaha ee Jabuuti cabaar ayaan diyaaradii ku dhex jirnay oo aan ciddi
noo iman iyadoon cidina garoonka aanay nagu sugayn, nasiib wanaag waxay ahayd bilaha hawada
Jabuuti qabowdahay haddi ay kul ahaan lahayd shuf baanu noqon lahayn .anagoo diyaaraddii dhex
fadhina oo is eeg eegayna oo markaas sidii lagu yaqanay Cigaal markuu wax saluugo gacanta timaha dhex
gelinaya oo fekeraya auaa waxaa noo yimi raxan baabuur ah oo diyaaradii soo hoos joogsaday waxaana
ka soo degay Mudane Fagadhe iyo Mudane Siilanyo oo uu la socdo wasiirka Arimaha dibada Jabuuti
Mudane Cali Cabdi sidaas ayaanu baabuurti ku raacnay oo aanu tagnay Hutel Shariton o ku yaal xeebta
Jabuutioo lagu qabanayey shirka IGAD laguna dejiyey Madaxweynayaashi iyo waftigii shirkaa ka qayb
galayey. Wax qolal ah oo loogu talagalay weftigayagu ma jirin, waxaanu ogaanay in Fagdhe iyo Siilaanyo
aanay deganayn Shiriton ee ay degan yihiin hotelka mulac. Cigaal iyo weftigi la socday waxaan
fadhiisanayn kuraasta taalay soo dhawaynta Hutalka, mar danbe ayaa waxaa noo yimi nin carab u eg oo
sita macawisaha ay ku caan yihiin Yamaniintu markaasu salaamay Cigaal kana cudurdaartay in aan waxba
loo sheegin, ninkaa anigu ma garanayn laakin waxa lay sheegay inuu yahay Cabdiraxmaan Boorre oo
markaa hutal Shariton wax kulehaa ama lahaaninkaas oo sheeko danbe dhexmari doonto isaga iyo cigaal.
Laba qol oo aan fiicnayn ayaa dadkii ku jiray laga saaray oo qol la dejiyey Madaxweynihii kii kalena la
wada dejiyey Xoghayntii madaxweynaha oo ahaa C/raxmaan Dalmar, ilaaladii oo ahaa Marxuun Cismaan
Dhalac iyo afhayeenkii Cabdi Idiris weftiga intii kalena meel looma helin oo magaalda ayaam meel aan
degno ka doonanay, galabtii ayaanu ku soo noqonay Shariton halkaas oonu ku qabsanay shirkooban oo
Cigaal noo gudoominayey waxaannu ogaanay in sidii aannu ku soo talagalnay ama wax lanoogu sheegay
aanay arrinku ahayn ee isbedel jiro. Madxweyne cigaal waxaa uu gaadhay go’aan ah in Mudane Caynab
iyo Mudane Ismaciil Shaqale beri aroor ay gaadhi raacan oo tagan Lowyacaddo dhinaca Soomaaliland
halkaas oo ay ku sugayeen baabuurtoodi, aniga iyo Cali aareeyena aan beri ka soo wardoono
Madaxweynaha, subaxdii ayey labadii mudane sidaas ku anbabaxeen dhinacii Soomaaliland, waxa xusid
mudan in wasiirka gaashandhiga iyo taliya ciidanku u socdeen inay la galaan heshiis iskaashi xagga
nabdgelyadda ah wasiirka gaashandhiga Jabuuti iyo Taliyaha ciidanka, waxaa jirtay waqtigaas ka hor inay
dagaalo ka dhici jireen xadka u dhaxeeya labada dal haseyeeshe markii shirkaasi soo dhawaaday in
xiisadii siyaasadeed degtay oo labada dal isu soo dhawaadeen, waxaa jirtay in markaa koox mucaarad ah
oo hubaysan oo Ciise ah kuna kacsan dawladda Jabuuti inay deganaayeen dhinaca xadka Soomaaliland
oo ay dagaalo ku qaadi jireen Jabuuti iyadoo cidamada Jabuutina ay xadka ka so gudbi jireen iyagoo
raadsanay kooxdaas . Markii shirka loo diyaar garoobayey ay dawlada Soomaaliland koxdaas kal dirtay oo
qaar la xidhxidhay qaarna lagu amray inay ka guuraan xadka soomaaliland, maalmihii la kala diray
kooxdaa ayaa waxa la soo xidhiidhay Cigaal niman madax u aha akooxdaa oo ku yidhi “war anagaa idiin
dhaana qoladaa aad nooga hiilnaysane na daaya” sida waxa ku tiraabay madaxweyne cigaal markuu
arkay sida loola dhaqmay weftigiisa. Aroortii xigtay ayaannu shir ku qabsanay qolkii madaxweynaha
waxxannu is waydiinay waxa arrinti aanu ku soo talagalnay bedelay iyo sida ay wax u dhaceen iyo
sidiiaanu yeeli lahayn , labadii wasiir ee naga soo horeeyey waxay isku dayeen inay noo sharxaan sida ay
balantii ku burtay waxayna noo sheegen in uu casumaadda madaxweyne Cigaal ay u fidisay Jabuuti uu
joojiyey Madaxweyne Xasan Guuleed Abtidoon hawsha hore ee casumaadana uu lahaa mud Ismaciil
Cumar Geelle oo markaa aan ahayn madaxweyne laakin nabadgelyadda dalka gacanta ku hayey sidaas
ayey sheegeen inay arrintu u socon wayday, taasi wayna qancin wayday markii hadalkii Aniga igu soo
wareegay ayan idhi arrinka meesha ka dhacay waxa masuul ka ah labadii wasiir ee inaga soo horeeyey
sababtoo ah markay arkeen in balankii wax ka soo noqday oo is bedel yimi waxay ahayd inay la soo
xidhiidhaan Madaxweynah oo jooga Hargaysa intaanu weftigu soo anbabixin, arrintaas oo lagag
badbaadi laha ceebta iyo weji gabaxa ka dhacay meesha, taas oo sabab u noqotay xidhiidhkii xumaaday
ee labada xakuumadood. Hadalkaygaas may jeclaysan saaxiibaday, waxaanse mar dance maqlay in
madaxweyne Cigaal oo aananu aqoon badan isu lahayn waqtigaas uu aad ugu bogay hadalkayga cad,
xogtaa waxa mardanbe i siiyey Jaamac Saalax Maxamed oo waqtigaa ahaa wasiirka madaxtooyadda oo
aannu mudo badan isnaqaanay ilaa waqtigii caruurnimadda, waxaa uu igu yidhi isagoo ila kaftamaya
Geesow awadaa ayaa Cigaal igu siiyey lacag dhan 2000$(laba kun oo doolar) markii aan waydiiyey
sababtana waxa uu igu yidhi waqti aad ku maqnayd Egland oo aad ku raagtay mudo 4 bilood ah ayaa
Cigaal oo doonaya inuu xilka kaa qaado u soo galay subax, isagoo ogaa inaynu aqoon isu leenahay ayuu
igu yidhi ninkii saaxiibka Gees waa goostay oo xilkii ayaan ka wareejinayaa. Markaas ayaan ku idhi aniguu
ila soo hadlay oo waa soo socdaa waanna kii fasaxa ina soo waydiistay oo aynu siinay waxaanna kula
taliyey cid kuu dhaanta heli maysid ee hayso., sidaasna wuu iga aqbalay, hadda markaad ka soo
noqoteen socdaalkii Jabuuti ayuu iigu mahad naqay taladaydii oo igu yidhi”marbaan nin wayn iga tegi
lahaa” sidaas ayu lacagtana abaal gud iigu siiyey.
Dhawr maalmood o danbe ayaan sii joognay Jabuuti markii shirkii IGAD dhamaaday iyadoo ay Cigaal u
suura gashay inuu gooni gooni ula kulmo qaar ka mid ah Madaxweynayaashi shirka ka soo qatbgalay,
markii weftigii shirka ka qayb galayey ay dhoofeen ayaannu u soo wada guurnay Hutelki Shariton.
Waxaa madaxweyne Cigaal tell u soo diray madaxweyne Xasan Guuleed si ay u dhacdayba Cigaal
telifoonki ayuu qaban waayey, markaas ayuu Xasan u maleeyey in weftigii Cigaal dhoofeen oo hutelka ka
baxeen, waxa uu si deg deg ah u soo diray koox wasiiradiisa ka mid ah oo ku yidhi gaadha intaanay
dhoofin oo iigu keena madaxtooyadda, sidaas ayaa anagoo joogna hutelkii lanoogu yimi oo lanagu
geeyey Qasriga madaxtooyadda Jabuuti halkaas ayaannu kula kulanay Mudane Xasan Guuleed anagoo
dhan, markii soo dhawayntii iyo salantii dhamatay ayaannu waxaannu u banaynay si ay labada
madaxweyne gooni ugu sheekaystaan, waxaa lanna fadhiisiyey qolkale oo ka tirsan qasriga
madaxtooyadda halkaas oo aannu ku sugaynay intay wada hadlayeen waxaa nala joogay Mudane
Ismaaciil Cumar Geelle oo hadda ah madaxweynaha Jabuuti ninkaas oo waqti hore oo aan joogay Jabuuti
xilka wasiirnimo ka hor aan aad u maqli jiray hadal hayntiisa isagoo ku caan ahaa ururinta dhaqanka
soomaaliyeed, halabuurka, dadka waxka qora dhaqanka iyo suugaanta soomaaliyeed, lana hadalhayn
jiray inuu bedeli doono Xasan Guuleed xilka madaxtinimadda dalka. Markaas oo aragti ahaan iigu
horaysay aad ayaan ugu fiirsaday oo aan isha u geliyey waxaan arkay inuu yahay nin gadahayga ah si
caadi ah u labisan sigoo sitay isku jog safari ah garkana aan aad u xiirin waxaa markiiba ku soo jiidanayey
madaxiisa weyn oo timo weyn lahaa oo aan aad u feedhnayn, indhahiisa waaweyn, nin aad wax u
dhagaysanaya oo feejigan, isku kalsooni weynina kaq muuqato, isagoo nala fadhiya ayaa waxa isasoo
dultaagay nin dhalinyaro ah oo sita suudh iyo tay, Ismaciil inta uu uga kacay kursigiisi ayuu kursi kale soo
qaatay, waxaan la yaabay ninka uu Ismaciil sidaa u ixtiramay ninka u yahay, waxaan ogaaday mardanbe
inuu ka mid aha shaqaalaha madaxtooyadda, waqti danbe oo ay ka soo wareegtay 4 sano ayan la kulmay
mar danbe Ismaciil isagoo ah Madaxweynaha Jabuuti waqtigaas oo gurigiisa nagu marti qaaday qado iyo
barje ayey ii muuqatay fiicnaantiisa iyo caqli badnaantiisa waxa uu ku hadla 7 luqadood oo kala ah
Somali, Carabi, Faransiis, Ingiriisi, Canfar, Amxaari iyo Oramo,. Nin siyaasi ah ayaa waxa uu ku tilmaamay
inuu yahay Madaxweynaha ugu caqliga badan uguna xariifsan madaxda Geeska Afruka.waxaannu dib ugu
soo noqonay magaallada Hargaysa 19 march 1998 anagoo shan maalmood Jabuuti joognay waxaa uu
noo sheegay Cigaal in Xasan Guuleed markii ay wada hadleen uu ka balan qaaday in uu mudo dhaw ku
casumi doono tuuladda u ku raaxaysto ee Carta, ayaan darro dib isumay arag intii u xilka madaxweynaha
si hayey Xasan. Markii weftigu hargaysa ku soo noqday waxa u Cigaal kala hadlay dadweynaha reer
Hargaysa khayriyadda halkas oo ilaa 1958 dadka kal hadli jiray siduu noo sheegay, waxa uu ka hadlay wixii
naga qabsaday Jabuuti iyo shirkii IGAD, waxaa uu ku qaadqaaday oo u ku talax tegay madaxda IGAD
isagoo mid mid u soo qaaday, waxaannu ku dooday inay nimankaas intooda badani yihiin dhalinyaro aan
waxba kal socon arimaha Soomaalida iyaguna aan dhexdooda isku fiicnayn, dadkii arrinkaa wax ka
garanayeyna albabadda laga xidhay khudbad dheer ayuu halka la maray isagoon madaxdii IGAD aan kal
reebin .
Si ay u dhacdayba mudo yar ka dib ayuu Cigaal martiqaad ka helay dawlada Itoobiya mar labaad ayaa
aniguna aan ka mid noqday wefti raacaya Madaxweynaha waxaannu ka dhoofnay Hargaysa 5 may 1998
waxaa weftiga madaxweynah raacay ka koobnayeen aniga Gees oo aha wasiirka Qorshaynta Fagadhe
wasiirka A/dibada iyo Cali Warancadde wasiirka H/guud si wayn aya lanoogu soo dhaweeyey magaaladda
Adisababa waxaana lana dejiyey Hilton Adisababa. Aniga iyo Warancade waxaanu la kulanay wasiirka
ganacsiga Itoobiya oo markaas isku hayey dhawr wasaaradood oo hoos imanayey, waxaa xusid mudan
Anigu waxaan siday qoraal aan ku soo samaynay wasaardii Qorshaynta oo ahayd sii diyaar garow ku
saabsan waxaan ka wada hadli lahayn anaga iyo Itoobiya, barmaamijkaas aan ula tagnay waxaa ka mid
ahaa in dawlada Itoobiya deeq u raadiso dhismaha wadada isku xidha Jigjiga iyo Kalabaydh, in telefoonka
Micro-wave laysku xidho, in diyaarada Itobiya Airline timaado Hargaysa waqtigaa Daallo keliya ayaa isku
xidhi jirtay, in dhinaca Boosaha layska kaashado, iyo in korontada Itoobiya la soo gaarsiyo Soomaaliland
iyo in dekada Berbera isticmaalaan oo wax kala soo degaan, si arrimahaasi u hirgalaan in Baanka Itoobiya
iyo shirkadahooda Caymisku Hargaysa ka furtaan xafiisyo, arrimahaas oo dhan waa laysku raacay
markaas aye bilaaban tay iskaashiga labada dal arrimahaas qaar ayaa hirgalay qaarna weli way taagan
yihiin. Maalintii danbe markii Madaxweyne Cigaal arkayey ra’iisal wasaare Males zanawi waxaa u tegay
Cigaal iyo Fagadhe oo keliya, markii aanu waydiinay Fagadhe siday arrinkasi u dhacay waxa uu nagu yidhi
waa laydin waayey aniga iyo warancadde, anaguna waxaannu joognay qolalkayaga huteelka cidna nooma
iman, arrinkaa Aniga iyo Warancadde aad ayaannu uga xumaanay waxaanu u qaadanay in uu ogaan u
sameeyey Fagadhe isagoo noo hayey hab maamuuska. Anagoo weli ku sugan Adisababa ayaa maalin
waxa uu noo sheegay Cigaal intuu Aniga iyo Fagadhe noogu yeedhay qolkiisa in Safiirka Ingiriiska u jooga
Itoobiya uu martiqaad qado noogu sameeyey gurigiisa, waxa uu nagu yidhi anigu tegimaayo dhawr goor
oo horena waan is aragnay oo waxa uu igu soo kordhinayaa ma jirto ee labadiinu u taga, arrintaasi aad
iyo aad ayey iiga yaabisay waanna garan waayey sababta uu cigaal u tegi waayey martiqaadka safiirka
Ingiriiska, arrinkaas gadaal ayaan ka ogaaday si dadban.
Waxaa waqtigaas Jabuuti tegay Cali sh Aaraye oo ka keenay mucaawino ka kooban baabuur qaboojiye ah
iyo cagafcagaf iyo xooga dirays ah oo dawlada Jabuuti ku deeqday markaas oo roobab duufaano wataa ka
da’een Saylac oo ay wax yeeleen, golaha wasiiradda ayuu Cali ka sheegay deeqdaa uu ka keenay Jabuuti
isagoo ku bushaaraynaya, Cigaal intuu ku qoslay ayuu yidhi Caliyow wax ka weyn a xooggaa diraysa ayey
Jabuuti ina tari kartaa haddii ay doonayso. Waxan ogaaday in uu Cigaal qoraalo badan kula xidhiidhay
dawlada Ingiriiska oo gumaysan jirtay Soomaaliland mudo 80 sano ah oo dad badan oo reer
soomaaliland ahina ay ku waayeen naftoodi iyagoo u dagaalamaya dawlada ingriiska dagaalkii labaad ee
dunida iyo Jabuuti oo uu af iyo adinba ula tegay si kasta ha ahaate labadaas wadan oo uu aad isugu
halaynayey inay wax kala qabtaan arrimaha Somaliland nasiib daro labadaba siduu ka filanayey kama
helin sidaas awgeed niyad jab ayaa kaga dhacay dhacdooyinkaa ayaa ku kalifay in uu qadadii safiirka tegi
waayo. Waxa kale oo aan maqlay oo ah sheeko dadka badan oo reer soomaliland ahi aaminsan yihiin
lkaakiin aanan hubin xaqiiqdeeda oo oranaysa sababta mar labaad Cigaal loo xidhay oo jeelka loogu
taxaabay waqtigii Siyaad marr uu Cigaal safiir ka ahaa dalka Hindiya 1975-76 waxay sheekadaasi
oranaysaa xadhigaasi waxa uu la xidhiidhay arrin ku saabsan dalka Jabuuti oo ah Mudane Xasan Guuleed
aya waqtiga Cigaal safiirka aha booqday Hindiya isagoo u olalaynay gobanimadda Jabuuti waxaa uu
Cigaal kula taliyey Xasan inaanu waxba Soomali wayn ku soo biirin ee uu madaxbanaanidiisa gooni u
haysto arrinkaas ayaa Cigaal uu ku soo dacweeyey ninkii safaarada uga hooseeyey oo la oran jiray Ina
Yusuf Mareexan sidaasana mar labaad cigaal lagu xidhay, iima suurta gelin in aan Cigaal arrinkaa ka
hubiyo markii danbe ee aannu aad isu baranay oo uu iiga sheekayn jiray taariikhdiisa iyo tan Soomaalida ,
mar uu arrimaha Jabuuti ka hadlayey waxa uu ii sheegay markii uu ahaa Ra’iisal wasaaraha ka ahaa
soomaliya 1968 uu socdaal ku tegay wadanka Faransiiska Pris uu la kulmay ra’iisal wasaarihii waqtigaa
Mr Diigool hadalkii dhex maray waqtigaa ayaa madaxnimada Jabuuti siisay Ciisaha hadii aanan la kulmin
weligii Cali Caaraf iyo danaakiladda aya xukunka hayn laha, si kasta ha ahaatee Cigaal quus ayuu ka
joogay labdaa dal Jabuuti iyo Egland oo dad badani isku halaynayaan. Mar Mudane Ismaciil Cumar Geelle
uu waraysi siiyey wargays ka soo baxa Jabuuti oo ay dawladu leedahay oo la dhaho Qaran ama Nation
waqti uu cilaaqaadka Soomaliland iyo Jabuutiaad u xumaaday ka dib shirkii Carta ee lagu soo dhisay
waxa loogu yeedhay dawladda ku meelgaarka ah ee Soomaliya waxa uu yidhi Madaxweyne Ismaciil
qolada walaalahayo ee reer Soomaliland waxay na weydiisteen ictiraaf marka aannu niraahno kari mayno
cadho ayey jiq iska siiyaa. Mar danbe oo aan la kulmay nin la taliyeu ahaa Madaxweynaha Jabuuti oo aan
sheekaysanay ayaa ii sii jilciyey waraysiga madaxweynaha waxa uu igu yidhi dawladan Jabuuti waa
dawlad yar oo aan nafuud ama awood badan ku lahayn aduunka kana qaadata dawlado badan deeqo iyo
mucaawinooyin sidaa darteed kama hor iman karno go’aamadaurur dawleedyadda sida
ururkaJaamacada Carabta, Golaha Amaanka ee qarammada midoobay, ururka Midowga Afrika, ururka
dawladaha Islaamka kuwaas oo ka soo wada horjeeda kala go’a Jamhuuriyaddii Soomaaliyeed ee
burburtay, wax aan naga suurtoobayn ayaad nagu duducaysaan, gaar ahaan dalalka Carabta oo aanu
xidhiidh sokeeye leenahay marna ma ogola nin dawladii soomaliyeed la kala gooyo anaguna kama hor
iman karno sababtoo ah anagaa u baahan sidaas ayey noogu dudayaan walaalahayaga Soomaliland oo ay
u fahmi waayeen mawqifkayaga. Cigaal waxa uu culays dheeraad ah siiyey wadanka Talyaaniga, dalkaas
oo ay dadka reer Somaliland aad u neceb yihiin haseyeeshe waxa u cigaal aaminsanaa in uu yahay dalka
qudha ee dib u dhiska Soomaliland iyo soomaaliyaba wax ka qaban kara tiroba laba goor ayuu tegay
dalkaa talyaaniga haseyeeshe kuma guulaysan arrinkaas, waxaase markhaati ma doonto ah in mar hore
iyo hadaba deeqda ugu weyn ee la siiyo dalki laysku oran jiray Soomaliya ay bixiso dawlada Talyaanigu.
Madxweyne Cigaal shaxda siyaasada dibada waxa u ku aha farshaxan weyn sida loo ciyaaro ayuu aad u
yaqaanay mudadii uu soomaliya ra’iisal wasaaraha ka noqday waxaa u noqday iyadoo soomalya meel
walba colaadi kaga socoto ayuu furfuray oo xidhiidh la yeeshay Itoobiya, Kiinya iyo Faransiiska oo
waqtigaa ay ka talin jireen niman aad aduunka looga tixgeliyo sida Joma keenyate, Xayla salaase iyo
Diigool ragaas oo ay madxdii ka horeeyey ee reer koonfureed isku dhereriyeen oo ay dagaalo ku qaadeen
iyadoo la doonaya dhul waynaha ay dad soomalidu degto siyaasiyiinta oo garaadkoodu aad u hoosayey,
cigaal siyaasadoodi mid ka duwan ayuu jeexay oo madxdaas ayuu xidhiidh fiican la samaystay kuwaas oo
uga marag furay siyaasadiisa iyo firfircoonaantiisa wax garad waqtigiii uu dalka xukumayey 1967-69.
Waftigayagii waxa uu Hargaysa ku soo noqday 9 may 1998.
Dawlada masaarida ayaa qabatay shir ah dib u heshiisiin Soomaaliyeed kuna qabatay magaaldda Qaahira
horaantii sanadkii 1998 sida aadla socotaan. Safiir ka socda dawlada Masaarida ayaa socdaal ku yimi
hargaysa oo la kulmay madaxweyne Cigaal oo u sheegay in uu ka soo qaybgalo shirka Soomalida ee
Qaahira, Cigaal ma jeclaysan sida uu hadalka u yidhi Safiirku dabadeedna is afgarad la’aan ayaa lagu kal
tegay, sidaas awgeed dawladaha Carabta oo ay u horayso Masaridu waxay u qaadeen Soomaliland colaad
mudo ayaa sidaas loo kale xidhnaa. Hadaba markii shirkii IGAD lagu guuldaraystay qoladii IGAD oo ay
Itoobiya hogaaminayso iyagana waa uu ku laaday oo waxa uu ku yidhi “ arrinka Soomaalida waxay Masar
Iyo Itoobiya ka dhigteen arrin ay iyagu ku feedhtamaan” taas ayaa keentay martiqaadka Itoobiya si loo
mustafeeyo Cigaal.
Madaxda ururka midowga afrika (AOU) waxauu u xilsaaray arrimaha soomalida urur gobaleedka IGAD,
Itoobiya way ka fogaysay Masaarida inay faraha la soo gashomar haddii aanay iyaddu ku jirin ururkaas,
Masaariduna waxay isticmaashay ururka Jaamacadda Carabta iyo kan Islaamka si ay Soomalida faraha ula
soo gasho, markii xaalku halkaa gaadhay ayaa dawlada Talyaanigu isku dayday inay labada qolo isu soo
dhawayso, waxayna samaysay waxay ugu magacdareen ururka IGAD iyo saaxiibadii taas oo ah in ururkii
IGAD lagu daray dalal daneeya arrimaha Soomaaliya oo ahaa Jamacada Carabta, ururka Islaamka iyo
urirka EU dalalka Masar, Yamen Iyo Talyaaniga.
Waxaa loo soo diray wefti dalkii laysku oran jiray Soomaliya 1998 weftigaas oo ahaa IGAD iyo
saaxiibadiiuuna madax u aha aagaasimaha waaxda Afrika ee wasaarada Arimaha Dibada ee Itoobiyaoo
hadana ah safiirka Itoobiya u fadhiya dalka Jarmalka, weftigaas oo soo maray meelo dhawr ah oo
soomaliya ah ayaa soo gaadhay Hargaysa waxaannu la socday aragti siyaasadeed oo la yiraahdo (building
blocks) oo ah in qoladii ama kooxdi nabad samaysata halkeeda wax loogu qabto sida Soomaliland,
Puntland, Jubaland, Hiiraanland IWM hadhowna maamuladaas la wada hadalsiiyo. Nooca ay wateen
waxay ka soo horjeeday shirka Qaahira oo doonayey in mar qudha la sameyo dawlad dhexe o
soomaaliyeed. Weftigu waxaa uu ka koobnaa safiiro ka socda dhamaan wadamadda IGAD sida Itoobiya,
Jabuuti, Kiinya, Suudaan, Erateriya, iyo Ugaandha,
Cigaal gudi aan ku jiro ayuu u xilsaaray mawqifka ay dawlada Soomaliland ka qaadanayso weftigaa isagoo
Draft noo soo qoray ku sabsan arrinkaas ay la socdaan iyo taladiisa, hadaba inkastoo arrinka ay la
socdeen uu ahaa mid inoo danaynayey hadana waxaa u cuntami waayey isbarbar dhiga layna
barbardhigay maamulada kale ee ka jiray Somaliya. Waxaa uu ku adkaystay in mawqifka Soomaliland
gooni ka ahaado kan soomalida kale, waxaase uu ku dheeraaday wax ka sheega ururka IGAD oo uu ka
soo dhigay urur xaaraan ah oo karti uu wax ku qabto lahayn, oo wadamada ku jiraa ay dhamaantood
wada col yihiin qaarna dagaalo ka dhex socdaan, waxaa uu ku dheeraaday sida ay wax u heshiisiin karaan
kuwa aan iyaguba heshiis ahayn.
Gudigayagii waxaan ku dhiiranay in aan wx ka bedelno Drafkii Cigaal qayb ka mid ah oo uu ku talaxtegay
wax ka sheega Jabuuti, isna marki aannu ku celinay aarinka waa nagu raacay waana uu ku qancay in
qodobkaa laga reebo, weftigii IGAD iyo saaxiibadii waxannu la shirnay gelin danbe shantii galabnimo (5
pm) dhinaca Soomaliland waxaa uga qayb galay gudigii wasiirada ee loo xilsaaray, Madaxweynaha iyo
m/ku xigeenka iyo shirgudoonadaa labda gole (Guurtiga& Wakiilada) halkaas waxaa uu Cigaal ka akhriyey
qoraalkii rasmiga ahaa ee qeexayey mawqifka Soomaliland oo ahaa mid lagu gacan shaydhay qorshahii
ay weftigu wateen.waxaa casho sharaf loogu sameeyey habeenki Qasriga Madaxtooyadda oo ay uga soo
qaybgaleen madaxda hay’adaha ajanebiga ah ee jooga Hargaysa dad badan ka mid aha wax garadka iyo
odayaasha Soomaaliland
Waxaan xusuusta waxanu miis wada fadhiisanay habeenkaas mudane Maxamed Muuse Cawaale wasiirkii
Deegaanka iyo ninka u qaabilsanaa EU (commissioner) Soomaaliya oo ahaa nin u dhashay dalka
Burtuqiiska, ninkaas anagoo sheekaysanayna ayaan waxaan u timaamay dhawr qof oo ka mid ahaa dadkii
reer Soomaliland ee habeenka cashada ka soo qayb galay waxaa ka mid ahaa Maxamed Xawaadle Madar
oo aan ku idhi waa Ra’iisal wasaarihii u danbeeyey ee dawladii Soomaliya iyo Axmed maxamed Aadan
(qaybe) oo aan ku idhi waa wasiirkii Arimaha dibada ee u danbeeyey dawladii Soomaliya. Ninkaas
Bortaqiiska ahi oo ahaa Nin kaftan badan waxaa uu nagu yidhi waxaannu ogaanay in dawladii Maxamed
Siyaad ee soomaliya waxa waday ay ahaayeen reer Soomaliland sababtoo ah markii ay burburtay ee aad
xagan u soo qaxdeen waa idinkan maamulka samaystay, qoladii reer Koonfureed waxba samaysan Kari
waaye. Waxaannu isku daynay Hiiraan oo ay nabadi ka jirto in aanu maamul u samayno oo dhaqaale
badan ayaanu gelinay haddii aanu nahay EU waxay dhaafi kari waayeen Maxkamado Islaami ah wax ka
badan way awoodi kari waayeen inay samaystaan, maalin dhawayd oo aan booqasho ku tegay iyadoo
Badhasaabkii aan la socdo oo uu magaalda I tustusayo ayaanu ku soo baxnay dad ay Maxkamadii
karbaashayso markaas ayuu iga xishooday oo wax uuu ii sheego garan waayey, waxaanna uu raaciyey
Soomalida koonfureed haddii aan maamul loo samayn waxay noqonaysaa xurun hubka iyo daroogada
lagu kal iibsado, waqtigaa ma ay jirin AL-Qaacida iyo Argagixiso ee wuu ku dari lahaa waayo webiyadii iyo
kanaaladii la sameeyey cid lacag ma geliso. Waxa uu hadalkiisi ku soo gunaanaday haddii aydinaan idinku
reer Soomaliland ku noqon maamul uma samaysmayo sidaas awgeed waxa uu Caalamku aqoonsaday in
aad ka mid noqotaan Soomaliya oo aan laydin Ictiraafin. Arrinkaasi waa naga yaabiyey waannu kala garan
waynay in uu nala kaftamayey iyo in run tahay waxaa uu noo sheegay si kasta ha noqotee xubnigii
weftiga la socday ee ka socday wadamadda Yaman, Masar iyo Jaamacada Carabtu go’aankaa lagu gacan
saydhay weftigaa aad ayey ugu diirsadeen.
Mudo yar ka dibna waa arrinkii dhaliyey in Madaxweyne Cigaal martiqaad rasmi ah ka helo dalalka Masar
iyo Yaman waxaa halkaa ku jira arrin yaab ah oo markii hore Cigaal waxaa uu u hiiliyey IGAD oo carabta
waa ku laaday hadana IGAD ayuu ku laadan oo Carabtuu soo dhaweeyey, isdaas ayuu isugu ciyaarsiin
jiray hadba labadii qolo ee is haysata. Waa danbe waxaan la kulmay khabiir Itoobiyaan ah oo wadankii
Soomalia la oran jiray buugaag iyo qoraalo ka qoray oo xog aad ah u hayey waxa uu ii sheegay in dawlada
Itoobiya Madaxweyne Cigaal aad iyo aad uga danbayn jirtay iskana ay ilaalin jireen inay ku gefaan waayo
waa nin waxkala dooran kara ama leh (choices) sidaas ayuu maalinba dhinacay u badinayso kubada ugu
laadi jiray
MAAMUL FIDINTII
Mudadii uu socday dagaalkii sokeeye 1994-96 waxaa maamulka dawlada Soomaliland ku ekaa dhinaca
bari degmada Sheekh, hadaba sandkii 1996 markii la isugu yimi shir weynihii beelaha Soomaliland ee
lagu soo afjaray colaada sokeeye dibna loogu doortay Madaxweyne Cigaal oo aan anigana ka noqday
wasiirka W/ Qorshaynta waxaa xukuumadda soo food saartay xaalad beni-aadanimo oo xun oo ka
muuqatay magaaladii Burco oo ahayd magaalada labaad ee dalka waxaa naafeeyey dagaaladii sokeeye
waxay ahayd meel beelihii wada daganaa u kala qaxeen Oodweyne iyo Yiroowe, waxaa burburay
adeegyadii bulshada sida goobihii waxbarashada, cafimaadka xafiisyadii dawlada , booliiska iyo wixii
ummada ka dhaxeeyey oo dhan. Magaalada waxaa dhextaalay kumanaan miino ah meesha noocaas ah
ayey dadkii ku soo qamaameen oo ay dib u soo degeen markii la heshiiyey, waxay noqotay meel xerro
dhiig ah oo ay maalin walba ka dhacaan dilal iyo dad ay miino ku qaraxday iyadoo dhakhtar iyo ciidankii
nabadgalyadu midna aannu jirin. Maanta magaaldii burco waa magaalo dhisan oo horumar fiican
gaadhay waxaa laga dhisay Huteelo waaweyn, guryo waaweyn, waxaa jooga 4 shirkadood oo isgaarsiin,
waxay leedahay nal, biyo , dhakhtar, xaga waxbarashada waxaa xitaa laga furay jaamacad, hadaba siday
dhakhsaha ugu soo kabatay ayaa ah wax musjiso ah, waxayna tusaale u noqonaysa adkaysiga, isku
filnaashaha iyo kartida umadda Soomaliland, waxaa mudnaanta kowaad leh dadweynaha reer Burco ee
dalka iyo dibadaba jooga, D/hoose ee Burco oo madaxa ka ahaa Moyar Maxamed Xuseen, masuuliyiinta
D/dhexe iyo Madaxweyne Cigaal oo mar walba ku dadaaalayey nabad ku wada noolaashaha
dadweynaha reer Burco dhaqaale badan ku bixiyey arrinkaas. Wasaaradda Qorshayntu waxay ka qayb
qaadatay isku dubaridka hay’adaha sidii loogu dhiirigelin lahaa inay tagaan burco hawlana ay ka
bilaabaan. Waxaa hawshaa gacan weyn naga siisay hay’adda HABITAT ee UN. Waxaa iyana
muhiimadeeda weyn lahayd haddii aan miinada laga safayn magaaladda inaanay dadku ku soo noqon
Karin. Madaxweyne Cigaal ayaa dhawr jeer ka codsaday hay’ada UNDP inay arinkaas wax ka qabato
laakiin way ka madax adkaysatay iyadoo marmarsiiyo ka dhiganaysay miisaaniyad uma hayno hawshaas,
markii xaalku halkaa marayey ayaa Cigaal waxaa uu dalka ka eryey wakiilkii UNDP ee hargaysa u joogay
waxaannu ka mamnuucay inay dalka soo galaan madaxdii hay’adaas ee joogay Nayroobi. Cigaal arrinkaas
waa ka noqday markii ay UNDP ogolaatay inay Burco miinada ka saarto taas oo ay shirkad South African
ay soo kiraysteen si ay hawshaas u bilowdo. Hadaba intaan hawshaas la fulin ayaa waxay soo bandhigtay
UNDP heshiis ku saabsan arrinkaas oo ay la gelayso dawlada Soomaliland waxayna ahayd inay heshiiska
dhinaca Sooamliland u saxeexan wasaaradaaha Qorshaynta iyo Gaashandhiga oo ahayd wasaarada
hawsha loo qabanayey oo uu markaas wasiir ka ahaa Eng: Caynab markaas oo hay’ada miino saarka
Qaranka la hoos geeyey gaashandhiga oo laga wereejiyey wasarada Dib u dejinta si askar ciidanka
qaranka ka mid ah loogu tababaro hawsha miino saarka oo ciidanku yeeshan qayb hawshaas qaabilsan si
aynaan cid dibadeed ugu baahan nasiib darro muda yar ka dib ayaa nin madax ka ahaan jiray hay’ada
miino saarka oo xilkii laga qaaday ayaa xafiiska UNta ee Newyork fax u diray uu ku sheegayo in
macaawinaddi UN ta Soomaliland ay ciidamo ku tababaranayso. Markaas ayaa lala soo xidhiidhay
madaxdii UN ta ee Nayroobi joogay oo aarinkaas la soo weydiiyey, markii xaalku sidaa noqday aya mar
labaad hay’adii miino sarka la hoos geeyey wasaarada Dibu dejinta ujeedadii laga lahana halkaas ayey ku
burburtay, hadana hay’ad walbaa iyadaa cid shaqalaysata oo u tababarata sida DDG iyo Hallo Trust
dadkaas oo suuqa gala marka shaqadu ka dhamaato,.
Hadaba heshiiskii aanu saxeexaynay Aniga Gees iyo Caynab waxaa ku jiray qodob oranayey 3 bilood ee
hore cidda hawshaas wax ku noqotaa wax magdhaw ah kuma laha hay’ada UNDP, qodobkaasi waa nagu
adkaaday mashruucuna waxa uu ku xidhan yahay in heshiiska la saxeexo, Cigaal iyo hay’aduna halkay kale
joogeen waannu ogayn isku dhac danbena ma aanu rabin, sidaa awgeed ayaanu aniga Gees iyo Caynab
anagoo cidna la tashan saxeexnay heshiiskii oo nidhi cida wax ku noqota mudadaas waxa bixinaysa
xukuumadda Soomaliland, sidaas ayaa shaqadii lagu bilaabay oo miinadii lagaga saaray Burco taasina
waxay sababtay inay dalka yimaadaan hay’ado kale oo miino saar. Waxaa iyana garab socotay hawshaa
hawl maamul fidin ah oo maamul loo samaynayo labadaas gobal ee Sanaag iyo Togdheer. Hawshaas laba
wefti oo ka kooban Wasiiro, Xildhibaano iyo madaxda kale ee dalka ayaa loo kala diray labada gobol
Weftiga Togdheer waxaa hogaaminayey Axmed Maxamed Maxamuud Siilanyo wasiirki Maaliyadda
waxaana ka mid ahaa Cabdi Aw Daahir wasiirkii Caafimaadka, Daahir sh. Maxamuud Wasiirkii
Waxbarashada, Maxamed X warsame, Cali sh Aareye, C/rashiid Ducaale Qanbi iyo Bashiir X Xasan Geelle
iyo xildhibaano iyo madax kale.
Weftiga Sanaag waxaa hogaaminayey Jamac Saalax Maxmed wasiirkii Madaxtooyadda waxaa ka mid
ahaa Maxamuud Saalax Nuur w/ Arrimaha Dibada, Maxamed Sacviid Gees Wasiirkii Qorshaynta
Maxamed Muuse Cawaale wasiirki Degaanka, Cabdilaahi Maxamed Ducaale wasiirkii duulista hawada,
Maxamed Faarax Jaahweyn wasiiru Dawlihii A/gudaha, Cawl Suldaan Maxamuud W/xigeenkii Xanaanada
xoolaha, Xuseen Faarax Doodi w/ xigeenkii Maaliyadda, , iyo xildhibaano iyo madax kale.
Labadas kooxood waxaa loo diray inay maamul u soo sameeyaan labadaas gobol ayna ciidan beeleedka
soo qarameeyaan oo soo dhisaan ciidan qaran, hawshaas oo bilaabantay bishii 6 june socotayna ilaa
bisha 10 October 1998 waxaa dhidibada loo soo taagay maamulka D/hoose iyo ka D/dhexe ee labadaas
gobol iyadoo lasoo qarameeyey ciidan ka badan 4000 askari. Waxaa xusid mudan waqtigaa in dhoofkii
xoolaha nool xayiraadi saarnayd kaas oo ahaa lafdhabrka dhaqaalaha dalka oo wiiqday wax qabadkii
xukuumadda, waxaa yaab lahaa sida lo hirgeliyey barmaamijka intaa baaxad le’ag iyadoo aanu dhaqaale
jirin. Mar aan arrinkaas kala sheekaystay mudane Siilaanyo oo ahaa wasiirki maaliyadda waxa uu igu
yidhi “war nin ka dhiiran ina Cigaal ma arag waayo xoolahii oo la joojiyey dhaqaalihii oo hoosta galay
ayuu hawshaas galay xagguu ka keenaya kharashkaas” waxaa hadaba xiiso leh in kharashkaas uu Cigaal
ka sii hormarsaday shirkada Total ee dayactiraysay haamaha shidaalka Berbera oo lagana kireeyey,
arrinta shirkadaas Tootal oo dalka sheeko badan ku reebtay oo mucaaradku had iyo goor ku doodi jireen
in Cigaal lacag ka qaatay iyada oo aan la ogayn meel uu lacagtaa geeyey arrinkaa soomalida ka
maahmaahday “ Allow nimaan wax ogayn ha caadaabin’
Anigu waxaan ka mid noqday kooxdii wasiirada ee ka hawlgalay Sanaag waxaan tegay Ceerigaaabo
halkaas oo ay iigu danbaysay 5 sano ka hor markii aan ka qaybgalayey shirkii nabadaynta beelaha Sanaag
ee aan hore uga soo sheekeeyey halkaas waxaannu joognay 5 bilood waxaannu Hargaysa ku soo noqonay
anagoo soo dhisnay Ciidan qaran, Maamulkii gobalka iyo kii degmooyinka soo dhaqaajinay, haseyeeshe
hawshaasi ma sahlanayn, waxaannu soo bilownay qaadista cashuuraha D/dhexe iyo tan D/hoose
hawshaas waxaa ku dhintay hal askari, dad shicibah iyo askarina waa ku dhaawacmeen, guri waa lagu
dumiyey, dad waa lagu xidhxidhay si ay hawshaasi u fusho, baabuurna waa lanaga dhacay inkastoo
markii danbe lanoo soo celiyey
Waxaa nagu soo maray intii aannu halkaas joognay arrimo aan la ilaawi Karin, waxaa dhacday inaanu la
kulanay arrimo shaqaaqo dil ah oo dhexmartay laba ardaa oo wada degan Ceerigaaabo kuwaas oo mar
horena isku dhacay oo kala ahaa ardaa ka tirsan beesha H/yoonis iyo mid ka tirsan beesha H/jeclo heshiis
ayaa hore loogu sameeyey ahaa in cidii wax danbe gaysataa ay keenayaan gacan ku dhiiglaha ayna
bixiyaan lacag ganaax ah (boon) oo halkaa taagan ayuu ku soo beegmay weftigu, gacanta danbe ama
dilka danbe waxaa geystay ardaaga H/jeclo, ardaaga H/yoonis oo uu ka dhintay ninka danbena waxaa uu
ku adkaystay in ninkii dilka geystay la keeno sidii uu ahaa heshiisku , sidaas ayaa ardaagi H/jeclo lagu
khasbay inay keenaan ninkii markii ay ka dhego adaygeena waxaa laga xidhay odayaal dhawr ah, ciidan
Booliis ahna waa lagu saaray meeshii ninka lagu tilmamay inta cid garanaysa lagu daray, laakiin waxba
may soo qaban, anaguna ma aanu filayn in la soo qabanayo laakiin ardaaga kale ayaanu madaxa ugu
buuxinaynay in la soo qabto xadhiga iyo booliisku waxay ahayd arrin (psychology) ahaan wax ka taraysay
heshiiska beelaha sababtoo ah dhaqanka Soomalida xadhiga iyo jeelka way neceb yihiin.
Arrinkii waxaannu ku soo gabagabynay in ardaagii wax dilay ay bixiyaan mag dheeri ah iyo lacagtii
ganaaxa oo dhamayd (100.000,000 sh So) 100 malyan oo aha shilinkii Soomaliga, waxa kale oo aanu hoos
ahaan lacag u siinay odaygii dhalay ninkii la dilay si aanu u samir siino isagoo lahaa wiilka oo keliya.
Ardagi H/jeclo waxannu kula balanay inay lacagta ganaaxa hada bixiyaan si aannu hawsha u furdaamino
magtuse geed ka go’an ayey ahayd oo waa laga balamayey, sidaas ayey ku bixiyeen lacagtii ganaaxa
ahayd iyagana dawlada ayaa mardanbe dib ugu celisay sidaad oo kale marar badan ayey dawladu
beelaha ka bixisay mago iyo ganaaxyo si loo ilaaliyo nabada iyo wada noolashaha bulsha weynta
Soomaalialnd sababtoo ah nabada ayaa wax walba laga horumarin jiray sidaas ayeyna Soomaaliland ku
horumartay iyadoo nabada loo huri jiray naf iyo maalba.
Waxaa iyana xusid mudan sida lagu bilaabay cashuuraha gobalka Sanaag kan D/dhex iyo tan dawaladda
hooseba.waxaannu u yeedhnay ninkii jaadka Ceerigaaabo wakiilka ka ahaa oo nidhi imisa ayaad cashuur
na siin kartaa waxaa uu noo sheegay in uu iibiyo 100 marduuf maalintii uuna na siinayo halkii marduufba
1000 (kun shilin oo soomali ah) waan ka aqbalnay, waxa kale oo aanu u yeedhanay ganacsatada kale ee
wax kala soo degta xeebta maydh xoolahana ka dhoofisa iyagana waxaanu kula heshiinay intay
awoodayeen taas oo ahayd 1/3 cashuurta laga qaado dalka , markii aanu helnay cashuuraha ayaanu
amaahanay laba gaadhi oo ahaa Landrover oo aanu saarnay askar ah ilaalo ah oo habeenkii magaalada
wareega taas oo wax weyn ka tartay tuugo waqtigaa magaaladu qaati ka joogeen anagoo u qornay
askartaa lacag masaariif ah iyo shidaal laga siinayo lacagta cashuurta ah ee la ururinayo.
Madaxweynaha ayaanu arrinkas u soo bandhignay cashuur jebinta ah isna waa naga aqbalay, sanad iyo
badh ka dib cashuurihii kor ayaa loo qaaday oo cashuuraha dalka waa la mideeyey oo waa la simay
cashuuraha dalkoo dhan,
Waxa kale oo iyana aan xusuusta markii aanu qaramaynay ciidan beeleedkii waxaannu isugu geynay 600
askari meesha la yirqaahdo Biyo guduud anagoo isku dhafnay oo u samaynay ururo iyo horjoogayaal
ciidamadaas oo aahaa ciidan beeleedyadii oo wata hubkoodii fududaa iyo tiknikadoodaba oo aan hore
meel isugu iman jirin, halkaas ayaa tababar loogu bilabay oo loogu dhisay xafiisyadii, aqaladii ay seexan
lahaayeen iyagoo qotay ceelkii ay ka cabi lahaayeen taas oo dadki degaankana anfacday iyagoo
samaystay muufadii ay ku duban lahaayeen rootiga kaas oo ka fiicnayd kii magaalada lagu cuni jiray.
Anaguna waxaannu u geynay mashiinkii nalka iyo saxanka dishka si ay uga daawadaan oo ay ugu hamiyan
horumarka ay gaadheen dadka dunida kula nool oo ay uga baxaan nolashii day-daynimada .
sidaas si le’eg aye weftigii Burcana u soo sameeyeen maamulkii Gobalka iyo degmooyinka iyo ciidan
qaran oo aanu ku soo wada noqonay Hargaysa
Intii aan Ceerigaaabo joognay mar aan ku soo noqday Hargaysa waxan ka mid noqday guddi wasiiro ah
oo loo qorsheeyey inay ka qayb galaan kulan saddex geesood ah oo dhex marayey xukuumada iyo labada
gole ee Guurtiga iyo wakiiladda oo lagaga arrinsanayey dib u habaynta Distoorka sidii hore loogu taliyey
shir weynihii beelaha soomaliland ee Hargaysa wasiiradda hawshaas loo xulay waxay ahaayeen Axmed
Maxemed Siilaanyo wasiirkii maaliyadda, Cumar Maxamed Nimcaale wasiirkii A/ gudaha, Rashiid Xaaji
Cabdilaahi wasiirkii gaashandhiga, Muuse Xaaji Maxamed (Inji) wasiirkii beeraha iyo Maxamed Saciid
Gees wasiirkii qorshaynta kulankaasi waxa uu ka dhacay guriga Goodirka loo yaqaano ee Maxkamadda
Sare waxaa shirkaa kka qayb galay Madaxweyne Cigaal, shanta wasiir, labada shirgudoon ee golayaasha
Guurtiga iyo wakiilada iyo dhamaan xildhibaanada labada gole shirkaas oo ku saabsana dib u habaynta
distoorka iyo xogwaran au dawladu siinaysay labada gole. Waxaa hadalkii bilaabay Mudane Siilaanyo
isagoo hadalkii wata ayaa waxa ka dhabqiyey xildhibaan la yiraahdo Farjar oo muran ku bilaabay, mudane
siilaanyo sidii uu ninka ula murmayey ayuu ka duway mawduuci shirka ujeedadiisu ahayd, waxa ku xigay
oo iga horeeyey labada wasiir ee Cumar Iyo Rashiid waxa muuqday in aan laga helin hadalkoodi oo laga
caajisay markaa ka dib ayuu hadalkii anig aigu soo wareegay markii aan hadalkii bilaabay ayaa si fiican
meeshi looga bogay hadalkaygii oo uu sacabku kala go’ yeelan waayey cigaalna aa dugu bogay aniguse
ma dareemin oo markii shirkii dhamaaday gurigaygii ayaan ku soo noqday oo nin ayaa gaadhigiisa igu soo
qaaday waayo anigu waqtigaa gaadhi ma lahayn, waxaa imi gurigaygii oo sidii caada ahayd waxaan u
fadhiistay mijintii gelinka danbe, wasiiradii gaadhiyaasha watay madaxtooyadii ayey madaxweynihii kaga
daba tageen, anigoo fadhiya oo ila fadhiyo wasiirka Ciyaaraha hada oo marka aaha sarkaal Baanka ah
Maxamuud Saciid maxamed ayaa albaabka la soo garaacay markii laga furay waa askari ka tirsan ilaalada
madaxtooyadda oo ii siday bushqad uu cigaal iigu soo dhiibay markii aan ku soo noqday fadhigaygii
ayaan furay bushqadii waxaan ka helay lacag dhan 2000$ ( laba kun oo doolar) arrinkaasi waa iga
yaabiyey. Hadaba Marxuun Cigaal waxa uu ahaa ninka caykaas ah oo aan qarsan Karin qofka waxa u ku
arko markaas, waxa uu u qabana ma qarsan karo ee markiiba waa u sheega. Cigaal waxa uu aha anin aan
la malayn Karin Dec 1997 dabayaaqadeedi anagoo fadhina shirkii golaha wasiiradda ayuu Cigaal yidhi
anigu waxaan doonaya in aan istiqaalad dhiibo oo shaqada ka fadhiisto waxaanna u qorayaa labada
shirgudoon sida dastuurku qorayo, arrintaasi wareer ayey ku keentay wasiiradii shirka fadhiyey intuu
shirkii ka kacay ayuu xagii gurgiisa isaga dhaqaaqay waqtigaas Madaxweyne ku xigeenku Daahir Rayaale
Kaahin waxa uu ku maqnaa Ceerigaaabo, cid shirkii gudoomisa ayaannu waynay ka dib waxaannu ka
hawlgalnay oo aanu culayska saarnay xildhibaanadii labad agole si aanay u aqbalin istiqaalada shaqo
fadhiisiga, maalintii danbe ayey golayaashi ku diideen cod aqlabiyad ah sida as oo uu dastuurku
ogolaanayo, sidaa ayuu Cigaal xilkii ku hayey ilaa 3 may 2002 uu ku geeriyooday. Ilaa hada lama garanayo
waxa ku kelifay istiqaalada isagoo hayey mudo yar oo dhan 10 bilood markii la doortay 23 feb 1997 hase
yeeshe waxa loo badinaya in ay sababtay khilaaf isqabad oo dhex maray Cigaal iyo odayaal reerkiisa ah
Habar awal.
sidaas si le’eg aye weftigii Burcana u soo sameeyeen maamulkii Gobalka iyo degmooyinka iyo ciidan
qaran oo aanu ku soo wada noqonay Hargaysa
SAFARKII YAMAN IYO MASAR
Waxaa uu madaxweyne Cigaal martiqaadka helay dawladaha Yaman iyo Masar markii uu ku gacan
saydhay hindisihii IGAD.
Aniguna waxaan ka mid noqday weftigii Cigaal u raacayey Yaman iyo Masar taas oo noqonaysa markii
sadexaad eee aannu cigaal isu raacna socdaal dalka dibadiisa ah, waxaa hore u sii tegay Yaman mudane
Maxamuud Saalax Nuur (fagadhe) oo ahaa wasiirkii arimaha Dibada ka dibna waxaa lanoo soo diray
diyaarad ay leedahay dawlada Yaman, diyaaradaas waxaanu hargaysa ka raacnay 23ferbuary 1999, waxaa
uu ka koobna weftiga madaxweynuhu wasiirka qorshaynta Maxamed Saciid Gees, wasiirka
gaaashandhiga Rashiid Xaaji Cabdilaahi, xoghanta madaxweynaha C/raxmaan Dalmar iyo ilaalada
Madaxweynaha Cabdi Jaamac sidii ay caadadu ahayd waxa uu madaxweynahu salaan sharaf ka qaatay
cutub ka tirsan ciidanka qaranka iyadoo ay halkaa ku sii sagootiyeen madaxda qaranka iyo dadweyne aad
u fara badan, waxaa diyaarada dalka yamen soo raacay oo la socday niman ka tirsan sirdoonka Yaman,
nimankaasi intii uu madaxweynuhu salaanta qaadanyey iyaga iyo duuliyayaasha diyaaraduba daaqaday
ka daawanayeen siday mar danbe noo sheegeen waxayna yiraahdeen waxaannu soomaliland
moodaynay sida soomalida kale ee waan la yaabnay wadankan ay maamulka , nabada iyo kala
danbayntu ka jirto sidaasna waxay gaarsiiyeen dawladoodi taas oo aannu ka garanay sida lanoogu soo
dhaweeyey iyo waraysigii lanala yeeshay. Garoonka diyaaradaha ee Sanca ayaannu ka degnay iyadoo ay
nagu sugayeen madax ka socota dawlada Yaman oo uu hogaamiyayey ninka haysta Amni siyaasiga
wadanka ama Sirdoonka halkaas waxaa lanagaga qaaday baabuurta dhaadheer ee loogu talagalay marti
sharafta waxaanna lana dejiyey Hutel Shariton Sanca, aniga socdaalkan aan ku imi Yaman waxa uu ii
lahaa arrimo gaar ah. Waxaa qado sharaf lanoogu sameeyey hutelkii aanu deganayn waxaana ka soo
qayb galay madaxa Sirdoonka iyo wasiiro iyo madax kale oo Yaman ah. Gelinkii danbena waxaannu
yeelanay fadhi qayilaad ah taas oo ah arrin ay wadaagan dalalka Yaman iyo Soomaliland waxaanna la
fadhiisiyey guriga Madaxweyne ku xigeenka Yaman Abdoo Rabi Mansuur waxaanna ka soo qayb galay
wasiirka Qorshaynta Yaman oo hada ah Ra’iisal wasaaraha Yaman Dr. Bajamaal iyo madaxa Hay’ada Amni
siyaasiga dalka iyo hawl wadeeno ka tirsan sirdoonka iyo madaxtooyadda, halkaas ayaa jaad iyo
badeecado lana hor dhigay dabadeedna waxaa noo bilaabantay wada hadalkii iyo is xog waraysigii.
Waxaan xussusta mudane Fagadhe oo ahaan jiray reer Cadmeed ayaa hadba waxa uu weydiinayey niman
siyaasiyiin ahaa oo ay isku yaqaaneed Cadan waayo Madaxweyne ku xigeenka iyo wasiirkuba waxay ka
soo jeedeen Yamantii Koonfureed (Cadan) nimankii uu magacaabay ayaa waxaa loo sheegay in qaar ay
xidhan yihiin, qaarna la dilay kuwana ay dhinteen.mudane Cigaaal ayaa kula kaftamay war cid danbe ha
inagu weydiin ilaa fiidkii ayey socotay wada sheekaysigii.
Maalintii labaad ayaa 9 subaxnimo ayaannu la kulanay Madaxweyne Cali Cabdale Saalax isagoo nagu
qaabilay qasriga madaxtooyada Sanca waxaa xusid mudan markii aanmu gelaynay qolka weyn ee uu wax
ku qaabilo ayaa lanaga reebay shandadihii gacanta ee aannu sidanay taas oo yaab nagu noqotay lakiin
dib ayaannu ka ogaanay in Madaxweyne Hore oo Yamanta Waqooyi ahaa lagu dilay Shandad nin
Dibloomasi ahi uula soo galay oo Bam ku jiray oo ku qaraxday. Sidaas ayaa shandadaha lanooga reebay
dareenka jiray awgiis. Markii aanu u soo galnay Cali Cabdale Saalax intuu kor u istaagay oo salaan noo
soo fidiyey ayuu nagu qoslay oo yidhi war nimankan reer Soomaliland buurbuurana, markaa Cigaal ayaa
si dhakhso ah ugu jawaabay xoolahii aad naga xayirteen ayaannu cunay halkaas oo lagu wada qoslay, la
yaab ma laha waayo nimanka meesha marayey waxay ahaayeen Cigaal, Fagadhe, Rashiid iyo Gees.
Madaxweyne Cali waxa uu hadalkisi ku bilaabay waxaa ii waramay Madaxweyne ku xigeenkii iyo
madaxdii kale ee aydin is aragteen iyadoo ay markaas la fadhiyeen madaxweyne ku xigeenkii, wasiirki
Qorshaynta iyo madaxii Amni siyaasigu ee aannu shalay wada fadhinay.
Waxaa uu yidhi aad ayaannu ula soconaa arrimaha dalkii la Oran jiray Soomaliya waxa ka socda anagaana
ugu dhuun daloolna waxaannu nahay dalka carbeed ee ugu dhaw juqraafi ahaan, kumayaan qaxooti ah
aya degan dalkayaga oo ka oo qaxay dagaalda ka socda. Idinka reer Soomaliland waxa u isticmaalayey
erayga (ardu soomaal ) waannu ka war ahyna in aad nabad tihiin oo aad maamul samaysateen sidaas
awgeed ayaan diyaaradayda idinku soo diray oo ugu soo aaminay, qolada kale ee qabqablayaasha dagaal
ee Soomaliya halkan ayaan isugu yeedhay oo aan isku dayey in aan ku heshiisiiyo oo nabadgelyada la soo
celiyo waan af garan waayey, kuwa wax qabsanay ma aha waannuna ugu taag weynay. Hadaba idinku
waxaad leedihiin maamul, ciidan, booliis, markuu halkaa marayey ayuu na waydiiyey tirada ciidankeena,
waxaannu u sheegnay inay dhan yihiin 20,000 (labaatan kun) askari, waxa uu yidhi waxaan idiin soo
dirayaa niman farsamo yaqaan ah oo idiin kiciya taangiyada iyo Beebeeyada idinka fadhiya, hase yeeshe
waxaan idinkula talinaya Jaamacadda carabtu idin ictiraafimayso waayo haddii ay idin ictiraafto waxaa
jira dalal badan oo Carab ah oo doonaya inay kala Googo’aan sida Suudan, Ciraaq, iyo Al jeeriya kuwaas
ayey ka baqayaan inay kala furfurtaan. Anagu reer Cadmeedka arrinkaas waannu ku dagaalanay
dhawaan. Sidaas awgeed maslaxada Carabta kuma jirto.
Hadaba waxaan idinkula talinayaa oo aan weliba gacan idinku siinayaa in aad idinku sheegataan dawladii
soomaaliyeed oo aad ka noqotaan goosiga, anagu waxaannu noqonaynaa dawlada ugu horaysa oo idin
ictiraafta dalalka khaliijkana anigaa ictiraaf iyo dhaqaale aad dalka ku dhistaan idinka raadinaya dhamaan
waan isku fiicanahay weliba waxaan ka bilabayaa Suldaanka Cumaan Suldaan Qaabuus, markii uu halkaa
marayey ayuu eegay dhinacii Marxuun Cigaal. Madaxweyne Cali ayaa hadalkiisi ku soo dhameeyey ha la
degdegina ee ka soo tashada oo weliba waa idinkan ku socda Masar ee la soo qaada arrinkaas oo ha u
sheegina in aan anigu idiin soo jeediyey waayo wax aan xagooda ka iman ma aqbalaan oo jaamacada
Carabta iyaga iska maamusha, waa idinka caawa dhoofaye soo noqodka ayeynu isa sii arki doona.
–