xogos musicais.indd 1 04/03/13 13:46:01

Edición a cargo de Francisco Villegas BelmonteCoordinación: Cándido Meixide Figueiras

Esta obra recibiu unha axuda da Consellería de Cultura e Turismo, Dirección Xeral do Libro, Bibliotecas e Arquivos, na convocatoria de axudas para grandes proxectos editoriais do ano 2011.

Primeira edición, marzo 2013© do autor: Luís Prego Fernández© das ilustracións e imaxe de cuberta: Marta Iglesias

Maquetación: Rosa Escalante Castro

© da ediciónEdicións do Cumio, S. A.Pol. ind. A Reigosa, parcela 1936827 Ponte Caldelas, PontevedraTel. 986 761 [email protected] | www.cumio.com

Calquera forma de reprodución, distribución, comunicación pública ou transformación desta obra soamente pode ser realizada coa autorización dos titulares, salvo excepción prevista pola lei.

Diríxanse a CEDRO (Centro Español de Derechos Reprográficos, www.cedro.org) se precisan fotocopiar, escanear ou facer copias dixitais dalgún fragmento desta obra.

ISBN: 978-84-8289-463-8Impresión: CP! GráficasDepósito legal: VG 140-2013Impreso en Galicia


XogosMusicais


Á memoria do meu pai,Luís Prego Vidal,

que me ensinou a bailar nos seus pés,a cantar apoiado no seu peito,

e deume TODOsen pedir nada a cambio.


7

introdución ............................................................................................... 11

arrolos .......................................................................................................... 17aí vén Pedro chosco ..................................................................... 18arrorró, meu neno .......................................................................... 19E ru e ru ................................................................................................... 19unha vella arrolaba un neno ............................................ 20Meu bico de paxariño ................................................................... 20Quen é aquel mozo? ...................................................................... 21non chores, peixiño ......................................................................... 22

EsQuEMa corPoral .......................................................................... 23Este queixo queixolán .................................................................. 24Esperta, meu ben .............................................................................. 25

Xogos cos dEdos da Man, batEndo PalMas… .............................................................................. 27

os dedos mariñeiros .................................................................... 28dedos panadeiros ............................................................................ 28dedín, dedín ............................................................................................ 30gusto en saudarte ......................................................................... 31tuturiña ....................................................................................................... 32

cantigas E rEcitados Para QuEcEr o corPo, alouMiñar, acariñar ................................................................... 33

tres pilistriñas ................................................................................... 34tan tarantán ......................................................................................... 34Palma, repalma .................................................................................... 35Este olliño pimpilín .......................................................................... 36


8

Xogos no colo ..................................................................................... 37arre cabalo .......................................................................................... 38Xan, xarranxán .................................................................................. 39san sebastián ..................................................................................... 40arre burriquiño .................................................................................. 41aserrín, aserrán .............................................................................. 41a barquiña, barca .......................................................................... 42decodín, decodán ............................................................................. 43a peneirar ................................................................................................ 44tan, tan ....................................................................................................... 45

os núMEros E as lEtras ...................................................... 47un, dous, tres, catro .................................................................... 48a Maturrangaina ............................................................................... 48carlos V ..................................................................................................... 50os esqueletos ..................................................................................... 51os cinco cans ..................................................................................... 52a, E, i, o, u ............................................................................................... 53

os aniMais ................................................................................................ 55Xoaniña ........................................................................................................ 56caracol ...................................................................................................... 56gaivota.......................................................................................................... 57Pola beira do río ............................................................................. 57unha vella tiña un can .............................................................. 58as abellas de Miguel .................................................................. 59o señor don gato ........................................................................... 60o gato lambón .................................................................................... 61


9

cantigas, rEcitados, contiños ...................................... 63ola ................................................................................................................... 64Pedriño chosco ................................................................................... 64sol, soliño .............................................................................................. 65Puño, puñete ............................................................................................ 65salouco ...................................................................................................... 65tusir, atragoarse… .......................................................................... 65contra o mal de ollo ................................................................. 66Espirse ......................................................................................................... 66Peidos, gases… .................................................................................... 66

Xogos En MoVEMEnto .................................................................... 67Facendo deste xeito ....................................................................... 68a labrega e o trigo ..................................................................... 69na festa de santo andrés .................................................... 70

Xogos Para bailar, cantar, MoVErsE ao coMPás… .................................................................. 71

chapas nas tamancas ................................................................ 72Que baile xa .......................................................................................... 73a galiña trouleira ........................................................................... 74o vira pé .................................................................................................... 76Valse nos pés ...................................................................................... 77as cintas verdes .............................................................................. 78Estróupele-Estróupele ................................................................. 79os carreteiros .................................................................................... 80

aMais ................................................................................................................. 83


introduciónEste traballo non pretende ser un compendio do folclore tradicional

infantil en Galiza, xa que tan só no apartado de “arrolos” serían necesarios varios volumes dada a enorme cantidade existente. Tampouco se trata dunha mostra de xogos tradicionais para a infancia, xa que algúns sufriron fondas transformacións na letra orixinal e outros foron feitos ex profeso. Os trocos de letra nas cantigas tradicionais veñen dados co afán de contextualizar algunha das letras cantadas polos nosos avós, xa que houbo un salto enorme na transmisión dos xogos infantís, cunha xeración, a da posguerra, que continuou cantando a duras penas algún xogo tradicional, e outra xeración, a dos fillos destes, que xa practicamente abandonou estas prácticas. Chegaron así ata os nosos días letras de cantigas que falan da República, ou de pezas de roupa que xa non se levan, ou de castigos físicos por non facer as mulleres os labores da casa, que pedían, cando menos, unha actualización nos seus contidos. As cantigas novas xurdiron porque non atopamos ningunha referencia tradicional que tratase determinados temas que non deberían omitirse nun traballo destas


12

características. O non ser, xa que logo, unha recompilación etnográfica, non tiven reparos en modificar letras ou músicas tradicionais nin en mesturar, en ocasións, cantigas vellas con músicas novas e viceversa.

Nos primeiros anos de vida, cando se comeza a formar a personalidade do individuo, a música ten que desempeñar un papel fundamental, non obstante, os pais galegos de finais do século xx non dispuñan de materiais didácticos nin información suficiente sobre cantigas tradicionais infantís, ou xogos iniciáticos, en lingua propia. Por sorte, coa chegada do novo século parece que existe unha tendencia positiva para trocar esta situación e algúns colectivos e grupos como “Migallas”, “Mamá Cabra” ou “Pés de Lan”, entre outros, dedicaron tempo e esforzos a traballar en prol da música para as idades máis temperás. Tamén saíron á luz discos de cantos de berce gravados por varios músicos e agrupacións da nosa terra, tal é o caso de “Arrolos de Salitre” (Músicas de Salitre, 2010), e discos con cantigas infantís, como “Pelo Gato” (PAI Música, 2008), impulsado pola Asociación de Gaiteiros Galegos, ou que tratan temáticas específicas como o ciclo do Nadal, tal é o caso do audiovisual “Kikirikí” (Xunta de Galicia, 2006), promovido pola mesma asociación.

Este traballo pretende afondar un pouco máis nos xogos, recitados e cancións para os máis cativos da casa, converténdose deste xeito nun libro entregado por completo aos xogos musicais iniciáticos. O tratamento das cantigas e recitados que compoñen este libro foron escollidos con moito cariño para que sexan un bo material didáctico para os pais, non se centrando exclusivamente na faceta artística. As músicas son doadas de asimilar, e facilmente reproducibles por pais e nais que non sexan grandes intérpretes ou cantantes profesionais, e as súas letras repetitivas e, maiormente, con temáticas infantís teñen como único fin que poñades todo este material en práctica e a viva voz, sen necesidade de darlle ao “play”.


13

Veredes que as cantigas están clasificadas por temáticas, inda que é unha primeira clasificación, e poderedes comprobar que unha mesma cantiga pode estar incluída en diversos apartados.

Á hora de levar a cabo estes xogos e cancións hai que ter en conta unha palabra que sae en todas as guías e libros de temática infantil, a adaptación. Seguro que tedes lido, escoitado ou visto recomendacións do tipo: este xogo está adaptado para nenos de 0 a 3 meses. Ou prohibicións do tipo: non se pode facer este xogo ata que o/a neno/a teña máis de X anos. Falando de adaptabilidade, tamén a literatura oral tiña o seu refrán referente ao tema:

O neno aos seis meses asenta,aos sete endenta,ao ano é andante,e aos dous é falante.

Pero incluso neste caso, tamén a tradición oral pode fallarnos, xa que a experiencia nos di que cada neno é un mundo, e non se desenvolven todos seguindo os mesmos patróns. Dentro das súas capacidades físicas e intelectuais, cada xogo pódese facer para unha ou outra idade adaptando o contido. Por exemplo, ¿un xogo con baile non se lle pode cantar a un bebé?, si, pero cambiaremos o baile por un simple movemento de vaivén nos brazos, ou no colo cando vaia medrando, ata que poida camiñar e así collémolo da man, e cando xa teña a mobilidade traballada, poder comezar a dar os primeiros pasiños de baile. Por isto mesmo o libro non está dividido en niveis de dificultade nin en idades. Ninguén mellor que vós, pais, para saber cando facer un movemento ou outro ou como adaptar os xogos ás distintas necesidades do/a cativo/a.


arrolosPara cantar un arrolo non hai que ser un gran cantante nin ter unha

voz especialmente bonita. Tan só precisamos ter un pouco de sentido do ritmo e procurar cantar ou recitar baixiño e pausado. Claro que hai arrolos con melodías complexas e feitos para lucimento de quen os canta, ademais de regalo para os ouvidos de quen os escoita, pero non é esta a finalidade dunha cantiga para facer durmir. Entre os centos de arrolos recollidos da nosa tradición oral, aquí van algúns ben doados de entoar para non coartar e desilusionar os pais e nais que non teñan moita práctica no cantar. Non vos contentedes con poñer a música no reprodutor, tedes que cantar coa vosa voz para que o arrolo consiga a súa finalidade!!


18

aí Vén PEdro cHosco

Aí vén Pedro Choscopor baixo da portadicíndolles ás nenasque pousen a roca.

Tamén vén Antóne dilles que nonque fíen as nenaspro seu camisón.

Ai, o meu neniño pequenoai, heino de mandar a escolaai, heille de comprar un trompoai, e máis unhas castañolas.

Pedriño Choscoxa podes marchare déixame as nenasque queren fiar.

Recitado: Ora meu meniño, ora, senón queres calar chora, senón queres calar chora.

Recitado: Soniño sono, vénteme a este ollo, pouquiño a pouco, vénteme a este outro.

Letra tradicional. Melodía tradicional arranxada por Álvaro Iglesias e Luís Prego.

1


xogos musicais.indd 1 04/03/13 13:46:01 - cumio.com · cantando a duras penas algún xogo...

Documents