pops

Radna verzija Dr Branimir Jovančićević, profesorHemijski fakultet

UNIVERZITET U BEOGRADU

Dugotrajne organske zagadjujuće supstance (Persistent Organic Pollutants, POPs)

S a d r ž a j

1. ALDRIN ....................................................................................................................................... 6

UvodHemijske i fizičkohemijske osobineProizvodnjaNačin ulaska i sudbina u životnoj sredini PostojanostZabrana korišćenjaAnalitičke metode za određivanjeEmisija

2. DIELDRIN .................................................................................................................................... 10

UvodHemijske i fizičkohemijske karakteristikeProizvodnjaNačin ulaska i sudbina u životnoj sredini PostojanostZabrana korišćenja Analitičke metode za određivanjeEmisija

3. HLORDAN .................................................................................................................................. 14

UvodHemijske i fizičkohemijske osobineProizvodnjaNačin ulaska i sudbina u životnoj sredini PostojanostZabrana korišćenja Analitičke metode za određivanjeEmisija

4. TOKSAFEN ................................................................................................................................ 19


1



5. MIREKS ...................................................................................................................................... 22

UvodHemijske i fizičkohemijske osobineProizvodnjaNačin ulaska i sudbina u životnoj sredini PostojanostAnalitičke metode za određivanjeEmisija

6. ENDRIN ...................................................................................................................................... 26

UvodHemijske i fizičkohemijske osobineProizvodnjaNačin ulaska i sudbina u životnoj sredini PostojanostZabrana korišćenjaAnalitičke metode za određivanje

7. HEPTAHLOR ............................................................................................................................. 29


8. HEKSAHLORO BENZEN (HCB) ........................................................................................... 33

UvodHemijske i fizičkohemijske osobineProizvodnja Način ulaska i sudbina u životnoj sredini Postojanost Zabrana korišćenjaAnalitičke metode za određivanjeEmisija

9. POLIHLOROVANI BIFENILI (PCB) ..................................................................................... 39

UvodHemijske i fizičkohemijske osobineProizvodnja Način ulaska i sudbina u životnoj sredini PostojanostAnalitičke metode za određivanjeEmisija

10. HLORODEKON ....................................................................................................................... 48

UvodHemijske i fizičkohemijske osobineProizvodnjaNačin ulaska i sudbina u životnoj sredini Postojanost Zabrana korišćenja

2



Analitičke metode za određivanjeEmisija

11. DIHLORO DIFENIL TRIHLORETAN (DDT) .................................................................... 51

UvodHemijske i fizičkohemijske osobineProizvodnjaNačin ulaska i sudbina u životnoj sredini Postojanost Zabrana korišćenjaAnalitičke metode za određivanjeEmisija

12. HEKSABROMO BIFENIL (HBB) ......................................................................................... 56


13. HEKSAHLORO CIKLOHEKSAN (HCH) ........................................................................... 60

UvodAlfa-HEKSAHLORO CIKLOHEKSANHemijske i fizičkohemijske osobineProizvodnjaNačin ulaska i sudbina u životnoj sredini Postojanost Beta-HEKSAHLORO CIKLOHEKSANHemijske i fizičkohemijske osobineProizvodnjaNačin ulaska i sudbina u životnoj sredini Postojanost Gama-HEKSAHLORO CIKLOHEKSAN - LINDANHemijske i fizičkohemijske osobineProizvodnjaNačin ulaska i sudbina u životnoj sredini Postojanost Zabrana korišćenjaAnalitičke metode za određivanjeEmisija

14. POLIHLOROVANI DIBENZO-para-DIOKSINI (PCDDs) ................................................ 69

UvodHemijske i fizičkohemijske osobineProizvodnjaNačin ulaska i sudbina u životnoj sredini PostojanostAnalitičke metode za određivanjeEmisija

15. POLIHLOROVANI DIBENZO-para-FURANI (PCDF) ...................................................... 77

Uvod

3



Hemijske i fizičkohemijske osobineProizvodnjaNačin ulaska i sudbina u prirodiPostojanost Analitičke metode za određivanjeEmisija

16. POLICIKLIČNI AROMATIČNI UGLJOVODONICI (PAH) ........................................... 80

UvodHemijske i fizičkohemijske karakteristikeProizvodnjaNačin dolaska i sudbina u životnoj sredini PostojanostAnalitičke metode za određivanjeEmisija U atmosferu Koksovanje ugljaRafinisanje nafteU geosferu

IZVOR ............................................................................................................................................. 90

"NETEHNIČKI APSTRAKT" ..................................................................................................... 91

4



Dugotrajne organske zagadjujuće supstance(Persistent Organic Pollutants, POPs)

U svetskoj naučnoj i stručnoj literaturi danas postoji dosta podataka o POPs supstancama. Već duži niz godina oni predstavljaju jedan od najznačajnijih predmeta istraživanja u oblasti hemije životne sredine. Medjutim, na našem jeziku do sada nije sačinjen tekst koji detaljnije opisuje hemiju ovih jedinjenja, njihove osobine i ponašanje u životnoj sredini.

U ovoj studiji dat je detaljan pregled svih najvažnijih POPs jedinjenja. Dati su njihovi trivijalni i hemijski nazivi, hemijske formule, odnosno hemijske strukture i CAS (Chemical Abstract Services) brojevi. Opisane su njihove hemijske i fizičko hemijske osobine i načini za dobivanje. Dati su raspoloživi podaci o postojanosti, načinu ulaska i sudbini u životnoj sredini. Dat je pregled analitičkih metoda za njihovu analizu u različitim uzorcima iz životne sredine i pregled raspoloživih podataka o njihovoj emisiji i zabranama za upotrebu.

Na kraju ovog prikaza dat je izvor prezentovanih podataka. Imajući u vidu da je hemiju i stereohemiju ovih jedinjenja nemogućno razumeti bez osnovinih teorijskih znanja o odgovarajućim klasama organskih jedinjenja, takodje su preporučeni najpoznatiji udžbenici organske hemije na srpskom jeziku.

U tekstu su navedeni brojni literaturni navodi. Njihovo celokupno navodjenje u posebnom spisku zauzelo bi previse prostora. Zbog toga su u poglavlju "Izvor" dati oni najvažniji, a za sve druge navedene refernce čitalac ovog teksta upućuje se na priložene internet adrese.

5



1. ALDRIN

Uvod

Aldrin je organohlorni insekticid, koji je ranije primenjivan za uništavanje insekata (na primer termita i skakavaca), a u cilju zaštite useva kao što su, recimo, krompir i kukuruz. To je hemikalija sačinjena u laboratoriji i ne pojavljuje se u prirodi kao nativna.

Prema IUPAC-u hemijsko ime za aldrin je (1R, 4S, 4aS, 5S, 8R, 8aR)-1,2,3,4,10,10-heksahloro-1,4,4a,5,8,8a-heksahidro-1,4,5,8-dimetanonaftalen ili 1,2,3,4,10,10-heksahloro-1,4,4a,5,8,8a-heksahidro-exo-1,4-endo-5,8-dimetanonaftalen.

Skraćenica za naučno ime aldrina je HHDN. Bruto formula je C12H8Cl6 a relativna molekulska masa je 364,9. CAS registarski broj aldrina je 309-00-2.

Hemijska struktura aldrina je:

Tehnički aldrin sadrži minimum 95% aldrina. Prodajni nazivi za aldrin su Aldrec, Aldrex, Drinox, Octalene, Seedrin i Jedinjenje 118. Nečistoće mogu da potiču od oktahlorociklopentena (0,4%), heksahlorobutadiena (0,5%), toluena (0,6%), kompleksne smeše sastojaka nastalih polimerizacijom tokom reakcije aldrina (3,7%) i od karbonil jedinjenja (2%).

Hemijske i fizičkohemijske osobine

Čisti aldrin je bezbojana kristalna supstanca. Tačka topljenja mu je 104-104,5°C. Tehnički aldrin je čvrst, žutomrk do tamno smeđ sa tačkom topljenja od 49-60°C. Isparava na 8,6 mPa na 20°C (6,5 x 10-5 mmHg na 25°C). Njegova gustina je 1,54 g/cm3 na 20C. U vodi je praktično nerastvorljiv (27 g/L na 25C), a u acetonu, benzenu i ksilenu rastvorljivost mu je veća od 600 g/L. Aldrin je postojan na temperaturama do 200C i pH vrednostima od 4 do 8. Oksidacioni agensi i koncentrovane kiseline napadaju nehlorovani prsten. Aldrin je nekorozivan ili slabokorozivan na metale (Shell, 1976, 1984; Worthing & Walker 1983).

Proizvodnja

Aldrin je proizveden Diels-Alderovom kondenzacijom heksahloro ciklopentadiena sa biciklo[2.2.1]-2,5-heptadienom. Konačna kondenzaciona reakcija se obično izvodi na približno 120°C i na atmosferskom pritisku. Prinos je preko 80% (Melnikov, 1971). Način ulaska i sudbina u životnoj sredini

Aldrin je visoko efektivan insekticid širokog spektra delovanja. Korišćen je za zaštitu useva krompira, kukuruza i pirinča od štetnih zemnih insekata, kao i za zaštitu drvenih sturktura od

6



napada termita. Uništava insekte kontaktom i unosom. Ima blago "nadimajuće" dejstvo u zemljištu, što omogućava raspodelu na vrhu, gde se štetočine nalaze. Nakon upotrebe aldrin se obično inkorporira u zemljište u kome biljke rastu. Čuva se uglavnom u obliku emulgovanog koncentrata ili u "vlažljivom" prahu.

Pod dejstvom sunčeve svetlosti i bakterija epoksidacijom aldrin se transformiše u dieldrin, tako da se u prirodi uglavnom nalazi dieldrin. Ovaj proces je vrlo zastupljen u prirodi (Lichtenstein & Schulz, 1960), pojavljuje se u biološki aktivnim zemljištima i oko 50-70% ostataka, koji ostaju u zemljištu na kraju perioda primene, sadrži dieldrin.

U atmosferi aldrin se razlaže u oblik fotoaldrina, odnosno fotodieldrina. Fotooksidacija, zahvaljujući UV-zračenju, razlaže oko 75% date količine (na 90-95C) u vodi na CO2, hlorovodonik i vodu, posle više od 100 sati (VERSCHUEREN, 1983).

Veliki broj naučnika smatra da se najvećim delom aldrin i dieldrin iz zemljišta gube isparavanjem. Aldrin, inkorporiran u zemljište, iz površinskog sloja se vrlo brzo "gubi", što nadoknađuje iz donjih slojeva, gde je veća koncentracija aldrina. Situacija se nešto komplikuje njegovim postepenim transformacijama u manje isparljivi dieldrin, mada se on, takođe, ponaša na kvalitativno sličan način. Postoje dva puta ka površini: putem uzdižućih kapilarnih voda i širenje isparavanjem kroz pore u zemljištu. Na oba ova procesa jako utiče hidrofobna adsorbcija (zgušnjavanje gasova na površini čvrstih tela).

Danas postoji brojna naučna literatura koja se odnosi na zemljišnu adsorpciju. Istraživanja pokazuju skoro kvantitativnu adsorpciju aldrina na organskoj materiji i mineralima gline. Molekuli vode "bore" se sa aldrinom za adsorpcijska mesta u mineralima gline i otkriveno je da se aldrin bolje širi u suvom zemljištu (Baluja et al., 1975; Kushwaha et al., 1978b). Adsorbciju i desorbciju aldrina proučavao je Tejedor et al., 1974. u celokupnom zemljištu, kao i u glinenim i organskim frakcijama. Zaključeno je da su organske frakcije uglavnom uključene u adsorptivno primanje aldrina i da su frakcije gline glavni faktori uticaja u zadržavanju aldrina. Čini se da ne postoji jednostavan odnos između rastvorljivosti u vodi i natapanja, prvenstveno zbog razlika u adsorbtivnom kapacitetu minerala gline u različitim tipovima zemljišta (Yaron et al., 1967) Takodje je predstavljen i hromatografski model kretanja pesticida kroz zemljište (King & McCarty, 1968; Oddson et al., 1970).

Postojanost

Aldrin teži da se zadrži u zemljištu od 1,5-5,2 godine, u zavisnosti od sastava zemljišta. Recimo, kada je aldrin primenjen na muljevitoj ilovači, količina detektovana za 1,7 godina će opasti za 25 % u odnosu na upotrebljenu količinu. Više od 56% početne mase aldrina prelazi u dieldrin, a oko 19% se gubi. Aldrin je klasifikovan kao umereno trajan, sa poluživotom od 20-100 dana.

Zabrana korišćenja

Komercijalna proizvodnja aldrina počela je 1950. godine. Široko je primenjivan u prošlosti, ali je sada zabranjen u mnogim zemljama i uvršten u Stokholmsku konvenciju o dugotrajnim organskim zagađivačima (POPs) (Stocholm conventionon persistent organic pollutants) i UNECE (United Nation Economic Commision for Europe) konvenciju. Dieldrin je još prisutan u životnoj sredini i u ljudskom tkivu, ali u poslednjih 30 godina nivo mu značajno opada. Aldrin je približno sa 96% sačuvan u ribama, sa 92% pronađen u puževima i oko 86% u algama u obliku dieldrina (ATSDR, 1993a).

Posle zabrane korišćenja u EU i u većini drugih zemalja širom sveta, ljudska izloženost ovim pesticidima znatno opada. Nivo u uzorcima nedavno uzetim je ispod 10% od nivoa u uzorcima uzetim pre 20 godina. Dnevni unos preko hrane za decu i odrasle je oko 1-10 ng/kg telesne težine. Tako je unošenje suštinski ispod propisanog dnevnog unosa od 100 ng/kg telesne

7



težine, ustanovljeno od JMPR (FAO/WHO Joint meeting on Pesticide Residues). Treba dodati da je aldrin kancerogen i mutagen.

Analitičke metode za određivanje

Analitičke metode za određivanje aldrina u uzorcima iz životne sredine (sa pripremnim metodama, granicom osetljivosti i odgovarajućim referencama) predstavljene su u tabeli 1.1.

Tabela 1.1. Analitičke metode za određivanje aldrina u uzorcima iz životne sredine

Uzorak Pripremna metodaInstrumentalna metoda

Granica osetljivosti

Reference

VazduhAdsorpcija na Tenax®-GC, eluiranje sa smešom aceton/petrol-etar

GC/ECD 0,003 ppbWallace andSherren, 1986.

VazduhSakupljanje na staklenim vlaknastim filterima, ekstrakcija sa izooktanom

GC/ECDNIOSH Metoda5502

2,2 ppm NIOSH 1984.

VodaEkstrakcija sa metilenhloridom, rastvaranje u heksanu

GC/ECDMetoda OSW 8080A

0,004 ppb EPA 1986j

VodaEkstrakcija sa metilenhloridom, sušenje i koncentrovanje, rastvaranje u heksanu

GC/MS 1 ppbAlford- Stephens et al., 1986.

Gradske i industrijske otpadne vode

Ekstrakcija sa metilenhloridom, zagrevanje, rastvaranje u heksanu, koncentrovanje

GC/ECDAPHA Metoda 6630C

0,004 ppbClesceri et al.,1998a

Gradske i industrijske otpadne vode

Ekstrakcija sa metilenhloridom na pH>11, a zatim na pH<2, sušenje, koncentrovanje

GC/MSAPHA Metoda 6410B

1,9 ppbClesceri et al.,1998b

Zemljište

Ekstrakcija sa acetonom, dodavanje heksana, sušenje pomoću Na2SO4, dodavanje acetona

GC/MS 5 ng Kobayashi etal., 1983.

ZemljišteMešanje sa acetonom, filtriranje, ekstrakcija sa heksanom

GC/MS 5 ngKobayashi etal., 1983.

Čvrsti otpad, zemljište i podzemne vode

EkstrakcijaGC/MSOSW Metoda 8250A

1,9 ppb OSW, 1986b

Zemljište, mulj

Ekstrakcija sa smešom heksan-aceton (1:1) ili metilenhlorid-aceton (1:1)

ECDOSW Metoda 8081B

0,8 ppb OSW, 1986a

APHA = American Public Health Assoication; EPA = Environmental Protection Agency; GC/ECD = gaschromatography/electron capture detector; GC/MS = gas chromatography/mass spectrometry; ng = nanogram; ppb = parts per billion; ppm = parts per million; NIOSH = National Institute for Occupational Safety and Health; OSW = Office of Solid Waste

Emisija

Zvanični podaci ( EB.AIR/GE.12003/6,7 July 2003) za period 1990-2002. (za minimum jednu godinu) priloženi su od trideset jedne zemlje (Austrija, Belorusija, Belgija, Bugarska, Hrvatska, Kipar, Češka Republika, Danska, Estonija, Finska, Francuska, Nemačka, Mađarska,

8



Island, Kirgistan, Litvanija, Luksenburg, Monako, Holandija, Norveška, Poljska, Moldavija, Rusija, Slovačka, Slovenija, Španija, Švajcarska, Ukrajina, Velika Britanija i SAD). Prema priloženim podacima, aldrin se u ovim zemljama ne upotrebljava.

9



Izvor

1. K. Peter, C. Vollhardt, N. E.Schore (urednik prevoda, B. Šolaja)., Organska Hemija, Data Status, Beograd, 2004.

2. S. M. Milosavljević, Strukturne instrumentalne metode, Hemijski fakultet, Beograd, 2004.3. C. Noller, Kemija organskih spojeva, Tehnička knjiga, Zagreb, 1967.4. H. B. Kagan, Organska stereohemija, Hemijski fakultet, Beograd, 1995.5. M. Lj. Mihailović, Osnovi Teorijske hemije i stereohemije, Gradjevinska knjiga, Beograd,

1990.

6. http://www.pesticideinfo.org/Index.html 7. http://geiacenter.org/reviews/organochlorides.html 8. http://www.msceast.org/pops/emission.html 9. http://www.medterms.com/script/main/art.asp?articlekey=26165 10. http://www.fws.gov/pacific/ecoservices/envicon/pim/reports/contaminantinfo/

contaminants.html11. http://www.msc.ec.gc.ca/data/gloperd/basic_knowledge_e.cfm 12. http://www.inchem.org/documents/ehc/ehc/ehc91.htm 13. http://www.inchem.org/documents/ehc/ehc/ehc45.htm 14. http://www.epa.gov/oppfead1/international/lrtap2pg.htm 15. http://www.epa.gov/toxteam/pcbid/down.htm 16. http://www.inchem.org/documents/ehc/ehc/ehc130.htm 17. http://www.inchem.org/documents/ehc/ehc/ehc34.htm 18. http://www.unido.org/doc/29428 19. http://www.inchem.org/documents/ehc/ehc/ehc44.htm 20. http://www.inchem.org/documents/ehc/ehc/ehc38.htm 21. http://www.inchem.org/documents/ehc/ehc/ehc009.htm 22. http://www.inchem.org/documents/ehc/ehc/ehc195.htm 23. http://www.inchem.org/documents/ehc/ehc/ehc140.htm 24. http://www.inchem.org/documents/ehc/ehc/ehc202.htm 25. http://www.inchem.org/documents/ehc/ehc/ehc124.htm 26. http://www.newint.org/issue323/facts.htm 27. www.pops.int/documents/meetings/poprc_2/meeting_docs/K0652240%20POPRC2-INF7.doc 28. http://www.inchem.org/documents/ehc/ehc/ehc88.htm 29. http://www.ec.gc.ca/international/unorgs/ece_e.htm 30. http://www.inchem.org/documents/ehc/ehc/ehc123.htm 31. http://www.the-piedpiper.co.uk/th13(l).htm 32. http://www.chemindustry.com/chemicals/996972.html 33. http://www.atsdr.cdc.gov/toxprofiles/tp1-c7.pdf 34. http://www.atsdr.cdc.gov/toxprofiles/tp66-c6.pdf 35. http://www.atsdr.cdc.gov/toxprofiles/tp94-c6.pdf 36. http://www.atsdr.cdc.gov/toxprofiles/tp102-c6.pdf 37. http://www.atsdr.cdc.gov/toxprofiles/tp17-c7.pdf 38. http://www.atsdr.cdc.gov/toxprofiles/tp89-c6.pdf 39. http://www.fsis.usda.gov/PDF/2003_Red_Book_Appendix3-4.pdf 40. http://www.ecifm.rdg.ac.uk/pesticides.htm 41. http://www.epa.gov/pesticides/ 42. http://npic.orst.edu/wnv/ 43. http://www.ehsfreeware.com/pestinfo.htm 44. http://www.pops.int/

10

http://www.pops.int/

http://www.ehsfreeware.com/pestinfo.htm

http://npic.orst.edu/wnv/

http://www.epa.gov/pesticides/

http://www.ecifm.rdg.ac.uk/pesticides.htm

http://www.fsis.usda.gov/PDF/2003_Red_Book_Appendix3-4.pdf

http://www.atsdr.cdc.gov/toxprofiles/tp89-c6.pdf






http://www.chemindustry.com/chemicals/996972.html

http://www.the-piedpiper.co.uk/th13(l).htm

http://www.inchem.org/documents/ehc/ehc/ehc123.htm

http://www.ec.gc.ca/international/unorgs/ece_e.htm


http://www.pops.int/documents/meetings/poprc_2/meeting_docs/K0652240%20POPRC2-INF7.doc

http://www.newint.org/issue323/facts.htm








http://www.unido.org/doc/29428



http://www.epa.gov/toxteam/pcbid/down.htm

http://www.epa.gov/oppfead1/international/lrtap2pg.htm



http://www.msc.ec.gc.ca/data/gloperd/basic_knowledge_e.cfm

http://www.fws.gov/pacific/ecoservices/envicon/pim/reports/contaminantinfo/contaminants.html

http://www.fws.gov/pacific/ecoservices/envicon/pim/reports/contaminantinfo/contaminants.html

http://www.medterms.com/script/main/art.asp?articlekey=26165

http://www.msceast.org/pops/emission.html

http://geiacenter.org/reviews/organochlorides.html

http://www.pesticideinfo.org/Index.html



45. http://www.pops.int/documents/followup/

46. Abbott D.C., Harrison R.B., Tatton J.O'G. and Thomson, J. (1965) Organochlorine pesticides in the atmospheric environment. Nature (Lond.), 208, 1317-1318.

47. Albanis T.A., Pomonis P.J. and Sdoukos A.T. (1986) Seasonal fluctuations of organochlorine and triazines pesticides in the aquatic system of Ioannina Basin (Greece). Sci Total Environ, 58, 243-253.

48. Alford-Stevens A.L., Eichelberger J.W. and Budde W.L. (1988) Multi-laboratory study of automated determination of polychlorinated biphenyls and chlorinated pesticides in water, soil and sediment by gas chromatography/mass spectrometry. Environ Sci Technol, 22, 304-312.

49. Ang C., Meleady K. and Wallace L. (1989) Pesticide residues in drinking water in the north coast region of New South Wales, Australia, 1986-87. Bull Environ Contam Toxicol, 42, 595-602.

50. FAO/WHO (1986) Recommendations for methods of analysis of pesticide residues. Rome, Codex Alimentarius Commission, Food and Agriculture Organization of the United Nations (CAC/PR8-1986).

51. Fendinger N.J., Radway J.C., Tuttle J.H. and Means J.C. (1989) Characterization of organic material leached from coal by simulated rainfall. Environ Sci Technol, 23, 170-177.

52. Fingler S., Drevenkar V., Tkalcevic B. and Smit Z. (1992) Levels of polychlorinated biphenyls, organochlorine pesticides, and chlorophenols in the Kupa River water and in drinking waters from different areas in Croatia. Bull Environ Contam Toxicol, 49, 805-812.

53. Frank R., Braun H.E. and Holdrinet M.V.H. (1981) Residues from past uses of organochlorine pesticides and PCB in waters draining eleven agricultural watersheds in Southern Ontario, Canada, 1975-1977. Sci Total Environ, 20, 255-276.

54. Hooper N.K., Ames B.N., Balek M.A. and Casida J.E. (1979) Toxaphene, a complex mixture of polychloroterpenes and a major insecticide, is mutagenic. Science, 205, 591-593.

55. Jacob J., Grimmer G. and Hildebrandt A. (1993) The use of passive samplers for monitoring polycyclic aromatic hydrocarbons in ambient air. Sci Total Environ, 139/140, 307-321.

56. Junk G.A., Richard J.J., Avery M.J., Vick R.D. and Norton G.A. (1986) Organic compounds from coal combustion. Am Chem Soc Symp Ser, 319, 109-123.

57. Kessabi M., Elhraiki A. and Nader B. (1988) Contamination of urban, industrial and continental waters by chlorinated hydrocarbon pesticides along the Mediterranean coast of Morocco. Sci Total Environ, 71, 209-214.

58. 13. Krauthacker B. (1993) Organochlorine pesticides and polychlorinated biphenyls (PCBs) in human serum collected from the general population from Zagreb (1985-1990). Bull Environ Contam Toxicol, 50, 8-11.

59. May W.E., Wasik S.P. and Freeman D.H. (1978) Determination of the aqueous solubility of polynuclear aromatic hydrocarbons by a coupled column liquid chromatographic technique. Anal Chem, 50, 175-179.

60. Means J.C., Wood S.G., Hassett J.J. and Banwart W.L. (1980) Sorption of polynuclear aromatic hydrocarbons by sediments and soils. Environ Sci Technol, 14, 1524-1528.

61. Menichini E., Bonanni L. and Merli F. (1990) Determination of polycyclic aromatic hydrocarbons in mineral oils and oil aerosols in glass manufacturing. Toxicol Environ Chem, 28, 37-51.

62. Motykiewicz G. (1995) Application of biomarkers in heavily polluted industrialized areas of countries of central and eastern Europe. Toxicology, 101, 117-123.

63. Plimmer J. R. and Klingebiel U. I. (1973) PCB-formation. Science,181, 994-995.

11

http://www.pops.int/documents/followup/



64. Sharom M.S., Miles J.R.W., Harris C.R. and McEwen F.L. (1980) Persistence of 12 insecticides in water. Water Res, 14, 1089-1093.

65. Starr R.I. and Johnson R.E. (1968) Laboratory method for determining the rate of volatilization of insecticides from plants. J Agric Food Chem, 16, 411-414.

66. US EPA (1972) Effects of pesticides in water - a report to the United States, Washington DC, US Environmental Protection Agency, 145 pp (US EPA Report No. 16).

67. van Luin A.B. and van Starkenburg W. (1984) Hazardous substances in waste water. Water Sci Technol, 17, 843-853.

68. Wheatley G.A. and Hardman J.A. (1968) Organochlorine insecticide residues in earthworms from arable soils. J. Sci. Food Agric., 19, 219-225.

69. Wiersma G.B., Tai H. and Sand P.F. (1972c) Pesticide residue levels in soils, FY 1969 - National Soils Monitoring Program. Pestic. Monit. J., 6, 194-201.

70. Yule W.N., Chiba M. and Morley H.V. (1967) Fate of insecticide residues. Decomposition of lindane in soil. J Agric Food Chem, 15, 1000-1004.

71. Zoro J. A., Hunter J. M., Eglinton G. and Ware G. C. (1974) Degradation of p,p'-DDT in reducing environments. Nature (Lond.), 247, 235-236.

12



Dugotrajne organske zagadjujuće supstance (Persistent Organic Pollutants, POPs)

"Netehnički apstrakt"

Dugotrajne organske zagadjujuće supstance (Persistent Organic Pollutants, POPs) su toksična hemijska jedinjenja prisutna u životnoj sredini. POPs-ovi su postojana jedinjenja, otporna na degradaciju pod prirodnim uslovima i ostaju nepromenjena u životnoj sredini dugo vremena. Široko su rasprostranjeni u svetu, i na taj način mogu se okarakterisati kao sveprisutni zagađivači. Svaka grupa ovih jedinjenja je proizvedena u različite svrhe, upotrebljavana na raznim lokacijama, i poseduje specifične fizičko-hemijske osobine. Mogu se podeliti u dve grupe. Jedinjenja koja je stvorio čovek i prirodne policiklične aromatične ugljovodonike. Ova jedinjenja se relativno lako prenose na velike razdaljine, daleko od svog izvora, čak i u oblasti gde nikada nisu bili proizvedeni ili korišćeni.

Bioakumuliraju se u hrani i mogu štetno da utiču na ljudsko zdravlje. Oni prodiru u masno tkivo živih organizama u koncentraciji mnogo puta višoj od dozvoljene. Viši nivoi lanca ishrane (ribe, ptice grabljivice, sisari i ljudi) mogu da akumuliraju visoke koncentracije POPs jedinjenja. Zato su ona pronađena i daleko od mesta svog porekla (na primer u arktičkim ekosistemima). POPs-ovi su obično poluisparljivi, sposobni da prelaze duge distance i kondenzuju se iznad hladnijih oblasti na Zemlji. Sve ove činjenice danas povećavaju zabrinutost i nameću pitanje smisla njihove daljne upotrebe.

Vrlo često zamene za dugotrajne organske zagadjujuće supstnace su dostupne. Medjutim, visoke cene, niska svest, nedostatak odgovarajuće infrastrukture i tehnologije su razlozi zašto se ove zamene šire ne primenjuju. Potencijalna rešenja ovih problema trebalo bi da budu prilagođena osobinama i mogućem korišćenju svake supstance, kao i klimatskim i socijalno-ekonomskim okolnostima u određenim zemljama.

Dugotrajne organske zagadjujuće supstnace se mogu podeliti u tri grupe:

- pesticide (aldrin, dieldrin, hlordan, toksafen, mireks, endrin, heptahlor, heksahloro benzen-HCB, hlorodekon, dihloro difenil trihloroetan-DDT, heksabromo bifenil i heksahloro cikloheksan-HCH),

- industrijske hemikalije (polihlorovani bifenili-PCBs i heksahloro benzen-HCB) i- nus-proizvode industrijskih procesa i procesa sagorevanja (heksahloro benzen-HCB,

polihlorovani dibenzo-p-dioksini /dioksini/-PCDDs, polihlorovani dibenzo-p-furani /furani/-PCDFs, i policiklični aromatični ugljovodonici-PAHs).

13

pops

Documents