wstêpne dane o nagromadzeniu je¿owców z rodzaju conulus w ... · lithostratigraphic section of...

5
Wstêpne dane o nagromadzeniu je¿owców z rodzaju Conulus w profilu dolnego turonu Glanowa (niecka miechowska) Tomasz Borszcz 1 , Artur Gajerski 1 , Micha³ Rakociñski 1 , Adam Szczepañczyk 1 A preliminary report on echinoid accumulations of the genus Conulus in the Lower Turonian at Glanów of the Miechów Trough — southern Poland. Prz. Geol., 56: 552–556. A b s t r a c t. An interesting phenomenon of echinoid accu- mulation occurring in the Lower Turonian (Mytiloides labiatus Zone) at Glanów village (Miechów Upland) is the main topic of the paper. The bed investigated consists of poorly cemented sandy-marly limestones with thickness of about 30 cm. The accumulation of echinoids is older than that of documented in Wielkanoc which is of mid- dle-to-late Turonian age and situated in the same region under study. Apart from a dominant echinoid species Conulus subrotundus Mantell represented by adult and juvenile forms that are dispersed in the bed, the second echinoid species — a regular form Salenocidaris granulosa (Woodward) — has also been noted. Additionally, the skeletal elements of crinoids, ophiuroids, asteroids, as well as bryozoans, annelids, poriferans and shark teeth have also been found in the bed under study. Preliminary observations indicate that the origin of the echinoid accumulation corresponds well with the Conulus bed from the Wielkanoc quarry as a result of luxuriant development of echinoids and complex sedimentological, paleoecological and tectonic factors. Keywords: Miechów Trough, Glanów section, Upper Cretaceous, Turonian, echinoids, Conulus, Salenocidaris Podczas póŸnokredowej transgresji je¿owce by³y czê- sto najbardziej charakterystycznym sk³adnikiem makrofauni- stycznych zespo³ów zasiedlaj¹cych dno epikontynentalnych zbiorników (M¹czyñska, 1984). Œwiadczy o tym ich obec- noœæ w licznych ods³oniêciach póŸnokredowych osadów transgresywnych na obszarze Polski (np. Marcinowski, 1970; Marcinowski, 1974; Kudrewicz & Olszewska-Nej- bert, 1997; Olszewska-Nejbert, 2007). Charakteryzuje je ma³o zró¿nicowany sk³ad taksonomiczny, szeroki zasiêg stratygraficzny i nierównomierne rozprzestrzenienie paleo- biogeograficzne. Istniej¹ bowiem obszary, w których je¿ow- ce bywaj¹ notowane sporadycznie, jak równie¿ takie, w któ- rych dosz³o do ich masowych nagromadzeñ. Ich wyj¹tkowo liczne akumulacje s¹ notowane w osadach turonu Niemiec i Polski (Ernst i in., 1983; Kudrewicz & Olszewska-Nej- bert, 1997; Olszewska-Nejbert, 2005). Na obszarze Polski kondensacje fauny je¿owców wie- ku turoñskiego znane s¹ z okolic Krakowa i niecki mie- chowskiej (patrz Kudrewicz & Olszewska-Nejbert, 1997; Olszewska-Nejbert, 2005). W okolicy Krakowa zosta³y odnotowane dwa nagromadzenia je¿owców z rodzaju Conulus. Starsze nagromadzenie, ze œrodkowego dolnego turonu (zona Mytiloides labiatus), zosta³o stwierdzone w nieczynnym kamienio³omie w Januszowicach. M³odsze natomiast, z pogranicza œrodkowego i górnego turonu, zosta³o udokumentowane w miejscowoœci Jeziorzany w starorzeczu po lewej stronie Wis³y (Kudrewicz & Olszew- ska-Nejbert, 1997). Olszewska-Nejbert (2005) opisa³a koncentracjê fauny Conulus z kamienio³omu Wielkanoc, usytuowanego na obszarze niecki miechowskiej. Wed³ug tej autorki nale¿y ona do przedzia³u wiekowego œrodko- wy–póŸny turon (zony Inoceramus lamarcki/I. costellatus). Ernst i in. (1983) udokumentowali dwa podobne nagro- madzenia je¿owców Conulus subrotundus Mantell na obszarze pó³nocno-zachodnich Niemiec. Pochodz¹ one kolejno z najwy¿szego œrodkowego turonu (zony Inocera- mus lamarcki I. cuvierii) i prawdopodobnie z najni¿szego górnego turonu (zony I. costellatus cf. pietzschi I. ex gr. cuvierii [du¿e formy]). We wszystkich wymienionych lokalizacjach taksonem tworz¹cym akumulacje jest je¿owiec Conulus subrotundus Mantell (patrz tab. 1; Ernst i in., 1983; Kudrewicz & Olszewska-Nejbert, 1997; Marcinowski, 1974; Olszew- ska-Nejbert, 2005). Cel badañ Celem niniejszej pracy jest wstêpna charakterystyka aku- mulacji je¿owców z rodzaju Conulus, któr¹ ods³oniêto na obszarze niecki miechowskiej, w skarpie na prywatnej posesji w miejscowoœci Glanów (ryc. 1). Akumulacja ta by³a wzmiankowana wczeœniej przez Marcinowskiego (1974) oraz niedawno przez Borszcza i Gajerskiego (2007). Profil ods³oniêcia w Glanowie Ods³oniêcie w Glanowie by³o ju¿ wielokrotnie przed- miotem opracowañ stratygraficznych i paleontologicznych (Marcinowski, 1974; Walaszczyk, 1992; Salamon, 2007; Salamon i in., 2007), a je¿owce z tej lokalizacji by³y pod- staw¹ solidnych i nowoczesnych, jak na ówczesne mo¿li- woœci badawcze, studiów paleontologicznych Kongiela (1939) i Popiel-Barczyk (1958). W dolnej czêœci skarpy w Glanowie zosta³y ods³oniête wapienie górnej jury (oksford), zwieñczone w stropie powierzchni¹ abrazyjn¹ (ryc. 2). Nad nimi zalegaj¹ utwory œrodkowego i górnego cenomanu (zony Acanthoceras rho- tomagense Calycoceras naviculare; patrz Marcinowski, 1974 — Fig. 2.2), wykszta³cone w postaci prze³awi- 552 Przegl¹d Geologiczny, vol. 56, nr 7, 2008 1 Wydzia³ Nauk o Ziemi, Uniwersytet Œl¹ski, ul. Bêdziñska 60, 41-200 Sosnowiec; [email protected]; arturgajerski@inte- ria.pl; [email protected]; [email protected] T. Borszcz A. Gajerski M. Rakociñski A. Szczepañczyk

Upload: others

Post on 28-Oct-2020

1 views

Category:

Documents


0 download

TRANSCRIPT

Page 1: Wstêpne dane o nagromadzeniu je¿owców z rodzaju Conulus w ... · Lithostratigraphic section of the Upper Cretaceous deposits (Middle/Upper Cenomanian–Lower Turonian), covering

Wstêpne dane o nagromadzeniu je¿owców z rodzaju Conulusw profilu dolnego turonu Glanowa (niecka miechowska)

Tomasz Borszcz1, Artur Gajerski1, Micha³ Rakociñski1, Adam Szczepañczyk1

A preliminary report on echinoid accumulations of thegenus Conulus in the Lower Turonian at Glanów of theMiechów Trough — southern Poland. Prz. Geol., 56:552–556.

A b s t r a c t. An interesting phenomenon of echinoid accu-mulation occurring in the Lower Turonian (Mytiloideslabiatus Zone) at Glanów village (Miechów Upland) is themain topic of the paper. The bed investigated consists ofpoorly cemented sandy-marly limestones with thickness ofabout 30 cm. The accumulation of echinoids is older thanthat of documented in Wielkanoc which is of mid-

dle-to-late Turonian age and situated in the same region under study. Apart from a dominant echinoid species Conulus subrotundusMantell represented by adult and juvenile forms that are dispersed in the bed, the second echinoid species — a regular formSalenocidaris granulosa (Woodward) — has also been noted. Additionally, the skeletal elements of crinoids, ophiuroids, asteroids, aswell as bryozoans, annelids, poriferans and shark teeth have also been found in the bed under study. Preliminary observations indicatethat the origin of the echinoid accumulation corresponds well with the Conulus bed from the Wielkanoc quarry as a result of luxuriantdevelopment of echinoids and complex sedimentological, paleoecological and tectonic factors.

Keywords: Miechów Trough, Glanów section, Upper Cretaceous, Turonian, echinoids, Conulus, Salenocidaris

Podczas póŸnokredowej transgresji je¿owce by³y czê-sto najbardziej charakterystycznym sk³adnikiem makrofauni-stycznych zespo³ów zasiedlaj¹cych dno epikontynentalnychzbiorników (M¹czyñska, 1984). Œwiadczy o tym ich obec-noœæ w licznych ods³oniêciach póŸnokredowych osadówtransgresywnych na obszarze Polski (np. Marcinowski,1970; Marcinowski, 1974; Kudrewicz & Olszewska-Nej-bert, 1997; Olszewska-Nejbert, 2007). Charakteryzuje jema³o zró¿nicowany sk³ad taksonomiczny, szeroki zasiêgstratygraficzny i nierównomierne rozprzestrzenienie paleo-biogeograficzne. Istniej¹ bowiem obszary, w których je¿ow-ce bywaj¹ notowane sporadycznie, jak równie¿ takie, w któ-rych dosz³o do ich masowych nagromadzeñ. Ich wyj¹tkowoliczne akumulacje s¹ notowane w osadach turonu Niemieci Polski (Ernst i in., 1983; Kudrewicz & Olszewska-Nej-bert, 1997; Olszewska-Nejbert, 2005).

Na obszarze Polski kondensacje fauny je¿owców wie-ku turoñskiego znane s¹ z okolic Krakowa i niecki mie-chowskiej (patrz Kudrewicz & Olszewska-Nejbert, 1997;Olszewska-Nejbert, 2005). W okolicy Krakowa zosta³yodnotowane dwa nagromadzenia je¿owców z rodzajuConulus. Starsze nagromadzenie, ze œrodkowego dolnegoturonu (zona Mytiloides labiatus), zosta³o stwierdzone wnieczynnym kamienio³omie w Januszowicach. M³odszenatomiast, z pogranicza œrodkowego i górnego turonu,zosta³o udokumentowane w miejscowoœci Jeziorzany wstarorzeczu po lewej stronie Wis³y (Kudrewicz & Olszew-ska-Nejbert, 1997). Olszewska-Nejbert (2005) opisa³akoncentracjê fauny Conulus z kamienio³omu Wielkanoc,usytuowanego na obszarze niecki miechowskiej. Wed³ugtej autorki nale¿y ona do przedzia³u wiekowego œrodko-wy–póŸny turon (zony Inoceramus lamarcki/I. costellatus).

Ernst i in. (1983) udokumentowali dwa podobne nagro-madzenia je¿owców Conulus subrotundus Mantell naobszarze pó³nocno-zachodnich Niemiec. Pochodz¹ onekolejno z najwy¿szego œrodkowego turonu (zony Inocera-mus lamarcki – I. cuvierii) i prawdopodobnie z najni¿szegogórnego turonu (zony I. costellatus cf. pietzschi – I. ex gr.cuvierii [du¿e formy]).

We wszystkich wymienionych lokalizacjach taksonemtworz¹cym akumulacje jest je¿owiec Conulus subrotundusMantell (patrz tab. 1; Ernst i in., 1983; Kudrewicz &Olszewska-Nejbert, 1997; Marcinowski, 1974; Olszew-ska-Nejbert, 2005).

Cel badañ

Celem niniejszej pracy jest wstêpna charakterystyka aku-mulacji je¿owców z rodzaju Conulus, któr¹ ods³oniêto naobszarze niecki miechowskiej, w skarpie na prywatnejposesji w miejscowoœci Glanów (ryc. 1). Akumulacja ta by³awzmiankowana wczeœniej przez Marcinowskiego (1974)oraz niedawno przez Borszcza i Gajerskiego (2007).

Profil ods³oniêcia w Glanowie

Ods³oniêcie w Glanowie by³o ju¿ wielokrotnie przed-miotem opracowañ stratygraficznych i paleontologicznych(Marcinowski, 1974; Walaszczyk, 1992; Salamon, 2007;Salamon i in., 2007), a je¿owce z tej lokalizacji by³y pod-staw¹ solidnych i nowoczesnych, jak na ówczesne mo¿li-woœci badawcze, studiów paleontologicznych Kongiela (1939)i Popiel-Barczyk (1958).

W dolnej czêœci skarpy w Glanowie zosta³y ods³oniêtewapienie górnej jury (oksford), zwieñczone w stropiepowierzchni¹ abrazyjn¹ (ryc. 2). Nad nimi zalegaj¹ utworyœrodkowego i górnego cenomanu (zony Acanthoceras rho-

tomagense – Calycoceras naviculare; patrz Marcinowski,1974 — Fig. 2.2), wykszta³cone w postaci prze³awi-

552

Przegl¹d Geologiczny, vol. 56, nr 7, 2008

1Wydzia³ Nauk o Ziemi, Uniwersytet Œl¹ski, ul. Bêdziñska 60,41-200 Sosnowiec; [email protected]; [email protected]; [email protected]; [email protected]

T. Borszcz A. Gajerski M. Rakociñski A. Szczepañczyk

Page 2: Wstêpne dane o nagromadzeniu je¿owców z rodzaju Conulus w ... · Lithostratigraphic section of the Upper Cretaceous deposits (Middle/Upper Cenomanian–Lower Turonian), covering

553

Przegl¹d Geologiczny, vol. 56, nr 7, 2008

LitologiaLithology

Wiek akumulacjiAge of accumulations

Taksonyje¿owcówEchinoids

taxa

dominuj¹cydominating

akcesorycznysubordinate

Charakterystykawarstwy

konulusowejCharacteristics

of the Conulus bed

Lokalizacjawarstwy

konulusowejLocalities

of Conulus bed

PolskaPoland

NiemcyGermany

Wy¿yna miechowska

(Walaszczyk, 1992;Olszewska-Nejbert,

2005)

Miechów UplandWielkanoc

Wy¿yna miechowska

(Kongiel, 1939;Marcinowski, 1974;Walaszczyk, 1992;

Borszcz & Gajerski,2007)

Miechów UplandGlanów

Wy¿yna krakowska

(Walaszczyk, 1992;Kudrewicz &

Olszewska-Nejbert,1997)

Kraków UplandJanuszowice

ObszarSalzgitter/Hannover

(Ernst i in., 1983)Salzgitter/Hannover

area(Ernst et al., 1983)

ObszarRheine-Ahaus/

Hannover/Salzgitter/Helgoland

(Ernst i in., 1983)Rheine-Ahaus/

Hannover/Salzgitter/Helgoland area

(Ernst et al., 1983)

wczesny turon;doba

Mytiloides labiatusEarly Turonian;

Mytiloides labiatusChron

œrodkowy/póŸny turon;doba

/

/

Inoceramuslamarcki I. costellatusMiddle/Late Turonian;Inoceramus lamarcki

I. costellatusChron

najni¿szypóŸny turon;

dobycf.

gr.

cf.gr.

I. costellatuspietzschi - I. ex.

cuvierii(du¿e formy)Lowermost

Late Turonian;I. costellatus

pietzschi - I. ex.cuvieriiChron

(large forms)

najwy¿szyœrodkowy turon;

dobyInoceramus

lamarcki - I.cuvieriiUppermost

Middle Turonian;Inoceramus

lamarcki - I.cuvieriiChron

wczesny turon;doba

Mytiloides labiatusEarly Turonian;

Mytiloides labiatusChron

zapiaszczonewapienie margliste

z licznymi wk³adkamiw postaci intraklastów

z je¿owcamisandy marly limestones

with numerous intraclastswith echinoids

wapienieorganodetrytyczne

z intraklastamiwapiennymi czasem

zawieraj¹cymije¿owce

organodetrital limestoneswith scattered limestoneintraclasts, sometimes

with echinoids

zapiaszczonewapienie z otoczakami

kwarcowymisandy limestones

with quartz pebbles

piaskowce glaukonitowe i zlepieñceconglomerate and greensand

Conulus subrotundusMantell

brak danychno data

Salenocidaris granulosaWoodward

bez³adnachaotically

Orientacja je¿owcówEchinoids orientation

zmienna – przewa¿a pozycja bocznavariably – side position dominates

brak danychno data

Tab. 1. Zestawienie wybranych cech akumulacji konulusowych z obszaru Polski i NiemiecTable 1. Comparison between Conulus bed known from Poland and Germany area

Glanów

Wolbrom

Wielkanoc

N

5kmB

50

18

58,4

'''

A

utwory przedkredowepre-Cretaceous strata

utwory kredoweCretaceous strata

albAlbian

cenoman, turon, koniakCenomanian, Turonian, Coniacian

santonSantonian

kampanCampanian

mastrychtMaastrichtian

uskoki obserwowaneobserved faults

uskoki przewidywanesuspected faults

nasuniêcie karpackieCarpathian overthrust

19 48 57,3 E° ' ''

obszar badañstudy area

Ryc. 1. A — Lokalizacja obszaru badañ; B — Mapa geologiczna obszaru badañ bez utworów kenozoiku z zaznaczonymods³oniêciem w Glanowie (wg Olszewskiej-Nejbert, 2005; uproszczona i nieznacznie zmieniona)Fig. 1. A — Location of the study area; B — Geological map of the study area without the Cenozoic cover and with the Glanówoutcrop (after Olszewska-Nejbert, 2005; simplified and slightly modified)

Page 3: Wstêpne dane o nagromadzeniu je¿owców z rodzaju Conulus w ... · Lithostratigraphic section of the Upper Cretaceous deposits (Middle/Upper Cenomanian–Lower Turonian), covering

caj¹cych siê wapiennych i marglistych zlepieñców kwar-cowych. Powy¿ej granicy cenomanu z turonem znajdujesiê kilkunastocentymetrowa warstwa wapieni laminowanych(Marcinowski, 1974; Walaszczyk, 1992), a ponad ni¹ war-stwa kremowoszarych, zapiaszczonych wapieni omi¹¿szoœci oko³o 4 m. Wapienie te s¹ datowane na wczesnyturon (zony Mytiloides hattini – M. kosmati – M. labiatus;patrz Walaszczyk, 1992). W ich obrêbie, oko³o 1,5 mponi¿ej górnej krawêdzi ods³oniêcia, wystêpuje pociêtauskokami, 30-centymetrowej mi¹¿szoœci warstwa z je¿ow-cami Conulus (ryc. 2).

Materia³ i metodyka badañ

Podczas prac terenowych prowadzonych w Glanowiew 2007 r. wykonano w œcianie skarpy szurf badawczy oœredniej szerokoœci 3 m, ods³aniaj¹cy 6-metrow¹ sekwen-cjê osadów górnej kredy — od œrodkowego i górnego ceno-manu a¿ po dolny turon (ryc. 2). Z trzech analizowanychinterwa³ów w profilu dolnego turonu (I–III; ryc. 2) zebranomakrofaunê, g³ównie je¿owce (ponad 300 sztuk) i pobranopróbki do badañ mikropaleontologicznych (o ³¹cznej masieok. 100 kg).

554

Przegl¹d Geologiczny, vol. 56, nr 7, 2008

JUR

AG

ÓR

NA

UP

PER

JUR

AS

SIC

KRED

AG

ÓR

NA

UP

PER

CR

ETA

CEO

US

CEN

OM

ANC

EN

OM

AN

IAN

TUR

ON

TU

RO

NIA

N

œrod

kow

yM

iddle

górn

yU

pper

Aca

nth

oce

ras

rhoto

mag

ense

Cal

ycoce

ras

nav

icula

re

OKS

FOR

DO

XFO

RD

IAN

?

doln

yLow

er

Myt

iloid

esh

atti

ni /

M.

koss

mat

iM

.la

bia

tus

I

II

III

1m

wapienielimestones

wapienie zapiaszczonesandy limestones

zapiaszczone wapienie marglistesandy marly limestones

wapienne zlepieñce kwarcowecalcareous quartz conglomerates

margliste zlepieñce kwarcowemarly quartz conglomerates

Conulus subrotundus Mantell

badany interwa³investigated interval

„warstwa konulusowa””Conulus bed”

granica erozyjnasedimentary discontinuity surface

Ryc. 2. Profil litostratygraficzny utworów kredy górnej (œrodkowy/górny cenoman–dolny turon), zalegaj¹cych na utworach górnojurajskich(oksford) w ods³oniêciu w Glanowie (wg Marcinowskiego, 1974; uproszczony, z póŸniejszymi zmianami Walaszczyka, 1992)Fig. 2. Lithostratigraphic section of the Upper Cretaceous deposits (Middle/Upper Cenomanian–Lower Turonian), covering the UpperJurassic (Oxfordian) deposits at the Glanów outcrop (after Marcinowski 1974; simplified, with later changes of Walaszczyk, 1992)

Page 4: Wstêpne dane o nagromadzeniu je¿owców z rodzaju Conulus w ... · Lithostratigraphic section of the Upper Cretaceous deposits (Middle/Upper Cenomanian–Lower Turonian), covering

Pobrane próby zosta³y poddane maceracji, polegaj¹cejna procesie kilkukrotnego gotowania w roztworze soliglauberskiej (Na2SO4) a nastêpnie mro¿enia. Podobniepost¹piono ze ska³ami s³abo skonsolidowanymi, którezosta³y uprzednio poddane szlamowaniu na kolumnietrzech sit, o œrednicach oczek 2; 0,63 i 0,3 mm. Zmacero-wane próby osuszono w temperaturze ok. 200o C. Rezydu-um z prób przejrzano pod binokularem i wybrano z niegoskamienia³oœci, w tym ponad 300 pancerzy m³odocianychje¿owców (ryc. 3). Zosta³y one zanurzone w perhydrolu(H2O2), w celu dodatkowego oczyszczenia powierzchni zosadu. Materia³ faunistyczny zosta³ sfotografowany i prze-kazany do zbiorów archiwalnych Katedry Paleontologii iBiostratygrafii Wydzia³u Nauk o Ziemi UniwersytetuŒl¹skiego w Sosnowcu, gdzie jest przechowywany podnumerem katalogowym GIUS 9-3471.

Charakterystyka akumulacji

Ods³aniaj¹ce siê w profilu dolnego turonu Glanowanagromadzenie nieregularnych je¿owców Conulus (inter-wa³ II; ryc. 2) wystêpuje w zapiaszczonych wapieniachmarglistych, w obrêbie zony inoceramowej Mytiloideslabiatus (Walaszczyk, 1992). Œrednia mi¹¿szoœæ warstwy zje¿owcami wynosi ok. 30 cm. Sp¹g i strop warstwy s¹umowne i zosta³y zdefiniowane jako odpowiednio pierwszei ostatnie bardzo liczne („gniazdowe”) wyst¹pienie je¿ow-ców Conulus subrotundus Mantell. To „gniazdowe” wystê-powanie je¿owców obserwowane jest w intraklastach (o wy-miarach kilku do kilkunastu cm), zawieraj¹cych ca³e pan-cerze je¿owców (przewa¿nie kilka sztuk) i nieraz równie¿pokruszone ich fragmenty. Na œwie¿o ods³oniêtym prze-kroju warstwy, o wymiarach 30 x 30 cm, autorzy artyku³unaliczyli ok. 40 pancerzy je¿owców o œrednicy powy¿ej 1 cm.Dominuj¹cy w tej akumulacji nieregularny je¿owiec Conu-lus subrotundus Mantell (ryc. 4). jest szeroko rozpowszech-niony w osadach turonu na terenie Polski (np. Zarêczny, 1878;Popiel-Barczyk, 1958; Marcinowski, 1974; Kudrewicz &Olszewska-Nejbert, 1997; Olszewska-Nejbert, 2005, 2007).

W warstwie tej odnotowano równie¿ drugi takson je¿ow-ców — regularn¹ formê z gatunku Salenocidaris granulosa(Woodward) (patrz ryc. 4; porównaj równie¿ z Kongiel,1939 — tabl. II (III), fig. 22–24, oraz Smith & Wright,2002 — tabl. 54, fig. 5–6). S¹dz¹c po kilkumilimetrowejœrednicy pancerzy, w stanowisku tym znaleziono jedynie

555

Przegl¹d Geologiczny, vol. 56, nr 7, 2008

liczb

aos

obni

ków

num

ber

of

speci

mens

badany interwa³investigated interval

155

249

296

55

8

0

50

100

150

200

250

300

I II III

je¿owce m³odocianejuvenile echinoids

je¿owce doros³eadult echinoids

Ryc. 3. Frekwencja m³odocianych i doros³ych osobnikówConulus subrotundus Mantell w badanych interwa³achprofilu turonu Glanowa (patrz I–III, ryc. 2)Fig. 3. Frequency of the juvenile and adult echinoids ofConulus subrotundus Mantell in the investigated intervalsof the Turonian at Glanów (see I–III, Fig. 2)

widok od strony aboralnejaboral viev

widok z bokulateral view

widok od strony oralnejoral view

Conulus subrotundus Mantell

Salenocidaris granulosa (Woodward)

widok od strony aboralnejaboral viev

widok z bokulateral view

widok od strony oralnejoral view

5m

m

5m

m

5m

m

5m

m

5m

m

5m

m

Ryc. 4. Je¿owce z „warstwy konulusowej” z profilu turonu Glanowa (interwa³ II, ryc. 2)Fig. 4. Echinoids from the ”Conulus bed” of the Turonian section at Glanów (interval II, Fig. 2)

Page 5: Wstêpne dane o nagromadzeniu je¿owców z rodzaju Conulus w ... · Lithostratigraphic section of the Upper Cretaceous deposits (Middle/Upper Cenomanian–Lower Turonian), covering

m³odociane formy Salenocidaris granulosa (Woodward).Pod wzglêdem liczebnoœci ich udzia³ jest niewielki (ryc. 5),jednak zas³uguje na szczególn¹ uwagê, gdy¿ jest to wyj¹tekwœród turoñskich akumulacji, w których nie stwierdzonodotychczas innych taksonów je¿owców prócz dominuj¹cegoConulus i dlatego sugerowano, i¿ akumulacje te s¹ mono-typowe (Olszewska-Nejbert, 2005). Wp³yw na to móg³mieæ fakt, i¿ podczas pozyskiwania materia³u do badañ niestosowano maceracji i szlamowania prób skalnych.

Ponadto, w odró¿nieniu od innych turoñskich konden-sacji je¿owcowych, akumulacja w Glanowie zawiera faunêtowarzysz¹c¹. Fauna ta jest reprezentowana przez bardzoliczne, izolowane elementy szkieletowe liliowców, roz-gwiazd i wê¿owide³; mszywio³y; g¹bki; rurki pierœcienicoraz liczne zêby rekinów.

Rozmieszczenie je¿owców w warstwie jest chaotycz-ne. S¹ one u³o¿one w pozycji odpowiadaj¹cej przy¿ycio-wej, w pozycji bocznej lub odwróconej o 180º wzglêdempozycji przy¿yciowej. Stan zachowania je¿owców, zarów-no regularnych, jak i nieregularnych, jest bardzo zró¿nico-wany. Niektóre pancerze na ca³ych powierzchniach lubtylko na fragmentach nosz¹ wyraŸne œlady abrazji, a napojedynczych widoczne s¹ tak¿e œlady korozji chemicznej.Osad wype³niaj¹cy pancerze je¿owców nie ró¿ni siê odotaczaj¹cego. Kilka znalezionych pancerzy by³o wype³nio-nych glaukonitem. Czêœæ pancerzy uleg³a zgnieceniu pod-czas kompakcji, ale nie wszystkie — wiêkszoœæ ma³ych,kilkumilimetrowych okazów nie nosi œladów kompakcji.Wynika z tego, i¿ po œmierci poszczególne pancerze je¿ow-ców podlega³y odmiennym procesom biostratynomicznymi diagenetycznym.

Zdaniem autorów, geneza nagromadzenia fauny je¿ow-cowej z Glanowa jest bardzo podobna do genezy akumula-cji udokumentowanej w kamienio³omie w Wielkanocy(Olszewska-Nejbert, 2005). Nagromadzenie to powsta³o naskutek bujnego rozwoju fauny je¿owców oraz z³o¿onychczynników sedymentologicznych, paleoekologicznych itektonicznych. Zgodnie ze scenariuszem zaproponowa-nym przez Olszewsk¹-Nejbert (2005), do nagromadzeniadosz³o najprawdopodobniej podczas przerwy w sedymen-tacji, w trakcie której nast¹pi³o wyerodowanie wczeœniejzdeponowanych, nawet czêœciowo zlityfikowanych, pan-cerzy je¿owców.

Podsumowanie

Nagromadzenie je¿owców w wapieniach dolnego turo-nu Glanowa jest kolejn¹, jak dot¹d szczegó³owo nie zba-

dan¹, akumulacj¹ je¿owców na terenie Polski. Wspólnie zrównowiekow¹ akumulacj¹ znan¹ z kamienio³omu w Janu-szowicach jest ona najstarsz¹ z opisywanych akumulacjitego typu z Polski i Niemiec (tab. 1). Z tego te¿ powodunagromadzenie je¿owców w Glanowie jest Ÿród³em wielucennych informacji tafonomicznych, sedymentologicz-nych i paleoekologicznych. Dostarcza równie¿ bogategomateria³u je¿owcowego do szczegó³owych badañ taksono-micznych, w tym do rozwa¿añ nad zmiennoœci¹ wewn¹trz-gatunkow¹ Conulus subrotundus Mantell.

Autorzy pragn¹ wyraziæ serdeczne podziêkowania pracowni-kom Katedry Paleontologii i Biostratygrafii Wydzia³u Nauk oZiemi UŒ w Sosnowcu: dr. Micha³owi Zatoniowi i dr. Mariu-szowi Salamonowi za pomoc i ¿yczliwoœæ okazan¹ podczas reali-zacji pracy. Autorzy artyku³u wdziêczni s¹ równie¿ prof. RyszardowiMarcinowskiemu oraz prof. Jerzemu Trammerowi (WG UW) zakrytyczne, aczkolwiek konstruktywne, recenzje niniejszego arty-ku³u oraz u¿yczenie niezbêdnych pozycji literatury. Dziêkujemyrównie¿ dr. hab. Marcinowi Machalskiemu (Instytut Paleobiolo-gii PAN) za udzielone wskazówki do pierwszej wersji manu-skryptu. Tomasz Borszcz kieruje specjalne podziêkowania doswoich rodziców, Mariana i Urszuli, za okazane wsparcie, orazdo Macieja Rybickiego — studenta III roku Geologii na WydzialeNauk o Ziemi Uniwersytetu Œl¹skiego za nieocenion¹ pomocpodczas prac terenowych.

Literatura

BORSZCZ T. & GAJERSKI A. 2007 — „Conulus Konzentrat-Lagerstätte”z dolnego turonu (kreda górna) niecki miechowskiej (po³udniowa Pol-ska). [W:] ¯yliñska A. (red.), Granice paleontologii. XX KonferencjaNaukowa Paleobiologów i Biostratygrafów PTG, Œw. Katarzyna pod£ysic¹.ERNST G., SCHMID F. & SEIBERTZ E. 1983 — Event-Stratigra-phie im Cenoman und Turon von NW-Deutschland. Zitteliana, 10:531–554.KONGIEL R. 1939 — Notes pour servir a l’etude des Échinides crétacées dePologne. 1 Échinides regulieres. Pr. Tow. Przyjació³ Nauk w Wilnie, 13: 1–54.KUDREWICZ R. & OLSZEWSKA-NEJBERT D. 1997 — Upper Cre-taceous ”Echinoidlagerstätten” in the Kraków area. Ann. Soc. Geol.Pol., 67: 1–12.MARCINOWSKI R. 1970 — The Cretaceous transgressive depositseast of Czêstochowa (Polish Jura Chain). Acta Geol. Pol., 20: 413–449.MARCINOWSKI R. 1974 — The transgressive Cretaceous (UpperAlbian through Turonian) deposits of the Polish Jura Chain. Acta Geol.Pol., 24: 117–217.M¥CZYÑSKA S. 1984 — Gromada Echinoidea. [W:] Malinowska L.(red.), Budowa Geologiczna Polski, Atlas skamienia³oœci przewodnichi charakterystycznych, czêœæ 2c, Mezozoik, Kreda. Wyd. Geol.OLSZEWSKA-NEJBERT D. 2005 — Development of the TuronianConulus Lagerstätte in the Wielkanoc quarry, Miechów Upland (SouthPoland). Ann. Soc. Geol. Pol., 75: 199–210.OLSZEWSKA-NEJBERT D. 2007 — Late Cretaceous (Turonian–Coniacian) irregular echinoids of western Kazakhstan (Mangyshlak)and southern Poland (Opole). Acta Geol. Pol., 57: 1–87.POPIEL-BARCZYK E. 1958 — The Echinoid genus Conulus from theTuronian in the vicinity of Kraków, Miechów and Wolbrom. Pr. Muz.Ziemi, 2: 41–79.SALAMON M.A. 2007 — First record of bourgueticrinid crinoids fromthe Cenomanian of southern Poland. Cretaceous Res., 28: 495–499.SALAMON M.A., GAJERSKI A., GORZELAK P. & £UKOWIAK M.2007 — A new plicatocrinid crinoid, Tetracrinus jagti, from the Ceno-manian (Upper Cretaceous) of southern Poland. Neues Jahrb. Geol.Paläont., Abh., 245: 179–183.SMITH A.B. & WRIGHT C.W. 2002 — Echinoderms. [In:] Smith A.B. &Batten D.J. (Eds.), Fossils of the Chalk. Palaeontological Association FieldGuides to Fossils: Number 2, Second edition, revised and enlarged, 251–295.WALASZCZYK I. 1992 — Turonian through Santonian deposits of theCentral Polish Uplands; their facies development, inoceramid paleonto-logy and stratigraphy. Acta Geol. Pol., 42: 1–122.ZARÊCZNY S. 1878 — O œrednich warstwach kredowych w krakow-skim okrêgu. Spraw. Komis. Fizjograf. AU, 12: 176–246.

Praca wp³ynê³a do redakcji 15.10.2007 r.Po recenzji akceptowano do druku 23.04.2008 r.

556

Przegl¹d Geologiczny, vol. 56, nr 7, 2008

Conulussubrotundus

93%

Salenocidarisgranulosa

7%

Ryc. 5. Procentowy udzia³ taksonów m³odocianych je¿owców w„warstwie konulusowej” w Glanowie (interwa³ II, ryc. 2)Fig. 5. Percentage distribution of particular juvenile echinoid taxain the ”Conulus bed” at Glanów (interval II, Fig. 2)