wk.asp.krakow.pl · created date: 4/12/2018 1:52:43 pm
TRANSCRIPT
Dr hab. Marzenna Ciechańska, prof. ASP
Wydział Konserwacj i i Restaura cji Dzieł Sztuki
ASP w Warszawie
W ybtzeŻe Kościuszkowskie 3 7
00-590 Warszawa
Recenzja rozprawy doktorskiej mgr Agnieszki Mareckiej
Analiza zagadnień badawczo-konserwatorskich pasteli z przełomu XIX/XX wieku,
na przykładzie łvybranych prac
Leona Wyczółkowskiego, Stanisława Wyspiańskiego i Wojciecha Weissa
wykonanej pod kierunkiem prof. Jadwigi Wysryńskiej
oraz promotora pomocniczego dr Reginy Kozik
Pani Agnieszka Marecka uzyskała tytuł magistra sztuki w specjalności konserwacja i
restauracja malarstwa w 20II roku. Pracę magisterską pod tytułem Zagadnienia
technologiczno-konserwatorskie pasteli Leoną Wyczółkowskiego z Galerii Portretów
Muzeum (Jniwersytetu Jagiellońskiego ztealizowała pod kier. prof. Jadwigi Wyszyńskiej. W
trakcie studiów uczestticzyła w specjalistycznych warsŹatach i odbyła staze wpracowniach
konserwacji papieru uzupełniając i poszerzając wiedzę z zak'resu konserwacji papieru m.in.
semestralny kurs konserwacji papieru w Academia di Brere w ramach programu wymiany
Erasmus, połroczny staż w Archiwum Narodowym w Pradze, miesięczne staze w
pracowniach konserwacji papieru w Muzeum Auschwitz - Birkenau i Muzeum Narodowym
w Krakowię.
od roku 2012 jest studentką studiów doktoranckich ASP w Krakowie. od 2015 roku pracuje
zarówno naYz etatu jako asystent na WKiRDS ASP w Krakowie jak i w pracowni konserwacji
papieru i skóry MN w Krakowie Dorobek zawodowy' który poza pracą etatową, obejmuje
prace w zespole jak i indywidualne rea|izacje konserwatorskie zabytków na papierue na|eĘ
uznać za Znaczny, tym bardztej, że realizacje dotyczyły obiektów istotnych dla polskiego
dziędzictula kulturowego i takzę konserwatorsko róznorodny. Realizacje te pozwoliły
tuM\4
Doktorantce na zdobycię szerokiego doŚwiadczęnia zawodowego. Z vłykazl przekazanego
przęz Doktorantkę przytoczę kilka. Prace przy spuściźmie Jozefa Czapskiego, drzeworytach
Utamaro, tapetach w zamku w Łańcucie, przł księgach w projekcie ''Skarby
piśmiennictwa z
Fundacji KsiąŻąt Czartoryskich''' gwaszach i akwarelach Zofii Stryjeńskiej. Jest autorką
sześciu publikacji naukowych oraz trzech wystąpień i jednego posteru na konferencjach
naukowych. od2012 roku jest studentką studiów doktoranckich na ASP w Krakowie. Rektor
ASP w Krakowie przyznał jej stypendium dla najlepszych doktorantów, a za swoją pfacę
magisterską uzyskała nagrodę w koŃursie SKZ i Konserwatora Generalnego na najlepsze
prace naukowe dotyczące ochrony i konserwacji zabytków. Mam nadzieję, ze w swojej dalszej
karierue naukowej Doktorantka będzie starała się publikować w obcojęzycznĄ prasie
konserwatorskiej i uczestniczyc w zagrantcznych konferencjach, szerząc wiedzę o polskich
dokonaniach naukowo -konserwatorskich.
Przedstawiona do recenzji dysertacja porusza problem technologii oraz konserwacji i
restauracji obrazow wykonanych w technice suchego pastelu na podłozu papierowym. Case
study dysertacji to konserwacja_restauracja pięciu obrazów w technice pastelu z kolekcji MN
w Krakowie, Muzeum okręgowego w tarnowie otaz konserwacja zachowawcza, nazywana
przez Autorkę interwencyjną, 36 pasteli z MN w Krakowie i kolekcji Fundacji Wojciecha
Weissa
obszar badawczy Autorka zawęziła do obrazów powstałych na przełomie XIX i XX wieku' a
następnie (słusznie) do trzech artystów (Wyspianskiego, Wyczółkowskiego i Weissa) Wyboru
materiału badawczego dokonała na podstawie kwerendy muzealnej, podczas której ptzejrzała
prawie 300 obrazów. Wybrany obszar badawczy to 145 dzieł. Zal<res badań jakim poddano
poszczególnę działa jest zrożmicowany i zaleŻil' od okoliczności zewnętrznych, na którę
Doktorantka nie miała wpływu. Jak na przyl<ład brak możliwości wyjęcia Z rariy. Do prac
konserwatorskich wybrano obrazy z MN w Krakowie i Muzeum Weissa teŻw Krakowie, a do
pełnej konserwacji pięć obrazow z MN. Niestety Autorka nie uzasadnia wyboru. Mozna
domniemywaó, Że wybrano obrazy z kolekcji krakowskich ze względów logistycznych,
natomiast dlaczego wybrano te pięć?, ze względu na stan zachowania, predylekcje Muzeów,
rodzaj zntszczen?.
Recenzowan apracaujęta w dwa tomy licząca 204 strony wydruku komputerowego (tom I) oraz
187 tomu II w Ęm 24 plansz formatu A3 oraz płyty CD zawierującej protokoły zbadan. Tom
I składa się ze wstępu, pięciu rozdziałów zasadniczych podzielonych na podrozdziaĘ,
podsumowania, wykazu bibliografii i spisu ilustracji oraz podziękowań. Zauliera 1706
,{^ł-
ilustracji, 2 wykresy, 2 rysunki i 13 tabel. Bibliografiazawięra I42 pozycje w tym 5 norm i 15
źródeł internetowych. Bibliografia bogata ale brak literatury źródłowej ( np. wymienianych
ogólnie licznych traktatów i przywoływanych za pośrednictwem współczesnych autorów) oraz
dokumentacji konserwatorskich w tym dokumentacji konserwatorskich wykonanych przez
autorkę w ramach pracy' Szkoda równiez, że Autorka w obliczu nielicznej literatury dotyczącej
konserwacji pasteli nie dotarła do szeregu artykułów obcojęzycznych, np. artykułów Cecile
Gombaud i Idelette van Leeuwen poruszających problemy konserwacji i oprawy pastelu w tym
Pastel Conservation and Framing at the Rijksmuseum zamieszczonym w Journal of Paper
Conservationnr 2 22017 roku.
Tom II to 5 aneksów w tym katalog obrazow i zestawienia wyników badani analiz w formie
tabel, biogramy artystów oraz protokoły odbioru prac konserwatorskich, karty charakterystyki
uĘĘchprzez Autorkę substancji i spisy tabel, ilustracji i wykresów.
We wstępie ( 6 stron) autorka podaje cel pracy i jej zakres oraz zwięźle omawia strukturę pracy,
atakże wymienia specjalistów, zktorymt konsultowała się oraz wykonawców badań.
Pierwszym numerowanymrozdziałem jest wprowadzenie (10 stron) , które zarysowuje historię
pastelu i twórczośó wybranych tzechmalarzy, uzupełnieniemrozdziału jest Aneks I tom II
(16stron) zawierający szczegoŁowe biogramy. Drugi rozdział (29 stron) przedstawia efekty
kwerendy w muzeach polskich i opisuje zniszczeniajakie autorka zaobserwowała podczas
kwerendy' rozdział ten uzupełnia Aneks nr 2 (tom II,49 stron) zawierujący katalog obrazow
oraztabelę zniszczen.
Rozdział 3 poświęcony jest przeprowadzonym badaniom technologicznym. W części pierwszej
rozdziału scharakteryZowano poszczegolne badania i omówiono metodykę. Wykonano, poza
obserwacją powierzchni obrazów w światłach analitycznych otaz obserwacji mikroskopowych
i identyfikacji składu włóknistego podłoĘ, Szereg badań fizykochemtcznych warstw
malarskich: fedometrię, badanie składu pierwiastkowego makroskanerem MA-XRF oraz
przenoŚnym aparatem XR-F, obrazowanie hiperspektralne, analizę pobranych próbek metodami
mikrokrystaloskopowymi, spektroskopię w podczerwięni z transformacją Fouriera (FTiR)'
obserwację próbek mikroskopem SEM z mtlłoanaltzą rentgenowską SEM-EDS. Wykonano
także badanie kwasowoŚci podłoĄ metodą stykową. Najwięcej miejsca poŚwięcono analizie
hiperspektralnej jako nowej metodzie w badaniu pasteli. W dalszej częŚcirozdziału omówiono
całościowo wyniki badan, natomiast w aneksie 3. (tom II,93 strony) przedstawiono wyniki
przeprowadzonych badań w formie tabel. Nalezy tu od razu podkreśltÓ zalety takiego
,Ą
przedstawienia wyników łącznie z ilustracjami. Pozwala to na wygodne porównywanie
wyników i analizę' Dzięki temu jest to świetne narzędzie pozwalające zainteresowanym na
wykorzystanie efektów pracy Autorki w dalszych badaniach czy pracach konserwatorskich.
Rozdział 4 (17 stron) poświęcony jest warsŻatowi pastelisĘ zprzeŁomu XIx i XX wieku. Na
podstawie literatury wyników badań obrazow wzbogaconych o badania kredek zzachowanych
kaset, Autorka przedstawia narzędzia jakimi posługiwali się pasteliści w Krakowie na
przełomie wieków. Uzupełnia go Aneks nr 4 (tom II) przedstawiający kartę z katalogu Lefranc.
Rozdziil' ten przybliża czyte|nikowi historię techniki pastelowej. Niestety tylko przez
współczesne opracowania. Szkoda, ze Autorka nie dotarła do źródeł lub przynajmniej nie
przytacza źrodeł choóby zaLębręuche, czy innymi autorami. Brak przywołania chociaŻby w
bibliografii traktatów zepoki, o których duzej ilości wspomina ogólnie, azawlartośc poznajemy
przez cytowane późniejsze publikacje. Z tych powodów rozdziałowi brakuje badawczej
wartoŚci.
Rozdział 5 (60 stron) zawiera opis prac konserwatorskich przeprowadzonych przęz autorkę. I
tenrczdziałpozostawia pewien niedosyt. Ale ogrom pracy włożonej przez Doktorantkę w Same
prace konserwatorskie i batdzo szeroki zakres badan usprawiedliwia trochę pobieżne
potraktowanie w opisie problemu konserwacji.
W materiale fuódłovłym' na którym opiera się Doktorantka brak jestprzywołania i odniesienia
do dokumentacji konserwatorskich pfac nealtzowanych w innych ośrodkach' czy to
akademickich czy muzealnych. Zapoznanie się z takim materiałem poszerzyŁoby spojrzenie i
wiedzę Doktorantki dotyczącą konserwacji obrazów wykonanych tak specyficmą techniką.
Tym bardziej, ze materiału publikowanego nie jest wiele, a dokumentacje często lepiej niz
publikowane artykuły porwalEą zgłębić problematykę konserwatorską. Aneks 5 (tom II)
zawiera protokoĘ komisji konserwatorskich i kaĘ techniczne zastosowanych w konserwacji
materiałów
Zasadntczą częśc dysertacj i kończy podsumowanie (4 strony).
Praca zbieru i w formie katalogów prezentuje zebrane informacje i uzyskane wyniki. Jest
świetnym materiałęm porównawczłm zarówno dla naukowców badających twórczośó Ęchwybitnych polskich pastelistów, jak równieŻ dla konserwatorów zajmujących się badaniami
technologicznymi i wykorzystujących nowe techniki. Jest bardzo dobrym początkiem bazy
danych Mam nadzieję, Że po pewnych zmianach redakcyjnych i włączeniu obrazów
Y
przebadanych przez autorkę w ramach pracy magisterskiej zostanie udostępniona czy to w
formie elektronicznej bary danych lub w formie publikacji.
Podsumowując pracajestbardzo dobrze skonstruowana. Układ jest jasny i logiczny. Uzyskany
matęriał badawczy jest bardzo bogaty i przydatny dla szerokiego grona specjalistów. Dzięki
przeprowadzonymptzezAutorkę w ramach doktoratu pracom 41 dzieł sztuki trzęchwybitnych
polskich artystów zostało zakonserwowanych. oczywistym jest, ze Autorka nie ustrzegła się
od róznego typu błędów, ale nie umniejszĄą one wartości naukowo - konserwatorskiej pracy.
W tekście znalazły się sformułowania błędne, nielogiczne lub niejasne, co naleŻałoby poprawió
przykładowo str. 35 CYt. ,, proces Żółknięciaprzechodzi w krótkim czasięw zbtązowienia, co
prowadzi do spadku elastyczności i może się przyczynić do ftzycznego rozpadu.'' Źółknięcie
jest objawemzachodzących procesów degradacyjnych, nie jest ptzyczyną spadku elastyczności
i ftzycznego rozpadu. UĘwany w pracy termin bibuła japońska jest niestety doŚć powszechnie
błędnie stosowany, prawidłowym terminem jest papier japoński. Można stosowaó termin
bibułka japońska w odniesieniu do papierów japońskich o niskiej grattatutze ponizej Ż4 glm2
Nazwy owadów powinny byÓ podane w języku łacińskim. Razi mnie równiez termin proteza
w odniesieniu do uzupełnień ubytków w paptęrze.
W obrazie Portret Starej Wieśniaczki Wojciecha Weissa uĘto do uzupełnień papier
pochodzący z zasobów W. Weissa. Wykorzystywanie papierów z epoki, aczkolwiek kiedyś
często stosowane ptzez konserwatorów praktyków budzi pewne wątpliwości szczególnie
natury etycznej. Np. moze w przyszłości wywołać, wruŻenię' Że uzupełnienie teŻbyło z epoki.
Nalezy też zadać, pytanie, czy ten papier pochodzący z zasobów Artysty nie ma juz wartości
archiwalnych i czy raczej naleŻaŁoby go chronió jako taki a nie wykorzystywaó do innych
celów.
Konkluzja
Mimo wskazanych pewnych braków i błędów naleĘ uznać, że jest to praca bardzo
wartościowa, wzbogacająca i pogłębiająca zasadntczo wtedzę na temat techniki pastelu i
twórczości trzech wybitnych polskich pastelistów jak równiez o mozliwościach nowych
nieinwazyjnych technik badawczych. Zębrane wyniki badaf są świetnym materiałem
porównawczym dlabadaczy zarówno w zakresie technologii, konserwacji jak i historii sztuki
Cel podjęcia pracy był całkowicie uzasadniony a realizacjabardzo dobra. Autorka wykonała
Szereg nowatorskich interdyscyplinarnych badań i przeprowadziła interwencyjną konserwację
36 obrazów orazpeŁtąkonserwację pięciu pasteli wybitnych polskich artystów. Nalezy dodać,
że wykonano konserwację zgodnie ze sŻuką i nauką konserwacji. Nakład pracy biorąc pod
uwagę prace badawcze in situ w muzeach w całej Polsce jest olbrzymi. Dlatego też uwalżam,
że dyseńacja spełnia całkowicie wymogi, zarówno ustawowe jak i zrvyczajowe, stawiane
dyseńacjom doktorskim w dziedzinie sztuk plasĘcznych w dyscyplinie konserwacji i
restauracji dzieł sztuki. Doktorantka wykazała się kompetencjami, umiejętnościami i
wiedzą na poziomie 8 krajorYych ram kwalifikacji (KRK). W zrviązku z powyższymi
stawiam wniosek o dopuszczenie pracy doktorskiej mgr Agnieszki Mareckiej do
publicznej obrony.
Warszawa 2 04 2AI8