winter 2018 - npv...post winter 2018 3 op 22 augustus jl. is geheel onverwacht jan j. de boer (65)...

Winter 2018

Kwartaaluitgave van de Noordelijke Pomologische Vereniging

Geschiedenis van de fruitteelt in Noord-Nederland 1938-1988Op zoek naar Tante DoraWinterwerkzaamheden in de boomgaard

De Pomospost is gedrukt op FSC®-papier en verstuurd in biologisch afb reekbaar

plastic. De Pomospost is klimaatneutraal geproduceerd.

Opmaak: Grafysk/Gerke A. Hofstra, Franeker

Druk: SMG-Groep

2013 CERTIF

IED

BY

De Pomospost is gedrukt op FSC®-papier en verstuurd in biologisch afb reekbaar

plastic. De Pomospost is klimaatneutraal geproduceerd.

ColofonPomospost is een kwartaaluitgave van Noordelijke Pomologische Vereniging

Secretariaat: Teun KooistraIt Leechje 16, 9086 CG Hempens

Website: www.npv-pomospost.nlE-mail: [email protected]

Redactie PomospostMarianne van Lienden: eindredactie en tekstcorrectie ad interimJan Veel: redactie, pomologische onderwerpen Erwin Lankheet: redactieBert Koppe: webmasterE-mail: [email protected] PomospostMantingerdijk 7, 9436 PN MantingeE-mail: [email protected] kopij:15 januari, 16 april, 23 juli, 15 oktober

LidmaatschapU ontvangt de Pomospost bij het lidmaat-schap van de NPV en dit kan op elk moment ingaan. Het lidmaatschap kost € 31,-per jaar. Beëindiging van het lidmaatschap dient voor 1 december per e-mail of per brief doorgegeven te worden aan de ledenadmi-nistratie.

Ledenadministratie: Stieneke van der WalE-mail: [email protected] en betalingenNL89INGB0000254692 t.n.v. Noordelijke Pomologische Vereniging te MidwoldeNPV-bestuurVoorzitter: Tammo KatuinE-mail: [email protected].: 0527-65 36 99Secretaris: Teun KooistraE-mail: [email protected] secretaris, documentatiecentrum: Marianne van LiendenE-mail: [email protected]: Heim NagelhoutE-mail: [email protected].: 0525-68 24 702e penningmeester, subsidies: Marien Zeilstra, E-mail: [email protected]

Leden:Roelf Koning (vicevoorzitter, promotie)Robert van der Tang (marketing), E-mail: [email protected]

Opmaak: Grafysk/Gerke A. Hofstra, Franeker

Druk: SMG-Groep

2013 CERTIF

IED

BY

| POMOSPOST WINTER 20182

10

Viering van het 50-jarig bestaan van kring Noord van de NFO in 1988.

30

NPV-nieuws 5Het promotieteam laat foto’s zien die de afge-lopen zomer en herfst zijn gemaakt tijdens de promotieactiviteiten en ledenwerving. In vier maanden heeft dit team ruim 60 nieuwe le-den geworven. Verenigingsvoorzitter Tammo Katuin doet verslag van een actie om oude, be-dreigde perenbomen in Nagele te redden van de kettingzaag. Ook geeft hij informatie over het experimentele gewasbeschermingsmiddel dat hij uitgevonden heeft. De collectiecommis-sie NPV-Fruithof heeft haar werk in de Fruit-hof voortgezet en doet daar verslag van. Verder vindt u een samenvatting van een jaar samen-werking in het Nederlands Fruit Netwerk.

Pomologie 18Deze keer passeren verschillende artikelen over historische appelrassen de revue, name-lijk Schager Rood, Tante Dora, Schuttersrei-nette en Present van Engeland. Peter Groen-veld is in de geschiedenis van de appel Schager Rood gedoken. Hoewel dit appelras erg taai is, blijkt het niet gemakkelijk te zijn dit ras te telen en wordt het in zijn voortbestaan be-dreigd. Tante Dora is eveneens een bijna ver-dwenen appelras, met een tot de verbeelding

sprekende naam. Hennie Rossel doet uit de doeken waar de naam vandaan komt. Verder goed nieuws over de Spiegelpeer, een uitste-kend smakende stoofpeer.

Kijk op de boom 27In deze rubriek deze keer praktische tips van mensen uit de praktijk over hoe fruitbomen het beste de winter doorkomen. Er blijkt in deze tijd veel te doen in de boomgaard, zoals (met beleid) snoeien van jonge fruitbomen, lijmbanden verwijderen en boompalen en -banden controleren.

Geschiedenis van de fruitteelt 30Op 25 maart 1988 vierde de kring Noord van de Nederlandse Fruittelers Organisatie (NFO) het 50-jarig bestaan. Er werd op die feestelij-ke dag een lezing gehouden over de fruitteelt in Groningen, Friesland en Drenthe van 1938 tot 1988. De getypte (!) tekst van deze lezing is opgediept uit het archief van Cor Couvert, een van de oprichters en oud-secretaris van de NPV, die het vorig jaar aan het Documentatie-centrum schonk.

Waar is de appel Tante Dora gebleven?

21

Omslagfoto: Marianne van Lienden

Lijmbanden worden in januari verwijderd.

27

Nieuws

In de regio

Noord (incl. Drenthe en Kop van Overijssel):Trudy Koopman, tel. 0528-361941E-mail: fl [email protected]

Midden:Melissa en Rudolf Jan den Beer Poortugael, tel.: 06-54 62 58 50 of 06-11 00 34 70e-mail: [email protected]

Zuid:Ger van Santvoort, tel.: 0493-49 26 56e-mail: [email protected]

OostErwin Lankheet, e-mail: [email protected]

Informatie enten, determinatie en oude fruitrassen:Stuur uw vraag naar: [email protected] of mail of bel met de voorzitter, Tammo Katuin, zie colofon.

Informatie over ziekten enplagen in bomen en fruit:Erwin Lankheet, e-mail: [email protected]

Regiovertegenwoordigers(informatie over NPV-activiteiten)

POMOSPOST WINTER 2018 3

Op 22 augustus jl. is geheel onverwacht Jan J. de Boer (65) overleden in zijn woonplaats Boelenslaan. Hij was begin jaren negentig ini-tiatiefnemer van de Wrâldfrucht, later een stichting.

De Boer had in de jaren tachtig een biologi-sche tuin met bijzonder fruit in Jistrum. Hij vond het maar raar dat er alleen maar appel, peer en pruim werden verbouwd, er waren nog zeker 20.000 andere, eetbare vruchten! Via ‘Wrâldfrucht’ probeerde hij de Noord-oost-Friese gemeente warm te krijgen voor de productie en verwerking van bijzondere biologische vruchten. Samen met bedrijfs-kundige Henk Pilat kwam de stichting Wrâldfrucht tot stand. De stichting had tot doel om biologische streekproducten —vooral diverse soorten bijzondere, min-der bekende en oude vruchten— meer ge-kweekt en geproduceerd te krijgen. Al vrij snel kwam die productie bij diverse onder-nemers in de Noardlike Fryske Wâlden op gang. De stichting legde zich vervolgens toe op innovatie, verbetering van de afzet en de promotie van deze producten, met het keur-

merk Wâldpyk. “‘Wrâldfrucht’ wie it begjin fan de streek-produkten yn Fryslân en yn Nederlân”, al-dus Henk Pilat.De Boer verhuisde naar Boelenslaan, waar hij een ‘landgoed’ van 4,5 hectare had, waar hij zich toelegde op plantenveredeling, zo-als van de ‘Gouden Vlier’ en de Rubus idae-us Groovy, een framboos met grote, zoete vruchten.Jan de Boer was ook medeoprichter van Stichting Stipulae, die zich inzet voor biolo-gische vruchtbomen, biogas en etenstuinen in Tanzania. Ook was hij de auteur van de uitgebreide ‘Veldgids Landschapselementen Noardlike Fryske Wâlden’ van Landschaps-beheer Friesland.

Bron: www.actiefonline.nl/nieuws/al-gemeen/30064/-streekproduc-ten-man-jan-de-boer-overleden-

Streekproductenman Jan de Boer overleden

Grootste Europese appeloogst in tien jaarDe appeloogst in de Europese Unie (EU) wordt de grootste van de af-gelopen tien jaar. Die verwachting is donderdag uitgesproken tijdens Prognosfruit 2018 in Warschau.De 28 landen van de EU voorzien dit jaar 12.611.000 ton appels te plukken. De oogst is daarmee 36 procent gro-ter dan vorig jaar toen 9.251.000 ton werd geproduceerd en ligt 13 procent boven het gemiddelde van de afgelo-pen drie jaar. De oogst is iets groter dan de pluk in 2014 en 2015. Vooral de Poolse oogst van 4.480.000 ton is van grote invloed op de grootte van de Europese oogst. De Poolse pro-ductie van dit jaar overtreft die van vorig jaar met 56 procent en is ruim 20 procent groter dan het gemiddel-de van de laatste drie jaar

Invloed weerVeel EU-landen kampen deze zomer met hitte en droogte. ‘De eff ecten daarvan op de defi nitieve oogst zijn nog niet allemaal bekend’, stelt de Nederlandse Fruittelers Organisatie (NFO). Zo zijn bijvoorbeeld de correc-ties van de Nederlandse oogst nog niet in de Prognosfruit-cijfers verdiscon-teerd. De NFO en het GroentenFruit Huis hebben de aanvankelijk ramin-gen met 5 tot 10 procent naar beneden bijgesteld.De geraamde productie van Elstar is 335.000 ton, wat 26 procent meer is dan het afgelopen jaar. De oogst van Jonagold, inclusief Jonagored, is inge-schat op 1.084.000 ton. Ten opzichte van 2017 is dit een toename van 71 pro-cent. Polen is het ras veel meer gaan

telen. Elstar en Jonagold zijn belangrijke rassen voor de Nederlandse appeltelers.

PerenoogstDe Europese perenoogst is met 2.327.000 ton vergelijkbaar met vorig jaar. De Conference-pluk is, ingeschat, 953.000 ton. Ten opzichte van 2017 betekent dit een groei van 9 procent. ‘Nederland en België nemen ongeveer 65 pro-cent van de EU-Conferenceproductie voor hun rekening. In deze landen is sprake van serieuze

droogte, waardoor de defi nitieve productie la-ger kan uitvallen’, aldus een woordvoerder van NFO.De NFO verwacht dat fruit dit jaar goed zal smaken vanwege de hoge suikergehalten. Vol-gens de organisatie zijn er goede exportkansen naar China, omdat de appeloogst in dat land zo’n 30 procent kleiner zal zijn. China is de grootste appelproducent van de wereld.

Bron: Joost van Winsen, Fruitteelt 09-08-2018


Omdat Lili Labouchere en Marten Pel-leboer zijn gestopt met respectievelijk de eindredactie en het redactiewerk en Marianne van Lienden op verzoek van de redactie tijdelijk het eindredacteurschap op zich genomen heeft, zoeken wij zowel een hoofdredacteur (m/v) als een redac-tielid (m/v). De tijd die een redactielid aan

vergaderen kwijt is, valt erg mee, slechts vier keer per jaar en minder dan een dag-deel per keer. Als je ervaring hebt met het redigeren van een tijdschrift en/of graag bezig bent met het verzamelen en schrijven van artikelen voor de Pomospost of andere media, no-digen wij je uit te reageren.

Heb je interesse? Neem dan contact op met Marianne van Lienden, tel. 0593-562222 of stuur een e-mail naar [email protected]

De redactie

redactieleden Pomospost

Waardoor appels rood wordenEen ‘meestergen’ coördineert de productie van de rode kleurstoffen in de schil van de vruchten.

"Waarom hebben sommige appels rode ko-nen en andere niet?" vroegen Australische onderzoekers zich af. Om een antwoord op deze vraag te vinden, namen ze verschil-lende soorten appels onder de loep. Het antwoord vonden ze in het erfgoed van de vruchten: verantwoordelijk voor de appe-tijtelijke rode kleur is een meestergen dat de kleurstofproductie controleert. Rode appelsoorten bezitten een zeer effectieve variant van dit gen, terwijl groene en gele soorten het moeten doen met een minder dominante vorm.De rode kleurstoffen die bijvoorbeeld gala- en braeburnappels zo mooi rood maken, zijn voor de onderzoekers oude bekenden. Het gaat hierbij om stoffen die luisteren naar de naam anthocyanen en ook bramen, druiven, aubergines en vele bloemen – bij-voorbeeld rozen – hun donkerrode tot vi-olette kleur geven. In de natuur zijn deze kleuren niet alleen bepalend voor het ui-terlijk, maar lokken ze ook dieren aan die ervoor zorgen dat de zaden van de planten worden verspreid. Tegelijkertijd bescher-men ze vruchten en bloemen tegen aanval-len van agressieve vrije radicalen – een ei-genschap waarvan ook de mens na het eten van rode vruchten profiteert en die bijvoor-beeld verantwoordelijk is voor de positieve invloed van rode wijn op de gezondheid.Er is echter wel een probleem: de produc-tie van deze kleurstoffen is voor de planten uiterst gecompliceerd. Zo is het absoluut noodzakelijk dat er heel veel eiwitten op de juiste tijd op de juiste plaats zijn en goed met elkaar samenwerken. En een voor-waarde hiervoor is weer dat de voor deze eiwitten verantwoordelijke genen op tijd aan het werk worden gezet – een taak die

over het algemeen wordt uitgevoerd door een soort 'meestergen'.Omdat de voor de roodproductie bij appels verantwoordelijke gencoördinator zich tot nu toe evenwel niet heeft gemanifesteerd, gingen de Australiërs hier nu gericht naar op zoek. Daarvoor onderzochten ze eerst welke genen bij rode appels actiever waren dan bij gele en groene soorten zoals gol-den delicious en granny smith. Ze stuitten daarbij direct op een veelbelovende kandi-daat: een gen uit een familie met de naam MYB was in rode appels afhankelijk van de soort vijftien tot vijftig keer zo actief als in de bleke varianten.Het volgende onderzoek bevestigde de wetenschappers al dat dit gen inderdaad belangrijk was voor de kleurstofproduc-tie. Toen ze een paar jonge appels tijdens het rijpen met behulp van plastic zakjes beschermden tegen de zon, bleven deze appels bleek – en het MYB-gen relatief lui. Maar direct nadat de zakjes waren verwij-derd, werd de mogelijke coördinator plot-seling overactief: een dag later verzette dit gen al 20 keer zoveel werk als daarvoor en na zes dagen was de activiteit zelfs nog eens 25 keer zo groot geworden. Tegelijker-tijd werden de appels rood, zoals de onder-zoekers waarnamen.Zo wisten ze zeker dat de MYB-vertegen-woordiger inderdaad de gezochte bevel-hebber was. Zijn werking stellen de on-derzoekers zich als volgt voor: normaal gesproken zit de meester een beetje te suffen, terwijl de werklui, d.w.z. de voor de kleurstofproductie verantwoordelijke ge-nen, op hun plaatsen zitten en met elkaar praten. Maar zodra de zon op een appel begint te schijnen, wordt de meester wak-ker en zet hij zijn ondergeschikten aan het werk – met het gevolg dat op de plekken die door de zon worden beschenen, rode kleurstoffen worden geproduceerd.

Maar wat speelt zich dan af in de gele en groene appels? Ook daarvoor hebben de onderzoekers een verklaring gevonden: in deze vruchten heeft het MYB-gen het wel-iswaar eveneens voor het zeggen, maar is dit eerder lui van aard en blijft het ook in het felle zonlicht in een soort halfslaap. De werklui buiten deze situatie natuurlijk uit en denken er niet over om rode anthocya-nen te produceren.De onderzoekers zijn er buitengewoon en-thousiast over dat ze de controle-instantie eindelijk kennen. Uiteindelijk weten ze nu wie je voor een beter resultaat tot spoed moet manen. Daardoor is het mogelijk ap-pels met volkomen nieuwe en interessan-te kleurvarianten te telen, zo is hun visie. Maar eerst willen ze enkele bleke appel-soorten een nieuwe meester geven en deze daarmee helpen aan rozige konen – een in-greep die de vruchten in ieder geval voor de mens aantrekkelijker maakt.

Bron: https://www.brillux.nl/

NPV NIEUWSNPV


In de nacht van 18 op 19 september jl. is onverwacht en plotseling Lili Labouchere overleden. Zij werd slechts 61 jaar oud. Zij was afgestudeerd in klassieke archeologie en kunstgeschiedenis, maar tuinieren was haar grootste liefh ebberij, waarbij ze specia-le aandacht had voor haar moestuin, kruidentuin, druivenkas en het historische fruit. Lili werd van-uit deze belangstelling een actieve vrijwilliger in de collectieboomgaard de Fruithof in Frederiksoord. Samen met Jan Nanninga, de senior- vrijwilliger daar, verzorgde zij al zes jaar de tafeldruiven in de druivenkas. Zij haalde Jan vaak op, omdat hij geen auto heeft. Daarnaast hielp zij bij het onderhoud en het snoeien van de 750 meter lange perenallee (het pad met aan weerszijden leiperen) en verrichtte ze allerlei andere noodzakelijke klusjes.Lili had veel ervaring met het schrijven van teksten en het redigeren van kopij voor een blad van een lan-delijke vrouwenvereniging. Begin 2016 trad ze toe tot de redactie van Pomospost, waar haar taak aan-vankelijk de tekstcorrectie was. Toen de vorige eind-redacteur zich vanwege zijn leeftijd terugtrok, nam zij de functie van eindredacteur over. Omdat die functie na enige tijd moeilijk te combineren bleek met haar andere werkzaamheden, is zij begin van dit jaar hiermee gestopt. Wel ging zij samen met Jan Veel verder met de serie artikelen over boomgaarden bij borgen en landhuizen. Vlak voor een lange vakan-

tie met haar man ging ze nog een keer extra naar de boomgaard van Allersma om er nog wat betere fo-to’s te maken voor het artikel over deze boomgaard. Vanuit Bretagne stuurde ze nog foto’s van bijzondere boomgaarden in Frankrijk. Dat bleek haar laatste bij-drage te zijn.Wij herinneren ons Lili als een attente, consciën-tieuze, bescheiden en integere vrouw, die privé en werk gescheiden hield, maar die heel betrokken was bij de mensen met wie zij samenwerkte. Wij wensen de familie veel sterkte bij de verwerking van dit grote verlies.

De redactie

In memoriam Lili Labouchere

Op 2 november jl. is Nico Hovinga op 82-jarige leeftijd overleden. Nico werd in 2010 als nieuw bestuurslid van de NPV ge-kozen. Tijdens de eerste vergadering van het nieuwe be-stuur werd Nico benoemd tot secre-taris. Nico was 32

jaar werkzaam bij de Grontmij in De Bilt. In 1999 ging hij in Heerenveen wonen en begon zich actief

bezig te houden met fruit. Om de fruitbomen in zijn tuin goed te kunnen onderhouden volgde hij een snoeicursus en werd hij lid van de Hoogstambri-gade Friesland-midden. Ook had hij belangstelling voor het determineren van oude fruitrassen: in 2009 volgde hij onze determineercursus. Vorig jaar trad Nico op eigen verzoek af, maar persoonlijk contact met de NPV bleef bestaan. Het bestuur en de redac-tie van Pomospost wensen zijn familie veel sterkte bij de verwerking van dit grote verlies.

Tekst en foto

Marianne van Lienden

In memoriam Nico Hovinga


Winterjannen in NageleIn Nagele staan drie Winterjannen op een perceel waar oude gebouwen zijn gesloopt. Ik woon daar vlakbij en had de sloop van de Noorderwin-kels en de oude Rabobank gezien. Als voorzitter van de NPV en initi-atiefnemer van het Internationale Perenproject (IPP) vreesde ik ernstig dat de drie prachtige oude bomen die rond 1950 aangeplant zijn, bij het kachelhout zouden belanden. De vereniging spant zich in om de kennis van de oude rassen terug te krijgen. De NPV bezit al een collec-tie van 160 perenvariëteiten.Ik heb de Groenbrigade, die het jammer vond als de bomen gekapt zouden worden, geadviseerd naar de gemeente Noordoostpolder te stap-

pen. Daar verklaarde men in eerste instantie dat het hier een sierpeer betreft, Pyrus calleryana, met mooie bloesem waaraan slechts zelden een vruchtje verschijnt. Later gaf de ge-meente toe dat het om perenbomen ging en dat men zou kijken of een boom of alle drie zouden kunnen blijven staan.De Groenbrigade kreeg medewer-king van de heer Hop van de ge-meente, op voorwaarde dat er meer informatie over de bomen verstrekt zou worden.De peren zijn Winterjannen. Dat zijn heel goede en lekkere stoofpe-ren. Ze smaken heerlijk. Er is van alles van te maken. Op het internet staat een goed artikel: http://www.

npv-pomospost.nl/images/pomos-post/2011/Pomospost_2011_herfst.pdfDe peren zouden behouden moeten worden en er zou een oplossing voor het plukken en verdelen gevonden moeten worden.Uit onderzoek is gebleken dat ver-huizing van de bomen mogelijk is. Wanneer de sloop van de panden voltooid is, worden er plannen ge-maakt om de bomen te verplaatsen, zodat de bewoners van Nagele weer stoofperen kunnen plukken, want daarvoor zijn de bomen aangeplant.Als de bomen mogen blijven staan dan zingen we het perenlied.

Tammo Katuin, foto’s Marianne van Lienden

Twee perenbomen staan aan de noordzijde van het terrein.

De derde perenboom staat aan de zuidkant. Valfruit van de derde Winterjan.

Het perenliedO peer daar ben je weerBeetje stout’s Winters is het koudHet is weerDie eeuwige KleipeerWe lusten ze nietWe moeten ze nietWe smijten ze weg als niemand het zietMaar vergeet ze niet

2x

Tekst: Tammo Katuin, melodie: Henk Groote


Nieuwe gewasbeschermingsmiddelenEnkele jaren geleden was de buxusheg in mijn tuin aangevreten door een schimmel. Ik heb er van alles op gespoten, maar niets hielp.In mijn tijd als procesingenieur wa-ren we bij het omzetten van fosfaat-houdend wasmiddel naar fosfaatvrij wasmiddel op het punt gekomen dat we schimmels niet goed uit het wasgoed kregen. We probeerden van alles, want wasmiddelen vallen onder hele strenge eisen wat betreft allergieën. Tenslotte vond ik een oplossing. Er ontstond een mengsel van wasmiddel en vloeibare mest en nog een hulpstofj e. Ik heb er een heg mee behandeld en een andere heg onbehandeld gelaten. Later heb ik de andere heg ook gespoten.We zijn nu drie jaar verder. De ene heg is prachtig hersteld, de andere heeft het nog moeilijk met het her-stel.Ik heb nu een middel ontwikkeld, dat bestaat uit vloeibaar wasmid-del en wat meststoff en. Het werkt tegen veel schimmels, onder ande-re meeldauw. Het werkt goed op buxushagen, druiven, haagbeuk en Portugese laurier. Op fruitbomen is het nog niet goed getest. Het doodt

slakken onmiddellijk. Het lijkt op het middel dat vroeger gebruikt werd, groene zeep met spiritus, maar dan met tensides (stoff en die de oppervlaktespanning van het water verminderen waardoor het wasmiddel beter in het wasgoed kan dringen, red.) en alcoholafl eidingen. Alleen de scherpte van de groene zeep ontbreekt en de hoeveelheid ethanol (alcohol, red.) richt waar-schijnlijk weinig uit.Ons probleem is tweeledig: wat is de juiste dosering en is het veron-derstelde mechanisme juist? Hoe staat het met de resistentie van de schimmel tegen het middel?Hoewel ik geen voorstander ben van het gebruik van middelen waar-van de werking op aannames en veronderstellingen berust, heb ik het middel aan enkele leden van de NPV geleverd om uit te proberen. Bij hen werkt het tegen de meeste schimmels en meeldauw. Doordat het blad helemaal schoon wordt, spoelt de schimmel er blijkbaar af. Op ruwe bladeren werkt het nau-welijks. Er blijft geen rest van het middel achter op de vruchten, want de dosering is zo laag dat de dauw

voldoende lijkt om het middel een-malig te laten werken.Het tweede middel betreft een ge-wasbeschermingsmiddel op ba-sis van gegiste pruimen. Sommi-ge pruimenrassen doden het gras waarop de pruimen vallen, zodat de pitten daarna gemakkelijker kun-nen ontkiemen. Het sap van de ge-giste pruimen schakelt het gras twee tot drie maanden uit. Het middel is goedkoop en gemakkelijk te maken, maar ook hier is de vraag: wat is de werkzame stof en hoe veilig is de toepassing?Beide middelen zijn in de experi-mentele fase en alleen beschikbaar voor NPV-leden. Zij kunnen deze middelen aanschaff en om op de planten te spuiten. Het spul kan be-hoorlijk worden verdund. De prijs is 10 euro per fl es en dat is genoeg voor ongeveer 100 liter.

Voor meer informatie kunt u bellen met de voorzitter, tel. 06-306 071 13 of mailen naar: [email protected]

Tammo Katuin

W� wensen u � jne fe� tdagen

en alle goeds in het nieuwe jaar!en alle goeds in het nieuwe jaar!en alle goeds in het nieuwe jaar!Besturen Fruithof en NPV en redactie Pomospost


Verslag van de collectiecommissie NPV-FruithofVerslag van de collectiecommissie NPV-FruithofDe collectiecommissie NPV-Fruit-hof is in juli, augustus, september en oktober bij elkaar geweest in de Fruithof in Frederiksoord. Geheel volgens plan is begonnen met het onderzoeken van de zomerrassen van appels; ook enkele perenras-sen zijn meegenomen. Twee keer bestond de commissie uit Auke Kleefstra, Teun Kooistra en onder-getekende en twee keer is gedeter-mineerd zonder Teun. Gerard Brou-wer heeft de commissie tussentijds verlaten.Er zijn 70 rassen verzameld, beke-ken en sommige mee naar huis ge-nomen voor verder onderzoek. Bij ruim 20 rassen twijfelden we aan de naam of was deze volgens ons niet correct. Enkele determinaties van vorig jaar moesten we ter contro-le ‘nog één keer zien’, bijvoorbeeld Charlamovsky (P17 W507). De W van W507 staat voor Wageningen en het getal is het gen-nummer van het DNA-onderzoek van het Centrum voor Genetische Bronnen Nederland (CGN) van Wageningen Universiteit Research (WUR). Het sinds de start van het Neder-lands Fruit Netwerk (NFN) tot leven gewekte DNA-onderzoek van het CGN uit 2004 wordt steeds geraad-pleegd. Als er een match is tussen het DNA van twee (of meer) rassen en de rasnamen zijn identiek, ligt

de conclusie voor de hand dat het gaat om een en hetzelfde ras. Maar voordat we deze conclusie trekken, onderzoeken we de vruchten goed. Charlamovsky (P17 W507) in de NPV-Fruithof collectie heeft een match met nr. 42 in de CGN collec-tie in Randwijk.Ook Yellow Vincent (R29 W711) in de NPV-Fruithof collectie en nr. 64 van CGN clusteren. Dit jaar had deze appel een glazig klokhuis en was hij al begin augustus eetrijp door de hete en droge zomer. We zagen ook glazigheid bij andere rassen, zoals bij de Bellefleurs. Yellow Vin-cent smaakt zoet en is aromatisch. De herkomst ligt bij fruitbedrijf De Kooi van de familie Jan Pelleboer in IJsselmuiden. In het artikel over het fruitbedrijf De Kooi van deze fami-lie in Pomospost zomer 2013 schrijft zoon Marten ‘dat dit ras hem (zijn vader, red.) geen windeieren heeft gelegd. Het was een ras dat iets later rijpte dan de ‘gewone’ Yellow Trans-parant, maar eerder dan de James Grieve. Zie ook een krantenartikel in de jaren zeventig van de vorige eeuw, waarin wordt verteld dat de familie deze appel heeft gevonden en niet zelf uit zaad gewonnen. We hebben de appel met de naam Gascoyne’s Scarlet (F04) gedetermi-neerd als Zigeunerin. Deze vrij grote appel die heerlijk geurt, maar zuur

smaakt, is te gebruiken in septem-ber. Een andere boom van dit ras staat al vanaf het begin van de col-lectie onder nummer I20 W715. Het is vreemd dat niet eerder is ontdekt, dat Zigeunerin twee keer aanwe-zig is in Frederiksoord. Gascoyne’s Scarlet is 4 tot 6 weken later plukrijp dan Zigeunerin, vanaf november, en is enkele weken na de pluk te eten. De smaak is zoetzuur.In september hebben we niet alleen appels uit de eigen collectie gede-termineerd, maar ook vruchten op afspraak voor een NPV-lid en zijn dochter. We konden de stoofpeer Zoete Brederode en de vier appel-rassen snel determineren, het waren Dijkmanszoet, Cox’s Orange Pippin, Lombarts Calville (die nog niet rijp was) en James Grieve.Na onderzoek blijken er waar-schijnlijk drie bomen met de ras-naam Wellington (oudste naam Dumelow’s Seedling) te zijn in de NPV-Fruithof collectie, die alle on-der verschillende namen langs het ovaalvormige middenterrein staan. Dumelow’s Seedling is een toevals-zaailing van de heer Dumelow (of Dumeller) in Shakerstone, Leices-ter (V.K.) rond 1800. Dit ras heeft meer dan 40 synoniemen. Dume-low’s Seedling is als oudste naam de voorkeursnaam als gevolg van internationale afspraken op taxo-

Charlamovsky (P17 W507) op 25 juli 2018. Yellow Vincent (R29 W711) op 25 juli 2018.


nomisch gebied (taxonomie is het vinden, benoemen, beschrijven en indelen van organismen, red.) . Het is een sappige en zuur smakende appel voor gebruik in de keuken. De Engelsen spreken zelfs van een ex-treem zure appel. Zie: http://www.nationalfruitcollection.org.uk/full2.php?id=1709&&fruit=appleHet gemiddelde gewicht van drie vruchten was vorig jaar 135 gram. In oktober 2017 was het vruchtvlees knapperig en het smaakte zuur. Na bewaring smaakte de appel in janu-ari 2018 nog steeds zuur. Meer voorbeelden van appelrassen in de NPV-Fruithof collectie die van naam veranderd zijn — eigenlijk is het een kwestie van teruggeven van de oorspronkelijke rasnaam — zijn:• Leo appel (P02 W602) was in

2015 gedetermineerd als Pigeon Rouge. Hierover ontstonden bij de collectiecommissie twijfels. Leo appel zat in de Zeewolde collectie in de jaren 80 van de vorige eeuw. Waarschijnlijk is dit materiaal aan de NPV gele-verd. De naam Leo wordt ver-

meld in de rassenlijst van de NPV- appelcollectie 1995 (Bron: archief Cor Couvert). De oude rasnaam is teruggekeerd in de rassenlijst.

• Bosappel (P03 W499) of Boschappel (oude spelling), was in 2015 gedetermineerd als ‘zaailing’. Maar deze zure appel was rond 1900 bekend. De naam Bosappel wordt ook vermeld in de oudste rassenlijst van de NPV. Ook deze oude rasnaam is ook weer terug in de rassenlijst.

• Septer (N31) was een paar jaar geleden gedetermineerd als Jonathan met een vraagteken. De verwarring is begrijpelijk, want hij lijkt wel wat op Jonathan; er zit waarschijnlijk Jonathanbloed in. Septer in de collectie van ‘t Olde Ras klopt niet. Auke heeft ooit entmateriaal van Septer van de NAK gekregen in de jaren 90. Deze naam is ook weer ingevuld in de rassenlijst.

• O19 is waarschijnlijk Franse Zure, maar was gedetermi-neerd in 2015 als ‘waarschijn-

lijk zaailing’. Franse Zure (H18 W678) had voor 2011 als ras-naam Schöner von Nordhausen en erna Franse Zure. Geen van beide namen voor H18 kloppen.

We hebben ook enkele perenrassen bekeken en zo nodig onderzocht. De zomerpeer Vroege Suikerij (C03) was al buikziek op 27 juli. Précoce de Trévoux (D01) blijkt geen zo-merpeer te zijn. President Roosevelt (G19) klopt, evenals alle Clapp’s Fa-vourite (V18, W07 en W35). Comtes-se de Paris (V25) klopt niet. Dit geldt ook voor Noordhollandsche Suiker-peer (V27) en Souvenir de Congres (V28). Er zijn twijfels bij Pitmaston Duchess (V29), Grüne Sommer-magdalene (V34, W05 en W24) en Beurré Clairgeau (W34). Voor alle rassen geldt dat in ieder geval alle twijfelgevallen volgend jaar nader worden onderzocht.

Namens de collectiecommissie NPV-Fruithof,Marianne van Lienden,

tekst en foto’s (tenzij anders aangegeven)

Dumelow’s Seedling syn. Wellington (Q46) op 29 oktober 2017.

Zigeunerin (F04) op 11 augustus 2018. Dumelow’s Seedling syn. Wellington. Foto: National Fruit Collection, Brogdale.

Bosappel (P03 W499) op 9 oktober 2018.


Foto-album van het promotieteamMariënheem, 1 juli: 1 nieuw lid

Winschoten Rozenfestival, 7 juli: 6 nieuwe leden.

Zuidlaren Markt van Melk en Honing, 4 augustus: 6 nieuwe leden.

Uithuizen Fruitfair, 15 september: 1 nieuw lid.

Assen DCA Zomerfeest, 15 juli: 1 nieuw lid.

Gasselterboerveen, 19 augustus: 4 nieuwe leden.

Gieterveen, 23 september: 8 nieuwe leden.


Ansen Appelpersdag, 13 oktober: 1 nieuw lid

Ten Boer Duurzaamheidsmarkt, 27 oktober

Siddeburen, Fruitig weekend, 28 en 29 september: 11 nieuwe leden.

Emmen, 14 oktober: 5 nieuwe leden

Zuidwolde Fruitpersdag, 21 oktober: 2 nieuwe leden.

Ruinerwold, Perenpluk 6 oktober: 7 nieuwe leden.

Groningen Stad Appelfeest, 14 oktober: 6 nieuwe leden.

Fruithof Open Fruitpersdag, 24 oktober: 3 nieuwe leden.


Verslag van een productief jaar

Nederlands Fruit Netwerk is op stoom gekomenVergaderen en determinerenDe eerste keer dat we, de actieve deelnemers aan het Nederlands Fruit Netwerk (NFN), bijeen kwa-men, was in Wageningen in februari. Tijdens deze levendige vergadering werd afgesproken dat het up-to-da-te maken van de appelcollectie van CGN in Randwijk prioriteit heeft. En ook dat de deelnemers verder-gaan met de inventarisatie van hun eigen collectie, die zij voor het eind van het jaar zullen inleveren. Ter ta-fel kwam een overzicht van andere collectiehouders die kunnen deel-nemen aan het NFN. Er is van ge-dachten gewisseld over de vraag wie binnenkort benaderd kan worden als nieuwe deelnemers. Er dienen zich andere collectiehouders aan om deel te nemen aan de groep kenners die zich op dit moment bezighouden met de beoordeling van de inventa-risatie van de bestaande collecties ten behoeve van de appeldatabase. Afgesproken werd ook dat we ieder jaar een keer op locatie bij elkaar zullen komen.Op 8 augustus jl., toen we voor de tweede keer bij elkaar waren, werd duidelijk dat samenwerking niet al-leen noodzakelijk is, maar ook erg gezellig. Op die dag werd op het proefbedrijf van Wageningen Uni-versiteit in Randwijk, waar zich de appelcollectie van CGN bevindt, kort vergaderd en ook belangrijk,

met elkaar heerlijk geluncht. De voorzitter vertelde dat ongeveer de helft van het totale aantal inventa-risaties is ingediend. Deze bevatten niet allemaal de gevraagde gegevens. De rubriek ‘herkomst’ bijvoorbeeld is in sommige lijsten niet of onvol-ledig ingevuld. Van sommige collec-ties kunnen we de herkomst van de rassen vermoedelijk nooit meer ach-terhalen vanwege het ontbreken van een administratie in de begintijd van de verzameling.Geconstateerd werd dat de inven-tarisaties van enkele omvangrijke en belangrijke collecties nog ont-breken. Het streven is dat alle infor-matie over de verschillende collectie aan het eind van het jaar ingeleverd is.‘s Middags werden de vroege rassen bekeken die vorig jaar niet onder-zocht waren, omdat we toen later in het seizoen begonnen waren met determineren. Niet van alle bomen was het fruit al rijp waardoor het niet goed mogelijk was vast te stel-len of het inderdaad de rassen zijn die al twaalf jaar onder die naam in de inventarisatie staan. De rassen die nog niet rijp genoeg waren, zijn meegenomen om thuis te laten na-rijpen en daarna verder te onderzoe-ken. Deze rassen in Randwijk kregen op 22 augustus een herkansing bij de volgende determinatieronde.Onder meer de volgende rasna-

men zijn inmiddels geverifieerd door middel van vruchtherkenning en in de meeste gevallen ook door DNA-onderzoek: Zoete Kroon, Le-moen (2x aanwezig), Notarisappel, Gravensteiner (2x aanwezig), Dub-bele Zoete Aagt, American Mother, Jacob Dirk, Eijsdener en Gronsvel-der Klumpke, Zoete Veentje, Reinet-te Hernaut en Present van Engeland.

Bezoek aan POM Noord-HollandDe POMologische Vereniging Noord-Holland (POMVNH) bood op 20 september een verzorgde dag in haar collectieboomgaard in Mid-denbeemster aan. Heel bijzonder was dat het hele programma in de boomgaard kon plaatsvinden, niet alleen het bekijken van het fruit, maar ook de korte vergadering die hieraan voorafging.Op het programma stond onder meer een bezoek aan de boomgaard. Er werd meteen gebruik gemaakt van de gelegenheid om appels met dezelfde rasnaam van de collecties van het Centrum voor Genetische Bronnen Nederland (CGN) en POM met elkaar te vergelijken, bijvoor-beeld Peasgood’s Nonsuch, nr. 21 van deCGN-collectie in Randwijk en Peasgood’s Nonsuch van POMVNH. Het vruchtvlees van nr. 21 was stevig en de smaak lichtzuur; de appel van POMVNH was knapperig en smaak-

Lemoenappel. Gronsvelder Klumpke. Zoete Kroon.


te zoeter en wateriger dan nr. 21 van de CGN-collectie. Er waren dan ook twijfels of het hier gaat om hetzelfde ras.Ook werd meegebracht fruit uit andere collecties vergeleken met de collectie van POMVNH. De stoofpeer IJsbout, nr. S27 van de NPV-Fruithof collectie en IJsbout van POMVNH kloppen.

De Present van Engeland van POMVNH zou identiek kunnen zijn aan Lady’s Finger van de National Fruit Collection (NFC) in Brogda-le. Helaas is geen foto afgebeeld op hun website en worden daar geen gegevens over het DNA van rassen verstrekt. Vergelijking van de groei-wijze en het blad van beide accessies is evenmin mogelijk.Een webalbum van de bijeenkomst in Middenbeemster, is te vinden op het internet. U kunt hiervoor deze link kopiëren: https://photos.app.goo.gl/97Tg2sTdvEDYmibP8

Extra determineerrondeAl snel bleek er grote behoefte te zijn aan een nieuwe determineer-ronde om gezamenlijk naar fruit te kijken waarvan de rasnaam niet duidelijk of onbekend is. De wens

tot meer contact en samenwerking bij het determineren van fruit en vooral het met elkaar bespreken van het fruit werd realiteit op 18 oktober jl. bij een van de deelnemers thuis in Middenbeemster. Het enthousi-asme waarmee deze NFN’ers bezig zijn, was duidelijk te zien aan het fruit dat al tijdens de (meegebrach-te) lunch en de koffieglazen op tafel lag. De ‘probleemgevallen’ kwamen uit alle delen van het land, appels uit Randwijk die zo koel mogelijk bewaard waren (een hele toer de af-gelopen zomer), ingebracht fruit op determineerdagen waarvan de ras-naam niet meteen duidelijk was en fruit uit de verschillende collecties van de deelnemers.

Nederlands cultureel erfgoedWe zullen voor het eind van dit jaar als aanvulling op de eigen inventari-satie aangeven wat volgens ons on-der de definitie Nederlands cultureel erfgoed valt. Naar verwachting zul-len de meningen hierover verschil-len. Over een aantal rassen zal ie-dereen het 100% eens zijn; over een aantal rassen zal iedereen zeggen dat deze niet onder het Nederlands cultureel erfgoed vallen en er zal een aantal twijfelgevallen bij zijn. Deze

laatste groep zal door de expert-groep bediscussieerd worden om tot de definitieve erfgoedlijst te ko-men. In de vergadering van 8 maart 2017 is besloten dat de taak van deze expertgroep is het vaststellen van identificatiecriteria van historische fruitrassen en het identificeren van alle aanwezige historische fruitras-sen. Als experts worden de beheer-ders van de deelnemende collecties beschouwd. Daarnaast is een lande-lijke expert aangewezen die de ver-schillende organisaties, die niet be-schikken over een lokale expert, zal begeleiden. Hennie Rossel is coördi-nator van de expertgroep en Marcel Rutten is bestuurlijk coördinator die de contacten onderhoudt met CGN en de Stichting de Oerakker en bo-vendien voorzitter en secretaris bij de vergaderingen van het NFN.Op het programma staat nog de na-jaarsvergadering van Stichting de Oerakker op 22 november a.s. Tij-dens het middagprogramma wordt het NFN volop gelegenheid gegeven tot het delen van kennis en determi-neren van meegebracht fruit in een eigen ruimte.

Tekst en foto’s (tenzij anders aangegeven)


De twee Peasgood’s Nonsuch die werden vergeleken. Foto Bart van Lienden.

Auke Kleefstra laat de Present van Engeland van de POMV-NH-collectie zien. Foto Bart van Lienden.

Jacob Dirk. Vergadering van het NFN in de collectieboomgaard van POM. Foto Bart van Lienden.


Horssen tussen kruk- en maagdenperen

Horsen tussen wat voor peren?! Handperen, stoofperen en tafelpe-ren, die kennen we allemaal wel, net als muilperen die niemand wil. Van-wege de onbekendheid van de twee in kwestie en omdat het nu toch pe-renpluktijd is, worden ze hier maar eens in het licht van dit stukje ge-plaatst.

Het gaat in beide gevallen oude hoogstam rassen, waarbij oud be-tekent dat ze minstens eind ne-gentiende eeuw al bestonden. Met de komst van laagstam bomen na WOII raakten hoogstam bomen in onbruik en werden massaal gerooid om voor de hand liggende redenen: de pluk van hoogstam fruit was veel arbeidsintensiever en gevaarlijker natuurlijk dan die van laagstam fruit. Maar er zijn nog meer redenen waarom juist de kruk- en maagden-peer niet langer meer gewild waren en vergeten relicten uit vroegere tij-den werden.

Laten we eerst stilstaan bij de kruk-peer. In ons dorp zou ik er zo 1 2 3 geen weten te vinden, maar daarom gelijk maar de vraag aan Kleplezers die hem wel degelijk ergens weten te staan. De dichtstbij staande sto-

koude machtige boom die ik ken staat voor een fraai oud huis op de Walstraat in Appeltern. De peren zijn nu rijp, wat je kunt zien aan de gelige afgevallen peren aan de voet van de boom. Ze worden in de li-teratuur omschreven als stovers, dus net als de brederodes waarvan overigens nog meerdere bomen in Horssen te vinden zijn. Maar “toe-vallig” weet ik dat dit niet juist is, en wel om de volgende redenen. Je kunt ze niet echt bewaren omdat ze snel beurs worden. Verder zijn ze erg droog, dus weinig sappig. Het zijn, of beter gezegd, waren droogperen. In vroegere tijden werden de peren per kar en paard naar de steenovens in het Drutense gebracht om daar gedroogd te worden. Eenmaal ge-droogd konden ze dan later wel ge-stoofd worden, als toespijs bij een winters maal. In eind 19e eeuwse li-teratuur lees je dat de kruk ook in de Betuwe geteeld werd, vermoedelijk eender als hier aan de Waalkant om eendere droogredenen, en dat de peer toen al redelijk onbekend was. Vermoedelijke reden: de verwerking van stovers als de brederode was minder bewerkelijk en de houd-baarheid van die peren excellent.

Nu naar de maag-denpeer, een ras dat gelukkig wel nog in ons dorp te bewonderen valt in de vorm van twee oudjes voor het huis op de scherpe bocht van de Roedensstraat

t.o. de paardend-ressuur manege.

Het is een eveneens tamelijk vroeg rijpende peer met ietwat bruinig ogende en ruwig aanvoelende mid-delgrote peer, mooier van vorm dan de wat klompachtige kruk, heerlijk krokant en sappig van smaak. Na-deel ervan is dat ze, net als de kruk, snel beurs wordt. Jaren lang mocht ik ze schudden en rapen voor de stroopmakerij, als kostelijk ingre-diënt van de “Maas & Waalse Ge-neugte” die nog steeds in het oogst-seizoen gestookt wordt, nu door stroopmeester Caspar, ik slechts zijn dienstwillige knecht. Ooit ver-telde me een oude boomgaardenier dat de krukperen vooral geëxpor-teerd werden per schip naar Enge-land. Het is me een raadsel hoe dat te rijmen valt met de snelle beurs-heid van de peer in kwestie.

Mogen de laatste exemplaren van deze nobele perensoorten behou-den en beschermd blijven, net als andere bijna vergeten appel-, peren- en pruimensoorten die onze Maas & Waalse boomgaarden zo paradijse-lijk maakten!

Tekst Piet Vos, foto’s Marianne van Lienden

Piet Vos stuurde de voorzitter een stukje over oude perenrassen, dat Piet schreef voor het septembernummer van Klep, de dorpskrant in Horssen. De titel van het betoog spreekt vermoedelijk voor zich, schrijft hij, en hij vermeldt ook nog dat bij hem in het dorp in het laatste weekend van september weer stroop gestookt wordt.

De twee in het voorjaar geënte boompjes van de Krukpeer in Appeltern.

Maagdenpeer. Collectie NPV-Fruithof.


AgendaDo. 6 dec. 2018 tot 30 maa. 2019 Wisseltentoonstelling ‘Kunst uit de Kelder’. Locatie: Fruitteeltmuseum, Kapel-le (Zeeland), website: http://www.fruitteeltmuseum.nl/index.html

Za. 16 feb. Entcursus en -ochtend, georganiseerd door de Vereniging Groei & Bloei, afdeling Heerenveen. De locatie wordt nog nader bekend gemaakt. Tijd: 10.00 tot 12.00 uur. Zie de website van de Vrienden van het Oude Fruit (in ontwikkeling). Informatie: Griet Bergsma, tel. 0513-529357, e-mail: [email protected]

Za. 16 en za. 23 feb. Cursus Wintersnoei appel en peer. Locatie: Fruithof Frederiksoord. Tijd: 10.00 tot 15.00 uur. ‘s Ochtends theorie en ‘s middags praktijk. De kos-ten zijn € 47,50 inclusief hand-out. Informatie en opga-ve: stuur een e-mail naar [email protected]

Za. 23 feb. Open entdag van de Vrienden van het Oude Fruit in de werkschuur van de Fraeylemaborg in Slochteren. Tijd: 10.00 tot 16.00 uur. Informatie: Jan Woltema, tel. 0613988744 of Jan Veel, e-mail: [email protected]

Zo. 24 feb. Entdag in de Overtuin van de buitenplaats Welgelegen (tegenover de NH-kerk aan de rand van het centrum van Warnsveld, Molenstraat 6, postcode 7231 KN. Tijd: 12.00 tot 16.00 uur. Informatie: Hennie Ros-sel, e-mail: [email protected]

Za. 2 maa. Open entdag. Locatie: de Baggelhof, Bag-gelveld 2, 9312 VE Terheijl. Tijd: 10.00 tot 16.00 uur. In-formatie: Lubbert Dijk, 06-11518397 en Jan Woltema, tel: 0613988744.

Za. 9 maa. Open entdag in de Fruithof in Frederik-soord. De cursus Enten en oculeren (Vermeerderen van fruitrassen) wordt op dezelfde dag gehouden. ‘s Och-tends theorie en ‘s middags praktijk. Tijd: 10.00 tot 15.30 uur. De kosten zijn € 47,50 inclusief hand-out. Informatie en opgave: stuur een e-mail naar [email protected]

Za. 6 apr. Voorjaarsmarkt, tevens entdag van VOF. Locatie: Park van Pomona, Elfenbank 37-a, 9685 EC Blauwestad. Tijd: 10.00 tot 16.00 uur. Informatie: Gerrit Smit, tel. 0629513621 of Jan Veel, email: [email protected]

Wilt u een speciaal ras laten enten?Van de meer bekende oude rassen is vaak enthout op de entdagen beschikbaar, maar wilt u weten of enthout van een bepaald ras die dag aanwezig is, neem dan bijtijds contact op met de organisator. Dan wordt geprobeerd dit voor u te verzamelen. Als u een groter aantal enten wilt laten maken of alleen een fl ink aantal onderstammen (meer dan 5) wilt aanschaff en, neem dan ook van tevoren contact op met de organisator om teleurstelling te voorkomen.De volgende onderstammen zijn in principe be-schikbaar:Appel: zaailing, MM106, M26Peer: zaailing, kwee APruim: Saint Julien A

Snoeicursus Fruithof.

NPV-Fruithof nieuws


Dit is het derde jaar van het nestkas-tenproject en we beginnen er weer vol enthousiasme aan. Wij, dat zijn drie leden van de Vogelwerkgroep van de KNNV in Steenwijk.De winter duurt lang en het venijn zit in de staart met een lange perio-de van zeer lage temperaturen. Het voorjaar laat lang op zich wachten en dat betekent dat veel vogels (en

ook andere dieren) het loodje zullen leggen. De zomer daarentegen is lang, en warm; te warm soms voor dieren.Eind vorig jaar hebben wij een aan-tal suggesties gedaan en om meer nestkasten gevraagd, en ook om een aantal andere typen nestkast voor andere soorten vogels. We kunnen aan de slag.

De kastjes zijn allemaal 7 keer ge-controleerd. Bij een controle elke twee weken wordt geen fase van het broeden — nestbouw, broeden, jon-gen, uitvliegen — gemist.De eerste ronde vindt dit jaar plaats op 21 maart, en de laatste op 27 juni.Bij de eerste ronde maken we waar nodig, de nestkasten schoon. Nest-kastjes fungeren ook als slaapplaats, en als schuilplaats. We kunnen ook een flink aantal nieuwe nestkasten ophangen, gemaakt door de vrij-willigers van de Fruithof. Ze blijken zeer in de smaak te vallen van de vogels; deze nestkasten worden als eerste in gebruik genomen.

Ook dit jaar noteren we alle andere dieren die we op De Fruithof zien. Vlinders, libellen, veel kleine kikkers en ook veel andere soorten vogels. Dit jaar vallen ons ook de enorme aantallen wilde bloemen op, met name pinksterbloemen.Al snel hebben we de indruk dat hier dit jaar minder vogels broeden, en dat het aantal eieren veel lager

Nestkastresultaten 2018 van De Fruithof in Frederiksoord

Een kar vol nieuwe nestkasten.

Pimpelmees in het prieel.

De nieuwe nestkasten worden opgehangen.


ligt dan het voorgaande jaar. Wan-neer we aan het eind van het seizoen de getallen op papier zien, blijkt die indruk te kloppen.

De koolmezen leggen bij elkaar 135 eieren waarvan 114 jongen uitvlie-gen; de pimpelmezen leggen 86 eie-ren waarvan 75 jongen uitvliegen. De bonte vliegenvangers en de ringmus broeden dit jaar niet op de Fruithof; wij kunnen alleen maar gissen naar de redenen. Voor de bonte vliegen-vanger waren nog wel speciale nest-kasten opgehangen, dus daar kan het niet aan liggen.Nieuwkomer is de spreeuw, die de speciaal voor hem getimmerde en opgehangen nestkast meteen weet te vinden. Er worden drie eieren gelegd, maar kort daarna wordt het nest verlaten. Wij vermoeden dat hier verstoring heeft plaatsgevon-den.

Een speciale vermelding van de pimpelmees is op zijn plaats die een record van 16 eitjes legt waarvan de jongen allemaal uitvliegen. Wat een prestatie!

Zoals altijd is het weer prachtig op De Fruithof. Deze vogel heeft wel een heel idyllisch plekje gevonden om te broeden.

Ook dit jaar is een presentatie van de resultaten van dit broedseizoen gemaakt.https://www.dropbox.com/s/6h21d-01k3l199jp/2018%20Fruithof%20versie%204.pptx?dl=0

In totaal vliegen dit seizoen bijna 200 jonge vogels uit. We hopen dat ze volgend jaar allemaal hier terug-komen om te broeden.

Tekst en foto’s: Henk Bergsma, Thijs Krösschell

en Barbara Mather

Met dank aan de vrijwilligers van de Fruithof voor hun hartelijkheid en belangstelling.

Nestkastresultaten 2018 van De Fruithof in Frederiksoord

Broedseizoen 2018 samenvattend:Totaal 72 nestkastenNiet kunnen controleren: 4Bezette nestkasten: 30Lege nestkasten: 26Begin nest of nest: 12

Totaal: 258 eierenTotaal: 197 uitgevlogen jongenTotaal: 39 niet uitgekomen eierenTotaal: 2 dode jongenVerlaten broedsels: 4Twee nestkasten met totaal 16 eieren worden gepredeerd.

Vergelijking 2016-2017-2018Totaal 2016 2017 2018

Nestkasten 63 61 72Controleerbaar 56 54 68Nestkasten bezet 35 39 30Nestkasten leeg 21 9 26Eieren 144 344 258Uitgevlogen jongen 131 271 197Niet uitgekomen eieren 13 24 39Dode jongen 3 2Verlaten broedsels 2 4 4Alleen nest 8 6 12

Dit wespennest troffen wij in oktober aan in één van de nestkasten. Ook bij de wespen valt deze nieuwe nestkast kennelijk in de smaak.

Jonge koolmezen. Pinksterbloemen.


De Schager Rood

PolderbaanMalus domestica is de verzamel-naam voor geteelde appels. Over de hele wereld, hoofdzakelijk in het noordelijk halfrond, zijn duizen-den appelrassen voor consumptie bekend. Ze stammen af van de nog altijd in de Kaukasus in het wild groeiende malus sieversii, zeg maar de oerappel. Langs de zijderoute zijn de malus domestica meegeko-men naar het Romeinse Rijk, waar de kweek van appels zich ontwik-kelde. Van daaruit is de appelteelt over Europa verspreid geraakt. Veel soorten zijn in de loop der eeuwen verdwenen, andere zijn gebleven, herontdekt of ontwikkeld. In het Lions Smulbos, onderdeel van de Plesmanhoek, krijgen oude en ver-geten rassen nieuw leven ingebla-zen. De Plesmanhoek is door vijf regionale Lionsverenigingen aan-gelegd als compensatie voor de in 2003 in gebruik genomen Polder-baan, de langste start- en landings-baan van Schiphol. Daar vecht dus het Schager Roodje dapper mee in de milieurace tegen de verpletteren-de uitstoot van koolstofdioxide die onze nationale luchthaven teweeg-brengt. Het lijkt een ongelijke strijd, maar de Schagers hebben wel eerder als David tegen Goliath gestaan. We zijn een taaie soort, zo ook de Scha-ger Rood. Al is hij niet onkwetsbaar. Mijn vrouw had er een jong boom-pje van op de volkstuin. Vorig jaar bracht hij vier schattige appeltjes voort. Helaas bleek hij nog onvol-doende geworteld om de zomer-droogte van 2018 te overleven.

Zeer vermaardHet Weekblad van Den Helder en

het Nieuwediep citeerde in 1851 oude beschrijvingen over Schagen als land van melk en honing:“Men schreef van Schagen: “De lande-rijen zijn vlak en effen, de specie is eene zeer vette klei en bruine aarde, te goed om bosschen op te planten; en ten op-zichte der vruchtbaarheid, zoo heeft de natuur haren schoot in de algemeen-heid der dingen, haren rijkdom, hier overvloedig medegedeeld. Men vindt geen goud- of zilvermijnen, maar kos-telijke vruchten, dienstig tot het on-derhoud des levens, tarwe, rogge, ha-ver, garst en boomen in overvloed; het geeft eene vette weide voor koeijen en schapen, beste wol, uitmuntende kaas en boter welke eerste vooral zelfs in den vreemde zeer gezocht is. Schoone vruchtdragende boomgaarden, van alle soort, de Schager appelen of ‘Scha-ger roodjes’ zijn zeer vermaard.”Terwijl men als een voorbeeld van vruchtbaarheid nog aanhaalt, dat

‘een appelboom in 1645 f 100 revenu aan den eigenaar gaf.’ Dat de Rood werkelijk Schagens trots was halen we uit het Aardrijkskundig Woor-denboek der Nederlanden van A.J. van der Aa (1792-1857). Daarin le-zen we over een vervanging van de houten spits op de kerktoren aan de Markt. ‘In den jare 1617 begon men hier de sierlijke spits op te bouwen, welke in 1619 voltooid werd (…). De gehele toren is 43 el hoog en heeft drie omgangen, waarboven een peer en een gulden appel met sierlijk lof-werk geplaatst is.’

ScheepsladingenHeerlijk Schagen, het stamboek van onze geschiedenis, zegt: ‘Tot in de zeventiende eeuw waren de Scha-ger appels vermaard. Op een kaart uit 1561 is achter het Slot de ruime boomgaard van de heer te zien, goed genoeg voor een jaarlijkse pacht van ƒ 700, terwijl er ook voor de pach-ter nog een behoorlijke boterham overbleef. Op de bekende kaart van Blaeu uit 1632 zien we achter bijna elke boerderij een boomgaard.’ Er staat een interessant filmpje op de website Het Geheugen van Schagen, waarin wordt verteld: ‘Vroeger had je in Schagen veel boomgaarden. Daar groeit de Schager Rood. De appel is zeer populair tot ver buiten

POMOLOGIE

Op de kaart van Blaeu uit 1632 zien we achter bijna elke boerderij een boomgaard.

Bericht van de markt te Winkel in de Schager Courant van 19 oktober 1899. Volgens regel 7 werd de Schager Rood verhandeld voor ƒ 1,75 à ƒ 1,80 per mand.

In de Haarlemmermeer is in 2004 een gebied van 35 hectare ingericht om historische agrarische gewassen te verbouwen. Het heet de Plesmanhoek. Er worden onder meer zo’n veertig appelsoorten geteeld. Tussen de Elstar, de James Grieve en de Present van Engeland, groeit en bloeit daar de malus domestica Schager Rood.


Schagen. Hij verkoopt goed op de markten van de grote steden. Daar-bij wordt wel de tussenhandel ge-passeerd. Daarom klaagde het Am-sterdamse gilde van appelverkopers dat scheepsladingen fruit uit Scha-gen, maar ook van elders, buiten de gildeleden om verkocht wordt. Het Amsterdamse stadsbestuur geeft het gilde gelijk en de vrije verkoop van fruit wordt aan banden gelegd.’ Dat was een streep door de rekening van (citaat uit de Ordonnantiën van het fruitverkoopers gilde der stadt Amsterdam) ‘alle de genen die ge-woon sijn met hare frugten hier ter Stede te kommen van Woerden, Amersfoort, Schagen ende andere omleggende plaetsen’.

ZwaagDe hoogtijdagen van de Schager Rood lijken na de 17e eeuw voorbij, maar hij bleef een handelsproduct. In de Schager Courant vinden we sporen dicht bij huis, in 1899 en 1900, toen hij te koop was op de groente- en fruitmarkt van Winkel in oktober/november. Dat klopt, want de Schager Rood is een late appel. Een krantenbericht in 1916 geeft een pikanter teken van le-ven. De decoratieschilder Pieter Stolp uit de Zijpe was voor de arrondissementsrechtbank ge-daagd. Hij had zijn vakmanschap getest op het vervalsen van papie-ren rijksdaalders. Blijkbaar vond hij ze goed genoeg gelukt om ze te durven uitgeven. Een van dege-nen die hij had opgelicht was Arie Wit. ‘Van dezen Schager koopman had Stolp, een beetje aangescho-ten zijnde en trek naar appelen

hebbende, een dubbeltje ‘Schager roodjes’ gekocht en f 2,40 terugge-kregen.’. Tot de Tweede Wereldoor-log zien we de Schager Rood op na-jaarsveilingen in Amsterdam, Olst, Deventer, Enkhuizen, Elst, Wijk bij Duurstede, Culemborg. Utrecht, Twello en uiteindelijk alleen nog in Zwaag, voor het laatst in 1941. Daar-na lijkt hij van de aardbodem ver-dwenen. Met de aanleg van de wijk Groeneweg eind jaren zestig van de vorige eeuw gingen achter de hui-zen en boerderijen aan het Noord de laatste boomgaarden van Scha-gen voor de bijl, en daarmee waar-schijnlijk de laatste Schager Rood op eigen bodem.

POM Noord-HollandIn 2002 werd de POMologische Ver-eniging Noord-Holland opgericht. Zij stelt zich ten doel het behoud van hoogstamfruitbomen te sti-muleren door middel van cursus-sen, activiteitendagen en adviezen over rassenkeuze, ziektebestrijding, snoei en aanplant. Het kwartaalblad van POM Noord-Holland bevroeg in 2009 een der actiefste leden van de vereniging, Henk Houtman, over zijn zoektocht naar verdwenen ras-sen. ‘Soms kom je ze bij toeval tegen. In een boek, op lijsten van kwekers. De Schager Rood! Daar hebben we ons wezenloos naar gezocht. Einde-loze oproepen in de krant: wie weet er nog een Schager Rood? Uiteinde-lijk hebben de mannen ‘m hier vlak in de buurt gevonden. Ik had ‘m al eerder gezien en gedetermineerd als Paradijs. Maar toen ik dit in handen kreeg, zag ik: dit is geen Paradijs. Hij leek eerder op de Rode Tulp. Het verschil was de rijptijd. Als er in oktober geen Rode Tulp meer is, komt de Schager Rood op. Die kun

je tot februari nog eten.’ Houtman is te zien in het eerder in dit artikel aangehaalde fi lmpje op de website van Het Geheugen van Schagen. Daarin zegt hij: ‘Schager Rood heeft een echt wel eigen smaak. Vooral een tikkie zuur. Niet erg veel, maar totaal anders als de hedendaagse appel. Vroeger werd veel meer in de keuken met de appels gedaan en het is ook een hele goeie keukenappel.’

Lentsche RoodeDe vereniging heeft bij Mid-den-Beemster een collectieboom-gaard met meer dan driehonderd appelrassen. ‘De meeste halen de groothandel niet. Te snel ziek, te kwetsbaar voor transport. Sommi-ge zijn op het nippertje voor uit-sterven behoed’. Dat geldt ook voor een tweelingbroertje van de Schager Rood uit de Betuwe, de Lentsche Roode. Deze staat beschreven in een index over Nederlandse fruit-soorten, in 1942 uitgegeven door de Nederlandsche Heidemaatschappij:Vrucht: Matig groot, mooi regelma-tig gevormd.Kleur: In den regel vol helderrood, aan schaduwzijde vaalrood, spaar-zaam bezet met grijze stippen.Kelk: Klein, gesloten in ondiepe kelkholte.Steel: Dun, vrij lang, diep ingeplant.Vleesch: Wit, vrij droog, zacht zuur zonder aroma.Klokhuis: Normaal, goed met zaden bezet.Gebruikstijd: October - November.En verder: ‘Is geschikt voor alle be-tere gronden. Bloeitijd vrij laat. Is op lateren leeftijd goed vruchtbaar. Is niet bijzonder vatbaar voor ziek-ten. Lentsche Roode komt vrij veel voor in de Betuwe. Is verder niet verspreid. In West-Friesland komt

een gelijke appel voor onder den naam van Schager Roode. Is ver-moedelijk een en dezelfde varië-teit. Appel is mooi van uiterlijk, heeft echter overigens geen of weinig waarde, waarom de vari-eteit dan ook meer en meer ver-dwijnt.’

Schager RôdGeen of weinig waarde?! Dat is dan jammer voor de Lentsche Roode. De Schager Rood is vanuit historisch perspectief voor Scha-

De Schager RoodDrie Schager Roodjes, zoals afgebeeld in het Inventarisatiepro-ject in Noord-Holland.

De bloesem van de Schager Rood heeft een ondiepe kelk.


gen zeer waardevol. Een origineel Schager product, dat in elk geval tot eind 17e eeuw heeft bijgedragen aan de lokale voorspoed. Dat hij is her-ontdekt door POM Noord-Holland schrijven we dankbaar bij in het Schager erfgoedregister. Zonder de speurneuzen van POM Noord-Hol-land was de Schager Rood ons uit handen geglipt. Voorzitter Cees Vroegop: ‘De Schager Rood in onze boomgaard is indertijd door Henk Houtman opgeënt met enthout van een oude Schager Rood die we hebben gevonden in de boomgaard van boerderij Broedersbouw aan de Oostdijk in de Beemster nabij Oosthuizen. Voor zover ik weet is dat de enige vindplek van dit ras in Noord-Holland geweest.’ Ook heeft POM Noord-Holland veel bemoeie-nis gehad met de aanplant van het Smulbos in de Plesmanhoek. ‘Er zijn daar door ons geleverde fruitbomen geplant in de vorm van hoog- en

laagstam, waaronder de Schager Rood. Het enthout hiervoor kwam uit onze collectieboomgaard in de Beemster.’ Waarom trouwens Lent-sche Roode en Schager Rood? Dat zit ‘m in het Westfries. Een bruin paard is in het Westfries niet ‘de bruine’ maar ‘de bruin’. Een man met rood haar is ‘de rood’, uitge-sproken als de rôd.

Huisje, boompje, feestjeEr zijn meer plaatsen waar de Scha-ger appel is herrezen. De kampeer- en activiteitenboerderij De Manu-elhoeve in Aartswoud heeft een Schager Rood staan, via de POM verkregen. De prachtige kasteeltuin bij het slot Assumburg te Heems-kerk heeft een boomgaard met zo’n zeventig in ere herstelde appelsoor-ten. Van alle daar verzamelde rassen is de Schager Rôd onder de oudste. Al even bezienswaardig is de histori-sche buitenplaats Het Huis te Man-

pad in Heemstede, ooit het thuis van Jacob van Lennep (1802-1868), waar in de boomgaard de Schager Rood zijn partijtje meeblaast. De POM houdt in haar collectieboom-gaard bij Midden-Beemster open dagen. In de Plesmanhoek organi-seert men eveneens activiteiten, van wandelen tussen de gewassen tot het meemaken van zaai- en oogst-dagen en van fruit en bloemen pluk-ken tot schaapjes tellen in de scha-penweide. Goede gelegenheden om de Schager Rood eens op te zoeken. En als u bij huis een boompje wilt… Schitterende bloesem in het voor-jaar, een verkoelend bladerdek in de zomer en appels voor het plukken in het najaar? Wat een feestje zou het zijn als in onze tuinen de appelbo-men terugkeren waar Schagen ooit befaamd om was.

Peter Groenveld,

e-mail: [email protected]

Bronnen:h t t p : / / l i o n s s m u l b o s . n l / b o -men-en-struiken/https://www.geheugenvanschagen.nl/http://www.hoogstamfruitnh.com/Maartje Duin in Pomopost, inter-view met Henk Houtman, 2008

Daar vecht dus het Schager Roodje dapper mee

Zoo heeft de natuur haren schoot hier overvloedig medegedeeld

De Schager Rood! Daar hebben we ons wezenloos naar gezocht

Huisje, boompje, feestje

Van André Bakker uit Anna Paulowna (Noord-Holland) kregen we een mailtje met de foto van een prachtig bloeiende boom van een Spiegelpeer die achter zijn boerderij staat. De boom is waarschijn-lijk geplant omstreeks 1920. De familie Geertzema — De vorige eigenaren van de boerderij — kwamen oorspronkelijk uit Midwolda (Groningen). Misschien is dat de reden dat de boom er aangeplant is, ver-moedde hij. Hij vroeg zich af of erin Fries-land en Groningen nog veel bomen van de Spiegelpeer staan, want in Noord-Holland zijn ze volgens de POMologische Vereni-ging Noord-Holland (POM NH) vrij zeld-zaam. Vanuit deze vereniging toonde men zich blij dat ze via via hoorden van zijn boom, ze hadden namelijk in hun collec-

tieboomgaard nog geen Spiegelpeer staan.Veel kennissen, mailde hij, vinden de Spie-gelpeer lekkerder dan de Gieser Wildeman. Omdat er veel belangstelling voor is, heeft hij een tiental geslaagde geënte boompjes staan. Ook de POMologische Vereniging Noord-Holland heeft enkele eenjarige uit-lopers gekregen om te enten. De enten zijn goed aangeslagen.

Ik heb hem geantwoord dat de Spiegelpeer volgens Duitse 19e eeuwse literatuur (o.a. W. Lauche, Deutsche Pomologie, Band Bir-nen, Baronsbirn, 1882 ) een keukenpeer is die waarschijnlijk afkomstig is uit de Pro-vincie Groningen. In Duitsland kreeg hij het synoniem Baronsbirn. Het Franse sy-noniem is Baron d’Hiver.

Vooral in Groningen hebben we regelma-tig bomen van de Spiegelpeer gevonden. Vaak worden de peren ervan verward met die van de Gieser Wildeman en worden ze als Giesers verkocht. Maar de boom is veel forser dan die van de Gieser Wildeman en de vruchten van de Spiegelpeer zijn groter en hebben als je ze doorsnijdt een karak-teristieke, doorlopende kelkbuis. Zo op het eerste gezicht is er weinig verschil.Zo zie je maar dat zelfs in deze tijd waarin oude fruitrassen verdwijnen soms een ras zoals de Spiegelpeer vanwege zijn kwaliteit toch nog weer verder verspreid kan wor-den.

Jan Veel

Hoe een oud Gronings perenras ook nu nog verspreid wordt


Waar is Tante Dora gebleven?

Het was de Achterhoekse dialect-schrijver G. van der Lugt die in een van zijn verhalen de ontstaansge-schiedenis van de Tante Dora appel uit de doeken deed. Hoewel hij het verhaal al in 1948 schreef, duurde het nog tot 1977 voordat de bundel ‘De Mölle Drie’ verscheen. Van der Lugt is vooral bekend geworden met de 'Oet Gelster'-column (uit Gelselaar), die gedurende vele jaren verscheen in De Geldersch-Over-ijsselse Courant, een van de lokale, Gelderse kranten die nu niet meer bestaan. Daarna heette de krant het Geldersch Dagblad, maar ook die is weer opgegaan in een groter, regionaal dagblad, tegenwoordig De Stentor geheten. Van der Lugt schreef zijn columns in een van

de Achterhoekse dialecten van het Nedersaksisch. In zijn geval was dat dus het dialect van Gelselaar, dat in de omgeving van Borculo ligt. Het interessante aan het Tante Dora-verhaal van Van der Lugt is dat erin wordt beschreven hoe en wanneer de Tante Dora appel aan haar naam is gekomen. Dat was na-melijk op oudejaarsavond van het jaar 1912. De schrijver van het verhaal was voor de kerstdagen en Oud en Nieuw met zijn vrouw te logeren gevraagd bij de oudste broer van zijn vader, ome Gert, die in Utrecht woonde. Ome Gert was als jonge-man bij een grote kwekerij in de buurt van Utrecht gaan werken. Als jonge jongen al was de schrijver van

het verhaal vaak bij Ome Gert gaan logeren en had hij het altijd heel in-teressant gevonden in de kwekerij. Interessant gegeven in dit verband is dat de bekende boomkwekerij van H. Copijn & Zoon ook in de buurt van Utrecht was gevestigd, en wel in Groenekan. Het zou dus kunnen zijn dat dit de kwekerij was waar ome Gert werkte en die hij uiteindelijk zelfs zou hebben over-genomen, hoewel de huidige Co-pijn dit niet kon bevestigen. Een en ander zou kunnen worden opge-maakt uit een citaat in het verhaal van Van der Lugt, waarin de oude schoolmeester van Ome Gert het volgende over hem had gezegd:'Den jonge mot tuinman wodden, had-e tegen mien groff a zeg en too-t-e de schole duur was, kwam-e dan ok ears as leerjonge biej den tuinbaas op 't kasteel, later biej 'n bloemkweker en endeluks op 'n groote kwekerieje in de buurte van Utrecht. Doar passen-e netjes op, wodden nao veloop van joarn meesterknech en had 't gelukke, dat-e endeluks de zaak van zien baas

Tante Dora, door Johan ten Elsen en Lubbert Dijk opgekweekt van enthout, afk omstig uit de Achterhoek.

Er zal ongetwijfeld een aantal lezers zijn die een tante hebben die met ‘tante Dora’ wordt aangesproken. Maar die bedoelen wij niet. In dit geval gaat het over een appel die Tante Dora heet. Het interessante aan dit verloren gewaande ap-pelras is dat de oorsprong en de naamgeving ervan terug te vinden is in een Ach-terhoekse bundel korte, losse verhalen. Dit is vrij bijzonder en wij kennen eigen-lijk geen ander voorbeeld van een fruitras waarvan de ontstaansgeschiedenis in de streekliteratuur is terechtgekomen.


kon aovernemmen op schappelukke vuurwaarden.'

Een andere aanwijzing dat het mo-gelijk deze, of misschien toch nog een andere vruchtboomkwekerij in de buurt van Utrecht betrof, zijn de woorden die de vader van Van der Lugt ooit over Ome Gert zou heb-ben gezegd: 'Ome Gert hef 't beste van allemaole', zei mien vaar mangs. Op zien oolen dag kon-e 't heele bedrief an zien zön-ne en 't werkvolk aoverlaoten en heel zich alleene bezig met veredelen en kweeken van nieje soorten bloomen en vruchtbeume. Daor had-e alles veur aover, maor 't was neet makke-luk, zei-e. Völle tied en völle meujte, en lukken dee't maor 'n enkelden keer.'

Het verhaal gaat dat het op oude-jaarsavond van het jaar 1912 was dat Van der Lugt aan Ome Gert vroeg hoe die mooie gele appel heet-te die in de fruitschaal lag. Oom Gert antwoordde dat de appel nog geen naam had, omdat hij die zelf had gekweekt. Van der Lugt vertelt dan in zijn verhaal dat hij zijn oom voorstelt om de zelfgekweekte ap-pel naar tante Dora te vernoemen, de echtgenote van Ome Gert. En zo schijnt het inderdaad te zijn gebeurd. In oude assortimentslijs-ten van een aantal Nederlandse vruchtboomkwekers uit die tijd komt inderdaad een appel voor die Tante Dora heet. Behalve uit de overgebleven notities van de Lun-tersche Tuinbouw Vereeniging zelf, weten we ook uit dergelijke oude assortimentslijsten van boomkwe-kers dat Tante Dora zijn oorsprong vindt bij deze Lunterse club van amateurfruitkwekers die aan het einde van de negentiende eeuw was opgericht. Dat was een club van notabelen die zich had verza-meld rond de bekende Lunterse notaris J.H.Th.W. van den Ham, die zich, als een soort levensover-tuiging, had toegelegd op het kwe-ken van nieuwe fruitrassen. Notaris Van den Ham was zelf de kweker van onder andere de Notarisappel, een van de bekendste Nederlandse appels. De oudste kwekerslijst waarop de Tante Dora appel is aangetroffen is die van boomkwekerij F. Kuiper

uit Veendam. Deze lijst dateert uit 1912, het jaar waarin volgens het verhaal van Van der Lugt Ome Gert de eerste 50 bomen had geënt van de appel die hij zelf kweekte. Er wordt zelfs al expliciet vermeld dat het er een 'van Lunteren' was, hetgeen duidt op de Luntersche Tuinbouw Vereeniging. De Tante Dora appel verschijnt tevens op een assortimentslijst voor het seizoen 1917 - 1918 van de bekende en goed-gesorteerde boomkweker G.A. van Rossum uit Naarden. Het ras moet in eerste instantie goed hebben vol-daan, aangezien de Tante Dora ap-pel ook nog voorkomt op hun lijst van 1927. Van der Lugt voegt aan het eind van zijn verhaal een inte-ressant noot toe: 'Tante Dora ston töt veur enkele jaorn in de meeste priescouranten, o.a. van Van Ros-sum in Naarden. Noe hebt ze weer andere soorten.' Tante Dora komt ook op voor op een assortimentslijst uit 1923-1924 van de Tuinbouw Maatschappij Gelderland, een grote boomkwe-kerij die destijds was gevestigd in Rietmolen, in de buurt van Neede. Behalve een boomkwekerij maakte daar ook nog een jamfabriek deel van uit. De kwekerij bracht op het einde van de negentiende en ook nog gedurende de eerste decennia van de twintigste eeuw met name in Oost-Nederland een zeer uitge-breid assortiment fruitrassen op de markt. Een van de laatste kwekerslijsten waarop Tante Dora nog wordt ver-meld, is een lijst die is uitgegeven door Boom- en Rozenwekerijen J.A. Heusinkveld uit Lichtenvoorde, daterend uit 1934. Kweker Heusin-kveld zegt over Tante Dora: 'Groo-te, groengele vrucht van een zeer fijnen smaak, zeer goede boom-gaardboom. Voor de gebruikstijd geeft hij 'febr. - mei' aan, wat er op wijst dat het een uitstekende be-waarappel moet zijn geweest. Op hun assortimentslijst voor het sei-zoen 1947 - 1948 komt Tante Dora niet meer voor, wat erop zou kun-nen duiden dat dit ras toch niet zo erg goed was gebleken. De vraag die nu resteert, is wat het verband was tussen Ome Gert en de Luntersche Tuinbouw Vereeni-

ging, van notaris Van den Ham. Het antwoord hierop zou kunnen zijn dat Ome Gert, de kweker van Tan-te Dora, destijds ook lid was van de Luntersche Tuinbouw Vereeniging, of dat hij deze appel ter keuring had aangeboden bij deze vereniging (?). Het is duidelijk dat de Tante Dora appel tot de verbeelding spreekt. We zouden deze appel dan ook graag terugvinden. Al vele jaren zijn we op zoek naar deze appel, maar helaas zijn we die tot op he-den nooit met zekerheid, d.w.z. met haar overgeleverde naam, te-gengekomen. Het lijkt er dan ook op dat dit ras inmiddels echt is ver-dwenen. Om de appel op te kun-nen sporen, moeten we natuurlijk weten hoe de vrucht er precies uit-zag. Jammer genoeg bestaat er geen uitvoerige en gedetailleerde be-schrijving van de uiterlijke kenmer-ken van de Tante Dora. Wel weten we hoe deze appel er ongeveer uit moet hebben gezien, aangezien we wel beschikken over summiere soortbeschrijvingen in de assorti-mentslijsten van eerdergenoemde boomkwekers. Zo staat er in de lijst van de Tuinbouw-Maatschap-pij Gelderland dat Tante Dora 'een der bekroonde Luntersche soorten' was en dat het een 'stevige groeier' zou zijn. In deze lijst werd voor de tijd van rijpheid van de Tante Dora overigens november-december op-gegeven. Behalve in de lijst van kweker Heusinkveld en van de Tuin-bouw-Maatschappij Gelderland is de Tante Dora appel nog het best beschreven in de lijst van kwekerij Van Rossem. Deze kweker vermeldt over deze appel: 'Grote, regelmatig langwerpig ronde vrucht. Groen-geel, wit gespikkeld. Uitstekende tafelappel, mits zeer lang bewaard. Blijft goed tot laat in 't voorjaar. Luntersche zaailing. Goed als boomgaardboom. Pluktijd: Eind Oct.-Gebruik: Febr.Mei'. In het Nationale Register van Ap-pelrassen (ir. B. Kiès, 1969), een offi-ciële lijst van rassen die op voorstel van de Werkgroep voor de Naam-geving en Registratie van Appel-rassen in Nederland was opgesteld, staat ook nog enige informatie over


Tante Dora. Hier kunnen we over deze appel lezen dat het een mid-delgrote, langwerpig-ronde appel betreft, die geel van kleur is, met soms een rozerode blos. Verder staat er vermeld dat er veel grote spikkels op de vrucht te zien zijn en dat het vruchtvlees stevig, crème-kleurig en bovendien tamelijk zuur van smaak is. Mede naar aanleiding van een aan-tal oproepen gedaan in de lokale pers alsook op de regionale ra-dio-omroep, zijn ons over de afge-lopen jaren een aantal malen appels aangeboden, die naar verluidt Tan-te Dora’s hadden moeten zijn. In de meeste gevallen was echter duide-lijk dat het niet deze appel kon zijn, in de meeste gevallen om redenen van bijvoorbeeld het feit dat het een bekende, andere appel betrof. Een-maal, al zo lang geleden als 1999, en naar aanleiding van een radio-op-roep op Radio Gelderland, werd ons door een familie in Gendringen verzekerd dat een oude appelboom bij hun huis aan hen was overge-leverd als een Tante Dora. Echter, vanwege de zeer grote gelijkenis van de jonge nakomelingen van deze boom, die er destijds uiteraard meteen van waren gekweekt, met boom-, twijg-, blad-, en bloesem-kenmerken van de Notarisappel, werd deze echter vooralsnog als in werkelijkheid te zijn een ‘gewone’ Notarisappel. Totdat de afgelopen 3 jaren de eerste, goed ontwikkelde vruchten in voldoende aantal aan een tweetal jonge nakomelingbo-men verschenen. Toen werd dui-delijk dat het toch geen Notaris, maar een andere appel moest zijn. Vooral de zeer grote gelijkenis van de boom met de Notarisappel heeft ons vooralsnog doen besluiten dat

de in Gendringen gevonden appel wellicht inderdaad een echte Tante Dora betrof. Het zou namelijk heel goed kunnen zijn dat het een zus-terras van de Notaris betreft, voort-gekomen uit hetzelfde zaaisel van appelpitjes waaruit ook de Notaris was geselecteerd. We hopen nu dat er ook nu, ergens in Nederland, nog een boom met de naam Tante Dora als overgele-verde naam te vinden is. Mochten er onder u personen zijn die ons meer informatie kunnen verschaf-fen over de Tante Dora appel, of er zelfs nog een boom van hebben, of weten te staan, dan horen wij dat uiteraard heel graag. Niet lang daarna werd ik gebeld door een mevrouw uit Haaksber-gen - die overigens de naam Dora

draagt - die mij vertelde dat zij een porseleinen naamplaatje bezat met de naam Tante Dora erop. We hebben die mevrouw destijds op-gezocht en zagen onmiddellijk dat het een antiek naamplaatje voor fruitbomen betrof. Zij had dit pla-tje lang geleden gekregen van haar echtgenoot, maar zich nooit gere-aliseerd dat het de naam van een appelras betrof. Dergelijke naam-plaatjes van porselein werden vroe-ger aan kettinkjes in fruitbomen gehangen. Hennie Rossel, Vorden

Dit artikel is eerder gepubliceerd in ‘De Slanke Spil’, de nieuwsbrief voor de donateurs van de Stichting Vrienden van het Fruitteeltmuseum in Kapelle, nummer 22, maart 2014.

Porseleinen naambordje, bodemvondst in tuin bij monumentale villa in Haren.

Marcel Tross Pomoloog

Advisering in: Aanleg en onderhoud Boomgaarden, boominspectie Vitaliteits-onderzoek Bodemanalyse Cultuurtechniek

Koeweidendijk 25, 7161 RJ Neede Telefax: 0545-293003, mobiel: 06-22330626

E-mail: [email protected] www. pomoloog.com

www.dewiltfang.nl

0346 - 218111 voor catalogus Postbus 41, 3738 ZL Maartensdijk

De Wiltfang Goed tuingereedschap per post

J. Bruin klimmaterialen

HOUTEN DRIEPOOTLADDERS LEVER-BAAR in 10, 11 en 12 sports

Buurt 21A, Postbus 19, 1679 ZG Midwoud

telefoon: 0229 - 201 212 e-mail: [email protected] www.bruinklimmaterialen.nl

Alternatieve Boomkwekerij

Boomkwekerij Hendrik ten Elsen

Wij geven u persoonlijk een deskundig en uitgebreid advies over het ruime assortiment oude vruchtboomrassen. U bent van harte welkom maar belt u eerst even. Tevens voor advies en uitvoering aanleg en onderhoud van boomgaarden.

tel.: 0545-293065 e-mail: [email protected] Kempersdijk 50A, 7161 RG NEEDE

Verkoop van onze produkten in Noord-Nederland wordt verzorgd

door kwekerij “de Baggelhof”. Voor info zie: www.baggelhof.nl

Bezoek ook onze website: www.tenelsen.nl

Marcel Tross Pomoloog

Advisering in: Aanleg en onderhoud Boomgaarden, boominspectie Vitaliteits-onderzoek Bodemanalyse Cultuurtechniek

Koeweidendijk 25, 7161 RJ Neede Telefax: 0545-293003, mobiel: 06-22330626

E-mail: [email protected] www. pomoloog.com

www.dewiltfang.nl

0346 - 218111 voor catalogus Postbus 41, 3738 ZL Maartensdijk

De Wiltfang Goed tuingereedschap per post




telefoon: 0229 - 201 212 e-mail: [email protected] www.bruinklimmaterialen.nl

Alternatieve Boomkwekerij

Boomkwekerij Hendrik ten Elsen

Wij geven u persoonlijk een deskundig en uitgebreid advies over het ruime assortiment oude vruchtboomrassen. U bent van harte welkom maar belt u eerst even. Tevens voor advies en uitvoering aanleg en onderhoud van boomgaarden.

tel.: 0545-293065 e-mail: [email protected] Kempersdijk 50A, 7161 RG NEEDE

Verkoop van onze produkten in Noord-Nederland wordt verzorgd

door kwekerij “de Baggelhof”. Voor info zie: www.baggelhof.nl

Bezoek ook onze website: www.tenelsen.nl

www.hwmollema.nl

Goud voor groen

Tel. 0598 431135

H.W. Mollema BVHOVENIERS & BESTRATINGSBEDRIJF

Tuinontwerp Tuinaanleg Bestrating Tuinonderhoud Boomverzorging Vijveraanleg Houtbouw




telefoon: 0229 - 201 212

e-mail: [email protected]

www.bruinklimmaterialen.nl



In de Nieuwe Goesche Courant van 6 september 1880 staat een mede-deling over de nieuwe prijscourant van de Boomkweekerijen Gistelles en Eureka van D.J. van der Have in Kapelle (bij Goes). Als bijzonder-heid daarvan wordt de nieuwe appel Schuttersreinette genoemd. Deze is volgens Van der Have vernoemd naar Dr. E.E. Vleugels Schutters, een arts uit het dorpje Oostland (op Schouwen Duiveland in Zeeland), die de appel als zaailing in een bos had gevonden en aan Van der Have had gegeven om deze met de appel kennis te laten maken en in de han-del te brengen. Inderdaad heeft Van der Have de appel in 1886 in de han-del gebracht.In dezelfde krant staat op 25 de-cember 1890 een berichtje van de heer A.C. Ide, directeur van de Van Swieten Tuinbouwschool in Frede-riksoord. Hij vermeldt dat hij een boompje heeft besteld, nadat deze variëteit in het Nederlands Tuin-bouwblad werd aanbevolen en dat het al na twee jaar vrucht droeg. Hij feliciteert kweker Van der Have met deze nieuwigheid, want zo zegt hij: “de vrucht verdient in alle opzich-ten aanbeveling. De boom groeit

sterk en is vruchtbaar. De vrucht doet denken aan de gouden reinet-te, maar zij is groter en niet minder lekker. Alle appels hebben aan de zij-kant een mooie rode blos. De appel is eetrijp vanaf november en duurt tot februari.De verspreiding van de Schuttersrei-nette in Zeeland blijkt ook uit meer dan de honderd marktberichten van Zeeuwse fruitveilingen uit de peri-ode 1900 tot 1940, waarin ze werd geveild. H. de Greeff noemt in de map ‘Onze appels en peren’ uit 1906 - 1908 de Schuttersreinette geschikt als kroon-boom voor het hele land.In het Nieuwsblad voor Friesland, Hepkema’s Courant, van 17 januari 1921 staat dat de Schuttersreinette geschikt is als leiboom en eetrijp is van januari tot maart.In een advertentie van kwekerij Po-mona in Gasselte (Drenthe) in de Provinciale Drentsche en Asser Cou-rant van 29 september 1917 wordt de Schuttersreinette “heerlijk, goed en reeds nu duurzaam” genoemd. Tot in de jaren dertig adverteert kwekerij Pomona enkele malen met de Schut-tersreinette; de appel wordt een keer een kleine reinette genoemd. Ook

blijkt dat de verkoopprijs geleide-lijk aan lager wordt, vergeleken met vruchten als die van de Goudrenet. De Schuttersreinette is dus ook in noordoost Nederland verspreid.In de jaren twintig is de Schuttersrei-nette enkele malen kort beschreven. Volgens ‘Rust Roest’, een ‘teelthand-leiding voor den landman’ in Noord- Brabant uit 1922, is ze klein, grauw, zuur en te klein voor de handel. Als synoniem wordt Grauwe Zure Ra-bauw genoemd en gesteld wordt dat hij mogelijk identiek is aan de Grau-we Zure reinette. De boom wordt zeer gezond en productief genoemd en voldoet op elke grondsoort. De pluktijd is oktober en de appel is ee-trijp in januari en februari.Eenzelfde karakterisering staat in het derde deel van het ‘Landbouw-boek’ van H.W. Roes uit 1923, die zich ook afvraagt of het een synoniem is van de Zure Grauwe Reinette. De appel wordt geschikt voor hoog- en halfstam genoemd en voldoet op elke bodem en op elke onderstam.Er is echter een groot probleem met de Schuttersreinette in de boom-gaard van de Allersmaborg in Gro-ningen. De verschillende boven-staande karakteriseringen spreken van een winterappel met een ge-bruikstijd van november tot februari. De Schuttersreinette van Allersma is slechts kort bewaarbaar. Ze is pluk-rijp in september en enkele weken te bewaren. Omdat er in de boomgaard van Allersma meerdere bomen van dit ras staan, is het geen zaailingap-pel. Het zal mogelijk om een ander ras gaan, een vroege reinette, maar geen bewaarappel. Bovendien is de smaakkwaliteit naar mijn idee maar erg matig en is ze meer geschikt als moesappel.Het lijkt erop dat de ‘echte’ Schut-tersreinette nog niet is teruggevon-den en de appel in de boomgaard van de Allersmaborg een onjuiste bena-ming heeft.

Tekst Jan Veel, foto Lili Labouchere.

De herkomst van de Schuttersreinette

In de boomgaard van de Allersmaborg in Groningen staan enkele stokoude ap-pelbomen waaraan in een ver verleden de naam Schuttersreinette is gegeven. De afgelopen decennia is enthout van deze bomen afgenomen en is het ras in het noorden op entdagen en door enkele boomkwekers verspreid. Het is echter onwaarschijnlijk dat het om de oorspronkelijke Schuttersreinette gaat.

De appel in de boomgaard van de Allersmaborg wordt waar-schijnlijk ten onrechte Schuttersreinette genoemd.


De Present van Engeland blijkt een Engelse appelIn diverse Nederlandse rassenlijsten en fruitboeken staat te lezen dat de herkomst van de appel Present van Engeland onbekend is. Omdat deze appel al anderhalve eeuw in cultuur is en er geen synoniemen in andere talen bekend zijn, werd en wordt meestal aangenomen dat het een inheemse va-riëteit zou zijn. Hoewel ook wel veron-dersteld werd, o.a. door H. de Greeff in ‘Onze appels en peren’ (1905-1908) dat vanwege de naam de appel van Engelse oorsprong is.

Dat blijkt nu het geval. In de notulen van 20 september 2018 van de verga-dering van het Nederlands Fruit Net-werk staat het volgende te lezen. Bij het op de vergadering aansluitende bezoek aan de collectieboomgaard van de POMologische Vereniging Noord-Holland (POM NH) in Mid-denbeemster vertelde deelnemer Auke Kleefstra dat bij een molecu-laire studie (DNA-vergelijking) van vruchten uit de National Fruit Col-lection in Brogdale (Engeland) blijkt dat de Present van Engeland op alle daar geteste punten matcht met de Lady's Finger of Lancaster. De Lady's Finger of Lancaster is veel eerder beschreven dan de Present van Engeland, namelijk in 1824, waarbij werd aangegeven dat de soort waarschijnlijk veel ouder is. De Present van Engeland wordt bij ons voor het eerst vermeld in 1863 in de ‘Beschrijving der vruchtsoorten, Ap-pelsoorten’, 2e reeks, pagina 72, uit-gegeven in Boskoop.Dit verschil in jaartal van vermelding en naam duidt er op dat de Present van Engeland via enthout van de La-dy’s Finger of Lancaster uit Engeland afkomstig zal zijn.

Opvallend is dat de Present van En-geland veel gewilder in Nederland was dan de Lady’s Finger of Lancas-ter in Engeland. Bij ons behoorde de appel zowel bij De Greeff als in het boek Nederlandse Fruitsoorten van

de Nederlandsche Heidemij (1942) tot de voor ons land algemeen aan-bevolen soorten. Volgens De Greeff was de appel in Nederland rond 1900 al vrij breed verspreid, maar schrijft hij: “ofschoon hij niet overvloedig noch in grote hoeveelheden wordt aangetrof-fen, vindt men hem toch overal. Het feit, dat men er toen al vrij zware bo-men van aantrof, wettigde het vermoe-den, dat het soort al tamelijk oud is.”

Vooral in de IJsselstreek vond men hem – hij werd wel de roem van de IJsselstreek genoemd - en ook in Noord-Holland (de Beemster en West Friesland) en in mindere mate in Zeeland en Zuid-Holland. In deze regio’s is hier en daar nog een boom van de Present van Engeland te vin-den. Merkwaardig genoeg was de ap-pel in de Betuwe, het fruitteeltgebied van Nederland, erg zeldzaam. Dat de Present van Engeland slechts verspreid voorkwam, ligt vooral aan de buitengewoon lastige groei-ei-genschappen. Kenmerkend zijn de lange dunne slappe takken, waar-door het moeilijk was een rechte hoofdstam te vormen en er regelma-tig snoeiwerk nodig was, temeer om-dat er alleen aan het eenjarig hout, dus aan het einde van de takken, appels komen. Het overjarige hout is vaak dun, lang, kaal en hangend. Die groei maakt het ras ongeschikt voor de aanplant in struikvorm op zwakke onderstam. De langgerekte vorm van de vrucht bemoeilijkte de opslag en het vervoer en het grote holle klokhuis gaf een relatief lage kilo opbrengst. Henk Houtman van POM NH vroeg zich tijdens bovengenoemde verga-dering af of de boom van de Lady's Finger of Lancaster ook die typische topdrager is, en het typische slappe hout heeft van de Present van En-geland. Dat valt uit de Engelse be-schrijvingen niet op te maken. Alleen staat een enkele keer vermeld dat de

boom upright en spreading is. Dat komt overeen, want aan een jon-ge boom van de Present van Enge-land gaan de tak-ken vooral om-hoog. Later groeit de kroon breed uit en gaan de takken hangen. Afbeelding en be-schrijving van de Lady's Finger of Lancaster komen ge-heel overeen met die van de Present van Engeland. Bij beide gaat het om een middelgrote conische gevorm-de vrucht, bleek geel met soms een vage rode blos en met crèmekleurig vruchtvlees. De naam “finger” in Lady’s Finger wordt overigens gegeven aan meer-dere langwerpige en van onderen af-geronde appels. De Lady’s Finger of Lancaster was in Engeland alleen van regionale be-tekenis; hij kwam verspreid voor in Lancashire en aangrenzende graaf-schappen (Cumbria, Cheshire) en in Noord-Wales. Tegenwoordig is vol-gens onderstaand rapport de appel zeer zeldzaam. Assessment of the Significance of Ces-tyll (Grade II). Registered Historic Park and Gardens (GD45). Final Re-port Project No. G2096. Report No. 1319 Bangor, Gwynedd, LL57 2RT, laatste versie 03/01/2018.

Jan Veel

Lady’s Finger of Lancaster.

Present van Engeland. Foto NFC.

KIJK OP DE BOOM


Winterwerkzaamheden in de boomgaard

In januari kan het nog volop winter zijn met ijs en sneeuw, maar het kan ook zacht weer zijn. Deze maand is heel geschikt om werkzaamheden uit te voeren in de boomgaard.Te denken valt aan de volgende werkzaamheden:Het snoeien van jonge fruitbomen waarbij kruisende en schurende takken verwijderd worden, want die geven verwondingen in de fruit-boom met veelal kankerwonden tot gevolg. Knip geen verlengde takken door, omdat daardoor de boom op lange termijn te dicht wordt, waar-door er te weinig licht in de boom valt wat nadelig werkt op de vruch-ten.Snoei niet te veel in één keer. Hier-mee voorkom je waterloten-vor-

ming in het voorjaar en de zomer. Laat in de wintermaanden het snoeihout in de boomgaard liggen om beschadigingen aan bomen door wildvraat te voorkomen. Ha-zen en konijnen knabbelen graag aan de knoppen van het snoeihout.Controleer of de boompalen nog stevig genoeg zijn. Vervang deze zo nodig door een nieuwe boompaal. Controleer de boombanden, maak deze los, als ze te strak zitten en be-vestig ze met meer ruimte aan de boompaal. Kijk ook of de boombe-schermers nog voldoende bescher-men of vervang ze door nieuwe be-schermers.Bekalken wordt op de zandgronden al in het najaar — eind oktober of november — gedaan, dus kunnen

vanaf februari de boomspiegels voorzien worden van kompost of oude mest, strooi dit onder de kroon van de boom, want daar zitten de wortels, die de voedingsstoffen in het komende voorjaar langzaam kunnen opnemen, wat zorgt voor een rustige en gelijkmatige groei.Kijk of de nestkasten nog goed vast hangen in de boom voor een succes-vol broedseizoen.Ruim snoeihout op, versnipper het en geef het terug aan de fruitbo-men. Dit levert op lange termijn een humusrijke bodem op met een rijk bodemleven en goed vochtvasthou-dend vermogen in droge periodes zoals de afgelopen zomer en herfst. Deze zullen de komende jaren vast vaker voorkomen.Plaats voor een divers biotoop naast een drinkbak voor vogels ook een bijenhotel dat vaak een vermin-dering oplevert van plagen in de boomgaard.

De astronomische winter duurt meestal van 21 december tot 20 maart. De me-teorologische (weerkundige) winter beslaat de maanden december, januari en februari. Wij gaan uit van de astronomische winter en in dit artikel wordt uit de doeken gedaan welke werkzaamheden in het winterseizoen of de winterperiode in de boomgaard uitgevoerd kunnen worden.

Ingegroeide boomband. Foto Marianne van Lienden. Lijmband. Foto Erwin Lankheet.


Country Winery Voor verkoop van: * Resistente & bijzondere druivenplanten. * Bijzondere fruitplanten & oude fruitrassen. * BirdGard & Birdchaser vogelverschrikkers. * Nederlandse wijnen & wijnproducten. * Wijnproeverijen & cursussen. * Zorgkwekerij. Jipkesbeltweg 42 Nijverdal - Hulsen. Tel. 0548-623657, Mobiel: 06-38780384 www.Countrywinery.nl E-mail : [email protected] Geopend: donderdag, vrijdag en zaterdag van 10. 00 tot 17. 00 uur

VRUCHTBOMEN EN

KLEINFRUIT biologisch - dynamische KWEKERIJ DE VROLIJKE NOOT

Oosterbutenweg 2 8351 GH Wapserveen tel / fax 0521– 321580 www.devrolijkenoot.nl NL-BIO-01

skal 6148

verkoop van november tot mei vrijdag en zaterdag van 9.00 - 17.00 uur

overige dagen op afspraak

Snoeibedrijf De Boomgaard

T.050-5281399 M.06-25191441 [email protected]

www.snoeideboomgaard.nl

Voor: Deskundig snoeien van uw vruchtbomen Hulp/begeleiding bij snoeien (ook voor uw tuin) Snoeiadvies op maat Advies en onderhoud erfbeplanting Snoeicursus (individueel / groep) Meer….

VruchtboomkwekerijG. Snel

eigen kwekerij sind 1924

Het adres voor al uw vruchtbomen

breed assortimentook in zware bomenoude rassenkleinfruit, bessen enz.persoonlijk advies

bezoek onze website: www.fruitbomenkwekerij.nl

Huizerstraatweg 2 voor, Naardentelefoon: 035-5253712 / 06-22315559

Country Winery Voor verkoop van: * Resistente & bijzondere druivenplanten. * Bijzondere fruitplanten & oude fruitrassen. * BirdGard & Birdchaser vogelverschrikkers. * Nederlandse wijnen & wijnproducten. * Wijnproeverijen & cursussen. * Zorgkwekerij. Jipkesbeltweg 42 Nijverdal - Hulsen. Tel. 0548-623657, Mobiel: 06-38780384 www.Countrywinery.nl E-mail : [email protected] Geopend: donderdag, vrijdag en zaterdag van 10. 00 tot 17. 00 uur

VRUCHTBOMEN EN

KLEINFRUIT biologisch - dynamische KWEKERIJ DE VROLIJKE NOOT

Oosterbutenweg 2 8351 GH Wapserveen tel / fax 0521– 321580 www.devrolijkenoot.nl NL-BIO-01

skal 6148

verkoop van november tot mei vrijdag en zaterdag van 9.00 - 17.00 uur

overige dagen op afspraak

Snoeibedrijf De Boomgaard

T.050-5281399 M.06-25191441 [email protected]

www.snoeideboomgaard.nl

Voor: Deskundig snoeien van uw vruchtbomen Hulp/begeleiding bij snoeien (ook voor uw tuin) Snoeiadvies op maat Advies en onderhoud erfbeplanting Snoeicursus (individueel / groep) Meer….

VruchtboomkwekerijG. Snel

eigen kwekerij sind 1924

Het adres voor al uw vruchtbomen

breed assortimentook in zware bomenoude rassenkleinfruit, bessen enz.persoonlijk advies

bezoek onze website: www.fruitbomenkwekerij.nl

Huizerstraatweg 2 voor, Naardentelefoon: 035-5253712 / 06-22315559

Wij kweken duurzaam met milieukeur en onder skal

Gespecialiseerd in:

> Vele soorten fruitbomen> Erf- en landschapsbeplan� ng > Aanleg en onderhoud van boomgaarden en landschapstuinen

Bezoek www.tenelsen.nl voor meer informa� e

Kempersdijk 50, 7161 RG Neede0545 - 293 065 / 0612 - 239 [email protected]


De lijmbanden, die begin oktober zijn aangebracht en waarmee veel vrouwtjes van de kleine en grote wintervlinder worden weggevan-gen, kunnen eind januari worden verwijderd. Is er een mogelijkheid om deze te verbranden, dan is dat het beste, want daarmee worden alle wintervlinders opgeruimd.

VorstschadeOm voldoende beschermd te zijn tegen vorst dienen fruitbomen winterhard te zijn. Dit krijgt de fruitboom voor elkaar door voor de winter af te harden. Door de al sterke zonnestraling overdag in ja-nuari – maart en de lage nachttem-peraturen die erop volgen, kunnen in de stam en de dikkere takken van fruitbomen zulke sterke span-ningen optreden dat ze scheuren. Een eenmalige lentevorst van –3 tot –4°C gedurende enkele uren geeft meer schade dan een wintervorst van –15°C gedurende enkele dagen. Om te voorkomen dat stammen van fruitbomen vorstschade oplopen, kunnen deze wit gekalkt worden voor een periode van serieuze vorst. Door dat witten worden de zon-nestralen weerkaatst waardoor de schors minder sterk opwarmt. Hier-door verhinder je ook dat de saps-troom te snel op gang komt. Witten kun je doen met een mengsel van witkalk. Het beste is voor het witten de losse schorsdelen te verwijderen. Witkalk kan bestaan uit 3 kg verse koemest waar 1 kg leem en 5 kg zee-

wierkalk doorheen gemengd wordt. Hiervan maak je een uitsmeerbare brei door er desnoods nog wat wa-ter aan toe te voegen. Deze witkalk smeer je op de stammen. In het voorjaar druipt dit smeersel tijdens regenbuien van de stam op de grond waarna de wortels de voedingsstof-fen en de kalk opnemen. De plaat-sing van een brede plank, of rietmat tegen de zuidkant van de stam is net zo doeltreffend, maar veel simpeler.

Plaksneeuw in de winterVoor fruitbomen maakt de aanwe-zigheid van een sneeuwdek in de winter weinig uit. De sapstroom staat bij temperaturen onder het vriespunt nagenoeg stil. Hevige sneeuwval kan echter wel schade veroorzaken, vooral als het gaat om sneeuw die valt bij temperaturen rond of net iets onder het vriespunt. De kristallen in de sneeuw kitten dan aaneen, doordat ze kleine wa-terdruppeltjes bevatten. Sneeuw-vlokken van 3 tot 4 cm komen dan voor. Zij vormen een gemakkelijk plakkende laag. Deze plaksneeuw blijft kleven aan takken en twijgen en kan door het oplopende gewicht schade veroorzaken van eenzelfde soort als ijzel. Soms breken takken af of treedt er stambreuk op. De sneeuw van de takken af schudden is de enige remedie.

Marcel Tross en Erwin Lankheet

Wintervlinder; mannetje. Foto Erwin Lankheet. Wintervlinder; vrouwtje. Foto Erwin Lankheet.

Witgekalkte boomstam. Foto uit het archief van Pomospost.


Geschiedenis De fruitteelt en de organisatie in vroegere jaren

Hoe het wasDe heer E.J. Keijer, oud-secretaris van de kring Noord van de Nederlandse Fruit-telers Organisatie (NFO), hield onderstaande lezing op 25 maart 1988 ter gele-genheid van de feestelijke viering van het vijftigjarig bestaan. De kring Noord, de afdeling ‘Groningen en Drente’ werd op 29 maart 1938 opgericht. Het was de jongste van achttien afdelingen van de Nederlandsche Pomologische Vereniging, die na de Tweede Wereldoorlog werd omgedoopt in de NFO.

Mij (E.J. Keijer, red.) is bij de taakver-deling (van de feestcommissie, red.) gevraagd iets over het verleden te vertellen. Nu is het verleden zeer rekbaar en lang niet altijd wordt in de Nederlandse geschiedenis het noorden apart genoemd. Zo weten we niet of Bonifatius iets van fruit-teelt wist, maar wel is bekend dat Karel de Grote reeds de teelt van fruit propageerde. In het algemeen zal echter de teelt van fruit zeer be-scheiden zijn geweest. Ze zal zich hebben beperkt tot de tuinen bij kastelen, states en borgen en een enkele boerenhof. Maar toch be-gon reeds in de Middeleeuwen de fruitteelt zich te ontwikkelen. Naar schatting was er rond 1650 1500 ha fruitteelt in Nederland. Ook is be-kend dat er in de late Middeleeuwen reeds vrij veel fruitteelt langs Maas, Rijn, Waal en IJssel werd gevonden en dat het fruit over de rivieren naar de grotere steden werd vervoerd. Bekend is ook dat er tolrechten op fruit werden geheven en dat er han-del in fruit was. Zoals er elders in het land bijvoorbeeld rond Goes en in De Banger (Noord-Holland, red.) bessencentra waren, zo waren er ook in het noorden in het midden

van de vorige eeuw (de negentiende eeuw, red.) reeds een paar centra be-kend, bijvoorbeeld in Noord-Fries-land rond St. Annaparochie en in Groningen rond Loppersum.

Veelal waren hier bedrijven van hoogstammen met onderteelt van bessen. Zo lag er omstreeks 1875 in de gemeente Loppersum en de aan-liggende dorpen van de gemeente ‘t Zand zeker zo’n 50 ha fruit. De crisis van de jaren tachtig en negentig van de vorige eeuw ging ook aanvanke-lijk de fruitteelt niet voorbijen zo liep de oppervlakte drastisch terug. Vrij spoedig was er herstel en kwam er een flinke uitbreiding. Er kwam een verzendvereniging, want er werden al bessen per spoor naar het zuiden van het land en per boot naar Engeland verzonden. En er kwamen veilingen. Zo werd in 1902 de veiling “Pomona” opgericht.De uitbreiding van de fruitteelt in het noorden liep parallel met de uitbreiding in de rest van het land. Zo was er rond de eeuwwisseling in Nederland reeds zo’n 20 duizend ha fruit. Deze oppervlakte was in 1930 opgelopen tot 30 duizend ha. Toen kwam de grote explosie, want in 1940 was er reeds 50 duizend ha.Nu stelde de fruitteelt in Nederland tot de crisisjaren vrij weinig voor. Veelal waren het hoogstammen in een weiland, als onderdeel van een landbouwbedrijf. Van verzorging (van de bomen, red.) was nog niet zo veel sprake, hoogstens wat snoeien en sporadisch een bespuiting.Het fruit dat in Nederland gegeten werd, kwam natuurlijk in belang-rijke mate van Nederlandse bodem,

maar daarnaast vond een massale import uit Amerika plaats van mooi gekleurde, maar matig smakende appels. Er was dus een gat in de Ne-derlandse markt.Het zoeken naar nieuwe bronnen van bestaan op de toentertijd slecht draaiende Nederlandse landbouw-bedrijven en de massale Amerikaan-se importen hebben de stoot gege-ven tot de eigenlijke Nederlandse fruitteelt, ook hier in het noorden. Zo werden er hier in het noorden in de jaren dertig verschillende nieuwe bedrijven gesticht. Namen als Po-mona in Gasselte, Rosingh in Glim-men en Faber in Mensingeweer zijn de meesten van ons wel bekend. En in navolging van het zuidwesten van het land namen ook hier landbou-wers het initiatief tot fruitteelt op hun bedrijf. Tot de eersten behoor-den bijvoorbeeld Boerma in Borger-compagnie, Heidema te Rasquert en Noordhuis te Eenrum. Deze bedrij-ven weken af van het traditionele

Het vervoer van bushels met bessen ging in 1903 per schuit naar Amsterdam.


type van hoogstam met onderbe-planting van bessen of van weiland met koeien. Er was nu sprake van struikvorm op zwakkere onderstam.Het blijver-wijker systeem deed zijn intrede. Het gaf een veel vroegere en goedkopere productie. Ook kon veel beter aan de sterk toegenomen eis tot verzorging tegemoet worden gekomen. Ook het rassensortiment veranderde sterk. De gehele Neder-landse fruitteelt was in beweging gekomen.Nu was tot de jaren dertig de kwa-liteit van het Nederlandse fruit vrij matig. De verzorging beperk-te zich op vele bedrijven tot wat snoeien, soms kunstmest geven en een enkele bespuiting met vrucht-boomcarbolineum. Alleen de meer vooruitstrevende telers werkten met Californische, Bordeauxse en Bourgondische pap, loodarsenaat (werd tot in de 20e eeuw als pesticide gebruikt in de fruitteelt, red.) en nico-tine. Ook lijmbanden en vangban-den waren toen in zwang.Door de nieuwe categorie fruittelers en de hogere eisen die aan het fruit werden gesteld, nam de vraag naar voorlichting en naar contact tussen de telers toe.

In Nederland was in 1898 een Po-mologische Vereniging opgericht, in 1921 voortgezet als Hoofdafde-ling Fruitteelt van de Nederlandse Heidemij. Het was een vereniging met een mengelmoes van leden, veel amateurs, verder beroepsmatig bij de fruitteelt betrokkenen en ook een aantal echte fruittelers. Ook in het noorden had deze Vereniging le-den. Deze vereniging gaf sinds 1911 het maandblad ‘De Fruitteelt’ uit.

Op 29 maart 1938 kwam een groep-je leden waaronder L.K. Faber, Ro-singh, Noordhuis, Boerma, Boer en de tuinbouwconsulent ir. Heem-stra bijeen om de mogelijkheid te bespreken tot oprichting van een afdeling van de Pomologische Ver-eniging te komen. De officiële op-richtingsvergadering van de afde-ling Groningen en Drenthe van de Nederlandse Pomologische Vereni-ging werd vastgesteld en gehouden op 11 mei 1938.Inmiddels was het ledenaantal ge-groeid tot 40, waaronder P.W. Hei-dema van Rasquert en J. Akkerman van Zuidhorn die onmiddellijk be-stuurslid werd. Verder o.a. D. Hars-sema en J. Siems.Op 1 januari 1939 was het ledental gegroeid tot 60. De activiteiten ble-ven aanvankelijk beperkt door mo-bilisatie en oorlog.In 1941 echter werden er veel ex-cursies gehouden en ook de eerste cursussen georganiseerd. Veel ging per fiets en Rosingh, de secretaris, hoopte dan ook dat de leden nog wat goede banden in voorraad heb-ben, zodat het werk ook het volgen-de jaar kon doorgaan.Op 1 januari 1942 zijn er bijna 100 leden en de afdeling mag voor het eerst een lid in het Hoofdbestuur aanwijzen. Ook wordt Faber dit jaar bestuurslid van de afdeling en hij zou dat bijna 25 jaar volhouden.Inmiddels waren er tengevolge van de beperkte reismogelijkheden in de verschillende delen van de beide provincies contactcommissies ont-staan, die zelf ook cursussen gingen organiseren. En zo werden er in 1943 toch nog 15 fruitteeltcursussen voor volwassenen gegeven. Op 1 januari 1944 waren er 160 leden. De decen-tralisatie werkte positief, gaf grote-re betrokkenheid en het ledenaantal

bleef stijgen tot 438 eind 1944. Van dit aantal was ca. 30 procent actief en 70 procent belangstellend lid. Voorjaar 1944 werd de eerste fruit-teeltdag gehouden. Onder andere ir. Heemstra sprak over “Soortenkeuze en onderstammen bij appels en hoe te komen tot betere inzichten voor het noorden van het land”.Het blad “De Fruitteelt” werd mede door de grote toestroom van leden in geheel Nederland per 1 januari 1944 een weekblad. Dat was maar gelukkig, want de oorlog deed zijn invloed steeds meer gelden en de werkzaamheden van de afdeling werden vrijwel stilgelegd. Het con-tact met het secretariaat in Arnhem werd door de omstandigheden zelfs tijdelijk verbroken.Maar het eind van de oorlog kwam en allerwegen braken de activitei-ten weer los, ook in de fruitteelt. Wel waren er voorlopig praktische problemen, zoals gebrek aan kunst-mest, sproeivloeistof en ook aan snoeigereedschap. De Nederlandse Pomologische Vereniging ging dit importeren uit Engeland. Ook liep kennelijk hier en daar het horloge wat achter, want er werd geholpen bij het afgeven van toewijzingen voor nieuwe horloges. Ook waren er toewijzingen voor zeep.Spoedig kon echter de oude draad weer worden opgepakt. Siems werd voorzitter en het werk van de afde-ling ging, ondanks het trouwen van Faber, op volle toer door.De Nederlandse Pomologische Ver-eniging werd op 14 februari 1946 omgezet in de Nederlandse Fruit-telers Organisatie, N.F.O., en werd onafhankelijk van de Nederlandse Heidemij. De afdeling Groningen en Drenthe heette in het vervolg kring. Het ledenaantal bleef groeien en er kwamen in totaal tien afdelin-gen in de beide provincies. De regi-onale en ook provinciale excursies begonnen weer. Het aantal lezingen was zeer groot en het aantal onder-werpen zeer veelzijdig. De opkomst was meestal groot en het gehoor leergierig.Door de snelle ontwikkelingen, die er in de fruitteelt plaatsvonden, was dit ook hard nodig. Een paar onder-werpen zal ik noemen. Er werden films vertoond over het spuiten (dit spuiten gebeurde toen meestal nog

Het eerste nummer van ‘De Fruitteelt’, toen ‘Mededelingen’ genoemd.


met een spuitgeweer), moderne snoeimethoden en mechanisatie. Dijksterhuis sprak over de teelt van bessen en ander kleinfruit, Planting over bijenteelt, ir. Burgmans over ziektebestrijding, ir. Heemstra en A. Buijert behandelden plantsystemen en onderstammenkeuze, A. J. Buist vertelde over oogsten, behandelen en bewaren van fruit. Ook werd er gesproken over snoei en bemesting en ga zo maar door, kortom een veelheid van onderwerpen.Ook werd reeds in 1946 weer over de provinciale grenzen gekeken. Er was een excursie naar West-Friesland. Met vijf bussen werden de deelne-mers vervoerd. Daar bleken naast oude ook zeer modern aangelegde bedrijven te zijn. Op het gebeid van sproeiwerktuigen en aantal bespui-tingen bleken ze op de meeste van onze leden duidelijk voor te liggen. Oppassen was de boodschap!

Ook organiseerde de kring werk-tuigdemonstraties, er werd deelge-nomen aan tentoonstellingen en fruitkeuringen deden hun intrede. Er waren cursussen in sorteren en verpakken, motorkennis en sproei-techniek, ziektebestrijding en vele andere. Er werd een boekenabon-nement ingesteld en de Waarschu-wingsdienst voor de Ziektebestrij-ding startte. Kortom volop leven in de brouwerij.Vermeldenswaard is dat in 1948 in de afdeling Loppersum het idee werd geopperd om tot een hagel-verzekering te komen. Dit heeft uiteindelijk geresulteerd in het tot stand komen van de Onderlinge Fruittelershagelverzekering van de N.F.O. in 1953. De Lopster plannen waren het gevolg van noodweer in het zuidelijk Westerkwartier waar een zware cycloon met hagelstenen als duiveneieren zo groot zeer zware schade aanrichtte. Het bedrijf van Siems was voor 80 procent vernield. Er werd zelfs een rampenfonds voor het Westerkwartier ingesteld.In 1948 ging ir. Heemstra met pensi-oen, na een dienstperiode van bijna 40 jaar. Heemstra was een man met hart voor de fruitteelt. Hij was een taaie, want hij deed alles per fiets, weer of geen weer, en ging wekelijks naar (de Gerard Adriaan van Swie-ten Tuinbouwschool, red.) Frederik-

soord. Hij werd opgevolgd door ir. Burgmans. Opgemerkt kan worden dat Frieling inmiddels het kringbe-stuur was komen versterken. Er was een afdeling Hunsingo opgericht. Vermeldenswaard is ook dat de overheid het werk van de kring zeer waardeerde. Zo stelde het Consu-lentschap iemand beschikbaar om te helpen bij secretariaatswerk-zaamheden als notuleringen, boe-kendepot, waarschuwingsdienst enz. Helaas kwam de actieve en or-ganisatorisch en administratief zeer goed onderlegde secretaris Rosingh in 1949 na enige tijd ziek geweest te zijn te overlijden. De kring had veel aan hem te danken. Hij heeft nog mee kunnen maken dat bij het tien-jarig bestaan het zeshonderdste lid werd ingeschreven. Wie van de op-richters had dat gedacht. Ik volgde Rosingh op.Het ging goed met de organisatie. In onze Kring loopt het ledenaantal op tot 650. Landelijk wordt gestreefd naar 15 duizend leden. De organi-satie bloeit. Zo komen er financiële mogelijkheden en een uitstekende staf. Ir. Groot, een prima organisa-tor, wordt per 1 juni 1949 secreta-ris-directeur van de landelijke (fruit-telers, red.) organisatie. Ik herinner me nog een voorbespreking over de benoeming van ir. Groot. Een van de aanwezigen zei: “Maar hij is nog zo jong.” Groot was namelijk pas 27 jaar. En dat voorzitter Boude-wijn zei: “Dat wordt elk jaar beter.” Het aandachtsveld van ir. Groot lag naast het organisatorische vooral bij de afzet en de economische proble-matiek. Adjunct was Osinga die de organisatiekant behartigde. Hij on-derhield de contacten met de krin-gen en was zeer goed in zijn werk, zeer serieus ook.Daarnaast werd omstreeks 1 januari 1950 ir. Bos benoemd als redacteur van “De Fruitteelt”. Hij heeft van “De Fruitteelt” een blad gemaakt dat tot ver over de grenzen werd gelezen. Ir. Bos, een man, origineel, onnavolgbaar in zijn inleidingen. Ir. Groot en ir. Bos vormden tezamen met administrateur Visser en later Van der Kruk een prima staf in Den Haag. Als kringen hebben we steeds veel steun aan hen gehad.Ik spreek over kringen en daarbij bedoel ik ook Friesland, want daar

was de kring Friesland opgericht op 28 november 1946. Jammer ge-noeg zijn de notulen van de kring Friesland verloren gegaan, zodat er minder goed op details kan worden ingegaan. Ook waren de onderlinge contacten toen beperkt, omdat we verschillende tuinbouwconsulenten hadden. Maar namen als Smeding en Bakker waren ook hier bekend. Velen, ook uit ons gebied, bezoch-ten de proeftuin en de bedrijven van Krap en Kas in St. Annaparochie. Een beperkte uitwisseling dus.Gelukkig werd erdoor ir. Bos, zelf noorderling van oorsprong, regel-matig aandacht aan het noorden geschonken in “De Fruitteelt”. Zo bleven we van elkaars activiteiten op de hoogte. Hij bezocht regelma-tig de bijeenkomsten. Zo lezen we over een fruitteeltdag in Groningen in december 1949.De heer Van ’t Riet, directeur van het Bedrijfschap van Groenten en Fruit, zegt over de afzet:“De productie van appels en peren neemt snel toe. Momenteel is er zo’n 52 duizend ha waarop 12,5 miljoen bomen staan. De opbrengst is opge-lopen tot gemiddeld 7 duizend kg per

Sproeidemonstratie met een Hardie snelspuit uit 1959. Foto Piet Veldman.


ha. De totale landelijke pro-ductie is dus zo’n 350 duizend ton. Hiervan wordt ongeveer de helft geëxporteerd. Bij deze oppervlakte komt nog bijna 15 duizend ha pruimen, kersen en kleinfruit.”

Genoemde oppervlakte aan fruit bleef nog steeds stij-

gen, ook in het noorden. Ze zal hier in 1952 ca. duizend ha hebben be-dragen. Dit was onge-veer 1,5 procent van het landelijk areaal.Het ledenaantal van de N.F.O. was toen in Groningen en Dren-the 560 en in Friesland 210, samen 770. Dat was 7 procent van het totale ledenaantal van de N.F.O. Hier in het noorden was een relatief

hoog percentage georga-niseerde leden. Dit kwam door de vele kleine bedrij-ven.

Maar de teruggang in het ledenaan-tal was ingezet. Donkere wolken pakten zich samen boven het klei-ne fruitbedrijf. Met het kleinfruit, vooral bessen, dat op vele kleine bedrijven zo’n tweederde van de in-komsten opbracht, ging het slecht. In het noorden werd vrijwel de gehele oogst aan de industrie gele-verd. Bessensap werd steeds minder gebruikt en voortdurend vond ge-dumpte invoer van achter het IJze-ren Gordijn plaats.

Zo ging geleidelijk aan, binnen tien jaar, vrijwel de gehele bessenteelt in Nederland verloren. Zo bleef er van de oude centra St. Annaparochie en Loppersum vrij weinig over, ge-bieden die samen vaak goed waren voor driekwart miljoen kg bessen per jaar. De bedrijven, die veelal 1 tot 2 ha groot waren, waren veel te klein voor omschakeling op alleen hard fruit. Ook op sommige hard-fruitbedrijven kwamen moeilijk-heden. Het sortiment verouderde, doordat te lang was doorgegaan met regionale rassen. Steeds meer kwaliteitsfruit werd gevraagd. Een enthout depot werd ingesteld.Naast deze verouderde bedrijven

waren er in het noorden ook zeer moderne bedrijven te vinden. De spillenbedrijven van Brill in Bafl o en Elema in Zandeweer waren alge-meen bekend.Ook landelijk kreeg de noordelijke fruitteelt bekendheid en zo mochten we in 1953 de landelijke tweedaagse excursie van de N.F.O. ontvangen. Veel bedrijven werden hier bezocht, o.a. ook het bedrijf van Krap in St. Annaparochie. Het was ongeveer 5 ha groot, een zeer goed verzorgd bedrijf. Ik citeer “De Fruitteelt” om een beeld te geven van een fruitbe-drijf in de oude centra.“Een gedeelte was 100 jaar oud, een ander gedeelte ongeveer 40 jaar. De 1 ha struikaan-plant is 14 jaar oud. Op het bedrijf spe-len bessen een belangrijke rol. Er wordt ca. 20 ton per jaar geoogst.Ir. Van den Hoek gaf een overzicht van de fruitteelt in Friesland. Er is zo’n vijfh onderd ha, deze ligt zeer verspreid en de oogst wordt over vijf veilingen aangevoerd. Ook de proeftuin in St. Annaparochie wordt bezocht. Je staat versteld hoeveel fruitrassen er worden beproefd. Ongeveer 20, vrij algemeen voorkomende, appelrassen en een aantal nieuwe rassen konden worden geteld.”

Het geeft een beeld van de proble-matiek in die tijd. Aan de ene kant was er in het noorden veel te wei-nig fruit voor directe consumptie en bleef men zodoende het bestaande sortiment handhaven, anderzijds wilden de jonge bedrijven moder-ne, voor de export geschikte rassen,

want die maakten een veel betere prijs.In Groningen en Drenthe werden door de landelijke excursies onder andere de bedrijven van Faber, van ondergetekende en van mevrouw Rosingh bezocht. Op het laatste bedrijf van 10 ha was toen een ar-beidsbezetting van vier arbeiders en een leerling. Ir. Astrego, de opvolger van ir. Burgmans, gaf toelichting en vertelde onder andere dat er toen in Groningen en Drenthe zo’n 700 ha fruit was. Met elkaar dus in het noorden zo’n elf- tot twaalfh onderd ha.Veel wordt er in de jaren vijftig ge-daan aan de ontwikkeling van de fruittelers. Er zijn excursies naar het nieuwe fruitgebied in de Noord-oostpolder, naar de Zuid-Holland-se Eilanden en Zeeland. Ook gaan we over de oostgrens naar Das Alte Land. Er worden snoeidemonstra-ties in de Noordoostpolder bezocht en maaimachines en snoeihoutver-snipperaars gedemonstreerd. Het zijn in het algemeen geen slechte jaren voor het hardfruit.Toch had ook deze teelt zijn moei-lijkheden. Vooral de afzet bleef een landelijk en een provinciaal pro-bleem. Nederland was natuurlijk in vrij korte tijd van een fruit impor-terend land een fruit exporterend land geworden. Verbetering van de afzet was dus de eerste. Het eenma-lige fust deed zijn intrede.Veel aandacht was er in die jaren voor voorlichting aan de huisvrou-wen. Er werd deelgenomen aan

ha. De totale landelijke pro-ductie is dus zo’n 350 duizend ton. Hiervan wordt ongeveer de helft geëxporteerd. Bij deze oppervlakte komt nog bijna 15 duizend ha pruimen, kersen en kleinfruit.”

Genoemde oppervlakte aan fruit bleef nog steeds stij-

gen, ook in het noorden. Ze zal hier in 1952 ca. duizend ha hebben be-dragen. Dit was onge-veer 1,5 procent van het landelijk areaal.Het ledenaantal van de N.F.O. was toen in Groningen en Dren-the 560 en in Friesland 210, samen 770. Dat was 7 procent van het totale ledenaantal van de N.F.O. Hier in het noorden was een relatief

hoog percentage georga-niseerde leden. Dit kwam Flesje bessensap.

Gebruikskalender uit het plaatjesalbum Eet Neerlands fruit, dag in dag uit.


tentoonstellingen als Herfstpracht. Er kwamen een gebruikskalender, receptenboekjes en voorlichtings-avonden. Het fruitgebruik bleef ge-lukkig toenemen, maar richtte zich steeds meer op moderne rassen zo-als bleek in 1957.

1957, een bijzonder jaar met zeer hoge prijzen, omdat in een zeer groot deel van het land het fruit was afgevroren en het alleen in het noorden van het land groten-deels gespaard bleef. Het moderne sortiment met rassen als Golden Delicious, Cox’s Orange Pippin, Jonathan en James Grieve en nog altijd Goudrenet bracht in Lopper-sum gemiddeld 80 cent (per kilo, red.) op. Het wat verouderde sor-timent met rassen als Groninger Kroon, Zigeunerin, Manks Codlin, Allington Pippin en Early Victoria kwam gemiddeld op 55 cent. En het

oude Lopster sortiment van Bram-ley’s Seedling en Zoete Winterkroon bracht ruim 40 cent op. Nu hebben we nog niet gesproken over rassen als Lunterse Pippeling, Glorie van Winschoten, Groninger Pippeling enzovoort.Ook landelijk deed zich het ver-schijnsel van veroudering in be-langrijke mate voor. Zo was in 1963 ten tijde van ons 25-jarig bestaan de landelijke oppervlakte van 60 dui-zend ha gedaald tot 45 duizend ha. Maar de opruiming vond natuurlijk vooral plaats onder de extensieve hoogstamboomgaarden. De totale Nederlandse productie daalde nau-welijks.Gelukkig stond de verjonging in het noorden niet stil; de belangstelling bleef. En zo werd in Loppersum om-streeks 1960 een fruitteeltvakschool opgericht. Een aantal van de deelne-mers plantte later in.

Ook aan de afzet wordt veel ge-daan, maar de beoogde concentratie van de 15 veilingen in het noorden krijgt geen kans. De belangen van de groentetelers lagen overduidelijk anders. Alleen de veilingen in Gro-ningen en Loppersum worden het in 1964 eens. Zo kan in elk geval het meeste fruit in het noorden worden geconcentreerd.Ook landelijk zijn er problemen. Ir. Groot schrijft in 1965 voor het Hoofdbestuur een nota over de uit-breiding van de fruitteelt in Neder-land. Het rapport raadt het volgen-de aan: de teeltmethoden moeten verbeterd worden, de afzet sterk bevorderd en men moet voorzichtig zijn met uitbreiding.1965 is een zeer belangrijk jaar voor de N.F.O. Er wordt overeenstem-ming bereikt met de standsorga-nisaties over de in de toekomst te volgen koers. De opgerichte katho-lieke Fruittelervakbond wordt weer opgeheven en zo blijft de fruittelers een twee- of driedeling bespaard.Zoals reeds gezegd, gaat het niet al te goed met de fruitteelt in het be-gin van de jaren zestig; dit geldt ook voor het noorden.Ook aan de organisatie zijn de min-der goede resultaten in de fruitteelt van de jaren zestig niet zonder meer voorbijgegaan. Het ledenaantal loopt sterk terug, vooral door het verdwijnen van het kleinbedrijf en komt weer onder de 200. Lande-lijk is men de 15 duizend ook allang vergeten en komt voor de N.F.O. het aantal van vijfduizend leden in zicht.Bij het Consulentschap zijn er een paar jubilea. Rozeboom, Buist, hier aanwezig, en ook Dijksterhuis zijn 25 jaar bij de Voorlichtingsdienst. Dijksterhuis heeft als adjunct-se-cretaris zeer veel voor de kring ge-daan voordat hij hoofdassistent

Pagina’s uit het plaatjesalbum Eet Neerlands fruit, dag in dag uit.

Meer lezen over de N.F.O.? Dat kan in de uitgave ‘Een eeuw strijd om het bestaan in de fruitteelt. 100 jaar NPV-NFO 1898-1998’, geschreven door Arie Groot. U kunt het boek bestellen voor € 20,00 inclusief ver-zendkosten. Wees er snel bij, want de voorraad is be-perkt.Informatie en bestellen: Marianne van Lienden, tel. 0593 562222 of stuur een e-mail naar: [email protected]


werd. Persoonlijk heb ik met hem bij fruitonderzoek zeer intensief en

op de meest prettige wijze met hem samengewerkt. Helaas is hij op vrij jonge leeftijd overleden.Ook verder zijn er veranderingen. Ir. Astrego vertrekt naar Barend-recht en de Consulentschappen Groningen, Drenthe en Friesland worden samengevoegd. Eerder was er al samenwerking ontstaan tussen de kringen en het bestuur van de proeftuin in St. Annaparochie.Ik bedankte in 1969 als kringsecre-taris en penningmeester en Barla-gen is mijn opvolger. En zo kunnen we langzamerhand afscheid nemen van het verleden en komen we in het heden. Onze kringvoorzitter De Jager zal daaraan uiteraard van-avond aandacht besteden. Hij is per slot al vanaf 1964 kringbestuurslid.Hiermee zou ik mijn terugblik in het verleden willen beëindigen. Misschien is het wat lang uitge-vallen, maar er is de laatste vijftig jaar ook veel gebeurd, zowel in de fruitteelt als in de organisatie. Er is een kring opgericht, er is oorlog

geweest, de bessenteelt en daarmee de oude centra zijn verdwenen, jon-ge bedrijven zijn opgekomen, ande-re zijn gegaan. En als je dat beziet, is een halve tot driekwart minuut per jaar niet lang om even bij stil te staan.

Bronnen:Archief Cor Couvert.G. Plakmeijer, Geslaagde hal-ve-eeuw-viering. In: “De Fruitteelt” jaargang 78, nr 14, 8 april 1988, p. 15-16.Kaart ‘Fruitteelt in Nederland’. In: “De Fruitteelt”, jaargang 28, februari 1938, p. 29.Plaatjesalbum ‘Eet Neerlands fruit, dag in, dag uit!! Appel, peer, druif, perzik, pruim uit de Nederlandse tuin’. Nationale fruitactie 1928-1953. Jubileumuitgave van de Bond van Kleinhandelaren in Aardappelen, Groenten en Fruit in Nederland. 8 ongenummerde bladen met 56 klei-ne en 4 grote plaatjes van fruit om in te plakken.

Griesmeelpudding met bessensausRecept

Voor 4 personen

Ingrediënten1 l (boeren)melk, 90 g griesmeel, stukje citroenschil, 70 g suiker, 200 g rode bessen, 2 dl water, 2 tl aardappelmeel of maïzena, 1 zakje vanillesuiker of suiker,citroensap (naar keuze).

BereidingswijzeBreng de melk met de citroenschil aan de kook. Voeg het griesmeel met suiker al roerende toe en laat de massa 5 minuten zachtjes koken. Schenk de pudding in een nat gemaakte schaal of puddingvorm en laat afk oelen. Was de bessen en kook ze een paar minuten in een laagje wa-ter. Wrijf ze door een zeef en bind het sap met aardappelmeel of maïzena. Op smaak brengen met (vanille)suiker en citroensap. Stort de pudding op een schaal en giet de afgekoelde saus rond de pudding.

VRAAG EN antwoord


Leveren gaten bij de voet van een oude perenboom gevaar op? De heer Piet Nieken in Assen stelde de volgende vraag. Aan de voet van mijn ongeveer 80 jaar oude pe-renboom Bonne Louise d’Avranches zijn in de loop der jaren holtes ontstaan, een aan de voor- en een aan de achterkant. Of er een verbinding is met beide holtes kan ik niet overzien. Ik ben met een ijzeren pen het eerste gat nog eens ingegaan en kan wel een meter diep steken zonder weerstand te voelen. Ik beschouw de onderkant van de boom als een kies waar op meer-dere plaatsen wortelkanalen de grond ingaan. Maar onder de ‘kies’ is het hol; de boom zelf is niet hol.Mijn vraag is: wat is hier aan de hand? Moet ik bang zijn dat de boom bij een (najaars)storm omwaait? Wat adviseren jullie me?

De holte ontstaat doordat bepaalde bomen soms de neiging hebben zich in de loop van de jaren iets omhoog te drukken. Zo’n holte wordt vaak nog vergroot door muizen e.d. Afhankelijk van de plek waar holtes in een boomstam zitten, kunnen ze veel bijdragen aan de natuur. Ze bieden een thuis voor insecten, vogels zoals steenuiltjes en holenbroeders en zoogdieren zoals vleermuizen en wezels. U kunt het gat tot maaihoogte opvullen met wit zand, omdat dit goed doorlatend is en er op deze manier geen hemelwater blijft staan. Als dat wel gebeurt, zou de boom kunnen gaan rotten. Zolang er geen zwammen te zien zijn, gaat het goed met de boom. Ontstaan deze, dan duurt het nog jaren voordat de boom omvalt. Omdat de boom dicht bij het huis en de garage staat, kan er schade ontstaan, als de boom bij een storm zou omwaaien. Wordt u hier nerveus van, dan is het beter voor uw gemoedsrust dat de boom gekapt wordt. Het is niet een echt zeldzaam perenras.

Marianne van Lienden, foto’s Piet Nieken (tenzij anders aangegeven)

Foto: Marianne van Lienden

VooraankondigingDe algemene ledenvergadering van de NPV wordt gehouden op

zaterdag 5 april 2019. De locatie is Café Restaurant De Tippe, Lesturgeonplein 5a, 8381 BX

Vledder, tel: 0521 381737. De agenda voor deze vergadering en de notulen van de ALV 2018 wor-

den in het volgende nummer van Pomospost bekendgemaakt. Ook worden deze notulen binnenkort op de website gezet,

waar u deze kunt vinden na inloggen op Mijn NPV.


Kun je in Nederland met succes eetbare olijven telen? Je kunt wel olijven telen, maar deze zijn niet geschikt als eetvruchten. Olijfbomen bloeien weliswaar goed in ons klimaat, maar om vrucht te krijgen is een boom van een zelfbestuivend en winterhard ras nodig. Het aantal rassen dat voldoende winterhard is, is heel klein en die rassen brengen slechts kleine olijven voort, die in de subtropen gebruikt worden om er olijfolie van te persen. Weliswaar kan elke olijf ook benut worden als eetvrucht, maar dan moeten ze een intensieve behandeling ondergaan. Olijven kunnen niet vers van de boom gegeten worden. Ze moeten onder andere eerst een jaar lang in een zout-water bad gelegd om de bittere smaak te verwijderen. Zo’n intensieve behandeling loont de moeite niet voor die heel kleine vruchtjes van winterharde olijven. Dus voor eetbare olijven zul je nog steeds naar de winkel moeten gaan.De volgende zelfbestuivende rassen zijn winterhard en incidenteel bij ons verkrijgbaar. Het meest aangeboden worden bomen van het ras Leccino, een Italiaanse variëteit, ook bekend als Lessini en in het Spaans als Lechin. De vruchtjes zijn echter erg klein en wegen slechts 3 gram. Verder komen het Italiaanse ras Frantoio en de Franse rassen Aglandou (Aglandau) en Cailletier incidenteel voor. Van andere rassen die in de handel aangeboden worden is het maar de vraag of ze zelfbestuivend en voldoende winterhard zijn. Vaak wordt in een tuincentrum de rasnaam niet vermeld bij de boompjes. Dat maakt de aanschaf erg riskant.Als men een boompje van een winterhard ras heeft aangeschaft, moet het bij langdurige, strenge vorst beschermd worden. Winterhard is een relatief begrip. In het middellandse zeegebied, ook in Midden-Spanje en zelfs in Israel komt soms vorst voor, maar deze is meestal kortdurend en niet streng. Langdurige strenge vorst van meer dan 6 tot 7°C onder nul verdraagt ook een winterharde olijfboom niet. Ter bescherming van olijfbomen zijn daarom winterbeschermhoezen in de handel. Deze zijn gemaakt van fleece en laten vocht en licht door. Het gebruik van noppenfolie (bubbeltjesplastic) wordt afgeraden. Dit zorgt namelijk voor condensvorming waardoor de vorst harder kan

toeslaan. Als olijven in grote kuipen staan, moet de kuip ook in de winter beschermd worden tegen bevriezing van het wortelgestel.Het onderhoud van een olijfboom is geen probleem, mits de bodem goed waterdoorlatend is. Olijfbomen kunnen zeer goed tegen droogte en hebben meestal weinig last van ziekten en schimmelaantasting. Ze verdragen elke vorm van snoei, maar eigenlijk hoeft de boom niet gesnoeid te worden. Als de olijfboom bestemd is om er vruchten van te oogsten, dienen de takken, die vrucht gedragen hebben, in het voorjaar terug gesnoeid te worden. Een andere mogelijkheid is om een aantal takken van de boom jaarlijks terug te knippen tot ongeveer 20 cm van de stam. Olijven beginnen na een jaar of vijf te dragen en vormen op den duur een heel decoratieve boom met een knoestige stam.

Olijf ‘Frantoio’. Foto www.tomorrowsharvest.com.

Regiobijeenkomsten

U bent al een hele tijd lid van de NPV en u ziet ons waarschijnlijk zelden. Daarom heeft de NPV besloten dat zij zich meer op de leden gaat richten. Er zijn de afgelopen twee jaren regiobijeenkomsten geweest in Luttelgeest, Olst, St. Annaparochie, Zoelen, Lochem en Ruinerwold. Op deze avonden wil het bestuur graag met leden en niet-leden van gedachten wisselen over het fruit van het heden en het verleden. Onder begelei-ding van akoestische gitaarklanken zingt Henk Groote enkele perenliederen. Ook verzoeknummers, onder an-dere van Simon & Garfunkel en de Beatles, behoren tot de mogelijkheden.

Fruitliefhebbers die (nog) geen lid zijn van de NPV zijn ook van harte welkom. De toegang is gratis en inclu-sief consumpties. De leden wordt verzocht iets zoets of hartigs mee te brengen voor de gezelligheid.Alle activiteiten over en met fruit zijn welkom. Wilt u bijvoorbeeld over uw hobby die met fruit te maken heeft, vertellen of hebt u een locatie voor 40 personen beschikbaar? U kunt zich aanmelden door een e-mail sturen naar [email protected] of bellen naar 0630607113.

Tammo Katuin,

voorzitter

Oproep


ZIEKTEN&PLAGEN

Wat kan deze boom mankeren?Begin oktober stuurde Piet Lauten-bag ons enkele foto’s van zijn geliefde Kerstboompeer toe met de vraag wat deze boom kan mankeren en of de pe-ren nog eetbaar zijn.

Bij het zien van dit soort aantastin-gen of reacties van een boom gaan meteen alle alarmbellen rinkelen. De eerste gedachte gaat uit naar bacterievuur. Dit is typisch een geval van aantasting en reactie op bacterievuur, daar lijkt het namelijk sterk op. Maar om dit zeker te kun-nen beoordelen heb ik meer infor-matie nodig.De eerste vraag die opkomt is: Hoe lang speelt dit al? Enkele weken of is dit binnen enkele dagen op komen zetten?Voor het antwoord op deze vra-gen kun je het beste op onderzoek uitgaan in de boom. Zijn er oranje druppels of geelwit bacterieslijm te zien aan bladsteeltjes en scheutjes? Dit is trouwens op de foto niet waar te nemen. Is er bij het aansnijden van de bast, onder een aantasting, een roodbruin gevlamde verkleu-ring zichtbaar of is de cambiumlaag bruin? Is hier sprake van, dan heb je met een aantasting van bacterie-vuur te maken en dien je heel voor-zichtig te werk te gaan. 50 cm onder de zichtbare aantasting dient alles weggehaald te worden en ter plekke worden verbrand. Na de werkzaam-heden dienen alle gebruikte gereed-schappen goed te worden ontsmet met spiritus om herbesmetting te voorkomen.Ik kan op de foto’s niet zien hoe de boom er na deze ingreep uit komt te zien. Het lijkt erop dat er dan aan één kant van de boom geen hout meer is.Of de boom het gaat redden kun je aan de hand van de foto’s niet zeg-gen, maar zo te zien is dit het begin van het einde. Treedt er een her-besmetting op dan is er maar één remedie: de boom opruimen ervan uitgaand dat het bacterievuur is en

dat grote zorgvuldigheid geboden is.In het geval van bacterievuur moe-ten de peren ook vernietigd worden. Zo te zien zijn de peren nog wel eet-baar, vreemde plekken op de vrucht zijn vanaf de foto’s niet waar te ne-men. Een stukje afsnijden en proe-ven zou ik zeggen en je weet het.Wat verder opvalt, is dat er nog veel groen blad aan de boom zit waar-door ik niet denk aan schade door droogte. Wat ook opvalt, is dat de er geen vruchtdunning heeft plaatsge-vonden waardoor de takken onder het gewicht van het fruit zwaar zijn gaan doorhangen wat takbreuk tot gevolg kan hebben.Bacterievuur is een plantenziekte veroorzaakt door de bacterie Er-winia amylovora. De ziekte deed in 1966 haar intrede in Nederland in een aantal perenboomgaarden. Vooral peren en meidoorn zijn vat-baar voor bacterievuur. De oude naam voor bacterievuur is pere-vuur. De symptomen zijn duidelijk herkenbaar: bloesem, bladeren en twijgen verkleuren naar bruinzwart, verdorren en verschrompelen (als door vuur verschroeid) en er zijn slijmdruppels te zien. Aangetaste

bomen en struiken kunnen in korte tijd zware schade oplopen en zelfs doodgaan. Genezing van de ziekte is niet mogelijk, zelfs niet met chemi-sche middelen zoals antibiotica. Bij de vaststelling van de ziekte moet je onmiddellijk ingrijpen. Bij een te grote infectie kun je het beste de boom of struik helemaal opruimen.Grotere snoeiwonden kun je het beste met een wondafdekmiddel behandelen. Voorbeelden van bio-logische wondafdekmiddelen zijn Manicur op basis van natuurharsen of Lac Balsem.

Naschrift van de redactieDe heer Lautenbag stuurde ons een maand later weer foto’s van dezelfde perenboom, die toen volledig aan-getast was door bacterievuur . Zo snel kan het afgelopen zijn met een perenboom van een ras dat vatbaar is voor bacterievuur.

Bronnen:https://fruitpluktuin.nl/fruit/Ziek-ten/bacterien-fruitbomen#Bacte-rievuur

De boom is in november totaal geveld door bacterievuur

BOEKENWURM


Boekrecensie van ‘Ongedierte en ziekten in de tuin’

Deze ‘minibijbel’ over ongedier-te en ziekten is oorspronkeli jk verschenen in grootformaat in Groot-Brittan-nië in 2004. De oorspronkel i j -ke titel luidde: ‘The Practical Encyclopedia of Gardens, Pests and Diseases’. In Nederland ver-scheen het boek in 2006 met de

titel ‘Ongedierte en ziekten in de tuin. Bestrijding van ongedierte en ziekten bij groente, fruit, struiken, heesters, bomen en planten’.De ondertitel vermeldt zowel het begrip struiken als heesters, terwijl het feitelijk om dezelfde planten gaat. Het boek is eerder verschenen in een groot formaat. Het maakt deel uit van een serie Minibijbels. Deze benaming roept associaties op met de boeken die voor velen een speciale betekenis hebben. Een neu-tralere benaming voor de serie zou beter geweest zijn.De naam van de auteur, Andrew Mi-kolajski, zal velen bekend in de oren klinken: Mikolajski is een produc-tief schrijver van tuinboeken, onder meer van ‘The RHS Encyclopedia of Plants and Flowers’ en ‘The RHS Encyclopedia of Gardening’. Fruit-

liefh ebbers zullen ‘The Illustrated World Encyclopedia of Apples’ ken-nen, die in 2012 verscheen. Dit gro-te, bijzonder fraai geïllustreerde en gebonden boek was toen te koop voor de prijs van een paperback. U kunt de boekrecensie ervan lezen in Pomospost herfst 2013.‘Ongedierte en ziekten in de tuin’ is bedoeld voor tuiniers die sterke en gezonde planten willen kweken in siertuin, moestuin en boomgaard. Het is moeilijk om insecten van el-kaar te onderscheiden, omdat veel insecten op elkaar lijken. Het begin van een gezonde tuin is dan ook het herkennen van nuttige en schadelij-ke insecten.Het boek bevat een algemeen deel en een deel over de identifi catie van plantproblemen die in chronologi-sche volgorde worden behandeld. Het is beslist noodzakelijk om het hoofdstuk ‘Gebruik van dit boek’ (pagina’s 8 en 9) te lezen, omdat hier de indeling van het boek wordt uit-gelegd. Deze uitgebreide bespreking van de indeling maakt het boek sa-men met het register op trefwoord achterin uitermate gebruiksvrien-delijk.Het hoofdstuk ‘Identifi catie van plantenproblemen’ is een sleutel-hoofdstuk dat zich visueel onder-scheidt van de rest van het boek door de lichtgroene kleur van de marge, dit wil zeggen de rand van het papier. Dit hoofdstuk helpt de lezer bij de herkenning van proble-men bij planten.De planten zijn alfabetisch gerang-schikt op hun wetenschappelijke naam. Als deze naam niet bekend is, kan de ‘Lijst van Nederlandse plantennamen’ op de volgende twee pagina’s geraadpleegd worden. Ook groepen planten kun je gemakke-lijk vinden, doordat tevens gezocht kan worden naar groepen planten, bijvoorbeeld fruitbomen of pit- en steenvruchten.

In het hoofdstuk ‘Insecten en ande-re ongewervelde plaagdieren’ roept de opmerking over de chemische en biologische bestrijding van de oor-worm (Forfi cula auricularia, zie p. 135) vragen op. Er wordt aangeraden oorwormen in bloemen en op het blad van allerlei planten te vangen en af te voeren. Nu worden oorwor-men beschouwd als nuttige insecten in de boomgaard, die niet bestreden zou moeten worden, maar die juist welkom zijn, want daar ruimen zij ’s nachts schimmels, bladluizen, lar-ven en eieren van schadelijke insec-ten op.Voor de bestrijding van insecten, schimmels en diverse stoornissen worden zowel chemische als niet chemische methoden of biologische methoden genoemd, bijvoorbeeld bij de bestrijding van de kersenvlieg.Beschrijvingen van de suzuki fruit-vlieg en de nieuwe ziekte xylella bij olijfb omen ontbreken. Hieraan merkt de lezer dat het boek niet langer up-to-date is. De uitgave van een herziene versie zou beter geweest zijn dan een ongewijzigde herdruk van de originele uitgave in miniformaat.Een ander minpunt is dat de schrij-ver slechts twee pagina’s wijdt aan de preventie van problemen.Niettemin dient het boek zijn doel als naslagwerk uitstekend vanwege de honderden kleurenfoto’s, die erg fraai en natuurgetrouw zijn, maar vaak een erg klein formaat hebben. Ook is het mooi uitgegeven op kwa-liteitspapier.Eindoordeel: een prima naslagwerk over ongedierte en ziekten in de sier- en moestuin, maar bezitters van fruitbomen kunnen beter een naslagwerk over dit onderwerp raadplegen dat gericht is op fruit-bomen.


Titel: Minibijbel - Ongedierte en ziekten in de tuinSchrijver: Andrew MikolajskiVertaling: Titia van Schaik/VitataalUitgever: Veltman Uitgevers Utrecht 2013, 2e drukHardcover, 256 p.ISBN: 978 90 483 0829 3 Eerder verschenen in een groot formaat onder ISBN 978 90 5920 377 8Prijs: € 12,95

Dit is een gedeelte van de heruitgave van de originele ka-lender uit 1936, uitgegeven door de Hoofdafdeling Fruit-teelt van de Nederlandse Heidemaatschappij uit Arnhem. Zij zette in 1921 de in 1898 opgerichte Nederlandse Pomo-logische Vereniging voort. Voor de Tweede Wereldoorlog

kende Nederland een standaardassortiment van zo’n veer-tig hoofdrassen. Het meeste fruit groeide in weideboom-gaarden, ook wel genoemd de hoogstamcultuur. Er was in die tijd nog geen sprake van gespecialiseerde fruitkwekers.

winter 2018 - npv...post winter 2018 3 op 22 augustus jl. is geheel onverwacht jan j. de boer (65)...

Documents