więcej naukowych standardów i nowoczesnych technologii w ... · e. reid – twórca techniki...

362 PRZEGLĄDBEZPIECZEŃSTWAWEWNĘTRZNEGO13/15

Marcin Gołaszewski

Więcej naukowych standardów i nowoczesnych technologii w badaniach poligraficznych – echa 50. sympozjum American Polygraph Association.

Chicago,30sierpnia–4września2015r.

Uroczyste otwarcie

Ceremonia otwarcia dorocznego 50. sympozjumAmerican PolygraphAssocia-tion(APA)byłabardzoefektowna.Licznegrono(650osób)ekspertówzzakresuba-dań poligraficznych z całego świata,w tym przedstawicieleAgencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego, zebrało sięwChicagowważnych celach.To, co jest imwszystkimwspólne, tonieustannedążeniedoprawdy,profesjonalizm,patriotyzm,chęćdalszegodoskonaleniazawodowegoorazwymianycennychdoświadczeńzpraktyki iekspery-mentów naukowych.Wybórmiejsca,w którym zorganizowano jubileuszowe spotka-nie, równieżniebyłprzypadkowy.TowłaśniewChicagow1948 r. powstał InstytutPoligrafuLeonardaKeelera–od imienia twórcyprototypuurządzeniazbliżonegodowspółczesnych „wykrywaczy kłamstw”. Zmiastem tym był również związany JohnE.Reid– twórca technikipytańkontrolnychorazznanejmetodywywiaduzwiązanej zanaliząbehawioralną.

Zdj. 1. Leonarde keeler (1903–1949) testuje swoje urządzenie na świadku oskarże-nia w procesie Brunona hauptmanna w 1937 r.

Źródło:https://en.wikipedia.org/wiki/Leonarde_Keeler[dostęp:15X2015].

V.DOKUMENTYISPRAWOZDANIA 363

Warsztaty i wykłady

Poceremoniiotwarciasympozjumrozpoczęłasięmerytorycznaczęśćspotkania.D.Duttonomówiłpięćgłośnychspraw,wktórychrozwiązaniubraliudziałbieglizza-kresubadańpoligraficznych.WśródnichbyłprzypadekRogeraColemana,skazanego iostateczniestraconegow1992r.wVirginiizazgwałcenieizamordowanieprzyrodniejsiostry, dokonane dziesięć latwcześniej.Była to bardzo głośna sprawa, pojawiło sięwielewątpliwościcodowinyoskarżonego,adogubernatoraprzysłanotysiącelistówwobronieColemana.Ichnadawcamibyłybardzowpływoweosoby,m.in.JanPawełII,MatkaTeresazKalkutyigwiazdytelewizyjne.Wdniuegzekucjiskazanyzostałpodda-nybadaniupoligraficznemu,którezakończyłosięwskazaniemnanieszczerość.Wyrokwykonano.AnalizaDNAprzeprowadzonaw2006r.potwierdziłabezsprzecznie,żenacieleofiaryznajdowałsięmateriałbiologicznyColemana.Istniałatylkojednaszansana 19milionów,żebyłtoniefortunnyzbiegokoliczności.

Zdj. 2. Okładka magazynu „Time” z 18 maja 1992 r. sugerująca, że za dwa dni może zostać stracony niewinny człowiek. Źródło:http://www.klaaskids.org/blog/?tag=ricky-mcginn[dostęp:15X2015].

Wdalszejczęścispotkaniam.in.omówiononajnowszewynikibadańnaukowychzwiązanychzwalidacjąmetodstosowanychpodczastestówpoligraficznych.Poruszo-noteżkwestiędoskonaleniaumiejętnościwzakresieprowadzeniawywiadów,formuło-waniapytańianalizydanychtestowychzwykorzystaniemnowoczesnychtechnologii, a także techniki samoobrony i prezentacje producentów sprzętu. Kolejni prelegenci(m.in.G.Witte,J.Palmatier,M.Handler,R.Nelson,D.Raskin,Ch.Honts)wyraźniezalecali,abywpraktycebadańpoligraficznychstosowaćsięprzedewszystkimdousta-leńnauki,niezaśdoniezweryfikowanychzałożeńbądźindywidualnychprzeświadczeńekspertacodosłusznościwykorzystywanychmetod.RaportNarodowejAkademiiNauk


wStanachZjednoczonychz2003r.1,którywskazywałnasłabepodstawyteoretycznebadańpoligraficznych(wtymdotyczącekoncepcjizróżnicowanegopobudzeniafizjo-logicznegow reakcjachnapytania relewantne i porównawcze)orazbrakpoważnychdziałańnarzeczwalidacjitechnikbadawczychbyłyniemiłymzaskoczeniemdlapoli-graferów.Wkonsekwencjinastąpiłamobilizacjategośrodowiska,powiązanegoorgani-zacyjniewramachAmericanPolygraphAssociation.Przełomoweznaczeniemiałraportz 2011 r. dotyczącyuogólnienia informacji z dostępnych źródeł na temat rozmaitychtechnikbadańpoligraficznych2,atakżezarządzeniawewnętrznestowarzyszenia3iapeleowykorzystywaniewczasieprzeprowadzaniaekspertyzwyłącznietakichtechnik,któremająnaukowepotwierdzenie.NaszkoleniachisympozjachAPAwielokrotniepowtarza-nosłowaowalidacjiistandaryzacji.Tymrazemzwróconouwagęm.in.nato,że:

• trafność opinii wydanej na podstawie badania poligraficznego nie ma związku zpłcią,rasączykulturąbadanego,

• wwywiadzieprzedtestowymkluczowejestnawiązanieporozumieniazbadanym,umożliwieniemuwolnejnarracjiprzezzadawaniepółotwartychpytań,nieprzery-wanieiniekwestionowanieprzedstawianejhistorii,

• przeprowadzenietestudemonstracyjnegopoprawiatrafnośćopiniowania,zwłaszczajeślibadanemuprzekazujesięinformacjęzwrotną,żetestprzebiegłprawidłowo,

• jedynym pytaniem technicznym, które podnosi dokładność badań jest pytanie porównawcze(kontrolne),

• pytaniaoproblemzewnętrznymogąsprawiać,żeosobyniewinne,którerzeczywi-ściemajątakiproblem,będąwyglądaływoczachbadającegojakwinne,

• pytaniaporównawcze zpoleconymkłamstwem (DLC) zostałypoddanewalidacji isprawdzająsiętaksamodobrze,jakpytaniazprawdopodobnymkłamstwem(PLC),

• zmianywsekwencjipytańwczasietestupozwalająnazredukowaniestopniahabi-tuacji(stopniowegozanikaniareakcjinapowtarzającysiębodziec),znudzeniaorazwpływu ewentualnego „spotowego” (miejscowego) sposobu reagowania przezniektórychbadanych,

• zazwyczaj osoby badane odpowiadające nieszczerze reagująw sposób bardziejznaczącynapytaniarelewantne(krytyczne)niżosobyprawdomównenapytaniaporównawcze(kontrolne),

• jeśli reakcjena jednopytanieniepowrócądonormyprzedkolejnym,wówczasreakcjenatodrugiepytaniebędąstłumione,

• zauważono tendencję do niższych ocen numerycznych w sytuacji, gdy pytanie relewantnepoprzedzonejestbezpośrednioprzezpytanieneutralnezamiastinnegopytaniawywołującegowspomnienia(np.ztzw.prawdopodobnymkłamstwem),

• pytania porównawcze z prawdopodobnym kłamstwem, które są włączające(obejmujązagadnienierelewantnepodwzględemczasu,miejscalubkategorii)sątaksamo,albonawetbardziej,skuteczneniżpytaniawyłączające,

• „hipotezaprzyjaznegopoligrafera”niemazastosowaniadotestówzpytaniamiporównawczymi(hipoteza,którąsformułowałOrnew1973r.,mówiłao tym,

1 National Academies of Sciences, Engineering, and Medicine, The Polygraph and Lie Detection,Washington,D.C.2003[online],http://www.nap.edu/openbook.php?record_id=10420[dostęp:13IX2015].

2M.Gougler,R.Nelson,M.Handler,D.Krapohl,P.Shaw,L.Bierman,Meta-Analytic Survey of Crite-rion Accuracy of Validated Polygraph Techniques [online], https://apoa.memberclicks.net/assets/docs/poly-graph_404.pdf[dostęp:13IX2015].

3 American Polygraph Association, By-Laws [online], https://apoa.memberclicks.net/assets/docs/by-laws%20thru%20march%202015.pdf>[dostęp:13IX2015].


żepodczasbadańprzeprowadzanychprywatnienazlecenieobrońcy,rośniery-zykowystąpienia fałszywych rezultatównegatywnych, ponieważbadanymawówczas świadomość, że niekorzystny dla niego rezultat nie zostanie dalejprzekazanyinieodczuważadnychobawwzwiązkuzpytaniamikrytycznymi),

• rozmowamiędzykolejnymiseriamitestuzmniejszapoziombłędówprzyopiniowaniu,• standardowe,zrównoważonepodwzględemczułościiswoistości,progidecyzyj-nedlaEmpirycznegoSystemuOceniania(ESS)ustalononapodstawiekryteriumtolerancjibłędu:<10proc.wprzypadkuwynikówwskazującychnaszczerośćba-danegooraz<5proc.wprzypadkuwskazańnanieszczerość.Średniadokładnośćtestówporównaniastref(ZCT)ztrzemapytaniamirelewantnymi(krytycznymi),ocenianychsystememESS,zwyłączeniemwynikównierozstrzygniętychwynosi90,1proc.Wynikinierozstrzygniętestanowiązaledwie3,3proc.Wskaźnik tole-rancjibłędumożebyćdostosowanydopolitykidanejinstytucjiiwagizadawanychpytań.Trzebajednakpamiętać,żekażdezaostrzeniekryteriówspowodujewzrostliczby wyników nierozstrzygniętych oraz fałszywych wskazań. Jeśli tolerancjabłędu dla wyników wskazujących na szczerość badanego zostałaby obniżona wprzypadkuww. testudo5proc., toczułość testuzwiększyłabysięoniewieleponad2proc.,aleliczbawynikówfałszywychpozytywnych(zaliczającychosobyniewinnedozbiorukłamców)wzrosłabyo4,2proc.Dlategoewentualneodstęp-stwaodprogówzrównoważonychwymagałybyistotnegouzasadnienia,

• zmodyfikowanetestypytańogólnych(MGQT)zczteremapytaniamirelewantny-mimogąbyćprzeprowadzanerównieżjakotestyjednoproblemowe.Przyocenienumerycznejbierzesięwówczaspoduwagęwyłączniesumęcałkowitą.Progide-cyzyjnew systemieESSwynoszą: +5/-4 (z tolerancją błędu<5 proc.). Średniadokładnośćtakiegotestuzostałaoszacowananapoziomieaż94proc.,

• podejmowaniedecyzjiowynikutestunapodstawieocencałkowitych,niezależ-nie od ocen cząstkowych, daje znacznie lepsze rezultaty. Badania pokazują, że wponad63,3proc.przypadkówbadańosóbprawdomównychprzynajmniejjednaocenacząstkowaprzysystemieESSmiaławartośćujemną.Podobnewynikiwy-stępowałyrównieżprzybadaniachzwykorzystanieminnychuznanychsystemówoceniania(UtahiRząduFederalnegoUSA).Ponadtoczęśćsympozjumpoświęconotematomtypowozwiązanymzwarsztatem

prowadzeniabadańpoligraficznych.Omawianozatemm.in.sposobywykrywaniaśrod-kówzakłócającychstosowanychprzezniektórychbadanychiprzeciwdziałanieim,pro-ceduryprzeprowadzaniabadańzwykorzystaniemróżnychtechnikbadawczych,wtymtestuMGQTSiłPowietrznychUSAoraztestówporównaniastrefwwersjachUniwer-sytetuwUtahiRząduFederalnego.Podczasprelekcjistanowczoodradzanostosowanietechnik:R/I (pytań związanych i niezwiązanych) orazArthera – testów o relatywnieniskiejśredniejdokładnościiswoistości,awięcgenerującychczęstewynikifałszywepozytywne–prowadzącedozarzutówstawianychwobecosobyniewinnej.Jużw1923r.J.Larsonzauważył,żepytaniarelewantnesąbardziejzagrażającedlabadanegoodpytańneutralnych iuznałwyniki fałszywepozytywnezadużyproblem.Dlategosamwolałwówczasbadaćpodejrzanychodezercjętestamiszczytowegonapięcia.

SkrytykowanotakżestosowanąprzezFBIpraktykęprzechodzeniadofazyprze-słuchaniawprzypadkunierozstrzygniętegowynikubadaniapoligraficznego.Tymcza-semnależypamiętać,żenierozstrzygniętywynikbadanianieoznaczanic innego, jakto, żenieuzyskanowystarczającychdanychdownioskowaniana tematwiarygodno-


ści badanego. Metody przesłuchań, autorytet instytucji i zapewnianie podejrzanego o100-procentowejdokładnościpoligrafumogąprowadzićdofałszywychprzyznańsiędowiny.Tymbardziej,żezdotychczasowychstatystykwynika,żeodsetekwynikównierozstrzygniętychjestniemaldwukrotniewyższywprzypadkuosóbprawdomównychniżnieszczerych(25,5proc.wobec12,8proc.wedługdanychz2011r.).JakpodkreślałCh.HontszBoiseStateUniversity–niejestwpublicznyminteresieprzyjęcierozwiąza-niadrastyczniezwiększającegoliczbęprzesłuchańniewinnychosób(o190proc.),przyjednoczesnymminimalnym zwiększeniu liczby przesłuchań rzeczywistych sprawcówprzestępstw(o15proc.).

Nowoczesne technologie w praktyce badań psychofizjologicznych

Podczas sympozjummożnabyło zauważyć trendpolegającynakomputeryzacjiwieluczynnościwykonywanychprzezekspertawczasiebadaniapoligraficznego(prze-kazywanieczęści instrukcjibadanemu,analizazarejestrowanychdanych)orazposze-rzaniu spektrumnarzędziwykorzystywanychdodetekcji nieszczerości, traktowanychkomplementarniewobecpoligrafu.Chodziodoskonalenietechnikprowadzeniarozmóworazwprowadzanienowychtechnologii4.

Szczególniewarto zwrócić uwagę na potencjalnewykorzystanie amerykańskiejtechnologiiEyeDetect.Jesttourządzenie,którewsposóbbezkontaktowyrejestrujere-akcjeokulomotoryczne(wtym:średnicęźreniciruchgałekocznych).Jestprzeznaczo-nedowstępnych,relatywnieszybkichbadańprzesiewowych,poprzedzającychdalsze,bardziejszczegółoweidokładnebadaniapoligraficzne.EyeDetectstanowialternatywę w przypadku braku zgody na badanie poligraficzne czy trudnościach z uzyskaniemjednoznacznego rozstrzygnięcia. Urządzenie to nie znajduje zastosowania do testówdiagnostycznych(jednoproblemowych)orazwprzypadkubadaniaanalfabetówiosóbniedowidzących.Technikębadań zwykorzystaniemEyeDetect opracowali naukowcyzUniwersytetuwUtah i doskonalili ją przez ponad dekadę.Weksperymentachwy-korzystywano mieszkańców USA i Meksyku. Średnia dokładność okulomotorycz-nych testów nieszczerości (ODT) została w ten sposób oszacowana na 85,4 proc., awięc znacznie powyżej statystycznej szansy i niewielemniej niżw przypadku tra-dycyjnych badań poligraficznych.Typowy test składa się z 48 pytań różnego rodza-ju i trwaok.40minut.Następniewynikipomiarów reakcji sąprzesyłanedocentral-nej certyfikowanej bazydanychproducenta zapomocąpołączenia szyfrowanego, takjakw przypadku transakcji bankowych.Na życzenie instytucji, w której przeprowa-dza się badanie, system może przesłać do bazy jedynie numer identyfikacyjny, beznazwiska izdjęciabadanego.Pokilkuminutachmożna jużodczytaćwyniki.Kombi-nacjadetektora reakcji okulomotorycznych zpoligrafem sprawiłaby, że szansana to,abykłamcaprzeszedłpodwójnesprawdzenie,malejedoniewieleponad1proc.Skądtak wysoka skuteczność? Iloczyn średniej liczby wyników fałszywych negatywnych wbadaniachpoligraficznych(0,083)izwykorzystaniemtechnologiiEyeDetect(0,124)wynosibowiem0,011.

4Teobserwacjepozostajązbieżnezwnioskamipointerdyscyplinarnejkonferencjinatematnieszczerychzachowańzorganizowanejwdniach24–26VIII2015r.naUniwersyteciewCambridge.


Zdj. 3. Stacja urządzenia EyeDetect. komputer z modułem śledzenia reakcji oku-lomotorycznych oraz statywem na podbródek. Źródło:http://converus.com/eyedetect-lie-detection/[dostęp:15X2015].

KomercyjnąsprzedażEyeDetectrozpoczętowmaju2014r.Pośróddotychcza-sowychnabywcówznajdująsięm.in.agencjerządowewMeksykuiKolumbii.Ewen-tualnewykorzystanieokulometriiprzezpolskieinstytucjejakouzupełnieniedotych-czasowych procedur ocenywiarygodności nie wymagałoby zmian przepisów rangiustawowej, ponieważ jest to rodzaj badania psychofizjologicznego, a takiewłaśniebadaniaprzewidująustawydotycząceróżnychsłużb5.

InnąnowinkątechnicznąjestnarzędzieVMAT(VasomotorAssessmentTool)za-projektowanedokomputerowejanalizydanychrejestrowanychpodczasbadaniapoligra-ficznegoprzezfotopletysmograf(PPG).ReakcjenaczynioruchowezyskaływostatnimczasierangędrugiegopoEDA(reakcjachelektrodermalnych)parametrupodwzględemwagiprzyocenianiupoligramów.WbadaniachCh.Hontsaiinnych6udałosięjeocenić(tzn.przyznanoocenęnumerycznąinnąniż0)w74,5proc.z600zapisównapoligra-mach(cardio–65proc.,EDA–61,7proc.,respiracja–8,5proc.).Korelacjaocennume-rycznychzwinąbadanegowyniosławprzypadkuPPG0,65(dlaporównania:dlaEDA–0,70,dlacardio–0,56,adlapneumo–0,49).Liczbytepokazują,żekomponentPPGbyłdo tejporyniedocenianyprzezwiększośćekspertówzzakresubadańpoligraficz-nych.Zmianywzapisiesąjednakdośćtrudnedoocenywizualnej,dlategoproducencisprzętuwyszlitemunaprzeciwizaprojektowalispecjalnenarzędzie.Porównaniereakcjiiprzyznaniewłaściwejocenynumerycznejstajesięniezwykleproste.

Niektórzyzpoligraferówouznanymdorobku(m.in.G.Baranowski)podążają zduchemczasuiczęśćinstrukcjiprzekazująbadanymzapomocąkomputerowychsynte-

5W2015r.wdalszymciągunieistniałyprzepisyumożliwiająceprzeprowadzaniejakichkolwiekbadańpsychofizjologicznychwobec kandydatówdo służby i funkcjonariuszyBiuraOchronyRządu.Z uwagi nabezpośredniąstycznośćznajwyższymiurzędnikamipaństwowymiipośrednidostępdowielutajemnicpań-stwowych rezygnacjaustawodawcyzbadańpoligraficznychwBORwydaje siędośćnieodpowiedzialnymrozwiązaniem.

6C.R.Honts,M.Handler,P.Shaw,M.Gougler,The vasomotor response in the comparison question test,„Polygraph”2015,nr44,s.62–78.


zatorówmowy.Argumentujątowtensposób,żeekspertniezawszejednakowoomawiaproceduręzróżnymibadanymi(choćbydlatego,żewgręwchodzizmęczenie),akom-puterdajegwarancję,żeodbędziesiętozgodniezwcześniejzaplanowanymschematem.

Zalecasięponadtoprzeprowadzanieanalizypoligramówzarównomanualnie,jakiprzypomocyalgorytmówkomputerowych,aw razie rozbieżnościnależyponowniewykonaćanalizęmanualną.Analizakomputerowajestszybka,obiektywnainiezawodna–tzn.zawszeodbywasięwtensamsposób,choćoczywiścienieuwzględniawszystkichokolicznościzaistniałychwśrodowiskubadania.NajbardziejdokładnesystemyanalizykomputerowejtoOSS-2iOSS-37–odokładnościprzekraczającej90proc.

Polski akcent podczas ceremonii wręczenia nagród APA

Podczas uroczystego bankietu 3 września 2015 r. miejsce ustępującego Prze-wodniczącegoAPARaymondaNelsonazająłkpt.WaltGoodsonzWydziałuŚledztwKryminalnychDepartamentuBezpieczeństwaPublicznegowTeksasie.Przedstawionotakże skład zarządu organizacji i wręczono tradycyjnewyróżnieniaw kilku presti-żowychkategoriach.AutorniniejszegoartykułuzostałuhonorowanynagrodąDavidL.Motsinger HorizonAward przyznawaną stowarzyszeniom lub osobom, które odpoczątkuswojejkarieryprezentująlojalność,profesjonalizmipoświęceniewdziała-niachnarzeczspołecznościzawodowejekspertówzzakresubadańpoligraficznych.Wuzasadnieniutegowyróżnieniapodkreślonom.in.:(…)ponadstandardowe zaanga-żowanie na rzecz promocji zasad, standardów APA i naukowych podstaw badań poli-graficznych.Zwróconoteżuwagęnadotychczasowewykształcenie,przygotowywanąrozprawędoktorską,posiadanecertyfikatyzawodowe,zdobytedoświadczenianasalisądowejwcharakterzebiegłego,publikacjewrecenzowanychczasopismachnauko-wych,monografiępt.Współczesne standardy badań poligraficznych8,a takżeudział wgrancieNarodowegoCentrumNaukidotyczącyminstrumentalnychinieinstrumen-talnychmetoddetekcjinieszczerości.

7SzerzejnatematsystemukomputerowejanalizydanychtestowychOSS-3zob.http://www.oss3.info/.8 Współczesne standardy badań poligraficznych,M.Gołaszewski(red.),Warszawa2013.


Zdj. 4. Ryngraf z wyróżnieniem APA „David L. Motsinger horizon Award” dla Marcina Gołaszewskiego.

Źródło:Zbiórwłasnyautora.

więcej naukowych standardów i nowoczesnych technologii w ... · e. reid – twórca techniki...

Documents