LUDNOŚĆ POLSKIObecnie w Polsce mieszka około 38,5 mln ludzi. Pod względem liczby ludności Polska zajmuje 8 miejsce w Europie i 33 na świecie.

ZMIANY LICZBY LUDNOŚCI:

Przed wybuchem II wojny światowej w Polsce mieszkało ok. 35 mln osób. W wyniku działań wojennych, eksterminacji*, emigracji i powojennej zmiany granic liczba ludności

zmalała o 12 mln. Wartość przedwojenną osiągnęła dopiero po 35 latach. Do połowy lat 90 XX wieku liczba ludności stale rosła. Między rokiem 1994, a 1996 jej wzrost był niewielki. Od 1997 do 2007 następował jej spadek. Od 2007 do 2011 liczba ludności powolnie rosła. Po 2011 znowu zaczęła się zmniejszać. W 2012 odnotowano spadek o 5 tys., a w 2013 o 17 tys.

osób.

*eksterminacja – masowa zagłada ludności okupowanych krajów.

PRZYROST NATURALNY LUDNOŚCIPrzyrost naturalny ma największy wpływ na zmiany liczby ludności w Polsce.

W pierwszej połowie XX w. Polska znalazła się w II fazie rozwoju demograficznego (model przejścia demograficznego). Jednak zjawiska charakterystyczne dla tej fazy zostały zaburzone przez II wojnę światową (faza destrukcji liczby ludności).

Największy w powojennej Polsce wyż demograficzny wystąpił w latach 1950-1955, współczynnik przyrostu naturalnego wynosił wtedy 20‰. Wystąpiła faza kompensacji liczby ludności.

Po wojnie wyższy współczynnik przyrostu naturalnego był na wsiach niż w miastach. Na przełomie lat 60 i 70 współczynnik urodzeń był niższy – wtedy rodziły się dzieci mniej

licznych roczników okresu okupacji. Wtedy także rozpowszechnił się czteroosobowy model rodziny (rodzice + dwoje dzieci) i zastąpił model rodziny wielodzietnej.

Strona 1 z 20

W latach 1975-1985 pokolenie wyżu demograficznego z lat 50 weszło w dorosłe i spowodowało kolejny wyż echo wyżu kompensacyjnego.

Od połowy lat 80 XX wieku w Polsce malała liczba urodzeń, a liczba zgonów nie ulegała większym zmianom. Było to związane ze zmianami społeczno-gospodarczymi. Nasilające się bezrobocie i coraz bardziej wymagający rynek pracy spowodowały opóźnianie momentu zakładania rodziny, upowszechnienie modelu rodziny 2+1 oraz nasilenie emigracji regres demograficzny, czyli zmniejszanie się liczby ludności.

W 2002 po raz pierwszy zanotowano ujemny przyrost naturalny (-0,1‰). W następnych latach współczynnik przyrostu naturalnego wahał się od 0,4‰ w 2004 do 1‰

w 2010. Po 2010 warość współczynnika zaczęła się zmniejszać – w 2011 wynosila 0,3‰, a w 2012

0‰. Obecnie współczynnik przyrostu naturalnego w Polsce jest wyższy niż w wielu państwach

europejskich charakteryzujących się ujemnych przyrostem naturalnym jak Rosja, Niemcy czy Ukraina, ale niższy niż np. w Irlandii.

CZYNNIKI WPŁYWAJĄCE NA WARTOŚĆ WSPÓŁCZYNNIKA PRZYROSTU NATURALNEGO:

Struktura wiekowa ludności Migracje Względy ekonomiczne Względy kulturowe

Wartość tego współczynnika w naszym kraju jest zróżnicowana przestrzennie. Najwyższą wartością odznaczają się województwa: pomorskie, małopolskie i wielkopolskie.

Strona 2 z 20

CZYNNIKI WPŁYWAJĄCE NA OGRANICZENIE LICZY URODZEŃ: Sytuacja ekonomiczna – polacy często nie chcą mieć więcej niż jedno dziecko ze względy na brak

środków na ich utrzymanie lub złe warunki mieszkaniowe. Większa świadomość co do sposobów planowania rodziny. Wiele osób decyduje się na dziecko w późniejszym wieku lub skupia się na karierze zawodowej,

rezygnując w ogóle z posiadania dzieci. Polityka władz, które ustalają długość urlopów macierzyńskich czy wyskość zasiłków rodzinnych.

Dodatni przyrost naturalny w

województwach północnych jest wynikiem młodości demograficznej ludności zamieszkującej te obszary. W strukturze wieku zaznacza się duży udział młodych osób zakładających rodziny. To przesunięcie wyżu demograficznego względem uśrednionych tendencji w kraju wynika z późniejszego zasiedlenia ziem przyznanych Polsce po II wojnie światowej.

Ujemny przyrost naturalny notowany jest w większości dużych miast. Wynika to m.in. z upowszechnienia się konsumpcyjnego stylu życia, w którym ważne staje się zdobycie wykształcenia oraz kariera zawodowa, pozwalające na osiągnięcie wysokiego statusu społecznego i różnorodnych dóbr materialnych. Mieszkańcy miast częściej stosują metody planowania rodziny. Anonimowość życia w dużych miastach sprzyja również podejmowaniu decyzji o rozwodzie.

Ujemny przyrost naturalny w środkowej i wschodniej Polsce spowodowany jest starością demograficzną ludności tam mieszkającej oraz nasilającą się emigracją młodych osób do miast lub za granicę kraju.

W południowo-wschodniej części Polski przyrost naturalny jest dodatni (województwo małopolskie i podkarpackie). Są to obszary słabo zurbanizowane, o dużym udziale ludności rolniczej. Społeczeństwo wiejskie rzadziej stosuje metody planowania rodziny oraz pozostaje pod silniejszym wpływem Kościoła. Tradycyjny styl życia zwiększa stabilizację rodzin (mniej rozwodów).

STARZENIE SIĘ SPOŁECZEŃSTWAStrona 3 z 20

Starzenie się społeczeństwa to zmniejszanie się liczby dzieci i młodzieży w ogólnej liczbie ludności przy równoczesnym wzroście liczby ludności powyżej 65 roku życia. Jest to skutek niskiego przyrostu naturalnego. Zjawisko to obserwuje się w Polsce.Najbardziej zaawansowany proces starzenia się społeczeństwa dotyczy województw środkowej i wschodniej Polski (łudzkie, lubelskie, mazowieckie, podlaskie i świętokrzyskie). Najmłodsze społeczeństwo zamieszkuje północną i zachodnią Polskę.

PRZYCZYNY SKUTKI Wydłużanie się średniej długości trwania życia Upowszechnianie się modelu małej rodziny lub

rodziny bezdzietnej Świadomość w planowaniu rodziny Dokonywanie aborcji Wzrost aktywności społecznej kobiet Odkładanie decyzji o posiadaniu potomstwa do

czasu osiągnięcia stabilizacji zawodowej Spadek liczby zawieranych małżeństw oraz wzrost

liczby rozwodów Wzrost poziomu higieny i usług medycznych,

zwłaszcza dla osób starszych Prowadzenie podzdrowotnego stylu życia, np:

regularna kontrolna stanu zdrowia, prawidłowe odżywanie się, aktywność fizyczna

Duży odsetek osób młodych wyjeżdżającyh za granicę

Zmniejszanie się liczby ludności Spowolnienie wzrostu gospodarczego państwa Zwiększenie wydatków na ochronę zdrowia i

opiekę społeczną Wzrost wydatków państwa na świadczenia

emerytalne Spadek zapotrzebowania na usługi edukacyjne

z powodu zmiejszającej się liczby dzieci i młodzieży

Ubóstwo i wykluczenie ze społeczeństwa ludzi starszych

Społeczne problemy związane z adaptacją imigrantów

Zmniejszenie liczby osób zawodowo czynnych; konieczność zatrudniania cudzoziemców i podniesienie wieku emerytalnego

Zwiększenie obciążenia ludności zawodowo czynnej, np. przez podniesienie podatków

STRUKTURA PŁCI I WIEKU LUDNOŚCI POLSKIPiramida płci i wieku ludności Polski ma nieregularny kształt. Po obu stronach wykresu widać wcięcia i wybrzuszenia, spowodowane rożną liczebnością poszczególnych grup wiekowych.

Strona 4 z 20

W ogólnej liczbie ludności Polski przeważają kobiety. Wśród młodszych roczników obserwujemy niewielką przewagę mężczyzn nad kobietami, co wynika

z tego, że rodzi się trochę więcej chłopców niż dziewczynek. Nadwyżka mężczyzn nad kobietami maleje w grupie czterdziestopięciolatków. W rocznikach starszych występuje przewaga kobiet nad mężczyznami. Średnia długość życia kobiet w Polsce wynosi 81 lat, a mężczyzn 72,7. Mężczyźni żyją krócej niż kobiety, bo częściej umierają na chroby cywilizaycjne, jak zawał czy

nowotwory oraz częściej ulegają wypadkom śmiertelnym. Nadwyżka kobiet wśród najstarszych roczników jest także spowodowana wyższą śmiertelnością

mężczyzn podczas drugiej wojny światowej. Współczynnik feminizacji wynosi ok. 106,6 kobiet na 100 mężczyzn. W miastach obserwuje się znaczną nadwyżkę kobiet nad mężczyznami, co jest skutkiem migracji

kobiet do miast w poszukiwaniu prac pozarolniczych. Polacy dzięki polepszającym się warunkom życia oraz rozwojowi medycyny, żyją coraz dłużej.

Dzieje się to także dzięki zmianom zachowań Polaków – zaczynją się zdrowo odżywiać, zmniejsza się odsetek ludzi paląych papierosy oraz wzrasta udział kobiet wykonujących badania profilaktyczne.

64% polskiego społeczeństwa to ludzie w wieku produkcyjnym.Strona 5 z 20

1

2

3

4

5

6

1. Liczebność najstarszych roczników maleje z przyczyn naturalnych.

3. Wybrzuszenie w przedziale wiekowym 53-63 lata to powojenny wyż demograficzny. Uwydatnia ono dużą liczbę urodzeń po zakończeniu II wojny światowej.

5. Wybrzuszenie dotyczące osób w wieku 27-34 lata to wyż demograficzny lat 70 i 80, będący echem powojennego wyżu demograficznego.

2. Wcięcie przy grupie wiekowej 66-72 pokazuje dużą liczbę zgonów i niewielką liczbę urodzeń podczas II wojny światowej i okupacji.

4. Wcięcie w przedziale wiekowym 40-46 to powojenny niż demograficzny. Są to przeważnie dzieci mniej licznych okresów okupacji.

6. Echo niżu demografinczego. Obecna niewielka liczba urodzeń to m.in. wynik dominującego w społeczeństwie modelu rodziny z jednym dzieckiem.

18,3% polskiego społeczeństwa to ludzie w wieku przedprodkcyjnym. 17,7% polskiego społeczeństwa to ludzie w wieku poprodukcyjnym. Systematycznie wzrastać będzie liczba ludzi w wieku poprodukcyjnym, a maleć w

przedprodukcyjnym, przez to ,że w ten wiek wchodzić będą roczniki wyżu kompensacyjnego i będzie wydłużała się długość życia.

Ludzie w wieku produkcyjnym powinni zapewnić utrzymanie ludziom niepracującym z grupy przed lub poprodukcyjnej. Należy jednak pamiętać, że wśród ludzi w wieku produkcyjnym są też ludzie bezrobotni, pobierający zasiłki rentowe i chorobowe, a także ci, którzy przeszli na wcześniejszą emeryturę.

Od 2012 roku wiek emerytalny na kobiet i mężczyzn wynosi 67 lat, ale w listopadzie tego roku sejm uchwalił ustawę obniżającą wiek emerytalny, więc od pierwszego października 2017 roku Polacy będą mogli kończyć aktywność zawodową po ukończeniu 60 lat w przypadku kobiet i 65 w przypadku mężczyzn.

Więcej młodych ludzi zamieszkuje obszary wiejskie, bo tam jest wyższy przyrost naturalny. Udział ludności miejskiej i wiejskiej w wieku produkcyjnym jest wyrównany. W miastach większy jest odsetek najstarszej ludności.

MIGRACJE

KLASYFIKACJA MIGRACJI

KRYTERIUM KLASYFIKACJI RODZAJE MIGRACJICZAS STAŁE – Trwała zmiana miejsca zamieszkania.

CZASOWE – Związane, np. z sezonową pracą, nauką, pielgrzymkami religijnymi czy wyjazdami rekreacyjnymi.

WAHADŁOWE – Codzienne przemieszczanie się ludzi między miejscem zamieszkania a miejscem pracy lub nauki.

SEZONOWE – Odbywające się cyklicznie w określonych porach roku, np. do pracy sezonowej w rolnictwie.

KIERUNEK WEWNĘTRZNE – krajowe ZEWNĘTRZNE - zagraniczne

PRZYCZYNA EKONOMICZNE – Chęć poprawy warunków materialnych.

POLITYCZNE – Ucieczka przed prześladowaniami na tle rasowym, etnicznym bądź politycznym/wyjazdy z obszarów dotkniętych działaniami wojennymi; repatriacje i deportacje.

ZDROWOTNE – Dążenie do poprawy stanu zdrowia, np. wyjazdy do sanatoriów i uzdrowisk.

SPOŁECZNE – Podjęcie pracy/zawarcie związku małżeńskiego/zmiana pracy.

RELIGIJNE – Prześladowania na tle religijnym/pielgrzymki do miejsc kultu religijnego.

EKOLOGINCZE – Chęć zmiany środowiska na mniej zanieczyszczone/ucieczka z obszarów dotkniętych klęskami żywiołowymi lub katastorfami ekologicznymi.

TURYSTYCZNE – Wyjazdy rekreacyjne.STOPIEŃ DOBROWOLNOŚCI SWOBODNE – Wynikające z decyzji podjętych

dobrowolnie przez osoby migrujące. WYMUSZONE – Wynikające z niesprzyjających

okoliczności powodujących znaczne pogorszenie warunków życia, np. klęska żywiołowa, wybuch wojny.

PRZYMUSOWE – Odbywające się wbrew woli Strona 6 z 20

migrujących, np. przesiedlenia, deportacje.

1.WEWNĘTRZNE

Migracje wewnętrzne to takie, w których ludzie przemieszczają się w obrębie jednego kraju. Głównie odbywają się one z przyczyn ekonomicznych. Tradycyjnie migracja ludności w Polsce

przebiegała ze wsi do miast, bo miasto oferowało pracę w przemyśle i usługach dając większe dochody niż praca na roli. Często odbywają się z przyczyn społecznych. Coraz częściej zmiana

miejsca zamieszkania ma na celu poprawę warunków mieszkaniowych, tzw. migracje rezydencjalne.

W ostatnim dziesięcioleciu saldo migracji dla miast jest ujemne. Na wieś migrują najczęściej rodziny dobrze sytuowane, które rezygnują z mieszkania w zatłoczonych wielkomiejskich centrach.

CECHY MIGRACJI WEWNĘTRZNYCH: bierze w nich udział więcej kobiet niż mężczyzn, migruje ludność głównie w młodym wieku, dodatnim saldem migracji wewnętrznych cechują się najlepiej rozwijające się gospodarczo

województwa: dolnośląskie, małopolskie, mazowieckie, pomorskie i wielkopolskie, największy odpływ ludności występuje w województwach: lubelskim, świętokrzyskim,

warmińsko-mazurskim i podlaskim.

2.ZEWNĘTRZNE

Polacy wielokrotnie uczestniczyli w wielkich ruchach migracyjnych, głównie z przyczyn politycznych. Wielkie migracje zewnętrzne wywołała zwłaszcza II wojna światowa. W czasie okupacji ludność z Polski wywożono na przymusowe roboty do Niemiec, a wtedy do Polski napływali osadnicy niemieccy. Wielu Polaków zesłano w głąb Związku Radzieckiego. Duże ruchy migacyjne nastąpiły także po zakończeniu wojny w wyniku zmiany granic. Do kraju powracali jeńcy wojenni oraz robotnicy przymusowi (repatriacja), a ludność niemiecką wysiedlono do Niemiec.

Strona 7 z 20

Polacy opuszczają Polskę również z przyczyn ekonomicznych. Emigrują najczęściej do państw o wyższym poziomie rozwoju gospodarczego w celu znalezienia lepiej płatnej pracy i poprawy warunków życia, głównie do Wielkiej Brytanii, Niemczech i Stanów Zjednoczonych. Według nieoficjalnych statystyk od 2004 do 2007 roku z Polski wyjechało 1-2 mln ludzi. Od 2007 obserwuje się znaczny spadek emigracji Polaków i wzrasta liczba imigrantów. Najczęściej są to Polacy powracający do kraju (reeimigracja).

Saldo migracji zewnętrznych w Polsce jest ujemne. Ma to wpływ na wartość przyrostu rzeczywistego ludności, który jest dodatni dopiero od 2010 roku.

Polscy emigranci to głównie młode osoby (25-34 lata) mające średnie wykształcenie. Częściej są to kobiety niż mężczyźni i częściej pochodzą z dużych miast niż ze wsi. Najliczniejszą grupę emigrantów czasowych stanowią mieszkańcy województwa śląskiego, jednak największym udziałem emigrantów w ogólnej liczbie ludności odznacza się województwo opolskie.

MIGRACJE ZEWNĘTRZNE LUDNOŚCI POLSKI XIX i XX WIEKU

emigracja po powstaniach narodowych XIX w., wyjazdy ,,za chlebem“ w XIX i XX w. m.in. do USA, Brazylii, Argentyny, Francji i Niemiec, migracje spowodowane działaniami wojennymi podczas I i II wojny światowej, migracje spwodowane zmianami granic Polski po zakończeniu II wojny światowej, wyjazdy i przyjazdy po 1956r. – do Polski przyjechali Polacy z terenów byłego ZSRR, z Polski

wyjechali Niemcy w ramach akcji ,,łączenia rodzin“, emigracje po kryzysach politycznych – w latach 1956-1980 migracje nasilały się ze względuna

represje polityczne oraz trudne warunki życia, wyjazdy po wprowadzeniu stanu wojennego w 1981 r. – emigracja ok. 1 mln młodych i

wykształconych Polaków przede wszytskim do krajów Europy Zachodniej oraz USA, Kanady i Austalii.

WSPÓŁCZESNE MIGRACJE

Kolejna fala migracji, głównie ekonomicznej, wystąpiła po przyjęciu Polski do Unii Europejskiej. W 2010 r. w krajach UE przebywało ok. 1,6 mln Polaków, którzy wyjechali z kraju po 2004, głównie w Wielkiej Brytanii, Niemczech i Irlandii.

Ocenia się, że około 50% polskich emigrantów przebywa za granicą powyżej 12 miesięcy. Część z tych osób planuje powrót do kraju po kilku latach pobytu za granicą.

Dużym problemem jest zjawisko wyjazdu młodych i wykształconych Polaków, zachęcanych lepszymi zarobkami i możliwościami rozwoju, do bogatszych krajów, określane jako ,,drenaż mózgów’’,np wyjazd lekarzy do krajów UE. Przynosi to korzyści innym państwom, bo zyskują wykfalifikowaną kadrę bez konieczności jej kształcenia, Polska za to ją traci. Plusy są takie, że emigranici mający dostęp do wiedzy i nowoczesnych technologii oraz finansowo wspierający rodzinę, mogą zainwestować w kraju zarobiony kapitał. Oprócz tego są dobrymi ,,ambasadorami“ Polski.

Strona 8 z 20

Migracje wewnętrzne i zewnętrzne w Polsce powodują powodują zjawisko wyludniania się tzw. ściany wchodniej, czyli obszarów leżących przy wschodniej granicy Polski oraz słabo rozwiniętych gospodarczo powiatów województwa warmińsko-mazurskiego i zachodniopomorskiego.

POLACY NA ŚWIECIE

Polonia to Polacy mieszkający poza granicami kraju. Szacuje się, że w większości krajów żyje co najmniej jeden Polak.Najliczniejsza Polonia mieszka w USA i liczy około 10,6 mln. Skupia się głównie w Chicago (Jackowo) i Nowym Jorku (Greenpoint). W Europie najwięcej Polaków mieszka w Niemczech, Francji i Wielkiej Brytanii. Liczna jest Polonia w krajach obu Ameryk. W Brazylii i Argentynie jest to wynik migracji przedwojennych, a w Kanadzie powojennych. Skupiska Polaków na wschodzie – na Ukrainie, Białorusi i Litwie to wynik powojennych zmian granic.W wielu krajach Polonia tworzy organizacje, wydaje dzienniki, prowadzi polskie szkoły i obchodzi polskie święta narodowe. W Stanach Zjednoczonych ważną uroczystością jest parada Pułaskiego, odbywająca się w pierwszą niedzielę października. Ma ona na celu uczczenie pamięci Kazimierza Pułaskiego, polskiego generała i bohatera walk o niepodległość Stanów Zjednoczonych. Podczas niej prezentuje się organizacje polonijne, parafie, kluby sportowe i zespoły ludowe.

LUDZIE MIGRUJĄCY DO POLSKI

Odpływowi ludności z Polski towarzyszy napływ imigrantów (tzw, sukcesja migracji), głównie z Ukrainy, Rosji, Białorusi i Litwy, ale także Azji (np. Wietnamu i Chin).

Przyjeżdżają zazwyczaj na pobyt czasowy, Polska jest państwem pośrednim między ojczyzną, a docelowym krajem Europy zachodniej.

Coraz częściej jednak zostają na stałe. Imigrantami są zazwyczaj młodzi mężczyźni (wśród imigrantów z Rosji, Białorusi i Rosji

przeważają jednak kobiety) z wykształceniem średnim lub wyższym. Migrują głównie z przyczyn społecznych. Motywem imigracji są również prześladowania, konflikty i klęski. Osoby będące w Polsce na migracjach wymuszonych to uchodźcy. Uciekają oni z własnych krajów i

nie chcą lub nie mogą korzystać z ochrony swoich krajów. Obecnie o status uchodźcy ubiegają się głównie obywatele Rosji, Gruzji, Armenii, Białorusi,

Ukrainy, Kirigstanu, Afganistanu i Wietnamu.

Strona 9 z 20

DEPOPULACJA

Konsekwencją ruchów migracyjnych i ujemnego przyrostu naturalnego jest depopulacja czyli spadek liczby ludności w niektórych regionach naszego kraju.

Proces ten nasila się od lat 70 XX wieku. Najpierw obserwowano go tylko w południowo-zachodniej Polsce, a później także w północno-

wschodniej. Obecnie jest to poważny problem 6 województw. Największy spadek liczby ludności w latach 2002-2011 odnotowano w województwie opolskim,

potem w łódzkim i śląskim. Proces ten dotyka też duże miasta, a najbardziej Łódź. Naszczęście są też województwa, jak pomorskie, małopolskie, mazowieckie i wielkopolskie, w

których liczba ludności wzrasta. Zakłada się, że depopulacja stanie się problemem przede wszytskim województw słabo rozwiniętych

gospodarczo, a także tych, w których wyraźnie słabnie dynamika wzrostu gospodarczego (zwłaszcza łódzkiego, śląskiego i dolnośląskiego).

Jednocześne przewiduje się wzrost liczby ludności w województwach odznaczających się obecnie relatywnie wysokim wzrostem gospodarczym (mazowieckie, wielkopolskie i pomorskie) oraz w tych, które są zamieszkiwane przez społeczność wiejską (podkarpackie i małopolskie).

SKUTKI DEPOPULACJI

Kurczenie się rynku wewnętrznego spowoduje, że Polska stanie się mniej atrakcyjnym miejscem do inwestowania.

Niekorzystny stosunek liczby osób w wieku produkcyjnym do liczby w wieku emerytalnym zwiększy obciążenie kosztów pracy kosztami utrzymania starszych pokoleń.

ROZMIESZCZENIE LUDNOŚCI W POLSCE

Rozmieszczenie ludności w Polsce jest nierównomierne. Najgęściej zaludnione są regiony wysoko uprzemysłowione.

Strona 10 z 20

Najrzadziej zaludnione są tereny o niekorzytsnych warunkach naturalnych, np. tereny bagniste czy wsyokogórskie oraz obszary słabo uprzemysłowione.

Polska na tle innych państw Europy jest krajem o średniej gęstości zaludnienia (123 os/km2). Najgęściej zaludnione jest województwo śląskie (374 os/km2), głównie dzięki zasobnym złożom

węgla kamiennego, ekspoatowanym na dużą skalę już od XIX wieku. Najrzadziej zaludnione jest województwo warmińsko-mazurskie i podlaskie (w obu po ok. 59 os/k m2).

Największa liczba ludności zamieszkuje południe i centrum kraju. Obszary te tworzą tzw. trójkąt koncentracji ludności – jego podstawę na południu stanowi pas od Podkarpacia przez Górny Śląsk po Dolny Śląsk, a wierzchołek – Trójmiasto. Gęstość zaludnienia w tym trójkącie jest większa lub zbliżona do krajowej, ponieważ w jego obrębie znajdują się największe zespoły miejskie i okręgi przemysłowe oraz gęsto zaludnione tereny rolnicze.

Gęstość zaludnienia poza obszarem trójkąta maleje, a najmniejsza jest w północno-wschodniej Polsce.

Najmniejszą gęstość zaludnienia (5 os/km2) ma gmina Lutowiska w Bieszczadach. Proces wyludniania się jest widoczny, np. w Sudetach i w przygranicznym pasie na wschodzie kraju. W ostatnich latach znacznie wzrosła gęstość zaludnienia obszarów podmiejskich. Ludzie przenoszą

się tam ze względu na lepsze warunki życia – niższe koszty utrzymania i mniej zanieczyszczone środowisko.

CZYNNIKI WPŁYWAJĄCE NA ROZMIESZCZENIE LUDNOŚCI:

PRZYRODNICZE

Ukształtowanie powierzchni – Najbardziej zaludnione są obszary o mało urozmaiconej rzeźbie terenu. Obszary mało sprzyjające zaludnieniu to, np. wyższe partie gór.

Klimat, wody i gleby – Obszary, na których występuje dużo bagien i jezior są słabo zaludnione. Za to obszary, na których występują żyzne gleby sprzyjają osadnictwu. Zostały one całkowicie wylesione i zajęte pod uprawy rolne oraz stanowią najgęściej zaludnione obszary Polski. Są to m.in. Nizina Śląska, Pojezierze Wielkopolskie oraz Kotlina Sandomierska.

Surowce mineralne - Obszarami o dużej koncentracji ludności są też rejony występowania surowców mineralnych, będących podstawą rozwoju przemysłu, np. Wyżyna Śląska oraz obszar Sudetów.

HISTORYCZNE

Zmiany granic państw – Ze zmianami granic państw związane są migracje i przesiedlenia. Na przykład w 1947 roku w ramach akcji ,,Wisła“ przesiedlono ludność z Beskidu Niskiego, Bieszczadów, Wyżyny Lubelskiej i Roztocza na Pomorze i Pojezierze Mazurskie, przez co powiaty bieszczadzki i leski, niegdyś gęsto zaludnione, dziś należą do regionów o najmniejszej gęstości zaludnienia.

Migracje Przesiedlenia Względy bezpieczeństwa Formy organizacji życia gospodarczego i politycznego

GOSPODARCZE Rozwój szlaków komunikacyjnych – Od najdawniejszych czasów osady zakładano

w pobliżu szlaków komunikacyjnych jak rzeki czy drogi. Eksploatacja surowców mineralnych – Tam gdzie się coś wydobywa potrzebni są

ludzie do pracy.

Strona 11 z 20

Dostępność do morza – możliwość rozwoju handlu. Miejsca pracy (wielkie miasta)

CZYNNIKI WPŁYWAJĄCE NA

NIERÓWNOMIERNE ROZMIESZCZENIE LUDNOŚCI POLSKI

ZRÓŻNICOWANIE WARUNKÓW PRZYRODNICZYCH – Zaludnieniu nie sprzyjają, np. urozmaicona rzeźba terenu (utrudnia zasiedlenie obszarów górzystych i pojezierzy), mało żyzne gleby (nie sprzyjają rozwojowi rolnictwa, np. w województwach lubuskim i podlaskim), duża lesistość (np. na pojezierzach), występowanie jezior, bagien torfowisk (np. na Polesiu Lubelskim, Nizinie Podlaskiej i pojezierzach). Duża gęstością zaludnienia cechują się obszary o mało urozmaiconej rzeźbie (równinne lub lekko faliste kotliny, niziny lub wyżyny) oraz żyznych glebach (np. Równina Wrocławska i Wyżyna Lubelska).

ZRÓŻNICOWANIE POZIOMU UPRZEMYSŁOWIENIA KIERUNKI MIGRACJI WEWNĘTRZNYCH – Migracje ludności wiejskiej do miast

trwające do lat 90 XX wieku przyczyniły się do wyludniania obszarów wiejskich, zwłaszcza w środkowej i wschodniej części kraju. Teraz ludność wiejska zaczyna wracać na wieś, a zamożna ludność przenosi się na obszary podmiejskie, co wiąże się z ich gęstszym zaludnieniem.

CZYNNIKI HISTORYCZNE – Trwały ślad w rozmieszczeniu ludności pozostawił okres zaborów. W tym czasie intensywnie zagospodarowywany był Górny i Dolny Śląsk. Rozwijający się w zaborze pruskim przemysł wpłynął na duża koncentrację ludności w miastach. Za to podczas zaboru austriackiego przez słaby rozwój przemysłu i prawo dziedziczenia gospodarstwa z ojca na synów doprowadziły do dużej gęstości zaludnienia obszarów wiejskich. Oprócz tego, gdy w 1815 utworzono Królestwo Polskie, jego rozwój gospodarczy koncentrował się w środkowej Polsce, przez co mieszkało tam dużo ludzi. Na nierównomierne rozmieszczenie ludności miała też wpływ zmiana granic po II wojnie światowej. Nastąpiło wtedy przesiedlenie Polaków zza wschodniej granicy oraz wysiedlenie Niemców z ziem przyznanych Polsce po wojnie. Te tereny zostały w niewielkim stopniu zasiedlone przez Polaków, przez niechęć do zmiany miejsca zamieszkania i niepewnością co do dalszych losów tych ziem. Po wojnie najdynamiczniej wzrastała liczba ludności w zachodniej i północnej części kraju.

SKUTKI NIERÓWNOMIERNEGO ROZMIESZCZENIA LUDNOŚCI

Silna koncentracja ludności ułatwia osiąganie wzrostu gospodarczego i budowanie przewagi konkurencyjnej regionów. Jest to możliwe, np. dzięki korzyściom aglomeracji, takim jak większy rynek zbytu czy pracy.

Strona 12 z 20

Silna koncentracja ludności może jednak, przez złe zarządzanie ludźmi, może doprowadzić do znacznego wzrostu bezrobocia i związanych z nim problemów społecznych.

Zbyt duża gęstość zaludnienia wiąże się również z zagrożeniami natury ekologicznej. Niewielkie zaludnienia może przyczyniać się do rozwoju gospodarczego – szczególnie na obszarach

cennych przyrodniczo, np. dzięki niewielkiej antroporesji zwiększa się wartość ekologiczna wschodnich i południowo-wschodnich terenów przygranicznych.

Na obszarach o niewielkim zaludnieniu dużym problemem są jednak migracje zarobkowe. Prowadzą one do depopulacji i dalszego regresu gospodarczego (np. obszary wiejskie województw podlaskiego i lubelskiego).

STRUKTURA ZATRUDNIENIA

Przed wojną struktura zatrudnienia w Polsce była typowa dla krajów słabo rozwiniętych gospodarczo – najwięcej osób pracowało w rolnictwie.

Zmiany zachodzące od lat 50 XX wieku początkowo polegały na redukcji zatrudnienia w rolnictwie i wyraźnym wzroście zatrudnienia w przemyśle.

W 1990 roku nastąpił szybki wzrot zatrudnienia w usługach, a spadł w rolnictwie i przemyśle. Pomimo korzystnych zmian w strukturze zatrudnienia, nadal nie przypomina ona tej, która

charakteryzuje kraje wysoko rozwinięte gospodarczo, ponieważ procent zatrudnienia w rolnictwie jest jednym z najwyższych wśród krajów UE (trzeci po Rumuni i Bułgarii) i świadczy on o niskiej wydajności rolnictwa i przeroście zatrudnienia w tym sektorze gospodarki.

W rolnictwie zatrudnionych jest około 13% ludzi, w przemyśle 30%, a w usługach 57%. Największy odsetek ludzi pracujących w usługach stanowią zatrudnieni w handlu. Malejące zatrudnienie w rolnictwie nie zawsze jest efektem zwiększania się powierzchni lub

mechanizacji gospodarstw rolnych. Jest to często skutek starzenia się ludności wiejskiej oraz zmniejszania się produkcji rolnej.

Wśród zmian w sektorze przemysłowym obserwowany jest spadek zatrudnienia w górnictwie i produkcji przemysłowej, wynikający m.in. z ograniczenia popytu i wzrostu konkurencji na świecie.

REGIONALNE ZRÓŻNICOWANIE RYNKU PRACY W POLSCE

Największy odsetek ludzi pracujących w usługach występuje w dużych miastach. Znacznym zatrudnieniem w III sektorze (usługach) cechują się także obszary o wysokim stopniu

usług turystycznych (np. regiony górskie). W niektórych województwach zatrudnienie w usługach nie przekracza 50%, a najmniejsze jest w

województwie lubelskim. Na wschodzie cały czas duże znaczenie ma sektor I (rolnictwo), przeważa tam tradycyjna

gospodarka rolna i jest duże rozdrobnienie gospodarstw rolnych. Największe zatrudnienie w usługach występuje w północno-zachodniej Polsce i w województwie

mazowieckim. Są to obszary o znacznym poziomie rozwoju gospodarczego, dużej urbanizacji i wysokim poziomie wykształcenia ludności.

Strona 13 z 20

Silne uprzemysłowienie województwa śląskiego decyduje o wysokim odsetku pracujących w II sektorze (przemyśle), zwłaszcza w gałęziach przemysłu ciężkiego.

Dużym zatrudnieniem w sektorze II cechują się też obszary o korzystnych warunkach inwestycyjnych (np. województwo wielkopolskie), w których rozwinęły się nowoczesne gałęzie przemysłu.

BEZROBOCIE

Bezrobocie to obecnie jeden z największych problemów społecznych i gospodarcznych w Polsce.

W oficjalnych statystykach zaczęto je odnotowywać dopiero po 1989 roku. Wcześniej, w czasach socjalizmu, kiedy każdy obywatel miał konstytucyjnie

zagwarantowaną pracę, doszło do przerostu zatrudnienia (bezrobocie ukryte). W okresie budowania gospodarki rynkowej zlikfidowana wiele stanowisk pracy. Największe bezrobocie wystąpiło w latach 2002-2004. Jego wartość w poszczególnych

miesiącach przekraczała wówczas 20%. Rekordową, od 1989 roku, stopę bezrobocia odnotowano w lutym 2003 roku i wynosiła ona

20,7%. W późniejszych latach jej wartość zaczęła się zmiejszać, m.in. przez poprawę stanu

gospodarki oraz wyjazdy zarobkowe za granicę. Emigracja zagraniczna była przez kilka lat ważnym czynnikiem ograniczającym bezrobocie. Światowy kryzys gospodarczy rozpoczęty w 2008 roku przyczynił się do ponownego

wzrostu bezrobocia. W większym stopniu bezrobocie dotyka kobiet, mieszkańców miast oraz osób z niskim

wykształceniem. Dużym problemem jest wzrost bezrobocia wśród młodych. Jest to powód emigracji wielu Polaków.

ZRÓŻNICOWANIE PRZESTRZENNE BEZROBOCIA Najwyższa stopa bezrobocia występuje na północy oraz zachodzie kraju, w

południowej części województwa mazowieckiego i na południowo-wschodnich obszarach przygranicznych. Jej wartość przekracza tam 25%, a w niektórych powiatach nawet 35%.

Największym bezrobociem cechuje się województwo warmińsko-mazurskie.

Strona 14 z 20

W wielu miejscach, szczególnie w północnej Polsce, bezrobocie ma charakter bezwzględny, co oznacza, że trudności ze znalezieniem pracy są niezależne od kwalifikacji i wykształcenia.

Najlepsza sytuacja panuje w dużych miastach, np. w Warszawie, Krakowie czy Poznaniu. Stopa bezrobocia wynosi tam 5%. Oferują one szersze możliwości rozwoju oraz odznaczają się największym napływem kapitału.

W południowo-wschodniej Polsce bezrobocie jest niższe, ale występuje tu problem bezrobocia ukrytego z powodu nadwyżek zatrudnienia w rozdrobnionych gospodarstwach rolnych.

STRUKTURA POLSKIEGO BEZROBOCIA

Wysoki udział młodych wśród osób bez pracy. Niski poziom wykształcenia bezrobotnych. Znaczny odsetek długotrwale bezrobotnych. Duży udział osób o krótkim stażu pracy. Przewaga kobiet. Bardzo duży udział osób bez prawa do zasiłku.

PRZYCZYNY BEZROBOCIA SKUTKI BEZROBOCIA Transformacja gospodarcza zapoczątkowana pod

koiec lat 80 XX w. i związany z nią proces budowania gospodarki rynkowej prowadzący do likwidacji miejsc pracy.

Ograniczenie lub zaprzestanie prodkucji w niektórych branżach, np. w górnictwie (bezrobocie wynika m.in. z niedostosowania kwalifikacji i wykształcenia pracowników do wymagań rynku pracy).

Zmiana koniunktury gospodarczej powodujące wahania popytu na towary i usługi (małe zapotrzebowanie na produkty w okresie recesji [czyli okresie spadku i zastoju w rozwoju gospodarczym] powoduje spadek popytu na pracę i wzrost bezrobocia).

Okresowa zmieność cyklów produkcyjnych w niektórych rodzajach działalności gospodarczej i czasowy spadek zapotrzebowania na pracę (np. zimą w rolnictwie).

Wprowadzenie nowoczesnych technologii do procesów produkcyjnych i związany z tym spadek zapotrzebowania na siłę roboczą.

Obniżenie poczucia własnej wartości zwłaszcza wśród osób pozostających bez pracy przez dłuższy czas.

Spadek motywacji do podjęcia pracy. Powstawanie patologii społecznych (np.

alkocholizmu) i ich pogłębianie się. Wyludnianie się obszarów dotkniętych

bezrobociem i przyspieszenie procesu starzenia się społeczeństw.

Obniżenie poziomu życia ludzi bez pracy. Zwiększenie wydatków z budżetu państwa na

wypłatę zasiłków dla bezrobotnych i pomoc socjalną oraz finansowanie programów przeciwdziałania bezrobociu.

Zmniejszenie dochodów budżetu państwa. Emigracja zarobkowa (masowe wyjazdy

młodych, wykształconych Polaków szkodzą gospodarce).

Strona 15 z 20

Strona 16 z 20

STRUKTURA NARODOŚCIOWA W POLSCE.

Polska jest zaliczana do państw jednolitych narodowościowo, etnicznie i religijnie. Coraz większe otwarcie na świat powoduje jednak, że od kilkunastu lat liczba przedstawicieli innych

narodów czy wyznań wyraźnie wzrasta. Zwiększa się też liczba osób podkreślających swą przynależność do społeczności etnicznych.

MNIEJSZOŚCI NARODOWE I ETNICZNE W POLSCE

Mniejszość narodowa to obywatele danego kraju, którzy utożsamiają się z innym narodem mającym współcześnie własne państwo, są mniej liczni od pozostałych mieszkańców oraz wyróżniają się mi.in. językiem, kulturą, czy tradycją (np. Niemcy).

Mniejszość etniczna to grupa ludzi, zachowujących historyczną, kulturową i jęzkową odrębność, ale nie posiadająca obecnie swego państwa i nie utożsamiająca się z innym narodem (np. Romowie).

W okresie międzywojennym ponad 1/3 obywateli Polski stanowiły osoby innych narodowości. Źródeł tak dużego zróżnicowania należy upatrywać m.in. w tolerancji wyznaniowej, zwłaszcza w XVI-wiecznej Rzeczypospolitej, która przyciąła uchodźców religijnych prześladownych w innych krajach.

W czasie wojny zbrodnicza polityka hitlerowskich Niemiec doprowadziła do niemal całkowitej zagłady Żydów i Romów, a powojenne zmiany granic spowodowały, że część ludności ukraińskiej i białoruskiej znalazła się poza terytorium kraju. Duży wpływ na strukturę narodowościową wywarły też masowe przesiedlenia.

Określenie dokładnej liczby ludności narodowości niepolskiej jest trudne, bo nie wszytskie osoby należą do stowarzyszeń czy organizacji narodowościowych i nie wszytskie potrafią dokładnie określić swoją narodowość.

Najliczniejszą mniejszością narodową w Polsce są Niemcy, następnie Ukraińcy i Białorusini. Są też przedstawiciele innych narodowości, m.in. Rosjanie, Amerykanie, Anglicy, Włosi, Francuzi, Litwini i Żydzi.

Najliczniejszą mniejszością etniczną są Romowie. Dużo jest też Łemków. Tatarów i Karaimów jest niewielu.

ROZMIESZCZENIE W POLSCE

W województwie opolskim i śląskim skupia się ludność niemiecka. Białorusini stanowią ok. 20% ludości województwa podlaskiego. Litwini skupiają się w województwie podlaskim, w okolicy Suwałk i w gminie Puńsk.

Strona 17 z 20

Słowacy żyją głównie na Spiszu i Orawie (okolice Zakopanego). Ukraińcy i Łemkowie są rozproszeni po całym kraju, ale najwięcej mieszka ich w województwach

warmińsko-mazurskim, zachodniopomorskim, dolnośląskim i podkarpackim. Żydzi, Orimanie i Romowie koncentrują się głównie w dużych miastach. Tatarzy mieszkają głównie na Nizinie Podlaskiej.

SPOŁECZNOŚCI ETNICZNE W POLSCESpołeczności etniczne to grupy społeczne narodowości polskiej, które odznaczają się poczuciem odrębności, wspólnym pochodzeniem i kulturą. Do ich cech identyfikacyjnych należy zaliczyć region zamieszkania oraz elementy etnograficzne, m.in. stroje, architekturę, obyczaje i dialekt. Najliczniejsze społeczności etnicze to Ślązacy i Kaszubi.

PRAWA MNIEJSZOŚCI

Mogą tworzyć własne listy kandydatów do parlamentu – nie obowiązuje ich pięcioprocentowy próg wyborczy.

Mogą używać języka mniejszości jako języka pomocniczego w gminach, które mają wysoki odsetek mieszkańców danej narodowości.

Otrzymują dotacje Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego na prasę, programy radiowe i telewizyjne oraz imprezy kulturalne.

Mogą prowadzić szkoły dwujęzyczne lub szkoły z ojczystym językiem mniejszości.

STRUKTURA WYZNANIOWA W POLSCE

Do II wojny światowej Polska była krajem wielowyznaniowym, w którym przeważali chrześcijanie, zwłaszcza katolicy.

Po wojnie ze zmianą struktury narodowościowej nastąpiło ujednolicenie struktury wyznaniowej polskiego społeczeństwa.

Niemal 87% procent Polaków należy do Kościoła katolickiego. Okoł 0,5 mln Polaków należy do Kościoła prawosławnego, głównie w północno-wschodniej,

północnej i zachodniej Polsce. Najbardziej rozdrobniony nurt chrześcijaństwa to protestantyzm. Najwięcej wiernych skupia Kościół

Ewangelicko-Augsburski (luterański), a przeważająca część jego wyznawców mieszka na Górnym Śląsku i Śląsku Opolskim.

W Polsce znajduje się też Kościół Mariawitów (głównie na Mazowszu, kościół katolicki) i Kościół zielonoświątkowy (kościół protestancki).

Polskę zamieszkują też świadkowie Jehowy, jest ich ok. 130 tys. Muzułmanie to głównie potomkowie Tatarów przybyłych do Polski w XVII w. Mieszkają głównie

we wschodniej Polsce. Wyznawcy judaizmu skupiają się głównie w Warszawie, Wrocławiu i Krakowie.

Strona 18 z 20

STAN ZDROWIA POLAKÓW

Transformacja społeczno-gospodarcza i przystąpienie do UE poprawiły stan zdrowia Polaków, jednak jest od nadal gorszy od wielu krajów UE.

Kondycja zdrowotna jest zróżnicowana regionalnie.

PRZCZYNY ZRÓŻNICOWANIA STANU ZDROWIA

Uwarunkowania biologiczne – wiek, płeć i predyspozycje genetyczne. Czynniki społeczne – status materialny, wykształcenie i miejsce zamieszkania (wieś/miasto).

SUBIEKTYWNA OCENA STANU ZDROWIA

Około 40% dorosłych Polaków (16+) uznało, że ich stan zdrowia nie jest dobry. Ocena zdrowia Polaków poprawia się, ale i tak nie dorownuje tej, którą wyrażają mieszkańcy

większości państw UE.ZACHOWANIA ZDROWOTNE POLAKÓW

Do poprawy stanu zdrowia Polaków przyczynił się wzorst zachowań podzrowotnych; zmniejszył się odsetek osób palących i pijących, więcej je się owoców (najwięcej owoców je się w bogatych gospodarstwach domowych i w miastach) i warzyw (najwięcej warzyw je ludność wiejska).

Coraz większym problemem jest otyłość i nadwaga. Zwiększają one ryzyko zachorowania na choroby przewlekłe, jak nadciśnienia tętnicze, choroby serca i układu oddechowego, a także przedwczesnej śmierci. Dotyczy one częściej mężczyzn. Wynika z niewłaściwej diety i niskiej aktywności fizycznej.

ŚREDNIA DŁUGOŚĆ TRWANIA ŻYCIA

Średnia długość życia w Polsce jest o 4,8 roku krótsza niż w Unii. Zależy od:

Środowiska zamieszkania – mieszkańcy miast mniejszych niż 5 tys. osób żyją krócej niż mieszkańcy miast i wsi.

Regionu – Najkrócej żyją mieszkańcy województwa łódzkiego, a najdłużej, kobiety w podlaskim i podkarpackim, a mężczyźni w podkarpackim i małopolskim.

Poziomu wykształcenia – osoby z wyższym wykształceniem żyją dłużej niż osoby z zawodowym i niższym.

POZIOM UMIERALNOŚCI W POLSCE

Wskaźnik umieralności to liczba zgonów na 100 tys. osób. Wskaźnik ten od początku lat 90 XX wieku maleje, przez lepszą opiekę lekarską, postęp w

medycynie i upowszechnieniem się zachowań podzdrowotnych. W Polsce obserwuje się zjawisko dużej nadumieralności mężczyzn w porównaniu do kobiet w

każdym wieku, lecz szczególnie u młodych.

GŁÓWNE PRZYCZYNY ZGNÓW W POLSCE

Najczęściej Polacy umierają na choroby układu krążenia i nowotwory złośliwe, czyli choroby cywilizacyjne.

Inne przyczyny to głównie tzw. zewnętrzne przyczyny zgonów (wypadki, zabójstwa i samobójstwa).

Strona 19 z 20

W pierwszej połowie życia życie jest zagrożone głównie przyczynami zewnętrznymi, a w drugiej chorobami cywilizacyjnymi.

Strona 20 z 20