Wczesna opieka i edukacja a kształtowanie kluczowych

kompetencji w społeczeństwie demokratycznym

Magdalena Czub m.czub@ibe.edu.pl

Wrocław, 10-11 października 2013

DEMOKRACJA I WYCHOWANIE

wychowanie demokratyczne

edukacja demokratyczna – nauczanie o demokracji wychowanie demokratyczne – kształtowanie kompetencji

Społeczeństwo demokratyczne Społeczeństwo demokratyczne = Kompetencje obywatelskie= Kompetencje obywatelskie

postawa uczestnictwa – gotowość do efektywnego angażowania się w życie publiczne (zrzeszanie się, wolontariat, działania w społeczności lokalnej)

poczucie sensu działań wspólnych i na rzecz ogólnego dobra

poszanowanie Prawa poczucie współodpowiedzialności zdolność do kompromisów tolerancja, akceptacja dla odmienności

DIAGNOZA SPOŁECZNA 2013(Czapiński, Panek, 2013)

Badanie wykazało niski stopień rozwoju społeczeństwa

obywatelskiego; niskie kompetencje obywatelskie:niski procent udziału w wolontariacie (26%)bardzo niski procent zrzeszania się i współpracy (10%)bardzo niski procent pracy na rzecz społeczności lokalnej (15%)brak utożsamiania się ze sceną polityczną (ponad 2/3 osób nie znajduje swojej reprezentacji)akceptacja dla naruszania prawa (powyżej 50%)akceptacja dla naruszania dóbr publicznych

DIAGNOZA SPOŁECZNA 2013(Czapiński, Panek, 2013)

Polska nie spełnia ani jednego kryterium

społeczeństwa obywatelskiego, co wyraża się

głównie w braku zaufania (90% badanych deklaruje,

iż nie można ufać innym):

niska wiara w dobre intencje innych ludzi niska tolerancja dla mniejszości / inności niskie zaufanie do instytucji społecznych

Od 1992 r. stan ten nie ulega zmianie

DANE Z INNYCH BADAŃ

Raport HBSC (Health Behaviour in School-Aged Children – badania prowadzone przez WHO)

w rankingu dzieci, które deklarują, iż mają troje i więcej przyjaciół tej samej płci, Polska znajduje się na 36 miejscu (na 39!).

Niemal najniższy w tym zestawieniu jest też odsetek naszych dzieci, które zgadzają się ze stwierdzeniem, że większość uczniów w ich klasach jest miła i pomocna.

DANE Z INNYCH BADAŃ

Brak zrozumienia i wzajemnej akceptacji w relacjach nauczyciel – uczeń (Raport Młodzi 2011)

Wzrastający odsetek dzieci i młodzieży, z trudnościami w zakresie zdrowia psychicznego (Raport Młodzi 2011)

Wzrastający odsetek dzieci i młodzieży stosujących przemoc i naruszających prawo (Raport Młodzi 2011)

DANE Z INNYCH BADAŃ Nieuwzględnianie tzw. kompetencji miękkich (np.

empatia, zdolności komunikowania się, umiejętności rozwiązywania problemów w relacjach z innymi, zdolność do współpracy, zdolność do przyjęcia krytyki, respektowanie zasad, poczucie odpowiedzialności, poczucie własnej wartości) w programach kształcenia (Raport Młodzi 2011)

Brak zrozumienia i wzajemnej akceptacji w relacjach nauczyciel – uczeń (Raport Młodzi 2011)

Niedopasowanie oferty edukacyjnej do wymogów współczesności – przygotowanie do życia w społeczeństwie ponowoczesnym (Raport Młodzi 2011)

W raporcie Polska 2030 Wyzwania Rozwojowe podkreśla się, że

stymulowanie rozwoju kapitału społecznego stanowi jedno z

głównych wyzwań rozwojowych w naszym kraju.

PODSTAWA KOMPETENCJI OBYWATELSKICH

Pierwsze lata życiaPierwsze lata życia

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10

Bazowe zaufanie do innych ludzi, świata i siebie

Autonomia, samostanowienie

Inicjatywa, poczucie kompetencji

Produktywność

Zdolność do zaspokajania potrzeby pozytywnych relacji z innymi, czyli

doświadczania autentycznej akceptacji, w dużej mierze, powstaje w pierwszych

latach życia podczas kształtowania się relacji przywiązaniowej

z głównym opiekunem.

Wysoka jakość opieki nad małym dzieckiem prowadzi do:swobodnej eksploracjidobrego kontaktu z otoczeniemzdolności do poszukiwania pomocyprzekonania o własnej wartościpozytywnej atrybucji zdarzeń i intencji innychadekwatnej i skutecznej regulacji emocji

Rozwój w pierwszych latach życiaRozwój w pierwszych latach życiaprzywiązanie – bazowe zaufanieprzywiązanie – bazowe zaufanie

Znaczenie opieki – przywiązanie – Znaczenie opieki – przywiązanie – regulacja emocjiregulacja emocji

FAZA I1 – 3 msc.

DZIECKORegulacja pobudzenie przez wrodzone mechanizmy fizjologiczneBrak zaangażowania w komunikację

OPIEKUNRozpoznawanie sygnałów płynących od dzieckaUstanawianie rutyny kontaktów

FAZA II3 – 6 msc.

DZIECKOPoczątki zaangażowania w komunikację

OPIEKUNStymulowanie i regulowanie pobudzenia u dziecka

FAZA IIIdo ok 1 r.ż.

DZIECKOAktywna rola w komunikacjiDążenie do regulowania pobudzenia, skierowane w stronę opiekuna

Diadyczna regulacja emocji

OPIEKUNWspółuczestni - czenie w regulacji pobudzenia

FAZA IVod ok 1,5 r. ż.

DZIECKORegulacja emocji przez selfAutonomiczne Ja

OPIEKUNWybiórcza pomoc w regulowaniu pobudzeniaKierowanie ekspresją napięcia

Wczesne doświadczenia z opiekunem zostają uwewnętrznione i stają się

umysłowymi, dynamicznymi i operacyjnymi modelami self i figury przywiązania,

które służą do regulacji, interpretacji i przewidywania zachowań, myśli i uczuć

zarówno figury przywiązania jak i self (Bretherton, Munholand, 1999).

Te umysłowe reprezentacje wpływają na:

przekonania na własny temat (samoocena, poczucie własnej wartości)sposób postrzegania innych (interpretacja intencji)sposoby osiągania bliskości i akceptacji (zwracanie się po pomoc, współpraca)

Znaczenie opieki - przywiązanie – Znaczenie opieki - przywiązanie – reprezentacje umysłowereprezentacje umysłowe

Kształtujące się w 2 -3 roku życia poczucie autonomii wynikające z

szanowania przez opiekunów odrębności i indywidualności dziecka przejawia się w

zdolności do:

samodzielnego podejmowania decyzjiodmowy w sposób akceptowany społecznierozróżniania swoich motywów od motywów innych ludzisamodzielnego działania lub działania w zespolekontynuowania raz podjętego działania i ukończenia gosamodzielnego decydowania co jest dobre, a co złedecentracji i uwzględniania zdania oraz potrzeb innychsamoorganizacji

Rozwój w pierwszych latach życiaRozwój w pierwszych latach życiaautonomia autonomia

Okres przedszkolny to okres twórczości, inicjatywy i, co za tym idzie kształtowania się poczucia kompetencji dziecka. Możliwość swobodnego realizowania swoich pomysłów – inicjatyw, skutkuje:

aktywnym podejściem do rozwiązywania problemówakceptacją dla zmiennościszybkim rozpoczynaniem działaniasamodzielnością w stawianiu sobie celówzdolnością do podejmowania inicjatywy i roli liderawysokim poziomem energiizdolnością czerpania radości z działaniazdolnością czerpania radości z uczenia się i ciekawościąwysoką potrzebą osiągnięćpracowitością, wytrwałością i poczuciem dumy

Rozwój w pierwszych latach życiaRozwój w pierwszych latach życiainicjatywa inicjatywa

PODSTAWOWE POTRZEBY PODSTAWOWE POTRZEBY I FORMY WSPOMAGANIA ROZWOJUI FORMY WSPOMAGANIA ROZWOJU

Okres życia

wiek niemowlęcy

wiek poniemowlęcywiek

przedszkolny

Wiek(okres prenatalny)

0 – 1 rok życia2 – 3/4 rok życia 3/4 – 6/7 rok życia

Układ potrzeb podstawowych R – A – K R – A – K R – A – K

Dominująca potrzeba

WIĘŹ / relacjaWIĘŹ / relacja AUTONOMIAAUTONOMIA KOMPETENCJAKOMPETENCJA

Oddziaływania otoczenia opieka > edukacja > edukacja opieka i edukacja opieka < opieka < edukacja

Czynniki wspierające rozwój

- kompetencje emocjonalne opiekuna

- jakość kontaktu z opiekunem

- kompetencje społeczno-emocjonalne opiekuna

- wsparcie społeczne dla rodziny

- kompetencje poznawcze opiekuna

- jakość oferty wczesnej edukacji

Czynniki ryzyka

medyczny model opieki deprywacja potrzeby kontaktu

emocjonalnego brak u dziecka i opiekuna poczucia

bezpieczeństwa

instrumentalizacja edukacji

deprywacja emocjonalna i społeczna

hiperstymulacja poznawcza

infantylizacja edukacji deprywacja / przeciążenie

poznawcze szkolny model edukacji (nacisk na

reaktywność)

1. Wczesna edukacja (ECE)

2. Wczesna opieka i edukacja (ECEC)

OPIEKA EDUKACJA

ROZWÓJ ROZWÓJ POZNAWCZY SPOŁECZNO-EMOCJONALNY

ADAPTACJA

Zmiana podejścia: ECE - ECEC

WCZESNA OPIEKA I EDUKACJAWCZESNA OPIEKA I EDUKACJA

opieka i edukacja powinny stanowić jednolitą całość, której celem jest wspieranie rozwoju indywidualnego każdego dziecka, na każdym etapie jego rozwoju i edukacji

ECEC jest jednym z elementów uczenia się przez całe życie

WCZESNA OPIEKA I EDUKACJAWCZESNA OPIEKA I EDUKACJA

Zintegrowane i spójne podejście do polityki społecznej i świadczeń wobec wszystkich dzieci i rodziców niezależnie od ich statusu społeczno - ekonomicznego; obejmuje opiekę, edukację, wsparcie społeczne (OECD, 2001: 14)

Cel nadrzędny: wspieranie rozwoju dziecka i jakości jego życia (well – being) oraz rodziców, poprzez:

Ośrodki opieki nad dziećmi (żłobki, klubiki, opiekunki / nianie)

Ośrodki wczesnej edukacji (żłobki, NGO, przedszkola, szkoły)

Programy wsparcia dla rodzin

Dwa filary wspomagania rozwoju:

sposób rozumienia przebiegu wczesnego rozwoju i jego znaczenia

organizacja systemu państwa

wspomaganie rozwojuwspomaganie rozwojuw pierwszych latach życiaw pierwszych latach życia

człowiek podzielony vs człowiek jako całośćczłowiek podzielony vs człowiek jako całość

SYSTEM PODZIELONY VS SYSTEM ZINTEGROWANYSYSTEM PODZIELONY VS SYSTEM ZINTEGROWANY

SYSTEM PODZIELONY rozdział opieki i edukacji w zależności od wieku dzieci i traktowanie

osobno okresu od 0 do 3 lat i okresu od 3 do 6 lat; traktowanie dzieci do 3 roku życia jako wymagających opieki, rozumianej jako

czynności pielęgnacyjne z wyłączeniem wartości edukacyjnych takiej opieki;

podział odpowiedzialności za różne aspekty rozwoju dziecka pomiędzy różne agencje i ministerstwa (np. zdrowia, edukacji, polityki społecznej), a co za tym idzie oddzielne finansowanie poszczególnych obszarów.

Kiedy różne aspekty systemu podlegają różnym agencjom, obniża się jakość usług - brak jednej wizji, koordynacji działań oraz zróżnicowania standardów.

SYSTEM WCZESNEJ OPIEKI I SYSTEM WCZESNEJ OPIEKI I EDUKACJIEDUKACJI

SYSTEM ZINTEGROWANYZgodnie z głównymi zaleceniami UNICEF/OECD uważa się, iż

najskuteczniejszy jest zintegrowany, jednolity (unitary) system wczesnej opieki i edukacji.

Oznacza on: umiejscowienie odpowiedzialności za wszystkie aspekty opieki i edukacji

w jednej agencji (np. ministerstwie) na poziomie rządu danego państwa; objęcie jednolitą polityką dzieci w wieku od 0 do 6 lat

oraz dedykowanych im wszelkich rodzajów usług i poszczególnych aspektów systemu (finansowania, opracowywania programów, kształcenia i opłacania kadry, zbierania danych, monitorowania, planowania).

zintegrowane i spójne podejście do polityki społecznej i świadczeń wobec wszystkich dzieci i rodziców niezależnie od ich statusu społeczno - ekonomicznego (obejmuje opiekę, edukację, wsparcie społeczne).

SYSTEM WCZESNEJ OPIEKI I SYSTEM WCZESNEJ OPIEKI I EDUKACJIEDUKACJI

PodsumowaniePodsumowaniewczesny rozwój – podstawy samoregulacjiwczesny rozwój – podstawy samoregulacji

samoregulacja emocji świadomość emocji i ich kontrola tolerancja frustracji decentracja i empatia

samoregulacja motywacji motywacja wewnętrzna (wiem czego chcę; mam swoje cele, swoje wartości; na czymś mi zależy) zdolność odraczania gratyfikacji

samoregulacja w obszarze poznawczym ciekawość i otwartość poznawcza zdolność wnioskowania myślenie krytyczne, autorefleksja

samoregulacja emocji świadomość emocji i ich kontrola tolerancja frustracji decentracja i empatia

samoregulacja motywacji motywacja wewnętrzna (wiem czego chcę; mam swoje cele, swoje wartości; na czymś mi zależy) zdolność odraczania gratyfikacji

samoregulacja w obszarze poznawczym ciekawość i otwartość poznawcza zdolność wnioskowania myślenie krytyczne, autorefleksja

samoregulacja w obszarze działania

nabywanie reguł

działanie zgodnie z nabytymi normami / zasadami / regułami postępowania

dostosowanie środków do celów

stworzenie planu działania i jego realizacja

elastyczność planowania i działania

umiejętność pracy samodzielnej lub w grupie zależnie od okoliczności

samoregulacja w obszarze działania

nabywanie reguł

działanie zgodnie z nabytymi normami / zasadami / regułami postępowania

dostosowanie środków do celów

stworzenie planu działania i jego realizacja

elastyczność planowania i działania

umiejętność pracy samodzielnej lub w grupie zależnie od okoliczności

Daleki cel wczesnej edukacji wspomaganie rozwoju dojrzałej tożsamości psychospołecznej

Daleki cel wczesnej edukacji wspomaganie rozwoju dojrzałej tożsamości psychospołecznej

„Badanie jakości i efektywności edukacji oraz instytucjonalizacja zaplecza badawczego”

Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

Instytut Badań Edukacyjnychul. Górczewska 8, 01-180 Warszawatel.: (22) 241 71 00, e-mail: ibe@ibe.edu.pl