wasilij jan_statek fenicki

Opracowanie edytorskie: Jawa48©

1


2


na podstawie egzemplarza ze zbiorów prywatnych

Tylko do użytku wewnętrznego i osobistego bez prawa przedruku i publikacji tak w części jak i w całości.

Kwiecień 2013

Wasilij Jan — STATEK FENICKI


3

Prawa autorskie

należą do autora, autorów tłumaczenia

i ilustracji, Wydawnictwa Prasa Wojskowa, ich

spadkobierców oraz innych osób fizycznych

i prawnych mających lub roszczących sobie takie

prawa. Materiały wykorzystane w opracowaniu, stanowią źródło danych o

naszej kulturze i historii, stanowią własność publiczną, a ich

rozpowszechnianie służy dobru ogólnemu.

Wykorzystywanie tylko do użytku osobistego, tak jak czyta się książkę wypożyczoną

z biblioteki, od sąsiada, znajomego czy przyjaciela.

Wykorzystywanie w celach handlowych, komercyjnych, modyfikowanie, przedruk i tym

podobne bez zgody autora edycji zabronione.

Niniejsze opracowanie służy wyłącznie popularyzacji tej książki i przypomnienia

zapomnianych pozycji literatury z lat szkolnych.

Wasilij Jan — STATEK FENICKI


4

Tłumaczenie z języka rosyjskiego: MARTA MALICKA

Ilustracje: W. Bechtiejew

Wydawnictwo PRASA WOJSKOWA Warszawa 1949

W. Jan (Wasilij Janczewiecki

Wasilij Jan – STATEK FENICKI


6

Tytuł oryginału: Finikijskij korabl (Финикийский корабль)

SPIS ROZDZIAŁÓW

PRZEDMOWA [08] CZĘŚĆ I PODRÓŻNY NA BIAŁEJ OŚLICY

1. Dziwny starzec [10]; 2. Garncarz gniewa się [14]; 3. Statek „Gwiazda Północy” [19]; 4. Pomagam starcowi [22]; 5. Podróż do Sydonu[27]; 6. Syn „Słońca i Morza”[31]

CZĘŚĆ II GDZIE DUŻO ZŁOTA — TAM WIELE SMUTKU

1. Statek wypływa na morze [38]; 2. Bezpański worek [45]; 3. Wzdłuż fenickich wybrzeży [52]; 4. Miasto złota i łez [58]; 5. „Przeczytaj i podaj dalej”[65]

CZĘŚĆ III LALA-ZOR — POSTRACH MÓRZ

1. „Gwiazda północy” wędruje po niebie [69]; 2. Słuchaj Lala-Zory [73]; 3. Gniazdo piratów [78]; 4. Wiatr zadął w żagle [83]

CZĘŚĆ IV KARTAGINA

1. Było nas trzynastu [89]; 2. Różowe miasto [93]; 3. Jak zapłakał kamienny bóg [97]; 4. Uczony Sanchunijafon [105]; 5. Lekcja[109]; 6. Zebranie kapitanów[113]

CZĘŚĆ V „ZAJRZELIŚMY W OCZY ŚMIERCI”

1. Słupy Melkarta rozsuwają się [117]; 2. Nowy przyjaciel [121]; 3. Kraina Kanar [127]; 4. „Wędrowcze nie oszukuj tych ludzi” [130]; 5. Brzegi znikają[136]; 6. Gość z dna morskiego[139]; 7. Wyspy Szczęśliwe [142]; 8. Trzeba zapytać przodków [146]; 9. Sofer opuszcza nas [149]

ZAKOŃCZENIE [151] O AUTORZE [151] OBJAŚNIENIA (NOTA HISTORYCZNA) [153]



8

PRZEDMOWA

Przed kilku laty miłośniczka zabytków, doktór Wiktoria Marton,

prowadziła wykopaliska na Wybrzeżu Azji Mniejszej, w Saidzie, gdzie stało

niegdyś sławne miasto fenickie, Sydon. Na głębokości siedmiu metrów dr

Marton znalazła bibliotekę. Książki w tej bibliotece nie były podobne do

książek dzisiejszych. Składały się one z mnóstwa glinianych płytek

jednakowej wielkości. Na płytkach były wyryte litery.

Książki, które znalazła dr Marton, były napisane trzy, a może i

cztery tysiące lat temu. Możliwe, że dawniej znajdowały się one w domu

jakiegoś mieszkańca Sydonu. Dom zawalił się podczas wojny, trzęsienia

ziemi lub pożaru. Ziemia i kamienie przysypały płytki. Później na tym

samym miejscu zbudowano nowe domy, które z kolei uległy zniszczeniu.

Tak upływały lata, stulecia i tysiąclecia, bibliotekę pokryła gruba warstwa

„pyłu wieków".

Pod jego osłoną starożytna biblioteka przetrwała aż do naszych

czasów. Uczeni przeczytali i przetłumaczyli to, co było napisane na

płytkach. Wśród urywków dzieł z dziedziny medycyny, astrologii i historii

znaleziono notatki pewnego żeglarza, zawierające opowieść o jego

dziwnych przygodach na różnych morzach.

Z notatek żeglarza powstała powieść „Statek Fenicki".

Rysunki do tej książki wykonał artysta wzorując się na ocalałych

rysunkach fenickich oraz zachowując styl danej epoki. Niektóre szkice

odtwarzają zachowane monety i sprzęty fenickie.

Na końcu opracowania edytorskiego znajduje się NOTA

HISTORYCZNO-EDYTORSKA, w której oryginalne Objaśnienia Autora znacznie

poszerzono wyjaśniając znaczenie historyczne i genezę terminów

występujących w powieści.

Opracowanie powstało na podstawie tłumaczenia wydania I, lecz

niektóre terminy i nazwy dostosowano do powszechnie przyjętych w oparciu

o wydanie II. Np. w wydaniu pierwszym król Tyru to Chiram, a nie Hiram,

Scytowie to Skiffowie, Roboam to Rowoam czy Guanczy to Uanczy.



9

W pozostałych przypadkach, w całym tekście zachowano pisownię,

gramatykę i styl zgodne z oryginalnym wydaniem z 1949 roku (poza

drobnymi, oczywistymi poprawkami). Rysunki zamieszczone w opracowaniu

jedynie w niewielkim stopniu odbiegają od oryginału, tzn. zrezygnowano z

tych, które w niewielkim stopniu mają związek z treścią powieści [Jawa48].



10

CZĘŚĆ I PODRÓŻNY NA BIAŁEJ OŚLICY

1. Dziwny starzec

Am-Lajli1 jak zawsze zbudziła mnie o świcie.

— Wstawaj, Eli — szeptała mi do ucha — dość spania. Twój pan

będzie się gniewał, jeżeli nie przyjdziesz wcześniej od niego. Ugotowałam ci

polewkę z soczewicy. Słyszysz, jak przyjemnie bulgocze?

Nie chciało mi się wstawać. Ciepło było leżeć na baraniej skórze,

pod starym płaszczem ojca. Otworzyłem oczy. Na palenisku płonął ogień. Z

miedzianego kociołka, który stał na dwóch cegłach, z sykiem wydobywały

się kłęby pary. Matka siedziała koło mnie, na podłodze. Czerwony blask

ognia oświetlał jej chudą, śniadą twarz.

Na policzkach miała narysowane niebieskie kreseczki — od

uroku.

Głaskała mnie po głowie, żeby obudzić.

Za drzwiami rozległy się dziwne odgłosy, jak gdyby westchnienia i

jęki. Wstaliśmy cichutko i podeszliśmy do drzwi.

— Kto tam? — zapytała matka.

— Pomóżcie mi — odezwał się ochrypły głos. — Jestem

podróżnym. Przybywam z daleka. Moja oślica okulała. Opadłem z sił idąc

pieszo. Nie bójcie się mnie; jestem słaby i chory.

— Cicho, nie odpowiadaj — szepnęła matka. — Może to rozbójnik,

który tak mówi, żeby dostać się do domu.

1 w języku fenickim Am – matka, Lajli – imię kobiety



11

Po drabince wylazłem przez dziurkę w suficie na dach i ostrożnie

spojrzałem na dół. Rzeczywiście, koło domu stała stara, biała oślica ze

zwieszonymi długimi uszami. Do grzbietu jej były przytroczone dwa

szczelnie wypchane worki w czerwone i zielone pasy. Przy drzwiach

siedział skulony starzec, który miał długie rozwiane włosy i siwą brodę.

Pojękiwał i mamrotał.

— Czyż teraz, gdy już dotarłem do samego morza, zniszczy mnie

złe oko losu.

Podniósł rękę ku niebu i wykrzyknął:

— O promienne słońce, zjaw się prędzej, ogrzej moje zziębnięte

ciało.

Nagle pod moimi rękoma odłupał się kawałek glinianego dachu i

spadł na starca. Zauważył mnie.

— Kim jesteś, kędzierzawe dziecko o czarnych oczach? Jak się

nazywasz?

— Nazywam się Elisar, syn Jakira.

— Elisar znaczy „ten, który przynosi szczęście", Ja-kir znaczy

„dobry", myślę więc, że jesteś wysłannikiem samego słońca i nie

przyniesiesz mi smutku.



12

Zza gór Libanu ukazały się pierwsze promienie wschodzącego

słońca.

Zrobiło mi się żal starca.

— Poczekaj jeszcze chwilę, wędrowcze, i przestań płakać.

Pomówię z moją Am-Lajli. Nie ma lepszej od niej na całym świecie, na

pewno ci pomoże.

Wróciłem do chaty i opowiedziałem wszystko mojej matce.

Rozejrzała się wokoło, uniosła brwi, zakryła twarz zasłoną, tak że widać

było tylko jej czarne oczy, i odsunęła drewnianą zasuwkę przy drzwiach...

— Wejdź, wędrowcze — rzekła. — Eli, odwiąż worki i wnieś je do

domu, a oślicę zaprowadź na podwórze i przywiąż koło kurnika.

Wędrowiec podniósł się z trudem, chwytając się ścian i kulejąc

przeszedł przez próg. Z początku wydał mi się straszny, włosy stały mu

dęba na głowie, ale głos miał łagodny.

Podszedł do ogniska i usiadł na ławeczce. Naraz ożywił się i

wskazał ręką:

— Co to jest? Kto zrobił te piękne rzeczy?

Koło ogniska stało kilka glinianych stateczków i innych zabawek,

które ja lepiłem. Stateczek zrobiłem taki sam, jak te, które widziałem na

morzu, z zakrzywionym dziobem, wysoką rufą i poręczą dla sternika i

otworami na wiosła po bokach.

— Od roku pracuję u garncarza —

wyjaśniłem starcowi. — Nauczył mnie lepić

takie stateczki, których używa się jako

lampek. Do środka trzeba nalać tłuszczu, a

na dziobie okrętu i na rufie wypuścić końce

dwóch knotów. Wówczas w lampce płoną

dwa płomienie. Wypalam te stateczki w

piecu mojego pana i sprzedaję je na

bazarze w Sydonie.



13

— Ta sztuka wyżywi cię — rzekł starzec. — Kupię taką lampkę.

Pomoże mi ona napisać księgę, mnie — Soferowi wielojęzycznemu,

Soferowi — lekarzowi wędrującemu po świecie w poszukiwaniu prawdy,

która uciekła od ludzi

Starzec rozwiązał szeroki wełniany pas, wyciągnął z niego

skórzany woreczek, wyjął z niego srebrny pierścień i podał mi go.

To było całe bogactwo. Podziękowałem podróżnemu i oddałem

pierścień Am-Lajli.

— Dostaniesz dziś placki z miodem — rzekła mi.



14

2. Garncarz gniewa się

Am-Lajli przyniosła glinianą miskę i dzban z wodą. Starzec umył

ręce i wytarł się pasiastym ręcznikiem, który mu podała matka. Nalała nam

do miski polewkę z soczewicy. Usiadłem naprzeciwko starca. Maczaliśmy

kawałek placka w gęstej kaszy, nabieraliśmy ciemne ziarnka i jedliśmy w

pełnym zadumy milczeniu.

Matka stała obok, patrzyła chwilę na nas, potem dała mi owinięty

w gałganek kawałek placka i pieczony burak. Starzec podparł głowę rękami

i zasnął. Prędko pobiegłem do garncarza.

Ulicą szli już rybacy z wiosłami i harpunami. Przez drogę

przebiegały kobiety z garnczkami pełnymi żarzących się węgli. Nad

płaskimi dachami wiły się błękitne dymki.

Dobiegłem do warsztatu garncarskiego i zapytałem niewolnika,

który rozbijał młotkiem suche kawałki gliny.

— Gdzie pan?

— Już zrzędzi — odburknął.

Ostrożnie przecisnąłem się ku drzwiom. Pan spacerował po

warsztacie i oglądał wielkie i małe gliniane dzbany. Długie rzędy dzbanów

stały na podłodze i na drewnianych półkach wzdłuż ściany. Niektóre były

już pokryte wzorami, inne, jeszcze niewypalone, czekały, aż stary wprawny

majster, także niewolnik, wyrysuje na nich kobiety w jaskrawych szatach,

drzewa, jelenie, kozy i myśliwych, którzy z oszczepami polują na lwy.

Przysunąłem się do pieca starając się nie hałasować, wlazłem do

otworu, wygarnąłem popiół i zacząłem rozdmuchiwać wczorajsze węgle,

póki ogień wesoło nie zatrzaskał.

— Jak to dobrze — pomyślałem — od razu udało się zapalić.

Bieda, gdy ogień długo nie chce się zapalić lub w ogóle zgaśnie.

Wówczas pan gniewa się i krzyczy, że to zły znak i może być nieszczęście,

pękną garnczki, albo zachoruje któryś z niewolników.



15

Wylazłem z pieca. Nagle coś smagnęło mnie po plecach. Koło pieca

stał pan z batem. Jego twarz pomarszczona jak skorupa orzecha, z

rozczochraną brodą, była pełna gniewu.

— Czegoś się spóźnił? — krzyknął. — Nie chciało ci się. Kto w

dzieciństwie jest leniuchem, ten na starość będzie żebrakiem. Zapamiętaj to

sobie. Znowu smagnął mnie batem po nogach. — Jesteś dzieckiem, które nie

ma ojca, więc ja muszę nauczyć cię rozumu. Dlatego biję cię.

— A co powinieneś mi na to odpowiedzieć?

— Dziękuję, drogi Abibaalu, za naukę — wyszeptałem.

— Spóźniasz się i moje garnki nie schną. Co to ma znaczyć,

zuchwały szczeniaku? Jeszcze się śmiejesz?

Bolały mnie razy, ale gdy garncarz był zły, broda trzęsła mu się

tak śmiesznie jak u kozła i mimo bólu roześmiałem się.

— Z czego się śmiejesz? Mów! — garncarz znowu podniósł bat.

Czyż mogłem wspomnieć o jego czcigodnej brodzie? Dlatego też

odpowiedziałem:

— Roześmiałem się na myśl o dziwnym starcu, który podarował

mi prawdziwy srebrny pierścień za gliniany stateczek.

— Jaki starzec?



16

Opowiedziałem mu, co zdarzyło się u nas rankiem. Abibaal

zamachał rękoma i biegał po warsztacie.

— To na pewno wielki bogacz. Przyprowadzisz go do mnie,

sprzedam mu moje lampki i dzbany, a może uda mi się założyć z nim spółkę

handlową i w ten sposób od razu zbogacę się.

Krzyczał, kręcił głową i wreszcie usiadł przy garncarskim kole.

— Stań koło mnie i ucz się, jak trzeba pracować.

Miał przed sobą okrągłą drewnianą deskę, przytwierdzoną do

pionowej podstawy. W dole, do tej samej podstawy było przytwierdzone

drugie drewniane koło. Garncarz dotykał nogą niższego koła i wówczas

górne obracało się bądź wolniej, bądź to szybciej, tak jak regulował majster.

Podaję kawałek miękkiej gliny, majster z rozmachem rzuca go na

środek koła, obejmuje go rękoma, koło wciąż się kręci. Potem wgniata

cztery palce w glinę, a grubym palcem przytrzymuje ją z zewnątrz;

wówczas zaciskając palce wyciąga glinę w górę, ścianki są coraz to wyższe i

cieńsze. Stale moczy ręce w misce z wodą, ażeby glina była śliska.

Jego palce mogą zrobić z obracającej się gliny wszystko, co tylko

zechce. Z początku ścianki rozsuwają się tylko ciągle, potem majster chwyta

brzegi palcami i zaczyna je ściskać, wówczas góra zwęża się, tworzy się

wąska szyjka i powstaje brzuchaty dzban, taki jak ten, w którym u nas w

domu trzyma się tłuszcz.

Majster zatrzymuje koło i napiętą nitką ścina dzban przy samym

dnie. Wówczas ja biorę go ostrożnie, żeby nie zepsuć i stawiam na półkę,

obok innych dzbanów. Taki dzban musi dobrze wyschnąć, potem wypala się

go w piecu, przez co staje się trwalszy. Jeśli nie wyschnie dobrze, to podczas

wypalania może pęknąć.



17

Roboty było dużo, czas szybko mijał. Zbliżał się wieczór. Pan

narzekał, że ma dużo wydatków, a handel źle idzie i stale napomykał o

dziwnym starcu, który mi tak dobrze zapłacił.

Nagle rozległo się stukanie do drzwi i wsunęła się znajoma,

rozczochrana głowa starca. Obrzucił wzrokiem warsztat i wyrzekł:

— Pokój i szczęście temu domowi pożytecznej pracy. —

Spostrzegł mnie i krzyknął: — Znalazłem cię, chłopcze Elisar, przynoszący

szczęście. Gdzież twój pan?

Majster domyślał się, kto przyszedł, wypłukał ręce, wytarł je o

fartuch i wybiegł na spotkanie gościa.

— I tobie życzę powodzenia we wszystkich twych poczynaniach.

Wejdź, wędrowcze.

Wziął starca pod rękę i wprowadził go do

warsztatu.

— A może potrzebne ci są dzbany? Popatrz,

jakie wielkie, wymalowane na nich piękne kwiaty i

zwierzęta. Nie potrzeba ci pucharów czy lampek?

Starzec opędzał się, ale garncarz ciągnął go za

sobą pokazując mu swoje wyroby.

— Potrzebne mi są gliniane płytki, tylko równe, kwadratowe,

które chcę zabrać ze sobą niewypalone. Potem przyniosę ci te płytki z

powrotem i wypalisz je. Ile będzie kosztować sto takich równych płytek?

Garncarz zwlekał chwilę i wreszcie powiedział:

— Sto takich płytek będzie kosztować dziesięć srebrnych

pierścieni.

Starzec przenikliwie spojrzał na garncarza, chwilę milczał, po

czym gwizdnął i skierował się ku drzwiom.

— Jeżeli mysz zechce połknąć wielbłąda, to pęknie — rzekł i

wyszedł.



18

Wówczas garncarz wpadł w gniew, gdyż nieopatrznie zgniótł

dzban, który dopiero co zrobił, i krzyknął do mnie:

— Jak ten obcy włóczęga śmie nazywać mnie myszą?

— Naumyślnie przyprowadziłeś go, żeby sobie zadrwił ze mnie!

Za to nie będę cię już trzymał — precz z moich oczu!

Garncarz schwycił bicz i rzucił się na mnie.

Ledwo zdążyłem złapać umazanymi gliną rękami mój płaszcz i

uciekłem z warsztatu.



19

3. Statek „Gwiazda Północy”

Wybiegłem na ulicę i zatrzymałem się. Czekałem czy garncarz nie

zawoła mnie z powrotem. Uchyliłem drzwi i zajrzałem. Garncarz wyskoczył:

— Co, ty znowu tutaj? — krzyknął i cisnął we mnie grudką gliny.

„Zdaje się, że to koniec" — pomyślałem i powoli powlokłem się

ulicą. Wydawało mi się, że nogi mam takie ciężkie, jak gdyby były do nich

przywiązane kamienie. Poszedłem nad morze. Było niespokojne. Wielkie

bałwany wznosiły się i opadały z łomotem i rozbijały się u moich stóp.

Na gładkim piasku fale pozostawiały za sobą małe muszelki,

martwe rybki z haczykami w bokach, czarne napęczniałe szczapy drzewa —

być może, to deski rozbitych okrętów.

Dawno już nie byłem na wybrzeżu. Całe dnie trzeba było

pracować w warsztacie, ugniatać glinę, pilnować pieca.

Wiatr wiał mi prosto w twarz i wichrzył włosy. Obejrzałem się —

nie było ani jednej łodzi. Zapewne wszyscy rybacy wypłynęli na morze, na

połów ryb.

U stóp spadzistego brzegu gromadka ludzi stukała młotami i

kręciła się koło szkieletu statku.

Poszedłem w tym kierunku. Statek ów wyglądał jak zdechły

wielbłąd, którego ogryzły szakale. Ogołocone żebra sterczały po obu

bokach. Były one przytwierdzone do leżącego na ziemi bala. Jeden koniec

bala był wygięty ku górze. Podszedłem bliżej. Byłem ciekawy, jakim

sposobem udało się majstrowi wygiąć taki gruby bal.

Robotnicy pokrywali deskami żebra okrętu; świdrem wywiercali

dziury, a następnie wbijali w nie wielkie, drewniane gwoździe.

Budową statku kierował człowiek o wyglądzie marynarza, który

mi się od razu bardzo podobał. Był wysoki, krzepki i opalony. Jego

kędzierzawą głowę opasywał rzemień. Nosił ciemną, wełnianą koszulę i

szeroki pas, na którym wisiał wielki nóż w drewnianej pochwie. Twarz miał



20

wesołą i śmiałe spojrzenie. Pomyślałem sobie, że chciałbym być takim

śmiałym marynarzem.

— Czego tu szukasz? — zapytał mnie.

— Patrzę i myślę, jak wyście potrafili wygiąć taki wielki bal? —

odpowiedziałem.

Dziób okrętu musi być bardzo silny. Wyszukujemy w górach

Libanu takie drzewo, które ma bardzo gruby, wygięty korzeń. Oczyszczamy

pień z gałęzi, a korzeń zachowujemy. Widzisz, pień cedru leży na dnie, to kil

okrętu, a korzeń jest zadarty do góry.

Wtem usłyszałem znajome sapanie. Sofer stal przy mnie i słuchał

wyjaśnień marynarza.

— Jesteś właścicielem tego statku?

— Nie, ja tylko buduję ten okręt razem z kolegami — odparł

marynarz — a właściciel mieszka w Sydonie. Wszędzie ma składy towarów

i mnóstwo okrętów. Pływają po całym świecie. Makar zamówił u mnie okręt

większy i silniejszy niż zwykle. Ten okręt będzie pływać po najdalszych

morzach i po gniewnym oceanie, za którym zaczyna się wieczna noc.

— Czy mógłbym pojechać tym okrętem?



21

— Pan Makar lubi pieniądze, jeżeli zapłacisz, możesz jechać,

dokąd tylko zechcesz.

— Dobrze — odpowiedział starzec. — Pojadę do Sydonu,

pomówię z kupcem. Dziękuję ci, żeś mi o tym powiedział.

— Płyń dalej z pomyślnym wiatrem — odpowiedział marynarz.

Starzec trzymając mnie za ramię mruczał:

— To będzie wspaniały okręt. Można nim pojechać do

Szczęśliwych Wysp. Chodźmy, Elisar, do domu. Prowadź mnie.

Niechętnie powlokłem się do domu. Jak powiem matce, że Abibaal

wygnał mnie? Nie łatwo jej przyszło uprosić go, żeby wziął mnie na naukę.

— Elisar, dlaczego wracasz tak wcześnie? — zapytała matka, gdy

tylko stanęliśmy na progu.

Zatrzymałem się i nie mogłem zdobyć się na odpowiedź.

— No mówże! Coś złego?

Abibaal wygnał mnie i jeszcze rzucił za mną kawałek gliny.

— Coś ty narobił? — klasnęła w ręce. —Na pewno zbiłeś dzban

albo byłeś niegrzeczny dla majstra? No, nie płacz już. Wstyd, żeby taki duży

chłopiec płakał... Pokój z tobą, czcigodny wędrowcze. Wejdź, ogrzejesz się

przy ognisku.



22

4. Pomagam starcowi

Gdy starzec dowiedział się o moim nieszczęściu, był bardzo

wzburzony.

— Jak to? Uczyłeś się rzemiosła, pilnie pracowałeś i nagle pan

wyrzucił cię w złości bez żadnego powodu? To niesprawiedliwy postępek

ludzki.

— Może jeszcze nie wszystko stracone — odpowiedziała matka.

— Pójdę sama do garncarza, poproszę o litość nad biedną kobietą, która

utraciła żywiciela.

— Nie! — wykrzyknął starzec. — Nie podoba mi się ten garncarz

— wygląda jak utuczony indyk. Może ten chłopiec potrafi robić coś innego,

co nie będzie gorsze od garncarskiego rzemiosła.

— Żeby tylko nie został żeglarzem — rzekła matka i skryła się w

kącie izby cicho popłakując.

Starzec zawołał mnie:

— Chodź no tu, usiądź przy mnie, uważaj i odpowiadaj na moje

pytania.

Usiadł na ławeczce, a ja podkuliłem nogi pod siebie i usiadłem

naprzeciwko niego, na trzcinowej macie.

— Wiesz, gdzie można znaleźć dobrą, czystą glinę bez domieszki

piasku?

— Jeszcze bym nie wiedział? Jest jej bardzo dużo na drodze

prowadzącej do gór Libańskich.

— Doskonale. A czy potrafiłbyś zrobić gliniane płytki wielkości

mojej dłoni?

Wyciągnął pomarszczoną, owłosioną rękę z rozczapierzonymi

palcami.

— Ale płytki muszą być równe, wszystkie jednakowe i czyste.



23

— Jeśli chcesz, żeby były jednakowe, zrobię najpierw drewnianą

deseczkę, takiej wielkości, jaka ci jest potrzebna, a potem według tej

deseczki będę wycinać równe, gliniane płytki.

— Dobrze sobie to pomyślałeś. Jeśli zrobisz mi takie płytki,

zapłacę ci za nie tyle, ile zamierzałem zapłacić garncarzowi. Jutro weźmiesz

się do roboty.

Pomyślałem sobie: „Po co Soferowi te płytki? Może chce je

zamienić na złoto. Opowiadają, że tak robią „chochomi?"2

Niedługo dowiedziałem się, że płytki potrzebne mu były do czego

innego.

— Chcesz nauczyć się czytać i pisać? — zapytał Sofer.

— Tylko uczeni ludzie mogą się zajmować takimi trudnymi

rzeczami — odezwała się z kąta matka. — A czyż my, w naszej nędzy,

możemy uczyć nasze dzieci?

Sofer wziął pałeczkę, rozsypał popiół na podłodze, wygładził go i

nakreślił mi znak:

— Co ci to przypomina?

Pomyślałem, popatrzyłem z prawej strony, potem z lewej i

powiedziałem:

— Jeżeli by odwrócić trochę ten znak, to będzie podobny do głowy

byka z rogami i uszami.

Narysowałem palcem na popiele.

— Słusznie. Ten znak to jest „Alef", po fenicku znaczy „byk". Gdy

napiszemy ten znak, to wymawiamy „a". A ten znak, podobny do domu, lub

namiotu — „bet", wymawia się „b". Możesz go odwrócić, ot tak, wtedy

będzie całkiem podobny do namiotu, z którego wychodzi dymek. Nasi

przodkowie nie mieszkali tak jak my teraz, w glinianych chatach, ale

koczowali z baranami po stepach, coraz to w innym miejscu rozstawiając

swe namioty, przeważnie tam, gdzie były dobre pastwiska.

2 Chochom – uczony, mędrzec



24

Matka podeszła bliżej i także uważnie przypatrywała się, jak

starzec rysuje na popiele swoje znaczki.

— A ten znak, czy nie przypomina ci czasem głowy naszego

wielkiego przyjaciela, pracowitego wielbłąda — „gimel", głowy osadzonej

na długiej, cienkiej szyi? Ten znaczek czyta się „g". A ten wije się jak fala,

znaczy „mim", a czyta się go „m".

Tak więc Sofer zaczął pokazywać mi różne litery i od razu

pierwszego dnia nauczyłem się pisać niektóre z nich.

Można je składać razem i wtedy powstają ciekawe słowa. Pisze się

z prawej do lewej. Pierwsze słowo, które napisałem, było „am", to znaczy

„matka".

Następnego ranka, gdy już było zupełnie jasno i ze wszystkich

stron rozlegało się beczenie kóz, które pastuchy pędzili w góry, pobiegłem

do moich kolegów. Grali w kości w stodole, koło młyna.

Prawie wszyscy byli na miejscu: Menachem z rozbitą wargą,

żarłok Gamaliel — dwie rzodkwie wystawały mu zza pazuchy, zezowaty

Bachja i malutki Chachanija.

Bachja przymrużywszy oko wycelował w rozrzucone gliniane

kulki i zręcznie zbił od razu trzy. W tym momencie spostrzegł mnie i

krzyknął:

— Eli, czy to dzisiaj święto, że przyszedłeś do nas?

Napuszyłem się dumnie — nie wiedzieli przecież, że mam do

opowiedzenia tyle nowych rzeczy, których nawet podejrzewać nie mogli.

— Przyznaj się, że nie uważałeś na cielęta Abibaala i wygnał cię —

zauważył Gamaliel zabierając się do rzodkwi.

— No to co, że wygnał? Za to wczoraj widziałem, jak budują

okręty, i nauczyłem się pisać słowa. — Opowiedziałem im o starcu i o tym,

że kupił ode mnie gliniany okręcik.

Chłopcy słuchali z otwartymi ustami, a malutki Chachanija usiadł

na ziemi i płacząc powiedział:



25

— Boję się, że starzec przyjdzie do mnie w nocy, będzie jęczeć i

kaszleć.

Chłopcy uspokajali go. Gamaliel wsunął mu do ust ogryzek

rzodkwi i Chachanija przestał płakać.

Wszyscy moi przyjaciele to odważne zuchy; ile to razy chodziliśmy

wszyscy razem do kuźni złego Ben-Barzi la, a chociaż wymyślał nam i

wygrażał szczypcami, przypatrywaliśmy się, jak topił miedź, świecącą niby

słońce. Razem wypuszczaliśmy się na morze na starej łódce nurkowaliśmy

łapiąc kraby, sepie i jeże morskie, właziliśmy do cudzych ogrodów po groch,

ale nigdy jeden drugiego nie zdradził. Byliśmy wszyscy rówieśnikami,

oprócz maleńkiego Chachanija.

Przyjaciele poszli ze mną — chcieli zobaczyć brodatego starca i

jego starą, białą oślicę. Cichutko weszliśmy do chaty i zatrzymaliśmy się

przy drzwiach. Gdy starzec nas dojrzał, podniósł głowę i podparł ją rękami.

— Nie dowidzę — mruknął. — Cóż to za karzełki?

— To moi przyjaciele, dzieci awalińskich rybaków. Przyszli życzyć

ci, abyś prędko wyzdrowiał.

Gamaliel głośno krzyknął:

— Żyj sto trzydzieści lat i obejrzyj cały świat!

— Po takim życzeniu na pewno wyzdrowieję i dotrę do

najdalszych krajów.

— Idźcie i nie przeszkadzajcie Bobo3 — rzekła matka. — A ty, Eli,

posiedź z chorym i jeżeli zechce mu się pić, podaj koziego mleka.

Usiadłem koło starca, który zasypiał mrucząc jakieś słowa w

nieznanym dla mnie języku.

Przez dziesięć dni starzec nie wstawał z łóżka. Stopniowo stan

jego zdrowia polepszał się. Ja jednak nie traciłem czasu. Sofer codziennie

mnie uczył. Pałeczką rysował na piasku litery, które mi już pokazał4.

3 po fenicku – dziadek

4 alfabet fenicki na końcu książki (str.



26

Nanosiłem do domu gliny, wygniotłem ją, oczyściłem z kamyków i

zrobiłem starcowi równiutkie płytki, takie, jakie były mu potrzebne.

Wówczas Sofer-Bobo wyciągnął z worka kawałek szkła5 dziwnego

kształtu. Szkło było wypukłe z obu stron i przypominało wielkie ziarno

soczewicy. Następnie wyciągnął kościaną pałeczkę, ostro zakończoną, z

drugim końcem o kształcie małej łopatki.

Wówczas podałem mu na desce gliniane płytki, jeszcze świeże,

miękkie, a starzec, nadzwyczaj wprawnie i prędko, wyciskał łopatką i

wydrapywał igłą litery, które już trochę umiałem Kawałek szkła trzymał

przed oczyma i patrzył przez nie.

— Czemu patrzysz przez szkło?

To jest cudowne szkło i drogo zapłaciłem za nie szlifierzowi. Gdy

się patrzy przez to szkło, najmniejsze muszki i robaczki stają się wielkie, jak

gdyby urosły stokrotnie. Gdybym nie miał tego szkła, nie mógłbym napisać

ani jednego wiersza. A teraz opisuję na tych płytkach całą książkę o tym, jak

przybyłem z miasta Marakanda6 do Babilonu, a stamtąd tutaj, na wybrzeże

morskie.

Starzec pilnie stawiał znaczki na glinianych płytkach i wreszcie

zapisał całą setkę, którą mu zrobiłem.

Matka poszła do Abibaala zapytać go, czy nie zgodzi się je wypalić.

Garncarz Abibaal już się nie gniewał, nawet sam przyszedł do

naszej chaty i pozdrowiwszy z szacunkiem Sofera usiadł na macie koło

niego mówiąc:

— Aj! — Aj! Ileż to mądrości mieści się w twojej siwej głowie. Ty

chyba rozumiesz śpiew wiatru i paplaninę srok. Możesz wpędzić człowieka

w chorobę i uzdrowić go. Nie gniewaj się na mnie, wezmę z powrotem na

naukę chłopca Eli i zrobię z niego prawdziwego majstra.

Garncarz wziął wszystkie zapisane płytki, żeby je wypalić w piecu

i obiecał robić to stale, za zwykłym wynagrodzeniem.

5 Fenicja słynęła z wyrobów szklanych

6 miasto leżące niedaleko dzisiejszej Samarkandy w Uzbekistanie



27

5. Podróż do Sydonu

Gdy Sofer wyzdrowiał, postanowił pojechać do Sydonu.

W Sydonie zobaczę się z kupcem Makarem i jednocześnie

poszukam tych ludzi, którzy wywieźli twojego męża Jakira na roboty do

żydowskiego króla Salomona. Wypytam ich, a potem pomogę mu wrócić do

domu.

— Już trzy lata nic nie wiemy o Jakirze, nie wiemy czy żyje i gdzie

się znajduje — westchnęła Am-Lajli.

Rankiem Sofer wyprowadził białą oślicę i stanąwszy na kamieniu,

bez niczyjej pomocy wsiadł na nią.

Matka postanowiła także iść do miasta, żeby prędzej dowiedzieć

się czegoś o ojcu, a zarazem sprzedać koszyczek jaj i nici, które sama

uprzędła.

— Będziesz moim przewodnikiem — powiedział do mnie Sofer —

abym nie zginął w tym hałaśliwym mieście jak ziarno grochu w worku

orzechów.

Am-Lajli zamknęła drzwi na wielką, drewnianą kłódką i

ruszyliśmy w drogę.

Droga do Sydonu biegła wzdłuż

brzegu morskiego, wśród pagórków. Po lewej

stronie widniały zbocza Libanu. Widać było na

nich rozrzucone gaje, ogrody i pola. Wszędzie

pracowali wieśniacy. Jedni skopywali ziemię

motykami, inni, przyciskając prawą ręką

rączkę7 pługa, pokrzykiwali na rude woły, które machały łbami, żeby

odpędzić dokuczliwe muchy i żłobiły bruzdy. Wesoło płynęły strumyki

wody w rowkach skręcając w bok, zraszały wodą pola i znów wracały do

rowów, żeby z kolei napoić korzenie krzewów wina lub grządki ogórków,

dyń i innych warzyw.

7 W starożytnej Fenicji i Syrii pługi miały tylko jedną rączkę



28

Na

prawo ujrzeliśmy

lazurowe morze,

po którym

płynęły okręty o

stromych bokach.

Jedne miały

wzdęte, załatane

żagle, inne

poruszały się za

pomocą długich wioseł.

Wiosła

jednocześnie uderzały o

wodę wzbijając białą

pianę.

Im bardziej

zbliżaliśmy się do miasta,

tym więcej przybywało

podróżnych. Osadnicy

wieźli na osłach wa-

rzywa, kury ze

związanymi nogami,

snopy świeżo skoszonej

trawy.

Spotykaliśmy całe karawany objuczonych wielbłądów, które

dzwoniąc dzwoneczkami stąpały miarowo rozdwojonymi kopytami po

zakurzonej drodze.

Sofer przez całą drogę gawędził z przechodniami rozpoznając ich

narodowość po odzieży, mówił z nimi różnymi językami, których nie

rozumiałem.



29

Idąc za nim poganiałem gałęzią oślicę i myślałem: Sofer jest

bardzo uczony, ale w jaki sposób taki słaby starzec zarobi na życie? Jak on

się nie boi puszczać w dalekie podróże? Inni starcy leżą na dachu,

wygrzewają się na słoneczku i boją się zejść na dół, a ten chce dotrzeć do

końca ziemi.8

Sofer wskazał na miasto i powiedział do mnie:

— Popatrz, Elisar, jakie Sydon ma grube mury. Są twarde jak

skały. O symbolu mądrości! O kwiecie piękności!

Przed samym Sydonem, w wąskiej uliczce wiodącej z wybrzeża do

bramy miejskiej, tłoczyło się mnóstwo ludzi. Pastuszkowie gnali barany i

byki; zwierzęta porykiwały. Kilku ludzi skupiło się wokół nas. Zwrócili się

do Sofera:

— A ty dokąd się wybierasz, starcze? Lepiej siedział byś w domu,

przecież nim zdążysz się obejrzeć, śmierć po ciebie przyjdzie.

— To ty siedź sobie w domu — odburknął dziadek. — Zdążę trzy

razy objechać ziemię, zanim śmierć mnie znajdzie.

— Czyżby na swej oślicy? Przywiąż jej do ogona żagiel i płyń.

— Nie każdemu udaje się choć raz objechać ziemię, tylko jedyny

Lala–Zor potrafił tego dokonać. 8 W owym czasie uważano, że ziemia jest płaska, okrągła jak talerz i okolona nieskończonym Morzem

Zewnętrznym



30

— Jaki Lala – Zor? — ożywił się starzec.

— Któż w Sydonie nie słyszał o Lala – Zorze.

— Wszyscy marynarze śpiewają pieśni o Lala-Zorze, jak pojechał

za słupy Melkarta·i spotkał tam morskiego smoka, który był gruby jak byk i

długi na tysiąc kroków.

— A gdzie mógłbym spotkać Lala-Zorę?

— No! Czego mu się zachciewa? To Lala-Zor znajdzie ciebie,

choćby na dnie morskim. Wszystkie sydońskie okręty wojenne już kilka lat

go ścigają i ciągle bez skutku. Przecież Lala-Zor nie na próżno zwie się

królem wszystkich morskich piratów.

Strumień tłoczących się ludzi oddzielił nas od rozmówców i

wciągnął przez bramę w ulice Sydonu.



31

6. „Syn Słońca i Morza”9

Wydawało mi się, że znajduję się w nieskończenie długim

warsztacie. Jedna za drugą ciągnęły się kuźnie, w których czarni od sadzy

kowale stukali młotkami, wyrabiali kotły, miecze i noże. Opodal, cieśle

strugali lub drążyli drewniane klocki. Inni majstrowie pokrywali

malowidłem przepiękne ławeczki i stołki z wygiętymi nóżkami. Szklarze

wydmuchiwali przez gliniane rurki szklane buteleczki, grające wszystkimi

barwami tęczy. Tutaj też ciągnęły się szeregi kramów, w których siedzieli

dostojni, bogato ubrani kupcy o długich zwiniętych w pierścienie włosach i

sprzedawali materiały, naczynia, pachnące olejki do nacierania, cynamon i

ambrę. A u góry, nad kramami i warsztatami, widać było ściany domów z

oknami zasłoniętymi misterną kratą. Przez nią spoglądały na hałaśliwą

ulicę rozebrane kobiety i dzieci o czarno podmalowanych oczach. Jadły

słodycze i rzucały w przechodniów łupinami od orzechów i migdałów. W

kramach tyle było najrozmaitszych przedmiotów, że i przez rok nie można

by wszystkiego wyliczyć.

W jednym kramie rozłożono różnobarwne

materiały, obok stał sprzedawca i zapraszał

przechodniów.

— Chaijat, chaijat10! Uszyję wspaniałą szatę

do wschodu słońca.

Opodal sprzedawali skórzane sandały

rozmaitych kolorów i wszystkich rozmiarów.

Oczywiście szewc sprzedaje swoje sandały tylko bogatym nabywcom. Ja nie

mogę o nich nawet marzyć. Chodzę boso albo w drewnianych trepkach,

które zrobił mi jeszcze ojciec.

Matka zatrzymała się przy jednym z kramów, na drzwiach którego

wisiały długie nici, różnych kolorów.

— Szczezuri, szczezuri!11 — krzyczał właściciel, który siedział na

dywanie i wprawnie prządł wełniane nici nawijając je na wielką, drewnianą

9 Sydon – bogate i handlowe miasto często nazywano w starożytności „Synem Słońca i Morza”.

10 po fenicku – krawiec



32

szpulkę. Wziął od matki motek nici, zważył je na błyszczącej wadze

miedzianej i zaczął się targować, stopniowo podwyższając cenę i zapewnia-

jąc przy tym, że nici nie są dość cienkie. Koniec końców Am-Lajli sprzedała

mu je.

Z piekarni doleciał mnie zapach świeżych placków i z

westchnieniem przeszedłem obok stosu precli i paluszków oblanych

miodem.

Podeszliśmy do kramów, gdzie matka chciała

sprzedać koszyczek jaj. Matka stanęła w tym rzędzie, gdzie na

placu zwykle mieszkańcy naszej osady sprzedają ryby, kury i

warzywa, mnie zaś pozwoliła pójść razem ze starcem do

północnego portu. Poszedłem przodem prowadząc oślicę na

powrozie.

Po chwili byliśmy już na kamiennym molu12, zrobionym z wielkich

równo ociosanych głazów.

Stało tutaj mnóstwo czarnych sydońskich statków z zadartymi do

góry dziobami.

Poprowadziłem oślicę prosto w kierunku

statków i zatrzymałem się. Przypatrywałem się, jak

tragarze uginając się pod ciężarem worków, najpierw

wolno wdrapują się po wąskich deskach na statki, a potem

pozbywają się ciężarów, biegiem wracając do przystani po

nowy ładunek.

Obok jednego statku siedziała na dywaniku

kobieta z dwojgiem dzieci. Wszyscy mieli pobielone kredą

ręce i nogi. Znaczyło to, że byli wystawieni na sprzedaż. Tłusty właściciel

statku, z długą ufryzowaną brodą i kolczykami w uszach, wykrzykiwał

śpiewnym głosem:

— Młoda kobieta i dwaj chłopcy na sprzedaż. Można kupić

wszystkich razem lub każdego z osobna. Kobieta umie dobrze szyć szaty,

tkać materiał i prząść cienkie nici. Chłopcy są silni, zupełnie zdrowi i mają

11

po fenicku – przędzalnik 12 nasyp z piasku lub kamieni.



33

wszystkie zęby. Bardzo zdolni. Łatwo można nauczyć ich rzemiosła i będą

dobrymi robotnikami. Kupujcie, póki tanio. Korzystajcie z okazji i kupujcie.

Dzieci ze strachem patrzyły na sprzedawcę.

Niektórzy bogato ubrani przechodnie

zatrzymywali się, oglądali tych troje nieszczęśliwych,

zaglądali im w usta i targowali się z właścicielem o cenę.

Sofer zawołał mnie:

— Elisar, czegoś się zatrzymał? Trzeba się

pośpieszyć. Musimy odszukać kupca Makara.

Jeden z tragarzy pokazał nam kamienny, zakopcony budynek z

dwoma rzędami malutkich okienek. Koło otwartych drzwi leżały stosy

smolistych lin.

Przy wejściu stał mały człowieczek o długiej brodzie, otoczony

grupką ludzi, którym coś opowiadał.

— Powiedzcie mi, dobrzy ludzie, gdzie mógłbym się zobaczyć z

właścicielem statków, Makarem? — pytał Sofer.

Nikt się nie odwrócił, a mały człowieczek ciągnął dalej:

— Mówiłem Bessamowi: „Pojedziesz na tym statku do Tyru13. Nie

bój się, Bessamie, jedź z Bogiem". I wiecie, co mi odpowiedział ten zuchwały

Bessam? Powiedział: „Myślisz, że Bóg pojedzie ze mną na takim brudnym

statku, na którym wieziono barany i w dodatku nie zapłacono za przejazd?"

— Jak zuchwale on mówił o Bogu — wykrzyknęli słuchacze.

— A czyż nie miał racji — wmiesza! się Sofer.

Tym razem wszyscy się odwrócili i spojrzeli na Sofera.

— A kim ty jesteś i czego tu szukasz? Dlaczego uważasz, że

Bessam miał rację? — zapytał człowieczek.

— Szukam właściciela statków, Makara. Ale wy go chyba nie

znacie.

13 Tyr – główne miasto Fenicji.



34

Człowieczek wypiął brzuch, złożył na nim ręce i zapytał wyniośle.

— A po co ci Makar?

— Po co mam ci to opowiadać? Lepiej byś pokazał, gdzie go mogę

znaleźć. Na pewno ma taki rozum, że jego głowa jest jak kamień młyński.

Mały człowieczek jeszcze bardziej nadął się i powiedział:

— A może to ja jestem Makarem, właścicielem statków? Czego

chcesz?

— Jeśli ci tutaj odpowiem, jutro będzie o tym wiedział cały bazar.

A jeśli pomówimy sam na sam, będziesz miał niemałą korzyść.

— Dobrze — odparł Makar. — Ale wiedz, że jeśli chcesz mnie

prosić o pieniądze, to i tak nie dam ci. Chodź ze mną.

Mały człowieczek znikł za drzwiami domu. Sofer zlazł z oślicy i

kazał mi iść za sobą. Przywiązałem oślicę i razem z Soferem weszliśmy do

domu.

Wzdłuż ścian izby ciągnęły się półki przedzielone przegródkami.

Wszędzie leżały rozmaite towary: różnobarwne materiały, dzbany, szklane

buteleczki i wielkie kawały miedzi. Weszliśmy do drugiego pokoju. Stał tam

niewielki stół na kręconych nóżkach i wysokie krzesło. Makar wdrapał się

na nie i podciągnął pod siebie nogi. Sofer siadł na ławeczce, a ja stanąłem za

nim.

— Zwą mnie „Sofer-rafa"14, wędrowiec wielojęzyczny. Umiem

mówić trzynastoma językami narodów żyjących w gorącej Etiopii15 a także

językiem czarnoskórych Scytów.16

— Nie potrzebuję tłumacza — przerwał Makar spoglądając w bok.

— Rozpoznaję choroby, leczę stare rany, gorączki, wrzody,

nastawiam zwichnięte kości, odpędzam zgniliznę, z chudych robię grubych,

ze słabych — silnych.

14 po fenicku – lekarz 15

Etiopia – obecna Abisynia 16 Scytowie zamieszkiwali niegdyś północne wybrzeże Morza Czarnego



35

— Ale ja już mam lekarzy, którzy mnie leczą. A jeżeli chcesz

wpędzić mnie w chorobę, rozkażę moim sługom wrzucić cię do wody.

— Nie bój się — odparł starzec. — Mędrzec Sofer leczy chorych,

ale nikomu nie robi nic złego.

— Więc czego chcesz?

— Chcę ci zadać trzy pytania. Oto pierwsze: koło osiedla Awali

budują dla ciebie statek. Czy to prawda, że popłynie on za słupy Melkarta? I

czy mógłbym na nim pojechać?

Makar milczał chwilę i odpowiedział:

— Tak, buduję statek do dalekich podroży. Jeśli

będziesz leczył marynarzy i wioślarzy, pozwolę ci jechać za

darmo, bo wioślarze bardzo prędko tracą siły i umierają.17

— A oto drugie pytanie. Słyszałeś kiedyś o

Wyspach Szczęśliwych, na których nie ma ani panów, ani

niewolników, ani bogatych, ani biednych, gdzie wszyscy żyją jak bracia i

korzystają ze wszystkich dóbr ziemskich?

Makar zasępił się i powiedział:

— Marynarze o tych wyspach opowiadają przeróżne bajki. Ale kto

wie czy to prawda, czy nie? Mnie te wyspy nie obchodzą. Szukam tylko

takich miejsc, gdzie można tanio kupić silnych niewolników, żeby ich potem

sprzedać za dobrą cenę. Szukam także żelaza. Potrzebne jest nam, żeby

robić broń, wówczas będziemy mieć i złoto. Jakie trzecie pytanie?

— Przed trzema laty cieśla Jakir z Awali, ojciec tego chłopca, który

tu stoi — starzec wskazał na mnie — pojechał statkiem na żądanie króla

Hirama18 razem z innymi rzemieślnikami. Od tej pory nie było żadnych

wiadomości o cieśli Jakirze. Czy nie można by dowiedzieć się od twoich

marynarzy, kto go wiózł, gdzie go wysadzono i czy jeszcze żyje?

Po tym pytaniu Makar, nie wiadomo dlaczego, niespokojnie

poruszył się na krześle, zakaszlał i oczy jego stały się kłujące i pełne gniewu.

17

Wskutek wytężonej pracy wioślarze na statkach żyli przeważnie 2 – 3 lata. 18 Hiram – król Tyru, posyłał wprawnych rzemieślników izraelskiemu królowi, Salomonowi.



36

— Dlaczego pytasz mnie o to? Czyż mogę pamiętać wszystkich

podróżnych, którzy jadą na moich statkach? Niektóre statki zginęły podczas

burz, inne znów popłynęły daleko i nieprędko wrócą. Skąd mogę wiedzieć,

gdzie jest cieśla Jakir? Czy dojechał do Palestyny, czy też był na jednym z

zaginionych okrętów.

Nie mogłem się powstrzymać i rozpłakałem się. Makar spojrzał

gniewnie i powiedział:

— Starcze, jeżeli chcesz dowiedzieć się czegoś bliższego, to jedź do

Jafo.19 Z tego portu wszyscy wędrowcy udają się do kraju króla Salomona.

Do Jafo wkrótce przyjedzie mój zaufany zarządzający, imieniem Malluch.

Objeżdża zawsze całe wybrzeże i może słyszał coś o Jakirze. Prócz tego,

Malluch szuka lekarza, który by go wyleczył z choroby brzucha. A teraz dość

pytań! Mam aż nadto własnych kłopotów. Wyjdźcie już, wyjdźcie!

Wyszliśmy z Soferem na ulicę.

Bałem się, że w tym ruchliwym

Sydonie ktoś już zdążył odwiązać i upro-

wadzić oślicę, ale stała na tym samym

miejscu i spokojnie żarła koniec leżącego

przed nią rzemienia.

Prędko opowiedzieliśmy o wszystkim Am-Lajli i ruszyliśmy do

domu. Przez całą drogę do naszego osiedla zastanawialiśmy się, co robić

dalej?

— Ja pojadę do Jafo — zdecydował Sofer. — Wyszukam tam

zarządzającego Mallucha, o którym mówił kupiec Makar, i dowiem się od

niego o wszystkim, co mi potrzebne. Stamtąd wrócę z powrotem do Awali.

Gdybyś puściła ze mną małego Elisara, to pomógłby mi w drodze, gdyż ja

niedowidzę.

Am-Lajli zgodziła się na propozycję Sofera.

19 Jafo – obecnie Jaffa, port w Palestynie.



37

— Z tobą, Soferze, puszczę mojego Eli. Uczysz go jak rodzonego

ben-bena20, i jesteś dla niego dobry. Niechaj zobaczy i inne miasta, może mu

to przyniesie pożytek.

W przeddzień wyjazdu moi przyjaciele zebrali się w szałasie, za

ogrodem. Gamaliel trzykrotnie rzucił garść piasku przez moje lewe ramię,

żeby odpędzić ode mnie niebezpieczeństwo i niepowodzenia. Wszyscy

podnieśli na szczęście gruby palec i obiecali odwiedzać moją matkę,

pilnować i wabić moje gołębie, i wyprowadzać białą oślicę, żeby się pasła

wzdłuż rowu.

— A ty nie odchodź od starca Sofera — mówili mi — a przede

wszystkim strzeż się tych cudzoziemskich kupców, którzy handlują dziećmi.

20 Ben-ben – syn syna czyli wnuk.



38

CZĘŚĆ II GDZIE DUŻO ZŁOTA — TAM WIELE SMUTKU

1. Statek wypływa na morze

Statek stał w Sydonie i o świcie miał wypłynąć na morze. Dlatego

też już wieczorem byliśmy w mieście, w porcie Północnym, i schroniliśmy

się wśród tobołów, skrzyń i pozwijanych powrozów. Na słupie, w ogromnej

kamiennej misie, palił się ziemny tłuszcz21 oświetlając drżącym płomieniem

statki, które już znikały w zmroku.

Am-Lajli, owinięta w biały wełniany płaszcz, siedziała koło mnie.

Leżałem z głową na jej kolanach. Sofer objąwszy rękoma swój pasiasty wór

drzemał, od czasu do czasu budził się i zapytywał:

— Czy słońce jeszcze się nie pokazało?

Obserwowałem ciemne postacie tragarzy, którzy ładowali na

okręt bagaże i nie mogłem doczekać się chwili, gdy i nas wpuszczą na

statek.

Niedaleko płonęło ognisko. Wokół niego siedzieli ludzie w

dziwnych szatach, niepodobnych do tych, jakie noszą awalińscy rybacy.

Jeden z nich opowiadał:

— Z głębi morza można przywołać krowę morską. Jeżeli podczas

spokojnej pogody, gdy nie ma wiatru, siądziesz na dziobie statku, będziesz

żałośnie płakać i wołać: „Malutka, chodź do mnie, moja okruszynko", to

krowa podpłynie, wysunie z wody swoją płaskonosą mordę z dwoma

przednimi zębami, długimi jak noże. Wtedy nie gap się, tylko szybko uderz

ją harpunem w oko lub w bok pod lewą łapę, bo jeśli nie zdążysz, to zębami

wpije się w burtę okrętu i wywróci statek...

— Co ty tam opowiadasz o krowie — odezwał się ktoś inny. — Ja

na własne oczy widziałem cudowny okręt, który swobodnie bez żadnej

szkody pogrąża się w morską otchłań, nurkuje tam jak kaczka i znowu

21 Ziemny tłuszcz – ropa naftowa.



39

wypływa na powierzchnię, gdy tylko zechce. To był statek największego

morskiego rozbójnika Lala-Zory, którego nazywają „Księciem Morza"...

— Widziałeś go? I jesteś żywy? Przecież nikt się nie wydostaje z

łap tego myśliwca, polującego na ludzi.

— A ja go nie tylko widziałem, ale byłem na jego przedziwnym

okręcie...

— Opowiadaj, tylko nie łżyj! — wykrzyknęli siedzący wokół

ogniska.

Nastawiłem uszu i podpełzałem bliżej. Opowiadający ciągnął

dalej:

— Nie zważajcie na to, że jestem kaleką, powłóczę jedną nogą i źle

władam ręką. Nie zawsze tak było. Dawniej byłem chwackim, silnym

marynarzem i uważano mnie za najlepszego harpunnika spośród

polujących na wieloryby.

— Nie nazywasz się czasem Jonasz? — przerwał je-den ze

słuchaczy mrugając do pozostałych. — Słyszałem o proroku Jonaszu,

którego połknął wieloryb, przeżuł i wypluł z powrotem. Może od tego

czasu jesteś kaleką?

— Nie nazywam się Jonasz i nie byłem w paszczy wieloryba, ale

wpadłem w łapy okrutnego Lala-Zory, który jest straszniejszy niż wieloryb.

Służyłem wówczas na statkach żydowskiego króla Salomona, który posłał

mnie po złoto, do kraju Ofir, najbogatszego na świecie. Było tam ze

czterdzieści statków, a na każdym ze stu marynarzy — wszyscy nasi dzielni

synowie Anaka...

— A ty byłeś oczywiście najdzielniejszy?

Zapewne nie byłem najgorszym, skoro mianowano mnie

harpunnikiem na pierwszym statku. Dowódca flotylli ścigał Lala-Zorę.

Statek „Księcia Morza" można rozpoznać z daleka: ma czerwone żagle,

pokryte drogocenną, purpurową farbą sydońską.22 Nasz groźny dowódca

był pewny, że Lala-Zor nie wyślizgnie mu się. Wiatr ucichł, żagle obwisły i

nasze okręty wiosłując zbliżały się do rozbójnika z dwóch stron. Jak wam 22 Fenicja słynęła z wyrobu purpurowej farby, ze specjalnego gatunku morskich ślimaków.



40

już mówiłem, byłem na przednim okręcie i przygotowywałem już harpun.

Nagle widzę, że statek Lala-Zory nie porusza się. Czerwone żagle trzepoczą

na słabym wietrze, a wioseł nie ma. „Co to za zagadka? — myślę. — Czyżby

Lala-Zorę zdradzili jego chłopcy? Może chcą go wydać żywcem?" Nagle

żagle szybko zwinęły się, maszty lekko opuściły się na rufę, a nad

wszystkimi lukami zamknęły się pokrywy.... Podpływamy coraz bliżej.

Harpun! — krzyknął z mostku sternik. — Daj mu harpunem w bok, to

odpędzi czary! A my jesteśmy już zupełnie blisko, zaraz zetkniemy się

burtami. Zarzuciłem harpun, a on wbił się w okręt Lala-Zory jak w miękki

bok żywego delfina. Koniec liny owinął się wokół mnie jak żmija.

— Czary! Wyraźne czary! — wykrzyknęło kilka głosów.

— Słusznie, to były czary — ciągnął dalej opowiadający — bo w

moich oczach statek Lala-Zory nagle pogrążył się dziobem w burzliwe fale i

szybko zaczął uciekać pod wodę, a mnie wciągnął za sobą...

— Ale łgarz z ciebie! — wykrzyknął ktoś. — Czyż to możliwe, żeby

statki z żywymi ludźmi mogły według swego widzi mi się wypływać lub

pogrążać się w morskich otchłaniach? Tak nigdy nie będzie! Zdrowy

rozsądek mówi nam, że Baal, Moloch i inne bóstwa tak mądrze urządziły

ten świat, że człowiek chodzi po ziemi, ryba pływa w wodzie, a żuraw, orzeł

i inne ptaki fruwają w powietrzu.

— A czyż Ikar, syn cudownego mistrza Dedala, nie fruwał w

powietrzu?

— To bajki.

— Nie sprzeczajcie się. Opowiadaj dalej. Mów, widziałeś Lala-

Zorę? Mówiłeś z nim?

— Widziałem go, a było to tak...

Głośny okrzyk przerwał rozmowę.

— Kto na statek? Wchodźcie kolejno, nie tłoczcie się na mostkach.

Matka objęła mnie tak silnie, jak gdyby obawiała się, że może ktoś

mnie oderwać od niej.



41

— Pamiętaj Eli, koniecznie odszukaj ojca i dowiedz się, co się z

nim dzieje. A jeżeli umarł, idź na jego mogiłę, pokłoń się przed nią i postaw

jedną miseczkę z kaszą, a drugą z tłuszczem. Potem nie zatrzymuj się ani

jednej zbytecznej godziny, przynaglaj dobrego Sofera-Bobo, żeby jak

najprędzej wracał do domu. I nie podchodź blisko do burty statku, bo

wpadniesz do morza.

— Czego się boisz Am-Lajli, przecież już nie jestem dzieckiem! Za

to zobaczę inną ziemię i będę jechał na prawdziwym

statku.

Objąłem ją, schwyciłem mój worek z plackami i

dzban z mlekiem, i w ślad za Soferem przeszedłem po

mostku na statek.

Nie wiedzieliśmy, dokąd iść. Póki statek

budowano, wydawał się wielki, a teraz był tak zawalony rozmaitymi

tłomokami, że zrobiło się bardzo ciasno. Obok nas przebiegali marynarze

trącając się i depcząc wzajemnie.

Starzec z trudem wlazł na górę, rozciągnęliśmy się na workach

niedaleko od pomostu sterników i stąd patrzyliśmy, co się dzieje na statku.

Przed nami, na jedenastu ławkach siedzieli półnadzy wioślarze o

długich włosach i gęstych, zmierzwionych brodach. Niektórzy z nich byli

przykuci za nogę. Jedni oparłszy się o burtę drzemali, inni gawędzili

grubymi głosami. Między nimi, pośrodku, wznosił się gruby maszt, a do

niego przytwierdzona powrozami poprzeczna belka ze zwiniętym żaglem.

Na statku było mnóstwo podróżnych. Siedzieli wśród swoich bagaży,

hałasowali i kłócili się.

— Przygotować się! — zabrzmiał dźwięczny głos. Na mostku

kapitańskim stał nasz znajomy marynarz i przycisnąwszy miedzianą trąbkę

do ust wykrzykiwał rozkazy:

— Zdejmować pomosty!

Deski, po których weszliśmy na okręt, zsunęły się na brzeg, gdzie

pochwycili je robotnicy. Ogarnęło mnie przerażenie i smutek, zapragnąłem



42

skoczyć z powrotem na brzeg, gdzie w porannej mgle majaczył biały płaszcz

Am-Lajli.

— Wciągnąć cumy!

Dwie grube liny, okręcone wokół słupów stojących na brzegu

rozprężyły się, plusnęły o wodę i zostały wciągnięte na statek.

Marynarze długimi żerdziami odepchnęli statek od brzegu i

bezszelestnie popłynęliśmy naprzód.

— Wiosła! — rozległ się głos kapitana.

— Wiosła! — powtórzył nadzorca.

Wioślarze poruszyli się, machnęli wiosłami i spuścili je w wodę.

Klasnął bicz i rozległ się krzyk — to uderzono jednego wioślarza, który nie

zdążył na czas zanurzyć wiosła do wody.

— Naprzód! Raz! Raz! Raz! — krzyczał nadzorca, który stał na

mostku pomiędzy ławami i równomiernie stukał młotkiem po drewnianej

desce.

Wioślarze chwyciwszy grube wiosła podnosili się i opadali w tył,

jakby kładli się na plecach a potem piersiami przyciskali łopatki wioseł.

Statek bezszelestnie wyślizgnął się z ciemnego, cichego portu sydońskiego.

Podpłynęliśmy do wąskiego wyjścia na morze, gdzie na dwóch

kamiennych słupach płonęły ognie. W ciemności odezwał się głos:

— Kto płynie?

— „Kokab-Cafon"23, właściciel — Makar z Sydonu — odpowiedział

przez tubę kapitan.

— Pokój z wami! — rzekł ten sam głos.

Strażnicy, otuleni w ciemne płaszcze, z dzidami w rękach,

obojętnie przyglądali się, jak przepływamy przez Kamienną Bramę.

Obejrzałem się. Już nie było widać przystani. Przed nami ryczało

burzliwe morze.

23 Kokab-Cafon – po fenicku „Gwiazda Północy”.



43

Minąwszy kamienne ściany mola pogrążyliśmy się we mgle. Fale

otaczały statek i opryskiwały nas bryzgami.

Za szczytami Libanu ukazały się pierwsze promienie

wschodzącego słońca. Strzępy różowej mgły przepłynęły nad

ciemnofioletowym morzem i rozwiały się.

Wyjąłem z worka dwa placki, jeden dałem Soferowi, ale on

machnął ręką, zakrył głowę połą płaszcza i mruczał wskazując na morze:

— Życie nasze przebiegnie jak chmura i zniknie jak mgła, którą

rozpędziły promienie słońca. O okrutne fale, zaczęłyście już kołysać i

męczyć mnie. O ile spokojniej jedzie się na oślicy.

Zacząłem jeść placek, wtem zauważyłem, że ktoś uporczywie mi

się przygląda. Był to pierwszy wioślarz, zgrabny i muskularny. Długie włosy

opadały mu aż do pasa, ale nie miał jeszcze brody. Przypuszczalnie liczył

nie więcej jak osiemnaście lat. Uśmiechał się i patrzył to na mnie, to na

placek. Wioślarz miarowo, w takt młotka nadzorcy, wiosłował ogromnym

wiosłem pobrzękując łańcuchem na jednej nodze. Zeszedłem na dół i

położyłem obok niego, na ławie, dwa placki. Wiosłował dalej jedną ręką, a

drugą chciał wziąć chleb. Ale nadzorca końcem bicza smagnął go po gołych

plecach., Wioślarz tylko zmarszczył się, wesoło mrugnął do mnie i dalej

wiosłował. W tym momencie rozległ się głos kapitana:

— Złożyć wiosła!

Nadzorca głośno powtórzył:

— Złożyć wiosła!

Wszyscy wioślarze, a było ich dwunastu, jednocześnie podnieśli

wiosła w górę i złożyli je wzdłuż burty. Byli mokrzy i wycierali pot, który

obficie spływał im po piersiach.

— Eucharisteo, eucharisteo24 — powiedział wioślarz zajadając

moje placki.

Pozostali wioślarze wlepili we mnie oczy, w których płonął głód.

Zacząłem rozwiązywać worek, ale Sofer zrobił mi surowo uwagę:

24 Eucharisteo – po grecku dziękuję



44

— W drodze najbardziej pilnuj chleba, sandałów i laski!

Prześlizgnąłem się na dziób okrętu i przypatrywałem się, jak

jeden z marynarzy zręcznie wdrapał się po maszcie na samą górę, przeszedł

po poprzecznej belce i szybko rozplatał sznurki, na których trzymał się

zwinięty żagiel.

Kraciaste płótno opadło, nadęło się i wiatr popędził okręt.

Chwiejba była mniejsza i nie skrzypiały wiosła, słychać było tylko wiatr

gwiżdżący w linach i jak fale rozbijały się o wydęte boki statku.



45

2. Bezpański worek

Położyłem się na przednim pokładzie25, na dziobie statku i

wpatrywałem się w przezroczystą zielonkawą głębinę morską, w której raz

po raz migały niebieskie cienie wielkich ryb.

Opodal leżało kilku podróżnych, którzy oparli głowy o swoje

wełniane worki, wyszywane w różnobarwne wzory, i spali. Byli bowiem

zmęczeni całonocnym czuwaniem. Koło nich wznosiła się sterta skórzanych

tobołów i owinięte w płótno kosze, w których zwykle przewozi się daktyle,

figi i inne owoce.

W pobliżu leżał podróżnik, nakryty abajem26, spod którego widać

było dwie opalone nogi. Na jednej z nich, poniżej kolana, miał białą, ukośną

szramę.

Skuliłem się, zmrużyłem oczy przed jaskrawym blaskiem słońca i

zerkałem na twarz nieznajomego o garbatym nosie.

Tamten nagle otworzył jedno oko, popatrzył w moją stronę i znów

je zamknął. Nieznajomy nie spał, tylko udawał, że śpi. Spostrzegłszy to

odwróciłem się na drugi bok i patrzyłem na brzeg naszego sydońskiego

kraju.

W mglistej dali ciągnął się łańcuch Libanu jak grzywa smoka i

wysoko, aż do nieba, wznosiły się jego różowawe, kamienne szczyty.

Pokryte lasem pasma górskie sięgały aż do samego morza. Gdzieniegdzie,

nad ogrodami, wznosiły się pojedyncze palmy i wiatr poruszał ich pierzaste

korony.

Znów skierowałem wzrok na pokład statku. Wydało mi się, że

wielki skórzany worek jakby się poruszył. Pośrodku ukazała się dziura,

która się wciąż powiększała i wreszcie wysunęła się z niej chuda ręka. Ręka

ta wydała mi się znajoma, była cała pokryta rudymi piegami. Ręka

wyciągnęła się do sąsiedniego koszyka, ostrożnie oderwała i podniosła

25

Fenickie statki miały pokłady przy dziobie i przy rufie. Środek statku był otwart. 26 Abaj – szeroki płaszcz fenicki w białe i czarne pasy.



46

skraj nakrycia i zaczęła stamtąd przenosić do swego worka dojrzałe figi.

Potem ręka zatrzymała się i zaczęła mi dawać jakieś znaki.

Jakże mogłem nie poznać tej ręki? Zazwyczaj trzymała rzodkiew, a

czasem i dwie. Ale jak Gamaliel dostał się na statek, a na dodatek jeszcze do

skórzanego worka?

Nagle ręka znikła i worek znów znieruchomiał. Usłyszałem, jak

podróżny za moimi plecami poruszył się i powiedział coś do swego sąsiada.

Wstałem, wyminąłem odpoczywających wioślarzy i udałem się na

pomost, gdzie zwykle stał kapitan. Zastałem go leżącego na dywaniku, a

jego miejsce zajmował jeden z marynarzy i wydawał rozkazy sternikom.

Uklękłem na brzeżku dywanika i czekałem, aż kapitan odezwie się do mnie.

Jego spokojne oczy były utkwione w dal. W uchu błyszczał mały, miedziany

kolczyk. Na jego szyi wisiał brązowy łańcuszek z zielonym kamykiem,

przynoszącym zdrowie.

Zakaszlałem, aby zwrócić na siebie jego uwagę.

— Widziałeś rekina? — zapytał nie odwracając głowy. — Spójrz

tam: widzisz jak po wodzie ślizga się jego zakrzywiona płetwa?

Popatrzyłem tam, gdzie wskazywał marynarz, i na lśniącej w

słońcu powierzchni morza ujrzałem zakrzywioną, ciemną płetwę

morskiego potwora.

— Depce nam po piętach od samego Sydonu — mówił kapitan —

ciągle ma nadzieję, że ktoś umrze i wyrzucimy go za burtę...

— A ja przyszedłem powiedzieć — przerwałem marynarzowi —

że tu na statku jest w worku nasz chłopiec z Awali.

Kapitan podniósł się i surowo spojrzał na mnie.

— Uważaj, mów prawdę!

— Zobacz sam. Może go ukradli, żeby sprzedać jako niewolnika?

— Chodźmy, pokażesz mi!

Kapitan zeszedł po drabince i przyszliśmy na dziób statku.

Skórzany worek odsunął się na bok i leżał teraz tuż koło burty.



47

Kapitan pochylił się nad workiem, trącił go nogą i zaczął macać

grubą, wołową skórę.

— Czyj to worek? — zwrócił się do leżących w najrozmaitszych

pozach podróżnych. — Czyj to worek, pytam?

Leżący przewracali się, podnosili, niektórzy podchodzili do worka,

ale nikt się do niego nie przyznawał.

— Rozbudźcie jeszcze tych zuchów! — kapitan wskazał na ludzi,

wśród których leżał podróżny z blizną na nodze.

Zbudzono ich. Człowiek z blizną na nodze ziewnął ze złością,

przetarł oczy i odpowiedział:

— Nic nie wiemy, nic nie wiemy o tym worku. Po co nas budzicie

bez przyczyny?

Wówczas kapitan przeciął rzemyki, którymi był ściągnięty worek.

Pokazała się potargana czupryna Gamaliela, a po chwili wylazł on sam.

Trzymał w ręce parę fig.

— Jak się tutaj dostałeś? — zapytał kapitan. Gamaliel beknął w

odpowiedzi pokazując gestami i miną, że jest niemy i nie może mówić.

— To nasz chłopiec z Awali, syn rybaka — powiedziałem i

krzyknąłem: — Gamaliel, kusy zającu, będziesz gadać?

Rzucił się ku mnie i szepnął mi na ucho:

— Nie mogę mówić. Ludzie, którzy mnie schwytali i wsadzili do

worka, kazali mi milczeć, chociażby nie wiem o co mnie pytali. W

przeciwnym razie wypaproszą mnie jak kurczaka.

Gamaliel zakrył usta ręką, z przerażeniem rozejrzał się wokoło i

znów zaczął beczeć, potrząsać głową i nie odpowiadał na żadne pytania,

— Chodź ze mną do zarządzającego statkiem — powiedział

kapitan i wziął Gamaliela za rękę.

Na dziobie, pod platformą, znajdowała się mała kajuta z

okienkiem zasłoniętym pstrą firanką. Zza niej wyjrzał jakiś stary człowiek.



48

Kapitan opowiedział, o co idzie. Zarządzający statkiem zapiszczał w

okienko:

— Nasz pan, Makar, zatrudnił mnie tutaj i mam pilnować, żeby na

statku nic nie zginęło i żeby jego bogactwa rosły i rozmnażały się. Ponieważ

worek jest bez właściciela, a znaleziony został na okręcie statku mojego

pana, jasne jest, że należy do niego. Chytry chłopak nie chce mówić, bo jest

kłamcą i oszustem, chciał przejechać się za darmo. Za karę chłopiec

zostanie niewolnikiem Makara!

Wówczas Gamaliel wyłupił oczy i wrzasnął:

— Ja, syn wolnego, sydońskiego rybaka. Nigdy nie byliśmy

niewolnikami i ja także nie chcę być niewolnikiem.

— Będzie tak, jak powiedziałem. Kapitanie Ben-Kadech, trzymaj

go przy sobie, a jeżeli będzie chciał uciekać, włóż mu na szyję drewniane

dyby.

Zarządzający zaciągnął firankę i słychać było tylko świszczący

kaszel.

Kapitan wziął Gamaliela za rękę i poszedł z nim na górę, na

platformę. Gamaliel nie opierał się, przestał płakać, podrapał się w głowę i

jeszcze bardziej rozczochrał swoje kudły.

— Ucieknę przy pierwszej sposobności — szepnął do mnie.

Usiadłem obok Gamaliela. Kapitan stał na szeroko rozstawionych

nogach. Twarz miał posępną i nie patrzył na nas. Miałem mu za złe, że nie

chce pomóc Gamalielowi. Nagle mój towarzysz wykrzyknął:

— Eli, spójrz na te łódki! Przecież tutaj łowią ryby nasi awalińscy

rybacy.

Gromada czarnych łódek rozsypała się szeroko po morzu. Rybacy

wciągali do łódek czarną sieć. Ryby, które grzęzły w oczkach sieci, migotały

jak srebrne iskierki.

— Eli, strzeż się człowieka z blizną! — krzyknął Gamaliel,

wskoczył na burtę i dał susa do wody.



49

Szybko popłynął w kierunku łódek. Jako syn rybaka, pływał

dobrze, ale do łódek było dość daleko.

Na najbliższej rozpoznałem starego Messullama i jego trzech

synów — Charima, Elama i Asura. Jeżeli tylko Gamaliel dopłynie do nich, nie

oddadzą go już nikomu.

Kapitan strasznie się rozgniewał. Chwycił tubę i krzyknął:

— Prędzej, do wioseł! Spuścić żagiel!

Nadzorca wioślarzy powtórzył jego okrzyk. Klasnął bicz budząc

śpiących wioślarzy i dwadzieścia ciężkich wioseł uderzyło o wodę.

Zaskrzypiał drewniany blok i poprzeczna belka z żaglem sprawnie zsunęła

się w dół.

— Prawy w tył, lewy naprzód! — krzyknął kapitan. Wioślarze

wyprężyli się. Prawi poderwali się i ze wszystkich sił wiosłowali w tył, lewi

parli naprzód, statek zwalniając biegu odwrócił się i skierował dziobem w

stronę Gamaliela.

Kapitan stał przyczaiwszy się jak drapieżny zwierz gotowy do

skoku. W ręku trzymał ciężki harpun z ostrym hakiem na końcu. Czyż tak

jest oddany swemu panu, że chce przebić harpunem chudziutkie plecy

Gamaliela? Towarzysz mój, wywijając się jak węgorz, płynął naprzód,

czasem oglądał się i starał się jak najprędzej oddalić od statku.

— Wiosła naprzód! — krzyknął kapitan.



50

Statek drgnął od siły uderzeń wioseł i zwiększył szybkość.

Byliśmy już niedaleko Gamaliela. Wyraźnie widziałem jego mokre, zlepione

włosy. Zobaczyłem, jak wypluwał wodę, która mu się wlewała do ust.

W tym momencie zauważyłem niedaleko od Gamaliela błyszczącą,

czarną płetwę rekina. Przecinał wodę jak nóż i pozostawiał za sobą smugę

bulgoczącej piany. Za chwilę potwór zbliży się, przewróci na brzuch i

ostrymi zębami schwyci zdobycz.

W przezroczystej, zielonkawej wodzie zamajaczyło brązowe

cielsko rekina, zajaśniał jego biały brzuch w ciemne plamy. Siekąc ze

świstem powietrze wyleciał ciężki harpun rzucony wprawną ręką kapitana

i ugrzązł w tłustym brzuchu rekina. Ten machnął ogonem, opuścił głowę w

dół usiłując skryć się w ciemnych otchłaniach morskich. Ale silny, pleciony

sznur, przywiązany do harpuna, naprężył się jak struna i trzymał go na

uwięzi. Woda zmętniała od ciemno - czerwonej krwi.

— Prawy w tył, lewy naprzód — zabrzmiał głos kapitana.

Woda znowu zapieniła się pod wiosłami wioślarzy i statek

wykręcił się.

— Podnieść żagiel! Złożyć wiosła!

Belka z żaglem wzniosła się na szczyt masztu i wiatr wydął płótno.



51

— Tłusta świnia! — zaśmiał się kapitan grożąc rekinowi

kułakiem. — Teraz cały tydzień będziesz karmić wioślarzy swoim sadłem!

Widziałem, jak siwa broda rybaka Messullama pochyliła się nad

wodą i jak przy pomocy łyka wciągnął on do łódki chudego Gamaliela.

Rybacy coś wykrzykiwali, a nasz statek gnany wiatrem oddalał się od

awalińskich łódek.

Sześciu marynarzy wciągnęło jeszcze żywego rekina, a dwóch

stało z wzniesionymi w górę ciężkimi siekierami, żeby go dobić.



52

3. Wzdłuż fenickich wybrzeży

Nasz statek był dobrze zbudowany i szybko płynął prześcigając

inne statki o płaskich bokach, pokornie słuchał się sterników, sprawnie

obracał się tam, gdzie nakazywał kapitan.

Płynęliśmy wzdłuż brzegów na południe. Zatrzymaliśmy się koło

wielkiego osiedla Sareptu. Następnie minęliśmy bogate miasto Tyr.

— Jego mury są wyższe i silniejsze od sydońskich, a do portu

prowadzi wąskie wejście, które na noc zamyka się mocnymi łańcuchami

Wyminęliśmy większe osiedla jak: Achzyp, Akka i Dor. Dążyliśmy

do miasta Jafo, gdzie mieliśmy dowiedzieć się od jakiegoś Mallucha o losach

ojca.

Statek zatrzymywał się trzykrotnie: na południe od Białego

Przylądka, koło miasteczka Dor i koło ujścia rzeczki Falik.

W małych portach panował spokój. Statek nie odczuwał chwiejby.

Podróżni wychodzili na brzeg, rozpalali ogniska i gotowali jedzenie.

Niektórym wioślarzom także pozwolono schodzić na brzeg. W wielkim

kotle gotowali kawały rekina z czosnkiem i cebulą, a potem zanosili

jedzenie wioślarzom, którzy zostali na statku. Przykuci do ław, postukiwali

wiosłami i domagali się, aby ich także puszczono na brzeg. Nadzorca łajał

ich i strzelał z bata.

Wszyscy marynarze na noc brali oszczepy i przyczepiali do pasów

szerokie miecze. Nie wiem czy obawiali się napadu, czy też ucieczki

wioślarzy, dość, że nieruchome postacie wartowników stały na straży,

jeden na platformie kapitana, a drugi na dziobie statku.

Sofer co noc przywiązywał sobie do ręki koniec mego skórzanego

pasa. Ale ze dwa razy, gdy Sofer spał, odwiązywałem pas i biegłem na

wybrzeża posłuchać opowieści podróżnych o przygodach w dalekich

krajach.



53

Statek zbliżał się do Jafo. Ostatnie strzępy porannej mgły

rozwiewały się i topniały w blaskach słońca. Po morzu toczyły się wielkie

bałwany i uderzając o ciemne skaliste rafy zamieniały się w białą pianę.

Jak przeskoczyć te rafy, nad którymi woda burzy się i pieni, jakby

miała wszystko rozbić na drzazgi?

A za rafami widniało Jafo — nieduże miasteczko okolone zębatym

murem. Małe, białe i żółte domki na zboczu żółtego kamiennego pagórka,

jakby powłaziły jedne na drugie.

Za rafami, przy samym brzegu, kołysało się kilka okrętów.

Mnóstwo belek leżało na piaszczystych mieliznach i ludzie, po pas

w wodzie, przenosili je na brzeg. Te belki przywieziono z Sydonu do

budowy pałaców króla Salomona.

Wąskie łódki z wysoko zadartymi dziobami i rufą otoczyły nasz

statek i tańczyły nad przezroczystą otchłanią morską. Opaleni, na wpół

nadzy przewoźnicy krzyczeli proponując podróżnym, że zawiozą ich na

brzeg.

Zarządzający statkiem, ze skrzywioną i zaspaną twarzą, zataczając

się wyszedł na pokład.

Był ubrany w bogatą malinową szatę ze złotą frędzlą, a jego

spuchnięte ręce zdobiły drogie pierścienie i złote bransolety.

Zatroskanym głosem upominał kapitana.

— Podjedź do samego brzegu! Ostrożnie prowadź statek przez

rafy...

Ben-Kadech przerwał mu szorstko:

— Przeszkadzasz mi! Sam wiem, co mam robić. Pilnuj ładunku, a

nie rozkazuj. Jeśli będziesz się wtrącać, statek osiądzie na kamieniach jak

wywrócony żółw.

Ben-Kadech stał na mostku, pewny siebie i spokojny, a wszyscy

wioślarze wpatrywali się w niego oczekując skinienia jego ręki. żagiel był

spuszczony, wiosła spieniły wodę i statek popłynął w kierunku raf. Gdy



54

zbliżyliśmy się do nich, potężna fala uchwyciła statek i przerzuciła go nad

czarnymi skałami prosto do spokojnej zatoki. Tutaj statek osiadł na

mieliźnie, marynarze linami przymocowali go do ściany i spuścili drabinkę.

Pierwszy zeszedł zarządzający. Gdy stanął na stałym lądzie, podano mu

czaszę z winem. Chlusnął z niej trochę na ziemię, a resztę wypił. Potem

wzniósł ręce w górę i podziękował Baalowi, że uchronił go przed

niebezpieczeństwami morskiej podróży. Zapomniał tylko podziękować

kapitanowi Ben-Kadechowi, który tak dobrze zbudował statek i potrafił

prowadzić go po burzliwych falach.

Sofer podszedł do zarządzającego:

— Całą drogę od Sydonu jechaliśmy razem,

a nie wiem, jak się nazywasz...

Zarządzający wydął usta i rozczapierzył

wszystkie palce, na których lśniły drogocenne

kamienie.

— Czyż nigdy nie słyszałeś o Malluchu,

głównym zarządcy sydońskiego kupca Makara, który

posiada tysiąc złotych sztab?

Sofer wykrzyknął:

— Przecież jechałem specjalnie do Jafo, żeby ciebie zobaczyć, o

Wspaniały Malluchu! Posłał mnie do ciebie twój pan Makar i powiedział, że

jako lekarz mogę ci pomóc. Szukam pewnego Sydończyka, imieniem Jakir,

ojca tego chłopca, i tylko ty możesz mi w tym pomóc.

— Czyż mogę pamiętać wszystkie mrówki, które przebiegają moją

drogę? Czyż mogę pamiętać imiona wszystkich rzemieślników, którzy

przejeżdżają przez Jafo? Wszyscy oni wyruszyli na rozkaz króla Hirama —

oby żył wiecznie i niechaj mu zdrowie i szczęście sprzyja! Zresztą jadę teraz

do Jerozolimy. Jedź także i tam już się wszystkiego dowiesz. Poszukasz

mojego domu — każdy ci wskaże dom Sydończyka Mallucha. Nie zapomnij

wziąć ze sobą wszystkich lekarstw na ból brzucha — może uleczysz mnie.

Malluch podszedł do szarego muła, obwieszonego wstążkami i

dzwonkami. Słudzy podnieśli go i posadzili na miękkich poduszkach,



55

przymocowanych rzemykami do grzbietu zwierzęcia. Otoczony tłumem

ludzi, którzy przybyli powitać go, Malluch pojechał w kierunku miejskiej

bramy Jafo. Poprzedzali go dwaj słudzy, którzy rozpędzali pałkami

przechodniów i krzyczeli:

— Droga dla jego dostojności Mallucha Wspaniałego!

Sofer targował się z tubylcami owiniętymi w dziurawe, pasiaste

abaje. Mieli oni osiołki i obiecywali zawieźć nas obu aż do Jerozolimy.

Jeden z tubylców, który miał dwa wielkie, ale bardzo chude osły,

które wedle jego słów były silne jak wielbłądy, a szybkie jak jelenie — żądał

mniej niż pozostali. Sofer wsiadł na jednego osła, a na drugiego władował

nasze worki. Ja szedłem obok, a poganiacz uderzał osły gałęzią i

pokrzykiwał:

— Ho, ho, moje ślicznotki, prędko naprzód! Im prędzej dojdziecie,

tym prędzej wrócicie!

Poganiacz nazywał się Chasabija. Zaprowadził nas na plac koło

miejskiej bramy, gdzie zbierali się podróżni zdążający do Jerozolimy.

— Sami nie możemy jechać — powiedział. — Napadną nas

rozbójnicy, zabiorą moje osły, zerwą z grzbietu ostatnie szmaty, podepczą i

rzucą w pole. Trzeba poczekać, aż zbierze się więcej ludzi i przyjdą

żołnierze.

Na placu zebrali się podróżni, piesi i na koniach. Wszyscy czekali

na żołnierzy, którzy wkrótce przybyli. Gnali przed sobą całą gromadę

wynędzniałych i obdartych tubylców, którzy kłócili się i krzyczeli do

żołnierzy:

— Dlaczego uprowadziliście nas z pola? Musimy zebrać zboże, kto

za nas będzie pracować?

— Idźcie, idźcie! — odpowiadali żołnierze i popychali ich kopiami.

— To nie nasza wina, że musimy was pędzić. Król Salomon buduje

świątynie i pałace. Musi mieć robotników — kamieniarzy i kopaczy. Ma

prawo robić z wami wszystko, co mu się podoba.

A tubylcy odpowiadali:



56

— Co to za prawo? Król spędza naszych synów i każe im biegać

przed swoim powozem, każe bez zapłaty orać ziemię i zbierać plony.

Zmusza nasze córki, żeby rozcierały dla niego pachnące olejki i gotowały

strawę dla jego sług. Zabiera nam najlepsze byki, osły i owce, tak że wszyscy

staliśmy się nędzarzami. Nie mamy nikogo, kto by ujął się za nami.

Żołnierze skierowali swoje ostre kopie na tuziemców, rozległy się

głosy trąb i cała karawana w tumanach kurzu, wśród hałasu i krzyków

ruszyła w drogę. Poganiacz Chasabija wyjaśniał nam szeptem:

— W Jerozolimie rządzi krajem mądry król Salomon. Ma tysiąc

żon, a dla każdej buduje pałac. Trzeba umieścić każdą, wraz ze służebnymi,

w oddzielnym domu, żeby się nie kłóciły, a my, wieśniacy, musimy je

wszystkie wyżywić. Nie pozostaje nam nic innego, jak tylko głodować.

Przy bramie miejskiej stali strażnicy i każdy przechodzień musiał

im coś dać: kawałek chleba lub cebulę.

Wzdłuż gościńca ciągnęły się zielone sady, ogrody, w których

wśród zakurzonego listowia żółciły się „złote jabłka"27 i gdzie pasły się

stada króla Salomona. Za nimi widniała smętna, rozpalona, kamienista

równina. Gdzieniegdzie trafiały się pólka ziemniaków i niskie, kamienne

chaty.

Dalej widać było wieże, otoczone ziemnym wałem. Na górnych

platformach stali żołnierze i osłaniając oczy dłonią patrzyli, jak

przechodziliśmy.

— Tu włóczą się bandy rozbójników, są to wieśniacy, którzy

uciekli spod królewskiego jarzma — wyjaśniał nam poganiacz. — Dlatego

też, celem obrony karawan król Salomon razem z królem Tyru Hiramem

rozmieścili wzdłuż drogi oddziały wojskowe. Ale żołnierze łupią po-

dróżnych niegorzej od rozbójników. I znowu nie mamy opieki...

Pod wieczór karawana zatrzymała się nad brzegiem małego

strumyka, koło twierdzy „Gardło Wąwozu"28.

27

W starożytności pomarańcze nazywano „złotymi jabłkami”. Pomarańcze z Jaffy słyną do dnia dzisiejszego. 28 Obecnie to miejsce nosi nazwę – Bab-el-Bad.



57

Żołnierze wystawili posterunki wokół obozu i całą noc słyszałem

nawoływania strażników i wycie szakali. Nie mogłem zasnąć. Patrzyłem na

niebo usiane gwiazdami i marzyłem, że jutro spotkam ojca.

Za „Gardłem Wąwozu" droga wznosiła się w górę i wiła się wśród

głębokich parowów. Na zboczach gór widać było gaje oliwne. Gdy

dotarliśmy do przełęczy na górze Samuela, wszyscy wykrzyknęli:

— Oto miasto mądrego króla Salamona!



58

4. Miasto złota i łez

Ujrzałem dolinę, po środku której wznosiło się kilka pagórków. Na

pierwszym, najbliższym, leżała mała wioska, z biednymi jak i u nas chatami.

Niektóre miały dachy płaskie, inne okrągłe jak połówki jabłek.

Gdzieniegdzie między chatami rosły samotne drzewa.

Za wioską ciągnął się głęboki parów, a na drugim pagórku widać

było śliczne, białe miasteczko otoczone zębatym murem.

Z murów wystawały kwadratowe wieże. W środku miasta, na

placu, widać było kilka pięknych budynków, dach jednego z nich błyszczał

jak złoto.

Podróżni mówili, że to pałace i świątynie króla Salomona. Sofer

wskazał na miasto.

— Popatrz, tutaj dano człowiekowi wszystko, aby mógł żyć i nie

cierpieć nędzy. Ale jedni chcą mieć więcej niż inni i odbierają wieśniakom

ostatni kawałek chleba i jedyną owcę. Te mury i wieże wzniesiono dla

obrony zagrabionych dóbr. O, miasto łez i krwi!

Nasza karawana zeszła w dolinę. Gdy doszliśmy do miejskiej

bramy, Jafskiej29, karawana zatrzymała się. Uzbrojeni strażnicy podchodzili

do każdego podróżnego i pobierali opłatę za prawo wejścia do miasta.

— Czyż król Salomon nie jest mądry — rzekł nasz przewodnik. —

Strzyże wełnę ze swoich i cudzych „baranów".

Opodal bramy pod dachem siedziało mnóstwo sprzedawców.

Przed nimi w pudłach leżały gotowane flaki i placki, tak że można było

najeść się do syta, byleby tylko było czym zapłacić. Sofer zapłacił

strażnikom za nas troje i przez wielką kamienną bramę weszliśmy do

miasta.

Poganiacz prowadził nas przez wąskie, hałaśliwe uliczki do

zajazdu dla karawan. Był to obszerny dziedziniec otoczony z czterech stron

kamiennymi przybudówkami, z rzędem jednakowych nisz. W każdej niszy

29 Droga prowadząca od tej bramy wiodła na zachód do Jafo, na wybrzeże morskie.



59

można było rozpalić ogień. Dym wychodził przez otwór w półokrągłym

suficie. Na dziedzińcu pełno było wielbłądów i innych jucznych zwierząt,

które przyszły z karawanami. Prawie we wszystkich niszach, przy

ogniskach, siedzieli podróżni i gotowali strawę.

Znaleźliśmy pustą niszę i złożyliśmy w niej nasze worki. Chasabija

przywiązał osły do słupa i nasypał im posiekanej słomy. Obiecał, że nigdzie

nie pójdzie, tylko będzie pilnował rzeczy, więc Sofer wziął kilka buteleczek

z lekarstwami i poszedł ze mną do miasta.

Ulice były takie same jak w Sydonie — wąskie i pełne ludzi, którzy

przybyli z nieznanych mi krajów.

Czasem pojawiał się malowany powóz; siedziały w nim ważne

osobistości, a sługa trzymał nad nimi pstrą parasolkę.



60

Drogę przeciął nam kamienny mur

z bramą, pod którym siedzieli żołnierze i

grali w kości. Żołnierze wypytywali nas, do

kogo idziemy, i pozwolili nam przejść.

Znaleźliśmy się na wąskim placyku,

otoczonym pięknymi, kamiennymi domami.

Jeden dom, wyższy i większy niż pozostałe,

był zrobiony z gładko ociosanych jasnych

kamieni, w ścianach były wyrżnięte trzy rzędy okien zaopatrzonych w

barwne firanki i drewniane kraty. Dach był miedziany i błyszczał jak złoto.

Była to słynna świątynia i pałace króla.

Wszyscy tu byli zajęci budową. Robotnicy wozili na drewnianych

taczkach bryły kamienne, rozbijali skalisty grunt, kładli ociosane płyty i

łączyli je wapnem.

Sofer kiwał głową i szeptał:

— Iluż takich ludzi jak twój ojciec, Jakir, złożyli swoje kości przy

budowie pałacu króla Salomona.

Odprowadziłem Sofera na bok. W naszym kierunku, miarowym

krokiem szło kilku żołnierzy z kopiami, w lśniących hełmach. Czterech

rosłych Murzynów niosło ozdobioną złotem lektykę. Leżał w niej człowiek z

czarną, siwiejącą brodą i długimi kędzierzawymi włosami. Na głowie miał

złotą obręcz. Obok lektyki szedł chłopiec w moim wieku, ubrany jak

wojownik; cała jego zbroja — miedziany hełm, błyszczący pancerz na

piersiach i miecz — wszystko było takie jak u dorosłego, tylko mniejszego

rozmiaru.

Człowiek w lektyce przenikliwie spojrzał na Sofera, dał znak

ozdobioną bransoletami ręką i tragarze zatrzymali się.

— Kim jesteś, starcze, i skąd przybywasz?

Purpurowa odzież w złote paseczki i pełne czci milczenie

towarzyszy podróży wskazywały na to, że człowiek w lektyce musiał być

bardzo znakomitą osobistością.



61

Naśladując Sofera skrzyżowałem ręce na piersi i skłoniłem się aż

do ziemi. Sofer odpowiedział:

— Oczy moje źle widzą. Nie wiem, kto mówi ze mną. Dlatego też

wybacz, jeśli nie oddałem ci hołdu, na który na pewno zasługujesz. Jestem

Sofer-rafa, podróżnik i lekarz, leczę choroby i dolegliwości ludzkie. Uczyłem

się u mędrców babilońskich, u baktryjskich mobedów30 i u indyjskich

magów. Wędruję od kraju do kraju i szukam miejsca, gdzie ludzie żyją

szczęśliwie.

— I cóż? Widziałeś kraje i ludy, które nie wiedzą, co to

nieszczęście i cierpienie?

Człowiek w lektyce zmrużył oczy i patrzył drwiąco. Czarni słudzy

ocierali rękoma pot z czoła. Sofer odpowiedział:

— Widziałem już wiele cierpień i łez uciśnionych, a nie mieli oni

pocieszyciela, albowiem siłę swą oddali na usługi ciemiężycieli, którzy wolę

swą wyrażali biczami.

Chłopiec w pancerzu machnął swoim maleńkim mieczem i

wykrzyknął:

— Za mało ich biją, ci brudni wieśniacy jeszcze ośmielają się

krzyczeć i skarżyć. Ojciec mój Salomon karał ich biczem, a ja będę ich siekł

kańczugami.

Ludzie z królewskiego otoczenia klasnęli w ręce i zawołali:

— Jaki silny i odważny jest młody królewicz!

— Gdy dorośnie, będzie groźnym władcą! Sława mu!

Człowiek w lektyce odezwał się:

— Synu mój, Roboamie, włóż miecz swój do pochwy. Wyjmiesz go

wówczas, gdy trzeba będzie bronić skarbów twego królestwa.

Potem znowu zwrócił się do Sofera:

30

Mobedowie – uczeni kapłani i lekarze u Baktrów i Sogdian – narodów zamieszkujących średnią Azję i czczących ogień.



62

— Czyż nie znalazłeś szczęśliwych ludzi tu, w kraju króla

Salomona? Patrz, jakie przepiękne budynki zdobią stolicę i jakie wysokie

mury strzegą jej! Czyż nie ustały wojny z sąsiednimi narodami i czyż długie

karawany nie przemierzają tego kraju wzdłuż i wszerz? Czyż nie widzisz,

jak pomnażają się jego bogactwa?

Na twarzy Sofera zapłonął gniew:

— U jednych spichrze aż po powałę napełnione są pszenicą i

jęczmieniem, a beczki pełne są młodego wina aż po brzegi; inni zaś nie mają

czym nakarmić swoich płaczących dzieci, gdyż poborcy danin zabierają

ostatnią garść mąki.



63

Człowiek w lektyce zwrócił się do starca w pasiastej abai i

powiedział półgłosem:

— Jozafat-ben-Achilud31 zapiszesz dzisiaj tę rozmowę z

cudzoziemskim wędrowcem do księgi opisującej moje panowanie. A tobie,

Sofer-rafa, odpowiem: jęki i łzy uciśnionych to marność nad marnościami i

wszystko marność. Za wszystko stokrotnie będzie im zapłacone na tamtym

świecie. To, co jest krzywe, nie może stać się proste, a czego nie ma, tego nie

można zliczyć. Komu sądzone być biednym, ten nie będzie bogaty.

Niewolnik powinien z pokorą pracować na swojego pana, w przeciwnym

bowiem razie któż będzie orać pola bogatego pana? Wszystko to marność i

marność nad marnościami!

Człowiek w lektyce dał znak ręką i Murzyni równym krokiem

poszli naprzód.

— Zrozumiałeś pewnie, że to był sam król Salomon — rzekł Sofer.

— Zauważyłeś złoty wieniec na jego głowie? Ale gdzie jego mądrość?

Buduje pałace dla siebie i dla swoich żon, karawany przemierzają od krańca

do krańca kraj Izraela zdążając z Egiptu do Babilonu i z powrotem. A

widziałeś, jak płoną z głodu oczy wieśniaków, jakie mają zapadłe policzki, i

jaką podartą odzież noszą? Czyż nie widziałeś pokrytych wrzodami dzieci,

które od urodzenia nigdy nie były syte? W piwnicach królewskiego pałacu

coraz więcej jest złota, sztab miedzi i srebra, ale ludzie pracujący na jego

polach są coraz słabsi. Gdy rozejdzie się wieść o bogactwach króla,

przybędą żołnierze innych narodów i wówczas nie będzie komu bronić

ojczyzny. Cudzoziemcy zburzą pałace króla, który słynie z mądrości, zabiorą

jego bogactwa i skarby, a mieszkańców sprzedadzą do niewoli. Gdzie tu

mądrość? W takiej mądrości kryje się wiele smutku i im bardziej wychwala

się mądrość króla, tym więcej łez wylewają ci, którzy na niego pracują...

I Sofer ze smutkiem pokiwał siwą głową.

Wyszliśmy na gwarny plac rynkowy. Byliśmy przy „Rybnej

Bramie" gdzie sprzedawano solone ryby z Sydonu, w „Dolinie Cieśli" i na

„Sukiennym Polu", obeszliśmy wszystkich kupców z Sydonu i Tyru,

wypytywaliśmy dziesiętników i budowniczych, czy który z nich nie słyszał o

31 Jozafat-ben-Achilud – dziejopis króla Salomona, który sławił jego czyny.



64

cieśli Jakirze. „Nie widzieliśmy go nigdy i nie słyszeliśmy o nim",

odpowiadali wszyscy.

Dopiero jeden z kupców, który handlował bursztynem i innymi

skarbami morskimi, słysząc naszą rozmowę wykrzyknął:

— Stójcie! Opowiadano mi o „zaklęciu Jakira"! Czy to nie ten sam?

Przybył tutaj książę karyjski Illa-Car. Był cały pokryty ranami, które mu

sprawiały dotkliwy ból. Jakiś handlarz lekarstw sprzedał mu talizman chro-

niący przed chorobami, na którym było zaklęcie Sydończyka Jakira

wywiezionego do dalekich krajów. Poszukajcie karyjskiego księcia i

poproście go, żeby wam pokazał talizmam Jakira. Słyszałem, że ten

znakomity książę zatrzymał się w domu Mallucha Wspaniałego.



65

5. „Przeczytaj i podaj dalej”

Gdy znaleźliśmy dom Mallucha, zaprowadzono nas natychmiast

do wewnętrznej komnaty. Czarny służący powiedział nam, abyśmy się

zachowywali cicho, i oddalił się. Zza firanki wyszedł Malluch, położył palec

na ustach i przywołał nas do siebie. Przeszliśmy do sąsiedniego pokoju.

Tam, na łóżku leżał człowiek o surowej, pooranej zmarszczkami twarzy.

Jego siwe włosy rozsypały się na malinowej poduszce. Był nieprzytomny i

febra nim trzęsła. Czasem głośno krzyczał, jak gdyby dowodził okrętem.

— Przymocujcie żagiel! Nie bójcie się burzy, to nasza ukochana

siostra! Przygotować siekiery!

Gdy chory nieco się uspokoił, Sofer usiadł obok niego, ścisnął jego

rękę i rozpiął bogatą, purpurową szatę. Pierś chorego była upstrzona

dziwnymi rysunkami i szkarłatnymi bliznami od ciosów miecza.

Nagle chory jęknął, zaczął się dusić i oczy wylazły mu na wierzch.

— Dusi mnie, ciągnie na dno! Dajcie mi siekierę. Tonę, rzućcie mi

linę...

Sofer schwycił puchar i nożem naciął ramię chorego. Gdy puchar

napełnił się krwią, Sofer mocno przewiązał rękę cienką tkaniną i wlał

choremu w usta lekarstwo ze swojej buteleczki. Chory ciężko westchnął,

otworzył oczy i wlepił je w Sofera.

— Już śmierć rozpościerała nade mną czarne skrzydła. Czy będę

żyć?

— Uspokój się — odpowiedział Sofer. — Jesteś silny i stworzony

do walki z burzami. Przeznaczone ci jest długie życie. Bądź oględny w

gniewie, umiarkowany na uczcie i postępuj rozważnie.

Powróciłeś mi życie, starcze, widziałem się już na dnie morza i

jakaś ogromna ośmiornica chciała mnie pożreć. Jeżeli potrzebna ci będzie

moja pomoc, książę Illa-Car zawsze ci się odwdzięczy...

Zamknął oczy i zapadł w sen, ale od czasu do czasu wydawał

trwożne okrzyki.



66

Nachyliłem się, podniosłem porwany woreczek i pogiętą, cienką,

miedzianą płytkę, która z niego wypadła. Płytka była pokryta drobnymi

literkami. Umiałem już o tyle czytać, że odcyfrowałem linijkę:

„Przeczytaj i podaj dalej".

Malluch, widząc w moich rękach woreczek, powiedział:

— To talizman przeciw stu i jednej chorobie. Ale przyniósł on

nieszczęście memu gościowi. Od chwili, gdy mój czcigodny gość włożył go

na siebie, jeszcze bardziej choruje. Ty, chłopcze, nie baw się talizmanem, bo

możesz wyciągnąć nogi. Daj psu, żeby go obwąchał, a potem pomódl się do

Melkarta32 i zakop do ziemi.

Malluch nie chciał puścić Sofera żądając, żeby go od razu zaczął

leczyć. Starzec opierał się:

— Jestem stary i słaby. Pozwól mi odpocząć choć do jutra i zebrać

siły.

Wróciliśmy do zajezdni karawan. Gdy usiedliśmy przy ognisku,

oddałem talizman Soferowi. Starzec wyjął swoje szkło powiększające i

zaczął czytać. Nagle krzyknął z wrażenia, zakaszlał i szeptem powiedział:

— Niech ucho twoje uważnie chwyta moje słowa, nie płacz i nie

śmiej się. Słuchaj, co ci przeczytam.

Wodząc palcem po płytce zaczął odczytywać wydrapane litery:

„Przeczytaj i podaj dalej. Niech słucha ten, kogo to interesuje.

Zrozumie moją biedę każdy, którego bliski wpadł w nieszczęście.

Synowie Anaka, gdy usłyszycie moje skargi, postarajcie się pomóc

mi. Jestem Sydończykiem, cieślą Jakirem, z osady Awali, która słynie z

dobrych marynarzy. Król Tyru Hiram posłał mnie razem z sydońskimi

robotnikami do Jerozolimy, do króla Salomona. Po drodze, na pełnym

morzu statek nasz zbliżył się do nieznanej wyspy z wysoką skałą, na której

rośnie samotny cedr z obłamanym wierzchołkiem. Tutaj napadła na nas

szajka morskiego pirata Lala-Zory. Każdego z nas wysłano do innego kraju,

bo mieliśmy być sprzedani. Mnie przeniesiono na statek, który płynął za

32 Melkart – bóstwo pogańskie, opiekun Kartagińczyków.



67

słupy Melkarta. Gdy przybyliśmy do krainy Kanar33, leżącej naprzeciw

Wysp Szczęśliwych, marynarze wymienili mnie na złoty piasek, którego jest

bardzo dużo w tym kraju. Noszę teraz łańcuchy i muszę wykonywać ciężkie

roboty. Król kraju Kanar każe mi wyrabiać noże, miecze i siekiery, i

pracować przy budowie. Ludzie w krainie Kanar są dzicy i żyją jak

zwierzęta w lesie. List ten piszę na miedzianej płytce i oddam go

marynarzom. Kto go przeczyta, niechaj wezwie moich ziomków,

Sydończyków, żeby mnie ratowali w mej strasznej niedoli.

Niechaj wszechmocny Baal chroni nosiciela tego talizmanu od

nieszczęścia i nagłej śmierci! Co będzie dalej, to wie tylko jaśniejący na

niebie Baal, niech wielbione będzie imię jego."

Drżałem, tak mną wstrząsnął ten list.

Sofer popatrzył na mnie błyszczącymi oczyma, położył mi rękę na

głowie i zapytał:

— Elisar, co myślisz o tym liście, napisanym na miedzianym

talizmanie? Co chcesz teraz robić?

Nie wiedziałem czy mam płakać, czy śmiać się.

— Chcę zostać marynarzem, żeby móc pojechać do kraju Kanar,

ratować mego ojca — odpowiedziałem.

Sofer wziął głowę w dwie ręce i długo siedział bez ruchu

wpatrując się w trzaskający ogień. Nasze dwa osły spokojnie przeżuwały

siekaną słomę. Poganiacz spał.

Wreszcie Sofer odezwał się:

— Musimy wrócić do Sydonu i opowiedzieć wszystko twojej

matce, Am-Lajli. Pójdę do króla sydońskiego i będę go prosić, żeby posłał

statek do kraju Kanar i wykupił z niewoli swojego Sydończyka. Powinniśmy

jak najprędzej wyjechać z Jerozolimy, gdyż wszechwładny Malluch

zatrzyma nas i zmusi mnie, żebym leczył jego brzuch.

33 Kanar – starożytna nazwa kraju w pn.-zach. Afryce na terenie dzisiejszego Maroka.



68

Sofer wyciągnął ze swojego worka jakiś zwitek. Była na nim

narysowana ziemia, która wyglądała jak rozpostarty płaszcz, a na niej góry,

rzeki, morza i wyspy. Sofer wodził palcem, kiwał głową i pomrukiwał:

— Gdzie leży kraina Kanar? Gdzie są Wyspy Szczęśliwe?

Z trudem zwalczałem sen, oczy same kleiły mi się. Noc była coraz

chłodniejsza, przewracałem się z boku na bok, grzejąc w cieple ogniska to

piersi, to plecy. Skądś, jakby z bardzo daleka, słyszałem słowa Sofera:

— Znowu, Sofer-rafa, wyruszysz na wędrówkę, jak twój przyjaciel

mędrzec Sanchunijafon z Kartaginy i wychylisz aż do dna puchar goryczy.

Spij, ben-ben, śpij...



69

CZĘŚĆ III LALA-ZOR — POSTRACH MÓRZ

1. „Gwiazda Północy” wędruje po niebie

Skoro świt ruszyliśmy w powrotną drogę. Miasto jeszcze spało,

kramy były zamknięte, ulice otulał ciemnofioletowy mrok, tylko szczyt

dalekiej góry zaróżowił się zwiastując świt. Po ulicach włóczyły się sfory

głodnych psów; gdyśmy przejeżdżali, psy pierzchały.

Brama miejska była już otwarta, a za nią gromadził się gwarny

tłum podróżnych. Ciężko stąpały dwugarbne wielbłądy, obładowane

długimi workami z ziarnem i dzbanami z tłuszczem z oliwek. Była to

karawana króla Salomona, która wiozła królowi Tyru, Hiramowi, zapłatę za

przysłanych rzemieślników i robotników.

Można było z tą karawaną jechać nie obawiając się napadu

rozbójników; pilnowali jej jeźdźcy na ognistych koniach pokrytych

lamparcimi skórami. Jeźdźcy hasali po drodze, krążyli, podrzucali w górę

kopie i krzyczeli:

— Prędzej naprzód, powolni piechurzy!

Jechaliśmy szybko. Nasze osły podczas podróży stały się żwawsze,

gdyż Sofer kupował dla nich jęczmień.

Następnego dnia wieczorem byliśmy już w Jafo. Z daleka na

pełnym morzu, za rafami, daleko od brzegu widziałem smukły maszt

naszego statku, „Kokab-Cafon".

Wsiedliśmy do łodzi przewoźnika i popłynęliśmy w kierunku

statku. Przewoźnik śmiało przeprowadził łódkę przez rafy, ale niełatwo

było dostać się na statek. Fale odrzucały łódkę i groziło nam rozbicie się o

burtę. Dlatego też marynarze rzucili nam linę z pętlą na końcu. Sofer opasał

się nią i pojechał w górę jak worek. W ten sam sposób i ja dostałem się na

statek.



70

Znaleźliśmy sobie miejsce na pokładzie, na przedniej części statku.

Jechało wielu podróżnych, którzy zajęli wszystkie przejścia. Wyglądali na

kupców, nosili egipskie szaty, obszyte frędzlą i pięknymi kolorowymi

wstążkami. Leżeli na dywanach obłożeni workami i narzekali, że od samego

rana czekają na wyjazd.

Byliśmy pokryci kurzem, który przez odzież wdzierał się w ciało,

toteż obaj myliśmy się długo czerpiąc wodę morską skórzanym wiadrem na

długim sznurze.

Na statku było nam bardzo dobrze; wiał rześki wiatr i po upalnym

dniu przyjemnie było odpoczywać leżąc na rozesłanych płaszczach.

Wszyscy patrzyli na brzeg; widocznie oczekiwali kogoś. Wreszcie,

jeden za drugim, pojawiły się dwa muły; dźwigały lektykę, w której leżał

ktoś, nakryty purpurową tkaniną. Za nim szły dwa wielbłądy z tobołami;

lektyce towarzyszyło kilku uzbrojonych jeźdźców z kopiami.

— To jedzie jakaś ważna osoba — mówili kupcy. — Popatrzcie na

tych jeźdźców, na konie, na purpurowe tkaniny.

Po chwili do okrętu podpłynęła wielka łódź. Rzucono do niej

powróz z pętlą. Z łodzi rozległ się gniewny głos:

— Spuście drabinkę!

Łódka krążyła koło statku, a siedzący w niej wioślarze z całych sił

odpychali ją wiosłami.

Z pokładu wysunięto belkę, do której była przyczepiona sznurowa

drabinka. Jeden z siedzących w łodzi chwycił końce drabinki i zręcznie

wszedł po niej, a następnie wskoczył na pokład. Ale w tym momencie

zachwiał się, marynarze podtrzymali go i zaprowadzili na mostek

kapitański.

Za nim weszli jego trzej służący, którzy rozesłali dywan i rozłożyli

poduszki, chory położył się i przykrył ciemnoczerwonym, wełnianym

płaszczem.

Twarzy jego nie można było widzieć, gdyż zakrył ją sobie długą

zasłoną, zwyczajem koczujących Idumijczyków. Tylko jego czarne oczy



71

zabłysły, gdy wchodząc na statek obrzucił wszystkich przenikliwym

spojrzeniem.

Kapitan stał już na mostku. Marynarze wyciągnęli z wody ciężką

kotwicę i zawiesili ją jednym szponem na burcie. Wioślarze uderzyli

wiosłami i statek szybko popłynął wzdłuż brzegu, na północ.

Miasto Jafo oddalało się, domy stłoczone jak ule, mury z ponurymi

wieżami stopniowo nikły w wieczornym mroku.

Noc zapadała szybko. Z naszego statku długo jeszcze widzieliśmy

dalekie światełka Jafo.

Wiatr był coraz łagodniejszy i powierzchnia morza wygładzała się.

Nad nami rozbłysły niezliczone gwiazdy. Siedziałem na płaszczu obok

Sofera, który wskazywał na niebo i mówił:

— Powinieneś znać najważniejsze gwiazdy, które toczą się po

niebie i dzielą rok na równe części. — Tu wskazał mi kilka błyszczących

punktów. — Widzisz na niebie wóz z dyszlem?34 Jeżeli między dwiema

skrajnymi gwiazdami narysujesz linię, to znajdziesz Gwiazdę Północną.

I rzeczywiście, nisko nad horyzontem zobaczyłem jasną gwiazdę.

Sofer ciągnął dalej:

— Gwiazda Północna zawsze ci pomoże, czy będziesz na

bezbrzeżnym morzu, czy w nieznanej pustyni piaszczystej. Jeżeli wiesz,

gdzie Gwiazda Północna, nie zgubisz drogi. Teraz jedziemy na północ, do

Sydonu. Tak więc Gwiazda będzie przez całą drogę przed nami.

Sofer wyjaśniał mi, jak marynarze mogą bezpiecznie płynąć nocą,

o ile tylko gwiazdy świecą na niebie, i jak niebezpiecznie jest płynąć we

mgle lub za dnia, gdy słońce skryte jest za chmurami. Nagle zamilkł i ze

zdumieniem spojrzał na niebo.

— Co się stało? Gdzie podziała się Gwiazda Północna? Powinna

być naprzeciw dziobu statku. Dlaczego znalazła się po prawej burcie?

34

Gwiazdozbiór Wielkiej Niedźwiedzicy nazywano na Wschodzie Wozem. Fenicjanie czcili Gwiazdę Polarną i nazywali ją Gwiazdą Sydońską, wierzyli że opiekuje się nimi szczególnie w morskiej podróży.



72

W tym momencie wioślarze złożyli wiosła, a na maszcie ze

skrzypem wzniósł się żagiel. Lekki wiatr napiął go i statek płynął wśród

nocnej ciszy przecinając ciemne fale. Nie widać było nadbrzeżnych ogni.

— To bardzo dziwne — rzekł Sofer i zaczął silnie sapać, co mu

zdarzało się, gdy się gniewał. — Eli, idź na mostek kapitański i zapytaj się,

co się stało. Przecież jeżeli Gwiazda Północna świeci po prawej stronie, to

znaczy, że statek zawrócił na zachód i oddalamy się od sydońskich

wybrzeży na pełne morze.



73

2. Słuchaj Lala-Zory

Wszyscy podróżni spali. Wioślarze także skulili się pod ławkami. Z

trudem udało mi się przedostać między leżącymi ciałami i gdy zbliżyłem się

do mostku, ujrzałem coś strasznego.

Kapitan Ben-Kadech walczył z trzema osobnikami, którzy uwiesili

się na nim i usiłowali związać go. Charcząc odrzucał ich i starał posuwać się

ku burcie. W pobliżu stał szerokoplecy człowiek i rozkazywał:

— Zwiążcie go silnie, bo nam rozpruje brzuchy!

Dwaj marynarze pełznąc na czworakach usiłowali skryć się

między tobołami. Podbiegło jeszcze trzech napastników, przewrócili Ben-

Kadecha i związali go sznurami. Odgłosy walki zbudziły podróżnych.

Rozległy się krzyki, wioślarze wysunęli spod ław kudłate głowy, zaczęli

wrzeszczeć i brzękać łańcuchami.

Na miejscu kapitana pojawił się wysoki człowiek o

przyprószonych siwizną włosach, schwycił trąbę kapitana i głos jego

zagłuszył krzyki podróżnych i wioślarzy.

— Lala-Zor jest panem okrętu! Rozkazuję wszystkim zamilknąć.

Blask księżyca oświetlił jego posępną

twarz z płonącymi oczyma i wydała mi się ona

znajoma — niedawno widziałem ją. Czyż to nie

ten chory, którego Sofer leczył w Jerozolimie?

Kopnął nogą związanego Ben-Kadecha i zrzucił

go z mostku na dół, na dno statku. Kapitan

spadł bez jęku jak worek zboża.

Morze uspokoiło się. Gładka

powierzchnia tylko marszczyła się z lekka pod

słabym wiaterkiem. Żagiel zwisł i bujał się.

— Za wiosła! — krzyknął Lala-Zor. — Spuścić żagiel!

Nadzorca klasnął biczem. Wioślarze rzucili się na ławy, uderzyły

wiosła i woda zachlupotała o burty.



74

Przelazłem pod ławami wioślarzy i wróciłem do Sofera. Siedział

bez ruchu i trzymał się rękoma za głowę.

— Siedź koło mnie, Eli — odezwał się — nie odchodź. Ręce ich

wyciągają się ku grabieży, a serca są żądne krwi. Nikt nie wyciągnął miecza,

by się bronić, prócz kapitana Sydończyka. Iluż tu podróżnych! Zuchwałych

piratów tylko sześciu, a wszyscy poddali się milcząc i pogodzili z losem. I ty,

i ja będziemy niewolnikami, dwaj panowie wywiozą nas do rozmaitych

krajów. A twoja matka pomyśli, że ja, niewdzięczny Sofer, spowodowałem

twoją zgubę i naumyślnie sprzedałem cię do niewoli. Oślepnie od płaczu i

umrze z rozpaczy.

Skądś, z daleka, z pełnego morza rozległa się pieśń. Śpiewały

grube, silne, męskie głosy; dźwięki stawały się coraz głośniejsze i

wyraźniejsze. W drżącym, srebrzystym blasku księżyca ukazał się okręt,

który płynął prosto w naszym kierunku. Silne uderzenia długich wioseł były

podobne do ruchu skrzydeł. Na dziobie statku płonęły pochodnie i blask ich

tworzył na morzu płomienistą smugę.

Okręt zawrócił ostro, zbliżył się do nas i hakami zaczepił burtę.

Kilku ludzi z siekierami w rękach

wskoczyło na nasz statek.

Lala-Zor grzmiał z mostku:

— Ej, kupcy! Zostawiajcie

wasze rzeczy i odzież i przechodźcie na

drugi statek! Kto będzie się opierać lub

ukrywać — wyleci za burtę!

Jeszcze kilku ludzi

przeskoczyło z sąsiedniego okrętu i

rozbiegli się po pokładzie. Krzycząc,

rozdając wokoło razy popędzili

wszystkich podróżnych na swój statek.

Wielu krzyczało i płakało, gdy piraci

zdzierali z nich bogate szaty. Inni szli

milcząc, z osłupiałymi twarzami, jakby

nic nie rozumieli.



75

Jeden człowiek z siekierą podszedł do nas:

— Słyszeliście rozkaz? Czego zwlekacie?

Sofer wziął mnie za rękę i podszedł do mostku, na którym stał

Lala-Zor:

— Lala-Zor, czy potrafisz być wdzięcznym? Przed dwoma dniami

wyleczyłem cię z choroby i uniknąłeś śmierci na łożu, najhaniebniejszej

śmierci dla śmiałego marynarza pokonującego burze, a dziś chcesz mnie

wysłać jak barana na rynek i sprzedać razem z chłopcem-przewodnikiem?

Jaką sławę będzie miał Lala-Zor, który nie potrafi być wdzięczny?

— Czyż ty jesteś moim zbawcą? Oczywiście pamiętam, że mnie

wyleczył mądry Sofer-rafa i twoje miejsce jest wśród nas. Zostaniesz już na

zawsze przy mnie, będziesz mieszkać na mojej wyspie i pływać na moich

okrętach, żeby leczyć dzielnych zuchów, wojowników Lala-Zory. Nie

ruszajcie tego starca — zwrócił się do swoich „zuchów", którzy popychali

przerażonych i płaczących

podróżnych i przerzucali ich na

drugi statek. Wioślarzy, którzy

nie byli przykuci, piraci także

odesłali na drugi statek, a sami

zajęli ich miejsca. Odczepiono

haki i oba statki rozłączyły się

płynąc w różnych kierunkach.

Jeden z piratów wdrapał się na szczyt masztu i przywiązał do

niego długi, wąski kawałek czarnego materiału Była na nim namalowana

trupia czaszka i dwa piszczele.

Znowu rozległ się głos Lala-Zory:

— Chłopcy, od dnia dzisiejszego mamy nowy okręt. Pływa po

morzu o wiele szybciej od innych. Teraz będzie to fraszka dla nas ścigać

kupców lub uciekać przed wojennymi galerami, o ile zechce im się iść z

nami w zawody. Meremot, wydaj każdemu po kielichu dobrego wina, które

król Salomon posłał w podarunku królowi Sydonu. Dzięki mu za

poczęstunek! Wypijemy za powodzenie naszego statku, „Kokab-Cafon".



76

Kilku piratów rzuciło się, żeby wykonać rozkaz. Po dwu stronach

mostku przymocowane były rzemieniami dwie ogromne amfory, dwa razy

wyższe ode mnie. Ich wąskie szyjki zalane były czarną smołą. Jeden z

piratów, z garbatym nosem i długą blizną na nodze zręcznie odbił smołę,

wyciągnął drewniany szpunt i wszyscy piraci podchodzili po wino, ze

swymi pucharami — złotymi, miedzianymi i glinianymi. Gdzie ja widziałem

tego pirata z garbatym nosem? Czy to nie on porwał Gamaliela? Teraz

sprawnie rozlewał wino i wszyscy prosili go:

— Dolej mi jeszcze, Meremot.

Chlusnąwszy wina na pokład piraci wołali:

— Niechaj powodzenie towarzyszy ci na wszystkich drogach!

Następnie wylewali nieco wina z pucharów do morza i krzyczeli:

— Bogowie morscy, którzy żyjecie w niezmierzonej głębinie! Nie

gniewajcie się na ten okręt, chrońcie go przed rafami i burzami, i pozwólcie

mu pływać trzydzieści lat, cało i zdrowo!

Lala-Zor krzyknął przez trąbę:

— Do wioseł, naprzód!

Piraci wyleli tyle wina bogom i tak często napełniali swoje

puchary, że teraz zaczęli głośno śmiać się, krzyczeć i obejmować. Zataczając

się chwycili za wiosła i burząc nimi wodę zaśpiewali:

Niech gromko płyną pieśni, W takt plusku smukłych wioseł, Wicher bałwany pieści, Niech z wichrem lecą głosy.

Wioślarzy zastęp śmiały Nikt nas nie zdoła zmóc. Dwudziestu dwu zuchwałych, I Lala-Zor — nasz wódz!

Niby orzeł skrzydlaty, Lala-Zor — uśmiechnięty, pogląda na bogate, Kupieckie okręty.

Wioślarzy zastęp śmiały Wiosła odrzuca precz, Dwudziestu dwu zuchwałych



77

Chwyta za miecz. Ze strachu już truchleją, Jak mew gromada — kupcy, Kołyszą się na rejach Nędzni tchórze i głupcy.

Hej wichrze, wyj zajadle! Bałwany wzbij! Napinaj nasze żagle, W żagle nam dmij!!

Wioślarzy zastęp śmiały Nikt nas nie zdoła zmóc. Dwudziestu dwu zuchwałych I Lala-Zor — nasz wódz.

Statek płynął naprzód. W dali widać było niewielką, skalistą

wyspę. Na skale wznosił się samotny cedr z obłamanym wierzchołkiem.



78

3. Gniazdo piratów

Wyspa wydawała się niedostępna. Samotna, szara skała

zstępowała ku morzu, a wokół niej huczały bałwany. Fale rozbijały się o

wielkie, czarne rafy i szum był coraz głośniejszy.

Nie widać było ani zatoki, ani przesmyku, którym można by

dostać się do skały. Wydawało się niemożliwe zbliżyć do tego kipiącego

wiru, w którym każdy okręt musiał rozbić się na drzazgi. Ale wiosła jak i

przedtem równomiernie wznosiły się i opadały, statek płynął wprost na

bałwany. Piraci śpiewali swą pieśń zagłuszając ryk fal:

Wioślarzy zastęp śmiały Nikt nas nie zdoła zmóc, Dwudziestu dwu zuchwałych, I Lala-Zor — nasz wódz. Ze strachem przyglądałem się sławnemu wodzowi piratów.

Dokąd, w jaką przepaść prowadzi statek? Czyżby to była prawda, że razem

ze swoim statkiem może pogrążyć się w wodzie jak kaczka i wypłynąć w

innym miejscu uciekając sprzed nosa wojennym galerom.

Lala-Zor stał spokojnie na rozstawionych nogach, z miedzianą

trąbą w jednej ręce, drugą trzymając się poręczy. Wiatr rozwiewał jego

długie włosy barwy popiołu i trzepotał jego czerwoną szatą. Patrzył to na

złamany cedr, to na niebo, to na bałwany, zapewne zastanawiał się, jak

prowadzić okręt.

— Przygotować się! — zabrzmiał jego potężny głos i wszyscy

wioślarze wytężyli siły, żeby nadać statkowi jak największą szybkość.

Dwaj marynarze, którzy stali w pogotowiu, przypadli do rękojeści

sterowych wioseł. Już zupełnie blisko czerniały rafy i kotłująca się woda.

Lala-Zor podniósł obie ręce i wszystkie wiosła jednocześnie uniosły się w

górę. Po kilku chwilach — statek zrobił wśród pian i kłębiących się fal

jeszcze trzy obroty, wyminął wielką rafę — i znalazł się w wąskiej zatoczce.



79

Panował tu spokój, fale znużone walką z rafami łagodnie lizały

podnóże skał. Jeszcze dwa, trzy uderzenia wioseł i statek przylgnął bokiem

do potrzaskanego granitu.

Obejrzałem się za siebie, na morze. Przypływ z hukiem walił o rafy

i trudno było zauważyć wśród kamieni przesmyk, przez który dopiero co

prześlizgnął się statek.

Wokół było smutno i pusto. Gołe skały prostopadle opadały w

wodę. W szczelinach widniały krzaki jałowca, badyle „kapturów" i innych

wijących się roślin.

Piraci wzięli na plecy tłumoki i zaczęli wdrapywać się na skałę, po

ledwo widocznej ścieżynce.

— A wy, na co czekacie? Zarzucajcie kotwicę! — ryknął w naszym

kierunku olbrzymi jednooki pirat.

Po desce zeszliśmy na brzeg i zaczęliśmy drapać się pod górę po

wytartych stopniach, wyrąbanych w skale. Gdy przeprawiliśmy się przez

góry, znaleźliśmy się w wąwozie. Wśród górskiego zbocza stała prymitywna

chata z kamieni. Wypełzło z niej kilka kalek — jeden bez ręki, drugi na

czworakach.

Piraci rozesłali dywany i wysypali na nie wszystko, co przynieśli z

okrętu — zwoje jedwabiu, szaty, kubki, worki ze srebrnymi ozdobami.

Jeden z nich rozpalił ogień z resztek jakiegoś statku i zaczęli piec na rożnach

kawały mięsa.

Lala-Zor owinął się płaszczem z białej, baraniej skóry i położył się

na dywanie przy ognisku. Piraci rozsiedli się wokoło. Każdy rzucał kościane

kostki z czarnymi oczkami, głośno liczył, ile mu oczek wypadło, i

otrzymywał swoją część łupu.

Sofer i ja siedzieliśmy na uboczu; starzec spoglądał gniewnie i

czasem szeptał:

— O ciemni, jak długo będziecie kochać waszą ciemnotę! O

zuchwalcy, jak długo będziecie rozkoszować się waszym zuchwalstwem!



80

Piraci postawili z boku kilka amfor i dwóch zaczęło rozlewać

wino. Jeden z nich krzyknął do mnie:

— Ej szczeniaku, czego siedzisz bezczynnie? Podawaj kielichy

książętom morza!

Podbiegłem i zacząłem mu pomagać podając napełnione już kubki

i puchary siedzącym. Musiałem biegać bez wytchnienia, żeby nadążyć

wszystkim dolać wina.

— A gdzie kapitan? Dlaczego go tu nie ma? — zapytał ktoś.

— Przyprowadzić go tutaj! Będziemy go sadzić! — podchwyciły

inne głosy.

Natychmiast przyprowadzono Ben-

Kadecha. Ręce jego były mocno skrępowane do

tyłu. Postawiono go na kolanach pośrodku koła

— Kłaniaj się nam niżej! Zaraz osądzimy

cię za to, że ośmieliłeś się nam opierać! —

krzyczały różne głosy.

— Ciszej, książęta! — rzekł Lala-Zor i

wszyscy zamilkli. — Ten człowiek jest

doskonałym marynarzem i zbudował nasz okręt. Chcecie, żeby pływał

razem z nami?

— Chcemy! — wykrzyknęli niektórzy.

— Nie trzeba, zdradzi nas! — odpowiedzieli inni.

— Czy znajdzie się choć trzech ludzi, którzy będą za nim? —

zapytał Lala-Zor.

Kilka rąk podniosło się w górę. Ja także podniosłem rękę.

— Kapitanie, książęta chcą, żebyś był naszym marynarzem. Chcesz

zostać księciem morza? Będziesz nam wiernie pomagać i śmiało pójdziesz

w bój nie obawiając, się śmierci?

Ben-Kadech milczał. Jeden z piratów powiedział:



81

— Razem będziemy zdobywać cenne skarby, napełnimy piwnice

łupem Będziesz rzucać kości razem z nami, skład mamy wspólny.

Ben-Kadech, ze wzrokiem utkwionym w ziemię, odpowiedział

głucho:

— Wy jesteście książętami morza, a ja jestem jego synem.

Zbudowałem ten okręt nie po to, żeby jego deski oblewała krew i żeby

ludzie uciekali przed nim jak przed strasznym smokiem. Chciałem, żeby

podróżni nie obawiali się na nim burzliwych fal morskich i żeby mogli

płynąć z jednego krańca ziemi na drugi. Nie mogę zostać z wami, książęta

morza.

— On nie z nami i on nie nasz! Zrzucić go ze skały! Na co czekamy!

— krzyknęli piraci chwytając noże.

— Poczekajcie! — rzekł Lala-Zor. — Może się jeszcze rozmyśli. Nie

trzeba tracić doświadczonego marynarza. Przykujemy go łańcuchem i

będzie dobrym wioślarzem. Na razie zamknijcie go w tej zapluskwionej

chałupie. Zabrać go!

Dwaj piraci zaprowadzili Ben-Kadecha w głąb wąwozu. Pozostali

śpiewali pieśni dzikie jak wycie wichru. Jeden z nich zagrał na piszczałce.

Kilku wyszło na środek i trzymając się za ręce zaczęło tańczyć.

Piraci klaskali w dłonie w takt muzyki. Potem krzyknęli:

— „Gazłonim"35! — Zatańczcie „gazłonim"!

Znałem ten taniec, tańczą go także nasi rybacy w Awali. Jeden z

tancerzy gra przerażonego podróżnego, a drugi okrutnego rozbójnika.

Wszyscy krzyknęli:

— Niech stary lekarz zatańczy „gazłonim!"

Ale Sofer odpowiedział:

— Moje dzieci, będę leczyć wasze rany, których się nabawicie z

głupoty, ale włosy mi pobielały od nieszczęść, które widziałem w ciągu

mego życia. Dlatego też nie zmuszajcie mnie, abym się stał błaznem na

bazarze. Serce mi pęknie i nie będzie komu leczyć was. 35 Taniec „gazłonim” zachował się do dnia dzisiejszego w Palestynie i na wybrzeżach Azji Mniejszej.



82

Wówczas wyskoczyłem naprzód i krzyknąłem:

— Ja będę tańczyć „gazłonim". Kto chce tańczyć ze mną?

— Hajda, koguciku! A no, Macharbat, wyłaź i tańcz, z nim!

Na środek koła wystąpił ogromny siłacz z jednym okiem. Miał za

pasem dwa noże i szeroki miecz na biodrze. Piszczałka zaświstała piosenkę

„gazłonim". Dano mi do rąk dwa noże. Tańczyłem rozbójnika, skakałem tak

wysoko, jak tylko mogłem, wywijałem nogami i robiłem groźne miny, a

pirat udawał, że się mnie boi, pełzał na czworakach, klękał, wyciągał ręce,

prosił, żeby go nie zabijać. W końcu darowałem mu życie stawiając nogę na

jego karku. Wszystkim piratom bardzo podobał się ten taniec, rechotali i

żądali, żebym jeszcze tańczył. Wreszcie padłem na dywan koło Sofera i

zostawili mnie w spokoju.

Twardo zasnąłem i zapewne spałem bardzo długo. Zbudziło mnie

zimno. Księżyc oświetlał wąwóz, czarne cienie zaległy ciemne szczeliny

skalne. Piraci spali, ognisko dogasało i tylko dopalające się polana trzaskały

z cicha.



83

4. Wiatr zadął w żagle

Znajdowaliśmy się we wnętrzu ogromnego kamiennego leja.

Sofera nie było koło mnie. To mnie przeraziło. Wziąłem porzucony przez

kogoś nóż, cichutko wysunąłem się z kręgu śpiących i udałem się w głąb

wąwozu. Myślałem o Soferze i Ben-Kadechu.

Wijąca się ścieżynka biegła w dół, po ponurych skałach. Koło

jednej z nich usłyszałem ciche gwizdanie. Jakby ktoś mnie wzywał.

Ostrożnie zbliżyłem się ku skale i zauważyłem w niej niewielkie drzwi z

zasuwą.

Przez okienko wyglądało błyszczące oko.

— Chłopcze — dobiegł mnie szept — podejdź bliżej!

Bałem się zbliżyć, ciągle wydawało mi się, że z tylu biegną piraci i

wrzucą mnie do morza.

— Dokąd prowadzą te drzwi? — zapytałem.

Głos z okienka odpowiedział:

— To jest zapluskwiona nora. Tutaj książęta zamykają swoich

jeńców.

— Wsadzili tam do was dzisiaj jednego starca?

— Nie, dzisiaj wrzucili młodego marynarza ze związanymi

rękoma.

— Czy może porozmawiać ze mną?

Zaraz pomożemy mu dostać się tutaj.

Słychać było jęki, ciche głosy, potem w okienku znowu ukazało się

czyjeś oko.

— Czy to ty, chłopcze z Awali ?

— Czy to ty, kapitanie Ben-Kadech?

— To ja. Odpowiadaj prędko, co robią teraz te psy?



84

— Wszyscy twardo śpią.

— Jeżeli chcesz spełnić dzielny czyn, godny dorosłego wojownika,

to obejrzyj drzwi i spróbuj je otworzyć.

Obejrzałem drzwi. Zasuwa była wielka, dębowa, rzemienie silne.

Przeciąłem rzemień i odsunąłem zasuwę. Ciężkie drzwi wolno się odsunęły.

Z czarnego otworu wyszedł Ben-Kadech z rękoma związanymi na plecach.

Przeciąłem rzemienie i Ben-Kadech z trudem rozprostował zdrętwiałe

ramiona.

— Prędzej, przyjaciele, wychodźcie! — szepnął w otwór drzwi.

Wyszło stamtąd czterech ludzi z długimi włosami, brudnych jak

zwierzęta; bił od nich straszny odór. Wszyscy byli pokryci wrzodami i

sińcami. Ben-Kadech zamknął drzwi, założył zasuwę i zaciągnął rzemienie.

— Chodźcie za mną — rzekł jeden z uwolnionych więźniów, siwy i

chudy staruszek. — Pokażę wam drogę, która prowadzi do morza.

— A gdzie twój Sofer, żyje jeszcze? — wyszeptał Ben-Kadech.

Wyjaśniłem, że po przebudzeniu się. nie znalazłem go przy sobie.

— Gdzie go szukać?

— Wejdź na wierzchołek i rozejrzyj się wokoło — przynaglał Ben-

Kadech — i jak najprędzej sprowadź go na dół, na okręt. Jeśli możesz, złap

broń. My nie będziemy czekać. Jeżeli się spóźnicie, zginiecie.

Rozumiałem, że trzeba się śpieszyć, że każda chwila jest cenna i

szybko pobiegłem do miejsca, gdzie spali piraci. Nic się nie zmieniło.

Niektórzy leżeli z rozłożonymi rękoma, mruczeli coś, krzyczeli i rzęzili,

jakby ich ktoś dusił.

Podszedłem do chaty. Wysoki człowiek zagrodził mi drogę.

— Już dawno zauważyłem, że biegasz i czegoś szukasz. Czego ci

trzeba?

To był Lala-Zor. Twarz jego była posępna i opierał się na wielkiej

siekierze z długą rękojeścią.



85

— Szukam starca Sofera — odpowiedziałem. — Spałem koło

niego na dywanie, a teraz nie ma go.

— Pewnie siedzi na statku i patrzy w stronę swojej ojczyzny.

Zobaczysz go jeszcze. Na tej wyspie nikt i nic nie ginie. A teraz chodź ze

mną. — Lala-Zor pchnął nogą drzwi i wszedł do chaty.

Wszedłem za nim do małego pokoju, oświetlonego kopcącą

lampką. Spało tam kilku ludzi. W głębi były drugie, niskie drzwi. Poszliśmy

dalej i znaleźliśmy się w niewielkiej pieczarze. Z sufitu zwisały kryształowe

stalaktyty, od których odbijały się płomienie trzech brązowych

świeczników. Ściany i podłoga były pokryte mnóstwem różnobarwnych

dywanów. Rząd skrzynek stał wzdłuż ścian. Leżały na nich pociemniałe ze

starości pancerze, hełmy i różnoraka broń.

Lala-Zor usiadł na pięknym, inkrustowanym kością słoniową

fotelu i wskazał ręką na ławeczkę u jego stóp.

— Usiądź, chłopcze, i słuchaj, co ci powiem. Tutaj, w tych

skrzynkach leżą niezliczone bogactwa. Jest ich tak wiele, że każdy król by

mi ich pozazdrościł. Odtąd będziesz mi służył. Jestem bardzo chory, często

otwierają się moje stare rany i wówczas opuszczają mnie siły. Podoba mi

się, że tak opiekujesz się słabym starcem, chcę, żebyś dbał i o mnie. Starzec

powiedział mi, że jesteś dobrym i uczciwym chłopcem. Gdy zobaczę, że

jesteś mi oddany, ogłoszę cię moim synem i oddam ci te skarby.

Uważnie spojrzał na mnie.

— A co ja zrobię z tymi skarbami9 — zapytałem. — Myślę, że one

mi będą tylko przeszkadzały. Moja matka ma chatę na stromym brzegu

morza, a koło niej rośnie palma, która co roku daje nam wiadro daktyli. W

naszej chacie jest ognisko, które nas grzeje, i na nim Am-Lajli piecze placki.

Mamy matę i baranią skórę, na których śpimy, i płaszcz do nakrycia, gdy

jest zimno. Po co ci tyle lampek, skoro wystarczy jedna, żeby pisać litery jak

Sofer lub prząść nici jak matka . Chciałbym zostać marynarzem. Matka chce,

żebym był garncarzem, a Sofer uczy mnie czytać książki. Bardzo mi cię żal.

Jaki ty masz kłopot z tymi skarbami!



86

Lala-Zor uśmiechnął się. Ze zdumieniem ujrzałem jak jego

posępną twarz pooraną surowymi zmarszczkami rozjaśniła wesołość i

życzliwość.

— Jesteś pierwszym, który nie pożąda moich bogactw. Oni

wszyscy myślą o tym, jakby mi je zabrać...

Lala-Zor pobladł i twarz jego znów stała się surowa, obejrzał się

wokoło i obu rękoma ścisnął rękojeść topora. Oczy jego nabrały dzikiego

wyrazu i szepnął:

— Póki jestem silny, boją się i słuchają mnie, ale gdy tylko

zobaczą, że osłabłem, przyjdą i uduszą mnie... Słyszysz? Już idą... Dżemma,

pójdź — tu!

W kącie pieczary rozległ się pomruk. Ogromna centkowana

pantera w dwóch susach znalazła się obok Lala-Zory i zatrzymała się,

gotowa do skoku. Jej głębokie czarne ślepia sypały błękitne iskry.

— Spokojnie, Dżemma, nie ruszaj! To nasz nowy przyjaciel.



87

Pantera uspokojona wyciągnęła się, ziewnęła i ułożyła się u stóp

Lala Zory, który trwożliwie nadsłuchiwał i szeptał:

— To oni, słyszę kroki... Już otworzyli drzwi...

Ale w pieczarze było cicho, tak cicho, że słyszałem, jak krew

krążyła w mych żyłach. Gdzieś ze stalaktytów miarowo spadały krople

wody.

Siedziałem bez ruchu. Topór wypadł z rąk Lala-Zory. Zasnął.

Przypomniałem sobie polecenie kapitana, wziąłem topór i

ostrożnie wyszedłem z pieczary.

Wszyscy byli pogrążeni we śnie. Bezszelestnie przeszedłem obok

śpiących piratów, a potem przyśpieszyłem kroku. Szybko wdrapałem się na

przełęcz i zacząłem schodzić w dół, do okrętu. Gdyby nie blask księżyca,

nigdy nie potrafiłbym zejść. Ścieżka biegła na skraju głębokiego urwiska,

trzeba było iść po wyrżniętych w skale, ledwo widocznych stopniach.

Bosymi nogami macałem każde zagłębienie w kamieniach i wreszcie

szczęśliwie zeszedłem na sam dół.

Ben-Kadech i czterej więźniowie byli na statku. Wyjaśnił on

przykutym wioślarzom, że jeżeli pomogą przeprowadzić statek przez rafy,

wszyscy będą wolni. Wioślarze obejmowali Ben-Kadecha i całowali jego

szatę. Zobaczyłem tu Sofera. Siedział na dziobie statku i spoglądał w dal.

— Co ci jest, Sofer-Bobo?

— Płaczę, bo jestem stary i słaby, i nie mogę pomóc tym ludziom.

Za chwilę znowu będziemy wolni lub zginiemy.

Ben-Kadech nie tracił ani chwili. Razem z czterema więźniami

odepchnął statek i wszyscy chwycili za wiosła. Najdoświadczeńszy więzień

stał na mostku i dawał znaki, dokąd kierować statek. Wiosłami i bosakami

wszyscy wspólnymi siłami przepychali statek między rafami i walczyli z

bałwanami, które odpychały i unosiły okręt, to znów rzucały go w kipiącą

otchłań.

Patrzyłem na uciekającą skalistą wyspę. Na szczycie koło

złamanego cedru ukazał się człowiek, patrzył w naszą stronę. Nie można



88

było rozpoznać, kto odprowadzał nas wzrokiem — Lala-Zor czy któryś z

jego piratów. Widać było tylko trzepoczącą na wietrze szatę.

Statek zdołał wyjść spośród raf. Na maszcie podniesiono żagiel i

wypłynęliśmy na pełne morze. Skalista wyspa Lala-Zory znikała we mgle.



89

CZĘŚĆ IV KARTAGINA

1. Było nas trzynastu

Burza unosiła nasz okręt w niezmierzoną dal. Niskie, szare

chmury zasnuły niebo. Czasem ukośne strumienie deszczu zlewały nas

ciężkimi kroplami. Ben-Kadech i dwaj sternicy nie schodzili z mostku,

zarzucili płaszcze na głowy i prowadzili statek.

— Dokąd płyniemy?

Każdy snuł inne domysły: jedni, że w kierunku Egiptu, drudzy, że z

powrotem ku fenickim portom. A statek poskrzypując to lądował na grzbiet

fali, to wpadał w przezroczystą otchłań, przelewały się po nim zwały wody.

Serce zamierało mi jak na huśtawce, gdy statek leciał z góry w dół i

wydawało się, że lada chwila deski wylecą spod nóg i zginę w otchłani.

Było nas trzynastu. Ben-Kadech kierował statkiem, pomagali mu

czterej więźniowie, którzy także niegdyś byli marynarzami. Wszyscy czterej

byli bardzo chudzi, z opadającymi na czoło włosami, nieugaszonym ogniem

płonęły im oczy. Pragnienie życia i wolności zastępowało siłę. Dopiero

wówczas, gdy Ben-Kadech pozwalał im odłożyć linę lub wiosło, padali i

natychmiast zasypiali.

Z sześciu przykutych wioślarzy znalem jednego Greka, którego

niegdyś poczęstowałem plackami. Był jeszcze Egipcjanin z ostrym jak dziób

ptaka nosem i wysokimi prostymi ramionami. Nigdy się nie śmiał, z obojęt-

ną miną chodził na swoich wysokich jak u żurawia nogach. Było też dwóch

Scytów, o szerokich, jasnych brodach. Byli o wiele silniejsi niż pozostali

wioślarze. Ich ramiona i plecy prężyły się, jak łuki, gdy zanurzali ciężkie

wiosła. Byli także dwaj Murzyni, Mucha i Chado, o silnych, chwytliwych

dłoniach i prostych jak drągi cienkich nogach. Włosy na ich głowach wiły się

jak baranie runo. Często kłócili się i krzyczeli wywracając białkami oczu.

Wydawało się, że za chwilę się pozabijają. Potem godzili się, śmiali się i

razem śpiewali pieśni.



90

Gdy tylko odpłynęliśmy od wyspy, rozkuliśmy sześciu wioślarzy:

brązowym toporem, który porwałem Lala-Zorowi, rozbiliśmy obręcze i

łańcuchy na nogach. Nie trzeba było wiosłować, gdyż wicher dął w

czerwony żagiel i statek nieprzerwanie pędził naprzód.

Rankiem następnego dnia burza jeszcze przybrała na sile. Ben-

Kadech rozkazał opuścić i zwinąć żagiel, i zwrócić statek dziobem

przeciwko wiatrom. Wszystkie napuszczone smołą liny, przeciągnięte ku

masztowi, gwizdały i wyły, sternicy zmordowani walką z huraganem zmie-

niali się, ale Ben-Kadech, którego twarz wychudła, a oczy poczerwieniały,

nie chciał zejść z posterunku.

Wszyscy byliśmy chorzy od bezustannej chwiejby i głodu. Na

statku było mnóstwo tobołów z tyryjskimi, purpurowymi szatami, ale ani

jednego z żywnością. Ktoś znalazł worek z winogronami. Było to nasze

jedyne pożywienie i każdy dostawał równą część — dwie garście winogron.

Najtrudniej było płynąć w nocy, w zupełnej ciemności, gdy słychać

było tylko ryk wichru, huk burzy i łomot fal o burty statku. Co chwila

wydawało się, że już giniemy.

Na drugi dzień zauważyłem dziwne zjawisko. Od chwiejby z dna

statku wylewała się woda unosząc różne odpadki. Pośród odpadków były

pestki daktyli. Skąd się tu wzięły? Wylewałem wodę razem z odpadkami,

ale pestki znów się pokazywały. Oznaczało to, że ktoś z nas ma worek

daktyli i zjada je po kryjomu nie dzieląc się z pozostałymi. Czy nie ma

czasem worka daktyli wśród tłumoków? A może szczury go gryzą? Wlazłem

pod pokład na rufie. Było bardzo wąsko, ale jakoś przelazłem, aż do końca.

W słabym świetle, padającym przez szczelinę w pokładzie

dostrzegłem leżącego na boku człowieka. Jego twarz z wydatnym nosem i

długie, chude nogi wydały mi się znajome.

Szybko wylazłem stamtąd i poszedłem do Ben-Kadecha.

— Na statku jest jeszcze jeden człowiek.

— Znowu w skórzanym worku?

— Nie, leży pod pokładem i je daktyle. Ma duży zapas i dlatego nie

wyłazi, żeby się z nami nie podzielić. To Meremot, sługa Lala-Zory.



91

Ben-Kadech zlecił obu Murzynom przyprowadzić Meremota. Nie

łatwo było wyciągnąć go, bronił się i gryzł. Mucha i Chado schwycili go za

nogi i zawlekli do kapitana. Wówczas Meremot uderzył czołem o pokład:

— Będę wioślarzem całe życie, aż do śmierci, tylko nie zabijaj

mnie.

— Dlaczego schowałeś się?

— Gdy okręt popłynął, wdrapałem się i schowałem, żeby nie

zostać na wyspie. Nie chcę dzielić złego losu piratów. Jestem spokojnym

kupcem, a nie piratem.

— Możesz bujać, ale nas nie nabierzesz. Jak szczur przegryzłeś

worki. Za to umrzesz śmiercią głodową! Przywiązać go do masztu!

Meremot zrozumiał, że go nie zabiją, i od razu uspokoił się. Ręce

przywiązano mu do masztu. Przestał wyć, tylko spoglądał na wszystkich

spode łba.

Rankiem trzeciego dnia odkryliśmy, że okręt przecieka, zapewne

obluźniły się jakieś deski. Wody nieustannie przybywało. Wszyscy musieli

bez przerwy czerpać wodę i zatykać szczeliny pakułami. Ale burza już

uspokajała się, podniesiono żagiel i znów pomknęliśmy naprzód.

Ociepliło się. Ustały zimne powiewy wiatru i wilgoć zaczęła

parować. Znad tobołów i desek unosiła się lekka para jak dymek. Nagle,

spoza chmur ukazało się oślepiająco jasne słońce i wszyscy krzyknęli:

— Ziemia!

W dali, pośród burzliwego morza ciągnął się niski, żółty pas ziemi,

a na niej wznosiły się smukłe palmy o rozłożystych koronach.

Obaj Scytowie zaczęli bić się pięściami w piersi, ryknęli i zapłakali

jak dzieci.

— Co się wam stało? Przecież zaraz będziemy ocaleni — zapytał

Sofer, który znał język Scytów.



92

— Czemuż tu są palmy? Czemuż to nie pokryte śniegiem sosny i

jodły? Myśleliśmy, że płyniemy do naszej ojczyzny, Morza Gościnnego36, a

teraz widzimy te długie wiechy i wiemy, że znowu jesteśmy daleko od

rodzinnej ziemi.

Sofer rozwinął swój zwój pergaminu, na którym była mapa ziemi,

i zaczął wyliczać, dokąd też mogliśmy zajechać.

Obłoki mknęły w dal, niebo było coraz błękitniejsze, a brzeg coraz

wyraźniej zbliżał się do nas. Daleko widać było niebieskie góry, przed nami

rozsypały się niezliczone piaszczyste pagórki i nagle spod niskich szarych

chmur ukazało się dziwne, różowe miasto.

Zębate mury, wysokie wieże, wielkie świątynie, domy w kształcie

sześcianów, pojedyncze palmy — wszystko było bladoróżowego koloru, jak

skrzydła flaminga.

— To Szczęśliwa Wyspa! — wykrzyknął Sofer. — Popatrzcie, jakie

to miasto cudne! Tam na pewno mieszkają szczęśliwi ludzie, którzy nie

wiedzą co ból i łzy. Nie znają oni gniewu ani występku, nie ma tam

niewolnictwa i nikt nikogo nie bije. O nieba, jakżem szczęśliwy, że przed

śmiercią ujrzę szczęśliwy kraj, którego szukałem całe życie!

Ciepły wiatr gnał nasz statek ku różowemu miastu, a my, osłabieni

wytężoną pracą, dalej czerpaliśmy wodę.

36 Morze Gościnne – obecnie Morze Czarne.



93

2. Różowe miasto

Zapadał wieczór i purpurowe słońce już skryło się w morzu, gdy

nasz statek przepłynął obok wieży strażniczej. Weszliśmy do cichego,

wewnętrznego portu. Stało tam mnóstwo okrętów, opartych wygiętą rufą o

kamienne molo. Obok nich przycumowała się i nasza „Kokab-Cafon".

Marynarze z sąsiednich statków wykrzykiwali:

— Melkart pomógł wam dobić do brzegu! Któż to wychodzi na

morze w taką burzę!

Zawinęliśmy do portu w ostatniej chwili, gdyż wody w statku

wciąż przybywało.

Wszyscy nasi marynarze wyskoczyli na brzeg, wspólnymi siłami

wyciągnęli rufę statku na molo i przycumowali go linami do kamiennych

słupów.

Kilku ludzi z krótkimi włóczniami w rękach i szerokimi mieczami

u pasa zatrzymało się koło nas.

— Kto jest właścicielem statku? Skąd przybywacie? — zapytał

surowo jeden z nich w rogatym hełmie na głowie. W rękach trzymał

drewnianą deseczkę i zaostrzoną pałeczkę do pisania.

— Właścicielem statku jest kupiec Makar z Sydonu — odparł Ben-

Kadech. — Jedziemy z Jafo, burza przygnała nas do tego kraju.

— Nie wierz mu, on kłamie słońcu i ludziom! — krzyknął nagle ze

statku Meremot. — To są piraci! Napadli na statek, wyrżnęli podróżnych, ja

jeden ocalałem!

— Ach to tak! Drogocenne ptaszki wpadły nam w sidła — rzekł

człowiek w hełmie. — Odwiążcie tego człowieka i przyprowadźcie go do

mnie. Wezwijcie jeszcze kilku żołnierzy i postawcie straż. A wy, rozbójnicy

morscy, wracajcie z powrotem na statek i nie ważcie się schodzić na brzeg!

Ben-Kadech odpowiedział:



94

— Ufasz jednemu człowiekowi, pomiotowi brudnej świni i

kłamliwej sroce, a nie wierzysz mnie, uczciwemu kapitanowi kupca

Makara?

— Dziś już za późno sądzić was — wkrótce będzie noc. Żołnierze

będą was pilnie strzec i każdego, kto będzie próbował uciec ze statku,

przebiją kopią. Jutro wybadam was i wówczas dowiem się, który z was

mówi prawdę. Jak widzę, wasi niewolnicy są bez łańcuchów, a to zły znak!

Żołnierze odwiązali Meremota, który podbiegł do naczelnika i

ucałował skraj jego szaty.

— Ten kapitan to najniebezpieczniejszy pirat — rzekł wskazując

na Ben-Kadecha. — Zarzyna dzieci, kobiety i słynie z tego, że żywcem pali

schwytanych kupców. Trzeba go zabić!...

Cóż mogliśmy teraz zrobić?

Naczelnik i Meremot odeszli, a żołnierze odgrażając się i kłując

nas kopiami zmusili do powrotu na statek.

Potem rozpalili na brzegu wielkie ognisko i rozsiedli się wokoło

niego. Nie rozmawiali z nami i na każde pytanie podnosili kopie, jakby

chcieli nas przebić.

Ben-Kadech ze śmiechem zwrócił się do Sofera.

— Jeszcze ciągle myślisz, że to szczęśliwa wyspa? Nie bardzo

życzliwie nas tu przyjęto.

Krzyknął do marynarzy najbliższego statku: — Co to za miasto?

Wielu marynarzy popatrzyło w naszą stronę. Jeden z nich

odpowiedział:

— Cóż to, nie znasz najbogatszego miasta? Przecież to Kartagina37

Wszyscy nasi towarzysze zebrali się koło Sofera i zaczęli

zastanawiać się, co robić. Stary więzień odezwał się:

37

Kartagina – właściwa nazwa Karthad-nadtha czyli Nowe Miasto. Uważano że powstała w IX w. przed Chrystusem, jednakże wykopaliska w miejscu gdzie stała Kartagina wskazują na znacznie wcześniejsze pochodzenie miasta. Rzymianie przekształcili nazwę Karthad-nadtha na Kartaginę a Fenicjanie na Kart-Hadaszat.



95

— Znam dobrze Kart-Chadaszat. Tutejsi ludzie to kupcy,

handlarze, nie lepsi od Lala-Zory. Jeśli postanowili zabrać nam statek, to nie

wypuszczą nas, ale sprzedadzą do niewoli.

Sofer sprzeczał się z nim:

— Nie wierzysz w ludzką sprawiedliwość? Czyż nie ma uczciwości

i prawdy w sydońskim sercu? Nie ośmielą się skrzywdzić nas. W tym

mieście mieszka mój przyjaciel, mędrzec Sanchunijafon. Był moim gościem

w Babilonie. Zapoznawał się wówczas z nauką magów. Mieszkał w moim

domu, jadł mój chleb, pił moje wino. Trzeba posłać do niego kogoś z

wiadomością, że przyjechałem.

— Ale kto może pójść do niego? Nikogo stąd nie wypuszczą —

mówili towarzysze. — A jutro sprzedadzą nas wszystkich do niewoli na

okręty i przykuci do ław rozjedziemy się w różne strony.

— Trzeba więc przesłać mu list jeszcze dzisiaj — rzekł Ben-

Kadech. — Ktoś z nas musi to zrobić.

Zawsze milczący Egipcjanin zaproponował:

— Niech idzie chłopiec Elisar. Potrafi wszędzie wleźć, i żołnierze

nie zatrzymają go.

Jeden z żołnierzy oddalił się od ogniska i podszedł do nas.

— Który z was jest najważniejszy? Słuchajcie, co wam powiem.

Rozepną was wszystkich na krzyżach. Nie macie nic do stracenia prócz

głów. Jeśli chcecie ostatni raz przed śmiercią dobrze zjeść, to przyślę wam

zaraz pieczoną baraninę, solone ryby, wino i wszystko, czego tylko

zapragniecie. Za to podarujecie mi dobry płaszcz. Narabowaliście ich

pewnie niemało.

— Dzięki ci, dobry żołnierzu — rzekł Egipcjanin. — Na twojej

twarzy maluje się piękność Melkarta, mądrość Baala, a ramiona twe mają

siłę Retaima. Zrobimy, jak nam doradziły twoje czcigodne słowa. Pozwól, że

złożymy ci za to cenny podarek. Weź tę oto kosztowną purpurową szatę.

Ale niechaj twoja dobroć nie zamyka uszu na naszą prośbę: wypuść na

brzeg tego chłopca. Czemu dziecko ma cierpieć? Tu w mieście, w dzielnicy

Megara, mieszka jego ciotka.



96

Żołnierz szybko pochwycił podaną przez nas czerwoną szatę i

schował ją pod płaszcz.

— Jeśli kogokolwiek wypuszczę, odrąbią mi głowę i wywieszą ją

nad miejską bramą w klatce na ptaki.

Żołnierz odwrócił się i podszedł do ogniska. Sofer powiedział do

mnie:

— Lepiej być głodnym nędzarzem na ziemi niż sytym wioślarzem

na królewskim statku. Napiszę list do mego przyjaciela, mędrca

Sanchunijafona, a ty postaraj się odnaleźć go i uratować nas wszystkich.

Sofer wyciągnął kawałek papirusu, trzcinkę, słoik z ciemnym

sokiem sepii38 i zaczął pisać list.

38 Morska sepia – mątwa, drapieżnik morski, który w celach obronnych mąci wodę wypuszczając ciemnobrunatny płyn. Potrafi zmieniać kolor swego ciała. Z jej wydzieliny sporządza się farbę koloru brązowego czyli sepię.



97

3. Jak zapłakał kamienny Bóg

Żołnierz wkrótce wrócił. Za nim szedł sługa z wielkim koszem na

głowie.

Zatrzymali się koło statku i podali nam kosz. Był w nim chleb,

cebula, wielkie cytryny i kawałki pieczonego mięsa. Gdy wyjęto wszystkie

zapasy, Ben-Kadech szepnął mi:

— Kładź się do kosza, nie ruszaj się i nie wyglądaj, póki ci nie

pozwolą wyjść.

Sofer dał mi zwinięty w trąbkę papirus, schowałem go za pazuchę,

a następnie ułożyłem się w koszu, zwinięty w kłębek. Przykryto mnie

purpurową szatą. Bez ruchu leżałem w ciemności i czułem, jak kosz

podniesiono, jak go podano słudze przez burtę. Potem słyszałem miękki

odgłos kroków. Niesiono mnie dokądś. Raz jakiś głos wykrzyknął:

— Czyj jesteś? Co niesiesz?

— Jestem sługą naczelnika portu, niosę ryby.

— Odstąp nam choć jedną rybę!

— Kiedy są policzone.

— Skąpiec! Oby Melkart rozerwał cię na kawałki! Po pewnym

czasie kosz zatrzeszczał i stuknął o ziemię.

— Wstawaj! Dość już cię dźwigałam. Teraz pójdziemy razem. —

Sługa silnie schwycił mnie za rękę i wyciągnął z kosza.

— A dokąd pójdziemy?

— Zrozumiałe dokąd: do domu mego pana. Już od dawna chciał

mieć chłopca na posyłki.

Słowa te przeraziły mnie: „Mam zostać sługą! A list?... Towarzysze

na okręcie czekają na moją pomoc. Trzeba uciekać!"

Szliśmy po opustoszałej ulicy. Po obu stronach ciągnęły się ściany

domów, które przerywały gęste zarośla szerokolistnych kaktusów. Za



98

ścianami słychać było głosy, płacz dziecka, smutną pieśń. Mrok wciąż

gęstniał, szybko zapadała noc.

Na końcu ulicy usłyszeliśmy hałas i naprzeciw nam wybiegło kilka

bezpańskich psów. Skomląc rzuciły się w dół, pod krzaki kaktusa i znikły w

mgnieniu oka. Przypomniała mi się mądra zasada Gamaliela:

„Przez dziurę, którą przełazi pies, wyjdziesz na drogę rozkoszy i

zbawienia". Nie zawahałem się i wpiłem się zębami w rękę sługi. Puścił

mnie, a wtedy rzuciłem się na ziemię szukając wylotu, w którym dopiero co

skryły się psy. Na czworakach przebijałem się pod kolącymi kaktusami.

Z tyłu dolatywały mnie wyzwiska sługi, rzucił za mną kilka grudek

ziemi, ale nie zatrzymując się pełzałem naprzód śladami psów. Wszędzie

wisiały kłaki psiej sierści. Podrapałem już sobie szyję i ręce, ale co to ma za

znaczenie. Byłem wolny i myślałem tylko o liście, który powinienem jak

najprędzej oddać uczonemu Sanchunijafonowi.

Kaktusy skończyły się. Przede mną zarysował się w mroku

niewielki ogród. Na prawo stał kamienny budynek ze spadzistym dachem,

na którym błyszczały szklane kule. Szeregi kolumn podpierały dach. Między

nimi stał kamienny posąg dziwacznego bóstwa z wielką baranią głową. Zza

jego uszu wystawały dwa zakręcone rogi. Zacząłem zastanawiać się, co

dalej robić.

Dwoje ludzi w starych, porwanych szatach z koszyczkami w

rękach przeszło obok mnie i padło na kolana przed kamiennym bóstwem.

Podnosili ręce, wzdychali i padali na twarz. Jeden mówił:

— O ty, wielki, silny jak pędząca po niebie chmura! Wygoń

chorobę, która dusi mego syna!

— Wielki Baalu — wzywał drugi — nie gniewaj się na nas! Robaki

napadły na moje pole i zjadają zboże a poborca żąda zapłacenia podatku.

Poraź go swoim ogniem, wygoń robaki i ochraniaj moje pole, abym mógł

wyżywić rodzinę!

Obaj żarliwie bili czołami o kamienną podłogę. Nagle w czarnych

oczach kamiennego boga zabłysły czerwone światełka i rozbrzmiał głuchy

głos:



99

— Porażę moim gniewem i ciebie, i twoich synów, i twoich

wnuków! Módlcie się więcej, nie zapominajcie o waszym panu, a choroba

przestanie nękać twego syna i zboże będzie się rodzić na twym polu...

Modlący się znowu padli na twarz i długo leżeli bez ruchu, aż

światło zgasło w oczach kamiennego boga. Biedacy zaczęli cofać się

posypując głowę morskimi muszelkami.

— Bóg wysłuchał naszych modłów! Chwała ci, wielki Baalu-

Ammonie!

Potem biedacy postawili swoje koszyczki na stopniach świątyni i

spiesznie odeszli.

Zza kamiennego potwora wyszedł chudy, zgarbiony starzec i

mrucząc coś wszedł do świątyni. W okrągłym okienku pod dachem zabłysło

światełko.

Poczekałem chwilę i ostrożnie skierowałem się ku świątyni.

Wszedłem na schodki kamiennego potwora, który był podobny do bożków,

jakie u nas w Sydonie stawia się w strażnicach na skrzyżowaniu dróg.

Ze schodów świątyni widać było całe miasto. Niezliczone

oświetlone domy, otoczone drzewami i palmami, stały na zboczu pagórka

ciągnącego się aż ku morzu. Stamtąd dochodził znajomy szum morskiego

przypływu.

Usłyszałem za sobą syk i odwróciłem się. Dwie wielkie żmije,

długie jak gałęzie, pełzły po białych płytach. Wysoko wzniosły głowy i

syczały jak gęsi zbliżając się do mnie z dwóch stron. Cofnąłem się

przycisnąwszy do pleców kamiennego boga i o mało co nie upadłem. Za

mną otworzyły się drzwi, wskoczyłem do środka i zatrzasnąłem je za sobą.

Z góry padało słabe światło. Stopnie wiodły ku głowie boga. Po prawej

stronie, w zagłębieniu, tliły się w miedzianym kociołku rozżarzone węgle.

Obok wisiała wiązka woskowych świec. Wstąpiłem na schody i głowa moja

znalazła się w paszczy kamiennego boga.

Słyszałem głosy z zewnątrz. Nieznajomi rozmawiali zupełnie

blisko. Kobiecy głos namawiał prosząco:



100

— Dziadziu, nie bój się, podejdź bliżej! Wejdź tutaj i usiądź na

schodkach, a ja będę śpiewać modlitwy. Potrzymaj koszyk z gołębiami.

Zobaczę, czy jest tu kapłan Eszmunazar.

Słaby, starczy głos odpowiedział:

— Nie odchodź Emasztoret! Boję się tego boga. Patrzy na mnie

płonącymi oczyma, jakby chciał tą kamienną łapą rozbić mi głowę.

Sandały Emasztoret zastukały po kamiennych płytach.

Wykrzyknęła:

— O, święte żmije, nie dotykajcie mnie! Przyniosłam wam

miseczkę mleka. Nie popełniłam żadnego grzechu, przepuśćcie mnie do

świątyni!

Skrzypnęły drzwi. Ktoś gniewnie zapytał:

— Czego ci trzeba? Czemu niepokoisz mnie o tak późnej porze?

— Cały dzień pracowałam w polu i dopiero teraz jestem wolna.

Podaj mi rękę miłosierdzia i pozwól mi zanieść modły do wszechmocnego

Baala-Ammona!

— No dobrze, dobrze, moja córko! A nie zapomniałaś przynieść

należnych świątyni darów? Nie skąp, nie żałuj majątku na szlachetną

sprawę.

— Przyniosłam dwa białe gołębie, cztery rybki i snop

pszenicznych kłosów.

— Ludzie stali się skąpi — mamrotał kapłan. — Inni nie żałują dla

nas baranka lub cielątka. A o co chcesz się modlić?

— Przed sześciu laty, tego samego dnia, utraciłam syna. Razem z

innymi dziećmi bawił się na wybrzeżu morskim. Podpłynęły łódki, w

których siedzieli źli ludzie. Schwycili dzieci i wywieźli je na morze. Tylko

dwoje przybiegło z wybrzeża do domu i opowiedziało o porwaniu dzieci.

Mój syn miał wtedy dziesięć lat!

— Stań tutaj — odparł kapłan — zamknij oczy, wyciągnij do

potężnego boga ręce i módl się.



101

Rzewny głos zaśpiewał pieśń, pełną głębokiego smutku: Zwróć mi syna, mego pięknego syna, Był on podobny do perły w muszli. Był sercem moim. I wyjęto mi serce z piersi. Zwróć mi syna, mego pięknego syna, Słońce i księżyc po kolei oświetlają ziemię. Dniem i nocą widzą moje smutne życie. Wszystko zgasło dla mnie, po stracie syna mego, W sercu noszę piekło i płomień, Serce moje trawi piekielny ogień. Zwróć mi syna, mego pięknego syna. Czyż go zabili i nie widzi już i nie słyszy? To kłamstwo, kłamstwo! Nie umarł, a tuła się po świecie. Któż powie, mnie nieszczęsnej, gdzie mój piękny syn? Zamienię się w białą gołąbkę i pofrunę do niego. Głos ten był podobny do głosu mojej matki i pieśń mówiła o bólu,

który teraz trapił Am-Lajli. Mimo woli ciężkie westchnienie wydarło się z

mej piersi. Nie mogłem się już powstrzymać, zacząłem pochlipywać i

wreszcie rozpłakałem się na cały głos.



102

Głosy umilkły i rozległ się szept:

— Słyszysz? Nawet surowy bóg Baal-Ammon nie mógł tego znieść

i zapłakał.

Potem rozległy się krzyki i tupot nóg.

Spiesznie wylazłem z kamiennego boga i wszedłem na stopnie

świątyni.

Kobieta z krzykiem rzuciła się ku mnie:

— To on, mój Charuch, mój maleńki Charuch! Baal wysłuchał

mojej modlitwy i zwrócił mi syna!

Podbiegła do mnie, chwyciła mnie za rękę i zaczęła się wpatrywać

w moją twarz:

— Te same kędziory, te same oczy! Ale gdzie pieprzyk na

policzku? Kim jesteś?

Jeszcze ciągle zalewałem się łzami i pochlipując odpowiedziałem:

— O, dobra kobieto! Żal mi ciebie — rozbójnicy morscy także

oderwali mnie od matki. Dlatego wyszedłem z ukrycia do ciebie. Proszę cię,

nie płacz. Jeszcze odnajdziesz twego syna. Ale ty nie jesteś moją matką. Ona

ma inną twarz i niebieskie paseczki na policzku.

Powoli zbliżał się kapłan w wysokim kołpaku.

— Tego chłopca przysłał ci sam bóg Baal — rzekł. — To twój syn.

Wielki cud stal się w tej świątyni.

— Ależ mego syna porwano sześć lat temu, powinien być dużo

starszy niż ten chłopiec.

Głupstwa gadasz, nierozumna kobieto! Porwał go bóg Ammon i

trzymał go na chmurach. Czas ten uleciał jak westchnienie i syn twój nie

mógł się zmienić! Mówię ci to, ja, kochen39 Eszmunazar, a kochen nigdy się

nie myli. Powiedz, chłopcze: nazywasz się Charuch?

39 Kochen – kapłan, duchowny.



103

Zastanawiałem się, co odpowiedzieć, bo myślałem tylko o

towarzyszach na statku.

— Nie wiem — odparłem. — Mam list od Sofera, lekarza z

Babilonu. Powiedział mi: „Pójdziesz do miasta, do mądrego chochoma

Sanchunijafona i oddasz mu mój list, w którym pozdrawiam go.

Zapytałem Sofera: „A gdzie mieszka ten mędrzec?". Sofer-rafa

odpowiedział mi: „Nie obawiaj się. W Kartaginie każdy cię zaprowadzi do

niego".

— Oczywiście! — wykrzyknął kochen. — Któż nie zna

Sanchunijafona, najmędrszego z mędrców? Rozumie on język ptaków i z

gwiazd odczytuje ludzkie losy.

— Ale jak go znajdę?

— My oddamy list. A teraz musimy zwołać lud i opowiedzieć o

wielkim cudzie, jak chłopiec w ciągu jednego dnia przeniósł się z dalekiego

Babilonu do Kartaginy...

— Ależ ja nigdy nie byłem w Babilonie — przerwałem znowu

starcowi. — To mój nauczyciel Sofer przybył z Babilonu.

— Milcz, gdy cię nie pytają! Starsi lepiej wiedzą od ciebie. Jak się

nazywasz?

— Elisar.

— Mówiłem ci już, że od dzisiejszego dnia imię twoje jest Charuch.

Kapłan podszedł do drzewa i potrząsnął nim. Zabrzęczały

zawieszone na drzewie brązowe dzwoneczki w kształcie gołębi. Ze świątyni

wyszło dwóch zaspanych Murzynów.

— Bali i Mchend, przynieście tu lektykę, pójdziemy zaraz do

zarządzającego miastem.

Emasztoret zwróciła się do mnie:

— Chłopcze, czy będziesz opowiadać, że przyfrunąłeś z Babilonu?

Przecież to kłamstwo.



104

— Czego się wtrącasz? — krzyknął na nią kapłan. — O

nierozumna, tchórzliwa kobieto. Ja sam, na własne oczy widziałem, jak po

niebie pędził złoty wóz zaprzężony w ogniste rumaki i spuścił się tu, w

ogrodzie przypalając liście drzew. Z wozu wyszedł ten oto chłopiec z listem

w ręku. Ja sam, kochen Eszmunazar, widziałem to, a kochen nigdy się nie

myli...

Przyszli Murzyni z lektyką ozdobioną frendzlą i brzękadełkami i

postawili ją na ziemi. Kapłan Eszmunazar kazał mi się położyć do tej

lektyki. Wstydziłem się tej kobiety, która była podobna do mej matki. Stała

z boku przyciskając ręce do piersi. Zapewne uważała mnie za bezwstydnego

kłamczucha. Ale to nie moja wina, musiałem jak najprędzej zobaczyć się z

mądrym Sanchunijafonem.

Murzyni podnieśli lektykę i poszli po ogrodowej ścieżce. Na

przedzie szedł niewolnik z drągiem. Na końcu tego drąga wisiała na

łańcuszku zapalona lampka — a z tyłu szli dwaj muzykanci.

Jeden grał na flecie, drugi uderzał w bęben.

Kochen otulony w czarny płaszcz w białe pasy szedł za lektyką.



105

4. Uczony Sanchunijafon

Szliśmy po pustych, wąskich ulicach, wchodziliśmy na kręte

schody, mijaliśmy zamknięte sklepy. Widziałem wysokie, kamienne domy z

mnóstwem okien. Flet pobrzękiwał dźwięcznie, bęben huczał. Wszędzie z

okien i drzwi wyglądali ludzie i pytali:

— Kto jedzie?

— Poseł z dalekiego Babilonu — odpowiadali niosący.

Wewnątrz miasta stał mur, zbudowany z wielkich, równo

ociosanych kamieni. Otoczyło nas kilku żołnierzy, ale gdy poznali kochena,

przepuścili nas wykrzykując:

— Potężny kochenie, pomódl się za nami, obrońcami miasta!

Przeszliśmy jeszcze kilka ulic i zatrzymaliśmy się przed długim

domem o płaskim dachu, ozdobionym posągami i szklannymi kulami.

Kochen schwycił mnie haczykowatymi palcami i poszliśmy na

górę po kamiennych schodach.

Nad jednymi drzwiami paliła się lampka. Kochen zastukał, pchnął

drzwi i weszliśmy do niewielkiej izby. Leżał w niej duży dywan. Pośrodku

siedział w kucki maleńki, chudy człowiek, z głową jak strusie jajo, bez

jednego włosa. Czytał rozwinięty zwój. Obok niego na dywanie leżało

mnóstwo papirusów. Na niektórych były wyrysowane zwierzęta, jaszczurki

i robaki.

— Witam cię, Sanchunijafonie! — wyszeptał kochen.

Siedzący nic nie odpowiedział i dalej czytał.

— Lampo mądrości, przybyłem do ciebie w ważnej sprawie —

ciągnął kochen. — Przyprowadziłem chłopca, który przyleciał z nieba w

ognistym wozie.

Sanchunijafon odwrócił głowę i zmierzył nas wzrokiem.



106

— Zapewne pątnicy przestali ci płacić i z głodu widzisz to, czego

nie ma — odparł i znowu pogrążył się w czytaniu.

Wówczas wykrzyknąłem:

— Sofer-rafa wielojęzyczny przesyła ci list!

Uczony natychmiast podniósł się.

— Znałem w Babilonie mądrego człowieka, który nazywał się

Sofer-rafa. Czy żyje jeszcze? Zamierzał jechać do kraju Scytów. Gdzie jest

teraz?

— Siedzi tu w porcie, głodny, bez chleba. Nie wypuszczają go na

brzeg i jutro sprzedadzą go na bazarze jak owcę.

Sanchunijafon wziął ode mnie zwinięty papirus, rozwinął go,

wyprostował na kolanie, usiadł na dywanie i zaczął czytać. Potem spojrzał

na mnie i powiedział:

— Obetrzyj oczy połą twej szaty. Nie godzi się przyszłemu

mędrcowi lub wojakowi przelewać łez.

Uczony jeszcze raz przeczytał list i zwinął go w trąbkę.

— Dzięki ci, czcigodny sługo świątyni, żeś się zatroszczył o

pacholę i o losy mego przyjaciela, mędrca z dalekiego Babilonu. Jeśli

potrzebna ci pomoc, mów. Na ognistych wozach bogowie jeździli tysiąc lat.

temu, jak powiadają niektórzy. Teraz bogowie nie pokazują się ludziom,

ponieważ nie prosimy ich o to. Opowiedz więc lepiej wszystkim, że

widziałeś ognisty wóz we śnie, a nie na niebie, po którym fruwają tylko

ptaki. Chłopcze, chodź ze mną.

Sanchunijafon owinął się w płaszcz i powiódł mnie w głąb domu.

Po krętych schodach wyszliśmy na dach.

Na pięknych ławach o wygiętych nóżkach siedziało półkolem kilku

ludzi. Na wysokiej, brązowej podstawce paliła się lampka w kształcie

gołębia, a od ognia płynął przyjemny aromat.

Sanchunijafon podszedł do jednego z siedzących, który nosił złote

bransolety i naszyjniki.



107

— Najczcigodniejszy szufecie40. Słyszałem, że chcesz posłać statki

do krajów, w których można by towary naszego bogatego miasta wymienić

na złoto. Pozwól przyłączyć się do twej wyprawy lampie mądrości z

dalekiego Babilonu, mądremu chochomowi Soferowi-rafie. Objechał już

wiele krajów. Był na dalekiej północy, gdzie narody żyją wśród wiecznie

padającego śniegu i był na gorącym południu, gdzie podobne do zwierząt,

pokryte sierścią karzełki budują swe domy w ptasich gniazdach.

— Ale gdzież jest ten mędrzec z Babilonu?

Przyprowadź go tu, chciałbym posłuchać jego

opowieści.

— Nie może przyjść do ciebie. Statek, na

którym przybył do naszego portu, zatrzymali twoi

strażnicy i nikogo nie wypuszczają na brzeg, a

mędrca chcą sprzedać do niewoli.

Wówczas jeden z siedzących skoczył na

równe nogi i poznałem, że to ten sam człowiek, który

w porcie rozkazał zatrzymać nasz statek.

— To zupełnie inna sprawa — rzekł — wytłumaczę ci, jak to było.

Doniesiono mi, że przybył statek piratów, który uszkodziła burza.

Rozkazałem postawić przy statku straż, jak najszybciej osądzić piratów,

niektórych skazać na śmierć, a pozostałych posłać do młyna, żeby obracali

żarna. Statek jest dobrze zbudowany i przyda się nam.

Szufet rozgniewał się:

— Źle rozumiesz moje rozkazy, naczelniku portu. Niechaj Melkart

zeszpeci twą kłamliwą twarz. Ty byś chętnie sprzedał do niewoli

spokojnych podróżnych, a nawet uczonego lekarza, który może leczyć

naszych marynarzy. Przecież nasi piraci są także pożyteczni, gdy grabią nie

nas, a chytrych Greków i wyniosłych Egipcjan. Natychmiast ruszaj do portu

i oswobodź tych, których samowolnie oddałeś pod straż. Spiesz się

wykonać mój rozkaz, bo w przeciwnym razie nie będę czekał na gniew

Melkarta i własnoręcznie zeszpecę twoją twarz.

Naczelnik portu skłonił się dotykając ręką dywanu. 40 Szufet – zarządca. W Kartaginie było dwóch szufetów: główny zarządca miasta i zarządca republiki.



108

— Rozkaz twój będzie spełniony — rzekł i wyszedł z pośpiechem.

Zdaje się, że podskoczyłem z radości, bo szufet popatrzył na mnie i

powiedział:

— A ty, skoczku, czego się cieszysz?

— Cieszę się, że Sofer-bobo pojedzie na twoim okręcie i

dostaniemy się do krainy Kanar, w której zamiast ziemi jest złoty piasek.

— A gdzie leży ta kraina Kanar? Nigdy o niej nie słyszałem. Co ty

wiesz o niej?

Wówczas opowiedziałem wszystko o moim ojcu, o liście

wyrżniętym na miedzianej płytce i o tym, że Sofer wziął mnie ze sobą i chce

odnaleźć krainę Kanar.

— Właśnie tam należy posłać nasze statki — odezwali się

siedzący. — Jeśli ojciec tego chłopca, nasz Sydończyk, Beni-anak, jest sługą

króla tego kraju, to pomoże nam podbić tę krainę. Sprzedamy mężczyzn do

niewoli, zabierzemy całe złoto, a ziemię rozdamy naszym osadnikom.

Zaczęły się rozmowy i rozgorzały spory.

Słuchałem, ale oczy kleiły mi się ze zmęczenia. Toteż ucieszyłem

się, gdy Sanchunijafon kazał mi iść za sobą.

Gdy znaleźliśmy się w pokoju mędrca, wezwał on sługę i rozkazał

zrobić mi posłanie. Położyłem się w kącie pokoju na puszystym futrze

baranim. Pod głową miałem miękką poduszkę, wypchaną sierścią.

Wydawało mi się, _że wokół szumią fale. Po chwili twardo zasnąłem.



109

5. Lekcja

Rano zbudziło mnie łechtanie w nosie. Kichałem tak długo, póki z

nosa nie wyleciało kurze piórko. Przetarłem oczy i zobaczyłem, że w

pokoju, na dywanie siedzi kilku chłopców, a każdy z nich ma małą deseczkę

i zaostrzoną pałeczkę do pisania. Patrzyli na mnie i śmieli się. Zrozumiałem,

że to była ich sprawka.

Do pokoju wszedł Sanchunijafon. W ręku miał zwój papirusów i

długą, trzcinową laseczkę. Usiadł naprzeciw chłopców i dał po głowie

jednemu, który chichotał.

Wszyscy umilkli i spuścili oczy.

— Otwórzcie uszy i słuchajcie uważnie słów nauczyciela — zaczął.

— Będziecie teraz pisać o pochodzeniu świata i nie wstaniecie z miejsca,

póki każdy z was nie patrząc na deskę, nie powtórzy z pamięci wszystkiego,

co zapisał.

Chłopcy usiedli wygodniej i przygotowali się.

— A ty umiesz pisać? — zwrócił się do mnie Sanchunijafon. —

Umiesz? Nauczył cię Sofer-rafa? Masz tu deskę natartą woskiem i

zaostrzony rylec.

Sanchunijafon zaczął mówić wolno i śpiewnie:

— „Zdaniem mędrców starożytności, początkiem wszystkiego, co

żyje na ziemi i na niebie, było ciemne, podobne do

wichru powietrze".

Długo dyktował. Byliśmy już zmęczeni

pisaniem. Gdy Sanchunijafon skończył dyktando,

wstał i zaczął sprawdzać deski uczniów. U kogo

znalazł błędy, tego bił laską po głowie.

Do pokoju wszedł Sofer. Sanchunijafon wstał spiesznie i wyszedł

mu naprzeciw. Objęli się i jeden drugiemu położył głowę na ramię.

Następnie Sanchunijafon powiedział chłopcom:



110

— Słuchajcie, uczniowie moi. Wielka jest radość spragnionego

wędrowca, gdy znajdzie na pustyni czystą krynicę. Taką samą radością jest

spotkać starego przyjaciela, którego się nie widziało od wielu lat. Na dziś

jesteście wolni. Przyjdźcie jutro rano i będziemy rozmawiać o tym, jak

powstał świat. Weźcie ze sobą tego chłopca i pokażcie mu nasze piękne

miasto. Ty zaś, chłopcze, kup sobie słodyczy. — Mędrzec dał mi

kwadratowy kawałeczek srebra. Jeden z chłopców powiedział, że chce iść

ze mną razem. Nazywał się Abi. Wzięliśmy się za ręce i poszliśmy oglądać

miasto.

Abi prowadził mnie po wąskich uliczkach bazaru, gdzie była

niezliczona ilość kramów. Sprzedawano w nich wszystko, o czym tylko

można zamarzyć: bursztyn, kolorowe kamienie nanizane na nitkę, świeże i

solone ryby, małże i materiały we wszystkich kolorach. W maleńkich

kramach wielkości skrzyni kupcy siedząc z podwiniętymi nogami

sprzedawali słodycze. Podeszliśmy do sprzedawcy daktyli. Daktyle były

zlepione jak ciasto, leżały na jednym końcu deski, kupiec zaś siedział na

drugim końcu i odrywał kupującym, zależnie od zapłaty, większe lub

mniejsze kawałki. Za moje srebro dostaliśmy duży kawał zlepionych daktyli

i kilka jabłek. Przed łaźnią chłopcy dzwonili dzwoneczkami i nawoływali

przechodniów. Piekarze wystawiali pudła ze świeżymi plackami...

Obok, na glinianych talerzykach, leżały posypane kminkiem

gotowane ślimaki.

Weszliśmy na rynek niewolników. Na placu siedzieli na matach

niewolnicy wszystkich kolorów. Byli tu silni mężczyźni, kobiety i maleńkie

dzieci. Koło każdej grupki stali sprzedawcy i wychwalali zalety swoich

niewolników:

— Silny, młody niewolnik! Umie lepić naczynia i kuć noże.

Przyniesie pożytek każdemu gospodarzowi.

— Uczony szewc, prędko szyje sandały! Kto go kupi, może nie

martwić się o chleb — jego niewolnik zrobi tyle sandałów, że sam jeden

wyżywi całą rodzinę swego pana.

Przechodziliśmy koło Etiopów, Libijczyków, Berberów i innych

niewolników z rozmaitych krajów. Wszyscy byli obwieszeni barwnymi

wstążkami, żeby przynęcić nabywców. Abi pytał wszystkich:



111

— Kto z was pochodzi z krainy Kanar?

Niewolnicy niechętnie odpowiadali.

— Szczęśliwi mieszkańcy kraju Kanar. Kupcy jeszcze nic o nich nie

wiedzą, dlatego nie ma Kanaryjczyków na tym rynku łez.

Ale jeden powiedział nam:

— Wiem, gdzie leży kraj Kanar. — Był to wysoki brązowy

człowiek, wyglądał na silnego i miał piękną twarz o regularnych rysach.

Miał kędzierzawe, przyprószone siwizną włosy. — Chodź do mnie,

chłopcze. Jeżeli dasz mi daktyle, które trzymasz w ręku, powiem ci, gdzie

leży kraj Kanar.

Podniósł rękę w górę, rozstawił palce i zaczął wyjaśniać:

— Ten palec — to słupy Melkarta, ten — ludzie Berguata, potem

ludzie Cha-cha, potem ludzie Kanar.

— A długo tam trzeba płynąć?

— Fiu! — człowiek gwizdnął i wskazał na niebo. — Wiatr dmie w

żagiel, żagiel popycha statek, a statek płynie wciąż dalej i dalej. A potem

nastanie dzień i statek przybędzie do mego drogiego, pięknego jak słońce,

ukochanego kraju Kanar.



112

Oddaliśmy temu człowiekowi wszystkie daktyle. Podbiegł do nas

właściciel tego niewolnika i wymachując pałką zaczął krzyczeć:

— Czego tu chcecie, szczeniaki? Cały dzień po bazarze chodzą

ludzie i wypytują się, gdzie leży Kanar. To mi nie wyjdzie na dobre... Zmykaj

stąd! — krzyknął na swego niewolnika i obaj szybko w tłumie znikli.

Poszedłem z Abi na nasz statek opowiedzieć Soferowi, czegośmy

się dowiedzieli o kraju Kanar.

Gdy przyszliśmy do portu, zobaczyliśmy, że „Kokab-Cafon"

wciągnięto na brzeg i ustawiono na podpórkach. Kilku robotników czyściło

statek i zatykało pakułami szczeliny. Ben-Kadech chodził wokół statku,

macał ścianki, postukiwał młotkiem i mówił:

— Wkrótce będziemy pływać po niezmierzonym Morzu

Zewnętrznym41. Popatrz, Elisar, jak robotnicy starają się, żeby statek był jak

najszybciej gotów do walki z burzami. Pływać po Zewnętrznym Morzu, to

nie to, co tutaj, po Wewnętrznym42. Tam bałwany są wielkie jak góry.

Podskakiwałem z radości, że pojedziemy dalej, do osobliwych

krajów.

41

Morze Zewnętrzne – Ocean Atlantycki. 42 Morze Wewnętrzne – Morze Śródziemne.



113

6. Zebranie kapitanów

Minęły jeszcze dwa dni. Nasz statek „Kokab-Cafon", spuszczony

już na wodę, był gotów do drogi. Ben-Kadech powiedział mi:

— Popatrz, jak przerobili statek: jest cały pokryty pokładem, od

dzioba do rufy jak żółw skorupą. Otwory na wiosła w burtach mogą być

szczelnie zamknięte zasuwami. Dwa sternicze wiosła mają gniazda i są

silnie przymocowane rzemieniami. Teraz statek nie obawia się fal

Zewnętrznego Morza. Nawet jeśli będą przelewać się przez pokład, statek

podskoczy tylko jak kaczka.

Tego dnia na statku panowało straszne zamieszanie. Przyszło

ponad stu ludzi, którzy chcieli jechać do kraju Kanar. Jedni ubodzy,

wymizerowani i obdarci, inni — bogato odziani i z dużym bagażem.

Wszyscy ulokowali się wewnątrz statku, pod pokładem. Muły przywiozły

wiązki kopii i mieczów, skórzane wory z metalowymi pancerzami. Okrągłe

tarcze z grubej skóry, ozdobione miedzianymi blachami, były

przytwierdzone na zewnątrz okrętu.

Przybyła karawana wielbłądów; wyładowywano wory mąki,

zboża, suszonych owoców i solonych ryb. Wyładowano także kilka worów

wina. Wszystko to pochłonęła ładownia naszego statku.

Tego samego dnia wieczorem Sofer i Ben-Kadech poszli na

sąsiedni okręt, który niedawno przybył do portu. Był on znacznie większy i

bogatszy od pozostałych, a żagle miał z białych i czarnych kwadratów.

Wszyscy mówili, że na tym statku przyjechał ze wschodu jakiś

znakomity i bogaty książę. Kapitanom wszystkich okrętów, które mają

popłynąć do kraju Kanar, zlecono zebrać się na pokładzie tego statku.

Stałem obok Sofera i patrzyłem, jak po mostkach wchodzili na

pokład surowi ludzie, otuleni w barwne, pasiaste lub liliowe płaszcze. Na

szyjach mieli naszyjniki z bursztynu, muszli i korali. Na gołych ramionach

widać było wyrysowane niebieskim kolorem gwiazdy i morskie potwory.

Niektórzy żuli czerwone liście i wydawało się, że plują krwią.

Marynarze usiedli w koło na barwnych, egipskich dywanach.



114

Przyszedł także naczelnik portu, a za nim Meremot. Był widocznie

ulubieńcem naczelnika portu, gdyż chodził za nim jak pies, nosił jego

wygięty, tyryjski fotel i raz po raz całował rąbek jego szaty.

Naczelnik portu usiadł na fotelu i zwrócił się do marynarzy :

— Dzielni oracze morza. Wasze okręty przeorały wszystkie wody

opływające ziemską równinę. Teraz, z rozkazu szufetów i rady rabbich

macie na czterdziestu statkach jechać do nieznanego nam kraju Kanar,

który leży za łańcuchem Gór Atlasu43. Trzeba tam założyć nowe osiedle

naszych ludzi. Flotyllą będzie dowodzić książę karyjski Illa-Car, dobry

przyjaciel naszego miasta — oby żył nam zdrowo. Niechaj mu szczęście

sprzyja dziesięć razy przez dziesięć lat. W tej chwili trzęsie nim febra i nie

może przyjść na zebranie, ale świeży, morski wiatr wypędzi z niego

chorobę. Kapłani we wszystkich świątyniach już zanoszą modlitwy i co

dzień składają w ofierze gołębie i barany za powodzenie naszej wyprawy.

Kapitanowie zaczęli naradzać się między sobą i podniósł się

zgiełk.

Wreszcie wstał jeden, kulawy i bez ręki; kikut prawej ręki był

owiązany na końcu czerwoną tkaniną, którą przytrzymywała złota

bransoleta.

— Nie byłem w kraju Kanar i nie wiem, gdzie on leży. Żeby się do

niego dostać, trzeba walczyć z burzami, uciekać przed podwodnymi rafami i

umieć prowadzić statek na nieznanych wodach. Dojechać do kraju Kanar

może tylko bardzo doświadczony marynarz, a poprowadzić całą flotyllę

potrafi tylko najlepszy z najlepszych. Dlaczego książę karyjski chowa się

przed nami? Pokażcie go nam. Może ten książę całe życie tylko leżał na

dywanach, a wodę widział w zbiorniku swojej fontanny? Opowiadano mi, że

ten książę posłał radzie rabbich dziesięć dzbanów złota, żeby mianowano

go królem Kanaru. Zgoda, zawieziemy go do kraju Kanar i niechaj króluje

sobie na sławę, ale nie godzi się, aby lądowy książę dowodził morskimi

wilkami.

— Racja, racja! — krzyczeli wszyscy. — Niech książę karyjski

pokaże się nam. Sami zdecydujemy, czy zgadzamy się, żeby poprowadził

43 Od Gór Atlasu Atlanty) wziął nazwę Ocean Atlantycki.



115

nasze statki po groźnym Morzu Zewnętrznym. Czemu schował się jak

szczur w ładowni? Niechaj wyjdzie do nas.

Wówczas po drabinie zszedł na pokład wysoki człowiek. Aż po

oczy był otulony w czerwony, wełniany płaszcz. Głowę miał owiązaną

drogim, żółtym szalem, haftowanym w złote kwiaty.

— Chcieliście mnie widzieć? — rzekł — Jestem! O co chcecie mnie

pytać! — Zrzucił płaszcz i stał obrzucając siedzących posępnym wzrokiem.

— Lala-Zor! — wykrzyknęło kilka głosów.

— Tak, jestem Lala-Zor i myślę, że nikt nie powie, że nie umiem

pływać po morzu i dowodzić statkami. Moi chłopcy dokonali wielu różnych

czynów, i dobrych, i złych, teraz chcą się zająć czymś innym. Przyłączam się

do waszej flotylli z dwudziestoma statkami. Razem popłynie sześćdziesiąt

statków. Dzisiaj powinna być załadowana reszta zapasów. Każdy statek

dostanie z góry zapłatę i prowiant dla marynarzy na sześćdziesiąt dni.

Mówiąc Lala-Zor często spoglądał w naszą stronę i w jego oczach

zapalały się złowróżbne płomyki.

— Wyruszamy jutro, gdy zaświta gwiazda poranna. Pamiętajcie,

że na morzu ja rządzę. Kto ośmieli się nie słuchać moich rozkazów, zawiśnie

na maszcie!

Lala-Zor owinął się w płaszcz i wolno zszedł na dół do swojej

kajuty.

Kapitanowie rozeszli się na swoje statki.

— Lala-Zor zna morze — mówili. — Jeśli zechce, doprowadzi nas

do bram podziemnego królestwa i bez uszczerbku przywiezie z powrotem.

Ale inni kapitanowie potrząsali głowami i szeptali:

— Czyż można wierzyć temu człowiekowi? Zdolny jest sprzedać

nas wszystkich do niewoli...

Po chwili przyszedł na nasz statek Meremot, a za nim dwaj silni

zuchowie Lala-Zory, którzy nieśli worki i broń. Powiedzieli, że na rozkaz



116

dowódcy flotylli Meremot popłynie na naszym statku i zajmie kabinę pod

mostkiem, która dawniej należała do zarządzającego Mallucha.

Ben-Kadech pogwizdywał i uśmiechał się.

— Zobaczymy, dokąd jeszcze dopłyniemy z takim dowódcą.



117

CZĘŚĆ V „ZAJRZELIŚMY W OCZY ŚMIERCI”

1. Słupy Melkarta rozsuwają się

Rankiem, przy wtórze okrzyków i pieśni marynarzy, wszystkie

okręty wyszły z portu na morze. Ben-Kadech stał na mostku i wydawał

rozkazy. Wioślarze byli teraz niewidoczni, bo zasłaniał ich pokład.

Płynęliśmy wiosłując, ale gdy wyminęliśmy cypel, na którym stała

latarnia morska, przyjazny wiatr poniósł całą flotyllę w kierunku słupów

Melkarta.

Mijaliśmy kwitnące, żyzne wybrzeża afrykańskie, widać było na

przemian to złociste pola pszenicy, to szarozielone gaje oliwne, to znów

ciemne kwadraty winnic. Za nimi w dali majaczyły łańcuchy górskie.

O zachodzie słońca wszystkie statki przybiły do brzegu w cichej

zatoce, którą skały osłaniały od wiatru. Rzeka tutaj wpadała do morza i

wszystkie statki nabrały do skórzanych worów świeżej wody. Statki stały

na kotwicy tuż przy brzegu. Kto chciał zejść na brzeg, podnosił szaty w górę

i brodził po pas w wodzie.

Gdy rozpalono ogniska, przy których marynarze gotowali ryby,

podjechali jeźdźcy na pięknych koniach. Zeskoczyli z koni i zostawili je nie

przywiązane, ale konie nie ruszały się z miejsca. Ludzie ci nazywali się

Numidami. Mieli kędzierzawe włosy i wtykali w nie wielkie, orle pióra.

Kilku z siedzących wokół ogniska zuchów Lala-Zory odezwało się cicho do

pozostałych:

— Chodźcie, złapiemy te czarne małpy. Zmusimy je, żeby

wiosłowały zamiast nas.

Rzucili się na Numidów, chcąc schwytać ich, ale ci uciekli krzycząc

rozpaczliwie. Gwizdnęli — i konie same podbiegły do nich. Numidowie

wskoczyli na nie i popędzili przed siebie. Mimo to, schwytano dwóch

Numidów, związano ich i zaprowadzono na statek.



118

Ben-Kadech zapytał:

— Czym będziecie żywić tych ludzi? Mamy mało prowiantu, a

droga długa.

— W ogóle nie damy im jeść! — zachichotał Meremot — Jak

zdechną, wrzucimy ich do morza. Na ich miejsca złapiemy nowych. Nie

masz nad kim się litować.

— Teraz nikt inny już nie będzie mógł zatrzymać się w tej zatoce

— mówili marynarze — rozgniewani mieszkańcy zemszczą się na

niewinnych podróżnych.

Statki płynęły dziesięć dni przybijając na noc do brzegu. W jasne

księżycowe noce statki płynęły nie zatrzymując się. Gdyby nam wiatr

sprzyjał, moglibyśmy dopłynąć do słupów Melkarta w ciągu siedmiu dni.

Jedenastego dnia w dali zamajaczyła przed nami wysoka skała.

Ponura kamienna masa o urwistym zboczu drzemała nad samym morzem

Ze wszystkich szczelin wyrastały kaktusy i aloesy; całe kiście zielonej

roślinności zwisały kołysząc się na wietrze.

Na północ za skałą rozpościerały się kwitnące, zalane słońcem

brzegi szczęśliwej Iberii44 zielone zagajniki i łąki, na których pasły się stada

byków i owiec. Na południe za szeroką cieśniną wznosiły się różowo-żółte

44 Iberia – ówczesna nazwa Hiszpanii



119

skały i pagórki Afryki. Opowiadają, że dawniej Iberię i Afrykę łączył

przesmyk, ale bóg Melkart rozsunął brzegi i połączył cieśniną Zewnętrzne i

Wewnętrzne Morze.

Gdy tylko pierwsze statki wyminęły ciemne, posępne skały,

zaczęły kiwać dziobami, jakby odprawiały modły. Na Zewnętrznym Morzu

spotkały nas groźne bałwany, które podrzucały okręty, to wznosząc je na

grzbietach ogromnych fal, to zrzucając w otchłań ziejącą między

przezroczystymi górami zielonej wody. Na wszystkich statkach marynarze

umacniali żagle. Wicher przenikliwie gwizdał, porywał pianę z fal i ciskał ją

na pokład.

Pierwszy statek Lala-Zory podpłynął bliżej do afrykańskich

brzegów. Stanowiły je nagie pasma górskie potężnego Atlasu, nadbrzeżna

równina była pustynna, nie rosły tam nawet drzewa.

Jeden z podróżnych wskazał na wysoką górę o urwistych

zboczach. Szczeliny i rozpadliny wydawały się czarne na zalanej słońcem

skale i były podobne do niezrozumiałych, starożytnych napisów.

— Popatrzcie na te wielkie litery wypisane na skałach — mówili

podróżni — To bóg Melkart wyrąbał je swoim mieczem i zabronił ludziom

posuwać się dalej. Ale czy cokolwiek może zatrzymać Sydończyka?

Sydończyk niczego się nie lęka.



120

Obejrzałem się za siebie, w tę stronę, gdzie zostało Wewnętrzne

Morze i droga do mojej ojczyzny. Im dalej płynął statek, tym węższa była

przestrzeń między słupami Melkarta, które w końcu zlały się w jedną, szarą

linię wybrzeża.

A przed nami przewalały się bałwany, jeden większy od drugiego,

i brzegi Afryki zwolna uciekały w tył. Gdzieniegdzie widać było samotne

drzewka. Z okrągłych jak ule, ubogich szałasów stojących na mieliźnie

wybiegali nadzy ludzie i przyglądali się sznurowi naszych statków.



121

2. Nowy przyjaciel

Kocham morze i pływam jak korek. Nawet Gamaliel mówił, że

pływam prawie tak dobrze jak on. Nie lękam się bałwanów, boję się tylko

olbrzymich, zębatych rekinów.

Wszyscy podróżni umieścili się wewnątrz okrętu, pod pokładem, a

ja znalazłem sobie miejsce na dziobie, na pomoście koło brązowej rybki,

która obraca się na długim trzonie i wskazuje kierunek wiatru. Na

platformie leżały zwinięte w kłębek liny. Gdy fale uderzały o burtę statku i

opryskiwały bryzgami pokład, właziłem w szczelinę pod platformą i

stamtąd patrzyłem, jak zmoczeni podróżni spiesznie uciekali przez luk, na

dół.

W dole, pod pokładem, tłoczyło się ponad stu ludzi, każdy z nich

miał worki, dzbany i inne rzeczy, a niektórzy tylko rozpostarli porwane

płaszcze. Przez pierwsze dni żyli w zgodzie, śpiewali pieśni, grali w kości, a

przede wszystkim spali.

Gdy była ładna pogoda, Sofer siedział na górze, koło mnie, między

linami, wpatrywał się w błękitną dal morską i opowiadał mi o swoich

podróżach do dalekich krajów. Ale gdy tylko wicher kołysał statek, Sofer

biegł na dół i zabierał mnie ze sobą.

W ładowni jechali biedacy. Nie mieli nic, poza własną duszą.

Chcieli w nowym kraju dostać ziemię, postawić chatę i zasiać zboże. Byli

tam i kupcy, o białych pulchnych rękach. Wieźli ze sobą mnóstwo worków i

ciągle sprzeczali się o to, jak najlepiej oszukać dzikie plemiona, jak

wymienić dzwoneczki, wisiorki i brzękadełka na złote bransolety i

naszyjniki.

Kłótnie między podróżnymi zaczęły się o to, kto ma wiosłować.

Ben-Kadech wszystkich bez wyjątku podzielił na trzy zmiany i każda na

pierwszy okrzyk powinna siadać do wioseł. Kupcy głośno sarkali, że nie

umieją wiosłować, że mają delikatne ręce. „Nasze wielkie miasto — mówili

— nie może istnieć bez kupców. Któż jeśli nie kupcy nagromadzili wszystkie

jego bogactwa? Dlatego też nie należy kupców obarczać ciężką robotą".



122

Podczas wiosłowania tracili oddech, sapali, mylili wiosła i zahaczali o

sąsiednie. Niektórzy wynajmowali biedaków, żeby wiosłowali za nich.

Meremot podsycał te swary i podjudzał kupców. Chodził od jednej

grupki do drugiej i szeptał:

— Ten kapitan Ben-Kadech miesza się do nieswoich spraw.

Zapisano w starożytnych księgach, że sam bóg Baal nakazał: „Kupcy niechaj

handlują, a nędzarze pracują". To ich zwykłe zajęcie i nie ma im za co płacić.

Wystarczy, że się ich żywi.

Biedakom mówił coś innego:

— Po co macie wiosłować. Trzeba nałapać niewolników i posadzić

ich do wioseł. To kapitan Ben-Kadech zmusza was do ciężkiej pracy.

Biedacy odpowiadali:

— Nie ma za co gniewać się na kapitana. Morze go nasoliło, a wiatr

wysuszył. Z nim nigdzie nie zginiemy. Zgadzamy się wiosłować, tylko żeby

nam dawali lepiej jeść — będziemy wtedy mieli więcej sił.

Pewnego razu schowałem się w swojej norze na dziobie statku.

Wiatr porywał pianę z grzbietów fal i bryzgi biły w twarz.

Po linach zaczął przedzierać się do mnie młody chłopiec, jeden z

tych „obdartusów", jak ich nazywał Meremot.

— Ach jesteś tutaj, mały Soferku — rzekł. — Może znajdzie się

trochę miejsca i dla mnie?

Chłopak położył się koło mnie, wyciągnął dwie cebule i podał mi

jedną, wyjął wyschnięty, spleśniały placek, przełamał go i dał mi połowę.

Tak zaczęła się nasza przyjaźń.

— Nazywam się Bigwaj i mam szesnaście lat. W naszym mieście

pracowałem u piekarza. Znudziło mi się cały dzień miesić ciasto, a potem

wsadzać głowę do pieca, żeby na całej ściance ponaklejać placki. Chcę

zobaczyć wysokie góry i stepy, gdzie lwy polują na żyrafy, a tak — życie się

skończy i ja nic nie zobaczę.



123

— A kim jesteś? — zapytałem. — Nasz Beni-Anak, czy należysz do

innego plemienia? Masz bardzo ciemną skórę.

— Sam nie wiem, kim jestem. Moja matka jest Berberką, ojciec

pochodzi z Egiptu. Urodziłem się na greckim statku, który rozbił się o skały

koło Cyrenaiki. Stamtąd moja matka udała się do Utyki45. Miałem wtedy

dziesięć lat. Potem porwali mnie morscy rozbójnicy i sprzedali do Egiptu.

Rok temu wsiadłem na statek i przybyłem do Kart-Chadaszat. Znam kilka

języków a czyż nie wszystko jedno, kim jestem? Jestem po prostu Bigwajem,

który jest zawsze wesoły, głodny czy syty.

— A powiedz mi, Bigwaj, czy jak miałeś dziesięć lat, nie nosiłeś

czasem innego imienia, a matka twoja nie nazywała się Emasztoret?

Bigwaj zadrżał:

— Skąd wiesz o tym? Tak, to było właśnie tak. Nazywałem się

wówczas Charuch. Ale piraci zawsze nadają skradzionym dzieciom nowe

imiona, żeby trudniej je było odnaleźć.

Opowiedziałem mu o spotkaniu z Emasztoret w świątyni Baala, w

której biedna kobieta modliła się o powrót syna.

Bigwaj objął mnie.

— Jaką wielką radość sprawiłeś mi dzisiaj, chłopcze Eli. Teraz

wiem, gdzie szukać mojej matki. Wrócę z kraju Kanar do Kart-Chadasz i

osuszę łzy z jej twarzy. A my będziemy przyjaciółmi, Eli. Będę cię bronił.

Wiem, że przeciwko twemu staruszkowi szykuje się bardzo brzydki spisek.

Potem ściszył głos i z tajemniczą miną zapytał mnie:

— Czy to prawda, że twój dziadek umie robić złoto? Naprawdę

nie? Ten podły robak Meremot opowiada wszystkim, że twój stary Sofer

jest bardzo chciwy, ma moc złota, ale nie chce wytłumaczyć, jak on to robi.

Strzeż się Meremota, zastawia na was pułapkę.

Bigwaj nie kłamał. Na pierwszym postoju na nasz statek

przesiadło się kilku zuchów Lala-Zory. Sofer i ja siedzieliśmy wówczas na

pokładzie i patrzyliśmy na pustynne wybrzeże, porosłe zaroślami, nad

45 Utyka – osada na wybrzeżu Azji Mniejszej.



124

którymi unosiło się tysiące kaczek. Jednooki olbrzym, pirat Macharbat, z

którym kiedyś tańczyłem „gazłonim", podszedł do Sofera. No, staruchu,

dość się tutaj nawłóczyłeś. Schodź na dół, do ładowni i zabieraj ze sobą

swego szczeniaka.

Sofer zapytał:

— Spełniasz rozkaz tego, który cię przysłał, czy to twój głupi

rozum postanowił trzymać nas w ładowni?

— Jeszcze masz coś do gadania? — brutalnie krzyknął olbrzym,

schwycił Sofera za ramię i zaciągnął go do luku. — Jak ci coś mówię, to masz

robić. Sam Lala-Zor rozkazał nie spuszczać z was oka i trzymać w ładowni

Od tego dnia ani ja, ani Sofer nie mogliśmy wychodzić na pokład.

Stałem zazwyczaj koło otworu na wiosła i patrzyłem na brzegi Afryki. Sofer

kłócił się, ale cóż mógł zrobić słaby starzec?

— Czy dojadę do tego kraju? Czy zobaczę Wyspy Szczęśliwe? —

wzdychał. — A może przedtem ci ludzie, których jedynym zajęciem jest

występek, zetną moją siwą głowę i wrzucą mnie do morza?

Bigwaj opowiadał mi codziennie, co się dzieje podczas postojów.

W cztery dni po wyminięciu słupów Melkarta przybyliśmy do otoczonej

murami osady Tchimpatiryj; wybudowali ją nasi Sydończycy. Cały tłum

wybiegi na spotkanie naszych statków. Zatrzymaliśmy się tu bardzo krótko,

gdyż wiał sprzyjający wiatr. Nabraliśmy świeżej wody w skórzane worki i

kupiliśmy owoców i chleba.

Następnie przybyliśmy do osady Soleis, która leżała przy ujściu

wielkiej rzeki do morza. Była także otoczona potężnymi, wysokimi murami.

W dali widziałem góry pokryte gęstym lasem. Kilka statków popłynęło w

górę rzeki i przybyły one do jeziora, obrośniętego gęstym sitowiem. Były

tam dzikie słonie, dziki i inne zwierzęta, ale myśliwym nie udało się zejść na

brzeg

W sitowiu kryli się ubrani w zwierzęce skóry ludzie, strzelali do

statków z tuków zatrutymi strzałami; zranili kilku naszych myśliwych,

którzy wkrótce zmarli.



125

Statki powróciły na morze i cała flotylla płynęła dalej, wzdłuż

brzegów, póki nie przybyliśmy do rzeki Liks. Po obu brzegach rzeki ciągnęły

się zielone łąki, porosłe wysoką trawą. Pasły się na nich stada byków i

owiec, które należały do Likijczyków.

Likijczycy są koczownikami. Mieszkają w przenośnych, czarnych

szałasach, które robią z niegremplowanej wełny. Język ich jest podobny do

języka berberyjskiego.

Bigwaj opowiedział mi, że Likijczycy serdecznie przyjęli naszych

marynarzy i w zamian za przywiezione towary dali im wiele byków i

baranów. Według słów Likijczyków, dalej, za nimi, mieszkają w górach

dzicy ludzie, którzy jedzą surowe mięso i biegają szybciej niż konie.

Podczas postoju statków doszło do rozłamu: prawie połowa

podróżnych oświadczyła, że chce tutaj zostać i założyć nową osadę.

Likijczycy namawiali ich, żeby się tu osiedlili, obiecywali odstąpić im dobrą

ziemię i oddać część swego bydła. Lala-Zor gniewał się i żądał, żeby wszyscy

wrócili na statki i jechali dalej, ale oni wołali z brzegu:

— Na statkach jesteśmy już niewolnikami Lala-Zory. Wszędzie

rozstawił swoich nadzorców. Niechaj jadą dalej ci, którzy chcą zakosztować

smaku jego bicza.

Z jednego statku wyniesiono na brzeg wielki kamienny posąg

bogini Tanit-Astarte i ustawiono ją na wzgórzu. Tutaj powstanie

miasteczko. Wesoło śpiewając nowi osadnicy zaczęli budować z kamieni,

chrustu i ziemi szałasy i otaczać je wałem. Osadnikom zostawiono część

broni i zapasów żywności oraz dwa statki.

Nasza flotylla popłynęła dalej i minęliśmy Cha-cha. Nieraz

zatrzymywaliśmy się u ujścia rzek obrosłych sitowiem i widzieliśmy stada

krokodyli. Leżały na mieliznach jak szare, nieruchome kloce, a na ich

grzbietach siedziały białe czaple.

Widziałem ogromne hipopotamy, które większą część dnia

spędzają w wodzie.



126

Brzegi były bagniste i człowiek nie mógł chodzić po nich, bo

zapadał się po głowę. Tylko grube, tłuste jaszczurki pełzały po błocie

szukając robaków.



127

3. Kraina Kanar

Po dwóch dniach podróży przybiliśmy do brzegu. Szeroka

równina stopniowo wznosiła się i wreszcie przechodziła w góry. Okazało

się, że równina jest zupełnie pustynna. Za dnia nie widać było żywej duszy,

za to nocą, na górach płonęło mnóstwo ognisk. To gasły, to znów się

rozpalały. Z rozrzuconych po stepie zarośli dochodziły dźwięki fletów i

niewyraźny gwar. Wszyscy przypuszczali, że w zaroślach kryją się

niezliczeni wojownicy, którzy porozumiewają się za pomocą ognistych

znaków.

Jak wyjaśniali jadący z nami likijscy tłumacze, tutaj zaczynał się

kraj Kanar. Czterdzieści dni upłynęło od dnia, w którym zostawiliśmy za

sobą słupy Melkarta.

Statki stały w zatoce, do której wpadała niewielka rzeczka.

Wszystkie statki ustawiono rufą w stronę brzegu, a dziobem w kierunku

morza, żeby móc natychmiast odpłynąć w razie niebezpieczeństwa. Od

razu, podczas pierwszego dnia postoju, wykopaliśmy na wybrzeżu rowy,

usypaliśmy wały, na których postawiono strażników.

Słońce świeciło nad równiną. Niekiedy z daleka widać było stada

dzikich kóz. To spokojnie błądziły poszczypując trawę, to znów trwożliwie

umykały w podskokach wznosząc tumany kurzu. W odległości dwóch

stadionów46 zaczynał się las. W nocy dochodziły stamtąd trele fletów i bicie

w bębny. Kilka razy słychać było potężny ryk lwów.

Rankiem wyprawił się do lasu oddział naszych marynarzy.

Wszyscy śpiewali głośno pieśni i mieli wesołe, beztroskie miny. Żaden nie

trzymał kopii ani tarczy, jedynie pod płaszczami mieli schowane miecze. Na

plecach nieśli kosze pełne przedmiotów, w których lubują się dzikie narody.

Na skraju lasu złożyli wszystkie rzeczy na ziemię i na wierzchu zostawili

papirus z następującym napisem:

„My, Sydończycy, przyjechaliśmy, żeby wymienić z wami towary.

Jeśli jest wśród was ktoś, kto umie mówić po sydońsku lub zna język

46 Stadion – grecka miara długości – 184,97 m.



128

Likijczyków, niechaj się niczego nie obawia i wyjdzie do nas. Chcemy

zawrzeć z wami przyjaźń".

Śpiewając pieśni nasi marynarze wrócili na statek. W nocy znowu

widzieliśmy ogniste sygnały na górach i słyszeliśmy bicie w bębny i

gwizdki.

Następnego dnia nasz oddział znowu wyruszył do lasu. Na tym

samym miejscu, gdzie zostawiono podarki, stały splecione z sitowia kosze,

pełne bananów, daktyli i innych owoców, plastry miodu i wielkie,

wydrążone tykwy napełnione słodkim ciemnym napojem.

Marynarze zanieśli to wszystko na statki, głośno narzekając na

Kanaryjczyków.

— Po cośmy jechali tak daleko? Żeby dostać za nasze towary i

trudy, które musieliśmy znieść, parę koszy bananów i fig? Mamy to i w

domu. A gdzież te rzeki płynące mlekiem i miodem, gdzież wybrzeża

złotego piasku? Śmierć temu, kto nas oszukał!

Niezadowoleni poszli na statek Lala-Zory i zażądali, żeby się im

ukazał. Całą drogę nie widzieliśmy Lala-Zory. Jego statek płynął zawsze na

przodzie i z niego wydawano rozkazy, ale stary pirat siedział w plecionej

altance ustawionej na wysokiej rufie statku i nikt nie mógł go widzieć. Tłum

krzyczał i hałasował. Na mostek wyskoczył Meremot:

— Książę karyjski jest chory, zamieszkał w nim zły demon febry.

Nie może wyjść do was.

— Sam jesteś demonem febry. Przynieś nam Lala-Zorę!

Ponieważ Meremot nie spieszył się z wykonaniem polecenia,

pofrunęły ku niemu wielkie muszle i kamienie.

Na mostek wyszedł posępny Lala-Zor, kulał i podpierał się na

harpunie.

— Dzielni marynarze — rzekł. — Odbyliście podróż, na jaką

jeszcze nikt się nie zdobył. Zaledwie kilku Sydończyków było w tych

stronach. Tutaj w krainie Kanar jest złoty piasek, żyzna ziemia i wiele bydła.

Wszystko to będzie wasze, o ile sami, waszymi kopiami zdobędziecie te



129

bogactwa. Ale nie można postępować nierozważnie. Lud Kanaru jest liczny,

potężny i nieuchwytny. Do dzisiejszego dnia nie widzieliśmy ani jednego

mieszkańca tego kraju. Przede wszystkim sprowadźcie mi kilku

Kanaryjczyków, żebyśmy mogli wypytać ich, gdzie leży stolica tego kraju i

ile mają wojska.

Jeden z marynarzy zaproponował:

— Trzeba znowu zanieść podarki i urządzić zasadzkę. Gdy ci

przeklęci, niewidzialni ludzie wyjdą — schwytamy ich.

Wszystkim podobał się ten pomysł. Rzucono kości, kto pójdzie na

tę wyprawę. Około stu ludzi ruszyło do lasu. Wieczorem wróciło

osiemdziesięciu. Dwudziestu skryło się w parowie.

Rano ci, którzy zostali w zasadzce, nie wrócili. Na ich

poszukiwanie wyruszył oddział złożony z dwustu ludzi. Znów znaleźli

owoce w zamian za zostawione towary, ale swych towarzyszy nie zastali na

miejscu. Tylko na ziemi widać było ślady walki i krwi. Na żerdzi wetkniętej

w ziemię wisiało kilka żab przebitych strzałami.

— Co się stało z dwudziestoma towarzyszami? Żyją jeszcze, zostali

wzięci do niewoli, czy zabito ich? Step milczał. Bigwaj wystąpił naprzód:

— Znam obyczaje Afrów i Berberów. Wyjaśnię wam, co to znaczy.

Żaby przebite strzałami oznaczają, że ludzie żyjący na wodzie, tj. nasi

Sydończycy, zostali zabici i że innych, którzy tu przyjdą, spotka ten sam los.

Patrzcie, ile strzał wetknięto tutaj w ziemię — to znaczy, że mają dość

strzał.

Gdy oddział wrócił na wybrzeże, rozległy się krzyki. Wszyscy

znowu otoczyli statek Lala-Zory, który wyszedł na mostek.

— Moi chłopcy weszli na najbliższą górę i widzieli za lasem

mnóstwo dymków. Na pewno tam znajduje się miasto Kanaryjczyków.

Teraz posilcie się i odpocznijcie, a na krótko przed świtem tysiąc ludzi uda

się ze mną do tego miasta. Kanaryjczycy drogo nam zapłacą za zabitych

towarzyszy. Zdobędziemy ich miasto.



130

4. „Wędrowcze, nie oszukuj tych ludzi”…

Przed świtem. Meremot podszedł do pogrążonego we śnie Sofera,

trącił go nogą i powiedział:

— Wstawaj, stary, pójdziesz z nami do stolicy Kanaru.

— Nie lżyj osła za to, że wierzga — odparł spokojnie Sofer,

przywiązał sandały i wziął laskę.

— Oczywiście pójdę — zwrócił się do mnie. — Może zobaczę tam

szczęśliwe miasto uczciwych ludzi. Wymieniają owoce na towary — czyż to

nie oznacza, że nie cenią złota i dlatego nie zbierają go? A ty, Elisar, chcesz

iść ze mną?

Zgodziłem się. Marzyłem o tym, że za chwilę ujrzę ojca, że go

uwolnimy i razem wrócimy do naszej starej chaty w rodzinnym Awali.

Marynarze szli w dwóch oddziałach. Jeden, pod dowództwem

Lala-Zory, szedł wprost do miasta, drugi powinien przekraść się okrężną

drogą, dolinami, i napaść na miasto od tyłu.

Wszyscy szli śmiałym, szybkim krokiem, błyskając ostrymi

kopiami. Wielu z nich miało pancerze i tarcze.

Jedynie Sofer i ja nie byliśmy uzbrojeni — jaką korzyść

moglibyśmy przynieść podczas walki?

Gdy słońce wzeszło, byliśmy już daleko od brzegu. Przeszliśmy

piaszczyste mielizny i znaleźliśmy się na stepowej równinie usianej



131

krzakami. Krzaki te zaczęły się poruszać i uciekać przed nami. Im bardziej

zagłębialiśmy się, tym szybciej umykały krzaki i znikały w stepie.

Przypatrywałem się uważnie i dostrzegłem w krzakach

brązowych, smukłych ludzi, którzy zgięci w pół cofali się szybko trzymając

przed sobą wiązkę gałęzi.

Wkrótce ujrzeliśmy w dali białe mury miasta, a za nimi mnóstwo

domków z prętów łozy pokrytej gliną. Chaty stały blisko jedna obok drugiej

na zboczu pagórka, a po okrągłych dachach skakały ostronose psy. Sierść

stawała im dęba i wściekle szczekały na nas. Na murach miejskich nie widać

było ani jednego człowieka. Brama była otwarta na oścież. Marynarze

przyśpieszyli kroku i z krzykiem wtargnęli do opuszczonej przez mieszkań-

ców stolicy Kanaru.

Sofer trzymając mnie za rękę i nieco kulejąc, powoli szedł ulicami

miasta. Chciwie rozglądałem się na wszystkie strony, pragnąłem bowiem

dojrzeć gdzieś człowieka podobnego do mego ojca.

Nasi ludzie rozbiegli się, wpadali do chat, wyciągali z nich plecione

pudła i wydrążone tykwy, wysypywali z nich odzież, ozdoby z muszli i

korali i biegli dalej. Przestraszone kury fruwały po ulicy bijąc skrzydłami.

Jedynie Sofer był niewzruszony i swoim starczym, równym

krokiem zdążał do centrum miasta. Doszliśmy do obszernego placu, który

półkolem otaczały piękne domy, zbudowane z belek i kamieni. Drewniane

kolumny były pokryte rzeźbami i różnobarwnymi wzorami. Domy te i

ozdobne rzeźby podobne były do sydońskich, pomyślałem więc, że to chyba

tutaj pracował mój ojciec.

Na środku placu znajdował się kamienny grobowiec, w którym

zazwyczaj Sydończycy chowają zmarłych. Serce mi zabiło, gdy nad

wejściem zauważyłem sydońskie litery. Było tam napisane: „Wędrowcze,

jeśli jesteś Sydończykiem, Beni-Anak, wejdź do tego grobowca i przeczytaj

pozdrowienie, które ci przesyła Jakir z Awali".

Sofer przystanął, przeczytał napis, otarł połą swej szaty oczy i

spojrzał na mnie.



132

— O mój ben-ben, bądź dzielny i spodziewaj się usłyszeć bardzo

smutną wiadomość.

Otworzyłem pokryte rzeźbami drzwi, z grobowca powiało

chłodem. Zeszliśmy po schodkach. Wewnątrz grobowca na kamiennej

podstawce stała gliniana trumna. Wieko było pokryte kwiatami, a pośrodku

była wymalowana siedmioramienna gwiazda w kole. Na każdym ramieniu

gwiazdy były wypisane nazwy siedmiu planet.

Czyż ojciec mój umarł i jego ciało leży w tym grobie?

Usłyszeliśmy tupot nóg na schodach. Do grobowca wbiegł

Meremot, a za nim kilku piratów.

— Na pewno w tym grobie są ukryte skarby. Dzicy barbarzyńcy

zawsze grzebią królów ze wszystkimi ich bogactwami. Rozwalcie to!

Piraci mieczami rozbili pokrywę. Z osłupieniem i wściekłością

zajrzeli do wnętrza.

— Ktoś był tu przed nami. Dalej naprzód! Obszukamy pałac! — I

wszyscy wybiegli z grobowca.

Zajrzałem do trumny — była pusta. Jednak nie!...

Dostrzegłem małą, glinianą, sydońską lampkę - stateczek. Leżała

na nim cienka, miedziana płytka. Sofer podniósł ją. Poszliśmy na górę i tam,

przy jasnym świetle dziennym, Sofer przeczytał:

„Pisze Jakir, Beni-Anak, rodem z Awali, koło Sydonu. Wędrowcze,

jeśli znajdziesz tę płytkę, oddaj ją innym Sydończykom, ażeby opowiedzieli

w ojczyźnie, że ja, Jakir, żyłem trzy lata wśród plemion kanarskich. Są oni

prości i dobroduszni jak owce, wierni jak psy, ale gdy ktoś ich skrzywdzi,

stają się niebezpieczni jak wściekłe byki. Nauczyłem ich odlewać miedź i

szkło, heblować deski i lepić gliniane dzbany na kole garncarskim.

Wypuszczają mnie na wolność, ale zrobili ten grobowiec i trumnę, żebym

wrócił tu na starość i umarł wśród nich. Jadę do ojczyzny, gdzie

spodziewam się jeszcze odnaleźć żonę, syna i starych przyjaciół. Pokój z

tobą, wędrowcze.



133

Nie oszukuj tych ludzi — umieją być wdzięczni dla tych, którzy są

dla nich dobrzy".

Wokół słychać było coraz głośniejsze krzyki i huk walących się

ścian. Sofer wziął mnie za rękę.

— Chodźmy, ben-ben. Nie mamy tu już nic do roboty.

Ulicą pędził Bigwaj, za którym truchcikiem biegł szary osiołek.

— Chodźcie prędzej. Ben-Kadech posłał mnie po was. Musimy

natychmiast wrócić na statek i odpłynąć, inaczej zginiemy.

Bigwaj schwycił Sofera i wsadził go na osła. Biegiem wracaliśmy z

powrotem. Na stopniach domu z pięknymi kolumnami tłoczyli się piraci i

czerpali z wielkich zbiorników oszałamiający napój.

Bigwaj poganiał osła, dążyliśmy ku brzegowi. Po drodze

spotykaliśmy naszych towarzyszy.

— Już wszystko rozgrabili? — pytali. — Pewnie nic nie zostanie

dla nas?

— Nie chodźcie tam — odpowiadał Bigwaj — wracajcie z

powrotem.

Ale oni nie słuchali i jak szaleńcy biegli w głąb miasta. Ben-Kadech

stał na wale i patrzył w naszą stronę:

— Przyszliście w sam raz. Popatrzcie, krzaki znów się poruszają.

Oni ruszają do ataku.

Na całej równinie zarośla krzaków szybko posuwały się naprzód

w kierunku wybrzeża. Czasem zza krzaków wyskakiwali ludzie,

pomalowani w białe i czarne pasy i potrząsali długimi włóczniami.

Wszyscy towarzysze, którzy pozostali przy statkach, skryli się za

wałem gotowi do obrony.

Kanaryjczycy zbliżali się popychając przed sobą wiązkę suchego

chrustu, a gdy już byli blisko, podpalili ją. Długie języki ognia tryskały z

trzaskiem i iskry sypały się na blisko siebie stojące statki. Nasi żołnierze

śmiało rzucali się na zbliżających się Kanaryjczyków, zabijali ich, ale gęste



134

szeregi brązowych ludzi napierały ze wszystkich stron i ich dzidy, z

szerokimi jak liście ostrzami, leciały na naszych obrońców zbijając ich z

nóg.

Wypuszczali oni z proc kamienie, które zadawały nam ciężkie

rany i z łoskotem uderzały o burty statków.

Wreszcie ukazały się oddziały wojowników Lala-Zory. Biegli oni w

nieładzie. Jedni byli obładowani workami, inni wyczerpani szybkim

marszem rzucali broń. Na twarzach ich malowało się przerażenie.

Żeby lepiej widzieć, wdrapałem się na szczyt masztu i wlazłem do

przymocowanej do jego czubka beczki. Koło mnie fruwały kamienie i

szumiały pierzaste strzały. Kanaryjczyków wciąż przybywało. Zauważyłem



135

z daleka Lala-Zorę. Bronił się toporem i brązowi ludzie padali wokół niego.

Towarzysze mieczami przebili mu drogę. Dobiegł wreszcie do obozu.

— Na morze! Na morze! — rozległ się krzyk.

Marynarze zaczęli odpychać statki od brzegu i pierwszy odpłynął

piękny statek Lala-Zory.

Wszyscy wdrapywali się na statek, pozostali rzucali się do wody i

wpław docierali do swoich okrętów. Wielu wlazło na nasz statek. Wśród

nich znajdował się także przerażony, blady i drżący Meremot.

Nie podobna było dłużej zwlekać.

Ben-Kadech przeciął linę i „Kokab-Cafon" w takt uderzeń wioseł

oddaliła się od brzegu.

Tak się skończyła wyprawa Lala-Zory do krainy Kanar.



136

5. Brzegi znikają

Wszystkie statki płynęły wzdłuż lądu. Tłumy Kanaryjczyków

biegły za nimi obserwując nas. Statek Lala-Zory był niedaleko i z niego

przez tubę krzyknięto do nas.

— Podpłynąć bliżej, nie oddalać się!

Ale Ben-Kadech rozkazał:

— Złożyć wiosła! Podnieść żagiel!

Wiatr odpychał nas od brzegu na burzliwe morze, po którym

przewalały się olbrzymie bałwany. Żagiel wzdął się „Kokab-Cafon" zaczęła

skakać po grzbietach bałwanów i wypłynęła na pełne morze. Woda

przelewała się przez pokład. Wszyscy schowali się do ładowni. Meremot

wyjrzał z luku:

— Co robisz, Ben-Kadechu? Czy nie słyszałeś rozkazu Lala-Zory?

Ale Ben-Kadech odpowiedział twardo: — Płyniemy naprzód, a

komu się nie podoba, może skoczyć do wody. Kedem! (naprzód!)

Na statku Lala-Zory także złożono wiosła. Obrócił się dziobem w

naszą stronę i dwa barwne żagle podniosły się na maszcie.

Ben-Kadech obejrzał się za siebie powtarzając wciąż to samo

słowo — „Kedem!" Odległość między statkami zmieniła się. Pozostałe statki

kołysząc się powoli ginęły we mgle, brzeg także

zaczął zlewać się z niebem. Przed nami leżał

bezgraniczny przestwór ostatniego morza47.

Stamtąd statki już nie powracają, tam jest koniec

świata i zaczyna się wieczna, czarna mgła. Dokąd

zdąża ten statek? Może woli zginąć na morzu, niż

wpaść w łapy zuchów Lala-Zory? Zeszedłem na dół

i trzymając się liny, przeciągniętej wzdłuż burty,

dotarłem do mostku, na którym stał Ben-Kadech.

47

W starożytności wyobrażano sobie, że ziemia wygląda jak rozpostary płaszcz otoczony ze wszystkich stron bezgranicznym morzem.



137

Stał mocno, opierając się o poręcze, a wiatr rozwiewał jego płaszcz, który

pociemniał od bryzgów morskich. Ben-Kadech spoglądał w dal i śpiewał

beztrosko:

Trzy dni hulaliśmy pod rząd, Pogoda była podła, Bez steru niósł nas wody prąd, Sama nas fala wiodła.

— Ben-Kadechu, dokąd płyniemy?

— Ach, chłopcze, masz taką skrzywioną twarz, jakby cię dopiero

co sprał twój dziadzio.

Starałem się uśmiechnąć.

— Jeszcze długo będziemy tak płynąć prosto przed siebie?

— Zdaje mi się, że chcesz, żebyśmy zawrócili i żeby mnie i Sofera

powieszono na maszcie? Uciekaj na dół, bo cię fala zmyje...

I znów zaśpiewał:

Płyniemy dziś, gdzie zdarzy los Jak kaczki po bajorze, Więc płyńmy, zuchu, w górę nos! Bywało z nami gorzej! Zeszedłem na pokład. Wszyscy siedzieli i leżeli w różnych

pozycjach. Zawieszona pośrodku lampka z tłuszczem chwiała się na

wszystkie strony. Sofer z igłą i nitką stał obok jednego rannego i zszywał

mu rozciętą twarz. Obok niego stał Bigwaj z miską wody. Ranny klęczał i

starał się powstrzymać jęki. Gdy Sofer skończył szyć twarz, przewiązał ją

pasami porwanego płótna, a potem położył się podkładając sobie worek

pod głowę.

— Biedny chłopcze! — powiedział do mnie. — Po cóż ciągnąłem

cię ze sobą!

— Jak się teraz uratujemy? Przed nami zguba i za nami zguba.

Teraz trzeba, jak przystoi mędrcowi, z godnością oczekiwać śmierci.



138

Położyłem się koło Sofera i starałem się zasnąć, ale chwiejba

podrzucała nas we wszystkie strony i często miałem nogi wyżej głowy.

Budziłem się, otwierałem oczy, patrzyłem na bujającą się lampkę i znowu

zasypiałem. Wśród nocy ocknąłem się. Lampka wisiała nieruchomo. Co się

stało? Przelazłem między śpiącymi i wyszedłem na pokład.

Wiatr ucichł.

Żagiel zwisał bezwładnie.

Statek otaczała

nieprzebita ściana

białawej mgły. Dziwne

srebrzyste światło sączyło

się z góry. Fal nie było.

Morze, które tak długo

szalało, uspokoiło się i

jego gładka powierzchnia

to wznosiła się, to znów

opadała zwolna — tak

równo oddychała pierś

drzemiącego morza.

Gdzieś daleko rozległ się śpiew. Słychać było coraz wyraźniej

wybuchy śmiechu i krzyki. We mgle zamajaczył dwumasztowiec Lala-Zory.

Wydawał się biały. Na przednim maszcie wisiał człowiek. Wyraźnie słychać

było uderzenia wioseł po wodzie. Podchwyciłem urywek pieśni

niegodziwych zuchów Lala-Zory:

Sam zbudował szubienicę hej! Niechaj teraz wisi na niej.... Co się stało na statku? Kogo powieszono? Nie zauważono nas.

Statek przepłynął obok i pogrążył się we mgle.



139

6. Gość z dna morskiego

Wpełzłem do mojej nory na dziobie statku i przeleżałem w niej aż

do świtu. Rano wdrapałem się po maszcie do beczki i rozejrzałem się

wokoło, czy nie widać gdzie ziemi.

Kilkakrotnie niedaleko od statku pokazało się ogromne cielsko

kaszalota. Bez pośpiechu napinał grzbiet jak łuk, sapał i parskał

wypuszczając ku niebu fontanny wody i znowu zwolna pogrążał się w

morzu.

Nagle statek o coś uderzył. Co to jest? Kaszalot czy podwodna

rafa? Kilku ludzi wyszło na pokład i przez burtę patrzyli w wodę.

Równolegle z okrętem w głębinie płynęła olbrzymia, świecąca masa.

Wydawała się różowa, to znów zielona, miała mleczny połysk i iskrzyła się

jak muszla perłowa.

— Król morza wypłynął — zawołał ktoś. — Prędzej uciekajcie!

Za pierwszą płynęła druga, taka sama bezkształtna masa.

Dojrzałem wielki łeb z wytrzeszczonymi, ciemnymi ślepiami. Z głowy, jak

długie żmije, wychodziły macki, które wiły się i rozciągały we wszystkich

kierunkach. Macki wyciągnęły się w stronę burty statku i przylgnęły do niej.

Dwoje ślepi spoglądało w górę.

—Ośmiornica! ośmiornica! — rozległ się okrzyk. — Chwytajcie

miecze i siekiery!

Wszyscy rzucili się do luku i z łomotem zbiegli w dół.

Na pokładzie został tylko Meremot. Zmorzony gorącymi

promieniami słońca zasnął i obudził się trochę późno. Silnie uczepiłem się

masztu, bałem się, że wylecę z beczki. Nad burtą okrętu powoli wznosiła się

ogromna, szaro-zielona głowa. Długie, potężne macki przeszły przez burtę i

szybko popełzły po pokładzie. Pod ciężarem tej galaretowatej masy statek z

lekka przechylił się na bok. Meremot potoczył się w stronę burty i na

próżno czepiał się gładkiego pokładu starając się dostać do luku. Koniec

głowy, z której wystawały czerwone pagórki i naroślą, uniósł się nad burtę.



140

Dwa ciemnoniebieskie ślepia potwora wysunęły się naprzód na

purpurowych rożkach i ciekawie wlepiły się w Meremota, który padł na

kolana, wyciągnął ręce i krzyczał:

— Królu morza! Nie dotykaj mnie! Codziennie pięć razy modlę się

do Baala! Zlituj się nade mną, jestem jedynym synem mojej matki!

Zielone macki szybko podpełzły do Meremota, owinęły go i lekko

przerzuciły do paszczy zaopatrzonej w haczykowaty, rogowy dziób. W

powietrzu mignęły długie, chude nogi Meremota.

Zielony łeb potwora poczerwieniał, jakby napełnił się krwią.

Niebieskie ślipia wywracały się dziko i szczęki poruszały się zagryzając to,

co do niedawna było Meremotem. Ośmiornica wczepiła w luk jedną z

macek, dwa razy dłuższą od pozostałych. Ukazał się w nim Bigwaj i silnie



141

uderzył mieczem. Mięsisty, zielony strzępek skręcił się na pokładzie jak

robak. Z luku zaczęli wychodzić marynarze, którzy już nabrali odwagi, i

włócznie poleciały w głowę potwora. Wówczas ośmiornica odczepiła się od

statku i ciężko zwaliła się do wody. Statek tak silnie przechylił się w drugą

stronę, że ledwo utrzymałem się w beczce. Potężnymi ruchami władca

morza pogrążał się w otchłani zostawiając za sobą ciemną ciecz, która

zmąciła wodę.

Straszna śmierć Meremota zbliżyła wszystkich podróżnych.

Zbijaliśmy się w gromadki i rozprawialiśmy, co robić dalej, jak

walczyć z potworami morskimi i innymi niebezpieczeństwami, które

groziły nam zgubą na każdym kroku.



142

7. Wyspy Szczęśliwe

Słońce piekło nieznośnie cały następny dzień i ciągłe jeszcze nie

było wiatru.

Statek płynął w kierunku północnym. Wioślarze zmieniali się. W

południe wąziutki pas mgły na niebie napełnił nas nadzieją, że wreszcie

zadmie wiatr. Mgiełka rozpłynęła się, a za nią ukazała się samotna góra,

podobna do przewróconego kielicha. Na szczycie kłębił się ciemny dym.

Wszyscy wybiegli na pokład, nawet wioślarze porzucili wiosła. Sofer

wyszedł na mostek i patrzył w dal zasłaniając oczy ręką.

— Co to jest, ląd stały czy wyspa? — pytali wszyscy. — Powiedz

nam, mądry Soferze. Może to Wyspa Szczęśliwych, na której dusze

bohaterów znajdują ukojenie po śmierci.

Sofer odpowiedział:

— O dzieci moje! Przypadło wam w udziale wielkie szczęście, gdyż

zobaczycie coś, czego nie oglądali jeszcze zwykli śmiertelnicy. To Wyspy

Szczęśliwe, do których nikt nie dopłynął przed wami. Jeśli nie napotkamy

potwora, który połamie statek, i nie wpadniemy w wir, który wciąga statki

do podziemnego królestwa wiecznej nocy, to zobaczymy Wyspy Szczęśliwe

i pokażemy innym drogę do nich.

Teraz wszyscy zaczęli żwawo wiosłować, gdyż ożywiała ich

perspektywa lądowania. Dopiero późno wieczorem, gdy słońce już zaszło,

statek zbliżył się do wyspy. Nad szczytem góry zapaliły się płomienne

zygzaki. Było już ciemno. Wyspa wyraźnie odcinała się na tle gasnącego,

purpurowego nieba. Statek ostrożnie płynął naprzód, żeby nie rozbić się o

podwodne rafy. Przed nami, na wybrzeżu, zabłysły czerwone ogniki. Biegły

z miejsca na miejsce, łączyły się ze sobą i znów się rozłączały. Ciemność

otulała morze, coraz jaśniej płonęły ogniki. Wreszcie odróżniliśmy wąskie,

długie łódki. Na dziobie każdej z nich stał człowiek; w jednej ręce trzymał

płonącą pochodnię, a w drugiej długi oścień. Ogniki poruszyły się, szybko

popłynęły w różnych kierunkach i zgasły — ludzie zauważyli nas.



143

Statek przylgnął dziobem do stromego brzegu. Nasi marynarze

wyskoczyli na ziemię i liną przymocowali go do grupy wysokich palm.

Sofer zaczął wydawać rozporządzenia, jakby już był w tym kraju.

— Słuchajcie mnie, przyjaciele! Staliście się wrogami ludzi z kraju

Kanar. Nie powtarzajcie tego błędu! Ludzie, którzy tu żyją, mają serca czyste

jak dzieci. Żeby zdobyć ich przyjaźń, nie wolno nam ich przestraszyć.

Musimy wzbudzić w nich zaufanie. Widzicie tu ślady ogniska. Rozpalimy

ognisko, ugotujemy sobie strawę, zaśpiewamy pieśń, a pieśń przywabi ku

nam mieszkańców tej wyspy.

Wszyscy wyszli na brzeg, pełni niedowierzania w stosunku do

tajemniczych ludzi i obawy przed napaścią. Zapłonęło kilka ognisk.

Siedliśmy w kolo i zaśpiewaliśmy starodawną pieśń marynarzy.

Wesoły i zuchwały, zmieniłem ja swój dom Na statku żagiel biały, na czar dalekich stron. Bywaj mi żono miła! Synu mój, żegnam was, Już fala dom mi skryła i złoty piasku pas.

Płynęliśmy — za nami śmierć podążała w ślad, Serca nam ból kleszczami ściskał jak głodny krab. Lat dziewięć upłynęło jak dziewięć wielkich fal I co dzień coś nowego nam niosła morska dal.

I powróciłem wreszcie z dalekich obcych dróg Do kraju najmilszego, na swój rodzinny próg.



144

Hejże marynarzu! Pewniej trzymaj ster! Przebyty szlak — nie zginie z naszych serc.

Piosnka skończona — naprzód, trzymaj kurs! Niech wiatr śpiewa o nas, niech skrzypią deski burt!

Pieśń płynęła w cichym powietrzu. Echo odbijało się od

nadbrzeżnych skał. W czerwonym świetle ognisk dostrzegliśmy odzianych

w kozie skóry ludzi o długich płowych włosach opadających na plecy.

Ostrożnie, z ciekawością zbliżali się do nas. W rękach mieli kamienie, kije i

oszczepy z kościanymi ostrzami.

Śpiewaliśmy dalej, jakbyśmy ich nie widzieli. Wyspiarze podeszli

jeszcze bliżej i jeden z nich, starzec z łysą czaszką i maleńką, kosmatą, siwą

bródką, wystąpił naprzód. Wyciągnął ręce i podszedł do Sofera.

Sofer powoli wyszedł mu na spotkanie, wzięli się za ręce i patrzyli

sobie w oczy. Sofer wskazał ręką na naszych wędrowców siedzących bez

ruchu i powiedział: „Beni-Anak". Starzec popatrzył na Sofera, na naszych

ludzi, widocznie zastanawiał się, potem wskazał na swoich wyspiarzy i

odpowiedział: „Guanczy".

Sofer zwrócił się do nas:

— Ci ludzie nazywają się „Guanczy ".

Wyspiarze podeszli jeszcze bliżej i usiedli koło nas na kamieniach,

przyglądając się nam. Sofer i starzec Guanczy usiedli przy ogniu i zaczęli

mówić jeden po drugim, uważnie wsłuchując się w swoje słowa. Bigwaj stał

obok i odezwał się do Sofera:

— Język tego starca jest trochę podobny do języka Berberów.

Zrozumiałem, o co pyta: skąd jesteś rodem i po co przyjechaliśmy tutaj, na

wyspę.

Wówczas Sofer poprosił Bigwaja, żeby rozmówił się z nimi w

narzeczu berberyjskim. Stary Guanczy ożywił się słysząc mowę Bigwaja.

Wszyscy pozostali Guanczy podskoczyli, z ożywieniem naradzali się między

sobą, brali ręce Bigwaja i kładli je sobie na głowach.

— Mówią, że jestem ich bratem.



145

Okazało się, że na statku jest jeszcze kilku ludzi, którzy mówią po

berberyjsku. Życzliwie rozmawiali z wyspiarzami starając się odpowiedzieć

na wszystkie ich pytania. Z początku Guanczy bali się wszystkiego,

ostrożnie dotykali burty statku i natychmiast odrywali ręce, jakby się

oparzyli. Potem nabrali odwagi, zmierzyli krokami długość statku i

ogromnie się zdziwili. Powiedzieli nam, że nie potrafią takiego zbudować,

umieją robić tylko obciągnięte skórą łódki.

Wkrótce wszyscy Guanczy odeszli. Całą noc paliliśmy ogień, a

statek był gotowy do wyjścia na morze, w razie alarmu. Ale wokół

panowała cisza i spokój. Tylko na wierzchołku góry kurzył się dym, a

czasem wybuchał szkarłatny płomień. Wówczas rozlegał się daleki grzmot i

ziemia drżała...



146

8. Trzeba zapytać przodków

Rankiem Guanczy powrócili i przynieśli daktyle, banany, owcze

mleko w wydrążonych tykwach i świeże ryby.

Starzec Guanczy prosił nas, żebyśmy poszli razem z nim oddać

hołd opiekunowi wyspy. Sofer umówił się z Ben-Kadechem, że wszyscy

towarzysze ruszą nam na pomoc, ile nie wrócimy wieczorem. Sofer, Bigwaj i

ja poszliśmy ze starym Guanczy po skalistej ścieżce. Wszędzie widać było

rozrzucone kawałki czarnych i czerwonych kamieni, które wypluła zionąca

ogniem góra. Widzieliśmy potoki lawy, które zastygły w

najfantastyczniejszych kształtach tworząc mnóstwo pieczar. Wszędzie

wznosiły się kwitnące drzewa, ogromne agawy, krzaki palczastych

kaktusów i dużo dzikich winogron, które wiły się po pniach drzew.

Zbocza góry były pokryte gęstym, zielonym lasem.

Zające, króliki i dzikie kozy przebiegały nam drogę. Szliśmy w

kierunku osady, która leżała na stoku góry i składała się z wielu pieczar i

grot. Weszliśmy do jaskini Nigdzie nie widziałem większej prostoty. Łoże, to

garść palmowych liści, poduszka — gładki, okrągły kamień. Takie same

gładkie kamienie służyły jako stół i stołki. Miski były zrobione z drzewa lub

lawy, a wielkie muszle morskie służyły jako naczynia, w których

przechowywano mleko i inne produkty. Za ogrodzeniem beczały owce i

kozy. Kobiety i dzieci wybiegały nam na spotkanie, oglądały nas, dotykały

materiału, z którego była zrobiona nasza odzież. Sami wyspiarze nosili

koszule uszyte ze skór zwierzęcych.

Przed osadą wznosiło się wielkie dziwaczne drzewo, niezwykłej

grubości: pień składał się z oddzielnych łodyg zrośniętych ze sobą, a długie

liście wyrastały bezpośrednio z pnia.

Starzec Guanczy podszedł do drzewa, padł na kolana i coś

mruczał. Następnie wyciągnął zza pasa nóż zrobiony z długiego ostrego

kamienia i wbił go w drzewo. Gdy wyciągnął nóż, z otworu polał się

jasnoczerwony strumyczek. Guanczy odwrócił się do nas, a Bigwaj

tłumaczył jego słowa:



147

— Drzewo to poucza nas, abyśmy wszyscy byli jak jeden pień,

wówczas nikt nas nie pokona, tak jak żadna burza, ani trzęsienie ziemi nie

mogły powalić tego drzewa. Gdy pierwsi Guanczy przyjechali na wyspę,

drzewo to już stało. Żyje już kilka tysięcy lat, a wierzchołek jego sięga

chmur.48

Starzec znów klęknął przed drzewem i

podniósł ręce.

— Wybacz mi — mówił — że zraniłem

cię, ale zrobiłem to nie z braku serca, ale żeby

pokazać cudzoziemcom, że masz taką samą

czerwoną krew jak my wszyscy.

Starzec Guanczy wstał i powiedział, że

idziemy dalej. Weszliśmy na górę po wijącej się

wśród czerwonych skał ścieżce. Minęliśmy

wąskie przejście i znaleźliśmy się w wysokiej,

obszernej jaskini, o okrągłym suficie, z którego zwisały długie, białe

kamienne strzały49. W kopule był otwór, przez który widać było niebo.

Z początku, po przejściu z jasnego światła dziennego, nic nie

widzieliśmy w jaskini, ale gdy oczy przyzwyczaiły się do ciemności,

ujrzałem, że jaskinia jest pełna ludzi stojących półkolem i w milczeniu.

Pośrodku wznosił się kamienny ołtarz ze stopniami. Starzec Guanczy

rozdmuchał węgle na ołtarzu i położył na nich pęk czerwonego wrzosu.

Wrzos zatrzeszczał i zaczął dymić. Guanczy zaśpiewał drżącym głosem, a

Bigwaj tłumaczył jego słowa:

— O wy, świetlani, czcigodni przodkowie. Niegdyś wyjechaliście z

niegościnnej Azji uciekając przed niesprawiedliwością i prześladowaniami

okrutnych władców. Osiedliliście się tutaj na wyspie, pracowaliście i żyliście

po bratersku. Zostawiliście nam przykłady mądrości i czcigodnego życia.

Oto stoją przed wami ludzie z tego samego kraju, z którego niegdyś

uciekliście. Co mamy z nimi zrobić? Utopić ich w morzu, kazać im wracać do

siebie, czy pozwolić im zamieszkać razem z nami na Wyspie Szczęśliwej?

48 Opisane tu tzw. „smocze drzewo” do dnia dzisiejszego znajduje się na wyspie Teneryfie i ludność oddaje mu część. Ma około 6 tys. lat. Z jego soku wyrabiano czerwoną farbę. 49 Stalaktyty.



148

Starzec umilkł i nasłuchiwał z zamkniętymi oczyma. Pod sufitem

fruwały i świerkały dwa żółte ptaszki.50 Jeden ze stojących Guanczy upadł.

Rozległ się cichy trzask, a potem szmer, jakby zaszumiały unoszone przez

wiatr liście jesienne. Starzec obejrzał się i zawołał mnie:

— Idź, nie bój się! — rzekł Sofer.

Poszedłem z Guanczy. Pochylił się nad leżącym i ruchem ręki dał

mi do zrozumienia, że mam go podnieść.

— Tylko dzieci o czystych sercach mogą dotykać naszych dobrych

przodków — rzekł.

Leżący był bardzo chudy. Z jego rąk i nóg zostały tylko obciągnięte

skórą piszczele.

Spróbowałem podnieść go — był lekki jakby ze słomy.

Postawiłem go. Twarz jego była wyschnięta, miał wpadnięte policzki i

zamknięte oczy. Stojący obok inni ludzie byli tacy sami i do każdego był

przywiązany trójząb.

Starzec wziął mnie za rękę, znów wrócił do Sofera i powiedział:

— Nasi przodkowie nauczyli nas bać się ludzi, którzy mieszkają za

morzem, tam gdzie wschodzi słońce. Ludzie ci chcą, żebyśmy byli ich

niewolnikami. Pytałem przodków, jak z wami postąpić. Nie mogą nic

powiedzieć — wszyscy są martwi, ale ich słowa wiecznie płoną w naszych

sercach. Moje serce mówi mi: „Jeśli wy, cudzoziemcy, nie zamierzacie zrobić

nam krzywdy, damy wam ziemię i łódki i będziecie naszymi braćmi".

Sofer odpowiedział:

— Nie wiem, co zamierzają robić moi towarzysze podróży, ale ja

zostaję na waszej wyspie.

Wyszliśmy z jaskini i poszliśmy z powrotem na statek.

50 Chodzi tu o kanarki. Wyspy Kanaryjskie uważane są za ojczyznę kanarków.



149

9. Sofer opuszcza nas

Przebywaliśmy jeszcze kilka dni na Wyspie Szczęśliwej oczekując

pomyślnego wiatru. Takich wysp jest kilka, leżą one niedaleko jedna od

drugiej, a na każdej żyją ludzie Guanczy.

Znalazłem glinę i zrobiłem Soferowi bardzo dużo płytek; opisał na

nich naszą podróż od wyjazdu z Kart-Chadaszat do przybycia na wyspę.

Postawiłem mały piecyk z gliny, z kratą i dmuchawką, w którym wypaliłem

płytki z zapiskami Sofera. Sofer zakopał je w jaskini, w której stoją

wysuszone ciała przodków Guanczy.51

Gorąco prosiłem Sofera, żeby wracał z nami do naszej ojczyzny, do

Awali, obiecywałem mu, że będzie mieszkać u nas jak najbliższy krewny.

Ale Sofer odmówił:

— Przez całe życie szukałem ludzi, którzy nie robią nikomu

krzywdy i nie gnębią słabych. Znalazłem ich. Chociaż siły moje słabną, może

potrafię jeszcze nauczyć ich sztuki pisania i innych pożytecznych rzeczy.

Kiedyś nadejdzie szczęśliwy czas — ale to będzie za tysiąc lub dwa, lub za

trzy tysiące lat — gdy ludzie przestaną walczyć ze sobą i zniknie przemoc,

niewolnictwo i występki. Ludzie będą poznawać świat, prawa życia i

przyrody. Będą kopać ziemię, żeby dowiedzieć się, co znajduje się w jej

wnętrzu, i wówczas znajdą moje płytki. Przeczytają, jak niesprawiedliwie i

okrutnie żyły narody w naszych czasach i jak trudno było ludziom budować

lepsze życie. A ty, mój drogi Eli, jedź do domu. Ben-Kadech to uczciwy i

dzielny marynarz i zawiezie cię do ojczyzny, do Awali. Jeśli moja biała oślica

jeszcze żyje, daruję ci ją. Możesz na niej wozić gliniane stateczki do Sydonu

na sprzedaż.

— Nie!— odpowiedziałem. — Teraz chcę być tylko marynarzem.

Widziałem różne potwory, morskie i ludzkie, w rodzaju Meremota i Lala-

Zory, i niczego się nie boję.

51

Mumie zabalsamowane przez Guanczów, znajdowały się w jaskiniach jeszcze w drugiej połowie XIX w. Potem zostały zniszczone i rozkradzione. Istnieje przypuszczenie, że w niezbadanych jaskiniach znajdujących się na szczytach urwistych skał Teneryfy, zachowały się jeszcze mumie i inne pamiątki po wymarłym narodzie Guanczów.



150

Gdy wiatr powiał w stronę Afryki, Ben-Kadech zapytał

towarzyszy, czy nikt nie pragnie zostać na wyspie, ale oprócz Sofera nikt nie

chciał osiedlić się wśród Guanczów.

Gdy statek oddalił się od wyspy i wiatr wzdął żagiel, ze smutkiem

obejrzałem się na brzeg. Wśród Guanczy stał Sofer — najdziwniejszy,

najlepszy i najmądrzejszy człowiek, jakiego zdarzyło mi się spotkać, a z

którym teraz musiałem rozstać się na zawsze.

Płynęliśmy kilka dni i wreszcie przed nami ukazała się linia

wybrzeża i skaliste góry. Poznałem słupy Melkarta: szary na północ i

różowy na południe. Stopniowo rozsuwały się i między nimi zabłękitniała

cieśnina. Za nią zaczynało się już Morze Wewnętrzne, po którym łatwo

popłynąć do rodzinnego Awali, a tam zobaczę się z Am-Lajli, a może i z

moim drogim ojcem, Jakirem.

Przed oczyma stanęła mi nasza chata z palmą, droga wiodąca do

tego ogrodu na pustkowiu, w którym dzieci razem z Gamalielem grają w

kości. Jak oni krzykną, gdy pojawię się przed nimi! Pójdziemy do starego

szałasu, żeby nam nikt nie przeszkadzał. Wiele dni będę musiał opowiadać

im wszystko, co widziałem i czego się dowiedziałem podczas podróży na

„Kokab-Cafon". Jakże Gamaliel, Bachja i inni będą oburzeni na tych, którzy

nas krzywdzili, a jak zapłacze ze strachu maleńki Chachanija, zwłaszcza gdy

będę opowiadać o ośmiornicy... a potem wszyscy...



151

ZAKOŃCZENIE

Na tym nieskończonym zdaniu urywa się opowieść fenickiego

marynarza o jego cudownej podróży na małym żaglowym statku z wiosłami

do krainy Kanar i na Wyspę Szczęśliwą, którą odbył dwa tysiące lat temu.

Przy czytaniu tego opowiadania czytelnik przekonywuje się, że

ludzie w dawnych czasach tak samo jak i my kochali swoją ojczyznę,

pracowali, martwili się o swych krewnych i bliskich; matki tak samo czule

kołysały swoje dzieci, opłakiwały zaginionych i cieszyły się spotykając

znowu tych, których uważały za dawno straconych.

I wówczas istnieli ciekawi poszukiwacze wiedzy, jak Sofer-rafa.

Wędrowali oni po różnych krajach, żeby dowiedzieć się, jak żyją ludy. Byli

także uczeni, jak Kartagińczyk, Sanchunijafon, którzy starali się poznać

prawa rządzące wszechświatem i pochodzenie świata, a potem na zwojach

pergaminu lub papirusu spisywali swe myśli i odkrycia.

Już wtedy żeglarze, z których najśmielsi i najbardziej

przedsiębiorczy byli Fenicjanie, nawiązywali przyjazne stosunki z różnymi

narodami, odkrywali nowe ziemie, a w ślad za nimi przyjeżdżali kupcy i

piraci morscy. Jedni prowadzili handel wymienny, a drudzy grabili

nadbrzeżne osiedla i wywozili schwytanych mieszkańców, żeby ich

sprzedać do niewoli.

Nie ma znaczenia, czy mały Elisar, syn Jakira, rzeczywiście odbył

tę podróż na Zachód i do Wysp Szczęśliwych, czy też jest to zmyślona bajka:

ważniejsze jest to, że życie i obyczaje tej odległej epoki są wiernie opisane,

zgodnie z najnowszymi danymi historycznymi, i dlatego powieść „Statek

Fenicki" jest książką pożyteczną dla naszych młodych czytelników, którzy

dowiedzą się z niej, jak ludzie żyli dwa, czy trzy tysiące lat temu.

Ilustracje do książki rysownik umyślnie wykonał w oryginalny

sposób, tak jak wówczas malowano rzeczy i zdarzenia, jak nam o tym

mówią zabytki starożytnej Kartaginy i Egiptu.



152

O AUTORZE

Jan Wasilij G., właśc. Wasilij G. Janczewiecki, powieściopisarz rosyjski,

historyk, urodził się 4 I 1875 w Kijowie, zmarł 5 VIII 1954, w

Zwienigorodzie k. Moskwy. W polskich źródłach znajdujemy jedynie skąpe

informacje o jego twórczości. Wymieniają one jedynie trylogię historyczną

Dżyngis-chan, Batyj, Do ostatniego morza. Jedynie BiblioNETka i Kalendarz

Historyczny podają informację o powieściach Dżyngis-chan, Ognie na

kurhanach i Statek fenicki. Statek fenicki był wydany po raz pierwszy w

Polsce 1949 roku a następnie wznowiony w 1950. W Polsce wydano także

Dżyngis-chana w 1948 roku i Ognie w kurhanach w 1962. W tej ostatniej

książce zamieszczono po raz pierwszy obszerniejszą notkę biograficzną

pisarza. Janczewiecki dużo podróżował po krainach, które opisywał w

swoich powieściach. Pozwoliło mu to na wierne odtwarzanie historii, bytu,

obyczajów i życia, jakie kwitło przed wieloma wiekami i równie wiele

wieków temu odeszło w historyczny niebyt.

[Jawa48©]



153

OBJAŚNIENIA (NOTA HISTORYCZNO-EDYTORSKA)

1. Fenicja — kraj, w którym mieszkał śmiały, przedsiębiorczy i bardzo

zdolny naród, Fenicjanie. Fenicja zajmowała wąski pas wybrzeża w

zachodniej części Azji Mniejszej. Fenicjanie nazywali siebie „Synami

Anaka".

Kilka łańcuchów górskich, których długie pasma wrzynały się w

morze, tworzyły naturalne, wygodne zatoki, co sprzyjało

rybołówstwu i żeglarstwu.

W gęsto zaludnionym kraju wykorzystywano każdy kawałeczek

ziemi, który nadawał się pod uprawę. Góry tworzyły tarasy, na

których w najdawniejszych czasach uprawiano pszenicę, sadzono

winogrona, oliwki i inne drzewa owocowe.

Objaśnienie historyczno-edytorskie Fenicja leżała na wschodnim wybrzeżu Morza Śródziemnego nazywanego w starożytności Morzem Wewnętrznym, na terenie dzisiejszego Libanu, zachodniej Syrii i północnego Izraela. Nazwa wywodząca się z łaciny lub greckiego znaczyła tyle, co ciemnokrwisty – kolor farby produkowanej przez Fenicjan. Sami Fenicjanie nazywali swój kraj Kanaanem a siebie Dziećmi Kanaanu. Kraj był górzysty i gęsto zalesiony o szerokości nie większej niż 50 km od wybrzeża, dlatego też większe miasta i osiedla znajdowały się nad samym morzem. Głównymi miastami Fenicji były Tyr i Sydon.

2. Tyr i Sydon, główne miasta fenickie, miały wygodne i obwarowane

porty. W opisywanych przez nas czasach, w mieście Tyr żył potężny

król Hiram, który zawarł przymierze z królem sąsiadującej Judei,

Salomonem. Zbudował on dogodne drogi wiodące do Egiptu i Iranu,

których strzegli jego żołnierze. Fenicja i Judea bardzo się wzbogaciły

na tym tranzytowym, międzynarodowym handlu.

Objaśnienie historyczno-edytorskie Tyr — Początki miasta datują się na 2700 r. p.n.e. Miasto usytuowane było w dwóch lokalizacjach: na skalistym brzegu znajdowała się forteca zwana Starym Tyrem, natomiast na odległej o około 800 m. wysepce znajdowało się miasto. Około 332 r. p.n.e. Aleksander Macedoński zdobył miasto i połączył obie części groblą. Było głównym ośrodkiem kultu boga Baala-Melkarta. W wyniku wojen i napadów, miasto stanowiące ważny ośrodek handlowy przechodziło kolejno pod panowanie Ptolomeuszy, Rzymian, Arabów i Krzyżowców, stając się częścią Królestwa Jerozolimskiego. Odbite przez Mameluków, pod władaniem osmańskim utraciło



154

znaczenie. W czasach opisywanych w powieści, Tyrem władał Hiram I, współpracujący z judejskim królem Salomonem, któremu wysyłam drewno cedrowe do budowy świątyni, rzemieślników i żeglarzy. Okres panowania Hirama i Salomona przypada na lata 969 – 936. Przyjmując datę rozpoczęcia panowania przez Roboama syna Salomona na rok 931, można wnioskować, że podróż fenickiej „Gwiazdy Północy – Kokab-Cafon przypadła na lata około 940 – 935 p.n.e. Sydon – W starożytności był to najważniejszy port handlowy na wybrzeżu Azji Mniejszej. Miasto słynęło z budowy okrętów, wyrobów szklanych oraz dzielnych marynarzy pływających po całym basenie Morza Gościnnego (Czarnego), Morza Wewnętrznego (Śródziemnego) i przepływających poza Słupy Melkarta zwane również Słupami Heraklesa (Gibraltar). Świadczy to nie tylko o dzielności i umiejętnościach żeglarzy i piratów fenickich i okolicznych ale również o sztuce budownictwa okrętowego. Kwitł również handel niewolnikami i kością słoniową oraz obrót metalami szlachetnymi sprowadzanymi z Iberii (Hiszpanii), Wysp Brytyjskich, Cypru i Aryki. Miasto utraciło swe znaczenie na rzecz Tyru po walkach z Asyrią, a potem dostało się pod panowaniem Babilonu i Persów i nigdy już nie odzyskało swej pozycji. Zdradzeni przez swego władcę, chcąc uniknąć pójścia w niewolę, nie stawiali oporu Aleksandrowi Macedońskiemu lecz podpalili miasto pozostając w nim.

3. Żeglarze feniccy odznaczali się wielką odwagą. Grecki historyk

Herodot zapewnia, że wyruszyli oni z Morza Czarnego, okrążyli

„czarny ląd" (Afrykę), dopłynęli do Słupów Herkulesa (Gibraltar) i

dalej, przez Morze Śródziemne dotarli do Kartaginy (Tunis).

Na swoich małych żaglowych statkach feniccy żeglarze okrążali

Europę i docierali do Morza Bałtyckiego, gdzie handlowali z

mieszkańcami wybrzeża. Szczególnie poszukiwali „elektronów", jak

dawniej nazywano bursztyn, który uważano za drogocenny kamień, a

ponadto przypisywano mu własności lecznicze.

Objaśnienie historyczno-edytorskie Fenicjanie znani byli w starożytności jako najlepsi odważni żeglarze i przedsiębiorczy handlowcy. Potrafili żeglować według położenia gwiazd na niebie, znali zastosowanie kotwicy oraz efektywne sposoby wykorzystania ładowności statku. Dzięki temu znacznie przewyższali żeglarzy innych narodowości. Celem wypraw fenickich było zakładanie kolonii na nowoodkrytych terenach (głównie wyspach) lub narzucanie tamtejszym mieszkańców swych wpływów. Swoje usługi Fenicjanie oferowali także innym narodowościom lub określonym grupom przedsiębiorców (coś w rodzaju starożytnego „lobby”), nierzadko piratom. Na zlecenie króla Judei Salomona organizowali wyprawy do mitycznego kraju Ofir, leżącego prawdopodobnie w Arabii, skąd przywozili złoto i inne drogocenne kruszce. Kolejno przejmowali we władanie Cypr, Sycylię, Maltę, Sardynię, Korsykę oraz wybrzeże Afryki Północnej z najbogatszym miastem Kartaginą. Z Iberii

http://pl.wikipedia.org/wiki/Cypr_(wyspa)

http://pl.wikipedia.org/wiki/Sycylia

http://pl.wikipedia.org/wiki/Malta

http://pl.wikipedia.org/wiki/Sardynia

http://pl.wikipedia.org/wiki/Korsyka

http://pl.wikipedia.org/wiki/Afryka_P%C3%B3%C5%82nocna



155

Statki wojenne

przywozili miedź i srebro. Wypływali także poza Słupy Melkarta (Gibraltar) skąd docierali do Wysp Cynowych (Wyspy Brytyjskie) i do wybrzeży Morza Bałtyckiego w poszukiwaniu bursztynu. Z Kartaginy dotarli na Maderę, Wyspy Szczęśliwe (Wyspy Kanaryjskie), Azory i Wyspy Zielonego Przylądka. Wg Herodota opłynęli Afrykę i dotarli do Brazylii. Świadczyć o tym mają odnalezione w Brazylii przez Portugalczyków tzw. „inskrypcje fenickie” zapisane w języku starosemickim. Na dziobie znajdowała się rzeźba w kształcie końskiej głowy pełniąca równocześnie funkcję taranu, natomiast rufa miała kształt rybiego ogona. Okręty wojenne, w przeciwieństwie do szerokich, pękatych statków handlowych, były dłuższe i smuklejsze. Wiosła górnego rzędu oparte były na podporach, wiosła dolnego rzędu opierały się bezpośrednio na otworach. Okręty wojenne nie miały tarana na dziobie, gdyż w przypadku wbicia się w burtę przeciwnika, położenie atakującego mogło stać się niewygodne i groźne. Statki fenickie – Do budowy okrętów, Fenicjanie

używali rosnące w górach Libanu cedry, których nie

spotykano (lub rzadko w takiej ilości i rozmiarze) w

innych częściach basenu Morza Śródziemnego. Pod

względem budowy okrętów oraz przy doskonale

rozwiniętej sztuce żeglarskiej i nawigacji znacznie

przewyższali Babilończyków, Egipcjan, Greków, a

później także Rzymian. Pierwsze statki fenickie

powstały prawdopodobnie około 2000 r. p.n.e. Pod

względem konstrukcji, wytrzymałości i zwrotności

znacznie przewyższały statki egipskie, mykeńskie i

greckie. Jako pierwsi zastosowali stępkę i żebra, a kil

wraz z dziobem i rufą wykonany był z jednolitego pnia. Statki miały około 30

metrów długości, 10 m szerokości i posiadały 2-metrowe zanurzenie. Wyposażone

były w 32 wiosła obsługiwane z reguły przez niewolników lub wioślarzy najemnych.

Na rufie znajdowały się dwa wiosła sterowe. Wiosła służyły z reguły do

manewrowania w porcie, a podstawową siłę napędową statku stanowiły dwa żagle.

Wioślarze siedzieli pod pokładem w jednym rzędzie po obu stronach, ale były też

układy wioseł dwurzędowe, co nadawało statkowi znacznie większą szybkość i

precyzję manewrowania.

Statki handlowe



156

4. Salomon — Syn Dawida — król Judei.

We wszystkich opowieściach przypisuje mu się niezwykłą mądrość.

Za panowania Salomona rozwinął się handel i powstała flota

handlowa. W stolicy Judei, Jerozolimie, Salomon zbudował słynną z

piękności „świątynię Salomona", z której po dzień dzisiejszy zostały

resztki jednej ściany, tzw. „ściana płaczu".

5. Piraci — W starożytności piraci byli klęską żeglarzy i rabowali na

wszystkich szlakach morskich. W Atenach zorganizowano nawet

specjalny korpus młodzieży, który strzegł Pireusu przed napaścią

piratów. Główne gniazda piratów znajdowały się w Cylicji, na

wybrzeżach Azji Mniejszej, na Archipelagu Egejskim i na Sycylii; w

średniowieczu — w Algierze, Maroku, Gwinei i u ujścia rzek Chin

Środkowych.

O sile piratów świadczy zwycięstwo rzymskiego wodza Pompejusza,

który w 67 roku przed nar. Chr., w wyniku bitwy przy cyplu

Koracezjus, spalił 1300 statków pirackich, zburzył 120 twierdz i wziął

do niewoli 24000 jeńców.

6. Wyspy Szczęśliwe — Starożytne podania greckie głoszą, że na

dalekim Zachodzie, za słupami Herkulesa (Gibraltar), na

niezmierzonym, burzliwym oceanie leżą Wyspy Szczęśliwe lub

Błogosławione, na których po śmierci przebywają cienie sławnych

bohaterów i rozkoszują się niezakłóconym, wiecznym szczęściem

Kraj leżący na tych wyspach nazywali „Polami Elizejskimi".

Wspomina o tym Homer (pieśń 4, wiersz 563), poeci Hezjod, Pindar i

inni

W starożytności Arabowie także opowiadali w swych baśniach i

legendach o tych wyspach i nazywali je „Wiecznymi" lub

„Szczęśliwymi" (Dżezali el — Chalidad).

Później nadano tym wyspom nazwę „Kanaryjskich" — od kraju Kanar,

który leży na zachodnim wybrzeżu Afryki Północnej. Wyspy

Kanaryjskie są oddalone od przylądka Dżubi o 101 km.

Jest to archipelag, który składa się z siedmiu wysp.

Zdaniem niektórych uczonych wyspy te powstały wskutek wybuchów

wulkanów. Są one pokryte górami i niektóre z nich tworzą łańcuchy



157

górskie. Na wyspach znajduje się wiele wulkanów, które i teraz

czasem wybuchają.

Zdaniem innej grupy uczonych, Wyspy Kanaryjskie i wyspa Madera są

ostatnimi śladami wielkiego kontynentu Atlantydy, który w

prahistorycznych czasach miał leżeć na Oceanie Atlantyckim między

Afryką i Ameryką. W starożytności i średniowieczu krążyło wiele

legend o Atlantydzie. Powstało przypuszczenie, że zagadkowy naród

Uanczi, to ostatni ślad po wielkim narodzie Atlantów, który

zamieszkiwał zatopiony ląd i zginął wraz z Atlantydą w otchłaniach

oceanu.

Objaśnienie historyczno-edytorskie Wyspy Szczęśliwe – Według starożytnych historyków były to wyspy położone na zachód od Libii - za Słupami Heraklesa (Melkarta, Herkulesa), na Atlantyku. Na Wyspach Szczęśliwych miał się znajdować mityczny Ogród Hesperyd, w którym rosły złote jabłka. Jedno z takich jabłek ofiarowane Herze, miało stać się w przyszłości przyczyną wojny trojańskiej. Jednakże większość historyków lokowała Ogród Hesperyd w Górach Atlas. Na Wyspach Szczęśliwych miały się także znajdować Pola Elizejskie czyli podziemny świat do którego trafiały duszę dobrych ludzi. Z lekcji religii wiemy, że świat chrześcijański również wyobrażał sobie Krainę Wiecznej Szczęśliwości, w której miał znajdować się Rajski Ogród. We wszystkich wersja wierzeń starożytnych, mitologie grecka, celtycka, rzymska i chrześcijańska, na tych właśnie wyspach wyobrażała miejsca szczęśliwego życia pozagrobowego. Wyspy Szczęśliwe najczęściej identyfikowano z Wyspami Kanaryjskimi, leżącymi naprzeciw wybrzeży starożytnego kraju Kanar (dzisiejszej części Maroka i Mauretanii). Od nazwy tego kraju miały wziąć potem nazwę Wyspy Kanaryjskie, a nie jak czasem mylnie sądzono od zamieszkujących tam kanarków, gdyż to właśnie małe kolorowe ptaszki otrzymały swą nazwę od wysp z których pochodziły. Kolonizację Wysp rozpoczęli Grecy i Rzymianie, potem Hiszpanie, którzy krwawo zdobywali poszczególne wyspy. Ostatnią skolonizowaną była Teneryfa, której podbój zakończono w 1495 roku krwawą bitwą nazywaną „Rzezią pod Acentejo”. Rok później na wyspach panowała już tylko administracja hiszpańska.

7. Naród Uanczi (lub Guanczi) — pierwotni mieszkańcy Wysp

Szczęśliwych. Pochodzenie tego narodu jest zagadką do dnia

dzisiejszego. Oprócz przypuszczenia, że Uanczi pochodzą od

zaginionych Atlantów, istnieje mniemanie, że Uanczi są spokrewnieni

z Egipcjanami, ponieważ tak samo jak oni umiejętnie balsamowali

swych zmarłych i umieszczali ich w oddzielnych jaskiniach górskich.

Bardzo dużo ze znalezionych starożytnych mumii wyschło tak, że

każda z nich ważyła nie więcej niż dwa do trzech kilo. Nieliczne słowa

http://pl.wikipedia.org/wiki/Libia

http://pl.wikipedia.org/wiki/S%C5%82upy_Heraklesa

http://pl.wikipedia.org/wiki/Wyspy_Kanaryjskie



158

Uanczi, które się zachowały, podobne są w brzmieniu do języka

niektórych północno - afrykańskich plemion, szczególnie Berberów.

Mężczyźni Uanczi byli wysokiego wzrostu, smukli i silni, odznaczali

się odwagą i bohatersko bronili swej ojczyzny przed najściem band

morskich piratów.

Wyspą rządził oddzielny władca, otoczony radą starszych.

Począwszy od XV w. na Wyspy Kanaryjskie przybywały liczne grupy

Hiszpanów. W walce przeciw nim zginęło wielu Uanczi, innych

sprzedano do niewoli, pozostali przyjęli chrześcijaństwo i zmieszali

się z Hiszpanami. Dlatego też zaginął wszelki ślad po Uanczi jako od-

dzielnym plemieniu. Obecnie na Wyspach Kanaryjskich mówi się po

hiszpańsku.

Objaśnienie historyczno-edytorskie Guanczowie – nazwa pierwotnych mieszkańców Wysp Szczęśliwych (Wysp Kanaryjskich) stanowiących odłam Berberów. Słowo Guan w języku hiszpańskim odnosi się do tubylca i oznacza „człowieka”. Guanczowie posługiwali się własnym językiem, a raczej mową, bardzo podobną do ptasich dźwięków pomieszanych ze słowami z języka berberyjskiego. Cywilizacja ich była na poziomie wczesnego neolitu, charakteryzującego się epoką kamienia gładzonego, uprawą roślin, hodowli zwierząt na pokarm (królików, kóz, psów, świń) i zakładaniem stałych osad. Jadano głównie potrawy gotowane (szczególnie specjalnie tuczone młode psy) oraz duże ryby łowione w płytkich wodach przybrzeżnych. Guanczowie mieszkali w jaskiniach wydrążonych w górskich zboczach lub w naturalnych skalnych grotach. Budowali również własne domy na planie koła lub owalu, a niektóre z nich, zapewne ze względu na hierarchię rodową posiadały umocnienia zabezpieczające przed niepowołanymi gośćmi lub napadami. Odziewali się koźle skóry lub ubrania sporządzone z włókien roślinnych. Na odległość porozumiewali się naśladując dźwięki i gwizd ptaków. Guanczowie – zarówno mężczyźni jak i kobiety, byli ludźmi wysokimi, silnymi, o jasnych włosach i niebieskich oczach. Cechował ich spokój, melancholijne usposobienie, skłonność do śpiewów, muzyk, samotności i wiara w spokojne życie po śmierci. Tajemnicą jest, w jaki sposób Guanczowie, lud prymitywny i wyasymilowany posiadł umiejętność balsamowania zwłok po śmierci. Istniał zwyczaj, który dopuszczał domagania się zakończenia życia w przypadku nieuleczalnej choroby, słabości lub bardzo podeszłego wieku. Wówczas mieszkaniec mógł domagać się zakończenia życia i taką prośbę należało spełnić. Przeczuwający swój koniec, był zanoszony do odległej pieczary, gdzie zaopatrzony w jadło samotnie dokonywał żywota. Ciało zmarłego balsamowano żywicą z draceny, a następnie zawijano w słomiane maty i skóry koźlęce. Mumie układane były warstwowo, aczkolwiek mumie królewskie ustawiano pionowo w towarzystwie żon.



159

Guanczowie zostali niemal całkowicie wytępieni podczas zbrojnego oporu stawianego hiszpańskim najeźdźcom. Ci co przeżyli, przeszli na katolicyzm lecz w większości zostali sprzedani jako niewolnicy. Kultura Guanczów zaginęła pod koniec XV wieku, pozostawiając nieliczne ślady.

Alfabet fenicki

http://pl.wikipedia.org/wiki/XV_wiek



160

Objaśnienia historyczno-edytorskie pozostałych pojęć występujących w powieści Atlantyk – Występujące w powieści Morze Zewnętrzne za Słupami Melkarta, to Ocean Atlantycki, uważany przez fenickich żeglarzy za olbrzymią rzeką opływającą Ziemię wokoło. Nazwa wywodzi się od Atlasa i oznaczała świat otoczony niezmierzoną wodą, na których miały znajdować się Wyspy Szczęśliwe, przeznaczone do pośmiertnego życia w spokoju, bez smutku i mozołu. Określeniem „ocean” Grecy (Herodot) oznaczali gigantyczną rzeką opływającą ziemię (Atlantis Thalassa). Arabowie i Berberowie, a w średniowieczu także Hiszpanie i Portugalczycy nazywali Atlantyk Morzem Ciemności, co miało oznaczać, że sięga on krańca świata. Wiązało się to również z tym, że statki, które zapuszczały się w niezmierzone wody na zachód od Słupów Melkarta, nigdy nie wracały, co tłumaczono sobie że dotarły na kraj świata. Baal-Melkart — bóg semicki, uważany był za opiekuna i patrona fenickiego Tyru, o czym świadczą miejsca kultu w tym mieście oraz nadawane bóstwu nazwy: król miasta (melek-qart), bóg słońca, urodzaju, narodzin czy odradzania się. Uważany by ł także za boga sztormów, morza i Pana Zaświatów. Dodanie mu przydomka Baal oznaczało wszechwładnego i wszechmocnego Pana – boga najwyższego w hierarchii boskiej. W Fenicji czczono Melkarta w sanktuariach zwanych wyżynami, czyli odkrytymi kolumnami i stelami na wysokich podnóżach i fundamentach. Babilon – starożytne miasto w Mezopotamii nad Eufratem było stolicą Babilonii. Oznaczało tyle co „brama Boga”. Największe znaczenie Babilon osiągnął za czasów Hammurabiego w XVIII w. p.n.e. Pod koniec XVI w. p.n.e. Babilon został złupiony przez Hetytów, którzy władali nim przez 400 lat, a następnie przez Asyryjczyków i Elamitów. W 689 r. p.n.e. Babilon został splądrowany i spalony przez wojska asyryjskie a ludność wymordowana. Za czasów panowania asyryjskiego Asarhaddona powstaje słynna Brama Isztar, wiszące Ogrody Semiramidy i świątynia E-temenanki kojarzona z biblijną Wieżą Babel. Po zdobyciu miasta przez Persów traciło powoli znaczenie by ostatecznie upaść po śmierci Aleksandra Wielkiego. Babilon dwukrotnie uważany był za największe miasto świata: około 1770 r. p.n.e. oraz około 612 r. pn.e. Było to wówczas pierwsze miasto, którego ludność przekraczało 200 tys. mieszkańców. Karia – kraina położona w południowo-zachodniej Azji Mniejszej nad Morzem Egejskim, na północ od wyspy Rodos. Graniczyła z Jonią, Lidią, Pizydią i Likią. Księciem Karii był powieściowy Illia-Car czyli rozbójnik morski Lala-Zor. Kartagina – najsłynniejsze i najbardziej odwiedzane miasto starożytności nad Morze Śródziemnym. W języku łacińskim – Kathago (Carthago), po grecku Karchedon, po arabsku Kartadż, po hebrajsku Kartago, po fenicku Kart Chadaszat. We wszystkich językach miało jednakowe znaczenie – Nowe Miasto. Założone zostało przez Fenicjan około IX w. p.n.e. jako ważny port handlowy i strategiczny.



161

Położone było w bliskości dzisiejszego Tunisu. Miasto było doskonale zorganizowane i otoczone murami długości 32 km. Po larach rozkwitu i gospodarczej potęgi, która przypadła na III w. p.n.e. rozpoczęła się seria wojen z Rzymem, zakończona upadkiem miasta w 146 r. p.n.e. Podbite przez Arabów w VII w. straciło na znaczeniu i wyludnione popadło w ruinę. Największe straty Kartagina ponosiła w okresie wojen punickich. Wtedy to utraciła swe wpływy na Sardynii, Sycylii i Korsyce, których utrata, jak również olbrzymie obciążenia kontrybucyjne przyniosły miastu tak duże straty, że próbowało ono szukać nowych posiadłości w Afryce i bogatej w kopalnie złota i srebra Hiszpanii, opanowując połowę Półwyspu Iberyjskiego. Po latach odradzającej się hegemonii i próby zaatakowania Italii przez Pireneje i Alpy, nastąpił okres przegrywanych bitew, który dopełniła klęska Hannibala przyczyniając się do dalszego upadku. Próby ograniczenia przez Hannibala wpływów oligarchów, nie przyniosła mu zwolenników, a utrata zamorskich kolonii pogorszyła sytuację kupców i rzemieślników zwracając ich przeciw niemu. Obawiając się aresztowania lub śmierci, Hannibal w 195 r. p.n.e. uciekł z Kartaginy lecz jego polityka była nadal kontynuowana i nastąpił okres kilkudziesięcioletniego wzrostu gospodarczego. Wzrost znaczenia Kartaginy spowodował wybuch III wojny punickiej w 149 r. p.n.e w wyniku której doszło do całkowitego ujarzmienia Kartaginy przez Rzym. Całkowita zagłada miasta nastąpiła w 146 r. p.n.e. Rzymianie zburzyli miasto, ziemię zaorali i zasypali solą, wymordowali około 90% ludności a pozostałych sprzedali w niewolę. Pod okupacją rzymską miasto wróciło do swej pierwotnej nazwy Kathago i wykorzystywane było jako „spichlerz” Rzymu. W latach 430 – 440 Afryka Północna znajdowała się pod najazdem Wandalów, którzy w Kartaginie ustanowili swoją stolicę. Następnie miasto zostało podbite przez wojska bizantyjskie i arabskie, które w 697 roku położyły kres chrześcijaństwu. Kraina Kanar — Bohaterowie powieści „Statek Fenicki” docierają do kraju Kanar. Usytuowany był na północnym wybrzeżu Maroka i zamieszkiwany przez wojownicze plemiona Berberów i Maurów. Po kolonizacji przez Fenicjan, rdzenne plemiona utworzyły królestwo Mauretanii, podbite następnie przez Rzymian. W tym czasie też dotarło tam wielu Żydów i Chrześcijan. Lud kanaryjski wierzył w nieśmiertelność duszy i oddawał cześć bóstwom, które miały zamieszkiwać niedostępne góry. Wierzono również w złe duchy i demony, którym składano ofiary z jagniąt. Liban – pasmo górskie wzdłuż zachodniego wybrzeża Morza Śródziemnego. Przeciętna wysokość Gór Libanu to około 2500 – 2700 m z najwyższym punktem Kurnat-as-Sauda na wysokości 3083 m. Góry Libańskie pokryte były niemal w całości lasem cedrowym, którego drewno używano do budowy okrętów i świątyni jerozolimskiej. W wyniku silnej eksploatacji lasów, cedr został niemal całkowicie wycięty, obecnie znajduje się tylko w rezerwacie, a zbocza Gór Libanu pokryte są krzakami, zaroślami oraz gdzieniegdzie sosnami i dębami. Nazwa gór wywodzi się z języka aramejskiego i nawiązuje do ośnieżonych szczytów (laban – biały).



162

Likia – zwana także Licią, sąsiadowała z Karią i znajdowała się na terenie dzisiejszej tureckiej Antalyi. Likijczycy trudnili się głównie piractwem, walczyli także u boku Hetytów przeciwko Egipcjanom, a także po stronie Troi w wojnie trojańskiej. Numidia – historyczne państwo założone przez Berberów w północnej Afryce na zachód od Kartaginy około III w. p.n.e. W jej skład wchodziły dwa królestwa plemienne. Podczas II wojny punickiej władca zachodniego królestwa poparł Rzym i przy jego pomocy podbił część wschodnią. W wyniku walk wewnętrznych Rzymianie oddali Numidię Mauretanii. Słupy Melkarta – zwane również Słupami Heraklesa lub Herkulesa to starożytna nazwa skał położonych na kontynencie afrykańskim z jednej strony i europejskim z drugiej oraz znajdującą się pomiędzy nimi Cieśniną Gibraltarską. Mit powiązany z nazwą Melkarta wywodził się z legendy fenickiej, według której bóg Melkart-Baal miał wyrąbać mieczem przesmyk otwierający statkom drogę do kraju Kanar i Wysp Szczęśliwych. Nazwa związana z Heraklesem, ma związek z jedną z prac mitycznego herosa jaką było uprowadzenie wołów trzygłowego potwora Geriosa. Herakles dotarłszy do północno-zachodniej Afryki ustawił nad morzem dwa słupy – skały po południowej afrykańskiej stronie oraz północnej europejskiej. Żeglujący Morzem Śródziemnym w kierunku zachodnim, widzieli w oddali przed sobą skałę o dwóch ostrych szczytach. W miarę jak przybliżali się do nich, odnosili wrażenie że skały rozsuwają się i widać było cieśninę poszerzającą się aż do 14 km. Fenicjanie wierzyli, że to bóg Melkart rozsuwa przed nimi skały i pozwala wypłynąć na Morze Zewnętrze aby mogli dotrzeć do kraju Kanar i Wysp Szczęśliwych. Sofer – jeden z głównych bohaterów powieści, mentor i patron małego Elisara. W czasach biblijnych taką nazwą określano uczonego w piśmie Żyda, przepisującego święte pisma: Torę, Księgi Prawa Powtórzonego, teksty modlitewne, kontrakty przedmałżeńskie czy listy rozwodowe. Sofer był mistrzem kaligrafii hebrajskiej. Pergamin lub zwój przepisany przez sofera stawał się koszerny (tzn. nie posiadający najmniejszego błędu lub kleksa), przy czym musiał być napisany tetragramem czyli przy użyciu czterech hebrajskich liter oznaczających wg Starego Testamentu imię Boga (były to jod, he, waw i he). Przed napisaniem tetragramu sofer musiał odbyć kąpiel rytualną w mykwie. (Opracowanie historyczno-edytorskie przez Jawa48©; dokonano przez na podstawie źródeł własnych i encyklopedyczno-historycznych).

K o n i e c



163

Materiały na których oparto opracowanie, wykorzystano z pełnym

poszanowaniem praw autorskich i w przekonaniu, że stanowią źródło danych

o naszej kulturze i historii oraz że stanowią własność publiczną, a ich

rozpowszechnianie służy dobru ogólnemu.

Dokument w formacie *.pdf może być wykorzystany wyłącznie do użytku

osobistego bez prawa do dalszego obrotu i obiegu komercyjnego lub

handlowego i nie może być poddawany modyfikacjom bez zgody autora edycji.

Należy go traktować tak, jak książkę wypożyczoną do przeczytania.

Przeczytaj następną stronę!

Uwaga!!!

Bez zezwolenia twórcy wolno nieodpłatnie korzystać z już

rozpowszechnionego utworu w zakresie własnego użytku

osobistego.

Nie wymaga zezwolenia twórcy przejściowe lub incydentalne

zwielokrotnianie utworów, niemające samodzielnego

znaczenia gospodarczego

Można korzystać z utworów w granicach dozwolonego użytku

pod warunkiem wymienienia imienia i nazwiska twórcy oraz

źródła. Podanie twórcy i źródła powinno uwzględniać istniejące

możliwości.

Twórcy nie przysługuje prawo do wynagrodzenia.

Pliki można pobierać jeśli posiada się ich oryginał a pobrany

plik będzie służył jako kopia zapasowa.

Można pobierać pliki nawet jeśli nie posiada się oryginału, pod

warunkiem że po 24 godzinach zostaną one usunięte z dysku

komputera.

Szczegółowe postanowienia zawiera USTAWA z dnia 4 lutego 1994 r. o

prawie autorskim i prawach pokrewnych oraz Regulamin Świadczenia

Usług Drogą Elektroniczną Portalu Chomikuj.pl


wasilij jan_statek fenicki

Documents