w y k Ł a d d r u g i
DESCRIPTION
W Y K Ł A D D R U G I. Prawo precedensów. Porównanie systemów prawnych. SYSTEM PRAWA. ANGLIA, XIII w. COMMON LAW. WYROKI SĄDOWE. PRECEDENS. (BEZ)PRECEDENSOWE SYTUACJE. PRECEDENS PRAWNY. Precedens – z łac. praecedens – ‘poprzedzający’ - PowerPoint PPT PresentationTRANSCRIPT
W Y K Ł A D D R U G I
Prawo precedensów
Porównanie systemów prawnych
SYSTEM PRAWA ANGLIA, XIII w.
PRECEDENS
WYROKI SĄDOWE
COMMON LAW
(BEZ)PRECEDENSOWE SYTUACJE
PRECEDENS PRAWNY
Precedens – z łac. praecedens – ‘poprzedzający’
Precedens prawny – zasada lub reguła prawna stworzona przez sąd obowiązująca we wszystkich sprawach podobnych rozstrzyganych w przyszłości
1. zasada lub reguła prawna (norma)
2. stworzona przez sąd (wyrok)
3. obowiązująca w przyszłości (efekt wiążący)
4. we wszystkich sprawach podobnych (podobieństwo faktów)
NORMA PRAWNA PRECEDENSU
WYROK W KONKRETNEJ SPRAWIE(Kowalski ukradł z ogródka Nowaka leżak
wielofunkcyjny, sąd skazał go na 2 lata więzienia) norma indywidualna
PRZEPIS USTAWY(Kto przywłaszcza sobie czyjąś własność podlega
karze pozbawienia wolności do lat dziesięciu)norma generalna
PRECEDENS(Nie wolno przywłaszczać niczyjej własności
ponieważ jest to niezgodne z prawem)norma indywidualna o charakterze generalnym w
przyszłości
ZASADA STARE DECISIS
(„STARE DECISIS ET NON QUIETA MOVERE”)
(„LET THE DECISION STAND”)
STÓJ PRZY SWOJEJ DECYZJI I JEJ NIE ZMIENIAJ
MERTON (1237): nolumus leges Angliae mutari (nie chcemy zmieniać praw Anglii)
1. Decyzja sądu wyższej instancji jest wiążąca dla sądów niższych instancji
2. Sąd nie powinien zmieniać swoich własnych decyzji, chyba że istnieje ku temu ważna przyczyna
PRECEDENS
WIĄŻĄCY (binding)
NIEWIĄŻĄCY (persuasive)
SĄD NAJWYŻSZY
Sądy Okręgow
e
Sąd Najwyższy stanu
Sąd Apelacyjny stanu
Sąd I
instancji
Sądy Dystrykto
we
MOC PRECEDENSÓW SĄDU NAJWYŻSZEGO
- moc wiążąca względem wszystkich sądów niższej instancji (stanowych i federalnych)
- stare decisis czy orzekanie z duchem czasów ?* ciągłość prawa* przewidywalność orzeczeń* niemożność usunięcia ‘złych’ decyzji* obowiązywanie ‘skostniałych’
przepisów
- przykłady odejścia przez Sąd Najwyższy od zasady stare decisis:
Plessy v. Ferguson
(1896)
„separate but equal”
Brown v. Board of Education (1954)
wszyscy równi wobec prawa
Furman v. Georgia (1972)
zawieszenie kary śmierci
Gregg v. Georgia (1976)
kara śmierci w gestii stanów
Dred Scott v. Sandford
(1857)
usankcjonowanie niewolnictwa
XIII Poprawka
zniesienie niewolnictwa
Chisholm v. Georgia (1793) – XI Poprawka (1795)
Pollock v. Farmers’ Loan & Trust Co. (1895) – XVI
Poprawka (1916)
Oregon v. Mitchell (1970) – XXVI Poprawka (1971)
Korematsu v. United States
(1944)
obozy internowania
WSPÓŁCZESNEKONTROWERSJE:
- Engel v. Vitale (1962) – modlitwa w szkołach
- Miranda v. Arizona (1966) – prawa oskarżonego
- Roe v. Wade (1973) – aborcja
- Vacco v. Quill (1997) – palenie flagi
- Grutter v. Bollinger (2003) – akcja afirmatywna
- Citizens’ United v. Federal Election Commission (2010) – finansowanie kampanii
?
PRECEDENS
HOLDING + RATIO DECIDENDI + (DICTUM)
wiążąca częśćprecedensu
reguła prawna
podstawa prawna
niewiążąca częśćprecedensu
hipotetycznasytuacja
reason of the decision
WE HOLD THAT BURNING THE FLAG IS NOT A VIOLATIONOF THE FIRST AMENDMENT TO THE CONSTITUTION
FAKTY
MATERIALNEmają znaczenie dla
rozstrzygnięcia sprawy
Kto?Co zrobił?
W jaki sposób?(Dlaczego?)
(Kiedy?)(Gdzie?)
NIEMATERIALNEnie mają znaczenia dla rozstrzygnięcia sprawy
Kolor włosówWzrostPogodaUbiór
STOSOWANIE PRECEDENSU
A + B + C = D
A – fakt materialny, B – fakt materialny, C – fakt niematerialny
A + B + E = D
A – fakt materialny, B – fakt materialny, E – fakt niematerialny
A + B + F = GA – fakt materialny, B – fakt materialny, F – fakt
materialny