1

M. Sikora-Gaca, W kręgu teorii dyplomacji. Wybrane aspekty bezpieczeństwa państwa, [w:]

M. Gorka (red.), Rola i zadania służb w systemie bezpieczeństwa publicznego, Koszalin 2013,

s. 265-275.

dr Małgorzata Sikora-Gaca

Instytut Polityki Społecznej i Stosunków Międzynarodowych

Politechnika Koszalińska

„Państwo ciągle jeszcze spełnia w dzisiejszym świecie

ważną funkcję stabilizującą

i nie może go zastąpić

ani jeden działający arbitralnie światowy hegemon,

ani ponadnarodowe ciało”.

Francis Fukuyama

W kręgu teorii dyplomacji.

Wybrane aspekty bezpieczeństwa państwa

Pojęcie dyplomacji to zagadnienie wielowarstwowe1, które towarzyszy ludzkości od

zarania dziejów. W aspekcie polityki zagranicznej, jest to jedna z najistotniejszych kwestii.

Winston Churchill stwierdził kiedyś, iż „dyplomata to człowiek, który dwukrotnie się zasta-

nowi zanim nic nie powie”. Z kolei Tom Clancy podkreślił, iż kwintesencja omawianego zja-

wiska opiera się na skuteczności. W tym kontekście należy podkreślić szczególną zależność

między dyplomacją a bezpieczeństwem państwa. Henry Ford mawiał: „spotkanie jest począt-

kiem, jedność postępem, a współpraca sukcesem”.

Dyplomacja w ujęciu teoretycznym, to z jednej strony metody i środki, z drugiej zada-

nia i cele. W pierwszym przypadku dysponentem głównym jest państwo będące podmiotem

realizującym całość interdyscyplinarnego zagadnienia2, jakim jest polityka zagraniczna

3.

Drugie ujęcie posiada wymiar szerszy, międzypodmiotowy; w krąg teorii dyplomacji anga-

żowane są relacje pomiędzy poszczególnymi aktorami sceny politycznej4. Są to zatem czyn-

ności, metody, ludzie5 czy środowisko

6.

Dyplomacja jest pojęciem niezwykle szerokim, dlatego też aby określić jej szczególny

związek z kategorią bezpieczeństwa, wzięto pod uwagę terminy indywidualne. Metodolo-

gicznie oparto się na analizie piśmiennictwa7. Charakterystyce poddano następujące pojęcia:

dyplomacja prewencyjna, azyl dyplomatyczny, eksterytorialność, glejt bezpieczeństwa, kon-

cyliacja, mediacja, notyfikacja, rokowania dyplomatyczne, pokojowe współistnienie, ultima-

1 M. Orzechowski, Nowoczesna dyplomacja (geneza, ewolucja, istota, charakter, rola), [w:] Dyplomacja, pod

red. M. Wilka, Łódź 2002, s. 8. 2 C. Ikanowicz, J. Piekarski, Protokół dyplomatyczny i dobre obyczaje, Warszawa 2009, s. 16.

3 Zob. R. Tarnogórski, Służba dyplomatyczna w II Rzeczypospolitej, „Biuletyn Polskiego Instytutu Spraw Mię-

dzynarodowych” 2002, nr 48. 4 B. Dobrzańska, M. Sitek, Mini leksykon dyplomatyczny, Józefów 2011, s. 16.

5 Zob. J. Sutor, Prawo dyplomatyczne i konsularne, Warszawa 2000, s. 29.

6 N. Snow, Rethinking Public Diplomacy, [w:] N. Snow, P. M. Taylor, Public Diplomacy, Nowy Jork 2009, s. 6.

7 A. Chodubski, Wstęp do badań politologicznych, Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego, Gdańsk 2004, s.

119–131

2

tum, sankcja. Przedstawiono ich aspekt teoretyczny i praktyczne zastosowanie w polityce

międzynarodowej, zarówno jako „status quo” i „status quo ante”.

1. Dyplomacja prewencyjna

Szczególny rozwój dyplomacji prewencyjnej nastąpił po II Wojnie Światowej8

(Uchwała Vandenberga9). Współcześnie jest to jedna z podstawowych metod działania wielu

organizacji międzynarodowych, w tym ONZ czy UE. Dyplomacja prewencyjna traktowana

jest jako dodatkowa alternatywa dla systemu ich bezpieczeństwa. Pojęciem „dyplomacja pre-

wencyjna10

” określa się „działania podejmowane w ramach systemu bezpieczeństwa” mające

charakter zapobiegawczy. Ich zasadniczym celem jest przeciwdziałanie „wybuchom konflik-

tów zbrojnych między państwami w regionach geograficznych”, w których istnieją potencjal-

ne „ogniska zapalne”. Dyplomacja prewencyjna opiera się w głównej mierze na „prowadze-

niu negocjacji ze stronami sporu, próbach wyjaśniania i pojednania”11

. Dag Hammarskjod w

1960 roku określił „dyplomację prewencyjną” jako alternatywę sporów minimalnych dla kon-

fliktów o zdecydowanie większym zasięgu12

.

„Dyplomacja prewencyjna” to również obligatoryjne szukanie rozwiązań dla konflik-

tów o charakterze destrukcyjnym. Są to również wszelkiego rodzaju działania profilaktyczne

zmierzające do ustalenia konsensusu, utrwalające przyjęty model bezpieczeństwa międzyna-

rodowego. Cechą „dyplomacji prewencyjnej” jest jej solidarne „zastosowanie” przez podmio-

ty międzynarodowe13

, dążące do osiągnięcia statusu quo.

Na „dyplomację prewencyjną” składają się następujące kategorie działań: „peacema-

king” (tworzenie pokoju), „peace-keeping” (utrzymanie pokoju), „pace-building” (budowanie

pokoju)14

. Pokreślić należy, iż „dyplomacja prewencyjna” posiada charakter zarówno global-

ny, jak i regionalny15

, przyjmując formę „strategii zachowania pokoju” (Gareth Evans).

W historii najnowszej „dyplomacja prewencyjna” miała liczne zastosowania: kwestia

Kaliningradu, Czeczenia, Bałkany16

w tym Kosowo17

, Jugosławia18

(„formuła z Bironi”), Bo-

śnia i Hercegowina, konflikty skoncentrowane w basenie Morza śródziemnego czy Macedoń-

ski problem z mniejszością albańską19

. „Dyplomacja prewencyjna” poniosła również liczne

klęski, np. podczas inwazji Iraku na Kuwejt. Są to oczywiście tylko nieliczne przykłady, po-

twierdzające zastosowanie wspomnianych procedur.

8 Zob. Preventive diplomacy: stopping wars before they start, pod red. K.M. Cahill, New York 1996. Również:

B. H. Steiner, Collective Preventive Diplomacy: a Study in International Conflict Management, Albany 2004; K.

Rupesinghe, Preventive Diplomacy, Colombo 2008. 9 J. Nazarkin, Nowe-stare zagrożenia: emocje i trzeźwa analiza, [w:] Bezpieczeństwo międzynarodowe czasu

przemian. Zagrożenia – koncepcje – instytucje, red. R. Kuźniar, Z. Lachowski, Warszawa 2003, s. 145. 10

dyplomacja prewencyjna – z ang. preventive diplomacy; prewencyjne rozmieszczenie sił – z ang. preventive

deployment 11

B. Dobrzańska, M. Sitek, dz.cyt., s. 19-20. 12

B. W. Jentleson, Preventive Diplomacy: A Conceptual and Analytic Framework, [w:] B. W. Jentleson, Oppor-

tunities Missed, Opportunities Sized, Preventive Diplomacy in the Post-Cold War World, New York 2000, s. 9–

10; 13

Dyplomacja współczesna a problemy prawa i bezpieczeństwa międzynarodowego, pod red., L. Łukaszuk,

Warszawa 1999, s. 172–173. 14

B. Ghali, An Agenda for Peace, New York 1992, s. 11. 15

E. A. Kołodziej, Bezpieczeństwo międzynarodowe po zimnej wojnie, [w:] Bezpieczeństwo narodowe i między-

narodowe u schyłku XX wieku, pod red. D.B. Bobrow, E. Haliżak, R. Zięba, Warszawa 1997, s. 59–76. 16

Zob. C. Mojsiewicz, Leksykon problemów międzynarodowych i konfliktów zbrojnych, Wrocław 1999. 17

A. Kuryłowicz-Rodzoch, M. Zawistowska, Rozwój współpracy państw UR w dziedzinie Wspólnej Polityki

Zagranicznej i Bezpieczeństwa, „Sprawy Międzynarodowe” 1999, nr 2, s. 166. 18

C. Mojsiewicz , Leksykon współczesnych międzynarodowych stosunków politycznych, Wrocław 1998. 19

Zob. H.J. Sokalski, An Ounce of Prevention: Macedonia and the UN experience in Preventive Diplomacy,

Washington 2003.

3

2. Azyl dyplomatyczny, eksterytorialność, glejt bezpieczeństwa

Kategoria „azyl dyplomatyczny” („diplomatie asylum”) oznacza szczególne uprawnia

„państwa do udzielania schronienia na swym terytorium lub w swych przedstawicielstwach

dyplomatycznych osobom ściganym z powodów politycznych, rasowych i religijnych”20

.

Udzielany jest w „sytuacjach nadzwyczajnych”, kiedy azylantowi grozi bezpośrednie niebez-

pieczeństwo, w tym np. utrata życia21

. „Azyl dyplomatyczny” stosowany był w przeszłości,

początkowo jako „wewnętrzny” (świątynie), następnie jako „nietykalność posła” i jego mie-

nia22

. Instytucja ta ma zdecydowanie europejskie korzenie23

, na Kontynencie była stosowana

na od XV-XVIII wieku24

. W Ameryce Południowej „azyl dyplomatyczny” zaczęto stosować

od XIX wieku, jednakże interpretacja prawna zjawiska zdecydowanie różniła się od pierwot-

nie stosowanej25

. Jednymi z pierwszych podstaw prawnych w zakresie „azylu dyplomatycz-

nego” w Ameryce Południowej były: umowa wielostronna podpisana w 1889 roku w Mon-

tevideo, a następnie Konwencja o azylu z Hawany (1928)26

, Konwencja o azylu politycznym

(Montevideo 1933)27

, Traktat o azylu politycznym i schronieniu (Montevideo 1939), Kon-

wencja w sprawie azylu dyplomatycznego (Caracas 1954). W Ameryce Południowej „azyl

dyplomatyczny” przyjął się z uwagi na specyficzne uwarunkowania polityczne (zamachy sta-

nu, przewroty polityczne). Z założenia powinien on spełniać rolę humanitarną.

Przypadki udzielania „azylu dyplomatycznego” miały miejsce np. w europejskich pla-

cówkach dyplomatycznych w latach 1945 i 1956 (wojny domowe w Hiszpanii); w II połowie

lat 90. polska placówka w Dżakarcie udzielała azylu mieszkańcom Timoru Wschodniego;

kontrowersyjna jest również sprawa Haya de la Torre (Kolumbia – Peru); Julian Assange –

twórca Wikileaks znalazł schronienie w ambasadzie Ekwadoru na terytorium Londynu; Kar-

dynał Jozsef Mindszenty (węgierski prymas) ukrywał się a amerykańskiej placówce dyploma-

tycznej na terenie Budapesztu ok 15 lat; chilijscy powstańcy ukrywali się w ambasadzie w

Santiago.

Udzieleniu „azylu dyplomatycznego” służy „eksterytorialność”. To działania związane

z „wyłączeniem pewnego terytorium czy placówki spod przepisów prawnych obowiązujących

w danym państwie ” („eksklawa eksterytorialna”). „Istnieją również obszary wód eksteryto-

rialnych na morzach i oceanach świata. Z prawa eksterytorialności korzystają nie tylko okręty

wojenne ale i np. ambasady, które kierują się własnym prawem narodowym28

. „Eksterytorial-

ność” określana jest często jako „zakrajowość” i stanowi uzasadnienie dla zastosowania azylu

dyplomatycznego. Siedziby ONZ (Nowy Jork, Genewa, Haga, Wiedeń, Nairobi), rezydencja

Stolicy apostolskiej w Castel Gandolfo czy siedziba Zakonu Kawalerów Maltańskich na Ma-

cie i w Rzymie posiadają status „extra territorium”29

.

20

J. Sutor, Prawo dyplomatyczne i konsularne, Warszawa 2006, s. 274. 21

B. Dobrzańska, M. Sitek, dz.cyt., s. 11. 22

J. Pieńkos, Prawo międzynarodowe publiczne, Kraków 2004, s. 203. Zob. również: L. Ehrlich, Prawo między-

narodowe, Warszawa 1958, s. 207. 23

J. Symonides, Prawo międzynarodowe publiczne, Warszawa 1998, s. 45 i n.; K.B. Szczaniecki, Rys rozwoju

prawa narodów w dziejach, Kraków 1872, s. 162. 24

K. Strąk, Polityka azylowa Unii Europejskiej, „Przegląd Prawa Europejskiego” 1999, nr 1, s. 21 i n. 25

Zob. G. von Glahn, Law Among Nations – An Introduction to Public International Law, New York 1965, s.

246-247. 26

S. Sawicki, Prawo konsularne. Studium prawnomiędzynarodowe, Warszawa 2003, s. 216. 27

B. Wierzbicki, O azylach i ekstradycji przestępców, Warszawa 1982, s. 15. 28

H. Malendowski, Leksykon współczesnych międzynarodowych stosunków politycznych, Wrocław 1998. 29

J. Białocerkiewicz, Prawo międzynarodowe publiczne. Zarys wykładu, Olsztyn 2003, str. 339. R. Bierzanek, J.

Symonides, Prawo międzynarodowe publiczne, Warszawa 1992, str. 170. J. Pieńkos, Prawo międzynarodowe

publiczne, Kraków 2004, str. 423-425.

4

„Glejt bezpieczeństwa” jest ściśle związany z pojęciem „azylu dyplomatycznego”. To

inaczej tzw. „żelazny list”. Dokument ten sięga czasów średniowiecznych, a jego zasadniczą

ideą była „gwarancja bezpieczeństwa osobistego i nietykalności”. Wydanie „glejtu bezpie-

czeństwa” azylantowi gwarantuje mu „bezpieczne opuszczenie terytorium danego państwa”.

Podstawą prawną dokumentu jest artykuł 15 konwencji o azylu dyplomatycznym, którą pod-

pisano w Caracas 28 marca 1954 roku30

.

3. Mediacja, koncyliacja

„Koncyliacja” to inaczej „postępowanie pojednawcze” w sporach międzynarodowych,

dość popularne w okresie międzywojennym. Biorą w nim udział organy stałe lub tymczaso-

we, powołane przez strony konfliktu. Celem zastosowania tego środka jest zapewnienie bez-

pieczeństwa międzynarodowego, poprzez zdiagnozowanie źródła sporu i poznanie faktów

oraz analizę i znalezienie zadowalających obie strony rozwiązań. „Koncyliacja” została

uwzględniona w Akcie generalnym Ligi Narodów z 1928 roku oraz w tzw. Pakcie bogotań-

skim z 1948. Własne zasady „koncyliacji” posiada również ONZ. „Koncyliację” zastosowano

przy tworzeniu traktatów niemiecko-szwajcarskich z 1921 roku czy francusko-szwajcarskich

z 1925.

„Koncyliacja” duży nacisk kładzie na zaangażowanie w spór osoby trzeciej, jednak w

świetle literatury przedmiotu stanowi pojęcie podrzędne w stosunku do „mediacji”. W prze-

ciwieństwie do mediatora – koncyliator nie bierze bezpośredniego udziału w sporze, nie zaj-

muje stanowiska, odpowiada jedynie za prawidłowy przebieg procesu porozumiewawczego

miedzy stronami31

. „Koncyliacja” reguluje zasady komunikacji podczas „mediacji”. Wiele

państw, w tym m.in. Szwajcaria używa tej metody do rozwiązywania różnego rodzaju spo-

rów.

Występują dwie teorie dotyczące źródeł „mediacji”. Niektórzy badacze uważają, że

słowo to pochodzi od greckiego wyrażenia „medos” – „neutralny”; inni natomiast upatrują

korzeni w łacińskim „mediare” – „być w środku”32

. „Mediacja” znana była już w starożytno-

ści i średniowieczu, na wszystkich kontynentach. Korzystali z niej Europejczycy, Afrykań-

czycy, Indianie czy Chińczycy; japoński mediator to „chukai-sha”.

W 1947 roku powołano „Federal Mediation and Conciliation Service”. W ramach „Al-

ternative Dispute Resolution”33

(„Alternatywne Metody Rozwiązywania Sporów”) negocjo-

wał Jimmy Carter, doprowadzając do porozumienia w Camp David między Izraelem a Egip-

tem czy Teodor Roosevelt w sporze japońsko-rosyjskim.

„Mediacja” w formie „Alternative Dispute Resolution” powstała jako efekt niewydol-

ności państwowego sądownictwa w rozstrzyganiu sporów. Również z tego powodu wskazuje

się na wady „mediacji” odnoszące się do prywatyzacji wymiaru sprawiedliwości34

.

„Mediacja” to doradczy, nie obligatoryjny „dyplomatyczny środek rozwiązywania

sporów”35

. Zasadniczym celem prowadzonych mediacji jest przyjęcie określonego „stanowi-

ska”36

. „Mediacja” posiada szerokie zastosowanie, co powoduje problemy z ustaleniem osta-

tecznej definicji pojęcia37

. Najbardziej powszechna stwierdza, że jest to „pojednawcze roz-

30

B. Dobrzańska, M. Sitek, dz.cyt., s. 28. Zob. również: H. Malendowski, dz.cyt. 31

R. Morek, ADR – w sprawach gospodarczych, Warszawa 2004, s. 82. 32

U. Haeske, Konflikty w życiu zawodowym. Mediacja i trening w rozwiązywaniu problemów, Kielce 2005, s.

10. 33

Zob. G. Applebey, Alternative dispute resolution and the civil justice system, [w:] A Handbook of Dispute

Resolution, K.J. Mackie (red.), London 1991, s. 26-42. 34

M. Merigeu, Neue Wege der Wiedergutmachung im Strafrecht, Freiburg 1990, s. 334. 35

M. Wright, Neighbor and peer mediation help to preserve social order, “Mediator” 2005, nr 32, s. 5-13. 36

B. Dobrzańska, M. Sitek, dz.cyt., s. 41. 37

S. Pieckowski, Mediacja w sprawach cywilnych, Warszawa 2006, s. 12.

5

wiązanie sporu przy pomocy osoby trzeciej”38

. Parlament Europejski wraz z Radą, definiują

„mediację” jako postępowanie, bez względu na jego nazwę lub określenie, w którym przy-

najmniej dwie strony sporu próbują same osiągnąć porozumienie w celu rozwiązania ich spo-

ru, korzystając z pomocy mediatora39

. Postępowanie takie może zostać zainicjowane przez

strony albo może je zaproponować lub zarządzić sąd lub nakazać prawo państwa członkow-

skiego”40

. W dobrowolny41

proces (metody) mediacji zaangażowany jest zawsze bezstronny

mediator, jako neutralna strona negocjacji42

. „Mediacja” nie narzuca określonego rozwiąza-

nia43

, a jedynie dąży do osiągnięcia konsensusu porozumiewawczego. Opiera się zatem nie na

konfrontacji a na dialogu. Mediatorem może być również państwo, historia zna liczne przy-

kłady takiego zastosowania; Wielka Brytania w 1925 roku prowadziła proces mediacji mię-

dzy Portugalią a Brazylią; wspólnie z Francją w 1844 roku między Hiszpanią i Marokiem.

Zarówno „koncyliacja”, jak i „mediacja” to tylko jedne z metod „Alternatywnej Meto-

dy Rozwiązywania Sporów”. Wśród pozostałych można wymienić: „Mini-proces”, „Analizę

eksperta”44

, „Wczesną obiektywną ocenę sprawy”45

, „Skoncentrowaną rozprawę”46

, „Media-

cję-Arbitraż”47

, „Arbitraż-Mediację”48

, „Rady rozpatrywania sporów”49

, „Mediację i arbitraż

ostatniej oferty”50

, „Arbitraż w oznaczonych granicach”51

, „Rzecznika klientów”52

.

Zarówno „mediacja”, jak i „koncyliacja” to elastyczne53

formy rozwiązywania kon-

fliktów. Stanowią tym samym cenne narzędzia dyplomacji w trosce o szeroko pojęte bezpie-

czeństwo.

4. Notyfikacja

Pojęcie „notyfikacja” określa „urzędowe powiadomienie”, „oficjalne powiadomienie”.

Posiada charakter „noty dyplomatycznej”. Skierowana jest do władz państwowych lub orga-

nizacji międzynarodowych. Dokument ten przedstawia tzw. „oficjalne stanowisko” nadawcy

w stronę adresata54

. Należy podkreślić, że jest do dokument posiadający charakter jednostron-

ny o określone prawem skutki. Na zasadach „notyfikacji” mogą odbywać się mianowania

członków misji dyplomatycznych („notyfikacja nominacji”). „Notyfikację” uzyskał Karol

Bosckamp-Lasopolski, konsyliarz gabinetu Stanisława augusta Poniatowskiego na wyjazd do

Stambułu.

38

Z. Kmieciak, Mediacja i koncyliacja w prawie administracyjnym, Zakamycze 2004, s. 55. 39

A. Korybski, Alternatywne rozwiązywanie sporów w USA, Lublin 1993, s.103-123 40

Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2008/52/WE z dnia 21 maja 2008 roku w sprawie niektórych

aspektów mediacji w sprawach cywilnych i handlowych (Dz. Urz. UE L 136/3 z 24.5.2008 r.), art. 3 lit. a. 41

E. Bieńkowska, Mediacja w polskim prawie karnym, „PPK” 1998, nr 18, s. 21. 42

Ch. Bühring-Uhle, Arbitration and Mediation in International Business, The Hague 1996, s. 273; S. Włodyka,

Ustrój organów ochrony prawnej, Warszawa 1975, s. 17; M. Noone, Essential legal skills. Mediation, London

1966, s. 5. 43

J. Folberg, A. Taylor, Mediation. Practical Guide, San Francisco 1989, s. 31. 44

R. Morek, ADR – w sprawach gospodarczych, Warszawa 2004, s. 82-85. 45

Tamże, s. 86-87. 46

Tamże, s. 87-89. 47

Tamże, s. 87-89. Zob. również: A. K a l i s z, Alternatywne rozwiązywanie sporów – recepcja rozwiązań, czy

globalizacja koncepcji?,[w] Filozofia prawa wobec globalizmu, pod red. J. S t e l m a c h, Kraków 2003, s. 177. 48

R. Morek, ADR – w sprawach gospodarczych, Warszawa 2004, s. 89-90. 49

Tamże, s. 90-91. 50

Tamże, s. 92-93. 51

Tamże, s. 93-94. 52

Tamże, s. 95. 53

Pietrzyk A., Mediacja jako forma pomocy psychologicznej w konfliktach małżeńskich. [w:] Psychologiczna

problematyka wsparcia społecznego i pomocy, pod. red. Z. Ratajczyk, Katowice 1993, s. 156. 54

B. Dobrzańska, M. Sitek, dz.cyt., s. 45.

6

W ramach „notyfikacji” podmiot międzynarodowy może dokonać „uznania międzyna-

rodowego”, a więc akceptacji pewnego stanu lub wydarzenia politycznego (uznanie rządu,

wojny, powstania, przewrotu, itd.). Za pomocą „notyfikacji” Unia Europejska może powia-

domić państwa członkowskie o określonych kwestiach; może wyznaczyć również tzw. „jed-

nostkę notyfikowaną” do realizacji ściśle określonych zadań.

Mianem „notyfikacji” można określić notę organizacji międzynarodowej, w której

zawarto informację np. o przetargu, wystąpieniu z danej organizacji. Może być to również

wyjaśnienie udzielone przez dany podmiot międzynarodowy dla określonego lub przyjętego

stosunku prawnego. Michał Antoni Hacki, dyplomata i deszyfrant królewski jeździł do Bran-

denburgii z notyfikacją koronacji królewskiej. Notyfikować można neutralność danego pań-

stwa lub rząd (notyfikowano Rząd Tymczasowy RP).

5. Rokowania dyplomatyczne

Najstarszym środkiem „pokojowego załatwiania sporów międzynarodowych” są „ro-

kowania dyplomatyczne”55

. Podstawą prawną w tym zakresie jest Karta Narodów Zjednoczo-

nych oraz konwencja haska z 1907 roku. W „rokowaniach dyplomatycznych” („rozmowach

dyplomatycznych” bardzo często wykorzystywana jest „mediacja” i „koncyliacja”56

. Istotę

zagadnienia oddają słowa Henrego Kissingera, który stwierdził, że „dyplomacja jest sztuką

powstrzymywania się od użycia siły”.

„Stałe misje dyplomatyczne to główny kanał prowadzenia rokowań i dialogu między

państwami”. Mogą mieć charakter oficjalny i kuluarowy. Stronami rokowań dyplomatycz-

nych mogą być „głowy państw”, jak i poszczególni ministrowie. Muszą być one zgodne z

prawodawstwem międzynarodowym, do którego w większości się odwołują57

. „Rokowania

dyplomatyczne” to działania o charakterze elastycznym (ustalenia, negocjacje, pertraktacje),

polityka współdziałania polegająca na regulacji przeciwieństw, np. za pomocą „not dyploma-

tycznych”. Dzięki „rokowaniom dyplomatycznym” Związek Radziecki zobowiązał się wyco-

fać swoje wojska z Afganistanu, a Stany Zjednoczone z Wietnamu; rozwiązano konflikt w

Nikaragui (1989), Namibii (1988), Kambodży (1990) czy aktualne syryjskie rokowania poko-

jowe.

6. Pokojowe współistnienie

Bezkonfliktowe funkcjonowanie obok siebie „państw o odmiennych ustrojach poli-

tycznych” to w języku dyplomatycznym „pokojowe współistnienie” („peaceful coexistence”).

Po raz pierwszy koncepcja taka pojawiła się po 1956 roku, w trakcie odwilży postalinowskiej,

kiedy to w ZSRR obalono pogląd o rewolucji światowej i walce z demokracjami zachodnimi.

Współcześnie „pokojowe współistnienie” odnosi się do szerszych kwestii, m.in. reli-

gijnych, kulturowych czy gospodarczych. Problematyka Bliskiego Wschodu i funkcjonowa-

nia we wzajemnym sąsiedztwie religii muzułmańskiej i chrześcijańskiej, to istotna problema-

tyka. W samym Libanie funkcjonuje 18 wspólnot religijnych. Aktualna polityka państwa gru-

zińskiego, w którym prezydent i premier reprezentują inne opcje polityczne, tworzy również

nowy wymiar omawianego zagadnienia. Odpowiednim przykładem będą również stosunki

polsko-ukraińskie, w których nie brakuje historycznych konfliktów.

W historii najnowszej „pokojowe współistnienie” odnosi się często to aktualnych pro-

blemów międzynarodowych, mających bezpośredni wpływ na bezpieczeństwo. Kontekst

55

K. Kocot, Rokowania dyplomatyczne; prawno-międzynarodowe sposoby regulowania sporów, Warszawa

1969, s. 1 i n. 56

Zob. M. Leonard, V. Alakseon, Going Public, Londyn 2000. 57

B. Dobrzańska, M. Sitek, dz.cyt., s. 56.

7

pierwotny zagadnienia został rozszerzony i zestawiony z pojęciem konfrontacji („Zachód i

świat arabski - konfrontacja czy pokojowe współistnienie”58

). Zagadnienia związane z „poko-

jowym współistnieniem” są obecne w polityce i doktrynie wielu państw.

7. Ultimatum, Sankcja, Status quo i Status quo ante

„Ultimatum” posiada charakter oficjalnego dokumentu, skierowanego przez jeden z

podmiotów międzynarodowych, w stronę drugiego59

. To inaczej „groźba zastosowania środ-

ków przymusu” w przypadku niespełnienia żądań w terminie określonym w „ultimatum”.

Dawniej było to podstawowe narzędzie służące do wypowiadania wojny. W 1914 roku „ulti-

matum” postawione przez Austro-Wegry – Serbii doprowadziło do wybuchu I Wojny Świa-

towej; w latach 90. stało się przyczyną wybuchu wojny nad Zatoką Perską.

Postawione „ultimatum” może dotyczyć różnorodnej problematyki. Polska wysunęła

ultimatum w stosunku do Litwy celem nawiązania stosunków dyplomatycznych (1938). Przy-

kładem „ultimatum” jest wezwanie hiszpańskich konkwistadorów – tzw. Requerimento, kie-

rowane do amerykańskich tubylców, których kolonizowali. Komisja Europejska postawiła

„ultimatum” Francji w związku z deportacjami Romów. Korea Północna wystosowała żąda-

nia w stosunku do Korei Południowej, itd. Niespełnienie „ultimatum” niesie za sobą konse-

kwencję w postaci represji, środków przymusu, retorsji, przerwanych rokowań czy tez odstą-

pienia od podpisania umowy międzynarodowej. Ambrose Bierce stwierdził, że „w dyplomacji

ultimatum to stanowcze żądanie, po którym przechodzi się do ustępstw”.

Konsekwencją „ultimatum” może być „sankcja”. To inaczej „środek represyjny sto-

sowany wobec państwa łamiącego przepisy prawa międzynarodowego”60

. Mogą mieć one

charakter gospodarczy, polityczny czy wojskowy. Podstawą dla zastosowania „sankcji” przez

podmioty prawa międzynarodowego są np. akty terroryzmu, nacjonalistyczne konflikty czy

łamanie praw człowieka. Kontynent europejski, reagując na sytuację polityczną w Syrii postu-

luje o wprowadzenie kolejnych „sankcji” przeciwko temu państwu. Za dostawy broni do Syrii

Stany Zjednoczone wprowadziły „sankcję” przeciwko Rosji i Iranowi, a także przeciwko Bia-

łorusi i Chinom. Stanowisko amerykańskie wspierają inne podmioty, w tym neutralna Austra-

lia, która również zapowiedziała zastosowanie środka zapobiegawczego przeciwko Iranowi.

Unia Europejska wprowadziła sankcję przeciwko Białorusi, za łamanie podstawowych warto-

ści demokratycznych.

8. Podsumowanie

Zagadnienia z kręgu teorii dyplomacji są ściśle powiązane z kwestią bezpieczeństwa

państwa i innych podmiotów międzynarodowych. Dyplomacja prewencyjna, azyl dyploma-

tyczny, eksterytorialność, glejt bezpieczeństwa, koncyliacja, mediacja, notyfikacja, rokowania

dyplomatyczne, pokojowe współistnienie, ultimatum czy sankcja to tylko nieliczne zagadnie-

nia podkreślające globalne znaczenie dyplomacji w kształtowaniu bezpieczeństwa międzyna-

rodowego. To również pełne spektrum możliwości i narzędzi sprzyjające dążeniu do osią-

gnięcia „status quo” na Świecie.

58

Zob. K. Brataniec, Zachód i świat arabski - konfrontacja czy pokojowe współistnienie, Kraków 2008; D. Ros-

sa-Kilian, Nowy wymiar współpracy bałtyckiej – zapobieganie konfliktom i pokojowe współistnienie państw a

polska polityka zagraniczna, „Słupskie Studia Historyczne” 2007, nr 13. 59

Zob. B. Dobrzańska, M. Sitek, Mini leksykon dyplomatyczny, Józefów 2011. 60

Tamże.

8

Streszczenie

Dyplomacja jest pojęciem niezwykle szerokim, dlatego też aby określić jej szczególny

związek z kategorią bezpieczeństwa, wzięto pod uwagę terminy indywidualne. Metodolo-

gicznie oparto się na analizie piśmiennictwa. Charakterystyce poddano następujące pojęcia:

dyplomacja prewencyjna, azyl dyplomatyczny, eksterytorialność, glejt bezpieczeństwa, kon-

cyliacja, mediacja, notyfikacja, rokowania dyplomatyczne, pokojowe współistnienie, ultima-

tum, sankcja. Przedstawiono ich aspekt teoretyczny i praktyczne zastosowanie w polityce

międzynarodowej, zarówno jako „status quo” i „status quo ante”.

Słowa kluczowe

dyplomacja prewencyjna, azyl dyplomatyczny, eksterytorialność, glejt bezpieczeństwa, kon-

cyliacja, mediacja, notyfikacja, rokowania dyplomatyczne, pokojowe współistnienie, ultima-

tum, sankcja

Summary

Diplomacy is an extremely wide concept, therefore to specify its special relationship with

the category of security, individual appointments were taken into account. Methodology

was based on the analysis of literature. The following concept were characterized: preven-

tive diplomacy, diplomatic asylum, extraterritoriality, security letter, conciliation, media-

tion, notification, diplomatic negotiations, peaceful coexistence, ultimatum, sanctions.

Their theoretical aspect and practical application in international politics were shown, both

as "status quo" and "status quo ante".

Key words

preventive diplomacy, diplomatic asylum, extraterritoriality, security letter, conciliation, me-

diation, notification, diplomatic negotiations, peaceful coexistence, ultimatum, sanctions