1

Putten – Ladelund Volkstrauertag 2011

Zaterdag 12 november, het is prachtig weer als ik ’s middags in de auto stap om met een delegatie van

het college van Burgemeester en Wethouders en de Gemeenteraad van Putten af te reizen naar

Ladelund, of… is het opreizen? We hebben immers een behoorlijke noorderlijke rit voor de boeg.

Na een voorspoedige reis bereiken we, onze burgemeester en zijn echtgenote, wethouder Ard Kleijer,

de raadsleden Wilma van Voorst, Robin Hoogendijk en ondergetekende , ’s avonds rond de klok van

21.00 uur onze bestemming, hotel Friesland in Leck.

De volgende ochtend, rijden we na het ontbijt richting Ladelund om samen met de bevolking van

Ladelund Volkstrauertag te gedenken. Volkstrauertag is in Duitsland een nationale rouwdag, een stille

dag, een dag ter herinnering aan alle oorlogsslachtoffers ter wereld.

Onderweg van Leck naar Ladelund valt het ons op dat het merendeel van de Duitse boeren naast

voedselproducent ook energie producent is. Veel daken van stallen zijn voorzien van zonnepanelen en

ook regelmatig zien we een biomassa installatie op het boerenerf, hier kunnen we in Putten nog heel

wat van leren.

Rond de klok van half tien parkeren we de auto’s bij de Gedenkstätte in Ladelund en lopen we richting

de kerk. De wandeling gaat langs de 3 massagraven over het kerkhof. Een bijzonder gevoel overmant me,

een niet te beschrijven gevoel. Hier op deze plaats ligt een deel van de geschiedenis van ons dorp,

maar… ook een deel van de geschiedenis van mijn familie. Een broer van mijn opa, een broer van de

oma van mijn vrouw, ik heb ze nooit gekend, maar toch…. het is bijzonder, niet met woorden samen te

vatten.

Als we de kerk binnen komen valt mijn oog op een tekst aan de muur:

Een bijzondere tekst, op een (voor mij) bijzondere plaats, op een bijzonder moment, het is namelijk de

één na laatste zondag van het kerkelijk jaar en dat betekent in onze kerk het begin van de week van

voorbereiding op de viering van het heilig avondmaal.

Als we de kerk binnen komen voelt het als ‘thuis’, ik zie veel bekende gezichten, een warme en open

sfeer, ik me voel me welkom, ik voel me een beetje thuis. Ook dit is het huis van de vader, al voor de

dienst valt mijn oog op een glazen kelk, een kelk waar ik in Putten al een en ander over heb gehoord.

2

Een kelk die ook deze zondag aandacht krijgt, een kelk die relatief kort na de oorlog door de toenmalig

burgemeester van Putte, Jonkheer Quarles van Ufford is geschonken aan de gemeenschap van Ladelund.

Een glazen kelk met een aantal afbeeldingen, de Oude kerk in Putten, het monument van de Vrouw van

Putten en een afbeelding van de St. Petri Kirche in Ladelund.

Een glazen kelk, niet zo maar een glazen kelk, nee… een avondmaalskelk. De kelk, hij liet me niet meer

los. De avondmaalskelk! Het avondmaal, opdat wij gedenken het lijden en sterven van onze Heere Jezus

Christus, een gedenken in de gemeenschap der Heiligen. De gemeenschap der Heiligen, niet alleen in

onze eigen kerk, maar een gemeenschap der Heiligen hier in Ladelund, en de beker als cadeau uit Putten.

Het laat me niet los, ik raak er niet over uitgedacht….

Na de kerkdienst wandelen we via de begraafplaats naar de 3 massagraven voor de kranslegging. Ook

hier wordt net als op 2 oktober bij ons monument een groot aantal kransen gelegd, door jong en oud,

door Nederlanders en Duitsers.

3

Na de kranslegging hebben we even een moment zonder programma, ik loop terug naar de kerk, zoek

een plekje in één van de banken en laat alles op mij inwerken:

Buiten gekomen valt me op dat het inmiddels stralend mooi weer is, de St. Petri Kirche op het kerkhof

en een strak blauwe lucht, wat een plaatje…

4

Na de kranslegging voor alle slachtoffer van het KZ Ladelund stappen we in de bus en gaan we naar het

monument van de gevallen Duitsers, ook hier wordt een krans gelegd, voor alle Duitse Soldaten uit de

omgeving van Ladelund. Een bijzonder moment, dit moet nog even een plekje krijgen:

Na deze sobere kranslegging,

stappen we in de bus en rijden we

terug richting Ladelund, hier worden

we bijzonder gastvrij ontvangen in

het pastoraat, het kerkelijk centrum

van de kerkelijke gemeente van

Ladelund. Met een grote groep

mensen genieten we middagmaaltijd:

Kartoffsuppe, een maaltijdsoep als

snert, maar dan net even anders (de

hoeveelheid zetmeel wordt geleverd

door aardappels ipv erwten)

Na de middagmaaltijd wandelen we naar de plaats waar het concentratiekamp heeft gestaan, de weg

die voor 107 Puttense mannen de laatste is geweest, de weg van het kamp naar het graf. Het is een

prachtige zondagmiddag, bijzonder voor de tijd van het jaar, een strak blauwe lucht, wat een contrast

met wat hier plaats vond, al weer zo lang geleden.

5

Met ons hoofd vol gedachten wandelen we terug naar de

gedenkstätte, om vervolgens weer terug te wandelen naar de

tankval die in de achterliggende periode is gegraven, op een plek

waar hij ooit ook gelegen heeft, nabij De Stele, een monument

voor alle omgekomenen op deze plaats.

6

Na het moment bij de tankval wandelen we

terug naar de Gedenkstätte, hier vindt nog een

officieel gedeelte met een aantal toespraken

plaats, waaronder ook een toespraak van

pastor Richter. Een verhaal uit een bewogen

hart, een verhaal dat andere harten raakt.

Vervolgens is er nog gelegenheid om elkaar te

ontmoeten en even door de

gedachtenisruimte te wandelen.

Na de bijeenkomst van in de Gedenkstätte

genieten we nog van de Ladelundse

gastvrijheid, Gudrun J. Hanssen nodigt ons uit voor de maaltijd en na de maaltijd gaan we op de koffie

in de pastorie, een avond met goede ontmoetingen.

Zo stralend mooi als de zondag was, zo somber begint de maandag, in de mist rijden we in de ochtend

terug naar Ladelund om de bus met Puttenaren, waaronder fractiegenoot Peter Brink, die rond de klok

van negen uur zal vertrekken uit te zwaaien en onze Duitse gastheren en gastvrouwen nogmaals

hartelijk te danken voor de gastvrijheid.

Voor ons ook het moment om de terugreis naar Putten te beginnen, een reis die we in de buurt van

Hamburg onderbreken voor een tussenstop in Neuengamme. Neuengamme, een voormalig

concentratiekamp, Neuengamme de plaats waar eind 1944, begin 1945 ruim 200 weggevoerde mannen

zijn overleden.

Het is mistig en koud als we in Neuengamme aankomen, mistroostig weer, het weer vertolkt onze

gevoelens als we over het voormalig concentratiekamp wandelen, een concentratiekamp waar nog veel

van de gebouwen in tact is, in veel van de gebouwen is veel te zien en te lezen over hetgeen hier in de

oorlogsjaren heeft plaatsgevonden. Ik heb het koud, een somber gevoel overmand me…

7

Bij de ingang van voormalig kamp

Neugengamme, het monument en de

gedachtenisruimte. In de

gedachtenisruimte hangen de muren

vol met lijsten, lijsten met namen,

namen en nog eens namen. We

treffen hier de namen van vele

Puttense mannen.

8

Ook treffen we in Neuengamme een monument aan voor de vele Puttense mannen die als gevolg van

de razzia zijn omgekomen.

9

Rond de klok van 15.00 uur wandelen we van het terrein van het concentratiekamp Neuengamme

richting de auto’s. We vervolgen onze reis naar Putten, rond de klok van 20.00 uur ’s avonds zijn we in

Putten, weer thuis. Thuis na 2 indrukwekkende dagen, thuis na een lange reis, thuis met vele indrukken

en een hoofd vol gedachten.

Het was bijzonder om dit jaar de Volkstrauertag in Ladelund bij te wonen, het was goed om de

gastvrijheid te ervaren, maar ook de vriendschappen die in de loop der jaren zijn ontstaan.

Vriendschappen tussen Nederland en Duitsland, vriendschappen tussen Ladelund en Putten. Om zo met

elkaar de oorlog en haar slachtoffers te herdenken. Het is goed dat dit een plek houd in onze gedachten,

maar ook een plek in onze samenleving. Laten we vooral niet vergeten wat er in de oorlog is gebeurd,

niet om het te koesteren, maar om er van te leren en te blijven leren.

Lubbert van den Heuvel, Putten, 24 november 2011