volksbund deutsche · pdf filedei overpelt en rik blervacq, ... ter discussie stellen aan de...

DIE WELLE - “WIJ WETEN TOCH BETER?”

HUIS OVER GRENZEN LOMMEL

VOLKSBUND DEUTSCHE KRIEGSGRÄBERFÜRSORGE E. V.

LESSENPAKKET & ONDERWIJSMATERIAAL

EDUCATIEF DOSSIER AANSLUITEND BIJ EEN BEZOEK AANDE DUITSE MILITAIRE BEGRAAFPLAATS VAN LOMMEL (ASO – TSO – BSO)

2

Hans Eerdekens, leraar geschiedenis, en Dries Majewski, leraargodsdienst en zedenleer, verbonden aan de WICO Campus MaterDei Overpelt en Rik Blervacq, leraar geschiedenis verbonden aande WICO Campus Sint-Jozef Lommel voor hun kritische en con-structieve blik op deze lesmap.

MET DANK AAN:

3

Concept: Karsten Conaert, Helena Burdzy, Myriam Koonings Uitwerking educatief dossier: Karsten Conaert Layout: Janine Tobi-CredéCoverfoto´s: Affichebeeld ´Die Welle´ dankzij MOOOV – films facing the world,

foto Duitse militaire begraafplaats Lommel: © Monique Bogaerts

COLOFON

Inleiding:

Volksbund Deutsche Kriegsgräberfürsorge e.V. 5Duitse militaire begraafplaats Lommel 5Huis Over Grenzen 5Educatieve visie 6Doelpubliek 6Educatieve doelstellingen 6Eindtermen 7

Overzicht Dossier ‘Die Welle’: 8/9Deel 1: inleiding ‘Die Welle’, opdrachten bij de film & groepswerk: 10

Infofiche leraren 10Opdrachten leerlingen 15

Deel 2: verwerking, besluitvorming, uitbreiding: 18Opdrachten leerlingen

Moeilijke woordenlijst 21Verbetersleutel 22Bronvermelding bij de afbeeldingen 24Geraadpleegde Bronnen 24

INHOUDSTAFEL

5

VOLKSBUND DEUTSCHE KRIEGSGRÄBERFÜRSORGE E.V.

De Volksbund Deutsche Kriegsgräberfürsorge e.V. oftewelDuitse Oorlogsgravendienst is een humanitaire organisatiedie, in opdracht van de Duitse overheid, instaat voor het be-houden en onderhouden van graven van Duitse oorlogsdodenin binnen- en buitenland. Op dit moment heeft de Duitse Oor-logsgravendienst zo’n 835 militaire begraafplaatsen in 45 lan-den met in totaal ongeveer 2,75 miljoen oorlogsdoden onderhaar hoede. Bovendien ondersteunt de organisatie nabestaan-den bij hun vragen en noden, adviseert ze publieke en privateorganisaties met haar kennis en expertise en ondersteunt zede internationale samenwerking op het vlak van behoud enaanleg van oorlogsgraven. Ten slotte bevordert ze de ontmoe-ting tussen mensen aan de rustplaatsen van de doden.

DUITSE MILITAIRE BEGRAAFPLAATS LOMMEL

Als we aan Duitse oorlogsgraven in België denken, zijn de tal-rijke militaire begraafplaatsen in West-Vlaanderen en Wallo-nië met gesneuvelden van ’14 – ’18 uiteraard niet weg tedenken. Maar ook in Limburg zijn er naast Belgische, Britse enPoolse ook Duitse oorlogsgraven te vinden. En wel in het bos-rijke Lommel. Welgeteld 39.108 graven. In Lommel is het me-rendeel van de gesneuvelden echter slachtoffer van WOII.Daarom is deze locatie niet enkel qua oppervlakte, zo’n 16hectare, maar vooral op vlak van het aantal doden de grootstein zijn soort in West-Europa. Toch bevinden er zich hier, haastonzichtbaar tussen de grijze massa aan grafkruisen, ook 483geïdentificeerde doden van de Eerste Wereldoorlog.

De militaire begraafplaats van Lommel vertelt een omvangrijkdeel van de oorlogsgeschiedenis in België en West-Europa.Onder de gesneuvelden bevinden zich slachtoffers van deAchttiendaagse Veldtocht in 1940, de bezetting en bevrijdingvan België, het Ardennenoffensief, de Slag om het Hürtgen-wald, de Slag om Aken en bij Remagen. Even divers als de mi-litaire carrière van de doden is hun eigen achtergrond. Zo zijner in Lommel ook verpleegsters van het Duitse Rode Kruis be-graven en vinden er onder meer slachtoffers van de ‘laatstereserves’ zoals kindsoldaten en ouderen alsook Europesevrijwilligers voor de Duitse strijdkrachten en krijgsgevange-nen een laatste rustplaats.

HUIS OVER GRENZEN

Huis Over Grenzen is als groepsaccommodatie en ontmoe-tingscentrum, gelegen vlak naast de Duitse militaire begraaf-plaats van Lommel, verbonden aan de Volksbund DeutscheKriegsgräberfürsorge e.V. In tegenstelling tot het onderhou-den van de oorlogsgraven is Huis Over Grenzen door de DuitseOorlogsgravendienst opgericht met een educatieve verant-woordelijkheid en functie.

Zo worden er in Lommel voor zowel binnenlandse als buiten-landse school- of jeugdgroepen en volwassenen projecten,workshops en internationale ontmoetingen georganiseerd.Deze ontmoetingen staan in het teken van vredes- en herin-neringseducatie en kunnen een dagbezoek of een meerdaagsverblijf omvatten.

INLEIDING

EDUCATIEVE VISIE

Het educatieve werk van Huis Over Grenzen heeft als uit-gangspunt de historische achtergrond van de Duitse militairebegraafplaats en het persoonlijke relaas van de mensen dieer begraven zijn. Daarom wil Huis Over Grenzen de begraaf-plaats en de gesneuvelden een plaats geven in het collectievegeheugen van ’40 – ’45.

Daarnaast ziet Huis Over Grenzen het verleden als studieob-ject voor huidige conflicten. Door aan herinnerings- en vrede-seducatie te doen, wil het jong en oud bewust maken van deimpact van een extreem gedachtengoed, zoals het nationaal-socialisme, op een maatschappij. Ten slotte is de Duitse mili-taire begraafplaats een uitgelezen locatie waar mensen zichbewust kunnen worden van de oorzaken en gevolgen van oorlog.

DOELPUBLIEK

Deze lesmap is specifiek ontwikkeld voor leerlingen van de3e graad aso, tso en bso. Met het lesmateriaal kan je als leraargeschiedenis en PAV/ MAVO concreet aan de slag. Maar ookals leraar godsdienst of niet-confessionele zedenleer kan jeuit dit materiaal putten.

PEDAGOGISCHE DOELSTELLINGEN

Deze educatieve lesmap werd ontwikkeld door Huis OverGrenzen als aansluiting op een bezoek van schoolklassen aande Duitse militaire begraafplaats van Lommel en heeft vierdoelen:

1. Het verwerven van bepaalde kennis en inzichten over het ontstaan van autoritaire samenlevingen en de instandhou-ding ervan.

2. Het ontwikkelen van een kritische blik ten opzichte van het verleden en met oog voor actuele gebeurtenissen.

3. Het werken aan attitudes, zoals empathie, zodat het beoor-delings- en inlevingsvermogen ten opzichte van bepaalde aspecten van verschillende autoritaire regimes in het ver-leden en heden bevorderd wordt.

4. Het collectieve bewustzijn op regionaal en nationaal vlak ten opzichte van de Duitse militaire begraafplaats van Lom-

mel vergroten op een politiek neutrale en educatief verantwoorde manier en de locatie een plaats geven in de her-innering aan WOII.

Aangezien bepaalde thema’s met betrekking tot nazi-Duits-land in de lesmap vrij algemeen behandeld worden, kunnende opdrachten aangevuld worden met eigen lesmateriaal.

Ten slotte biedt de lesmap leraren bronnenmateriaal, kennisen werkvormen aan die bruikbaar zijn in de les. Natuurlijk kaner vrij geput worden uit het aangeboden materiaal. Zo kan erook zelf een les op maat samengesteld worden. Voor de leer-lingen is het aangeraden om enige voorkennis omtrent zowelde Tweede Wereldoorlog als de Koude Oorlog te hebben voo-raleer te starten met deze lesmap.

6

EINDTERMEN

Vakoverschrijdende eindtermen:Bron:

Gemeenschappelijke stamDe leerlingen:(empathie)5 houden rekening met de situatie, opvattingen en

emoties van anderen;(exploreren)8 benutten leerkansen in diverse situaties;(flexibiliteit)9 zijn bereid zich aan te passen aan wisselende eisen

en omstandigheden;(kritisch denken)11 kunnen gegevens, handelwijzen en redeneringen

ter discussie stellen aan de hand van relevantecriteria;

12 zijn bekwaam om alternatieven af te wegen eneen bewuste keuze te maken;

13 kunnen onderwerpen benaderen vanuit verschillendeinvalshoeken;

(mediawijsheid)14 gaan alert om met media;15 participeren doordacht via de media aan de publieke

ruimte;(open en constructieve houding)16 houden rekening met ontwikkelingen bij zichzelf

en bij anderen, in samenleving en wereld;17 toetsen de eigen mening over maatschappelijke

gebeurtenissen en trends aan verschillende standpun-ten;

(respect)18 gedragen zich respectvol;

(samenwerken)19 dragen actief bij tot het realiseren van gemeenschap-

pelijkedoelen;

(verantwoordelijkheid)20 nemen verantwoordelijkheid op voor het eigen hande-

len, in relaties met anderen en in de samenleving;

(zelfbeeld)21 verwerven inzicht in de eigen sterke en zwakke

punten;22 ontwikkelen een eigen identiteit als authentiek

individu, behorend tot verschillende groepen;

(zorgzaamheid)26 gaan om met verscheidenheid;27 dragen zorg voor de toekomst van zichzelf en de

ander.

Context 5 : Politiek-juridische samenlevingDe leerlingen:1 geven aan hoe zij kunnen deelnemen aan besluitvor-

ming in en opbouw van de samenleving;3 tonen het belang en dynamisch karakter aan van men

sen- en kinderrechten;4 zetten zich actief en opbouwend in voor de eigen rec-

hten en die van anderen;5 tonen aan dat het samenleven in een democratische

rechtsstaat gebaseerd is op rechten en plichten die gelden voor burgers, organisaties en overheid;

6 erkennen de rol van controle en evenwicht tussen de wetgevende, uitvoerende en rechterlijke macht in onsdemocratisch bestel;

7 illustreren de rol van de media en organisaties in het functioneren van ons democratisch bestel;

9 toetsen het samenleven in ons democratisch bestel aan het samenleven onder andere regeringsvormen;

10 illustreren hoe een democratisch beleid het algemeenbelang nastreeft en rekening houdt met ideeën, standpunten en belangen van verschillende betrokkenen;

Context 7: Socioculturele samenlevingDe leerlingen:1 beschrijven de dynamiek in leef- en omgangsgewoon

ten, opinies, waarden en normen in eigen en andere sociale en culturele groepen;

2 gaan constructief om met verschillen tussen mensen en levensopvattingen;

3 illustreren het belang van sociale samenhang en solidariteit;

4 trekken lessen uit historische en actuele voorbeeldenvan onverdraagzaamheid, racisme en xenofobie;

5 geven voorbeelden van de potentieel constructieve endestructieve rol van conflicten;

7 illustreren de wederzijdse beïnvloeding van kunst, cultuur en techniek, politiek, economie,wetenschappen en levensbeschouwing

www.ond.vlaanderen.be/curriculum/secundair-onderwijs/

derde-graad/index.htm

7

8

OVERZICHT DOSSIER: ‘DIE WELLE’

DEEL 1: (LESUUR 1, 2, 3)INLEIDING 25 MINUTEN‘DIE WELLE’: OPDRACHTEN BIJ DE FILM + GROEPSWERK 100 MINUTEN

DEEL 2: (LESUUR 3, 4)VERWERKING OPDRACHTEN + UITBREIDING: (NON)CONFORMISME IN NAZI-DUITSLAND 100 MINUTEN

BESCHRIJVINGHet educatieve dossier ‘Die Welle’ gaat dieper in op de gelijkna-mige film van Dennis Gansel uit 2008. Het citaat “Wij wetentoch beter?” komt eveneens uit de film en toont de gelatenheiden arrogantie van bepaalde jongeren ten opzichte van thema’szoals het nationaalsocialisme. Deze lesmap wil leerlingen latenreflecteren of een dictatuur wel degelijk onmogelijk zou zijn inhet huidige Europa. Wat hebben we precies geleerd uit het ver-leden? Zijn we werkelijk kritisch en gewapend genoeg ten op-zichte van autoritaire en radicale ideeën in onze samenleving?En in hoeverre zijn we beïnvloedbaar door de kracht van eengroep en wat anderen doen?

Deze lesmap legt zich tijdens een viertal lesuren toe op de on-derwerpen dictatuur en groepsdruk. Als werkvorm wordt er ge-kozen voor het integraal bekijken van de film ‘Die Welle’. Nadienvolgt er een bespreking van de film en een verwerking van en-kele opdrachten.

DOELDe globale doelstelling van dit dossier is om leerlingen inzichtte geven in hoe een autoritaire samenleving kan ontstaan. Ditin vergelijking met hun eigen leefwereld. Op die manier rakenleerlingen vertrouwd met begrippen zoals indoctrinatie, mani-pulatie en propaganda en ondervinden ze de kracht - zowel po-sitief als negatief - die een groep kan uitoefenen op mensen.

Ten slotte kunt u als leraar met deze lesmap aan de slag alsaansluiting op uw bezoek aan de Duitse militaire begraafplaatsvan Lommel. Eenmaal ter plekke kunt u met uw klas terecht bijHuis Over Grenzen, waar verschillende activiteiten omtrentWOII en de militaire begraafplaats aangeboden worden. Tenslotte kunt u bepaalde opdrachten uit de lesmap ook tijdenseen bezoek aan de Duitse militaire begraafplaats met uw klasbehandelen.

DOSSIER ‘DIE WELLE’

9

DOELSTELLINGENDOELSTELLINGEN

a. De leerlingen begrijpen methoden waardoor mensen meegesleurd worden door een groep (groepsdruk/ peer pressure).

b. De leerlingen krijgen inzicht in de kracht - zowel negatief als positief - van een groep, en de kracht van een leider ten opzichte van een individu.

c. De leerlingen reflecteren over zichzelf en leren om kritisch om te gaan met groepen in hun eigen samenleving.d. De leerlingen krijgen inzicht in een aantal bouwstenen van de dictatuur zoals propaganda, indoctrinatie en

manipulatie.

WERKVORMENWERKVORMEN

a. Integraal bekijken van de film ‘Die Welle’ (duur: 110 minuten).b. Verwerking van de film en discussie.

MATERIAALMATERIAAL

a. De film ‘Die Welle’ dient voor dit gedeelte aangekocht te worden, de trailer is beschikbaar via YouTube.

INFOFICHE LERAREN

THE WAVE

1967: DE DERDE GOLF“A mirror is a deadly weapon” – Ron Jones

Ron Jones is geschiedenisleraar aan de Cubberley High School, Palo Alto, VS. Tijdens één van zijn lessenlegt hij uit hoe het nazisme in Duitsland kon ontstaan en hoe Duitse burgers toestonden dat de nazipartijaan de macht kwam, met alle gevolgen van dien: xenofobie, discriminatie, volkerenmoord en oorlog.Bij veel leerlingen heerst er een gevoel van ongeloof.

Als gevolg op die reactie neemt Jones een impulsieve beslissing en besluit hij om de leerlingen aan den lijve te laten ondervindenwat fascisme precies is en hoe makkelijk het is om een menigte te manipuleren. Hij sleept de leerlingen, zonder hen op voorhandte informeren of voor te bereiden, mee in een rollenspel, een experiment dat hij ‘De Derde Golf’ noemt. Jones haalt zijn mosterdbij surfers die vertellen dat de derde golf op rij de grootste is. Hij wil zijn klas tot een hechte, uniforme groep smeden en richt eenbeweging op die dezelfde naam krijgt als het experiment. In de groep heerst een strakke discipline. Elke vorm van individualiteitis uit den boze. Enkel gemeenschapsgevoel telt nog. De groep schaart zich rond hun leider: Ron Jones zelf. Het experiment zouuiteindelijk vijf dagen duren en begint onschuldig. De leerlingen hebben een eigen groet en maken een vlag voor hun beweging. Jones introduceert ook een nieuwe zithouding die de leerlingen moeten aannemen.

Vanaf dan leidt het experiment een eigen leven. Op de derde dag sluiten ook leerlingenvan buiten de geschiedenisklas zich aan. Leerlingen zijn gemotiveerd, gedisciplineerden presteren opmerkelijk beter. Diegenen die zich verzetten tegen het experiment wor-den naar de bibliotheek gestuurd en krijgen slechte cijfers. Ook leert Jones zijn leer-lingen hoe ze anderen lid kunnen maken van ‘De Derde Golf’. Aan het eind van de derdedag is de aanhang gegroeid tot ruim 200 scholieren. Tot zijn verrassing beginnen leer-lingen overtredingen van medeleerlingen aan Jones te melden en bespioneren ze el-kaar. Op de vierde dag begint het experiment uit de hand te lopen. Jones kondigt aan dat ‘De Derde Golf’ onderdeel is van eenlandelijke beweging en dat een kandidaat voor het landelijke leiderschap van de beweging zich de dag erop bekend zal maken.

Rond het middaguur van de vijfde dag verzamelen alle leden van ‘De Derde Golf’ zich. In plaats van een televisietoespraak van delandelijke leider laat Jones hen alleen ruis zien. Vervolgens onthult hij dat de leerlingen onderdeel geweest zijn van een experimenten dat ze zonder het te weten de sfeer van superioriteit hebben nagebootst die ook de opkomst van nazi-Duitsland heeft veroor-zaakt. Tot slot vertoont hij een film over het naziregime. Het experiment is ten einde. De leerlingen blijven gedesillusioneerd enverbouwereerd achter door hun eigen gedrag.

“It was strange how quickly the students took to this uniform code of behavior. I began to wonder just how far they could bepushed. Was this display of obedience a momentary game we were all playing, or was it something else? Was the desire for dis-cipline and uniformity a natural need?”

In 1976 publiceert Jones zijn ervaringen over ‘De Derde Golf’ in de vorm van een bundeling van kortverhalen die hij ‘No Substitutefor Madness!’ noemde. Daarna verschijnen er verschillende publicaties over Jones’ ervaringen, zoals het bekende boek ‘The Wave’van Todd Strasser (Morton Rhue) uit 1981.

10


FILM: ‘DIE WELLE’

DUITSLAND IN DE 21e EEUW

“Dus jullie zijn van mening dat een dictatuur vandaag de dag inEuropa niet meer mogelijk zou zijn?”

Leerkracht Rainer Wenger stelt deze vraag aan zijn leerlingen.Het is het begin van een projectweek rond staatsvormen, in hetbijzonder omtrent het thema autocratie. Bij de leerlingen is nietbepaald motivatie te bespeuren. Ze reageren verveeld: “We zijnslimmer dan de Nazi’s. Zoiets is vandaag niet meer mogelijk. Hetis iets van het verleden”. Verbaasd door de arrogantie van zijnleerlingen besluit Wenger een ongewoon experiment in te voe-ren om de leerlingen te laten voelen wat autocratie precies in-houdt. Hij probeert hen duidelijk te maken hoe het mogelijk isdat een dictatuur kan ontstaan en hoe makkelijk mensen tebeïnvloeden zijn. Net als Ron Jones voert Wenger een aantal regels in en sticht hij de groep ‘Die Welle’, met alle gevolgen vandien voor de leerlingen en voor zichzelf.

11

Gebaseerd op de ervaringen van Ron Jones en het boek van Todd Strasser verschijnt in 1981 ook de tv-film ‘The Wave’, ge-regisseerd door Alexander Grasshoff. De film speelt zich af in een Amerikaanse secundaire school. In 2008 verschijnt eenDuitse remake: ´Die Welle´, geregisseerd door Dennis Gansel. Hoewel beide films gebaseerd zijn op het oorspronkelijke ex-periment worden in ´Die Welle´ ook fictieve elementen toegevoegd. Zo is bijvoorbeeld de dood van het personage Tim nietgebaseerd op waargebeurde feiten.

´Die Welle´ werd onder andere genomineerd voor de categorie Beste Film tijdens de European Film Awards en won de prijsvoor Beste Speelfilm tijdens de German Film Awards. De film werd een internationaal succes.

12

OPBOUW VAN DE LES

Hieronder vindt u een voorbeeld van hoe de les in fasen opgebouwd kan worden. Hoewel deze opbouw erg concreet opgevat is,heeft u als leraar uiteraard de mogelijkheid om vrij te putten uit deze lesmap en de lessen naargelang uw eigen manier van lesgevensamen te stellen.

1. INLEIDING EN VOORBESPREKING

Als inleiding op de film kunt u starten met een opdracht rondgroepen. De leerlingen ontwerpen hun eigen ‘unieke’ groep enbedenken manieren om leden te werven. Op die manier kunt upolsen in hoeverre de leerlingen opgaan in hun zelfbedachtegroep en hoe zij zichzelf zien binnen die groep. Bovendien kuntu met deze oefening even terugkoppelen naar begrippen zoalsconformisme en propaganda.

Ten tweede kunt u de trailer van de film ‘Die Welle’ tonen. Dezeis makkelijk te vinden via YouTube. De leerlingen denken nawaarover de film gaat en wie de personages zijn. Met de voor-gaande opdracht in het achterhoofd ondervinden de leerlingenal tot welke gevolgen de kracht van een groep kan leiden.

2. BEKIJKEN VAN DE FILM

Voor dit gedeelte kunt u als volgt te werk gaan. Deel de leerlin-gen voor het bekijken van de (hele) film op in subgroepjes van3 tot 4 leerlingen. Per groepje krijgen de leerlingen een reeksalgemene vragen. Deze zijn identiek voor alle leerlingen in deklas en worden beantwoord tijdens het bekijken van de film. Tentweede werken de leerlingen naast de algemene vragen meteen volgkaart met betrekking tot de vier belangrijkste persona-ges uit de film: Marco, Karo, Tim en Rainer. Deze werkkaart bevateen aantal vragen over de rol van elk van de personages binnende groep ‘Die Welle’ en de gevolgen voor zichzelf. Afhankelijkvan de grootte van uw klas zullen meerdere leerlingen allichtdezelfde volgkaart ontvangen.

DOEL:

• De leerlingen realiseren dat de aantrekkingskracht van een groep en de kracht van het groepsgevoel een grote invloed, zowel positief als negatief, kunnen hebben op een individu.

DOEL:

• De leerlingen bestuderen de impact van ´Die Welle´ op individuele personages uit de film.

3. VERWERKING VAN DE OPDRACHTEN:

Na de film kunt u de leerlingen eerst enkele bevindingen en persoonlijke gevoelens omtrent de film laten noteren en kort laten ver-tellen.

Ten tweede kunt u de algemene vragen met de leerlingen overlopen. De leerlingen bespreken hun personage aan de hand van deverschillende inhoudsvragen.

In een volgend onderdeel van de verwerking kan u een klasgesprek/ discussie op gang brengen aan de hand van enkele stellingen.Ook tijdens dit onderdeel kunt u weer terugkoppelen naar de volgkaarten. U kunt de stellingen klassikaal behandelen of de leerlingenactiveren aan de hand van volgende spelmethode:

⇨ Schuif de schoolbanken aan de kant en maak een open plek in het klaslokaal. Leg uit dat u een stelling gaat voorlezen waarmee de deelnemers akkoord of niet akkoord kunnen gaan.

⇨ Bij elke stelling die u voorleest, verplaatsen de leerlingen zich naar twee uiteinden van het klaslokaal. Eén uiteinde voor mensen die het eens zijn en het andere voor diegenen die het oneens zijn. U kunt ook werken met vakken en deze bijvoor-beeld markeren met een rode en groene kleur of door plakkaatjes met ´akkoord´ of ´niet akkoord´ aan de muur te hangen.Bovendien kunt u de leerlingen hun mening laten nuanceren door hen bijvoorbeeld tussen de uiteinden te laten plaats-nemen. Diegenen die geen mening hebben of neutraal willen blijven, kunnen in het midden staan. Laat alleszins ruimte voor mensen die geen mening hebben of twijfelen.

⇨ U kunt een stopwatch gebruiken en de leerlingen bijvoorbeeld 30 seconden tijd geven om een standpunt in te nemen.

⇨ Wanneer alle leerlingen plaatsgenomen hebben, vraagt u enkele leerlingen naar hun motivatie en wordt elke stelling besproken. U kan hen ook vragen naar voorbeelden van bepaalde situaties die ze hebben meegemaakt in hun eigen leven of terugkoppelen naar de film en de werkkaartjes.

⇨ Ten slotte verwisselen leerlingen die door een antwoord van een ander van mening veranderd zijn van plaats. Dit spel neemt tijd in beslag en kunt u best strak modereren. U hoeft daarom ook niet alle stellingen te bespreken.

13

Doel:

• De leerlingen leren begrippen kennen zoals propa-ganda, indoctrinatie, manipulatie.

• De leerlingen reflecteren over hoe kritisch te blijven en zich te wapenen tegen een groep die hen dreigt mee te sleuren.

• De leerlingen slaan een brug tussen heden en verleden en krijgen inzicht in de kracht, zowel negatief als positief, van een groep en een charmismatische leidersfiguur op een individu.

14

4. UITBREIDING:

Voor deze uitbreidende oefening maken de leerlingen kennismet het verhaal van Sophie Scholl, een Duitse studente dieprotesteerde tegen het naziregime, en Günther Bellmann, eenDuitse jongen die lid was van de Hitlerjeugd. Beide getuige-nissen zijn authentiek. De leerlingen zoeken naar gelijkenissenmet personages of beelden uit de film ´Die Welle´. Bovendienreflecteren ze over hoe ze zelf een stap achteruit kunnennemen wanneer ze dreigen meegesleurd te worden door eengroep en in hoeverre dat nog evident is wanneer je al meeges-leurd bent.

Doel:

• De leerlingen leggen verbanden tussen personages uit de film en authentieke getuigenissen (nazi-Duitsland).

• De leerlingen reflecteren over de rol van het individuen de eigen verantwoordelijkheid ten opzichte een

groep.

• De leerlingen denken na over hoe kritisch te blijven en zich te wapenen tegen een groep die hen dreigt mee te sleuren.

1. INLEIDING

a. Beeld je in: Je richt een eigen groep op. • Bedenk een naam voor je groep • Je groep is uniek. Denk na over een eigen ‘stijl’ (bv. kleding stijl, accessoires) en eigen ideeën, opvattingen, waarden en

normen die jullie belangrijk vinden. • Je wil het ledenaantal in je groep vergroten. Welke manieren zou je kunnen gebruiken om andere leerlingen op school te

overtuigen om deel uit te maken van jouw groep?

b. Bekijk de trailer van de film ‘Die Welle’. • Waar gaat deze film over, denk je?• Waar en wanneer speelt de film zich af?

2. ‘DIE WELLE’: OPDRACHTEN BIJ DE FILM

ALGEMENE VRAGEN: a. Hoe lang duurt het experiment? _________________

b. De groep ‘Die Welle’ verwerft steeds meer invloed door drie kernbegrippen: macht door discipline (houden aan regels), gemeenschap (iedereen = gelijk) en handelen (actie ondernemen). Van elk begrip zie je voorbeelden in de film. Kies voor elk begrip drie voorbeelden uit het kader.

• DISCIPLINE: ……………………………………………………………………………………………………………………………….

• GEMEENSCHAP: ………………………………………………………………………………………………………………………..

• HANDELEN: ……………………………………………………………………………………………………………………………….

c. Wat gebeurt er met leerlingen die niet willen toetreden tot ‘Die Welle’?___________________________________________________________________________________

15

Eigen website - speciale groet bij ontmoeting - hand opsteken vooraleer iets zeggen - ‘uniform’ dragen - onmiddellijk gaanzitten - eigen logo - leraar met ‘u’ aanspreken - in gelijk tempo marcheren - graffiti


16

Naam personage: ______________________________________________

a. Beschrijving: (bv. sociale achtergrond, karaktereigenschappen, …)

________________________________________________________________________________

________________________________________________________________________________

________________________________________________________________________________

b. Treedt toe tot ‘Die Welle’: ja/nee (omcirkel)

Treedt toe tot ‘Die Welle’, omdat…

______________________________________________________________________________________________________________

c. Taken in de groep:

______________________________________________________________________________________________________________

d. Persoonlijke betekenis van ‘Die Welle’ voor je personage:

______________________________________________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________________________________________

e. Positieve/negatieve gevolgen van (geen) lidmaatschap ‘Die Welle’ voor je personage:

______________________________________________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________________________________________

Naam personage: ______________________________________________


________________________________________________________________________________

________________________________________________________________________________

________________________________________________________________________________

b. Hoe is hij als leerkracht in ‘Die Welle’ anders dan een normale leraar ten opzichte van de leerlingen?

______________________________________________________________________________________________________________

c. Hoe is hij als leerkracht in ‘Die Welle’ anders dan een normale leraar ten opzichte van andere leerkrachten?

______________________________________________________________________________________________________________

d. Positieve/negatieve gevolgen ‘Die Welle’ voor je personage:

______________________________________________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________________________________________

✂

✂

17

Naam personage: ______________________________________________


________________________________________________________________________________

________________________________________________________________________________

________________________________________________________________________________



______________________________________________________________________________________________________________


______________________________________________________________________________________________________________


______________________________________________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________________________________________


______________________________________________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________________________________________

Naam personage: ______________________________________________

a. Beschrijving personage: (bv. sociale achtergrond, karaktereigenschappen, …)

________________________________________________________________________________

________________________________________________________________________________

________________________________________________________________________________



______________________________________________________________________________________________________________


______________________________________________________________________________________________________________


______________________________________________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________________________________________


______________________________________________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________________________________________

✂

✂

18

_________________________________________________ OPDRACHT 1. __________________________________________________

Beantwoord de volgende vragen op basis van de volgkaart die je invulde tijdens het bekijken van de film.

1. Waarom traden de personages wel/ niet toe tot de groep? Wat leverde het op?

2. Welke betekenis kreeg de groep in het leven van de personages?

3. Wat was het uiteindelijke gevolg ‘Die Welle’ voor elk van de personages? Wat heeft de groep met hun gedaan?

4. Waarom voelde het einde van ‘Die Welle’ net voor Tim zo extreem aan?

5. Had het dramatische einde vermeden kunnen worden, denk je?

_________________________________________________ OPDRACHT 2. __________________________________________________

Ben jij het eens met de volgende stellingen?

• Als je niet doet wat anderen ook doen, wordt dat vaak als negatief ervaren.

• Radicale groeperingen bestaan grotendeels uit mensen die zich uitgesloten of eenzaam voelen.

• Wanneer je samen met anderen bent, voel je jezelf beter of sterker dan normaal.

• Radicale groeperingen hebben een grotere aantrekkingskracht op mensen uit een kansarme omgeving.

• Je verlegt sneller je grenzen onder druk van anderen dan uit jezelf.

• Radicale groeperingen hebben een grotere aantrekkingskracht op mensen met een beperktere opleiding of kennis.

3. VERWERKING

• Wat is jou het meest bijgebleven van de film?

____________________________________________________________________________________________________________________

____________________________________________________________________________________________________________________

___________________________________________________________________________________________________________________

___________________________________________________________________________________________________________________

• Zijn er personages wiens persoonlijkheid lijkt op die van jou? Leg uit waarom.

____________________________________________________________________________________________________________________

____________________________________________________________________________________________________________________

___________________________________________________________________________________________________________________

___________________________________________________________________________________________________________________

• Ben je zelf al eens ingegaan tegen de wil van een groep? Wat waren de gevolgen? Geef een voorbeeld.

___________________________________________________________________________________________________________________

___________________________________________________________________________________________________________________

___________________________________________________________________________________________________________________

___________________________________________________________________________________________________________________

19

BESLUIT:

Op de Duitse militaire begraafplaats van Lommel zijn zo´n 39.000 Duitse soldaten begraven. Ze zijn hoofdzakelijk gesneuveldtijdens WOII. Door het hoge aantal slachtoffers is de begraafplaats van Lommel de grootste in zijn soort in West-Europa.

Begrijp je na het bekijken van de film ‘Die Welle’ hoe de Nazi’s aan de macht zijn kunnen komen, met alle gevolgen van dien?

20

4. UITBREIDING: (NON)CONFORMISME IN HET DERDE RIJK:

“Vrijheid!” Sophie Scholl is vandaag de dag in Duitsland een gekend symbool voor vrijheid en tolerantie. Waarom? Toen ze in 1942 op 21-jarige leeftijd ging studeren aan de Universiteit van München,kwam ze in contact met de vriendenkring van haar broer Hans. Hij studeerde er geneeskunde enwas gedurende een paar maanden legerarts in Rusland. Daar ondervond Hans de gruwelen vanhet Oostfront en realiseerde hij zich dat de oorlog een verloren strijd was. Bovendien waren Sophieen Hans in hun jeugd lid geweest van de Hitlerjeugd, waar ze het moeilijk hadden met de beperkingvan persoonlijke vrijheid en creativiteit. Daarom besloten zowel Sophie, Hans en een aantal medestudenten zich te verzetten tegen het naziregime. Ze richtten een groep op, Die Weisse Rose(De Witte Roos), en zetten zich in voor vrijheid en rechtvaardigheid. Aan de hand van geweldloosverzet protesteerden ze tegen de oorlog en het regime. Met pamfletten probeerden ze in het geheim mensen rondom zich te overtuigen om kritisch te zijn en zich tegen de Nazi’s te keren. Debeweging had niet alleen in München, maar ook in andere Duitse steden succes en het ledenaantal

van de groep groeide al snel. Maar toen Sophie en Hans op 18 februari 1943 pamfletten in de Universiteit verspreidden, liep hetmis. Ze werden betrapt en gearresteerd door de Gestapo, de Duitse staatspolitie. Vier dagen later werden Hans en Sophie dooreen rechter ter dood veroordeeld.

“Wij zijn niets, ons Volk en Vaderland is alles.” Günther Bellmann werd in 1942 op 10-jarige leeftijd lid van de Hitlerjeugd. Toen Adolf Hitler in1933 met de nazipartij in Duitsland de macht overnam, probeerde Hitler ´zijn´ jeugdbeweging uitte breiden en zo veel mogelijk jongeren te werven. De Hitlerjeugd ging veel verder dan ravottenen spelletjes spelen en stond volledig in het teken van het naziregime. Systematisch werdenjongeren gehersenspoeld, zodat ze nog maar één levensdoel hadden: leven in functie van het nationaalsocialisme. Jongens kregen er naast politieke lessen ook fysieke training en werden zoop een sluwe manier voorbereid op het soldatenleven. Ook Günther kreeg een uniform van de Hit-lerjeugd.

“Eerlijk gezegd was ik een ander mens. Thuis kon ik soms razend kwaad worden als mijn ouderszich uitspraken tegen de overheid. Het feit dat zij niet zo veel van de ‘Führer’ leken te houden alsik maakte me droevig en boos. Hoewel me de tucht en discipline in de Hitlerjeugd soms zwaar

vielen, raakte ik er na verloop van tijd aan gewend. Over het algemeen ervoer ik mijn tijd in de Hitlerjeugd als mooi en boeiend.Niet alleen sport, maar ook techniek interesseerde me. Zo leerde ik er morsecode, kaartlezen en communiceren via de radio. Ookmoesten we marcheren en liepen we mee in parades. Bovendien kreeg ik zelfs lessen in militaire tactieken en leerde omgaan metkleinkaliber geweren. Ik had er goede vrienden en maakte plezier. Hetgeen me nu vaak verwondert is hoe makkelijk ik destijds denazi-ideologie als vanzelfsprekend beschouwde. Na de oorlog, toen ik hoorde over de Holocaust en de concentratiekampen, veranderde mijn blik. Ik zag in dat ik jarenlang belogen en gemanipuleerd was...”

a. Zie je een verband tussen het verhaal van Sophie Scholl en Günther Bellmann en personages of scènes uit de film ‘Die Welle’? Verklaar je antwoord!

b. Had de Duitse bevolking meer actie kunnen ondernemen tegen het naziregime? Was verzet vanzelfsprekend, denk je? Hoe zat dat in ´Die Welle´?

21

MOEILIJKE WOORDENLIJST

CENSUURDe overheid houdt toezicht wat gepubliceerd of gezegd wordtin de pers, op het toneel, in films of zelfs in brieven. Als er daarindingen zijn die de overheid schrapt of verbiedt, is dat censuur.Censuur wordt gezien als een fundamentele beknotting van devrijheid van meningsuiting.

CONFORMISMEDe neiging om je aan te passen aan gedrag, opvattingen en ge-woonten in een bepaalde groep. Zich strak houden aan de ge-dragsregels die in een bepaalde gemeenschap leven, maar dieniet bij wet zijn opgelegd. Het tegenovergestelde is non-con-formisme.

DEMOCRATIEEen bestuursvorm waar de regering door een meerderheid vanhet volk gekozen wordt en via een parlement het land bestuurt.

DICTATUURStaatsvorm waarbij de macht in een land in de handen is vaneen kleine groep mensen of van één persoon, de dictator. Eengelijkaardig begrip is autocratie.

HITLER, ADOLF (1889 - 1945)Van Oostenrijkse afkomst, hoofd van de nazipartij (NSDAP) envanaf 1933 aan het hoofd van de Duitse regering. Hij regeerdeDuitsland als een dictator en werd aangesproken met ‘Führer’.

HOLOCAUSTEen begrip dat verwijst naar de vervolging van en moord op on-geveer 6 miljoen Joden tijdens WOII.

IDEOLOGIEGeheel aan ideeën over de mens en hoe een maatschappij eruitmoet zien.

INDOCTRINATIEHet opdringen, systematisch en eenzijdig, van bepaalde ideeënof opvattingen om de publieke opinie te beïnvloeden; hersen-spoeling.

MANIPULATIEOpzettelijk invloed uitoefenen op iemands denken of opinie(vaak met slechte bedoelingen, misleiden, de waarheid ver-draaien).

MILITARISMEInvloed van het leger op de burgerlijke samenleving; overac-centuering van de militaire macht; een voorliefde voor militairvertoon zoals uniformen, wapens, onderscheidingen, parades,orden, rituelen, hiërarchieën, rangen en titels, vlaggen, helden-verering, discipline en het principe van bevelen en gehoorza-men.

NATIONAALSOCIALISMEDe politieke ideeën van Adolf Hitler die een basis vormden voorde dictatuur in Duitsland tussen 1933 en 1945. Deze ideologiewerd gekenmerkt door extreem nationalisme en racisme.

NAZIEen aanhanger van het nationaalsocialisme.

NSDAPNationalsozialistische Deutsche Arbeiterpartei; de politiekepartij onder leiding van Adolf Hitler.

PROPAGANDAHet door middel van woord, geschrift en beeld beïnvloeden vande publieke opinie. Propaganda wordt vaak gebruikt om poli-tieke ideeën te verspreiden en is niet altijd onbevooroordeeldof objectief.

REGIMEStaatsbestuur, wordt gezegd van een bestuur dat niet democra-tisch is.

REPRESSIEOnderdrukking van een volk of bevolkingsgroep door een rege-ring of iemand die macht heeft.

SSDe afkorting ‘SS’ staat voor ‘Schutzstaffel’. De organisatie werdopgericht in de jaren 20 als persoonlijke lijfwacht van Adolf Hit-ler. Later groeide de organisatie en ontstond er uit de politiekeSS ook een gewapende afdeling: de Waffen-SS. Die moest be-staan uit elitesoldaten, die de nationaalsocialistische ideologiemoesten belichamen. Soldaten van de SS bewaakten ook deconcentratie- en vernietingskampen. Hun uniformen waren ge-kenmerkt door de typische SS-tekens op de uniformkraag eneen doodskop op hun helm, muts of kepie.

TOTALITAIRSysteem waarin alles door de staat geregeld en beheerst wordt.Alles en iedereen is totaal ondergeschikt aan het staatsbelang.

1. INLEIDING

a. Eigen antwoorden en voorbeelden leerlingenb. Leraar Rainer Wenger wil tijdens een projectweek het begrip ´autocratie´ duidelijk maken aan zijn leerlingen. Hij onder-werpt hen aan een gewaagd experiment, waarbij de groep ´Die Welle´ opgericht wordt. Al snel loopt de situatie uit de hand. Hetverhaal is gebaseerd op ware feiten en speelt zich af in Duitsland, recent verleden

2. OPDRACHTEN BIJ DE FILM

______________________________________________ ALGEMENE OPDRACHTEN: __________________________________________

a. Een weekb. Discipline: onmiddellijk gaan zitten, leraar met ‘u’ aanspreken, hand opsteken vooraleer iets zeggen / Gemeenschap:

speciale groet bij ontmoeting, ‘uniform’ dragen, in gelijk tempo marcheren / Handelen: website, eigen logo, graffitic. Ze worden uitgesloten. ‘Verraders’ worden hardhandig aangepakt.

VOLGKAARTEN:

1. MARCOa. Sportief, slim, moeilijke thuissituatie (moeder = losbandig, geen vader?).b. Marco treedt toe omdat hij niet in een warm nest opgroeit, geen liefde of affectie van ouders ervaart. Hij voelt zich eenzaam enwil tot een gemeenschap behoren die hij als ‘familie’ kan beschouwen. c. Marco heeft geen bijzondere taken in de groep, maar komt wel met de naam ‘Die Welle’ voor de groep.d. Tot een gemeenschap behoren, familie.e. Positief: geborgenheid en beter teamwerk met Sinan in sportclub. Negatief: doordat Karo niet tot de groep behoort, dreigt hunrelatie te verbreken. Een ruzie escaleert, Marco slaat Karo.

2. RAINER WENGERa. Intelligent, vastberaden, sportief, competitief, sociaal, sympathiek, heeft zijn klas onder controle, bracht een jaar in een kraakpanddoor en nam deel aan anarchistische demonstraties.b. Familiaire band met leerlingen (leerlingen spreken hem aan met voornaam), laat leerlingen (tijdens projectweek) toe in zijn pri-véleven.c. Charismatisch, los, alternatieve manier van lesgeven, blijft wit hemd dragen in de leraarskamer, laat leerlingen (tijdens project-week) toe in zijn privéleven.d. Positief: Wordt ‘leider’ in de klas, door zijn rol als leider krijgt hij het gevoel dat zijn leerlingen meer gemotiveerd zijn en heefthij het gevoel een betere leraar te zijn. Negatief: Rainer verliest grip op zijn experiment/leerlingen, ‘Die Welle’ dreigt ook de relatiemet zijn vriendin Anke in gevaar te brengen.

22

VERBETERSLEUTEL DOSSIER ‘DIE WELLE’

3. KAROa. Punctueel, ernstig, vrije opvoeding thuis, hardwerkend, vastberaden, eigenzinnig.b. Geen lid van de groep.d. Ze ziet ‘Die Welle’ als een bedreiging voor persoonlijke vrijheid en expressie, respect voor anderen en vrijheid van meningsuiting.Ze zet zich samen met Mona in om ‘Die Welle’ te bestrijden. e. Negatief: Wordt vanwege het niet dragen van het ‘uniform’ vrijwel onmiddellijk uitgesloten of uitgelachen. Haar relatie metMarco komt door diens lidmaatschap in gevaar.

4. TIMa. Voor ‘Die Welle’ geen vrienden, wil cool overkomen, wil opgemerkt worden, moeilijke thuissituatie en relatie met vader, fanatisch,onbevreesd, creatief, gaat ver om zich te bewijzen aan anderen.b. Tim wil opgemerkt worden, wil aanvaard worden, voelt zich eenzaam.c. Ontwerpt een website.d. ‘Die Welle’ wordt Tims ‘leven’, hij vindt er een doel in, het geeft zijn leven zin.e. Positief: Tim wordt opgemerkt, wordt niet meer gepest, heeft een duidelijke positie in de groep/ hiërarchie. Negatief: Tim schieteen leerling neer en pleegt daarna zelfmoord, omdat zijn wereld instort door het einde van ‘Die Welle’.

3. VERWERKING

_________________________________________________ OPDRACHT 1. _________________________________________________

1. Aanvankelijk bood ‘Die Welle’ voor ieder lid voordelen zoals bijvoorbeeld het wegvallen van sociale verschillen, aanvaard wor-den, geborgenheid, profijt, meer aanzien, het verwezenlijken van idealen en een bijhorend maatschappijbeeld. Diegenen die niettoetraden zagen het vooral als een beperking van hun persoonlijke vrijheid en respect voor anderen.2. Voor elk lid kreeg het behoren tot een groep een diepere betekenis, waarin bepaalde waarden verinnerlijkt werden. Ze voeldenzich gelukkig en gewaardeerd. 3. Als eindeffect liet ‘Die Welle’ de leerlingen realiseren hoe makkelijk het is om mensen te manipuleren en aan te zetten tot dingendie ze normaal gezien niet zouden doen en tot welke uitersten groepsdruk kan leiden. ‘Die Welle’ versterkte bepaalde relaties tus-sen mensen, maar heeft ook mensen van elkaar vervreemd of relaties verbroken. ‘Die Welle’ veroorzaakte angst, woede en discri-minatie. 4. Voor Tim werd ‘Die Welle’ zijn leven. Het was een mogelijkheid voor hem om eindelijk aanvaard of opgemerkt te worden dooranderen. Hij voelde zich gelukkig en wilde alles doen om dat gevoel te behouden.5. Eigen antwoord leerlingen.

_________________________________________________ OPDRACHT 2. _________________________________________________

STELLINGEN: eigen antwoorden leerlingen

_________________________________________________ BESLUIT ______________________________________________________

4. UITBREIDING:

a. Sophie Scholl & Karo. Net als Sophie Scholl zich verzette tegen het naziregime protesteert ook Karo tegen ´Die Welle´. ZoalsSophie Scholl verspreid ook Karo samen met haar vriendin Mona protestboodschappen om mensen te overtuigen dat ze zich nietbij ´Die Welle´ moeten aansluiten. Günther Bellmann & Marco. Net zoals Günther Bellmann deel uit maakte van de Hitlerjeugdwas Marco lid van ´Die Welle´. Net als Günther beseft ook Marco pas later dat hij eigenlijk gemanipuleerd werd. b. Eigen antwoorden leerlingen

23

BRONVERMELDING BIJ DE AFBEELDINGEN

• Ron Jones 1967. (2013). Geraadplaagd op 11 december 2014 via http://thirdwave67.tumblr.com/page/3

• http://theredphoenixapl.org/2014/01/04/review-of-lesson-plan-the-story-of-the-third-wave-2011/. (2014). Geraadpleegd op 11 december 2014

• http://www.kuleuven.be/thomas/page/die-welle/. (2008). Geraadpleegd op 11 december 2014.

• http://www.moviepilot.de/movies/triumph-des-willens/images/6460685. Geraadpleegd op 23 april 2015.

• Jugend dient dem Führer. Alle Zehnjährigen in die HJ. Geraadpleegd op 23 april 2015 viahttp://pressechronik1933.dpmu.de/2013/03/10/pressechronik-10-3-1933/

• http://cia.media.pl/. Geraadpleegd op 23 april.

GERAADPLEEGDE BRONNEN

• Steven. (2008). The third wave, 1967: an account - Ron Jones. Geraadpleegd op 11 december 2014 viahttps://libcom.org/history/the-third-wave-1967-account-ron-jones

• Allibhoy A., Bloomberg E., Fountaine B., Kim B., Kim Y., Moran S., Naiditch H., Salley S. (2013). The Third Wave. Geraadplaagd op 11 december 2014 via http://thirdwave67.tumblr.com/page/2

• The Red Phoenix. (2014). Review of “Lesson Plan: The Story of the Third Wave”. Geraadpleegd op 11 december 2014 viahttp://theredphoenixapl.org/2014/01/04/review-of-lesson-plan-the-story-of-the-third-wave-2011/

• Kaufmann U. (2012). Die Weiße Rose. Geraadpleegd op 23 april 2015 via http://www.weisse-rose-stiftung.de/

• Lewis B.R. (2002). Het verhaal van de Hitlerjugend. Aartselaar: Deltas

• Lommel, Archief Duitse militaire begraafplaats, getuigenis Günther Bellmann, (2013).

24

volksbund deutsche · pdf filedei overpelt en rik blervacq, ... ter discussie stellen aan de...

Documents