vod · zabeležen je prvi dolazak slovena u panonsku niziju i na balkan. početkom vii veka, među...

2 |S t r a n a

VOD

Vojvodina je tipično multikulturalno područje, najrazvijeniji i u etničkom pogledu najheterogeniji deo Srbije. Etnički sastav stanovništva je izrazito šarolik, a zbog brojnih nacionalnosti, religija, jezika i kultura koje egzistiraju na tom području, Vojvodina predstavlјa „Evropa u malom“. Većinu stanovnika čine Srbi, a nešto više od 30% su pripadnici drugih naroda: Mađari (13%), Slovaci (2,60%), Hrvati (2,43%), Romi (2,19%), Rumuni (1,32%), Crnogorci (1,15%), Bunjevci (0,85%), Rusini (0,72%), Jugosloveni (0,63%), Makedonci (0,54%), kao i ostale manje etničke skupine u koje spadaju: Ukrajinci, Muslimani, Nemci, Albanci, Slovenci, Bugari i drugi. Pokrajina je poznata i po specifičnoj kulturi međusobnog uvažavanja i tolerancije. Njene različite kulture prožimaju se i utiču jedna na drugu, a stanovništvo je izmešano. Pojedinci su u gotovo svakodnevnom kontaktu sa svojim sugrađanima druge etničke ili verske pripadnosti, a značajan je udeo i mešovitih brakova. Vojvođanske etničke grupe razlikuju se međusobno po brojnosti, kulturnim i demografskim karakteristikama. Neke etničke grupe imaju značajan udeo urbanog stanovništva (Mađari, Hrvati), dok su druge pretežno zajednice ruralnog tipa (posebno Rumuni, Rusini i Slovaci). Etničke grupe razlikuju se međusobno i po nivou obrazovanja, privrednim aktivnostima, nivou društvene aktivnosti žena.

Autonomna Pokrajina Vojvodina, kao multietnički prostor i plodna ravnica, ima brojne potencijale za razvoj ruralnog, kulturnog i gastro turizma. Različite kulture, vere i običaji, brojne seoske manifestacije i slikovita sela čine osnovu antropogenih turističkih atrakcija.

U

3 |S t r a n a

ADRŽAJ

1. SRBI............................................................................................................................. ...... 4

2. MAĐARI.................................................................................................................................. 7

3. SLOVACI............................................................................................................................. ..... 10

4. HRVATI, ŠOKCI, BUNJEVCI ............................................................................................ 13

5. ROMI ............................................................................................................................. ........... 16

6. RUMUNI ............................................................................................................................. .... 19

7. CRNOGORCI .............................................................................................................. ............ 22

8. RUSINI ............................................................................................................................. ........ 25

9. MAKEDONCI ......................................................................................................................... 28

10. UKRAJINCI ...................................................................................................................... ....... 31

11. DODATAK ............................................................................................................................. . 34

12. Kulturno-umetnička društva ................................................................................. 34

13. Neki od restorana sa tradicionalnom vojvođanskom kuhinjom ............

39

S

4 |S t r a n a

RBI

POREKLO, BROJNOST I GEOGRAFSKA RASPROSTRANJENOST

Srbi na teritoriji Vojvodine bili su deo starosedelačkog slovenskog stanovništva

(posebno u Sremu). U VI veku, za vreme vladavine vizantijskog cara Justina I (518–527) zabeležen je prvi dolazak Slovena u Panonsku niziju i na Balkan. Početkom VII veka, među brojnim slovenskim narodima koji naseljavaju Panoniju i Balkan stižu i Srbi. Turbulentna vremena kasnog srednjeg veka i rane moderne istorije, Srbi su, kada im je država pala pod tursku vlast, polako migrirali ka severu, preko Save i Dunava. Pre početka turskog osvajanja ovog dela Panonije, Srbi su činili gotovo polovinu stanovništva. Važne su dve velike migracije, iz 1690. godine pod Arsenijem III Čarnojevićem za vreme Bečko – morejskog rata i Arsenijem Jovanovićem IV Šakabentom 1739. godine. U XVIII i XIX veku Srbi su imali određeni stepen autonomije na prostoru Vojvodine u okviru Habzburaške monarhije. Velika doseljavanja Srba na prostor Vojvodine u XX veku bila su za vreme prve agrarne reforme u okviru Kraljevine Srba Hrvata i Slovenaca (KSHS) posle Velikog rata i za vreme druge agrarne reforme u okviru Federativne narodne republike Jugoslavije (FNRJ) posle Drugog svetskog rata. Zadnja velika imigracija Srba u Vojvodinu je tokom 90-ih godina XX veka posle njihovog egzodusa iz BiH i Hrvatske. Srbi čine apsolutnu većinu u 35 opština u Vojvodini, dok u 10 opština gde nemaju apsolutnu, nemaju ni relativnu većinu. To su opštine: Ada, Bačka Topola, Bački Petrovac, Bečej, Kanjiža, Kovačica, Mali Iđoš, Čoka, Senta i Subotica. Većina napomenutih opština nalazi se u Severnobačkom okrugu. U ovom okrugu ima svega 27% Srba. Prema popisu iz 2011. godine u Vojvodini živi 1.289,635 Srba.

RELIGIJA, KULTURA I KULTURNE MANIFESTACIJE

Srbi su pravoslavne veroispovesti. Za kulturu Srba u Vojvodini najvažnija ustanova je Matica Srpska. Osnovana je 1826. godine u Budimpešti, a prenesena je u Novi Sad 1864. godine. Od velikog značaja je Srpsko narodno pozorište u Novom Sadu. Kulturno-umetnička društva su brojna i neguju tradiciju i folklor Srba i svih krajeva srpskih zemalja. Od manifestacija najpoznatije su: Apatinske ribarske večeri, Dani ludaje, Festival uličnih svirača, Dani piva u Zrenjaninu i mnoge druge.

Stara srpska nošnja je formirana u Vojvodini tokom dugog vremenskog perioda. Ona u svojim odlikama sadrži uticaje drugih naroda koji su pored Srba živeli na ovim prostorima. Mušku odeću je činila platnena odeća bele boje koja je nošena do samog tela. Karakteristične su bile široke platnene gaće i košulja. U nekim selima severne Bačke i Banata bile su karakteristične plisirane suknje. Preko bele odeće su muškarci nosili štofani crni prsluk od svile i somota. U proleće i jesen nošeni su gornji sukneni kaputi

S

5 |S t r a n a

zvani doroc i kabanica. Kasnije mušku narodnu nošnju dopunjavaju kratki kaputi. Osnovni delovi ženske nošnje su skute i košulja koji su nošeni do tela. Pored skuta, žene su nosile još jednu donju suknju koja se u nekim selima zvala suknjerac. Suknje su bile duge do članaka. Preko košulje je nošen jelek, prsluk od somota ili svile. Najčešće je ukrašavan zlatnom čipkom ili zlatovezom.

GASTRONOMIJA VOJVOĐANSKIH SRBA

Teško je odrediti koja su jela pravi predstavnici srpske kuhinje, ali ona jela koja se najčešće mogu naći na trpezama to sigurno jesu. Istorijska dešavanja i migracije stanovništva u kombinaciiji sa klimatskim karakteristikama uticali su da se danas na trpezama nalaze različite varijacije jela od testa (slanih i slatkih), supe i čorbe, ali i jela bogata mesima, među kojima svinjetina ima najveći udeo u pripremi. Povrće se konzumira u različitim oblicima zajedno sa srednjoevropskim vrstama voća. A geografski položaj je uticao na formiranje navika u pripremi jela od rečnih riba, ali i specijaliteta od divljači.

*Obavezno probati*

Krompiruša

Pita od vučenog testa sa krompirom.

***

Supa sa knedlama

Domaća kokošija supa sa povrćem i knedlama od griza.

***

Svinjsko pečenje

Svinjsko pečenje toplotno obrađeno na ražnju.

***

Srpska salata

Mešana salata od seckanog crnog luka, paradajza, krastavaca i paprike, začinjeno uljem i solju.

***

Koljivo

Kuvano žito začinjeno sa šećerom, muskatnim orahom, cimetom, orasima i suvim grožđem.

6 |S t r a n a

*Obavezno pokušati pripremiti*

Koljivo

Potrebne namirnice: Postupak pripreme:

500 g pšenice - belije (krupne, bele pšenice)

500 g šećera u prahu 500 g mlevenih oraha 1 kašičica mlevenog

muskatnog oraščića cimet, vanila, limunova

korica, opciono orah ucelo, suvo

grožđe, lešnik, badem, opciono

Žito prečistiti, ako je potrebno i potopiti preko noći. Ujutru odliti vodu i staviti da se kuva. Kada prokuva promeniti vodu i tako još dva puta i kuvati sat i po vremena. Poklopiti kuvano žito i umotati šerpu, a zatim ostaviti preko noći. Sledećeg dana žito ocediti, isprati hladnom vodom, i raširiti na platno da se dobro osuši. Osušeno žito samleti na mašini za meso. Umešati sa orasima, šećerom i začinima i servirati u činiji ukrašenoj celim jezgrima oraha i suvog grožđa.

7 |S t r a n a

AĐARI


Mađari na prostoru Vojvodine žive od X veka, iako su tokom Otomanske vlasti napustili naselja u kojima su živeli, da bi tek kolonizacijama krajem XVII i početkom XVIII veka bili ponovo doseljeni.

Većina Mađara koji trenutno žive u Srbiji upravo potiče iz perioda migracija koje su počele krajem XVII veka, kada su Habzburgovci uspostavili kontrolu nad ovim teritorijama i koje su se nastavile kroz XIX vek. Mađari su najveća ne srpska etnička grupa u Srbiji. Prema popisu iz 2011. godine bilo ih je 251.136.

Većina Mađara živi u AP Vojvodini. Pripadnici ove etničke grupe su koncentrisani na severu Bačke, u njenom centralnom delu, u Potisju i nekim regionima Banata. Nastanjeni su u svih 45 vojvođanskih opština. Apsolutnu etničku dominaciju imaju u šest opština: Ada, Bačka Topola, Kanjiža, Mali Iđoš, Senta i Čoka, a relativnu u dve (Bečej i Subotica).


Kada je reč o religiji, Mađari su većinom rimokatoličke veroispovesti, kao i

protestantske – kalvinisti. Govore mađarskim jezikom koji pripada ugro-finskoj grupi jezika. Mađarski jezik se nalazi u službenoj upotrebi na pokrajinskom nivou i opštinskom nivou u 27 opština. Mađari imaju pravo na obrazovanje na svom jeziku od osnovne škole do univerziteta (Univerzitet u Novom Sadu). Postoje brojne mađarske kulturne institucije i dva pozorišta (jedno u Novom Sadu i jedno u Subotici). Pozorišne trupe iz Ujvideki Szinhaz (Novosadsko pozorište) i pozorište "Kostolanyi Deze" u Subotici su samo na mađarskom jeziku. Postoji nekoliko nedelјnih i jedne dnevne novine na mađarskom (''Magyar Szo''). U očuvanju kulturnog identiteta mađarske etničke grupe bitnu ulogu imaju ustanove i manifestacije kulture, kao i udruženja za očuvanje kulturnih posebnosti. Jedna od najznačajnijih ustanova kulture je Zavod za kulturu vojvođanskih Mađara, osnovan od strane Autonomne Pokrajine Vojvodine i Mađarskog nacionalnog saveta sa sedištem u Senti. Značajan je i mađarski kulturni centar "Kodály Zoltán", sa sedištem u Bačkoj Topoli.

Manifestacije kulture vojvođanskih Mađara su mnogobrojne. Dani kulture vojvođanskih Mađara održavaju se svake godine. Istaknutim pojedincima se tada dodelјuju priznanja za doprinos u razvoju kulture vojvođanskih Mađara. U značajne manifestacije spadaju Smotra dramskog stvaralaštva vojvođanskih Mađara kao i Umetničko takmičenje srednjoškolaca na mađarskom jeziku itd. Književnici koji pišu na mađarskom jeziku u Srbiji neguju godišnje manifestacije od kojih ugled koji prevazilazi lokalne granice uživaju Sentelekijevi dani, koji se tradicionalno održavaju u Sivcu,

M

8 |S t r a n a

Memorijal Ferenc Feher u Novom Sadu, Memorijal Karolј Sirmai u Temerinu i Vrbasu. Ove manifestacije predstavlјaju tradiciju, kulturu, folklor i gastronomiju Mađara.

Mađarska narodna nošnja je jedinstvena. Sastoji se od: uštirkane tvrde bele bluze kratkih rukava, crvenog prsluka, suknje zvonastog oblika i svilene kecelje. Specifična je suknja koja se sastoji od šest delova: dve donje uske suknje sa čipkom, preko njih se oblače tri uštirkane naborane suknje i gornja suknja od kašmira. Preko suknje se veže svilena kecelja koja je kod mladih žena lila ili plave boje, a kod starijih je ona tamnijih boja. Na glavi, devojke nose mašnu bukor, koja se sastoji 7-9 vezanih svilenih traka, ali među njima ne sme biti žuta traka. Žute boje uopšte nema u nošnji, pa čak ni nakit nije smeo biti žut. Ranije su udate žene nosile kapu fićulu, jer je postojao običaj da žena ne sme pokazivati kosu. Udate žene su nosile i bisere oko vrata dok im se ne rodi prvo dete. Cipele su i kod muškaraca i žena bile crne. GASTRONOMIJA VOJVOĐANSKIH MAĐARA

Mađarska kuhinja je u osnovi kalorična, dosta začinjana i pikantna. Osnovne namirnice animalnog porekla su: svinjetina, teletina, govedina i perad. Najznačajniji predstavnici posle kojih idu i poslastice su gulaš, perkelt i riblja čorba. U pripremi jela se dosta koristi svinjska i guščija mast, beli i crni luk, pavlaka, punomasni sir, orasi i mak. Pored gulaša koji se priprema isključivo od goveđeg mesa veliku popularnost na trpezama imaju perkelt i paprikaš. Ono što je zajedničko su svinjska mast, luk i paprika. Među poslasticama pripremaju se pite sa jabuka, orasima, makom i višnjama. Nadaleko poznate torte Doboš i Esterhazi, originalan su proizvod starih mađarskih poslastičara. Jela po kojima je mađarska kuhinja postala čuvena i van Panonske nizije su: gulaš, riblja čorba, paprikaš, testo sa sirom, prženi čvarci. Dok je gulaš sveobuhvatna reč za sve vrste gulaša, Mađari starosedeoci prave razliku između: gulaša, perkelta, paprikaša, tokanjija i sekelji gulaša.

9 |S t r a n a

*Obavezno probati*

Testo sa sirom

Testo sa sirom je karakteristično jer se začinjava sa slaninom i gratinira u rerni.

***

Domaća supa

Domaća supa od kokošijeg mesa sa rezancima i korenastim povrćem.

***

Goveđi gulaš

Dinstano goveđe meso sa crnim lukom i paprikom. Servirano sa testeninom ili barenim krompirom.

***

Mešana salata sa alevom paprikom

Salata se priprema od rotkvica i krastavaca sa dodatkom aleve paprike, limuna i šećera.

***

Somlóigaluska

Somlóigaluska je desert koji se sastoji od mekane čokoladne piškote, prelivene čokoladom i ukrašene šlagom.


Testo sa sirom (turošđuso)


600 g brašna 4 jaja so (po ukusu) 50 g putera 0,5 l vode 0,3 dl ulja 300 g slanine 300 g sira 3 jaja 2 dl kisele

pavlake 3 dl kisele

pavlake

Pripremiti testo kao za rezance, razvući debljine 3 mm i ostaviti da se malo prosuši. Testo kidati i kuvati u ključaloj vodi koja je prethodno posoljena sa dodatkom ulja. Prodinstati slaninu i u nju staviti obareno testo. Fil pripremiti od sira, žumanca i pavlake, a od belanaca pripremiti šam. Sve to sjediniti i preručiti u vatrostalnu posudu koja je prethodno podmazana puterom i posuta prezlom i zapeći. Servirati sa pavlakom i proprženom sitno seckanom slaninom.

10 |S t r a n a

LOVACI


Vojvođanski Slovaci su potomci doselјenika iz XVIII i XIX veka, koji su emigrirali sa teritorije današnje Slovačke. Prvi doselјenici stigli su u Bačku s Tatri za vreme vladavine Karla I. Pojedinačni dolasci slovačkih porodica su zabeleženi u južnoj Bačkoj tj. u Petrovcu i Kulpinu još 1743. godine. Prvo masovno naseljavanje bilo je 1745. godine, kada je Matej Čanji doveo u malo srpsko selo Petrovac oko 2.000 doseljenika. U godinama koje su usledile, Slovaci su se naseljavali u većem broju i druga naselja u Bačkoj, krajem XVIII i početkom XIX veka u Banatu, a tek sredinom XIX veka i u Sremu.

Prema rezultatima popisa iz 2011. godine, u Srbiji živi 50.321 Slovaka. Oni uglavnom naselјavaju Vojvodinu, gde čine treću najbrojniju etničku grupu (posle Srba i Mađara). U 12 naselјa (Janošik, Selenča, Pivnice, Bački Petrovac, Gložan, Lug, Slankamenački Vinogradi, Kovačica, Padina, Kisač, Lalić i Ljuba) pripadnici slovačke nacionalnosti čine većinsko stanovništvo.

RELIGIJA, KULTURA I KULTURNE MANIFESTACIJE Slovaci u Srbiji su uglavnom protestanti (luteranci), govore slovački jezik koji je jedan od šest službenih jezika u Vojvodini. Slovaci imaju mogućnost za osnovno i srednje obrazovanje na maternjem jeziku.

Upoznavanje vojvođanskih Slovaka najbolje je početi u Bačkom Petrovcu, kulturno-prosvetnom centru Slovaka u Vojvodini. U ovom gradu se nalazi sedište Matice Slovačke u Srbiji koja aktivno radi na očuvanju identiteta i unapređenju društvenog položaja Slovaka, naročito u pogledu jezika, kulture, umetnosti i prosvete. U Bačkom Petrovcu se nalazi Gimnazija Jan Kolar, sa nastavom na slovačkom jeziku, a studije slovačkog jezika izvode se na Odseku za Slovakistiku Filozofskog fakulteta Univerziteta u Novom Sadu od 1961. godine. Osim toga, u Bačkom Petrovcu se nalaze Galerija Karol Miloslav Lehotski, Galerija Zuske Medveđove, Slovačko narodno pozorište, Muzej vojvođanskih Slovaka, kao i brojna kulturno-umetnička društva. Vojvođanske Slovake prezentuje nadaleko poznata umetnost naivnog slikarstva iz Kovačice. Informisanje na slovačkom jeziku obavlja informativno-politički nedeljnik Hlas ľudu, TV Bački Petrovac, kao i Slovačka redakcija RT Vojvodine. O položaju Slovaka u Vojvodini stara se i Nacionalni savet slovačke etničke grupe, čije je sedište u Novom Sadu. Nacionalni savet brine o oblasti obrazovanja, kulture, obaveštavanja i službene upotrebe jezika i pisma.

Kultura vojvođanskih Slovaka se neguje i kroz veliki broj manifestacija. Početkom godine održavaju se Susreti u pivničkom polјu, gde dolaze izvođači slovačke izvorne pesme iz cele Vojvodine, obučeni u najlepše narodne nošnje, a festival posećuju i brojni lјubitelјi izvornih slovačkih pesama. U proleće imaju mogućnost da se predstave izvođači

S

11 |S t r a n a

klasičnih muzičkih žanrova na manifestaciji Prolećne note u Bačkom Petrovcu, a kasnije se u amfiteatru u Gložanu ili u nekom drugom slovačkom mestu, održava najveći muzičko-folklorni festival Tancuj, tancuj... Letnji raspust počinje festivalom Zlatá brána, na kojem deca izvode folklorne koreografije, narodne igre, scenski prilagođene dečije igre, pesme i sl. Prvi vikend u avgustu namenjen je za druženje na Slovačkim narodnim svečanostima. Iako to nije samo muzička, odnosno folklorna manifestacija, može se slobodno reći da se u okviru Svečanosti predstavlјa najkvalitetniji sadržaj koji je u ovim oblastima nastao tokom godine. U jesen se sakuplјaju plodovi novog stvaralaštva, prvenstveno muzičke produkcije popularnih žanrova. Tačnije, u oktobru se u Selenči održava festival popularne muzike Zlatni klјuč koji i u ovom hladnijem periodu godine ume da uzburka osećanja izvođača i autora kompozicija, a ujedno da ih ugreje novim melodijama. U ovo vreme svoje umeće promovišu i učenici osnovnih škola na festivalima kao što su pozorišni festival 3xĎ u Staroj Pazovi i festival popularne muzike u Kovačici pod nazivom Leti pesmo leti. Takođe se u ovom periodu u organizaciji Galerije Zuzke Medveđove održava Likovno bienale u Bačkom Petrovcu. Festivalska godina se završava najmlađom manifestacijom, Festivalom lirskih pesama koji podržava Radio Vojvodina, a stoga se festival održava u Studiju M novosadskog radija. Zimski period završava se Smotrom slovačkih pozorišnih ansambala, koja svake godine menja mesto održavanja, kao i festivalom Pozorišne inscenacije autora sa Donje zemlјe, koji se održava u Pivnicama.

Narodna nošnja je kod Slovaka uvek bila simbol tradicije, određivala je ekonomski status, bračni status, starost. Za svako slovačko mesto ili kraj vezivala se i specifična nošnja. Ta specifičnost ogledala se u korišćenju određenih krojeva, tkanina, ornamenata, u bogatstvu kolorita, kao i u propratnim ukrasnim detaljima i nakitu. Slovačka narodna nošnja spada u panonski tip nošnje, koju karakteriše dvodelna, pojasna odeća. Kod žena to podrazumeva nabrane sukanje u slojevima i nabrane bluze, pončo kroja, na koje se vezivala svilena marama i nosio prsluk. Kod muškaraca je tipično nošenje širokih gaća umesto pantalona i široke košulje. Predmete materijalne kulture Slovaka su bogato ukrašavali mnogobrojnim raznobojnim ornamentima, na kojima je dominirala plava, crvena, zelena i roze boja. Višebojnost i raznovrsnost oblika, apliciranih ukrasa na vezu se posebno može videti na delovima ženske i dečije odeće. Na svojim odevnim predmetima žene su već vekovima izražavale sve svoje želje i radosti života. Ženska odeća se čuvala kao relikvija i nasleđivala iz kolena na koleno. GASTRONOMIJA VOJVOĐANSKIH SLOVAKA

Slovačku kuhinju karakteriše jaka, ljuta i veoma začinjena hrana. Tradicionalni slovački doručak sastoji se od mrvenka (prokuvanog mleko sa komadima hleba) ili mamalige (kuvanog kukuruznog brašno). Za ručak se jedu razni proizvodi od mesa kao što su: istopljena švargla, čvarci i slanina sa kiselim kupusom. Za večeru se priprema neko kuvano jelo. U obradi mesa na prvom mestu su domaće kobasice i kulen pripremljen sa dosta domaće mlevene crvene paprike. Zimi specijalitet predstavlja sveža tanka kobasica pečena sa krompirom u domaćoj seljačkoj peći.

12 |S t r a n a

*Obavezno probati*

Brindzovéhaluški

Valjušci se pripremaju od testa sa krompirom koje se kuva u slanoj vodi i servira sa prženom slaninom i ovčijim sirom.

***

Kim čorba

Kim čorba se priprema od povrća i domaće kobasice sa dodatkom jaja.

***

Vianočna kapustnica

Kiseli kupus kuvan sa seckanim kulenom, papcima, kolenicama, butkicama i rebrima. Servira se sa krompirom pečenim u ljusci.

***

Turšija

U turšiju se od povrća stavlja zeleni paradajz, crni luk, sve vrste paprike, krastavci, karfiol, šargarepa, male lubenice i drugo.

*** Herovke

Herovke je jednostavan slovački kolač, koji se priprema od testa (jaja i brašno), koje se prži u masnoći i servira posuto sa šećerom.


Herovke


3 žumanca 300 g brašna Masnoća za

prženje Mleveni šećer Vanil šećer Cimet

Umesiti testo kao za domaće rezance i razviti tanko na pobrašnjenoj radnoj površini. Testo se celom dužinom seče na trake širine 1,5 cm. Po tri trake se umotavaju i stavljaju u francusku kašiku, a zatim spuštaju u zagrejanu masnoću i prže oko 1 min. Pržene trakice se stavljaju na papirnu salvetu da upije višak masnoće i ohlađene posipaju sa mlevenim šećerom i cimetom.

13 |S t r a n a

RVATI, ŠOKCI I BUNJEVCI


Hrvati su etnička grupa u Vojvodini, koja prema popisu iz 2011. godine broji 47.033 ljudi. Hrvati žive u severnoj i zapadnoj Bačkoj, u opštinama Sonta, Apatin, Monoštor, i u naseljima Hrtkovci i Nikinci u Sremu. Manji broj Hrvata živi u Banatu, u Opovu i Starčevu. Doseljeni su pre 230 godina iz središnje Slavonije radi jačanja granice s Turskim Carstvom. U Bačkoj žive Hrvati koje su vlasti doselile za vreme kolonizacije Vojvodine, kao i Hrvati koji su došli u Vojvodinu unutrašnjim migracijama za vreme Austro-Ugarske i kasnije Jugoslavije. Bunjevci i Šokci su dve posebne etničke grupe, međusobno vrlo slične, ali ipak svaka od njih ima svoje specifičnosti. Kao posebne grupe u popisima stanovništva u Srbiji izdvajaju se tek od 1981. godine. Prema popisu stanovništva iz 2011. godine, na teritoriji Srbije bilo je ukupno 16.706 Bunjevaca, što je činilo 0,23% od ukupnog stanovništva zemlje. Danas Bunjevci u najvećem broju naseljavaju prostore severne Srbije - Vojvodine i južne Mađarske, tačnije, prostor između Baje u Mađarskoj, Sombora i Subotice u Srbiji. Preci svih Bunjevaca bili su najvećim delom iseljenici iz zapadne Bosne i zapadne Hercegovine. Zanimljivo je da su Bunjevci dobili ime po reci Buni, levoj pritoci Neretve. Odatle su pošli, negde u XV veku, na zapad, gde je jedan deo njih ostao u Dalmaciji, a drugi, veći, krenuo ka Bačkoj. Bunjevci danas u Bačkoj žive najviše na teritoriji grada Subotice i severno i južno od nje. U Vojvodini, Šokci su najbrojniji u južnoj Bačkoj (uz Dunav), i to samo u pet naselja: Bački Monoštor, Sonta, Sombor, Bački Breg. Prema poslednjem popisu, Šokaca ima svega 607. Zanimljivo je to da je tambura najpoznatiji instrument Šokaca.


Jedna od najznačajnijih ustanova kulture je Matica hrvatska, osnovana 1998. godine, sa sedištem u Subotici. Matica hrvatska okuplja pripadnike hrvatske zajednice radi očuvanja njihove tradicije i kulturnog identiteta na prostoru Vojvodine. Najviša institucija bunjevačkog naroda je Nacionalni savet bunjevačke nacionalne manjine. Nacionalni savet radi i deluje po principu rada odbora: za informisanje, obrazovanje, kulturu i službenu upotrebu jezika. Osnovni zadatak svih bunjevačkih institucija je očuvanje jezika, kulture, tradicije i priznavanje Bunjevaca kao konstitutivnog naroda. Pored toga, ove institucije se bore i protiv asimilacije, svojatanja od drugih naroda kao i za ostvarivanje svih prava koja im po međunarodnim konvencijama pripadaju.

H

14 |S t r a n a

Kulturni život Hrvata, Šokaca i Bunjevaca vezuje se za poznate manifestacije u Vojvodini: Dužijanca, Grožđebal i Veliko prelo. Manifestaciju Šokačko veče, organizuje kulturno-prosvetna zajednica Hrvata Šokadija iz Sonte. Od 1996. godine u Mirgešu se održava Festival hrvatskog amaterskog teatra. Poznate su i manifestacije poput Šokačke svadbe u Sonti, i Festivala bunjevačkog narodnog stvaralaštva. Od štampanih medija na hrvatskom jeziku danas u Vojvodini izlaze: Hrvatska riječ, Zvonik, Glas ravnice… Hrvati, Šokaci i Bunjevaci su po veroispovesti katolici i u svojim verskim običajima su sačuvali elemente izvornog hrišćanstva. Još i danas su njihovi običaji duboko vezani za verske svetkovine: uskršnje običaje, Duhove, zahvale Bogu za uspešnu žetvu – Dužijanca, pojedinačne slave svetaca – imendane, božićne i druge običaje. Suživot sa prirodom uticao je i na domaću radinost i umetnost kako likovnu, tako i muzičku. U likovnoj umetnosti preovlađuju motivi salaša, pejzaži i verski motivi u tehnici izrade slika i predmeta od slame. U muzici preovlađuju mirni tonovi, melodičnost i teme iz života. Tambura kao kultni instrument na svojstven način odražava karakteristike življenja.

Narodna nošnja Hrvata, Šokaca i Bunjevaca je rađena od domaćeg platna koje su žene same proizvodile, a dopunu toj odeći činili su krzneni i sukneni odevni predmeti. Osnovni delovi ženske nošnje su: košulja, skute, turnir, donja suknja, gornja suknja, prsluk, pregača, ćurdija, jopka, otunka, marama. U toku zime, žene su oblačile ćurdiju za koju se kaže da je najinteresantniji, najkarakterističniji i najskuplji deo stare bunjevačke nošnje, a nosile su je imućne žene. Ona se krojila i šila malo uz struk i bila je od tamno plave ili crne čoje. Jopka je deo svečane zimske nošnje, ali je kraća od ćurdije i pravljena je od somota, slična jopki je otunka koja je jednostavnija izgledom. U XX veku umesto ćurdije, jopke ili bunde zimski deo ženske nošnje zamenjuje otunka. Mušku nošnju su pak činile košulja gaće, opanci, kabanica, reklija, opaklija, pršnjak, prsluk i kožuh. Kao dodatni deo muške odeće javlja se reklija ili kaput od vune, a zimi su se nosili pršnjak (prekrivao je prsa, gornji deo je bio od ovčijeg krzna ukrašen šarama, a zakopčavao se na ramenu i sa strane ispod pazuha). Opaklija je krzneni ogrtač, koji doseže do zemlje. Čarape su bile vunene. Deo nošnje koji su nosile i žene i muškarci je kožuh koji je napravljen od jagnjećeg krzna.

GASTRONOMIJA VOJVOĐANSKIH HRVATA, ŠOKACA I BUNJEVACA

Kuhinja Hrvata je poznata po nekoliko specijaliteta to su: štrudla s rogačem, cimetom i jabukama, štrudla bundevara, žganci (jelo od kukuruznog brašna), zatim lokšice (krofne), šokačka gibanica, prisnac, skorupača, uzlivanca, krumpir čorba s lakumićima, salaški paprikaš, salenjaci sa pekmezom. Ovim specijalitetima se mogu dodati: ćoravi paprikaš, pokljukuša čorba, valjuške sa sirom, krumpir čorba i nasuvo sa krumpirom, nasuvo s makom, tarana sa divenicom (kobasicom), popržene gomboce, pogača sa makom i prazna pogača. Kuhinja na prvi pogled deluje kao mešavina kuhinja iz okruženja, ali jela u potpunosti sadrže određene autentične segmente koji je razlikuju od ostalih.

15 |S t r a n a

*Obavezno probati*

Uzlivanca

Uzlivanca je jelo koje se priprema od brašna, sira, mleka, kajmaka, krompira i jaja. Peče se u rerni.

***

Čorba poljukuša

Prvo se napravi testo kao za nasuvo, iseče se na kockice i stavi u rernu da se peče. Skuva se čorba od peršuna, šargarepe, krompira i luka, i pospe tim pečenim testom i malo se zaprži. Čorbi se dodaje kajmak.

***

Svinjetina u kulenu

Sitno iseckan i propržen crni luk, kulen, šunka, slanina i paprika, naliveni sa belim vinom. Prepečen svinjski file i dodinstan u sosu od kulena i belog vina. Servirano sa širokim rezancima.

*** Kupus salata

Salata od svežeg rendanog kupusa.

***

Salenjaci

Kiflice od kvasnog testa i sala, punjene sa džemom, pečene i posute šećerom.


Uzlivanca


3 srednja krompira

3 jajeta 300 g brašna 2 dl mleka 2 dl mineralne

vode 2 dl ulja 1 kašika soli 1 kašičica

šećera 300 g kisele

pavlake

Pripremiti testo od jaja, brašna, mleka, mineralne vode, ulja, soli i šećera. Sve sjediniti mikserom. Opran i očišćen krompir iseći na tanje polovine. U podmazan pleh izliti testo i ravnomerno ređati krompir tako da uroni većim delom u masu, a potom ravnomerno između stavljati po kašiku pavlake. Pleh sa testom i složenim krompirom i pavlakom peče u zagrejanoj rerni na oko 220oC u trajanju od oko 30 min dok ne porumeni.

16 |S t r a n a

OMI


Romi (Cigani) su jedan od najarhaičnijih i najpatrijarhalnijih etnosa u Vojvodini. Zato etnička istorija Roma predstavlja veoma zanimljivo pitanje koje je godinama bilo daleko od naučne pažnje. Poreklo i prapostojbina Roma je tema koja je počela da se naučno rasvetljava u XVIII veku. Konačno, Hajnrih Moric Gotlib Grelman je definitivno otklonio svaku sumnju o poreklu Roma. Grelman je u knjizi Cigani, štampanoj 1783. godine, nepobitno dokazao da su Romi iz Indije i da je romski jezik u najbližem srodstvu sa hindustanskim jezikom.

Prema podacima Popisa iz 2011. godine, u Vojvodini živi 42.391 Roma, ali se pretpostavlja da Roma ima daleko više. Najbrojniji su u opštinama Nova Crnja, Beočin i Novi Kneževac. Romi se na teritoriji današnje Vojvodine prvi put pominju u XVI veku, u doba vladavine Turskog Carstva, dok je masovnije doseljavanje Roma zabeleženo tokom XVII i XVIII veka za vreme Habzburške Monarhije.


Romi ili Cigani, govore jezikom Roma, deklarišu se kao Romi i bore se za

društvenu afirmaciju Roma, tražeći uslove za negovanje svoga jezika. Romski se ne ubraja u jedan od službenih jezika u AP Vojvodini, ali se u pojedinim školama nastava odvija na romskom jeziku.

Postoji niz zanimanja koja se smatraju karakterističnim po tome što se njima bave Romi. Poznato je da su se u prošlosti vojvođanski Romi bavili kovačkim zanatom, trgovinom konjima, trgovinom perjem, mečkarenjem, vračanjem i gatanjem.

Romi su nosioci mnogih pravaca u muzici i poznati su kao trubači u Srbiji i tamburaši u Vojvodini i Mađarskoj. Romska noć je naziv manifestacije koja se dugi niz godina organizuje u romskom naselju u Apatinu. Cilj organizovanja ove manifestacije, pre svega jeste očuvanje romske kulture i tradicije. Najzanimljiviji deo ove manifestacije svakako je izbor za „Kraljicu romske noći“.

Romi nose odeću najrazličitijih boja, duge suknje, marame, pojase, prsluke. Odeća se odlikuje šarolikošću boja, neusklađenošću detalja, pohabanošću i kićenošću, orijentalnim elementima, učestalošću crvene, ružičaste i zlatne boje, te mnoštvom narukvica i prstenja. Muškarci nose, bele ili plave košulje. Preko košulje, nose crni prsluk. Oni takođe nose pantalone crne boje s čizmama do kolena. Pojas oko struka i šešir su važni detalji.

R

17 |S t r a n a

Matica romska u Srbiji je osnovana 1996. godine i prvenstveno ima za cilj

stvaranje uslova za obrazovanje, informisanje i izdavačku delatnost na romskom jeziku. Godine 2006. osnovana je i Kancelarija za inkluziju Roma sa ciljem unapređenja položaja Roma u oblastima obrazovanja, zapošljavanja, stanovanja, zdravstva, ljudskih i manjinskih prava.

GASTRONOMIJA ROMA

Da je nešto isključivo romskog porekla pokazuje prefiks u samom nazivu jela. U kuhinji Roma preovlađuju jela pripremljena od povrća, ali u kojima je kuvano ili dinstano meso najznačajniji sastojak (piletina, kokošije meso, govedina, svinjetina). Tako se među specijalitetima mogu naći razne vrste jela poput gulaša i paprikaša, ali i jela iz grupacije sarmi (sa razlikom jer se meso ne melje nego sitno secka), bilo da se kuvaju u kotlu ili peku. Od začina dominira paprika, ali se koristi i biber, so, beli i crni luk, te romska kuhinja spada u srednje do veoma ljute kuhinje.

*Obavezno probati*

Romska zakuska

Predjelo od domaćih suhomesnatih proizvoda i sira.

***

Bela čorba

Bela čorba se u romskoj kuhinji priprema od kokošijeg mesa sa povrćem.

***

Jagnjeće sarmice

Jagnjeće sarmice se pripremaju od seckanog jagnjećeg mesa i iznutrica sa pirinčom i mladim lukom. One se umotavaju u jagnjeću lojnu maramicu i preku.

***

Romska salata

Salata se priprema od kuvanog kukuruza, pardajza, paprike, crnog i belog luka sa začinima.

***

Romski kolač

Kolač se priprema tako što se ispeče patišpanj sa kakaom, premaže sa pekmezom od šipurka i ukrasi šamom od belanaca.

18 |S t r a n a


Romski kolač


4 žumanca 150 g šećera 1 šolja mleka 1 šolja ulja 1 kašika kakaa 1 kesica praška

za pecivo 150 g brašna džem od

šipurka 4 belanca 8 kašika šećera

Žumanca dobro izmutiti sa šećerom, dodati mleko, ulje, brašno, prašak za pecivo i kakao. Sve lagano mešati i izliti u podmazan i pobrašnat pleh i peći. Gotov patišpanj ostaviti da se ohladi i premazati džemom. Umutiti čvrst šne od belanaca i šećera i prekriti kolač. Kolač ponovo vratite u rernu zagrejanu na 50°C na petnestak minuta, da se belance osuši.

19 |S t r a n a

UMUNI


Preci današnjih Rumuna živeli su na prostoru današnje Vojvodine još od početka srednjeg veka, budući da se u XIV veku pominju zajedno sa ostalim stanovnicima koji se danas smatraju starosedeocima. Prema popisu stanovništva 2011. u Srbiji se 29 332 ljudi izjašnjava kao Rumuni, dok je njihov broj u Vojvodini 25 410. Po brojnosti, nalaze se na sedmom mestu. Žive u oko 10 opština i uglavnom su skoncentrisani u jugoistočnom Banatu, u opštinama Vršac, Alibunar i Pančevo.


Rumuni u Vojvodini većinski pripadaju Rumunskoj pravoslavnoj crkvi, a u

manjem broju grčko-katoličkoj i novim protestantskim zajednicama. Rumunski jezik se ubraja u jedan od šest službenih jezika Vojvodine. Izdavačkom delatnošću na rumunskom jeziku bavi se Novinsko-izdavačka ustanova ''Libertatea'' u Pančevu, koja u proseku objavi 10 novih naslova knjiga godišnje. Rumunsko društvo (fondacija) za etnografiju i folklor iz Vojvodine osnovano je 1995. godine u Novom Sadu sa zadatkom da istražuje, čuva, vrednuje i afirmiše književni i muzički folklor, tradiciju i narodne običaje Rumuna u Vojvodini. Uzdinska škola naivnog slikarstva prepoznatljiva je po svojoj inspiraciji folklornom baštinom Rumuna iz Uzdina, njihovim običajima i predanjima. Najistaknutiji umetnici ove škole su: Anujka Maran, Marija Balan, Florika Puja, Ana Onču, Steluca Caran, Ofelia Spariosu, Sofija Bosika, Stela Đura, Viorel Bosika, Adam Mezin i dr. Kulturno-umetnički amaterizam rumunske etničke grupe u Vojvodini neguje se u oko 25 kulturno-umetničkih društava i desetak amaterskih pozorišta. Najznačajnije muzičke manifestacije rumunske etničke grupe u Vojvodini su: Festival rumunske muzike i folklora iz Vojvodine koji se održava svake godine i traje tri dana. Ova, najznačajnija kulturna manifestacija Rumuna iz Vojvodine je tokom četiri decenije postojanja doprinela očuvanju i promovisanju nacionalnog identiteta Rumuna sa ovih prostora, ali i prožimanju sa kulturama drugih etničkih grupa sa kojima žive vojvođanski Rumuni. Na njoj učestvuje oko 30 folklornih ansambala, koji neguju folklorne tradicije rumunske etničke grupe. Festival zabavne muzike „Tineretea canta“ održava se svake godine u avgustu u Uzdinu i traje tri dana. Pesme su pisane na rumunskom jeziku. Najznačajnija pozorišna manifestacija rumunske etničke grupe u Vojvodini je Pozorišni dani Rumuna, koja se održava svake godine u drugom mestu Vojvodine sa većinskim rumunskim stanovništvom. „Rumunska kuća“ u Uzdinu osnovana je 21. maja 2005. godine. Ova kuća predstavlja prvi nacionalni objekat te vrste van granica Rumunije. U isto vreme postala je i pravi rumunski kulturni centar u kojem se organizuju manifestacije iz duhovnog kalendara Rumuna sa ovih prostora.

R

20 |S t r a n a

Rumunska tradicionalna nošnja je ostala skoro nepromenjena kroz istoriju. Osnova muške i ženske nošnje je košulja ili ženska košulja od kudelje, lana ili vune. Košulja je bila stegnuta u struku platnenim pojasom, koji je uzan u ženskoj nošnji i širi u muškoj. Kroj ove osnovne košulje je sličan kod muške i ženske nošnje. U prošlosti je ženska košulja dosezala do članaka, dok je muška bila kraća i nosila se preko pantalona ili dokolenica, napravljenih od platnenih traka. Žene su preko košulje nosile kecelju. To je u početku bio komad tkanine obmotan oko donjeg dela tela, učvršćen pojasom u struku koji je kasnije prerastao u dve posebne kecelje, jedna pozadi, a jedna spreda. Tradicionalnu mušku nošnju sačinjava bela košulja (cămasă), bele pantalone, šešir, pojas, prsluk i ogrtač.

GASTRONOMIJA VOJVOĐANSKIH RUMUNA U mešavini okolnih uticaja u kuhinji Rumuna su se formirale i očuvale navike u pripremi i konzumiranju supa od mesa i povrća, škembića ili telećih nogica, začinjene sokom od limuna, pavlakom, sirćetom ili tradicionalno boršom (fermentiranim mekinjama). Specijalit predstavljaju mititei, čufte. Na trpezi se često može naći mamaliga, kačamak od kukuruznog brašna, koji se jede kao glavno jelo ili prilog ili umesto hleba. Najveću primenu ima svinjsko meso, piletina, junetina i ribe. Slanina, šunka i raznovrsni suhomesnati proizvode su dosta cenjeni. Kaše, pečenja i jela kuvana od povrća, salate, turšija i kiseli kupus su uobičajeni ručak kod Rumuna.

*Obavezno probati*

Turće ***

Bela čorba

***

Mititei ***

Salata od patlidžana

***

Kolač sa jabukama

Turče su uštipci čije se testo mesi sa dodatkom sira. Uštipci se oblikuju i prže u masti. Bela čorba je specijalitet koji se pravi od škembića sa dodatkom korenastog povrća. Mititiei su rolnice od mlevenog svinjskog i jagnjećeg mesa sa začinima. Peku se u tiganju ili rerni. Salata se priprema od pečenog patlidžana koji se očisti i izmeša sa začinima. Kolač se priprema tako što se peče patišpanj sa jabukama, preliva sa filom od žumanaca i ukrašava sa šamom od belanaca.

http://www.eliznik.co.uk/

21 |S t r a n a


Turće


500 g zrelog kravljeg sira

½ l mleka 500 g brašna 2 praška za

pecivo

Sve sastojke zajedno umesiti tako da se dobije glatka masa. Pripremljeno testo je najbolje ostaviti da odstoji u frižideru oko 12 sati. Odležano testo rastanjiti do 1 cm debljine, iseći na kockice i pržiti u dubokoj masnoći na umerenoj temperaturi. Služe se za doručak.

22 |S t r a n a

RNOGORCI


Na područje današnje Vojvodine su u najvećem broju došli u XX veku, naročito nakon Drugog svetskog rata. To je bio deo planskog koloniziranja Vojvodine u kojem je po određenoj kvoti učestvovala Crna Gora. Drugi razlog je doseljavanje u Vojvodinu kao posledica državne migracije. Veliki broj Crnogoraca u Vojvodini danas čini i osoblje iz JNA koje se njenim odlaskom iz drugih republika bivše SFRJ preselilo u Vojvodinu. Crnogorci čine šestu po brojnosti etničku grupu. Najviše ih je u Bačkoj u opštinama Vrbas (33%), Mali Iđoš (9%), u Kuli (20%) i Novom Sadu. Od ukupnog broja Crnogoraca, 76% živi u tri opštine - Mali Iđoš, Novi Sad i Kula. Broj stanovnika crnogorske nacionalnosti je u stalnom opadanju na teritoriji Vojvodine. Prema poslednjem popisu stanovništva 2011. u Vojvodini živi 22 141 Crnogorac, što je upola manji broj u odnosu na popis 1991. kada ih je bilo 44 838. RELIGIJA, KULTURA I KULTURNE MANIFESTACIJE

Crnogorci su po veroispovesti pravoslavci. Prva Crnogorska pravoslavna crkva je

osnovana 2008. godine u Lovćencu. Govore maternjim crnogorskim jezikom, koji je danas u Malom Iđošu, treći službeni jezik pored mađarskog i srpskog.

Udruženje Crnogoraca Srbije „Krstaš” sa sedištem u Lovćencu crnogorska je nacionalna asocijacija, čije programsko određenje podrazumeva borbu za punu ravnopravnost crnogorske etničke zajednice sa ostalim zajednicama koje žive u Vojvodini i Srbiji, uvažavanje njene specifičnosti u istorijskom, verskom, kulturnom i svakom drugom aspektu. Takođe, 2014. godine u Novom Sadu osnovano je Udruženje Crnogoraca Vojvodine, čiji je cilj očuvanje identiteta i ravnopravnosti Crnogoraca. U Vojvodini literarno stvara više od 30 crnogorskih književnika. Na teritoriji Vojvodine živi oko 70-ak akademskih slikara, grafičara, vajara. Crnogorci u Vojvodini neguju svoju kulturu i kroz rad i postojanje kulturnog kluba „Durmitor“ koji se nalazi u Kuli. Njihov tradicionalni instrument su gusle.

Crnogorska narodna nošnja je izuzetno bogata, i predstavlja kombinaciju jarkih boja, sa bogatim zlatnim vezom. Izrada nošnje je dugotrajan proces, te za jedan par – mušku i žensku narodnu nošnju, treba oko tri meseca. Muška nošnja se sastoji iz: dokolenica, pantalona obično bele boje, pojasa sa pletenicom kroz koji je prolazila uzica, da bi pantalone bile dobro opasane oko struka, košulje koja ima okovratnik i prorez na prsima, koji se zakopčavao dugmadima. Košulja se uvlačila u pantalone i najčešće je bila bela. Gornji deo muške crnogorske nošnje čini „gunj” - seljačka jakna dugih rukava. Gunj je zamenila „dolama” sa rukavima ispod pazuha. Ispod gunja se nosio „džemadan”, izrađen od crvenog grubog platna i obično izvezen na stranama pamučnim ili svilenim

C

https://hr.wikipedia.org/w/index.php?title=Koloniziranje_Vojvodine&action=edit&redlink=1

https://hr.wikipedia.org/wiki/Ba%C4%8Dka

https://hr.wikipedia.org/wiki/Vrbas_(op%C4%87ina)

https://hr.wikipedia.org/wiki/Mali_I%C4%91o%C5%A1_(op%C4%87ina)

https://hr.wikipedia.org/wiki/Kula_(op%C4%87ina)

23 |S t r a n a

nitima crne ili zlatne boje. Preko gunja je išao „jelek” -izvezena jakna bez rukava. Jelek je izrađivan od grubog materijala i bio je ukrašen trakom ili zlatnim vezom. Žensku narodnu nošnju čine suknje, najčešće od kudelje i lana. Široki pojasevi se izrađuju od vune, i takođe su obavezan deo nošnje. Kasnije su zamenjeni „jakicarima”, čvrstim kožnim pojasevima, ukrašenim crvenom bojom. Prava karakteristika ženske crnogorske narodne nošnje je „cemer”, koji je zamenio „jakicara”. To je jednostavniji pojas sa srebrnim filigranskim nakitom i ima dve kopče ukrašene raznovrsnim zelenim ili tamno crvenim kamenjem. Ispod starog teškog pojasa je bio drugi, poznat kao „ženski trak” . „Ženski trak” je traka od grubog platna, širine do 6 cm i više od 5 metara duga, kojom su žene omotavale svoj struk, kako bi se zaštitile od pritiska teškog pojasa koje su nosile. Pregača/kecelja je smatrana neophodnim delom tradicionalne crnogorske nošnje. Dolama je vrsta gornjeg dela odeće, obično izrađena od grubog materijala, koja je korišćena u svečanim prilikama. Dužina dolame je obično dostizala do kolena, a ponekad je bila i duža, obično sa rukavima. Dolame su bile ukrašavane zlatnim dugmadima ili zlatnim trakama.

Crnogorci koji žive u Vojvodini organizuju tradicionalna okupljanja gde se secaju svog porekla, pevaju svoje crnogorske pesme, plešu poznate crnogorske plesove „Oro“ i služe tradicionalne gastronomske specijalitete. Na primer, jednom godišnje u Bačkoj Topoli organizuje se manifestacija Crnogorske večeri. U Bačkom Dobrom Polju se organizuju Drobnjak večeri. U Vrbasu se organizuju i okupljanja nekih crnogorskih plemena, dok se u Kuli organizuje manifestacija „Pivsko veče“.

GASTRONOMIJA VOJVOĐANSKIH CRNOGORACA

Počevši od različitosti dostupnih namirnica područja iz kog su došli, Crnogorci su

kao i sve ostale etničke grupe pokušali da očuvaju što veći deo autentičnosti svoje kuhinje. U nemogućnosti da očuvaju mediteranske karakteristike, prilagodili su se namirnicama. Sastavni deo njihove kuhinje u Vojvodini čine skorup (kajmak) i drugi mlečni proizvodi, sušeno meso i mesne prerađevine. Veliku primenu imaju različite vrste testa, poput pita i izljevuša, ali i kaše poput ječmene, kačamaka, cicvare, popare i slično. Pripremaju se različite vrste mesa, jagnjetina i teletina, ali i jela na bazi morske i rečne ribe poput brodeta. Jedan od specijaliteta je teletina u mleku. Među poslasticama može se osetiti uticaj Orijenta. Veliku popularnost imaju priganice, koje se uslužuju sa medom ili džemom.

24 |S t r a n a

*Obavezno probati*

Pita od heljde

Pita od slaganih palačinki sa heljdinim brašnom filovanih sirom i zapečenih u rerni.

***

Seljačka čorba

Čorba se priprema od koprive i blitve sa dodatkom dinstanog luka, slanine, morača i povezuje sa zaprškom od kukuruznog brašna.

*** Raštan kuvan sa

dimljenim mesom

Očišćen i isečen raštan i suvo meso (kolenica, slanina) se prvo posebno obare, zatim spoje i zajedno kuvaju. Pred kraj se dodaje krompir.

*** Paradajz sušen na

suncu

Paradajz sečen i sušen na suncu, serviran sa maslinovim uljem i začinima.

*** Crnogorski kolač

Rolat filova sa sitno seckanim suvim voćem (orasi, grožđe, smokve) i pečen u rerni. Nakon pečenja se preliva šećernim sirupom.


Pita od heljde


100 g brašna od heljde

200 g belog brašna

4 jajeta 100 ml mleka 300 ml kisele

vode malo ulja 150 g kajmaka 150 g sira 100 g pavlake 100 ml jogurta

Pripremiti smesu za palačinke od heljdinog brašna, belog brašna, jaja, kisele vode i mleka i pržiti palačinke. Pripremiti fil od kajmaka, sira, pavlake i jogurta. Pripremljene palačinke premazivati sa filom i ređati jednu na drugu. U ostatak fila dodati jedno jaje. Složenu pitu iseći i preliti sa ostatkom fila i zapeći u rerni.

25 |S t r a n a

USINI


Na teritoriji današnje Srbije Rusini žive preko 260 godina. U njihovoj bogatoj tradiciji, 17. januar 1751. godine ostao je zabeležen kao poseban datum. Toga dana je administrator komorskih imanja Habzburške monarhije u Bačkoj, Franc Jozef de Redl, potpisao ugovor o naseljavanju komorske pustare Veliki Krstur. Taj datum je, posle konsultacija rusinske zajednice, prihvaćen kao nacionalni praznik, a odluka o tome doneta je na sednici Nacionalnog saveta rusinske etničke grupe u Srbiji, aprila 2007. godine, zajedno sa Odlukom o nacionalnim simbolima Rusina u Srbiji. Na prostore današnje Srbije Rusini su se doselili iz severoistočnih županija tadašnje Ugarske, koje se danas nalaze u Istočnoj Slovačkoj, Zakarpatskoj Ukrajini i Mađarskoj. Prema odredbi tog ugovora, kolonisti su po nacionalnosti morali da budu Rusini (Ruthen-i), po statusu ljudi sa pravom slobodnog preseljavanja, a po veroispovesti grkokatolici (unijati). Godine 1848. rusinska zajednica brojala je 8 500 duša, čiji su pripadnici živeli u Ruskom Krsturu, Kucuri, Novom Sadu, Šidu, Berkasovu, Starom Vrbasu, Bačincima, Petrovcima i Mikluševcima (sadašnja Republika Hrvatska). Kasnije se broj Rusina u Đurđevu i Gospođincima povećava, a nastaju i rusinske kolonije u Bikič Dolu, Sremskoj Mitrovici, Novom Orahovu i Subotici.

Prema poslednjem popisu iz 2011. godine, u Republici Srbiji i Vojvodini bilo je 14.246 pripadnika rusinske etničke grupe. U Republici Srbiji i Vojvodini Rusini danas predstavljaju malobrojnu, ali po tradiciji i po svojim kulturnim obeležjima prepoznatljivu etničku grupu. Rusini su naseljeni u nekoliko naselja u Bačkoj (Doroslovo, Kulpin, Ruski Krstur, Kucura, Kula i Novi Sad) i Sremu (Bikić Do, Bačinci, Sot i Šid). Pored ovog imena, Rusini se u istorijskim dokumentima pominju i pod imenima Ruteni i Malorusi.


Po istorijskom poreklu, Rusini pripadaju Istočnim Slovenima. Pišu ćiriličnim

pismom, a jezik Rusina u Srbiji danas se smatra jednim od najmlađih slovenskih književnih jezika. Prva rusinska, tada konfesionalna škola, otvorena je u Ruskom Krsturu 1753. godine. Danas je na rusinskom jeziku ostvarena obrazovna vertikala od predškolskog do fakultetskog obrazovanja. Katedra za rusinski jezik i književnost, danas Odsek za rusinistiku, osnovana je 1982. godine na Filozofskom fakultetu Univerziteta u Novom Sadu. U Ruskom Krsturu radi srednja škola na rusinskom jeziku, jedina u svetu. Prema zvaničnim statistikama, kod Rusina nema nepismenih, a više od 10% populacije ima visoko obrazovanje. Rusini u Vojvodini govore jezik koji se može klasifikovati kao

R

26 |S t r a n a

istočnoslovenski. Rusini su pretežno grkokatoličke veroispovesti. Manjim delom su pravoslavni.

Svoj istinski kulturno-nacionalni preporod Rusini doživljavaju nakon osnivanja Rusinskog narodnog prosvetnog društva, 1919. godine. Danas je celokupna društvena struktura institucionalno organizovana preko Nacionalnog saveta rusinske etničke grupe u Srbiji. Prvi Rusinski kalendar izašao je 1921. godine, a Rusinske novine 1924. godine. Njihovu tradiciju danas nastavlja Novinsko-izdavačka ustanova Ruske slovo. Prva knjiga na jeziku ovdašnjih Rusina „Idilski venac Iz mog sela“ autora Havrijila Kosteljnika štampana je 1904. godine. U okviru Javnog servisa – RUV, više od 60 godina postoji Redakcija na rusinskom jeziku u Radio Novom Sadu, a preko 30 godina Rusinska redakcija u TV Novi Sad, danas Televiziji Vojvodine. Negovanje nacionalne kulture i umetničkog stvaralaštva kod Rusina ima dugu tradiciju. Kulturno-umetnička društava deluju u svim mestima gde žive Rusini. U Ruskom Krsturu se preko 50 godina održava poznati međunarodni Festival kulture Crvena ruža, zatim Dramski memorijal Petra Rizniča Đađe, kao i kulturna manifestacija Kosteljnikova jesen.

U pogledu nošnje, žene su se retko doterivale, odeća je bila tamna i bez detalјa, a za lepše prilike bela, plava, crvena. Povezača je bila jedini znak da je žena koja ga je nosila bila udata i ona se nosila ispod marame. Mlade neveste nosile su belu povezaču, a kasnije u bojama. U toku zime žene su nosile mentu i bajku. Menta se šila od grubog platna (sličnog čoji). Nije imala kragnu, ali je oko rukava i oko vrata bila porublјena crnom svetlucavom bundicom. Zadnji deo mente je bio ukrašen sa dve ruže. U mušku nošnju spadaju: košulјa, prsluk, sako i pantalone, šešir i obuća. Košulјa je bele boje i preko nje se oblači prsluk na kome su izvezeni cvetići i ruže u roze, crvenoj i plavoj boji. Na prsluku se za jednu od rupica kačio lančić, koji se razdvajao prema džepovima i sve to je izgledalo kao srce. Sako i pantalone su šili od istog materijala tamne ili crne boje, dok su svetle i bele imali samo trgovci i majstori. Na glavi se nosio šešir koji je bio plišan. Leti se nosio slamneni šešir. Na nogama su se u svečanim prilikama nosile crne visoke čizme, a postojale su i kratke momačke čizme do pola listova. Za vreme zime su se nosile kožne bunde. Zimi su se na glavi nosile kape od jagnjeće kože ili od domaćeg zeca.

Radi očuvanja, unapređivanja i razvijanja kulture vojvođanskih Rusina, Skupština Autonomne Pokrajine Vojvodine i Nacionalni savet rusinske nacionalne manjine osnovali su 2008. godine Zavod za kulturu vojvođanskih Rusina. GASTRONOMIJA VOJVOĐANSKIH RUSINA Rusinsku kuhinju karakterišu česte kombinacije slanog i slatkog sa velikom dominacijom različitih vrsta povrća i testa. Na trpezi se uvek mogu pronaći šunka, sirec (rusinski specijalitet: sir od jaja i mleka) i domaća kobasica. U nadaleko prepoznatljive specijalitete spada kapušnjiki, testo sa kiselim kupusom koje se razvija u obliku palačinke i prži. Toplo se premazuje uljem i jede tokom celog dana. Bobaljki je obredni kolač koji se priprema od testa u obliku ovalnih traka od 3cm. Pečene trake se prelivaju vodom, šećerom i makom. Gorhelji je još jedan ugljeno-hidrantni specijalitet od

27 |S t r a n a

kukuruznog brašna, masti, pavlake, soli, šećera i narendane bundeve u obliku pogače, a čeregi klasično suvo testo prženo i posuto šećerom u prahu.

*Obavezno probati*

Kapušnjiki

Prženo testo u obliku palačinke sa rendanim kiselim kupusom.

***

Krompljovajuška

Čorba sa krompirom i taranom, priprema se tako što se prodinsta korenasto povrće, doda brašno i uprži. Zatim se doda seckani krompir i ostavi da lagano kuva. Na kraju se doda tarana.

*** Pečeno pileće meso sa sosom o višanja

Pečeni batak sa karabatakom i krompirom serviran uz sos od višanja.

*** Sveza salata

Salata sa priprema od sezonskog povrća.

*** Bobaljki

Bobaljki je kolač koji se priprema od testa, u obliku ovalnih traka koje se peku i nakon pečenja se prelivaju šećernim sirupom i poparenim makom.


Kapušnjiki


1 kg brašna 2 kašičice soli 1 kašičica

šećera 1 kesica suvog

kvasca po potrebi

mlaka voda 300 g

rendanog kiselog kupusa

Umesiti testo od brašna, soli, kvasca, šećera i mlake vode da se dobije srednje tvrda masa, a zatim ostaviti da naraste. Kiseli kupus dobro ocediti. Od testa formirati loptice srednje veličine. Loptice razvući i u njih staviti kiseli kupus i zamotati ponovo u lopticu. Lopticu sa kupusom razviti oklagijom u veliku palačinku, ali da se kupus ne vidi već da bude sakriven unutra. Kapušnjiki se prže na vrelom ulju sa jedne i sa druge strane da lepo porumene, i mogu se cediti od viška masnoće na papirnom ubrusu.

28 |S t r a n a

AKEDONCI

POREKLO, BROJNOST I GEOGRAFSKA RASPROSTRANJENOST Organizovano naseljavanje Makedonaca u Vojvodinu je započeto 1946. godine. Ovde trenutno, prema popisu stanovništva iz 2011., živi 10.392 pripadnika ove etničke grupe dok njihov najveći deo naseljava prostor Južnog Banata. Oni čine oko 4% ukupnog stanovništva koje živi na prostoru Pančeva, a najviše ih ima u selima Jabuka, Kačarevo i Glogonj. Kada je u pitanju Vojvodina, postoji više zona u kojima žive Makedonci. Mesta u kojima čine značajnu etničku manjinu su mesta Plandište, Glogonj, Dužine, Kačarevo i Jabuka koja se sa 32,54% makedonskog stanovništva smatra njihovim važnim centrom u Vojvodini. U ovim mestima žive uglavnom Makedonci koji su se doselili 1960-ih i 1970-ih godina iz Republike Makedonije, iz ekonomskih razloga. Makedoncima su zagarantovana manjinska prava, a makedonski jezik je zvaničan u mestima: Jabuka, Pančevo, Dužine, Plandište. RELIGIJA, KULTURA I KULTURNE MANIFESTACIJE

Iako su se integrisali u društvo i smatraju Srbiju za svoju zemlju, oni su sačuvali svoju tradiciju i sećanje na korene. Makedonci govore makedonskim i srpskim jezikom. Po veroispovesti su pravoslavci. U Novom Sadu postoji društvo „Kiril i Metodij“ koje neguje makedonsku kulturu, jezik, i tradiciju. Ovo društvo, svake godine u Novom Sadu, organizuje manifestaciju Dani makedonske kulture. U selu Jabuci organizuje se Međunarodnom festivalu etno hrane „Gravče na tavče”, u organizaciji Udruženja „Ilinden” Jabuka. Manifestacije Makedonaca u Vojvodini koje imaju kontinuitet održavanja su retke. U Pančevu, 2016. godine, proslavljen je jubilej 70 godina otkako su se Makedonci doselili u Vojvodinu. Tim povodom je u Pančevu održana manifestacija Majka Makedonija. Muškarci nose sledeću narodnu nošnju: „rubinu” – košulju, pojas, „sukman” – vrstu odeće koja se nosi preko košulje, „chakshiri” – kratke čakšire ili kamašne pantalone, kaput sa rukavima, koji je nošen ili kao košulja ili jakna. Kada je reč o ženskoj narodnoj nošnji, specifična je nošnja za venčanje. Mlada nosi golemu košulju, skoro sasvim prekrivenu vezom na rukavima. Strane i obodi oko suknje su izvezeni, sa cvetnim motivima i oblikom potkovice. Manžetne od pletenih višebojnih vunenih niti se nose na podlaktici. Gornju haljinu od finog stoga zovu „valanka”. Ukrašena je vezom na licu i zlatnim i žutim nitima. Pojas je ispleten od crne vune, ukrašen romboidima i krstovima, a na obodima sa crvenim kićankama, crvenim trakama i pletenicama. Deo koji se nosi na leđima ispod pojasa, izrađen je od perli i ukrašen starim srebrnjacima,

M

29 |S t r a n a

metalnim delovima za pojas, koji su filigranski rad. Srebrni deo koji ide ispod pojasa, ukrašen srebrnjacima u sedam nizova. „Uskolec” je deo od perli na obe strane pojasa. Jarko crvene pletene čarape nose se sa ukrasima u obliku cveta. Fes je pokrivka za glavu, sa redovima srebrnjaka – tunturicima, koji vise sa strana lica. GASTRONOMIJA VOJVOĐANSKIH MAKEDONACA

Makedonska kuhinja se opisuje kao puna boja, što se može uočiti i na

vojvođanskim trpezama ove etničke grupe. Pored različitih vrsta voća i povrća, prerađevina, veliki značaj u pripremi jela ima pirinač, pasulj na čelu sa jelom gravče na tavče, ali i paradajz i crvena paprika od koje pripremaju ajvar, ljutenicu, pinđur i drugu zimnicu. Svakodnevnu ishranu karakterišu različite vrste sireva i varijacija konzervisanog povrća. Pored jagnjetine, svinjetine i piletine veliku primenu u kuhinji imaju slatkovodne ribe. Kuhinja je karakteristična po raznovrsnim jelima na bazi testa, a svojim specijalitetom smatraju baklavu. Uticaj Orijenta se može osetiti i kod ostalih poslastica poput tulumba, lokuma, suvih kolača i pita.

*Obavezno probati*

Makalo

Namaz koji se priprema od suvih paprika.

***

Čorba od koprive

Poparena kopriva sa dinstanim lukom, nalivena sa vodom, zgusnuta zaprškom i servirana sa dodatkom kiselog mleka i jaja.

*** Gravče na tavče

Obaren pasulj sa povrćem i zapečen u rerni.

*** Salata sa plavim

patlidžanom

Pečeni plavi patlidžan izdubljen i serviran sa lukom i začinima.

*** Domaća poslastica

Kolač od griza, grožđa i oraha ispečen i preliven sirupom.

30 |S t r a n a


Domaća poslastica


750 ml kisele vode 500 g brašna 450 ml ulja 300 g griza 1 kašičica cimeta 100 g seckanog suvog

grožđa 100 g seckanih oraha 1 prašak za pecivo 250 g šećera 1 vanil šećer 250 ml vode 50 g sekcanih oraha

Sjediniti suve sastojke i spojiti sa kiselom vodom i uljem tako da se dobije glatka masa. Rernu zagrejati na 180oC. Pleh dimenzija 25 x 35 cm obložiti papirom za pečenje i izliti smesu. Od gore posuti sa 50 g sitno seckanih oraha. Kolač peći 35-40 min. Pečen kolač ostaviti u plehu da se ohladi. Pripremiti sirup od šećera i vode i preliti prohlađen kolač. Kolač ostaviti dok ne upije sav sirup. Ohlađen kolač seći na željene veličine i oblike.

31 |S t r a n a

KRAJINCI

POREKLO, BROJNOST I GEOGRAFSKA RASPROSTRANJENOST Ukrajinci koji danas žive u Vojvodini su se u različitim periodima doseljavali iz današnje Ukrajine (od 1896. do 1938. god). Najveći broj potiče sa teritorije Zapadne Ukrajine i koji su za vreme njihove migracije doseljeni na prostore zapadnog Balkana (današnja Bosna), koji je bio u sastavu Austro-Ugarske carevine. Po završetku Drugog svetskog rata, a posebno pedesetih i šezdesetih godina prošlog veka, deo ukrajinskog naroda napušta svoju novu postojbinu Bosnu i kreće u potragu za boljim uslovima života preseljavajući se u Vojvodinu. U Vojvodini živi oko 4.900 Ukrajinaca, što predstavlja 87% od ukupnog broja u R. Srbiji. Najveći broj naseljava opštine Kula (oko 1500), Vrbas (oko 1000), Sremsku Mitrovicu (oko 600), Novi Sad i Inđiju (oko 450). RELIGIJA, KULTURA I KULTURNE MANIFESTACIJE Pronalaženjem posla i privikavanjem na novu sredinu Ukrajinci su gradili kuće po uzoru na zavičajne koje se još ponegde u Vojvodini mogu pronaći. Kuće su se gradile uz ulicu, imale su baštu sa cvećem i niskom ogradom. Građene sa više prostorija, kuhinjom kao centrom svakodnevnog života i sobom za spavanje. Kuhinja se opremala nameštajem za obedovanje (stolovima, stolicama i klupama), zidanim šporetom i kredencom. Sobe su se opremale krevetima, škrinjama, a na zidovima su bile ikone. Zidove su često ukrašavali vezenim peškirima i uramljenim porodičnim fotografijama. Iza kuće su se nalazile štale, radionice, ambari za čuvanje letine, nastrešnice za poljoprivredna radila, štagljevi za seno i drugi objekti. U brojnijim domaćinstvima u dvorištu su se zidale peći za pečenje hleba i sušare za voće (jabuke, kruške i šljive). Ukrajinci su uglavnom pravoslavne veroispovesti. Negovanje kulture, tradicije, verskih običaja bilo je ključno za očuvanje identiteta ukrajinskog naroda. Nacionalni savet ukrajinske etničke grupe danas sa sedištem u Kuli je predstavničko telo ukrajinske etničke grupe u Republici Srbiji. Preko njega pripadnici ove etničke grupe vrše svoja prava na manjinsku samoupravu u oblastima kulture, obrazovanja, obaveštavanja i službene upotrebe jezika i pisma. Svoju kulturu i tradiciju održavaju zahvaljujući udruženjima svoje etničke grupe u Vojvodini, a to su danas: Ukrajinski kulturni centar „Kobzar“ u Novom Sadu (sa postojanjem KUD od 2001. godine i kao UKC od 2011. godine); Društvo za negovanje ukrajinske kulture „Kolomejka“ u Sremskoj Mitrovici (iz folklorne sekcije od 1979. godine prerasta u DNUK 2003. godine); Ukrajinsko kulturno-umetničko društvo „Kalina“ u Inđiji (osnovano 2005. godine); Kulturno-umetničko društvo „Ivan Senjuk“ u Kuli (sa sekcijama za negovanje kulture od 1968. godine i kao KUD od 1981. godine); Novinsko

U

32 |S t r a n a

izdavačka ustanova „Ridne Slovo“ u Kuli (sa tradicijom iz perioda Kraljevine Jugoslavije) i Kulturno-prosvetno društvo „Karpati“ u Vrbasu (osnovano 1990. godine). Kulturne manifestacije na kojima se svake godine prezentuje ukrajinska kultura su: Festival ukrajinske kulture „Kalina“ (održava se svake godine u junu mesecu sa promenama mesta održavanja i domaćina); Festival ukrajinskog dečijeg stvaralaštva „Veselka“ (održava se svake godine u novembru mesecu u Kuli) i Dani Tarasa Ševčenka (održavaju se u martu mesecu u svim sredinama). Radi održavanja ukrajinske kulture među novim generacijama svake godine se organizuju letnje škole ukrаjinstike u Vojvodini i Ukrаjini. Štampani mediji na ukrajinskom jeziku su: novine „Ridne slovo“, koje izlaze jednom mesečno, časopis za decu „Solovejko“, koji izlazi za vreme trajanja školske godine, časopis „Ukrajinske slovo“ koji je izlazio periodično i glasila ukrajinskih udruženja koja izlaze periodično.

Prva asocijacija na žensku ukrajinsku nošnju su venčići od cveća, vez, korali i jake boje. Ženske nošnje se razlikuju po oblastima iz kojih dolaze, po vezu, bojama i ukrasima, koji govore i o bračnom statusu. Neudate žene nose šareniju odeću i puštenu kosu sa venčićima za razliku od udatih koje nose marame. Ženske košulje karakteriše vez koji je izraženiji nego kod muških košulja. Vez na košuljama može biti rađen po principu krstića koji formiraju šaru ili stilizovane cvetove punjene vezom što pokazuje iz kog sela, grada ili oblasti dolaze. Dugačke košulje poput haljina se nose sa pojasem, a obavezan deo čine tkane šarene kecelje. Kaputi i prsluci su slični muškim po kroju, ali različiti po vezu i boji. Osnovni deo muške tradicionalne ukrajinske nošnje je košulja koja je karakteristična po vezu oko vrata i grudima koji može biti uzan ili širok. Okovratinici i vezovi se razlikuju od oblasti iz koje dolaze kao i boje od kojih je vez urađen. Kod ukrajinskih košulja okovratnici se vezuju ispod vrata pantljikama. Košulja je najčešće upasana u pantalone, ali ako je duža onda se vezuje pojasom. Pantalone se nose sa širokim pojasom u kontrastu sa košuljom. U zavisnosti od oblasti pantalone mogu biti uzane ili široke. Zimi se na glavi nose šubare, a leti slamnati šeširi.

GASTRONOMIJA VOJVOĐANSKIH UKRAJINACA

Ishrana i pripremanje hrane u domaćinstvu je zadržalo segmente iz starog kraja sa dominaciom namirnica biljnog porekla. U ishrani dominiraju jela od testa, različite vrste hleba (pretežno raženi). Pripremaju se jela kao što su: kaša od heljde i prosa, boršč (čorba od cvekle i kupusa), vareneki (kuvano testo punjeno sirom, krompirom, kupusom ili pečurkama), pečeni pirogi, kiseli kupus, repa i krastavci, mahunarke, šumske pečurke i drugo. Mleko i mlečni proizvodi su osnova ishrane. Od mesa značajnu primenu ima svinjetina i kokošije meso. Veliku primenu u ishrani ima riba.

33 |S t r a n a

*Obavezno probati*

Piroge sa krompirom

Testo punjeno sa kuvanim krompirom i kuvano u slanoj vodi. Servira se preliveno sa dinstanim lukom, slaninom i uz dodatak pavlake.

***

Ukrajinski boršč

Čorba od cvekle i kupusa sa korenastim povrćem i seckanim suvim mesom.

***

Svinjetina sa kvasom

Svinjski but mariniran u kvasu, pečen sa krompirom. Uslužuje se sa sosom napravljenim od kvasa u kom je meso marinirano.

***

Salata sa začinima

Salata od krastavca, zelene salate, mladog luka, šargarepe i paradajza, začinjena sa uljem, sirćetom, belim lukom, biberom, mirođijom i solju.

***

Kompot

Kompot se priprema od sušenog voća: krušaka, višanja, jabuka, šljiva i suvog grožđa. Isečeno voće se preliva sa dodatkom meda i poslužuje sa sirupom.


Piroge sa krompirom


450 g brašna 300 ml mlake

vode 1 kašičica soli ½ kg krompira 1 kašika putera 3 kašike mleka 1 kašičica soli 100 g dimljene

slanine 1 glavica crnog

luk

Od brašna, soli i vode umesiti glatko testo i ostaviti da odstoji. Odstojalo testo premesiti i formirati kuglice prečnika 4-5 cm. Lopticu razviti da bude prečnika 10 cm i na sredinu stavljati po kašiku pripremljenog pirea od krompira (sa mlekom i puterom). Jednu ivicu testa premazati sa malo vode i preklopiti. Pritisnuti prstima ivice kako bi se lepo zatvorile. Pripremljene piroge se spuštaju u proključalu vodu (sa malo soli) i kuvaju oko 7-8 min dok ne počnu da isplivavaju na površinu. Kuvane piroge servirati u posudi sa dinstanom slaninom i lukom.

34 |S t r a n a

DODATAK

KULTURNO-UMETNIČKA DRUŠTVA

U Vojvodini postoji oko 420 kulturno-umetničkih društava. Društva neguju tradiciju i savremeno stvaralaštvo srpskog stanovništva i etničkih grupa koje naseljavaju teritoriju Vojvodine: Srbi, Mađari, Slovaci, Rumuni, Rusini, Hrvati, Šokci, Bunjevci, Crnogorci, Jevreji, Makedonci, Nemci, Romi, Ukrajinci, i mnogi drugi. Kulturno-umetnička društva okupljaju na stotine hiljada amatera-dece, omladine i odraslih. Kulturno-umetnička društva Srba: KUD „Svetozar Marković“, 21000 Novi Sad, Šumadijska 6 AKUD „Sonja Marinković“, 21000 Novi Sad, Vladimira Perića Valtera 3 SKUD „Željezničar“, 21000 Novi Sad, Jovana Cvijića 7 SKUD „Sveti Sava“, 24000 Subotica, Trg Republike 16 KUD,,Petar Kočić“ 21413 Čelarevo, Proleterska 13 KUD „Đerdan Srpski Miletić“ 25244 Srpski Miletić, Njegoševa 2/a KUD „Nikola Tesla” 25242 Bački Brestovac, Vojvođanska 76 KUD „Borisav Bora Stanković” 25255 Karavukovo, Prohora Pčinskog 62 KUD „Milan Ajvaz” 23334 Srpski Krstur, Sveti Sava 89

KUD „Bećarac” 23272 Novi Bečej, Trg Oslobođenja bb

35 |S t r a n a

GKUD „Dunav” 25260 Apatin, Marka Oreškovića, 44а

Kulturno-umetnička društva Mađara: MKUD „Petöfi Sándor“, 21000 Novi Sad, Jožefa Atile 16 MKUD „Petöfi Sándor“ 25262 Kupusina, Apatinski put l MKUD „Petöfi Sándor“ 21220 Bečej, Nikola Tesla 17 MKUD „Petöfi Sándor“ 26327 Dobricevo, JNA 17/a MKUD „Petöfi Sándor“ 23214 Torda, Maršala Tita 2 MKUD „Petöfi Sándor“ 26300 Vršac, Dvorska 15 MKUD „Zilahi Lajos“ 23224 Lukino Selo, Maršala Tita 50 KUD „Tisza“ 21226 Bačko Petrovo Selo, Đure Đakovića 23 KUD „Petöfi“ 23000 Zrenjanin, Petefijeva 1 MKUD „Vecsera Sándor“ 21400 Bačka Palanka, Kralja Petra 1 KUD „Fehér Ferenc“ 21201 Rumenka, J. Jovanović Zmaj 24 KUD „Petöfi Sándor“ 21242 Budisava, Vojvođanska 99 MKUD „Srem“ 22000 Sremska Mitrovica, Svetog Dimitrija 12 MKPD „Ady Endre“ 23324 Sajan, Velika 96

36 |S t r a n a

MKUD „Móricz Zsigmond“ 25243 Doroslovo, Nikole Tesle 60 MKUD „Tiski Cvet“ 21240 Titel, Glavna 49 KUD „Bartók Béla“ 24220 Čantavir, Maršala Tita 26 KUD „Ady Endre“ 24340 Stara Moravica KUD „Etno“ 24331 Bajša, Zakina 6 MKUD „Bonáz Sándor“ 26233 Ivanovo, Doža Đerđa 65 Kulturno-umetnička društva Slovaka: KUD „Petrovačka družina“ 21470 Bački Petrovac, Kolarova 3 Kreatívne centrum pre cestovný ruch, umenie a kultúru 26210 Kovačica, Masarikova 69 SKUD „Janka Čmelika“ 22300 Stara Pazova, Ćirila i Metodija 11 KPD „Jedinstvo“ 21412 Gložan, Maršala Tita 58 SKC „P. J. Šafárika“ 21000 Novi Sad, Vuka Karadžića 2/a KUD „Jana Kolara“ 21425 Selenča, Maršala Tita 124 SKPD u Erdeviku 22230 Erdevik, Masarikova 2

37 |S t r a n a

Kulturno-umetnička društva Hrvata, Šokaca i Bunjevaca: HKUD „Ljutovo“ 24215 Ljutovo, (u Domu kulture), Slobodana Principa Selje 3 KUD Hrvata „Bodrog“ 25272 Bački Monoštor, Vladimira Nazora 95 HKUD „Knezi Stipan Šimeta“ 25211 Svetozar Miletić, Vladimira Nazora 1 HKUD „Vladimir Nazor“ 25000 Sombor, Venac Radomira Putnika 26 Kulturno-umetnička društva Roma: KPD „Roma“ 25260 Apatin, Velika 11 KUD „Rom“ 21480 Srbobran, Niška 25 KPD „Roma“ 25000 Sombor, Beogradska 31 Kulturno-umetnička društva Ukrajinaca: UKC „Kobzar“ 21000 Novi Sad, Jevrejska 33 DNUK „Kolomejka“ 22000 Sremska Mitrovica, Železnička 56 UKUD „Kalina“ 22320 Inđija, Jug Bogdana 57 KUD „Ivan Senjuk“ 25230 Kula, Maršala Tita 119 KPD „Karpati“ 25230 Vrbas, Petra Šeguljeva 30 Kulturno-umetnička društva Rumuna: KUD „Flacara“ 23232 Torak, Trg Slobode bb

38 |S t r a n a

KUD „George Cosbuc“ 26336 z.p. Kuštilj, Vojvodinci, ul. 2. oktobar bb KUD „Luceafarul“ 26300 Vršac, Pašićev trg 16 KUD „Lumina“ 23000 Zrenjanin – Jankov Most, Zemljoradnička 4

KUD „Mihai Eminescu“ 26336 Kuštilj, Koriolan Doban 290 Kulturno-umetnička društva Rusina: KUD „Žetva“, Kucura 21466 Kucura, Oslobodenja 9 Rusinsko KPD, NOVI SAD 21000 Novi Sad, Jovana Subotića 8 KPD „Đura Kiš“, Šid 22240 Šid, Cara Lazara 105 KUD „Taras Ševčenko”, Đurđevo 21239 Đurdevo, Kralja Petra I 64 RKUD „Dr Havriel Kosteljnik”, Kula 25230 Kula, Maršala Tita 248 Kulturno-umetničko društvo Crnogoraca: KUD „Durmitor“ 25230 Kula, Đure Strugara 54

39 |S t r a n a

NEKI OD RESTORANA SA TRADICIONALNOM VOJVOĐANSKOM KUHINJOM

Gostiona „Abraham“, Horgoški put 132, Palić

Restoran „Forum“ Vojvode Mišića 3, Novi Sad Papuli restaurant Poštanska 46, Senta Restoran „Etnogold“ Svetozara Miletića 22, Senta Restoran „Aroma“ XIV Vojvođanske udarne slovačke brigade 14, Bački Petrovac Restoran „Studnja“ Masarikova b.b., Gložan Dida Hornjakov salaš Gradina 65, Sombor Restoran i etno kuća „Ciganska duša“ Braće Mišković 42, Bački Monoštor

Restoran „Knin“ Hajduk Veljkova 11, Novi Sad Restoran „Kurjak“ Rumenačka 15, Novi Sad (Futog) Etno restoran „Letić“ Kralja Petra I 25, Đurđevo Etno park „Stari ribnjak“ Karađorđeva 65, Čonoplja Etno kuća „Mali Bodrog“ Oslobođenja 32, Bački Monoštor Etno kuća „Jelena“ Somborski put 49, Bezdan

40 |S t r a n a

Izdavač

Turistička organizacija Vojvodine

Autori teksta

dr Tatjana Pivac, dr Ivana Blešić, dr Bojan Đerčan, dr Bojana Kalenjuk, dr Sanja Božić, dr Rastislav Stojsavljević

Godina izdanja

2017.

Izdanje je podržala Autonomna pokrajina Vojvodina, Pokrajinski sekretarijat za visoko obrazovanje i naučno-istraživačku delatnost, kroz projekat Etničke grupe Vojvodine u 21. veku – stanje i perspektive održivosti (Evidencioni broj projekta 142-451-2490/2017-02).

vod · zabeležen je prvi dolazak slovena u panonsku niziju i na balkan. početkom vii veka, među...

Documents