vnet tsaas

1.1 Үнэт цаас түүний төрөл, хэлбэр

Монгол улсын Үнэт цаасны тухай хуулинд

“Үнэт цаас гэж хувьцаат компанид хөрөнгө оруулж ноогдол ашиг авах

болон саналын эрхийг гэрчилсэн хувьцаа, эрх бүхий байгууллагаас гаргасан

1 жилээс дээш хугацаатай зээллэг, Засгийн газрын өрийн бичиг, түүнчлэн

Үнэт цаасны хорооноос энэ хуульд нийцүүлэн үнэт цаас гэж тодорхойлсон

баримтыг…..хэлнэ”

Монгол улсын Иргэний хуулинд

“ Үнэт цаас гэж тодорхой хэмжээний мөнгийг эргүүлж төлөхийг шаардах,

хувьцаат компанид хөрөнгө оруулж , түүнийг үндэслэн ноогдол ашиг авах,

түүнчлэн эд хөрөнгө хүлээн авах, түүнийг захиран зарцуулах болон хуульд

заасан эд хөрөнгийн бусад эрхийг гэрчилж байгаа баримтыг хэлнэ” гэж

тодорхойлсон байна.

Хуулийн эдгээр заалт нь үнэт цаасыг эрх зүйн үүднээс авч үзсэн

тодорхойлолт юм.

Шинжлэх ухааны ба онолын хувьд үнэт цаасыг

“ Үнэт цаас бол капитал хөрөнгийн оршин байх хэлбэр мөн. Түүний

капитал хөрөнгийн таваарын, бүтээх болон мөнгөн хэлбэрээс ялгаатай нь

гэвэл зах зээлд өөрийг нь шилжүүлдэг, таваар болж гүйлгээнд орж, орлого

авчирдагт оршино. Үнэт цаас бол капитал хөрөнгийн мөнгөн, бүтээх,

таваарын хэлбэрээр оршихийн зэрэгцээгээр бас капитал хөрөнгийн оршин

байх онцгой хэлбэр юм. Түүний агуулга нь капитал хөрөнгө эзэмшигчийн

гарт байдаггүй, гэхдээ түүнийг эзэмших захиран зарцуулах бүх эрх нь

эзэмшигчдийн гарт бичигдсэн, тэмдэглэгдсэнд байдаг.”

АНУ-ын хуулинд үнэт цаасыг практик хандлага талаас нь авч үзсэн.

“ Үнэт цаас гэдэг бол өрийн баримт, хувьцаа, төрийн сангийн үүрэг, өрийн

бичиг, дурын өрийн гэрчилгээ, хүүний орлого авах эрхийг хангадаг эсхүл

ашиг хувиарлахад оролцох эрхийг олгодог сертификат, трастын нөхцөлөөр

хадгалагдаж байгаа үнэт цаасаар баталгаажсан үүргийг шаардах эрхийг

гэрчлэх сертификат, байгуулсан үйлдвэрийн газрын дүрмийн санд оруулсан

хөрөнгийн эрхийг хангадаг сертификат эсхүл захиалгын сертификат

мэдүүлэгчийн хувьцаа, хөрөнгө оруулалтын хэлэлцээр, хувь нийлүүлсэн

компанийн хуралд саналын эрхтэй оролцох эрхийг хангагч сертификат,

захиран зарцуулах эрхийн үндсэн дээр нэг гарт төвлөрсөн хувьцаа, үнэт

цаасны хадгаламжийг баталгаажуулах сертификат, газрын тос, хий эсхүл

бусад ашигт малтмалыг олборлоход оролцох хязгаарлагдмал эрх, эдгээр үйл

ажиллагааны ашгийг хувиарахад оролцох эрх, дурын энгийн калл пут

обцион эсхүл давхар обцион, үнэт цаас олж авахтай холбоотой дурын давуу

эрх, түүнтэй холбоотой эрхийг хэсэгчлэн хэрэгжүүлэх эрх, байгууллагын

хадгаламжийн сертификат эсхүл бүлэг, үнэт цаасны бүлгийн индекс, төрөл

бүрийн фьючерс, эсхүл гадаад валютын ханштай холбоотой үндэсний

хөрөнгийн бирж дээр хэрэгжиж байгаа өөр давуу эрх, эсхүл үнэт цаас гэж

нэрлэгдэж гүйлгээнд байгаа зах зээлийн хэрэгсэл худалдан авах эрхийн

баталгаа, баримт мөн.” гэж тоочжээ.

Оросын холбооны улсын хуулинд

www.zaluu.comwww.zaluu.com

“ Үнэт цаас гэдэг бол тогтоосон хэлбэрийг баримталсан, хуульд заасан

заавал байх ѐстой бүрдүүлбэрийг багтаасан эд хөрөнгийг баталгаажуулсан

баримт бичиг бөгөөд тухайн хөрөнгийг эзэмших, шилжүүлэх нь зөвхөн

түүнийг мэдүүлэх үед л боломжтой. Үнэт цаасыг шилжүүлэхтэй хамт

түүгээр баталгааждаг бүх эрх бас шилжинэ.”

Санхүүгийн мөнхийн эргэлтийг хангаснаар ирээдүйд орлого олж байх

зорилгоор санхүүгийн бүхий л нөөц бололцоогоо өөрийн ашигтай гэсэн үйл

ажиллагаанд эргэлтэнд оруулахыг хөрөнгө оруулалт гэнэ.

Хөрөнгө оруулалтыг 1. Хэрэглээнд

2. Бизнесд

3. Үнэт цаасанд гэж хуваадаг. Схем 1-1

Хөрөнгө оруулалтын менежментийн судлах зүйл.

Үнэт цаасны төрөл,хэлбэр:

Үнэт цаасыг 1. Анхдагч хэлбэрийн үнэт цаас

2. Хоѐрдогч хэлбэрийн үнэт цаас гэж ангилдаг.

Анхдагч хэлбэрийн үнэт цаасыг -Хувьцаа

-Өрийн бичиг

Хоѐрдогч хэлбэрийн үнэт цаас -Опцион

-Фьючерс -Вексель

-Сертификат -Чек…гэх мэтээр ангилна.

Хувьцаа

Хувьцаа гэдэг нь тодорхой өмчийг баталгаажуулсан үнэт цаас юм.

Хувьцааг дотор нь - Энгийн хувьцаа

- Давуу эрхтэй хувьцаа гэж ангилна.

Давуу эрхтэй хувьцааг дотор нь

1. Онцгой - Дампуурахад эхэнд ноогдох хөрөнгийг өгдөг.

2. Хөрвөх - Энгийн хувьцаанд хөрвүүлж сольж болдог.

3. Хуримтлагдсан - Ноогдол ашиг хэдэн жилээр хуримтлагдана.

4. Саналын эрхтэй -Төлөөлөн удирдах зөвлөлд гишүүн сонгох эрхтэй

5. Хоосон - Ноогдол ашиг авах эрх нь хадгалагдаж байдаг.

Давуу эрхтэй хувьцааны үндсэн шинж

1. Өмч эзэмшигч.

2. Саналын эрхгүй.

3. Тогтмол ноогдол ашиг авдаг.

4. Тодорхой хугацаагүй.

5. Компаниас мэдээлэл авна.

6. Харьцангуй риск багатай.

7. Хөрвөх чадвартай.

Энгийн хувьцааны үндсэн шинж

1. Өмчийн эзэн эзэмшигчийг

баталгаажуулсан баримт бичиг

2. Санал өгөх эрхтэй

3. Ноогдол ашиг авчрах

4. Ямар нэг тодорхой хугацаагүй

5. Мэдээлэлээр хангагдах

6. Харьцангуй эрсдэл өндөртэй.

Õºðºíãº îðóóëàëòûí ìåíåæìåíò

Õºðºíãº îðóóëàëòûí øèíæèëãýý Ïîðòôåëèéí óäèðäëàãà

¯Ö-íä íºëººëºõ

õ¿÷èí ç¿éë

¯Ö-ã ¿íýëýõ

çàãâàð

¯Ö-íû õàìãèéí áîëîìæèò áàãö

Áàãöûí ¿ð àøèãòàé

óäèðäëàãà


Энгийн хувьцааг дотор нь

1. Зөвшөөрөгдсөн - Үнэт цаасны хорооноос зөвшөөрсөн хувьцаа

2. Гаргасан - Зах зээлд санал болгон гаргасан хувьцаа

3. Хадгалагдсан - Эмиссын бодлого явуулахаар үлдээсэн хувьцаа

4. Сангийн - Гаргасан хувьцаанаас буцаан худалдан авах

5. Бэхэжсэн - Хөрөнгө оруулагчид худалдан авсан хэсэг

Хувьцаа гаргагчаас хувьцаа эзэмшигчид төлж буй мөнгөн төлбөрийг

ноогдол ашиг гэнэ. Тодорхой хувиар илэрхийлэгдсэн хувьцааны өгөөжийн

нэг бүрэлдэхүүн хэсгийг Div yield гэнэ.

Div yield= HA/ЗЗ-ийн үнэ Payout ratio= HA / Цэвэр ашиг

Энгийн хувьцааны өгөөжийг

1.Ноогдол ашиг 2.Хөрөнгийн өсөлт, бууралт гэсэн 2 зүйлээр тодорхойлно.

TR=Div+CG(L) TR=(Dt+PC)/Pb

Pb-худалдан авсан үнэ Dt-ноогдол ашиг РС-үнийн өөрчлөлт TR-нийт өгөөж

Хүлээгдэж буй өгөөж =ашгийн хувь +Капиталын өсөлтийн хувь

K=Dt/Po+g

Өрийн бичиг

Өрийн бичиг гэж оруулсан мөнгөн хөрөнгөө тодорхой хугацааны дараа

тодорхой хэмжээний орлоготойгоор болон орлогогүйгээр буцаан авах нэг

удаагийн өрийн үүргийг хэлнэ.

Өрийн бичгийг дотор нь - Бонд

- Облигаци гэж 2 хуваана.

Бонд гэдэг нь тодорхой хугацаанд тогтоосон хэмжээний хүүтэйгээр мөнгө

буюу хөрөнгө зээлдүүүлсэний хүү буюу өрийг тодорхой хугацааны дараа

төлөхийг баталгаажуулсан баримт бичиг.

Бондыг хэн гаргаж байгаагаар нь

- Засгийн газрын

- Орон нутгийн

- Хуулийн этгээд компанийн

Бондыг хугацаанаас нь хамааруулан

- богино 0-7 жил

- дунд 7-15жил

- урт 15-дээш жил

Энэхүү хэсэгт компанийн бондын ангилалыг авч үзье.

1. Тасалбарт - Тусгай тасалдаг тасалбартай

2. Тасалбаргүй - Итгэлцэл дээр үндэслэгдэн хийгддэг.

3. Нэрлэсэн - Эзэмшигчийн нэрийг бичдэг.

4. Тэнцвэрт - Комьютерийн сүлжээгээр дамжин хийгддэг

5. Тохируулгат ба орлогын -Төлбөрийг эхлээд дараа нь хүүг нь төлдөг

6. Баталгаат - Үндсэн хөрөнгө, техникээр баталгаажсан

Бондын үндсэн шинж чанар нь

1.Өрийг илэрхийлсэн үнэт цаас

2.Саналын эрх байхгүй

3.Тогтмол хүү авдаг

4.Үргэлж хугацаатай байдаг.

5.Мэдээллийг төдийлөн өгдөггүй

6.Тогтмол өгөөжтэй риск багатай

Бондын жигнэсэн дундаж хугацааг(Duration)


D=(CtT/(1+Kd))/V Duration=(PVcashflow/Marketprice) T

Ct-хугацааны хүүгийн төлбөр Kd-бондын өгөөж

T-төлбөр хийгдэх хугацаа V-бондын зах зээлийн үнэ

Бондын өгөөжийг тодорхойлох

Y=(I+(M-Bo)/n)/(M+Bo)/2

Y-бондын өгөөж M-нэрлэсэн үнэ I-бондын хүү Bo-Зах зээлийн үнэ

Yield to maturity (Хугацаат бүх ашиг)

P=Ct/(1+YTM)t+MV/(1+YTM)n

P-бондын мэдэгдэж байгаа ЗЗ-ийн үнэ Ct -купоны төлбөр

n-хүчин төгөлдөр байх хугацаа YTM-эргэн төлөгдөх хугацааны өгөөж

Опцион

Опцион гэдэг нь эзэмшигчдээ тогтоосон хугацаанд урьдчилан хэлэлцэж

тохирсон үнээр тодорхой тооны хувьцааг худалдах, худалдан авах эрх

олгодог эрх эзэмшилтийн шинжтэй гэрээг хэлнэ.

Опционыг дотор нь - call (худалдан авах)

- put (худалдах) гэж 2 хуваадаг.

Call опцион нь худалдан авах эрхийг эзэмшигчид олгодог эрх, гэрээ.

Рut опцион нь худалдах эрх эзэмшигчид олгох эрхийн гэрээ.

Опционы гэрээнд

- худалдах компанийн нэр

- хувьцааны тоо хэмжээ

- худалдах үнэ

- опционы дуусгавар болох хугацааг оруулан бичнэ.

Опцион нь 1973 оноос эхлэн зохион байгуулалттай биржүүдээр

худалдагдаж эхэлсэн. Опционыг хугацаанаас хамааруулан

- АНУ (хугацаа дуусах хүртэл хэдийд ч худалдаж болно.)

- Европын (зөвхөн эцсийн хугацаанд худалдана.)..гэж ангилдаг.

CP=CMP(N(d1)-EPN(d2)/ert)

t-опционы эргэн төлөгдөх хугацаа CP-худалдан авах опционы үнэ

EP-опционы туршилтын үнэ CMP-хувьцааны өнөөгийн үнэ ханш

e-2.71 N(d2)-өнөөгийн функц

N(d1)-хувийн функц r-гискгүй хүүгийн хэмжээ

Опционы үнэлгээ нь хувьцааны үнэ S ,туршилтын үнэ (call) E

in the money (SEүед худалдан авах эрх нь хувьцааны үнэд багтана)

out the money худалдах эрх нь үнээс гадуур байх (SE үед худалдан

авах эрх үнээс гадуур худалдах эрх нь үнэд багтана.)

at the money S=E үед худалдан авах эрх нь тухайн үнэдээ орно.


Фьючерс гэдэг нь тодорхой хугацаанд тодорхой хэмжээний барааг

тогтоосон үнээр худалдах, худалдан авахыг илэрхийлсэн гэрээ.

Зах зээл дэхь барааны төрлөөс хамаарч эзэмших хугацаа, ашгийг 2 тал

хоорондоо тохиролцоно.

Фьючерсийн гэрээнд - худалдагч талыг Short position

- худалдан авагч талыг Long position

Фьючерсийн гэрээний нийлүүлэлт ба үнэлгээ өөр өөр цаг хугацаанд

явагдана. Фьючерсийн арилжаа нь хэлцэлд заасан ирээдүйн цагын товлосон

хугацаа болмогц арилжаанд оролцох 2 талаас харилцан шууд явагдах

бөгөөд худалдагч, худалдан авагчийн аль аль нь цаг хугацааны зөрүү

гаргадаггүй хатуу тогтоосон журамтай.

Фьючерсийг дотор нь - санхүүгийн

- таваарын гэж ангилна.

Тодорхой санхүүгийн таваарыг тогтоосон хугацаанд тохиролцсон үнээр

солилцох баримтыг санхүүгийн фьючерсийн гэрээ гэнэ.

Санхүүгийн фьючерсийн гэрээг

1. Хүүгийн түвшний. Хөрөнгө оруулагчийг хүүгийн түвшний эрсдэлээс

хамгаалан үнэ бүрдэлтийн өөр өөр аргыг хэрэглэнэ.

2. ҮЦ -ний индексийн. Хугацаа болмогц үнэт цаасыг тогтоосон индекст

хүргэх боломжгүй учир индексийг мөнгөөр илэрхийлнэ.

3. Валютын ханшны. Гэрээ нь суурь валют, доллороор илэрхийлнэ.

Вексель гэдэг нь үнэт цаасны анхдагч хэлбэр бөгөөд вексель бичигчээс

хүлээн авагчид төлбөрийг ямар нэг татгалзах эрхгүйгээр барагдуулахыг

амласан баримт бичиг.

Векселийг дотор нь – Энгийн

-- Шилжих гэж хоѐр ангилна. Энгийн векселийн

хувьд вексель бичигч, вексель хүлээн авагч гэсэн хоѐр тал харилцдаг.

Шилжих векселийн үед гуравдагч этгээд төлбөрийг гүйцэтгэнэ. Мөн

векселийг

1. Таваарын. Харилцагчын хооронд бараа гэрээгээр хийнэ.

2. Санхүүгийн. Санхүүгийн ажилтай холбоотой данс хооронд хийнэ.

3 . Нөхөрсөг. Санхүүгийн хүндрэлтэй 2 компани харилцан тохиролцон

вексель бичнэ. Уг векселийг банкинд тавьж мөнгө авч санхүүжнэ.

4. Ханш нь буурсан. Харилцагч нэг тал энэ векселийг бичэж банкинд тавьж

санхүүжнэ. Санхүүгийн хувьд хүндрэлтэй компаниуд бичдэг.

Сертификат нь - Хувь нийлүүлэгчийн

- Захиалгын - Хөрөнгө оруулалтын

- Банкны - Даатгалын гэж ангилдаг.

Банкны сертификат гэдэг нь банкнаас тодорхой хугацааны дараа үндсэн

хадгаламж , түүний хүүг эргүүлэн төлөх үүрэгтэй чөлөөтэй гүйгдэж байгаа

мөнгөн хөрөнгийг гэрчилсэн баримт бичиг.

Банкны сертификатыг

- депозитийн \хуулийн этгээд эзэмшинэ.\

- хадгаламжын \хувь хүн эзэмшинэ.\

Хадгаламжын ба депозитийн сертификатыг мөнгөөр илэрхийлж банк

гаргадаг. Хүн болон бизнес эрхлэгчид банкинд байгаа мөнгөө хадгалуулаад


ихээр авч хэрэглэх боломжгүй иймээс мөнгөндөө багтахуйц бизнес эрхлэж

болох боломжыг гаргаж өгсөн.

Чек гэдэг нь чек эзэмшигчээс чек авагчид заасан хэмжээний мөнгийг

төлөхийг банкинд үүрэг болгож бичгээр гаргасан даалгаварыг хэлнэ.

Чекийг дараах ангилалаар ангилдаг.

1. Нэрийн. Чекийг тодорхой этгээдийн нэр дээр бичигдсэн.

2. Зөвшөөрөлийн. Дээрхтэй адилхан ч шилжүүлэн ашиглаж болно.

3. Мэдүүлгийн. Мэдүүлэгчийн нэр дээр бичигдэх ба шилжиж болдог.

4. Тооцооны. Бэлэн мөнгөөр төлбөр хийхийг зөвшөөрдөггүй

5. Мөнгөн. Банкнаас бэлэн мөнгө авахад зориулагдсан

Коносамент гэдэг нь ачаа ачих, тээвэрлэх, түүнийг хүлээн авах эрхийг

баталгаажуулсан ачаа зөөх олон улсын практикт хэрэглэдэг нэг хэв

загварын хэлбэрийн баримт бичиг ба дараах байдлаар ангилна.

1. Мэдүүлэгийн. Коносаментыг мэдүүлэгч бол ачааг эзэмшигч мөн.

2. Нэрийн.Энэ тохиолдолд эзэмшигч ачааг бусдад шилжүүлдэггүй.

3. Зөвшөөрлийн. Нэг этгээдээс нөгөөд шилжүүлэхэд нь түүн дээр гарын

үсгийн тусламжтайгаар хэрэгжинэ.

Бусад нэмэлт ҮЦ-ны төрөл

Варрант гэдэг нь нэг талаас агуулахад байгаа бараа тааварыг өмчлөх

эрхийг баталгаажуулж агуулахаас олгосон баримт бичгийг нөгөө талаас

тодорхой хугацааны туршид тогтоосон үнээр ямар нэг компанийн хувьцаа,

эсхүл өрийн бичгийг худалдаж авахад эзэмшигчид нь давуу эрх олгодог

баталгаа.

Расписки. Гэрчилгээ гэсэн энэ үг нь гадаадын ямар нэг компанийн

хувьцааны багцын хувийг эзэмшсэн тухайг харуулдаг үнэт цаас юм. Энэ нь

ямар нэг шалтгааны улмаас бирж дээр худалддаггүй.

Стрип. Зурвас судал гэсэн үг, хүүгүй өрийн бичиг юм. Найдвартай үнэт

цаасны тоонд орох бөгөөд нэрлэсэн үнээс доогуур зарагддаг. Хөрөнгө

оруулалтын бус үнэт цаас буюу таваарын болон зах зээлийн мөнгөн төлбөр

тооцоог үйлчилдэг вексель, чек, коносамент зэрэг үнэт цаас орох бөгөөд

эдгээр нь эрсдэл өндөртэй үнэт цаасанд багтана.

Эрсдэлийн харьцуулалтаар үнэт цаасыг ангилж 1-р графикт үзүүлэв.

Эрсдэл

Үүсмэл үнэт цаас

Хувьцаа

Өрийн бичиг

Засгийн газрын үнэт цаас

Орлого

График1.1


Эрсдэлийн харьцуулалтаар үнэт цаасыг ангилах нь.

1.2 Үнэт цаасны зах зээл

Хүн төрөлхтөн өөрийн хөгжлийн явцад аж ахуйг удирдах хэд хэдэн арга

байсны нэг нь зах зээлийн дэг жаягаар аж ахуйг удирдах арга нь чухал үүрэг

гүйцэтгэж ирсэн. 13-р зууны эхэн үеэс хүмүүсийн хооронд бараа солилцоог

баримт бичиг дээр үйлдэж үлдээх болсон. Хожим нь энэ баримт бичгийг

харилцан худалдах хэрэгцээ шаардлага гарч ирсэн. Энэ тухайд 13-15 зууны

баримт бичигт тэмдэглэн үлдээсэн байдаг. Энэ өрийн бичгийн анхны

арилжааг “Bursa” талбай дээр явагдаж байсан бөгөөд эдүүгээ талбайн

нэрээр Бирж болон хувирсан.

Хөрөнгө оруулалтын анхны бирж болох

Антвернейн хөрөнгийн бирж -16-р зууны үед Лион хотод үүссэн. Энэ

биржийн үйл ажиллагаа тодорхой үр дүнд хүрч чадалгүй зогссон.

Амстордамын хөрөнгийн бирж -17-р зуунд үүссэн. Энд анх удаа вексель,

хувьцааг арилжаалж эхэлсэн.

NYSE -18-р зууны үед АНУ-д болсон иргэний дайныг санхүүжүүлэх

зорилгоор засгийн газар, ихээхэн хэмжээний өр төвьсан. Энэ өрийг буцаан

төлөх зорилгоор ард иргэд, банкуудад өрийн үнэт цаас худалдаж эхэлсэн.

Энэ үйл ажиллагаа нь Нью-Йорк хотын Wallstreet гудамжинд явагдах

болсон.

Францын хөрөнгийн бирж -18-р зууны эцэст Шотландын иргэн Жон Ло

Францын төрийн төсвийн алдагдлыг нөхөх зорилгоор үнэт цаас гаргасан

үйл ажиллагаатай холбоотой.

Английн хөрөнгийн бирж - 1564 онд үүссэн. Дэлхийн хэмжээнд эхний

гуравт ордог. Уг бирж дээр 3100 гаруй хүн ажилладаг бөгөөд 7000 гаруй

үнэт цаас, өрийн бичиг арилжаалагддаг.

Токиогын хөрөнгийн бирж -1949 онд байгуулагдсан. 1950 оноос идэвхтэй

үйл ажиллагаанд орсон үнэт цаасны томоохон биржийн нэг.

Үнэт цаасны зах зээлийг үйл ажиллагааны хувьд

- анхдагч

- хоѐрдогч гэсэн зах зээлээс бүрдэнэ.

Үнэт цаасны зах зээлийг хэрэгжүүлэх үйл ажиллагаа нь 3 үе шаттай.

1. Хөрөнгө оруулалт хийх төсөл, үнэт цаас гаргах бүртгүүлэх

2. Үнэт цаасны эхний хувиарлалт, тараан байршуулах

3. Үнэт цаас эргэлтэнд байх үе, арилжаа явагдах үе шат

Эхний 1.2. үе шат нь анхдагч зах зээлд хийгдэнэ. 3.дахь үе шат нь үнэт

цаасны зах зээлийн хоѐрдогч зах зээлд хийгдэнэ.

Үнэт цаасны зах зээлийн зохион байгуулалтын хувьд

- биржийн буюу лангууны

- биржийн бус буюу лангууны ар дахь зах зээл гэж хуваадаг.

Түүхэн хөгжлийн явцад биржийн бус зах зээл нь биржийн зах зээлийн

анхдагч хэдий байсан ч аливаа улс орны төрийн зохицуулалтаас хамаарч

дээрх зах зээлийг зэрэгцэн орших, дагнан орших хэлбэрийн аль нэгээр

зохицуулдаг. Биржийн бус зах зээлд компанийн хувьцаа арилжаалагдаж

түүнээс шалгарсан нь биржийн зах зээлд арилжаалагддаг. Нэг талаас

хөрөнгө санхүүжилтын эх үүсвэр дутагдсан нөгөө талаас сул чөлөөтэй

Comment [none1]:


мөнгөн хөрөнгийг эргэлтэнд оруулж арвижуулах гэсэн үндэслэлээр өнөөдөр

зах зээлийн энэхүү асуудлыг өндөр зохион байгуулалтанд оруулж

хөгжүүлж чадсан юм. Өнөөдрийг хүртэл дэлхий нийтэд хөрөнгө оруулалт

санхүүжилт хийж буй олон янзын өөр хоорондоо ялгаа бүхий арга зам

боловсронгуй болж ирсэний дотор үнэт цаасны зах зээлийг нэрлэж болох

бөгөөд үнэт цаасны зах зээл нь тухайн улсын нийгэм эдийн засгийн бодит

амьдралыг харуулсан байдаг.

Үнэт цаасны зах зээл гэдэг нь харилцан өөр нөхцөлөөр солилцогддог,

арилжаалах нөхцөл баталгааны хувьд ялгаатай боловч цаг ямагт хөрөнгө

оруулалт хийж чадаж байдаг. Түүний өгөөж нь хожмын орлогоор

илэрхийлэгдэх тэрхүү баримтыг харилцагчдад зуучлан нэгдсэн зохион

байгуулалттайгаар хөрөнгийн биржид арилжаалж баталгаажуулж байдаг зах

зээлийг хэлнэ.

Энэхүү зах зээлийг арилжаалах үнэт цаасны хугацаанаас хамаарч

- Богино хугацаат зах зээл

- Урт хугацаат зах зээл гэж ангилна.

Богино хугацаат зах зээл. Төлөгдөх хугацаа 1 жил түүнээс богино

хугацаатай үнэт цаас багтах бөгөөд үүнийг мөнгөний зах зээл гэнэ. Энд

арилжааны цаас, сангийн вексель, хадгаламжын сертификат..

Урт хугацаат зах зээл. Төлөгдөх хугацаа 1 жилээс дээш үнэт цаас багтах ба

үүнийг капиталын зах зээл гэнэ. Энд бонд, хувьцаа…..орно.

Хөрөнгө оруулагч өөрийн мөнгийг бизнест оруулахын өмнө хамгийн

ашигтай эргүүлэн авах рискийн түвшинг тодорхойлдог бөгөөд энэ нь үнэт

цаасыг хувиарлах механизм бий болгоно.

Үнэт цаасны зах зээлийн нэмэлт ангилалууд

- Дуудлага худалдааны зах зээл. Тусгайлсан физик орчин дахь брокерууд,

хөрөнгө оруулагчдын хоорондын үйл ажиллагаа юм. Брокерууд нь

худалдагч, худалдан авагчын хооронд зуучлагч болдогоос тэдгээр нь

арилжааны үнийг сонгох боломжтой.

- Гэрээлэх зах зээл. Худалдагч, худалдан авагч нь тусгай үнээр үнэт цаасны

диллерүүдийн сүлжээгээр дамжуулан арилжаа хийдэг зах зээл юм. Энэ нь

хот улсын хэмжээний зах зээл орно.

Үнэт цаасны зах зээлийг - албан ѐсны буюу зохион байгуулагдаагүй

- албан ѐсны бус буюу зохион байгуулагдсан.

Зах зээл өндөр хөгжилтэй оронд албан ѐсны зах зээл нь

1. Олон улсын 3. Үндэстний

2. Бүс нутгийн 4. Орон нутгийн биржид хувиарлагдана.

Албан ѐсны бус зах зээл нь сайн дурын үндсэн дээр явагдах бөгөөд үйл

ажиллагааг тогтмол явуулах газаргүй албан ѐсоор биржид бүртгэгдээгүй

болон бүртгэсэн үнэт цаасыг арилжаалдаг. Үнэт цаасны зах зээл нь

санхүүгийн системийн эрчимтэй үйл ажиллагаанд чухал нөлөөтэй бөгөөд

өрсөлдөөнийг нэмэгдүүлж зардлыг бууруулах ба эцсийн зорилго нь эдийн

засгын хөгжил хурдасгах урамшуулахын тулд санхүүжилтийн эх үүсвэрийг

байнгын эргэлтэнд оруулж түүнийг оновчтой хувиарлахад чиглэнэ.

Үнэт цаасны зах зээл нь санхүүгийн системийг улам гүнзгийрүүлж түүнийг

тогтвортой уян хатан байдлыг хангадаг санхүүгийн системийн хөгжлийн

дээд шат бөгөөд энэ нь бусад зах зээлтэй адил зохицуулагдаж байдаг. Улс

төрийн тогтвортой байдал, эдийн засгийн жигд өсөлт, инфляцийн бууралт


нь энэ зах зээлийн хөгжих тааламжтай орчин болж өгдөг. Мөн санхүүгийн

эх үүсвэрийн оновчтой худалдан авалтыг өргөжүүлэхэд засгийн газар ба

эдийн засгийн бодлого, засгийн газрын хүчин зүйлийн нэгдэл чухал

нөлөөтэй байдаг. Аливаа бизнесийн байгууллага болон тэдний үйл

ажиллагааг удирдагч нь зах зээлийн дохиог мөрдөх ѐстой бөгөөд энэ дохиог

дараах хүчин зүйл гажуудуулж байдаг.

- Татварын бодлого

- Зээлийн бодлого

- Хүүгийн түвшний бодлого

ҮЦ-ны зах зээлд оролцогч тал

- Үнэт цаас гаргагч ( Засгийн газар, компани,агентлаг…)

- Зохицуулагч (ҮЦХ, Сангийн яам,Төв банк…….…..)

- Зуучлагч (брокер, диллер, андерайтер….….…)

- Хөрөнгө оруулагч (хувь хөрөнгө оруулагч,тэтгэвэрийн сан,

даатгалын компани, хөрөнгө оруулалтын сан, банкууд)

Хөрөнгийн хөдөлгөөн ихтэй салбараас эрэлт давамгайлсан салбарт

хөрөнгийг шилжүүлэн хувиарладаг байгууллагыг санхүүгийн зуучлагч

байгууллага гэнэ. Санхүүгийн зуучлагч байгуулалгын шууд хөрөнгө

оруулалтаас харьцуулахад давуу тал нь

1. Хувь хүн бие даан хөрөнгө оруулалт хийснээс илүү зардал бага

2. Мэдээлэл хуримтлуулах,риск, алдагдал тооцоолоход боломжтой.

3. Олон газарт хөрөнгө хуваан тарааснаар эрсдэл буурдаг.

4. Бага хөрөнгийг бөөгнөрүүлж шаардлагатай пүүст дамжуулна.

Санхүүгийн зуучлагч байгууллагын ангилал

- Арилжааны банк - Тэтгэвэрийн сан

- Даатгалын компани - Санхүүгийн байгууллага

- Хөрөнгө оруулалтын сан \ хамтын сан\

Үнэт цаасны төрийн зохицуулалт

Энэ нь урьдчилан боловсруулагдсан шинжлэх ухаанд суурилагдсан зарчмыг

тулгуурлан хийгддэг. Үнэт цаасны зах зээл хөгжиж буй орны хувьд энэ маш

чухал ач холбогдолтой байдаг. Хөгжингүй орны хувьд төрөөс хийгдэж буй

зохицуулалт нь макро болон орон нутгын нэгжийн хүрээнд мөнгөний

нөөцийн эрэлт нийлүүлэлтийн пропорциональ байдал хангахад чиглэгдэнэ.

Засгийн газар улс орны ерөнхий эдийн засгийн өсөлтийн зорилгод нийцсэн

өөрийн нөхцөл байдалд тохирсон үнэт цаасны зах зээлийн үндэсний

загварыг сонгох ѐстой.

Төр үнэт цаасны зах зээлийг зохицуулахад

- Шууд оролцоо \ҮЦ-ны хууль,Засгийн газар ҮЦ гаргах…гэх мэт\

- Шууд бус оролцоо \Татварын бодлого, улс төрийн бодлого…..\

Биржийн бус арилжаа Биржийн бус арилжаа нь биржийн арилжаа явагдах суурь болдог бөгөөд

үнэт цаасыг аажмаар бирж дээр арилжаалагдах үйл ажиллагааг өсгөн

үржүүлэх энкаботарын үүргийг гүйцэтгэдэг. Янз бүрийн хүсэл сонирхол

бирж дээр цуглардаг тул тэдний тэнцвэрийг барьж байх үнээр дамжуулан


үнэт цаасны хөдөлгөөнд нөлөөлнө. Тэнцвэрийг хадгалах асуудлын гол цөм

нь үнэт цаасны хөрвөх чадварыг хангах явдал юм. Хөрвөх чадвараар сайн

зах зээлийн онцлог нь худалдаж авах, зарах үнийн хоорондын зөрүү асар

бага байна. Хөрвөх чадвар их байх тусам худалдагчдын тоо их байх бөгөөд

худалдаж буй үнэт цаас нь шинэ саналын эзлэх хувь төдий чинээ өндөр

байна. Үнэт цаасны арилжаа огцом өөрчлөлтгүй тогтуун байх

шаардлагатай.

Биржийн бус арилжааний онцлог нь үйл ажиллагааны нэгдсэн төв байхгүй

арилжаа нь утсаар эсвэл комьютерийн сүлжээгээр хийгдэнэ. Биржийн бус

зах зээлийн үнэ хэлцлийн болон биржийн бус арилжааны эргэлтээр

зохицуулагдана. Биржийн бус зах зээлд оролцогчдын шалгуур хатуу биш .

Энэ зах зээлд зуучлагч, брокер мэргэжлийн үүргийг давхар гүйцэтгэх

боломжтой.

Энэ зах зээлд үнэлгээг брокер, диллер тогтоодог ба үнэлгээ нь 2 төрөлтэй

- Багцалсан үнэлгээ

- Хатуу үнэлгээ

Аливаа бизнесийн байгууллага амжилттай өсөх үйлдвэрлэл хөгжих тусам

нэмэлт хөрөнгө оруулалт зайлшгүй хэрэгтэй. Хөрөнгө оруулалт нь 3 арга

замтай - Өөрийн бизнесээс орсон ашиг

- Өөр этгээдээс мөнгө зээллэх

- Үнэт цаас гаргах хэрэгтэй болно.

Компани үнэт цаас гаргахын тулд урьдчилан хийх шинжилгээнд

1. Компанийн үйл ажиллагаа явуулж буй салбарын шинжилгээ

2. Тухайн салбарт компанийн эзлэх байр суурь

3. Компанийн санхүүгийн байдалд хийх шинжилгээ

Үүнийг хийсний дараа компани үнэт цаас гаргах эсэхээ шийдвэрлэнэ.

Үнэт цаас гаргах шийдвэр гарсан тохиолдолд

1. Гаргах үнэт цаасны төрөл сонгох

2. Гаргах үеийн хамгаалалтын талаарх тодотголын үлдэслэл.

3. Үнэт цаасны хэмжээ, гаргах хугацааны үндэслэл

4. Үнэт цаасыг байршуулах хэлбэр

5. Үнэт цаас гаргах төсөл бэлтгэх ..алхам бүрийн цаана асар их

гүйцэтгэх олон арга зам, нарийн зохион байгуулалт байдаг.

Биржийн арилжаа

Ихэнх үнэт цаас эхлээд биржийн гадуур арилжаанд ордог ба энэ нь голдуу

хувьцаа, өрийн бичиг байдаг. Ерөнхийдөө худалдагч, худалдан авагч 2 бие

биеэ олохгүй байх , зөвхөн биржээс мэдэж болох тийм мэдээлэл

шаардлагатай байгаа үед биржийн үйлчилгээг хийдэг.

Биржийн гүшүүдээр -хувь хүн

-хуулийн этгээд байж болно. (арилжааны банк,

хөрөнгө оруулалтын банк, брокерын пүүс..)

Баруун европын оронд бирж дээрх үйл ажиллагааг арилжааны банк

давамгайлан гүйцэтгэдэг. Харин АНУ-д бирж дээрх үйл ажиллагааг

эрхлэхийг хөрөнгө оруулалтын банк хэрэгжүүлдэг.

Биржийг хувьцаа эзэмшигчийн бүтцээс хамааруулж 2 загварт хуваана

1. Англи Америк загвар. Зах зээлд их хэмжээний хувьцаа арилжаалагддаг

учир хөрөнгө оруулагч үнэт цаас худалдан авах сонирхолтой ба ихэнх

хувьцаа эргэлдэж байдаг.


2. Баруун Европын загвар. Ихэнх хувьцаа нь хяналтын багц хэлбэртэйгээр

хөрөнгө оруулагчид авсан байдаг.

Хөрөнгийн биржид тавигдах шаардлага

1. Хувьцааны үнийг эрэлт нийлүүлэлтийн тогтолцоогоор тогтоох

2. Худалдагч ба худалдан авагчын тоо бага байх

3. Ханшны өөрчлөлтийг жигд огцом өсөлтгүй тогтоох

Биржийн тоглоомын онол буюу эдийн засгийн шинжилгээ түүн дотроо

үнэт цаас арилжааны хандлагад мэргэжлийн хүмүүс болон шинжлэх ухааны

төлөөлөгчид ихээхэн анхаарал хандуулж ирсэн. Эдийн засгын шинжилгээ

болон хөрөнгийн арилжааны шинжилгээ хоѐрын хооронд 2 талт шинжилгээ

хадгалагдаж байна. Нэг талаас үнэт цаас арилжааны шинжилгээ нь нийт

эдийн засгын шинжилгээний бүрэлдэхүүн хэсэг болдог. Өөрөөр хэлбэл

биржийн арилжааны үзүүлэлтийг улс орны эдийн засгийн мөн коннектурын

нийтлэг байдалд таамаглал дэвшүүлэх ба шинжилгээ хийхэд хэрэглэнэ.

Нөгөө талаас хөрөнгийн арилжааны шинжээчид нь үнэт цаасны зах зээлийн

хандлага байдлыг өөрийн улс орны эдийн засгын хандлага болон урсгал

нөхцөл байдалтай нь уялдуулан авч үздэг. Үнэт цаасны арилжааны бодит

шинжилгээ хийхэд эдийн засгийн дараах үзүүлэлтүүд чухал ач

холбогдолтой. Үүнд ҮНБ, ҮНО, нэг хүнд ноогдох орлого, хөрөнгийн

хэмжээ, ШУ судалгааны ажилд зарцуулах зардал, хэрэглэгчийн зардал,

инфляцын хурд…

Үнэт цаасны судалгаа шинжилгээ нь ч мөн бие даасан салбар болж хөгжсөн.

Эдийн засгын судалгааны чиглэлээр хэд хэдэн хандлага байдаг ч тэдгээр нь

янз бүрийн арга барилыг ашигладаг.

Хөрөнгийн арилжааны нийтлэг байдал, таамаглал шинжлэн судлах зарим

нэг салбар судлахад биржийн индекс түлхүүр нь болж өгдөг. Энэ индексийг

янз бүрийн аргачлалаар тооцно. Зарим нэг индекс нь үнэт цаасны ханшны

өөрчлөлтийн дундаж хэмжигдэхүүн байна. Зарим нь дунджаас дээгүүр байх

ба өөрөөр хэлбэл өндөр үнэтэй үнэт цаасны үнийг суурь гэж үздэг. Энэ үнэ

өсөх тусам индексийн үзүүлэлтэнд хүчтэй нөлөөлдөг. Индексийн

хэмжилтийн суурь үзэл бодлоор үзвэл зарим нэг индекс зах зээлийг бүхэлд

нь төлөөлж болно. Нөгөө нэг хэсэг нь тодорхой нэг салбар эсвэл зах зээлийн

нэг секторыг төлөөлнө.

Салбар - барилга Сектор - хэд хэдэн холбоотой

- хөдөө аж ахуй… салбар байж болдог.

Ихэнх индекс 1980 иад оны эхээр хөрөнгийн арилжааны бие даасан обьект

болсон ба тэдгээрээр фьючерсийн гэрээ байгуулах, опцион гаргах болсон

байна. Эдгээрээс түгээмэл хэрэглэдэг индексийг авч үзье.

Доу Жонсын индекс

Idj=Pi/k P- i үнэт цаасны үнийн хэмжээ

k- Компанийн акци

1. DJIA (Doy Jonis Indestrual avarage)Аж үйлдвэрийн индекс

Аж үйлдвэрийн 30 компанийн үнэт цаасны энгийн дундаж үзүүлэлт.

Хөрөнгийн зах зээлд түгээмэл хэргэглэдэг хуучин индекс

2. Тээврийн DJTA ( Transportation )


Тээврийн 20 корпорацийн үнэт цаасны үнийн өөрчлөлтийг илэрхийлнэ.

Энд агаар, төмөр зам, авто замын тээвэр багтана.

3. Хэрэглээний DJUA (Utilitive)

Хий,цахилгаан гэрлээр хангадаг 15 пүүсийн ҮЦ-ны ханшны өөрчлөлт

4. Нийлмэл индекс DJC (Copozity)

Энэ дээрх 3-т тулгуурлан хийсэн индекс

Standart and Purrs

Isp500=(PiQi)/Qi үнэт цаас тоогоор-Q

үнэ -P

SP500 индекс. Аж үйлдвэрийн 400, тээврийн 20, санхүүгийн 40,

хэрэглээний 40 компанийн индекс юм. SP нь DJ-аас арай нарийвчлагдсан

байдаг. SP100 ихэвчлэн аж үйлдвэрийн компани багтдаг. SP нь NYSE-д

энэ индекс бүртгэлтэй байдаг.

NYSЕI хөрөнгийн биржийн индекс

Өөрийн үнэт цаасыг бүртгүүлсэн компанийн ханшны өөрчлөлтийг зах

зээлийн үнэтэй харьцуулсан харьцуулалтаар илэрхийлнэ.

USSEI (Stock exchange index)

Энд 2 индекс багтана. Үндсэн индекс нь Nastaq-энд 3500 компанийн үнэт

цаас хамаарагдана. Энэ индекс зах зээлийн үнээр хэмжигдэнэ. Анх 1971

оны 2 сард тооцоологдон гарсан.

VLCI (Value line compozit index)

Чөлөөт индексийн албанаас гаргадаг. Энэ нь хөрөнгө оруулалтын бие

даасан бирж юм. Энэ АНУ, NYSE-д арилжаалагддаг 1700 компанийн үнэт

цаасны ханшны өөрчлөлтийг геометр дундажаар илэрхийлсэн. 1961 оноос

гарч эхэлсэн.

Wilshire 5000 Индекс

АНУ-н зах зээлд гардаг индекс. АНУ болон NYSE-н хөрөнгийн биржийн

гүйлгээнд байдаг болон гүйлгээн дэхь бус 5000 үнэт цаасны индекс 1980

оны 12 сараас тооцогдож эхэлсэн.

Хөрөнгийн биржээс гаргаж буй индекс нь үнэт цаасны техник шинжилгээ

хийхэд хөрөнгө оруулагчыг мэдээлэлээр хангадаг. Биржийн индексийн

динамик шинжилгээний ерөнхий ойлголт нь тухайн цаг үеийн хэд хэдэн 7

хоногын мөн хэд хэдэн жилийн үнэт цаасны ханшыг таамаглана.

Шинжээчдийн хамгийн их сонирхол татдаг зүйл нь урт хугацаанд индекс

тогтвортой байх уу?, нэгж хугацаанд эрс өөрчлөлттэй байх уу? гэсэн

ойлголт юм. Энэ бүхэнд дүгнэлт хийхэд шинжээчдэд дутагдалтай байх

зүйл нь мэдээлэл юм. Энэ хэсэгт дурьдагдах ѐстой ойлголтуудыг одоо авч

үзье.

Өгөөж Хөрөнгө оруулалтын шинжилгээний гол хэсэг нь санхүүгийн капиталыг

үнэлэх явдал байдаг. Энэ үнэлгээ нь риск ба өгөөж гэсэн ойлголттой шууд

холбоотой. Өөрөөр хэлбэл риск ба өгөөж нь хөрөнгө оруулалтыг судлах

чухал ойлголт юм. Өгөөж ба рискийг тодорхойлсноор хөрөнгө оруулалтын

үнэн бодитой шийдвэрийг гаргадаг. Хөрөнгө оруулалтын өгөөжийн үр дүнг

урьдчилан таамаглахад төвөгтэй байна. Иймд хөрөнгө оруулалтын шийдвэр

нь өгөөж бий болгох эсвэл тодорхой хэмжээний рискийг өөртөө агуулж

байдаг.Хөрөнгө оруулагчын гол зорилго нь хүлээгдэж буй өгөөжийг

нэмэгдүүлэх ба рискийн түвшин бага байлгах явдал юм.


Өгөөжийг - Бодит \ Олсон буюу олох бүрэн боломжтой өгөөж\

- Хүлээгдэж буй өгөөж \Түүхэн мэдээлэлд тулгуурласан

олох боломжтой тооцооны утга\

Хөрөнгө оруулагчид нь хөрөнгө оруулалтын өгөөжийг 2 бүрэлдэхүүн

хэсгээс тогтохыг анхаарч үзэх хэрэгтэй.

1. Хөрөнгө оруулагчаас олж болох давталт хүүгийн хэмжээ

2. Хөрөнгийн нэмэгдэл буюу ихэнхдээ капиталын алдагдал, цэвэр өсөлт.

Үүнийг хөрөнгийн худалдан авсан үнэ ба зарах үнийн зөрүүгээр

тодорхойлж болно.

Хөрөнгө оруулагчид өгөөж үнэлэхдээ олох ашиг болон таамаглалаа нарийн

авч үзэх шаардлагатай байдаг. Зөв үнэлгээ нь өөртөө үнийн өөрчлөлт, өгөөж

гэсэн 2 бүрэлдэхүүн хэсгийг агуулсан байдаг.

HPY-Тодорхойлогдсон хугацааны турш үндсэн хөрөнгөнд хөрөнгө

оруулалт хийсэн мөнгөний хэмжээ, хөрөнгө оруулагч хүлээн авсан бүх

бэлэн мөнгөний урсгалтай холбоотой өгөөжийн хувь гэсэн ойлголт

хүлээн авсан бэлэн мөнгө + үнийн өөрчлөлт It+PC

HPY= HPY=

Үндсэн хөрөнгө худалдан авсан анхны үнэ Pb

HPR-Энэ нь өгөөжийн нийлмэл хүү буюу геометр дунджийг

тооцоолоход тодорхой илэрч гарч ирдэг.

Хүлээн авсан бэлэн мөнгө+Анхны үнэ It+Pb

HPR= HPR=

Худалдан авсан үнэ P

Риск гэж одоо хийж буй хөрөнгө оруулалтын ирээдүйд олох ашгийн

алдагдах магадлалыг хэлнэ. Өгөөж риск 2 салшгүй холбоотой бөгөөд

хөрөнгө оруулалтад чухал байр суурь эзлэдэг. Хөрөнгө оруулалтын

өнөөгийн тодорхой бус байдал нь риск агуулж байдагтай холбоотой байдаг.

Учир нь ирээдүйд олж болох орлого мэдэгдэхгүй байдаг бөгөөд түүнийг

зөвхөн тооцоолсон байдаг. Риск нь хөрөнгө оруулалтын бодит үр дүн,

таамагласан үр дүн 2-н ялгаа гэж тодорхойлж болно.Ихэнх хөрөнгө

оруулагчдын хувьд бодит үр дүн таамагласнаас доогуур байдаг гэж үздэг.

Риск нь илүү их хэмжээний ашиг олох боломж олгодгоор хөрөнгө

оруулагчдыг учирч болох рискэд бэлэн байхыг шаарддаг. Иймээс хөрөнгө

оруулагч рискийн төрлийг мэдэж ялгаж чаддаг байх хэрэгтэй.

Рискийн төрөл

1. Хүүгийн риск. Хүүгийн хэмжээний өөрчлөлтөөс хамааран ашигт гарах

өөрчлөлтөнд илэрхийлдэг. Энэ риск нь нэрлэсэн хүүтэй үнэт цаас ба

тогтмол орлоготой активтай холбоотой байна. Хүүгийн хэмжээ

өөрчлөгдөхөд тогтмол орлоготой активын үнэ өөрчлөгдөнө.

2. Зах зээлийн риск. Энэ нь зах зээлийн тогтворгүй байдлаас шалтгаалан

ашигт гарах рискийг илэрхийлнэ.

3. Инфляцийн риск. Активын худалдан авах чадвартай холбоотой

4. Бизнесийн риск. Компаний үйл ажиллагаатай холбоотой риск

5. Санхүүгийн риск. Энэ нь өр зээлтэй холбоотой гарч ирдэг.

6. Хөрвөх чадварын риск. Актив нь зах зээлийн үнээр борлогдохтой

холбоотой гарч ирдэг риск юм.


Хөрөнгө оруулагч рискийн төрөл сайн мэдэх хэдийч рискийн хэмжээг

тодорхойлж чаддаг байх хэрэгтэй. Рискийг ихэвчлэн таамагласан үр

дүнгийн дисперстэй холбоотой байдаг. Дисперсийн хэлбэлзэлд хамаардаг

үзүүлэлт нь коэффициент, стандарт хазайлт чухал нөлөөтэй. Нийт

рискийг дотор нь -системт

-системт бус гэж ангилна.

Системт риск гэж зах зээл болон эдийн засаг дахь нийт өөрчлөлттэй шууд

холбоотой риск. Энд хүү, инфляци … зэрэг орно.

Системт бус нь зах зээлтэй хамааралгүй жижиг хүчин зүйлийн риск.

Портфель гэдэг нь хөрөнгө оруулагчдын оруулсан хөрөнгүүдийн хослол

гэсэн утгатай. Ихэнх хүн хөрөнгийн портфелийг бодит болон санхүүгийн

байдалтайгаар эзэмшдэг. Портфелийн онолыг үндэслэгч нь Markowitch юм.

Энэ онолоор анх удаа хөрөнгийн диверсификацын тухай түүний рискийг

яаж бууруулах талаар гаргаж ирсэн. Мөн үр ашигт портфелийн талаарх

ойлголтыг гаргасан бөгөөд энэ нь хүлээгдэж буй өгөөжийн өгөгдсөн

түвшинд хамгийн бага рисктэй байх эсвэл рискийн өгөгдсөн түвшинд

хамгийн их өгөөжтэй байх портфель юм. Портфелийг 4 ангилна. -

Өсөлтийн - Капиталын

- Орлогын - Блансжлагдсан

Портфелийн рискийг дотор нь

- бууралтын - капиталын - зээллэгийн гэж ангилна.

Портфелийн онолд

1. Дан индекст загвар. Энэ нь энгийн индексийн өгөөж үнэт цаас тус

бүрийн өгөөжийг холбосон загвар

Rit=ai+biRmt+eit t хугацаан дах i үнэт цаасны санамсаргүй өгөөж

Rit-зах зээлийн индексийн санамсаргүй өгөөж ai-тогтмол өгөөж

bi-зах зээлийн өгөөжийн индексийн мэдрэмж eit-санамсаргүй алдааны зөрүү

2. Малти индекст загвар. Зах зээлийн бус рискийг шинжилсэн.

Rit=ai+biRmt+citNF+Li Li -алдаа

NF-зах зээлийн бус хүчин зүйл ci-зах зээлийн бус хүчин зүйлийн мэдрэмж

Оновчтой багц сонгох арга

1. Step and step (алхам алхамаар) 2. Зорилгоор шийдвэрлэх

3. Life cycle apyrounch(Амьдралын мөчлөг ) 4. The financial interior

Портфелийн гүйцэтгэлийг үнэлэх асуудал нь хөрөнгө оруулалтын

процессийн төгсгөлийн хэсэг юм. Бүх хөрөнгө оруулагчдын хувьд энэ

асуудлыг илүү сонирхдог. Учир нь хөрөнгө оруулалтын зорилго нь

санхүүгийн баялаг өсгөх, хамгаалахад чиглэгдэнэ.

Хөрөнгө оруулагч хөрөнгө оруулалтын үр дүнд сэтгэл хангалуун бус бол

энэ нь хөрөнгө оруулалтыг өөрчлөнө гэсэн үг.

Портфелийн гүйцэтгэлийг үнэлэхдээ өгөгдсөн рискийн түвшинд өгөөж нь

хангалттай их гэдгийг мэдэх хэрэгтэй. Портфелийн гүйцэтгэл үнэлэх

шалгуур

1. Sharp-н загвар RVAR=(TRp-RF)/SDp

SDp системт рискэнд өгөөжийг харьцуулан олно.

2. Thernoyer-н загвар RVOL=(TRp-RF)/bp

системт бус рискэнд харьцуулна. RF-эрсдэлгүй хүүгийн хэмжээ

3. Jensen-н загвар p=(Rp-RF)-(bp(Rm-RF))

p портфелийн гүйцэтгэл сайн мууг тодорхойлсон үзүүлэлт


өөрөөр хэлбэл рискийн шагналын зөрүү юм.

1.3 Суурь болон техник шинжилгээ

Үнэт цаасны зах зээл дээрх өдөр бүр өөрчлөгдөж байгаа ханш тогтоход

олон янзын нөхцөл байдал шууд болон дамаар нөлөөлж байдаг. Эдгээр

нөлөөллийг хөрөнгийн зах зээлийн онол практикаар боловсрогдсон

шинжилгээний янз бүрийн арга барилыг хэрэглэдэг. Хөрөнгө оруулалтаар

хэрэгжиж болох үнэлгээнд ихэнх хөрөнгө оруулагчид хоѐрдмол байдлаар

ханддаг. Үүнд:

1. Үнэт цаасны хөрөнгө оруулалтын тодорхойлолтыг авч үзээд, үнэт цаас

гаргагчийн ба салбарын санхүү эдийн засгийн байдалд хандах.

2. Ханшийн хөдөлгөөнийг судалж зах зээлийн коньюктурын үүднээс

хандах. Ингэж хөрөнгийн зах зээлийн шинжилгээнд түүхэн 2 чиглэл

тогтсон. Эхний чиглэлийг суурь шинжилгээний дараагын чиглэлийг

техник шинжилгээний гэж ангилдаг.

- Суурь шинжилгээ нь үнэт цаас гаргагчийн орлого, зах зээлд эзлэх байдал,

актив болон пассив, компанийн ашгийн норм, үйл ажиллагааны үр ашгийг

тодорхойлдог бусад үзүүлэлтүүд дээр суурилдаг. Ийнхүү суурь

шинжилгээний тусламжтайгаар хувьцааны ирээдүйн өртгийг тодорхойлдог

орлогын төсөөлөлийг гаргадаг бөгөөд үнэд нөлөөлөх хүчин зүйлийг

тодорхойлно. Энэ нь хувьцааг худалдах, худалдан авах бололцоог олгож

өгөх үндэс суурь болно. Энэ нарийн үйл ажиллагаа зарцуулах олон

шинжилгээ нь тухайн компаний үнэт цаасны өртөг нь активын бодит өртөг

болон ирээдүйн ашигтай харьцуулахад өсч байна уу? буурч байна уу?

гэдгийг тодорхойлно.

Суурь шинжилгээ нь мэдээллийн бааз бүрдүүлэхэд зохих санхүүжилтыг

шаарддаг хөдөлмөрийн багтаамж ихтэй хүнд ажил юм. Суурь

шинжилгээний үр дүн бол хөрөнгийн зах зээлийн таваар мэдээллийн

хэлбэрт орж зах зээлд оролцогчдод худалддаг.

Суурь шинжилгээг дотор нь

- Зах зээлийн шинжилгээ

- Салбарын шинжилгээ

- Компанийн шинжилгээ гэж ангилна.

-Техник шинжилгээ.

Олон тооны суурь шалтгаанууд хөрөнгийн зах зээлийн үнэд суурилдаг

бөгөөд тусгагддаг гэдгийг харуулдаг. Энэ нь техник шинжилгээний үндэс

болдог. Биржийн ханшны хөдөлгөөн компаний тайланд хэвлэгддэг

мэдээлэлүүд болон суурь шинжилгээний обьект болдог бусад мэдээллийг

тусгадаг юм. Техник шинжилгээний үндсэн обьект бол үнэт цаасны эрэлт,

нийлүүлэлт тэднийг худалдах, худалдан авах хэмжээ ханшийн хөдөлгөөн

юм.

Зах зээлийн шинжилгээ

Хөрөнгө оруулагчид нь зах зээлийн одоогийн нөхцөл байдал, ирээдүйд

болох өөрчлөлтийн талаар тодорхой баримжаа, тунгаан бодох чадвартай

байх хэрэгтэй. Иймээс дараагын 3 сар, 1 жил, 5 жилд ямар болох вэ? гэдгийг

харж чаддаг байх хэрэгтэй. Өөрөөр хэлбэл үнэт цаасны үнэд нөлөөлж буй


эдийн засгийн хүчин зүйлийг ойлгодог байх нь зах зээлд гарах нэг том

бэлтгэл болно.

Зах зээлийг хэмжиж үнэлэхийн ач холбогдол

Зах зээлийг хэмжих нь хөрөнгө оруулагчдад бүх үнэт цаасны ерөнхий

мэдээлэл болон зах зээлийн мэдрэмжийг хэлж өгдөг. Хэрэв үнэт цаас өсч

байх юм бол энэ нь хөрөнгө оруулагчдыг хөрөнгө оруулалтад уриалдаг. Зах

зээлийн хэмжигдэхүүний түүхэн мэдээллүүд нь хаана зах зээл хамгийн

чухал мөчлөг, үе шатанд явж байна, юу тохиолдож магадгүй байна гэдгийг

харуулдаг. Мөн зах зээлийн хэмжилт нь хөрөнгө оруулагчдад портфелийн

гүйцэтгэлээ хурдан шийдэхэд нь тусалдаг. Учир нь үнэт цаасны өсөх буурах

хандлага болон зах зээлийн өсөлт, уналт нь нийлээд хөрөнгө оруулагчдад

ямар алхам хийх нь тохиромжтой вэ? гэдгийг зааж өгнө.

Үнэт цаасны үнийг тодорхойлдог 2 хүчин зүйл

1. Хүлээгдэж буй мөнгөн урсгал / цалин ба ноогдол ашиг/

2. Шаардагдаж буй өгөөжийн хувь / P/Eхарьцаа/ гэж үздэг хэдий ч

өөр үнэт цаасны үнийг олдог загварууд байдаг. Схем 2-т Кераний загварыг

тайлбарлан үнэт цаасны үнийг тодорхойлоход харилцан хамаатай хувьсах

хэмжигдэхүүнийг харуулсан. Схем 1-2

Гадаад хувьсагчид Дотоод хувьсагчид

Кераны үнэт цаасны үнэ олох загвар

Үүнд

1. Корпорацийн татварын норм - tx

2. Засийн газрын зардлын бодлогын өөрчлөлт - G

3. Мөнгөний өөрчлөлт - M энэ 3 нь бодлогоор хэрэгждэг.

4. Эдийн засгийн боломжит өгөөж –Y* /Улс төрийн бус хувьсагч/

Засгийн газрын зардал,мөнгөний хэмжээ нь үнэт цаасны үнэд 2 нөлөө

үзүүлнэ.

Êîðïàðàöèéí

òàòâàðûí íîðì

tx

ÇÃ-í çàðäëûí

ººð÷ëºëò G

Ìºíãºíèé ººð÷ëºëò

Ì

Áîëîìæèò ºãººæ

¯*

¯íèéí

ò¿âøíèé

ººð÷ëºëò

Ð

Áîäèò ìºíãºíèé

ººð÷ëºëò Ì*

Íèéò

çàðäëûí

ººð÷ëºëò

¯

Êîìïàíèé

òºëºâëºñºí

îðëîãî E

Áîäèò

ãàðöûí

ººð÷ëºëò

Õ

Êîìïàíèé

áîäèò îðëîãî

Å*

Õ¿ëýýãäýæ

áóé êîìïàíèé

áîäèò îðëîãî

Å*å

¯íýò öààñíû

¿íý SP Õ¿¿ãèéí

ò¿âøèí

R


1. G ба M нь корпарацийн татварын норм tx–г агуулсан нийт зардал (Y)-д

нөлөөлж корпарацийн орлогын хүлээгдэж буй (E*) нь үнэт цаасны үнэд

шууд нөлөөлдөг.

2. G ба M нь эдийн засгийн боломжит өгөөж (Y*) ба үнийн өөрчлөлттэй

нийт зардалд нөлөөлж,одоогын үнийг тодорхолйно. Y ба P нь өнөөгийн

бодит өгөөжийн өөрчлөлтийг тогтооно. Х ба Р нь инфляци, бодит өсөлтийн

тухай таамаглалыг гаргадаг.

Зах зээлийг үнэлэх

Хөрөнгө оруулагчдад шаардагдаж буй өгөөжийн түвшин /P/E харьцаа/

хэрэглэн зах зээлийг тодорхойлдог. Үүнд дараах үнэлгээг ашиглана.

1. Ашгийн урсгал буюу ноогдол ашиг

2. Шаардагдаж буй өгөөжийн хэмжээ буюу орлогын үржүүлэгч

Po=D1/(r-g) Po/E1=D1/E1/(r-g) Po=Po/E1E1

D1-хүлээгдэж буй ноогдол ашиг E1-хүлээгдэж буй орлого

r-шаардагдаж буй өгөөжийн түвшин g-хүлээгдэж буй өсөлтийн түвшин

Po-үнэт цаасны өнөөгийн үнэ Po-хүлээгдэж буй үнэ

Орлогын урсгал

Ирээдүйн зах зээлийн үнэлэгдсэн орлого нь тийм ч амар таамаглагддаггүй.

Дараах хувьсагч нь ДНБ-тэй холбоотой эдийн засгийн үйл ажиллагааны

ерөнхий хэмжигдэхүүн юм. Үндсэн шинжилгээ нь ДНБ-р эхлээд

корпарацийн борлуулалт, татварын өмнөх орлого, татварын дараах орлого

зэрэг хувьсагчдыг үнэлэхэд хэрэглэдэг.

1. ДНБ-с корпарацын борлуулалт хүртэл шилжихдээ ДНБ-ний хувийн

өөрчлөлтийг бие даасан хувьсагчаар, корпарацын борлуулатын хувийн

өөрчлөлтийг дагалдагч хувьсагчаар тус тус авч регресийн тэгшитгэлийг

хэрэглэнэ.

2. Корпарацын татварын дараах орлогыг олохдоо хувирамтгай шинжтэй

цэвэр орлогыг олох хэрэгтэй. Нийт орлогын хэмжээг олсныхоо дараа

худалдааны үнэлгээгээр үржүүлэх нь татварын өмнөх орлогын үнэлгээг

хангадаг.

Үржүүлэгч

P/E харьцаа хугацааны туршид маш өөрчлөмтгий байдаг. P/E харьцаа

инфляци хүүгийн түвшин бага үед өндөр байх хандлага байдаг. Хөрөнгө

оруулагчид P/E харьцааг тохиромжтой үед ашиглахдаа болгоомжтой байх

ѐстой. P/E харьцаанууд он жилүүдийн дундаж эсвэл хэтийн хугацааны

түүхэн мэдээлэлийг агуулдаг. Жишээ нь 1996 оны 5 сард тухайн үеийн

SP500 индексийн P/E харьцаа нь 15.1 байсан ба олон жилийн дундаж 14-с

ялгүй их байсан. Гэвч дараа жил нь P/E харьцаа 17.4 болсон байна.

Орлогын урсгал ба үржүүлэгч

Зах зээлийн бодит үнэ цэнийг тооцохдоо хөрөнгө оруулагч үнэ цэнэ, орлого

P/E харьцааг урьдчилан таамаглах ѐстой. Мөн энд өөр бусад төрлийн

таамаглах аргуудыг хэрэглэх хэрэгтэй. Учир нь жишээ үзэхэд 1982 онд

хүчтэй бух зах зээл эхэлсэн бөгөөд хүүгийн түвшинг нилээд буулгасан.

Хөрөнгө оруулагчид уг үйл явцыг үргэлжилнэ гэж бодож байсан. Энэ үед

хүүгийн түвшин ба дискаунтын түвшин нилээд дөхсөн хөнгөлөлтийн

түвшин буурснаар үржүүлэгч үнэт цаасны үнэтэй адил өссөн. Гэвч удалгүй

1983 онд огцом буурсан байна.


Зах зээлийн өөрчлөлтийг урьдчилан таамаглал

Үнэт цаасны зах зээлийн зөв таамаглал ялангуяа богино хугацаат

таамаглалын үед шинжилгээ тийм сайн байдаггүй. Ер нь мэргэжлийн

шинжээчид болон хөрөнгө оруулагчид зах зээлийн талаарх мэдээллийг

ашиглан тогтмол таамаглал хийдэг. Гэвч нэг зүйлийг анхаарах хэрэгтэй.

Таамагласан зүйл бүр биелэгдэхгүй гэдгийг анхаарах хэрэгтэй юм.

Эдийн засгийн үйл ажиллагаа болон үнэт цаасны үнийг урьдчилан

тооцоолоход мөнгийг ашиглах нь

Мөнгөний бодлого нь эдийн засагт үнэт цаасны үнэд нөлөөлнө. Ийнхүү

үнэт цаасны үнэ ямар болохыг мэдэхийн тулд хөрөнгө оруулагчид

мөнгөний өөрчлөлтийг ойлгож, эдийн засгийг урьдчилан хэлж чаддаг байх

ѐстой. Үнэт цаасны үнийн хувьд мөнгөний нийлүүлэлтийн өөрчлөлт болон

үнэт цаасны үнийн хооронд шууд холбоо байдаг. Эхний судалгаагаар энэ

холбоог оршин тогтнодог бөгөөд мөнгө нь үнэт цаасны үнийг удирддаг

гэдгийг илрүүлсэн. Сүүлийн нотолгоогоор зах зээл нь мөнгөний өсөлтийн

өөрчлөлтийг мэдэрдэг гэдгийг зөвшөөрсөн боловч хөрөнгө оруулагчид

мөнгөний нийлүүлэлтийн өөрчлөлтийг зах зээлд ашигтайгаар ашиглаж

чаддаггүй гэж үзсэн. Мөн нэгэн судалгаагаар илүүдэл мөнгөний өсөлт нь

тухайн мэдээлж буй үеийн үнэт цаасны үнийн сөрөг нөлөөллөөс

шалтгаалдаг гэдгийг нээсэн. Энэ нөлөө нь мөнгөний гэнэтийн өсөлтийн үр

дүн байдаг. Ихэнх эдийн засагчид мөнгөний тоо хэмжээ нь үндэсний

бүтээгдэхүүний өөрчлөлтөнд чухал нөлөөтэй гэж үздэг.

Тиймээс макро эдийн засгийн онолуудад мөнгө ба эдийн засгийн ирээдүйн

үйл ажиллагааны хоорондын холбоог тодорхойлдог. Мөнгөний

нийлүүлэлтийн өсөлт эдийн засгийн идэвхтэй байдлыг нэмэгдүүлж ,

мөнгөний эрэлтийн өсөлт нь эдийн засгийн идэвхтэй байдлыг бууруулдаг.

Фридман Каттнер нарын шинжилгээгээр мөнгийг эдийн засгийн чухал

үзүүлэлт бөгөөд мөнгөний алдагдал нь эдийн засгийн хандлагыг тогтоох

боломжтой гэж үзсэн байна.

Эдийн засгийн үзүүлэлтийг ашиглан зах зээлийн хандлагыг тооцох

Business cycle - Бизнесийн орчил эргэлт нь эдийн засаг дахь өсөлт, дэвшилт,

хурдац, уналт, хумилт зэргийг дахин давтагдах байдал юм. Тэрээр эдийн

засгийн идэвхтэй байдал нь бүхий л янз бүрийн хэсгээс бүрдсэн шилжилт

хөдөлгөөнийг өөртөө агуулдаг. Эдийн засгийн уналтын байдлаас эхэлж

өсөлт хөгжлийн үе шат руу тэмүүлж эцэст нь уналтын байдалд орох ба энэ

нь эргээд давтагдах байнгын тасралтгүй орчил юм. АНУ-н хувьд энэ

үзүүлэлт нь өсөлт болон өргөжилт нь 3.5 жил бөгөөд хумилт бууралт нь 1

жил байдаг. Бизнесийн мөчлөгийн өгөгдлийг хэрэглэхийн тулд хөрөнгө

оруулагчдад эдийн засгийн зөвлөгч хэрэгтэй болдог.

Энд тусалдаг байггуулага бол Эдийн Засгийн Судалгааны Үндэсний хороо

(National Bureu of Economic Research) юм. Энэ нь хэрэгцээтэй үед

мөчлөгийг тодорхойлж өгдөг. Энэ шинжилгээнд түрүүлж буй, нийцсэн,

хоцорц буй эдийн засгийн үйл ажиллагааны холимог индексийг


тодорхойлох хэрэгтэй болдог. Энэ мэдээллийг Өнөөгийн бизнесийн

шинжилгээгээс (Survey of Current Business)авч болно. Аливаа хөрөнгө

оруулагч нь бизнесийн мөчлөгийг ашиглан зах зээлийг урьдчилан

тооцоолохдоо дараахыг санах хэрэгтэй.

1. Хэрэв хөрөнгө оруулагч нь эдийн засгийн учир утгыг болохоос нь өмнө

мэдэж чадаж байвал, зах зээлийн өсөлт нь урьдчилан мэдэгдэнэ.

2. Эдийн засгийг сэргээснээр, үнэт цаасны үнийн түвшин зогсох юм уу, тэр

ч байтугай буурч болно.

Эцэст хэлэхэд шинжээч нь эдийн засгийг урьдчилан мэдэх аргаа зөв сонгож

чадвал ирээдүйн үнэлгээг илүү сайн гаргана.

Онол ѐсоор богино хугацаат таамаглалд 1-3 жил

дунд хугацаат таамаглалд 3-5 жил

урт хугацаат таамаглалд 5-дээш жил орно.

Хөрөнгө оруулалт болон дамлан худалдах хоѐрын ялгаа нь хугацааны

хязгаарт байдаг. Дамлан худалдагчид богино хугацаанд хөрөнгөө өсгөх

сонирхолтой бөгөөд харин хөрөнгө оруулагч нь урт хугацаанд рискийн

зэрэглэлээр хөрөнгөө өсгөх, ноогдол ашиг болон хангалттай хэмжээний

хөрөнгө авах сонирхолтой байдаг. Дор эдийн засгийн заагч индексүүдийг

орууллаа.

Чиглүүлэх заагчийн холимог индекс

1.Ү-н ажилчдын 7 хоногийн дун. цаг

2.7 хоногын ажилгүйдлийн д-н нэх-н

3.Шинэ захиалгын үйлдвэрлэл

4.Худалдааны гүйцэтгэл

5.Тоног төхөөрөмж, Ү захиалга гэрээ

6.Хувийн эзэмшилд орсон барилга

7.Ү-лэлийн захиалгын өөрчлөлт

8.Мэдрэмжтэй барааны үнийн өөрч

9.Хувьцааны үнэ

10.Мөнгөний нийлүүлэлт

11.Үйлчлүүлэгчдийн магадлалын индекс Удаан заагчийн индексүүд

1.Ажилгүйдлийн дундаж үргэлжлэл

2.Худалдаа болон арилжааны харьца

3.Нэгж гарцын хөдөлмөрийн зардал

4.Банкны дансанд орсон эхний ханшний

дундаж

5.Худалдаа болон оролтын ханш

6.Үйлчлүүлэгчдийн тах-н кредит ба хувь

хүний орлогын харьцаа

7.Үйлчилгээ дэх үйлчлүүлэгчдийн үнийн

индекс

Нийцсэн заагчийн холимог индекс

1.Тариаланчдаас бус ажилчны цалин

2.Хувь хүний орлого

3.Үйлдвэрлэлийн бүтээгдэхүүн

4.Үйлдвэрлэл болон худалдаа арилжаа

Салбарын шинжилгээ

Суурь шинжилгээний 2 дахь алхам бол салбарын шинжилгээ юм. Эдийн

засаг болон зах зээлийн тааламжтай нөхцөлд хөрөнгө оруулагч илүү их

ирээдүйтэй салбарт хөрөнгө оруулахыг бодно. Жишээ нь АНУ-д төмөрлөг

зэрэг хүнд үйлдвэрээс компьютер телефон зэрэг ирээдүйтэй салбарт

хөрөнгө оруулах болсон.

Салбарын аюулгүй байдлын шинжилгээг мэргэжлийн шинжээчид хийдэг.

Хөрөнгө оруулагчид мэдээллийн ашиглагдах боломж, түвшингээс

хамааруулан ашигладаг.

Салбарын шинжилгээ нь төрөл бүрийн үйлдвэрлэлийн олон жилийн

гүйцэтгэлийг ашиглан тодорхой мэдээлэл, чиглэл гаргаж ирсэнээр

баталгаатай үр дүн гарч ирдэг байна.


Энэ шинжилгээ нь хөрөнгө оруулагчдын тодорхой үйлдвэрлэлд оруулсан

хөрөнгө оруулалтын хэмжээг харуулдаг. Өнгөрсөн хугацаанд салбарын

тогтворгүй байдлыг тооцож үзсэнээр салбарыг хөрөнгө оруулагчид цаашид

шинжлэх хэрэг байгаа эсэхийг харуулдаг.

Салбарын шинжилгээний ач холбогдол

SP компани 7 хоног тутамд 40 жилийн өгөгдлөөр төрөл бүрийн салбарын

хувьцааны үнийг тооцдог. Эдгээр өгөгдлүүд нь индексээр гардаг бөгөөд

удаан хугацааны үнийн харьцуулалтыг ямарч салбарт хийх боломжтой.

Хүснэгтүүдэд 1973 он ба 1950 оны салбарын үнийн гүйцэтгэлийг 1941-1943

оныг суурь болгон, 1960 оныг 1950 оноор суурь болгон, 1973 оныг 1960

оноор суурь болгон мөн 1982 1986 1989 оныг 1941-1943 оноор суурь болгон

авсан үзүүлэлтүүд байна. SP400 салбарын индекс 1973 онд 1941-1943

онын хоорондох түвшингөөс 12 дахин, жил болгон 8% -р 32 жилийн турш

өсжээ. Энэ дундаж өсөлтийг SP маш олон салбарын гүйцэтгэлээр

гаргасан.

SP компаниас 1973 оны мэдээнд үндэслэн ялгаатай 3 үе шатанд

салбарын 7 хоногын үнэт цаасны индексийн болон 1982, 1986, 1989 оны

мэдээг 1941-1943 онд суурилан үнийн индексийг тодорхойлов.

Хүснэгт 1-1

Салбар 1941-1943

1973

1941-1943

1950

1950

1960

1960

1973

Комьютер болон бизнесийн

хэрэгсэл/IBM орохгүйгээр/

1450

433

220

17

113

59

46

42

Элетроник 685 23 96 31

Эм (Drugs) 245 14 43 41

Тос (Oil) 145 22 30 23

StandardPoors дундаж 121 18 32 20

Алт олборлолт 64 10 16 39

Элсэн чихэр 30 16 13 15

Нэхмэл эдлэл 31 13 21 11

Тугалга ба цайр(Lead, zinc) 17 12 8 18

Салбар 1941-1943

1982

1941-1943

1986

1941-1943

1989

Комьютер болон бизнес 1412 2032 -

Газрын тосны т.т,үйлчилгээ 1312 999 1702

Эм (Drugs) 248 540 967

Aerospace(агаар,сансар) 179 322 359

StandardPoors дундаж 156 270 -

Хиймийн үйлдвэрлэл 57 32 41

Харилцаа холбоо 889 2255 5137

Нэхмэл эдлэл 63 174 198

Ган(Steel) 32 28 51

1943-1973 онд комьютер бизнесийн хэрэглээний салбар 1941-1943 оныхоос

145 дахин өссөн байна. IBM корпораци сууриасаа 43 дахин том болсон

байна. Мөн электроникийн салбарын хувьцааны үнэ 69 дахин өсчээ. Харин

тугалга цайрынх 2 дахин өссөн байна.


2 дахь хүснэгтэнд хөрөнгө оруулалт хамгийн их байсан гэж үздэг. Эдгээр 40

жилийн үзүүлэлтээс 1986-1989 ,1982-1986, 1982-1989 оны хоорондох

богино хугацаанд ямар их өөрчлөлт гарсныг харж болно. Богино хугацаанд

тэрч байтугай хэдэн сарын хугацаанд том өөрчлөлт гарч болдгийг 1987 оны

10-р сарын зах зээлийн уналтаас үзэж болно. Энэ уналтын улмаас бүх

үйлдвэрлэл зогсож байсан түүхтэй. Энэ талаарх үзүүлэлт болон тоон

материалыг Хүснэгт 3 аас үзэж болно.

SP компаниас сайн гүйцэтгэлтэй болон муу гүйцэтгэлтэй салбарыг 1987

оны 9 сараас 10 сарын хоорондох өөрчлөлтийн хувиар гаргав.

Хүснэгт 1-2

Сайн гүйцэтгэлтэй Муу гүйцэтгэлтэй

Элетроник компани -3.5 Тоглоом -41.8

Телефон -8.1 Чөлөөт цаг -40.3

Ундаа шар айраг -14.6 Төрөл бүрийн металь -39.4

Олон улсын тосны -14.7 Алт -38.3

Даатгалын -15.3 Өрөмдлөгийн бүтээгдэхүүн -38.0

Хүнсний компани -17.2 Сав суулга -35.0

Эмийн компани -17.4 АҮ-н барилга -33.2

Ресторан -18.8 Хөнгөн цагаан -32.6

Комьютер программ хангамж -18.9 Хувийн орон сууц -31.8

Тухайн үед SP500 индекс –21.8% Dow Jones салбарынх -23.2

Салбарын гүйцэтгэлийн тогтвортой байдал

Салбарын өсөлттэй байр сууриа олсон салбарыг хөрөнгө оруулагчид муу

гүйцэтгэлтэй салбарын сонгосноос ерөнхийдөө арай илүү өгөөж авдаг

байна. Үнийн гүйцэтгэлээр хэмжигдсэн өнгөрсөн амжилтаа үндэслээд

салбарын гүйцэтгэлийг урьдчилан хэлж таамаглаж болохгүй. Хөрөнгө

оруулагчид компанийн шинжилгээ хийгдсэн хамгийн найдвартай эх

үүсвэртэй мөн одоогийн гүйцэтгэл нь сайн байгаа салбарыг сонгож авч

болох уу? Үүнийг дараах хүснэгтүүдээс харж болно.

3 жилийн интервалаар авсан салбаруудын 52, 7 хоногын үзүүлэлтийг

салбарын rank ба үнийн хувиар тодорхойлсон.

Хүснэгт 1-3

Салбар 1980

rank

1980

%

1981

rank

1981

%

1982

rank

1982

%

Газрын тос (3) 104 (53) -26 (60) -41

Металл (1) 121 (60) -39 (54) -11

Хадгаламж ба зээл (52) 9 (56) -30 (5) 55

Гутал (19) 39 (9) 16 (7) 50

Автоматчилал (60) -8 (44) -16 (10) 44

Их дэлгүүр (57) -1 (14) 9 (1) 80

Электрон (6) 70 (29) -1 (42) 15

Салбар 1984

rank

1984

%

1985

rank

1985

%

1986

rank

1986

%

Агаар сансар (8) 7 (24) 15 (53) 10.5


Нэхмэлийн үйлдвэр (53) -19 (10) 22 (8) 56

Гутал савхи (58) -28 (18) 19 (12) 43

Хадгаламж ба зээл (60) -30 (4) 35 (5) 52

Аерофлот (24) -7 (3) 40 (52) 12

Эмийн үйлдвэр (36) -11 (8) 27 (7) 48

Хүнс мах цагаан идээ (20) 10 (7) 28 (3) 57

Салбар 1980

rank

1980

%

1981

rank

1981

%

1982

rank

1982

%

Аерофлот (48) 21 (39) -17 (1) 66

Нэхмэл хувцас (44) 27 (59) -33 (10) 37

Элетрон (18) 48 (10) -8 (60) -2

Засвар (42) 30 (58) -31 (5) 50

Нарийн багаж хэрэгсэл (16) 49 (54) -24 (58) 5.6

Цахилгаан бараа (60) -8.3 (4) -1.3 (51) 15.4

Энд 52 долоо хоногийн турш салбар салбарын үнийн гүйцэтгэлийг

харуулсан байна.Жишээ нь 1980 онд металлийн салбарын rank 1 байж урд

жилийн үнийн өөрчлөлтөөс 121%-р өссөн. Харин 1981 онд 39%-р буурч

rankаар хамгийн сүүлд орсон байна. Энэ мэт 60 салбарыг 1980-1989 он

хүртэл зэрэгцүүлэн харуулжээ. Энэ шинжилгээгээр салбар бүрийн хамгийн

бага, хамгийн өндөр гүйцэтгэлтэй компанийг харуулсан. Салбарын

шинжилгээ нь салбарын тодорхой үечлэл дээр салбарын зэрэглэлийг

тогтоодог. Хөрөнгө оруулагчын хувьд салбарын гүйцэтгэлийн сайныг нь

сонгодоггүй дараагын хэд хэдэн хугацаанд хийх гүйцэтгэлийг

хүлээдэг.Салбарын ерөнхий ойлголтыг мэдэх шаардлагатай.

Эхлээд салбар гэж юу вэ?гэдэг ойлголтыг авч үзье.

Салбар гэдэг нь хэн бүхний мэдэх элетрон, эм, автотехник…гэх мэт ангилж

болно. Гэвч энэ ангилал нь тодорхой биш, бүгдийг багцалж чаддаггүй .

Жишээ нь ундааны савны тухайд үзэхэд шилэн сав, хөнгөн цагаан сав, ган

лааз байдаг. Үүнтэй холбоотой сав суулгыг шил, хөнгөн цагаан, ган гэж 3

салбарт авч үзэж болно./ магадгүй шил, металл гэсэн 2 салбарт / Салбарыг

салган тодорхойлж ангилах нь төвөгтэй. Тэр төрөлжсөөр ирсэн ба цаашид ч

төрөлжсөөр байх болно.

Салбарыг ангилах нь

Дээрх асуудлаас болоод шинжээчид салбарыг ангилах арга хэрэгтэй болсон.

Маш өргөн тархсан арга нь салбарын стандарт ангилалын систем (Standart

Industrial Classification system /SIC/ )юм. Энэ систем нь тоо бүртгэлийн

өгөгдөл дээр тулгуурлан компанийг бүтээгдэхүүнийх нь дагуу ангилдаг.

SIC код нь 11 хэсэгтэй. А-К хүртэл ангилдаг. Жишээ нь: ХАА, ой загасны

аж ахуй -А Уурхай-В ….

Ангилж болохгүй үйлдвэрлэл-К гэх мэт

Хэсэг тус бүр дотроо 2 оронтой тоотой гол үйлдвэрлэлийг ангилдаг ба гол

үйлдвэрлэлийн ангилал нь дотроо 3.4.5 оронтой кодод хуваагддаг. Энэ нь

улам нарийн ангилахад тусалдаг.


Бусад ангилал

Салбарын ангилалын SICнь хамгийн тохиромжтой хялбар систем юм. Энэ

нь салбарын анхны хэрэглээний загвар бас биш юм. 1982 онд SP

корпораци 100 гаруй салбарын 7 хоног тутмын индексийг гаргадаг байжээ.

The Value Line Investment Survey /Хөрөнгө оруулалтын шугам дах

үнэлгээний систем/. Энэ нь 1700 компанийг багтаасан бөгөөд салбарын

хэтийн төлөв байдлаас хамааруулан 90 гаруй салбарт хуваасан. Энэ ангилал

нь маш чухал болох нь энэ бүлэгт харагдах болно. Учир нь энэхүү

үнэлгээний шугам нь хүлээгдэж буй гүйцэтгэлийг жилийн өмнөөс ангилан

тооцдог. Мөн одоо хүртэл хэрэглэгдэж байгаа системийн нэг нь The Media

General Financial Weekly /Санхүүгийн 7 хоног тутмын систем/. Энэ үнэт

цаасыг 60 салбарт авч үздэг. Салбарын үнийн гүйцэтгэлийнг голлодог. Энэ

арга гарсан цагаас хөрөнгө оруулагчид их хэрэглэх болсон. Энд анхаарах

гол зүйл нь нэг ч салбарын ангиллын системийг хөрөнгө оруулалтын

стандартад нийцэж нийтэд өргөнөөр хэрэглэгдэж байгаа нь үгүй юм.

Салбарын шинжилгээ

Зах зээл ба компаний шинжилгээнд хэрэглэгддэг. Хугацааны өргөн хүрээ,

худалдаанд багтах орлого, ноогдол ашиг, хөрөнгийн бүтэц, бүтээгдэхүүний

шугам, зохицуулалт, шинэчлэл зэргийг салбарын шинжилгээгээр судалдаг.

Шинжилгээнд дадлага туршлага их шаардагдах ба ихэвчлэн хөрөнгө

оруулалтын байгууллага, брокерийн пүүс шинжилгээг гүйцэтгэнэ.

1-р алхам. Амьдралын циклын үе шатны салбарын шинжилгээ юм. Энэ нь

салбарын ерөнхий хөгжил ба өнөөгийн байдлыг үнэлдэг.

2-р алхам. Макро эдийн засгийн нөхцөл байдал ба бизнесийн циклийн

хамаарлыг салбарын байдалд үнэлнэ.

3-р алхам. Салбарын ирээдүйн хандлагыг үнэлэхэд хөрөнгө оруулагчдад

нөлөөлөх характеристиктай салбарын үр ашигтай шинжилгээг хийх явдал

юм.

Салбарын амьдралын цикл

Ихэнх ажиглагчид салбарын хөгжил 3 үе шаттай гэж үздэг. Энд эхлэлийн

үе, өсөлтийн үе, тотворжилтын үе орно. Салбарын амьдралын циклийн

талаарх ойлголт нь салбарууд болон тэдгээрийн бүтээгдэхүүний

үйлдвэрлэлийн шугамаас хамаарна. Салбарын амьдралын циклийг доорх 2-

р графикт дүрсэлсэн бөгөөд үе шат тус бүрийг нарийвчлан үзье.

Эхлэлийн үе шат. Энэ үед эрэлт маш хурдацтайгаар өсдөг боловч тухайн

хөгжиж эхлэх гэж буй салбарын компаний тоо буурдаг.Энэ нь зарим

компани чөлөөт өрсөлдөөн, борлуулалт, ашгийн огцом өсөлтийг даах

чадвар сул байгаатай холбоотой. Салбарт шинээр орох үйл ажиллагаа

тодорхой риск агуулсан байдагч компани орох сонирхолтой байдаг.

Ширүүн өрсөлдөөний үр дүнд сул дорой компани уналтанд орж бусад нь


үлддэг. Хөрөнгө оруулагчид тийм компанид өндөр риск хүлээдэг боловч

компани ирээдүйд амжилттай ажиллавал хүлээгдэж буй өгөөж өндөр байна.

Эхлэлийн үе шатанд ирээдүйд үзүүлэлт нь өсөх боломжтой нь мэдэгдэхгүй

тул шинжилгээ хийхэд хэцүү байдаг. Цаг хугацааны явцад хэн ялагч болох

нь тодорхой болох бөгөөд үнэт цаасны үнэ нь хөгжлийн эхэн үед байсны

дагуу тогтож үлддэг. 80 оны микрокомьютерийн болон програмын бизнес

нь үүний шилдэг жишээ юм. Эдгээр бүтээгдэхүүний хүлээгдэж буй эрэлт

өссөний улмаас маш олон компани уг зах зээлд орсон бөгөөд тухайн үед

комьютер үйлдвэрлэгч 150 компанийг үнэлэхэд урт хугацаанд хэрхэх нь

тодорхойгүй байсан.

борлуулалт

хугацаа 1 2 3

Салбарын амьдралын орчилын график. График 1-2

Өсөлтийн үе шат. Салбарын амьдралын циклийн 2 дахь үе шат нь өсөлтийн

үе бөгөөд эхлэлийн үе шатнаас үлдэн хоцрогсодыг үнэлдэг. Эдгээр

компанид өсөлт нь үргэлжсээр байх тул өсөлтийн түвшин өмнөхөөс бага

байдаг.

Энэ үе шатанд салбарууд үйлдвэрлэлээ өргөжүүлэх улмаар үнээ бууруулах

тал ажиглагддаг. Энэ компаниуд илүү тогтвортой бат бэх байдаг. Мөн тэд

нилээд их хөрөнгө оруулалтын санг сонирхдог. Иймээс хөрөнгө оруулагчид

ийм төрлийн үйлдвэрүүдэд хөрөнгө оруулалт хийх сонирхол ихтэй байдаг

ба цаашид тэдний эрсдэл буурах бололцоотой.

Энэ үе шатанд санхүүгийн бодлогууд компаний дотоод шинж чанартай

болох бөгөөд капиталын хангамж нь илүү хүчтэй болно. Ноогдол ашиг

төлөгдөх боломжтой байдаг тул хөрөнгө оруулагчдын тоо нэмэгдэх болно.

Тогтворжилтын үе шат. Эцэст нь салбарын өсөлт дундаж түвшинд явагддаг

тогтворжилтын үед шилждэг. Энэ үед борлуулалт өссөөр байх боловч

өмнөхөөс удаан байна. Бүтээгдэхүүн нь илүү стандартчилагдсан боловч

шинэчлэлт бага хийгддэг. Зах зээлд өрсөлдөөн их, зардал тогтвортой

бөгөөд энэ үеийн салбарууд ач холбогдолтой өсөлтгүйгээр цаашид

өөрчлөлтийг хийнэ. Цаг хугацааны нилээд үед зогсонги байдал

ажиглагддаг.

Салбарын амьдралын циклийг үнэлэх нь

Салбарын хөгжлийн 3 ангилал нь хөрөнгө оруулагчидад салбар дахь

ялгаатай компаний өсөлтийн потенциалыг үнэлэхэд чухал ач холбогдолтой.

Өөрөөр хэлбэл тодорхой санхүүгийн үе шатыг тогтоосноор уг салбар дахь

ялгаатай компаний потенциалыг илүү сайн үнэлэх боломжтой. Гэвч

үнэлгээний хэсэг нь хэд хэдэн хязгаарлалтай.


1. Энэ нь ерөнхий асуудал тул хөрөнгө оруулагч салбар компаниас

зөвхөн оновчтойг нь авч үзэх хэрэгтэй.

2.

2.Энэ бүтэц нь олон жижиг компанийн салбарыг ангилахдаа оруулаагүй.

Салбарын амьдралын орчил нь борлуулалт, зах зээлийн хувь болон

салбарын хөрөнгө оруулалт зэрэгт чиглэсэн байдаг. Эдгээр амьдралын

орчилын үе шатууд нь хөрөнгө оруулагч нь доорх нөлөөг үзүүлнэ.

Үүсэлтийн үе нь өгөөжийн өндөр норм болон хамгийн их рискийг санал

болгодог ба энд зарим салбар нь дампуурч эсвэл доройтдог байна.

Хэдийгээр хөрөнгө оруулагч рискийг төлөвлөсөн байдаг боловч энэ үе дэхь

рискээс аль болох зугтан зайлсхийдэг. Энэ үе дэх компаниуд өндөр ноогдол

ашиг төлдөг ба учир нь тэдний өсөлт нь зөвхөн энэ үед эрчимтэй байдаг.

Өсөлтийн үед ихэнх хөрөнгө оруулагчдын сонирхлыг татдаг. Өмнөх үе

шатнаас шалгаран үлдсэн салбаруудын бүтээгдэхүүн болон үйлчилгээний

эрэлт илүү хурдан өсдөг ба хөрөнгө оруулагчид таатай боломжийг олгодог.

Эцсийн үе шатанд хөрөнгө оруулагчид голчлон оруулсан хөрөнгөнөөс ашиг

олох сонирхлоос зайлсхийх ѐстой. Энэ үед компаниудын өсөлтийн цаашдын

төлөв байдал нь маш бага байдаг учир тэд хөрөнгө оруулагчдыг татахын

тулд харьцангуй өндөр ноогдол ашиг төлөх болдог.

Энэ шинжилгээнд 4 дэх үе нь бууралтын үе бөгөөд энэ үе шатанд хөрөнгө

оруулагчид тухайн салбараас зайлсхийдэг.

Бизнесийн циклийн шинжилгээ

Салбарын шинжилгээний 2 дахь арга нь салбаруудын үйл ажиллагааны

боломийг эдийн засгийн нөхцөл байдалтай бүхэлд нь холбогдуулан

шинжлэх явдал юм. Зарим салбарын үзүүлэлт бууралттай, заримынх нь

боломжийн байдаг. Зарим салбар бизнес циклийг төгсгөлийн хэсэгт, зарим

нь оргил, зарим нь уналтын үедээ шилжсэн байдаг.

Ихэнх хөрөнгө оруулагчид салбарын өсөлтийг харж сонгодог.

Өсөлтийн салбар.Энэ нь бүх салбарын хүлээгдэж байгаа ашгийн өсөлтөөр

тодорхойлогдоно. Өнгөрсөн өсөлттэй салбарт өнгөт телевизор, албаны

тоног төхөөрөмж орно. 1980 оны хувьд генетик зүй, микро РС, шинэ

эмнэлэгийн тоног төхөөрөмж багтаж байсан. Ирээдүйн өсөлттэй салбарт

робот, гар утасны салбар багтаж байна. Үнэт цаасны шинжилгээний үндсэн

зорилго нь ирээдүйг багцаалан өсөлттэй салбар сонгох асуудал юм.

Хамгаалалттай салбар. Эдийн засгийн бэрхшээл ба уналтанд бага зэрэг

өртдөг салбар. Энд хоол хүнсний салбар хамаарагдана. Учир нь хүмүүс

байнга хүнсийг хэрэглэж байдаг.

Циклийн салбар. Эдийн засгийн өсөлттэй ба уналттай үед үргэлж өртдөг

салбар. Энд автомашин, хөргөгч, хөгжим ..зэрэг орно. Эдийн засаг үр


ашигтай байхад ердийнхөөс илүү сайн ажилладаг, эдийн засаг хүч султай

байхад илүү их хохирол амсдаг.

Хүүгийн мэдрэмжтэй салбар. Хүүгийн түвшний өөрчлөлтөнд маш

мэдрэмтгий байдаг салбар. Санхүүгийн үнэлгээний салбар, банк ба үл

хөдлөх хөрөнгийн барилгын салбар нь энэ салбарт хамаарагдана. Богино

хугацаат хөрөнгө оруулагчид бизнесийн мөчлөг ба хүүгийн түвшинг

анхааралтай шинжлэх хэрэгтэй.

Эдийн засгийн бууралттай байвал мэдрэмтгий салбарт нөлөөлнө. Харин

хамгаалалттай салбарт бага зэрэг нөлөөлнө. Ийм нөхцөлд хөрөнгө оруулагч

худалдан авах, худалдах шийдвэрээ гаргана. Хүүгийн түвшин өсвөл

хадгаламж ба зээлийн салбарт сөрөг нөлөөтэй. Хүүгийн түвшин буурвал

эерэг нөлөөтэй. Энэ мэдээлэл нь зах зээлийн шинжилгээнд маш их чухал.

Хөрөнгө оруулагч шийдвэр гаргахын өмнө зах зээлийн ба эдийн засгийн

нөхцөл байдлыг сайн мэдэж байх шаардлагатай. Гэвч энэ мэдээ нь ялангуяа

салбарт их хувьсамтгай.

Салбарын хэтийн хандлагын шинж чанаруудын төлөв байдал

Хөрөнгө оруулагчид салбарын төлөв байдлыг авч үзэх нь их чухал байдаг.

Энэ нь салбарын хэтийн гүйцэтгэлийн хандлагыг үнэлэхэд хөрөнгө

оруулагчдад тусалдаг байна.

Түүхэн үзүүлэлт. Бид хугацааны үеийн туршид сул ба сайн гүйцэтгэлтэй

салбарыг олж мэдэж болно. Хэдийгээр үзүүлэлтийг харгалзан үзэж

салбарын чигийн суурийг урьдчилан тогтоодог хэдийч үргэлж таарч

байдаггүй. Хөрөнгө оруулагчид худалдааны түүхэн баримт ба орлогын

өсөлтийн үзүүлэлтийг хэлэлцдэг. Тиймээс ирээдүйг тооцоолоход хэрэгтэй

мэдээллээр хангахад хялбархан өнгөрсөн мэдээллийг ашиглана.

Өрсөлдөөн. Бодит өрсөлдөөний нөхцөлд салбар нь татварын мэдээллээр

хангагдаж байж оршин тогтнодог. Салбарт шинэ өрсөлдөгч ороход түүхий

эд материал ашигт ажиллагаа нь хамаарагдаж байдаг. Шинжилгээгээр

салбарын өрсөлдөөний эрчимжилт нь өгөөжийг нэмэгдүүлэн, төлөх

чадварыг тодорхойлдог. Энэ эрчимжилт нь 5 үндсэн өрсөлдөөний хүчин

зүйлийг тодорхойлно.

1.Шинэ өрсөлдөгчийн аюул

2.Худалдан авагчдын үнийн тохиролцоо

3.Өрсөлдөгчийн хоорондох өрсөлдөөн

4.Орлох бүтэгдэхүүний аюул

5.Бэлтгэн нийлүүлэгчтэй арилжаа хийх чадвар

Засгийн газрын нөлөө. Засгийн газрын зохицуулалт , үйл ажиллагаа нь

чухал нөлөөтөй. Иймээс хөрөнгө оруулагчид уг нөлөөллийг тодорхойлохыг

зорьдог. ATTкомпанийн уналтыг үзье.Энэ үйл ажиллагаа нь харилцаа

холбооны салбарыг өөрчилсөн бөгөөд бусад салбарт нөлөөлсөн байж болно.

Үүний улмаас санхүүгийн үйлчилгээний салбарын тохиргоо алдагдсан юм.


Бүтцийн өөрчлөлт. Хөрөнгө оруулагчдын үздэг эдийн засаг дахь бүтцийн

өөрчлөлт нь тухайлбал АНУ-н үйлдвэрлэлийн нийгэм нь мэдээлэл

харилцааны нийгэм болж өөрчлөгдсөн байна. Энэ салбарт маш их нөлөөлөх

болно. Бүтцийн өөрчлөлт нь шинэ салбарт их аyхаардаг байна. Шилдэг

жишээ бол IBM-ийн комьютерийн зах зээлд орсон.

Салбарын ирээдүйн хандлагыг үнэлэх

Хөрөнгө оруулагчид ирээдүйд байгаа зүйлийг ихээр сонирхдог. Тэд энэ

төрлийн үнэлгээ нь маш хүнд хэцүү бөгөөд алдаа гарах боломж их гэдгийг

мэддэг боловч хөрөнгийн үнэ нь ирээдүйн хүлээгдэж буй параметр юм.

Хөрөнгө оруулагчид салбарыг үнэлэхээс гадна хүлээгдэж буй ашгийг үнэлж

ирээдүйн зардал нэгдэлтийн асуудлыг үнэлэхийг хүсдэг. Гэвч энэ нь

амаргүй зүйл юм. Үүний тулд хэд хэдэн үзүүлэлтийн үнэлгээ харилцан

хамаарлыг мэдэх хэрэгтэй. Үүний тулд хөрөнгө оруулагч нилээд их

мэдээлэл богино хугацаанд хэрэг болно. Хөрөнгө оруулагчид салбарын

талаарх мэдээллийн анхдагч эх үүсвэр ба хэрэгцээтэй мэдээллийн төрлөө

тогтоодог. Салбарын нарийвчилсан шинжилгээг хийх хамгийн сайн сонголт

нь дараах арга замаар хийгдэнэ.

Богино хугацаанд салбарын байдлыг тодорхойлохын тулд хөрөнгө

оруулагчид дараах асуудлыг шийдвэрлэх хэрэгтэй.

1. Өнөөгийн ба хэтийн эдийн засгийн байдал өгөгдсөн үед аль салбарын

ашиг нь илүү өсөн нэмэгдэж байна.

2. Аль салбарын P/E харьцаа өссөн байна.Аль салбар хүүгийн түвшний

өөрчлөлтөөс ихээхэн хамаардаг болохыг .

3. Ямар салбарууд шинэ төр засаг, инфляци, шинэ технологи, хамгаалалт

зэрэг улс төрийн үйл явцаас хамаарч байгааг шийдэх

Урт хугацаанд салбарын байдлыг таамаглахын тулд дараахыг шийд.

1. Дараагийн 10 жилд ямар салбар өсөх боломжтой байгаа.

2. Аж үйлдвэрлэлээс мэдээллийг цуглуулж боловсруулах нөхцөлд аль

салбар нь хүндрэлтэй тулгарах.

Үнэт цаасны бүхийл шинжилгээнд салбарын шинжилгээг хийх хэд хэдэн

арга байдаг. Тэдний ихэнх нь хүний мэдрэхүйгээр шийдэгддэг.

Салбарын мэдээллийн эх үүсвэр

Ерөнхий мэдээлэл. Салбартай холбоотой мэдээллийг дараах хэд хэдэн эх

үүсвэрээс олж авна.

1. Standart Poors коипанийн гаргасан мэдээлэл.

– а .Сар болгон гаргадаг. “Жилийн шинжилгээний гарын авлага” салбарын

нэгж хувьцааны талаарх мэдээлэл. Энд ахиуц ашиг, ноогдол ашиг,

борлуулалт, элэгдэл, татвар, ахйуц ашиг…зэрэг

- в .“Салбарын тоон шинжилгээ” (Industry sourve) нь гол гол салбарын жил

бүрийн энгийн шинжилгээ ба улирал бүрийн өнөөгийн шинжилгээг

агуулсан байна.


- с. SP бүртгэл нь бүх компаний салбарын стандарт зэрэглэлийн кодыг

харуулна. Энд 4 оронт код ашиглана. / 0111-с 9661 хүртэл/ 2. Robert Morris Associates Annual Studes ба Dun Bradstreet Key Business Ratio

салбарын тоон харьцааг илэрхийлдэг. Олборлох үйлдвэр болон худалдааны

компанийн улирал бүрийн санхүүгийн тайлан мэдээг худалдааны нэгдсэн

комисс бэлтгэн гаргадаг бөгөөд бие даасан салбарын цаг хугацааны

мэдээллээр хангадаг. Энэ нь борлуулат, цэвэр ашгийг үзнэ. Мөн бие даасан

салбарын бүтэц компанийг харна Forbes сэтгүүлд 1-р сараас өмнөх

салбарын жил бүрийн үзүүлэлтийг үзүүлнэ. 5 жилийн ашигт ажиллагаа

болон ашгийн өсөлтийн график гаргадаг. Энд салбар болон компанийн

томоохон үзүүлэлтийг гаргана

The Value Line Investment Survey. Энд хувийн болон тэдгээрийн салбарын

үзүүлэлтийг гаргадаг. Энэхүү шугамын дагуу үнэлж 7 хоног бүр салбарын

талаарх мэдээ, санхүүгийн өгөгдлүүд болон компаний үйлдвэрлэлийн

хандлагыг тогтоодог. Мөн энд ирэх жилийн үзүүлэлтийг цаг хугацааны

дарааллаар тодорхойлдог.

The Media General Financial Weekly. 60 салбарын өдөр өдрийн мэдээллийг

цаг хугацааны 4 үеэр харуулдаг их тохиромжтой мэдээ.

Онцгой мэдээлэл. Энд салбарын талаар мэдээлэл агуулсан бусад эх

сурвалжыг дурьдья.Тухайлбал.Chemical Week, Automotive News нь

тодорхой салбарын судалгаа хийдэг худалдааны холбоо юм. Эдгээрээс

гадна брокерийн пүүсүүд компаний болон салбарын талаар маш олон

илтгэл тайлан гаргадаг. Ер нь тэдний судалгаа, шинжилгээ нь салбарын

шугмын дагуу зохион байгуулагддаг тул гаргасан мэдээлэл нь тусгай

салбарт хэрэглэгдэнэ. Мөн засгийн газар салбарын талаарх мэдээллийг

статистикийн байггууллагын шугмаар гаргадаг. Энд ажил эрхлэлтийн

байдал, компаний тоо, борлуулалтын мэдээ орно. Аливаа салбарын

бүртгэлийн мэдээг Худалдааны нэгдсэн хороо, үнэт цаасны валютын

хорооноос гаргадаг аж үйлдвэрийн компанийн улирлын санхүүгийн тайлан

мэдээг эх сурвалж болговол их сайн байна. Энд аж үйлдвэрийн бүх

компаний баланс, орлогын тайланг нэгтгэн харуулдаг.

Компанийн шинжилгээ.

Компанийн түвшинд суурь шинжилгээг хийхдээ санхүүгийн энгийн

үзүүлэлтүүдийн бодит байдлыг үнэлдэг. Энэ үзүүлэлтэд ашиг, борлуулалт,

татвар, элэгдэл..зэрэг хүчин зүйл орно.

Суурь шинжилгээний үр дүнд үнэт цаасны үнэ цэнийг тодорхойлох мөнгөн

урсгал ба шаардлагатай өгөөж гэсэн 2 хүчин зүйлийн үнэлгээ хийгддэг.

Divident discount model ноогдол ашгийн дискаунтын загвараар жирийн

тогтмол өсөлт буурдаг байна.

Бодит үнэ цэнэ=Vcs=D1/(k-g) g- НА

ирээдүйн өсөлтийн үнэлгээ

Vcs- ЭХ-ны өнөөдрийн үнэ цэнийн үнэлгээ k- шаардлагатай өгөөжийн түвшин

D1-Дараагийн хугацаанд төлөгдөх хүлээгдэж буй ноогдол ашгийн хэмжээ


Энэ шинжилгээн дэхь үнэт цаасны үнэ цэнэ нь компанийн санхүүгийн

үзүүлэлтээр тогтоогдсон үнэ юм. Бодит үнэ цэнэ = Нэгж хувьцаанд ноогдох Тогтоогдсон

ноогдох ашгийн үнэлгээ P/E харьцаа

Тэнцэтгэлийг ашиглан үнэт цаасны тооцоологдсон бодит үнэ цэнийг

өнөөгийн зах зээлийн үнэтэй нь харьцуулна.

Хэрэв бодит үнэ цэнэ нь зах зээлийн үнээс өндөр бол үнэт цаасыг хэт

доогуур үнэлсэн /худалдан авна/, харин бага бол хэт өндөр үнэлсэн гэж

үзнэ. /худалдан авахаас зайлсхийх ба өөрт байгаа бол хурдан борлуулах

хэрэгтэй/

Ашгийн талаарх ойлголт

Хөрөнгө оруулагчид EPS-г /Earnings per Share/ сонирхохдоо бас компаний

санхүүгийн тайланд маш их анхааралтай авч үзнэ.

Санхүүгийн тайлан. Энэ нь тухайн компаний талаар санхүүгийн

өгөгдлүүдийг хэвлэн гаргасан байдал бөгөөд энэ нь ихэнхдээ баланс

орлогын тайлан байдаг.

Баланс. Баланс нь тодорхой тайлант хугацаан дахь тухайн компаний

хөрөнгийн багц, өр төлбөр, эзний өмчийн байдлыг харуулдаг. Үнэт цаасууд

өртөг буюу эсвэл зах зээлийн үнээр, эзний өмч, үндсэн хөрөнгө нь

бүртгэлийн үнээр тодорхойлогдоно. Баланс дахь хөрөнгийн талд эргэлтийн

хөрөнгө, удаан гүйлгээт хөрөнгө, хөрөнгө оруулалт бусад хөрөнгө

тусгагдана.

Баланс дахь өр төлбөрийн тал нь өр төлбөр ба байнгын өр төлбөр гэж 2

хэсэгт хуваагдана. Хуримтлагдсан ашиг нь компаний зарцуулах нөөцийг

биш харин ноогдол ашиг болгон хуаарилдаггүй нөөцийг харуулна.

Компаний санхүүгийн байдлыг илэрхийлэхэд хэрэглэгддэг санхүүгийн

харьцаануудыг балансын өгөгдлийг ашиглан тооцдог.

Орлогын тайлан. Энэ тайланг ашиглан хөрөнгө оруулагчид зөвхөн

өнөөгийн төдийгүй бас ирээдүйн ашигт ажиллагааг үнэлдэг. Орлогын

тайлан нь тодорхой хугацаан дахь мөнгөн урсгалыг харуулдаг. Орлогын

тайлангаас гол үзүүлэлт нь татварын дараах цэвэр ашиг бөгөөд энэ нь

гаргасан хувьцааны тоонд хуваагдан хувьцааны нэгжид ноогдох ашгийг

тодорхойлдог. Харин үйл ажиллагааны ашиг нь компаний амжилтыг

үнэлэхэд ашигладаг.

Тайланг баталгаажуулалт. GAAP /Generally accepted accounting principles/-

Нийтээр хүлээн зөвшөөрөгдсөн бүртгэлийн стандарт Энэ нь санхүүгийн

тайланг гаргахад шаардагдах дүрэм юм. Орлогын тайланд тусгагдсан

ашгууд нь GAAP-д үнэлэгдсэн байдаг ба хараат бус аудитор нь тайланг

бүртгэлийн стандартын дагуу хийгдсэн эсэхэд дүгнэлт гаргадаг. Энэ

дүгнэлтээр тухайн ашиг бодитой үгүйг биш харин GAAP-г үндэслэсэн

эсэхийг баталгаажуулдаг. Бүртгэлийн стандартыг бүртгэлийн стандартын

хороо (FASB) боловсруулна.


Зарласан ашигтай холбоотойгоор үүсэх асуудлууд

Хэдийгээр санхүүгийн үзүүлэлтүүд GAAP-д үндэслэгддэг хэдийч ашигтай

холбоотой тодорхой асуудлууд үүсч байдаг. Бүртгэлээр гарсан EPS-г цаг

хугацаагаар болон компаний EPS-тэй харьцуулан авч үзэхэд дутагдалтай

байдаг.

Балансын орлогын тайлан дахь ихэнх үзүүлэлтүүд консервитив, либерал

гэсэн 2 замаар EPS-д бүртгэгдэнэ. Нягтлан бодогч нар компанийн бодит

байдлыг мэдэх гэсэн, хөрөнгө оруулагчдад компанийхаа үйл ажиллагааг

илүү сайн байна гэж харуулах гэсэн удирдлагын хоорондын баримталдаг

үзлүүд юм. FASB нь бүртгэлийн зарчмыг өөрчлөх, сайжруулах үүргийг

хүлээнэ. Мөн SEC /Securities Exchange Commission/ үнэт цаасны хорооноос

компаний санхүүгийн тайлангын үзүүлэлтүүдийг нарийвчлан гаргахыг

шаарддаг.

Бүх хөрөнгө оруулагчид тайлагнасан EPS нь анхны дүр төрхийг тодорхой

харуулдаггүй гэдгийг санах хэрэгтэй. EPS цаг хугацаагаар болон cross-

sectional basic-т харьцуулах боломжгүй. Эдгээр нь зах зээлд бүхэлд нь болон

хувийн компанид илэрдэг. Консерватив зарчмыг баримталснаар зарим EPS-

н график бодит байдалд дөхдөг. Өөрөөр хэлбэл эдгээрийн шинж чанартай

холбоотой гэсэн үг.

Ашгийг тодорхойлогч хүчин зүйл

Компаний түвшинд авч үзвэл EPS нь ажлын амжилтыг тодорхойлох хэд

хэдэн хүчин зүйлс юм. EPS-г тодорхойлоход харилцан нөлөөлдөг

үзүүлэлтүүд болох санхүүгийн харьцаануудыг тооцох шинжилгээний

алхамууд дахь хүчин зүйлийг энд авч үзнэ. Санхүүгийн харьцааны

шинжилгээ нь үнэт цаасны шинжээчдийн хийдэг суурь шинжилгээний нэг

хэсэг бөгөөд энэ нь компаний одоогын болон ирээдүйн ашгийг ойлгох

боломж олгодог.

Алхам 1. EPS-г тодорхойлдох. EPS = ROEНэгж хувьцааны бүртгэлийн үнэ

EPS=Татварын дараах цэвэр ашиг / Гаргасан хувьцааны тоо

ROE= Татварын дараах цэвэр ашиг / Хувьцаа эзэмшигчдийн өмч

Нэгж хувьцааны бүртгэлийн үнэ=Хувьцаа эзэмшигчийн өмч/ Гаргасан хувьцаа тоо

Эндээс үзэхэд EPS нь ROE ба Нэгж хувьцааны бүртгэлийн үнэ гэсэн 2

хүчин зүйлээс хамаарч байна.ROE нь тухайн хувьцаа эзэмшигч санхүүжилт

хийснээр олж авах бүтгэлийн өгөөжийн түвшин юм. Харин нэгж хувьцааны

бүртгэлийн үнэ гэдэг нь хувьцаа эзэмшигчдийн өмчийн бүртгэлийн үнэ

цэнийг хэлж байгаа юм.

Алхам 2. ROE-г тодорхойлох. ROE=ROAХөшүүрэг

ROE буюу өгөөжийн түвшин нь компани өөрийн хөрөнгийг ашиглан,

санхүүгийн шийдвэр гарган олж авсан ашигт ажиллагааг хэлж байна. ROE=Цэвэр ашиг/ Хувьцаа эзэмшигчийн өмч

ROA=Цэвэр ашиг/ Нийт хөрөнгө


ROA буюу хөрөнгийн өгөөж нь хэрхэн үр ашигтайгаар пүүсийн хөрөнгийг

ашигласныг харуулдаг ашигт ажиллагааны үндсэн хэмжүүр юм. Тухайн

хөрөнгөөрөө олж авах цэвэр ашгийн хэмжээ өндөр байх тутам өгөөж сайн

байх болно.

Хөшүүргийн харьцаа нь пүүс хөрөнгөө хэрхэн санхүүжүүлж байгааг

хэмждэг. Үндсэндээ хөрөнгийн өрөөр болон өөрийн өмчөөр санхүүждэг. Өр

нь санхүүжилтын хямдхан эх үүсвэр боловч тогтмол хүүгийн төлбөрийг

байнга системтэйгээр төлдөг тул эрсдэлтэй арга зам юм. Хөшүүрэг нь

хувьцаа эзэмшигчдийн өгөөжийг өсгөх эсвэл бууруулах боломжыг

харуулна. Иймээс өрийн санхүүжилтыг ухаалаг хэрэглэснээр ROE-г өндөр

болгож ROA-г өсгөх боломжтой юм. Пүүс ROE-г өндөр байлгасны үр дүнд

хөрөнгөө илүү ашигтай ашиглах боломжтой ба санхүүжилтыг багасгах

шийдвэр гаргах замаар уг харьцааг бууруулж болно.

Эцэст нь хэлэхэд пүүсийн маш сайн, маш муу байдлыг 2-ыг нь ROE

тодорхойлдог. Хөшүүргийн хэмжээ өссөнөөр компаний эрсдэлийн түвшин

EPS өсч үүний улмаас компаний үнэ цэнэ буурна. Иймээс хөрөнгө

оруулагчид үнэт цаасны үнэлгээг 2 зүйлээр хэмждэг. Энэ нь

-өгөөж ба ашиг -риск /шаардагдаж буй өгөөж буюу P/E харьцаа/

Алхам 3. Хөрөнгийн өгөөж тодорхойлох.

ROA нь пүүсийн ашигт ажиллагааг үзүүлдэг чухал үзүүлэлт юм. Энэ нь

доорх хүчин зүйлээс хамаарна. ROA=Цэвэр ашгийн хязгаарЭргэц

ROA=Цэвэр ашиг / Нийт хөрөнгө...Цэвэр ашгийн хязгаар=Цэвэр ашиг/Нийт хөрөнгө

Эргэц=Борлуулалт / нийт хөрөнгө

Эхний хүчин зүйл нь цэвэр ашгийн хязгаар энэ нь тухайн борлуулалтын

түвшин дэхь пүүсийн ашиг олох хүчин чадлыг хэмждэг. Өөрөөр хэлбэл

нийт борлуулалтаас хэдий хэр нь цэвэр ашиг болж байгааг харуулна. Эргэц

нь үр өгөөжийг хэмждэг ба нийт хөрөнгийнхөө хэдэн хувьтай тэнцэхүйц

борлуулалт хийснийг харуулна. 1$-оор хөрөнгө дэхь борлуулалтын хэмжээ

их байх тусам хөрөнгийн санхүүжилт сайн байна гэж үзнэ.

Алхам 4. Цэвэр ашгийн хязгаар тодорхойлох.

Цэвэр ашгийн хязгаар нь 2 харьцаанаас тогтсон функц юм. Цэвэр ашгийн хязгаар =Цэвэр ашиг/ EBIT*EBIT/борлуулалт

Цэвэр ашгийн хязгаар =Цэвэр ашиг/Борлуулалт

Ашгийн харьцаа=Цэвэр ашиг/ EBIT ҮА-ны үр ашигт байдал=EBIT/борлуулалт

Ашгийн харьцаа нь татварын өмнөх ашиг, EBIT-с хамаардаг ба цэвэр ашиг

дахь хүүгийн зардал, татварын зардлын нөлөөллийг харуулдаг. Пүүс зээл

ашиглах замаар бага татвар төлдөг. Учир нь тухайн зээлийн хүүгийн зардал

орлогоос хасагддаг.

Иймээс пүүс хөрөнгө дэхь санхүүжилтын хэмжээг харгалзан өр зээлийг

өөрчлөж байдаг. Нэгж борлуулалтанд ноогдох хүү татварын өмнөх ашиг нь

өндөр байвал тохиромжтой, үүнээс үзэхэд хүү татварын өмнөх ашиг

борлуулалт дахь gross margin юм.

Ямар ашиг хамгийн чухал вэ?


Үнэт цаасны EPS маш их өсвөл эрсдэл өгөөж ямар байхыг Elton, Gruber,

Gultekin нар өмнөх жилийн ашгийн өсөлтөнд үндэслэн худалдан авч байгаа

үнэт цаасны өгөөжөөс эрсдэл нь их байна гэж тогтоосон. Мөн тэд EPS нь

ирээдүйд маш өндөр өсөлттэй компаний өгөөж 30% эзэлж , эрсдэл нь 7.48%

байсан бол бага өсөлттэйгийн эрсдэл нь –4.93% байсан.

Иймээс EPS нь ирээдүйн хүлээгдэж буй EPS юм. Өөрөөр хэлбэл ирээдүйн

P/E харьцаа ба ашгийн урсгалыг илэрхийлсэн функц юм. Компаний

ирээдүйн EPS-г тодорхойлох 1 арга бол EPS-н өсөлтийн түвшинг үнэлэх

явдал юм.

E1=Eo(1+g) E1-дараагийн хугацааны EPS Eo-өнөөгийн EPS

E2=Eo(1+g)*2 ..г.м g-EPS-н хүлээгдэж буй өсөлтийн түвшин

Ашгийн өсөлтийг таамаглах ба шинжлэх

Ашиг ба ноогдол ашгийн өсөлт g нь ROE(r) ба хадгалалтын түвшин (b)-аас

хамаарсан функц юм. g=rb

g-г үнэлэхийн тулд r ба b-г үнэлэх шаардлага гарч байна. Ноогдол ашиг

төлөлтийн харьцаа нь ихэнхдээ цаг хугацааны туршид өөрчлөгдөж байдаг.

ROE нь хөрөнгийн үр өгөөж цэвэр ашгийн хязгаар, хөшүүрэг гэсэн 3 хүчин

зүйлээс хамаарна. ROE =Борлуулалт/Хөрөнгө Цэвэр ашиг/Борлуулалт Хөрөнгө/Өмч

Ашгийн өсөлтийн таамаглал

Үнэт цаасны суурь шинжилгээ ба компанийн шинжилгээний хамгийн чухал

хэсэг нь ашгийн өсөлтийг төсөөлөх явдал юм. Хүчин зүйлс тогтмол байхад

компанийн ирээдүйн ашгийн өсөлт нь өндөр байх нь ирээдүйд өндөр үнэ

тогтох боломжыг нээдэг.

Өнгөрсөн үеийн өсөлт нь ирээдүйн өсөлтийг тодорхойлж чадах уу? Гэсэн

асуудалд ер нь хөрөнгө оруулагчид өнөөдөр үнэт цаасны EPS-н өсөлтийн

түвшин өндөр бол ирээдүйд ч бас адил гэж үзнэ. Гэвч харамсалтай нь

практикт ашиглах боломжгүй байдаг.

Хөрөнгө оруулагч нь ирээдүйн байдлын үнэлэхдээ аль хандлага нь

үргэлжлэхийг тогтоож чаддаггүй. Ноогдол ашиг, хүлээгдэж буй өсөлт

зэргийг механик аргаар шинжилнэ

Ашгийн таамаглах үйл ажиллагаа

Хувийн компани суурь шинжилгээг хийхдээ анхаарах 2 зүйл нь

1.EPS нь үнэт цаасны үнийн ирээдүйн өөрчлөлтийг тодорхойлогч юм. Үнэт

цаасны ашиг эрс өөрчлөгдвөл түүний үнэ бас эрс өөрчлөгдөнө.

2.Ашгийн өсөлтийн түвшин, түүний хандлагыг таамаглахад хялбар биш.

Хөрөнгө оруулагчид EPS-н ирээдүйн өсөлтийн түвшинг таамаглахдаа

өнгөрсөн үзүүлэлтүүдийг ашиглах нь учир дутагдалтай.

Иймээс хөрөнгө оруулагчид дараах зүйлийг тодорхойлдог.


1.Ямар хэтийн таамаглал илүү ашигтай мэдээлэл өгч байгаагаас хамаарч

ашгийн хандлагыг тогтоох.

2.Уг хүлээгдэж буй ирээдүйн ашиг нь сонгосон үнэт цаасныг хэрэглэхэд

тоиромжтой эсэх. Эдгээрийг дахин авч үзэх болно.

EPS-н хэтийн таамаглал хийх

Ашгийг үнэлж буй үнэт цаасны шинжээчид дотроос ашгийн хэтийн

таамаглалыг үнэлэгч нь гол байдаг. Энэ төрлийн мэдээлэл нь олдоц сайн

тул үнэт цаасны шинжилгээгээр ашгийн төсөвлөлтийн үнэ цэнийг тогтоож

болно.

Хэтийн таамаглалын түвшин ба бодит өсөлтийн түвшин 2-н хоорондох

хамаарал маш бага байдаг тул өнгөрсөн өсөлтийн түвшинд үндэслэн хэтийн

таамаглалыг дэвшүүлэх нь тохиромжтой бус юм. Elion, Gruber, Gultekin нар

судалгаа хийгээд хөрөнгө оруулагчид үнэт цаасыг ашгийн өсөлтийн

үнэлэлтэд үндэслэн борлуулах, худалдан авах замаар илүү өгөөж, ашиг олох

боломжгүй гэдгийг тогтоосон.

Ашгийн механик үнэлгээ. Ашгийн хэтийн таамаглалыг тогтооход

хэрэглэдэг 1 арга нь цаг хугацааны загвартай адил механик горимыг

ашиглах явдал юм. Цаг хугацааны шинжилгээ нь ашгийн хэтийн

таамаглалыг түүхэн баримтанд үндэслэн тогтооход чиглэнэ. Энэхүү загвар

нь ирээдүй өнгөрсөнтэй төстэй гэсэн санаанд үндэслэнэ. EPS-н хэтийн

таамаглал нь дундаж үнэ цэнэ, улирлын хүчин зүйл, алдаа гэх мэтийн

элементээс хамаардаг. EPS-н таамаглалыг хийдэг цаг хугацааны цувааны

загварын шилжих дундаж арга юм. Харин илүү нарийн арга нь өнгөрсөн

үзүүлэлтүүдийн янз бүрийн хувийн жингээр авч үздэг /exponential

smoothing/ экспоненциал тархалтын арга юм.Мөн регрессийн аргыг авч

үзэж болно.

Хүлээгдээгүй ашиг

Ашиг ба үнэт цаасны үнийн хамаарал нь ашиг ба үнэт цаасны үнийн

өөрчлөлтийн хамаарлаас илүү илт харагддаг. Хөрөнгө оруулагч EPS-г

таамаглан шийдвэр гаргадаг бөгөөд ингэхдээ зах зээл үр өгөөжтэй байвал

эдгээр хүлээгдэж байгаа үр дүнг үнэт цаасны үнэтэй хамааруулан авч үздэг

боловч хүлээгдэж байгаа утга нь яг нарийн байдаггүй .Бодит ашиг ба

хүлээгдэж буй ашгын хооронд зөрүү буюу хүлээгдээгүй ашгийн хүчин зүйл

үнэт цаасны үнэд нөлөөлнө. Компанийн хооронд стандартчилан авч үздэг

үзүүлэлт нь SUE /стандартчилагдсан хүлээгдээгүй ашиг / гэж нэрлэдэг.

SUE=( Улирлын бодит EPS - Улирлын таамагласан EPS) / Стандартчилалтын үз.

SUE нь компаний хүлээгдэж буй ашиг ба бодит ашгийн хоорондох зөрүү

буюу ашиг дахь хүлээгдээгүй элементийг харуулдаг.

Latane, Jones нар үнэт цаасны томоохон түүвэр авч судалсан ба SUE-н

тохиромжтой хэмжээг тогтоосон. Энэ нь 0.00 юм. Мөн үнэт цаасыг

ангилсан. Жишээ нь SUE-4.0 бол 1-р зэрэг,-4.0SUE-3.0 бол 2-р зэрэг,


гэх мэт явсаар SUE4.0 бол 10-р зэрэг SUE-ийн хэмжээ өндөр байх нь

хүлээгдээгүй ашгийн хэмжээ өндөр байхыг харуулна. SUE бага бол

эсрэгээр байна. Үнэт цаасны үнэд өсөлтийн түвшингөөс гадна ашгийн

хүлээгдэж буй утга бас нөлөөлнө. Иймээс хүндрэлтэй байдлыг харгалзан

хэтийн таамаглалаас ашгийн суурь шинжилгээг илүү ашигладаг.

Үнэт цаасны суурь шинжилгээг ашиглах нь

Компаний борлуулалтын чадавх өрсөлдөөн, татварын байдал, зардлын

төсөв, бүртгэлийн шинж чанар гэх мэт олон зүйлийг шинжлэн хамтад нь

авч үзвэл илүү нарийвчилсан үр дүнд хүрэх болно.

P/E харьцаа

Үнэт цаасны суурь шинжилгээнд орох үнэ ашгийн харьцааг мөн үржүүлэгч

гэж нэрлэдэг. P/E харьцааг The Wall Street Journal болон бусад мэдээллийн

эх үүсвэрээс авч болно. Энэ нь 1$ тутмын үнэ буюу хөрөнгө оруулагч

өнөөдөр 1$-ын ашигт хэдий хэр үнэт цаас ноогдож байгааг харуулна.

Ерөнхийдөө энэ нь компаний хэтийн хандлагын үнэлгээг нэгтгэн харуулдаг.

P/Eхарьцааг тодорхойлогч хүчин зүйл. Энэ харьцааг 3 хүчин зүйл

тодорхойлно.

P/E = D1/E1 / (k-g) D1/E1-хүлээгдэж буй НА төлөлтийн харьцаа

k-ҮЦ-ны шаардлагатай өгөөжийн түвшин g-НА өсөлтийн хүлээгдэж буй түвшин

Хөрөнгө оруулагчид тухайн үнэт цаасны P/E харьцааг тодорхойлохдоо

эдгээр 3 хүчин зүйлийг өөрчлөлтийг зайлшгүй авч үзэх ѐстой.

Ноогдол ашиг төлөлтийн харьцаа. Ноогдол ашиг нь ашгийн нэг функц

болох нь тодорхой Эдгээр хүчин зүйлийн хоорондох хамаарал нь илүү

ярвигтай байдаг. Компаний төлж буй ноогдол ашиг нь ирээдүйн байдлаас

их хамаарна. NYSE ба Amex-д жагсаагдсан ихэнх компаниуд ноогдол ашиг

төлдөг ба хөрөнгө оруулагчын хувьд ноогдол ашиг чухал үзүүлэлт юм.

Иймээс тодорхой түвшинд нэг удаа гаргасан ноогдол ашгийг ер нь

тогтвортой барьж байх хэрэгтэй. P/E харьцаа хүлээгдэж буй ноогдол

ашгийн төлөлтийн харьцаанаас хамааран өөрчлөгдөнө.

Шаардлагатай өгөөжийн түвшин. Шаадлагатай өгөөжийн түвшин к буюу

эрсдэлгүй өгөөжийн түвшин, эрсдэлийн урамшуулалыг харуулдаг функц

болохыг мэдэж болно.

K=RF+RP

Эрсдэлгүй өгөөжийн түвшинг засгийн газрын бондын өгөөжийн

түвшингөөр авах ба эрсдэлийн урамжуулал гэдэг нь хөрөнгө оруулагчид

эрсдэл бүхий хувьцааг худалдан авч эрсдэл хүлээхэд нэмэлт байдлаар үүсч

буй өгөөж /шагнал/ юм. Хөнгөлөлтийн мөнгөн урсгалын загвар нь

компаний шаардлагатай өгөөжийн түвшинг үнэлэхэд ашигладаг.


Ноогдол ашгийн тогтмол өсөлттэй загвар к нь өнөөгийн ноогдол ашигийн

орлого нь хүлээгдэж буй түвшин 2-н нийлбэрээр тодорхойлогдоно. Дээрх

томъѐоноос үндэслэн компаний шаардлагатай өгөөжийн талаарх зүйлийг

хэлж болно.

1. Бусад зүйл өөрчлөгдөөгүй байхад эрсдэлгүй өгөөж RF өсвөл к өснө.

2. Бусад зүйл өөрчлөгдөөгүй байхад бизнесийн, санхүүгийн, бусад эрсдэл

өссөнөөс болж к буурах болно. К ба P/E харьцаа 2-н хооронд урвуу

хамаарал үүсдэг. Үүний тулд P/E харьцааны урвууг ашигладаг.

Бодит үнэ цэнэ=Eo/ E/P

Хүлээгдэж буй өсөлтийн түвшин.P/E харьцаанд нөлөөлдөг 3 дахь хүчин

зүйл нь ноогдол ашгийн хүлээгдэж буй өсөлтийн түвшин g юм. Хөрөнгийн

өгөөж (r) ба ашиглалтын түвшин (b) –н хамаарлыг функцээр хүлээгдэж буй

өсөлтийн түвшинг илэрхийлнэ.

g=rb

P/E харьцаа ба g-н хооронд шууд хамаарал байдаг. Хөрөнгө оруулагч нь

ашгийн өсөлт хурдан компанид хөрөнгө оруулах сонирхолтой байдаг.

Суурь шинжилгээний үндсэн асуудал нь хөрөнгө оруулагч өсөлтөнд

зориулсан хэдий хэр мөнгө зарцуулахад бэлэн байгааг тодорхойлоход

оршино. Өөрөөр хэлбэл P/E харьцаа ямар байх ѐстой вэ? Энэнд яг тодорхой

хариулах боломжгүй. Энэ нь доорхоос хамаарна.

1. Хүлээгдэж буй өсөлтөнд хүрэх хөрөнгө оруулагчын итгэл Энэ нь

өнөөгийн байдал, удирдлагын чадвар, өсөлт зэргийг үнэлдэг ба өрсөлдөөн

зэрэг хүчин зүйлээс хамаарч эрсдэлд ордог байна.

2.Ашгийн өсөлт чухал байдагтай шалтгаан. Энэ нь зах зээл дэхь өргөн

хүрээний эрэлтийн эсвэл зах зээл доройтолд орсон эсвэл хүүгийн хэмжээ

өссөн зэрэг нь хамаарна.

Техник шинжилгээ

Техник шинжилгээ гэдэг нь зах зээлийн мэдээллүүдийг ашиглан нийт үнэт

цаасны зах зээл болон тухайн үнэт цаасны үнэд шинжилгээ хийхийг хэлнэ.

Заримдаа дотоод шинжилгээ гэж нэрлэдэг. Учир нь нийт зах зээл дээрх үнэт

цаас болон хувьцааны эрэлт нийлүүлэлтийг тогтооход ашигладаг. Техник

шинжилгээ нь нийт зах зээлийн талаарх мэдээлэл буюу борлуулалт,

ашиг,өсөлтийн түвшин зах зээлийн хууль дээр үндэслэн хийгддэг. Зах

зээлийн мэдээлэлд үнэт цаасны үнэ, индексийн түвшин, борлогдсон

хувьцааны тоо, техник индокатор болон хүүгийн түвшин зэрэг мэдээлэл

орно. Техник шинжилгээний зорилго нь зах зээлийн индикатор болон

тухайн нэг үнэт цаасны богино хугацааны үнийн өөрчлөлтийг таамаглана.

Энэ үйл ажиллагаа нь зах зээлийн мэдээлэл, үнэ, тоо хэмжээний

шинжилгээгээр үнэт цаасны үйл ажиллагаа болон техник индикатор дээр

үндэслэн хийгддэг. Шинжээчид үнийн түвшингийн бус үнийн өөрчлөлтийг

сонирхож түүний чиг хандлагыг таамаглахыг оролддог. Техник шинжээчид

бодит үнийг үнэлэх ба үнэлсний тохиолдолд ашиг олох нь маш хэцүү

байдаг. Техник шинжээчид тогтмол сайн мэдээллийг олж авч шинжилгээ

хийнэ гэхэд боломжгүй байдаг. Ялангуяа санхүүгийн тайланын шинжилгээг

эргэлзээтэй үнэлгээ гардаг гэж үздэг байна. Техник шинжээчид үнэт цаасны


зах зээлийн эрэлт нийлүүлэлтийг чухалчлан үздэг. Техник шинжилгээ нь

дараах ойлголтой байдаг.

1. Техник шинжилгээ нь зах зээлийн талаарх мэдээлэлд үндэслэдэг.

2. Шинжилгээний зорилго нь үнийн өөрчлөлтийн хугацааг тодорхойлно.

3. Зах зээлийн болон үнэт цаасанд нөлөөлж буй дотоод хүчин зүйлийг

4. Энэ нь богино хугацааны үнийн өөрчлөлтийг тооцдог.

Техник шинжилгээний ойлголт

Техник шинжилгээ нь эрэлт нийлүүлэлтийн харилцан хамаарлаар болон зах

зээлд оролцогчдын үзэл баримтлалаар тодорхойлогдсон үнийн таамаглал

дээр үндэслэгдэнэ. Иймээс зарим хөрөнгө оруулагчид тодорхойлсон

тохиролцооны үнээс хойших цаг хугацаанд хөрөнгө оруулагчдын хичнээн

нь өөдрөг болон гутрангуй үзэлтэй байна вэ? гэдгийг үндэслэн үнэт цаасны

цэвэр эрэлт нь үнийг тодорхойлогч гол хүчин зүйл гэж үздэг. Үүнээс гадна

хөрөнгө оруулагчдыг өөдрөг үзэлтэй болгох тэнцвэрийн үе нь хөрөнгө

оруулагчдын зан байдалд тохирсон арга барил ба янз бүрийн техникийн

индикаторуудаар нээж илрүүлж болох юм. Схем 1-3

Техник шинжилгээ

Хугацааны хөдөлгөөн

Зах зээлийн Онцгой хөрөнгө/ ҮЦ/

цикл

Хөрөнгийн ханшны

өөрчлөлт

Техник Харьцуулалт

тодорхойлогч /Бүдүүвч зураг/

Энгийн хувьцааг сонгох техник шинжилгээ.

Өөр нэг асуудал нь техникийн шинжилгээний үнийн чиг хандлагыг тогтоох

явдал юм. Таамаглалыг хөрөнгө оруулагчид янз бүрээр хүлээн авдаг. Үнийг

аажмаар өөрчлөгдөхийг зөв гэж үзэх бөгөөд ямар нэг үнэ тогтоход хугацаа

хэрэгтэй болно гэж үздэг.

Судлаачид хуучнаас шинэ уруу өөрчлөгдөх ажилбарыг

“Үнэт цаас + Үйл ажиллагаа” гэж тодорхойлсон. Эрэлт нийлүүлэлтийн

харилцан хамаарлыг судалж түүнийг маш хурдан мэдрэх шаардлагатай .

Шинжээчдийн үзэж байгаагаар үнийн өөрчлөлтийн үйл явц болон

борлуулалтын хэмжээ, хугацааг судалж шинжилсэнээр ирээдүйн чиг

хандлагыг тогтоож болно.

Техник шинжилгээний суурь.


Тиймээс техник шинжээчдийн гол анхаарах зүйл нь цаг хугацааны

шийдвэрийг сайжруулах явдал юм. Үнийн өөрчлөлт, үнийн түвшинд

хязгаарлалт тавих явдал нь эрэлт нийлүүлэлтийн хандлагын богино

хугацааны үнэт цаасны үнийг таамаглахыг оролдож буй ажиллагаа юм.

Техник шинжилгээг нийт зах зээл болон нэг үнэт цаасанд хэрэглэдэг. Үнэ

болон тоо хэмжээний үзүүлэлтийг голчлон анхаарна Тоо хэмжээний

үзүүлэлтийг зах зээл дээрх ерөнхий нөхцөл байдлыг хэмжих болон чиг

хандлага тогтооход хэрэглэнэ.

Үнэт цаасны үнэ өсч буурах нь мөн тоо хэмжээний үзүүлэлттэй холбоотой.

Үнэт цаасны үнэ өсөхөд тоо хэмжээ нь өөрчлөгдөхгүй бол судлаачид

цаашдын хандлагад эргэлзэх болно.

Одоо энэ чиглэлийн шинжээчид зах зээл буюу тухайн үнэт цаасны бүдүүвч

схемээс илүү нарийн шинжилгээг хийх болсон.

Theory

Техник шинжилгээний эртний онол нь Dow-н онол юм. 1800 оны сүүлээр

Wall Street Journal-н зохиогч Charles. Dow уг онолыг зохисон. Энэ нь

өнгөрсөн үеийн үнийн хөдөлгөөн хэлбэлзлийг тодорхойлох онол юм.

Түүнчлэн Hamilton түүнийг хэрэглэн зах зээлийн хэлбэлзэл хөдөлгөөнийг

урьдчилан тогтоох онолыг тодорхойлсон. 1920,1930 оны үед энэ онол маш

их хэрэглэгдэж байсан.

Dow-н онол нь зах зээлийн нийт хувьцааны үнийн өөрчлөлтийг урт

хугацаанд тодорхойлоход оршино. Энэ онолоор үнийн хэлбэлзэлийн

хөдөлгөөнийг цаг хугацааны дараах 3 төрөлд авч үздэг.

1. Сүүлийн тодорхой хэдэн жилүүдэд

2. Эдгээр жилийн сар долоо хоног бүрд

3. Өдрөөс өдөрт Гол хөдөлгөөн гэдэг нь үнэт цаасны үнэ өсөх,

буурах хандлага юм. Өөрөөр хэлбэл

Bull market-Зах зээл дээр тодорхой үнэт цаас нь нэмэгдэх хандлагатай зах

зээл

Bear market-Зах зээлд тодорхой үнэт цаас нь буурах хандлагатай зах зээл.

Мөн bull гэж тодорхой үнэт цаасны үнэ удахгүй нэмэгдэнэ гэж хүлээн

суудаг хөрөнгө оруулагч юм.

Short Interest Ratio

Энэ нь богино хугацаатайгаар борлогдсон үнэт цаасыг өдрийн дундаж

арилжааны тоонд харьцуулсан харьцаа юм. Энэ үзүүлэлтийг сар бүр гарган

Wall Street Journal –д үзүүлдэг. Энэ харьцаа нь тухайн үнэт цаасны хувьд

бодогдох хэдийч нийт зах зээлийн шинжилгээнд ашигладаг. Уг харьцаа нь

богино хугацаат үнэт цаасны түвшинг хангахад шаардагдах өдрийн тоог

заадаг мэдрэмжийн хэмжүүр гэдэг.


Short Interest Ratio=Богино хугацаатай борлогдсон ҮЦ /Өдрийн дундаж ар-ны тоо

Хөрөнгө оруулагч үнэ буурна гэж үзэх бол богино хугацаат үнэт цаасыг

борлуулна. Энэ нь богино хугацаанд борлогдох үнэт цаасны тоо өсч энэ

үнийн бууралтын талаарх таамаглалыг мөн өөр хөрөнгө оруулагчидад

өгдөг. Энэ харьцааг өөр зүйлийг харуулдаг гэж үздэг шинжээчид байдаг.

Тэдний үзлээр Short Interest Ratio нь өндөр байх нь өсөх тэмдэг болно. Учир

нь богино хугацаанд их хэмжээний хувьцаа борлуулна гэдэг нь эргээд

богино хугацаанд их хэмжээний хувьцааг худалдан авна гэсэн үг. Нэг

ѐсондоо богино хугацаанд үнэ буурах тусам борлуулагчид дахин худалдан

авна гэсэн үг. Short Interest Ratio-н хэмжээ нь 1-2 хооронд гардаг. / 2-оос их

гарвал илүүдэл өсөлттэй, 1-ээс бага гарвал хямралыг заадаг.

Уг харьцаа нормаль хязгаараас дээш гарвал худалдан авах, 1-ээс буурвал

худалдах дохио болдог./

Хөрөнгө оруулагчид энэхүү рискээс зайлсхийх үүднээс опцион фүчерсийн

арилжаанд их орох болсон. 1980 онд Short Interest Ratio өсч хэвийн түвшин

нь 2-3 болсон.

Түүхэндээ 1989 онд энэ түвшин 4 болж өсөж байсан байна. 1987 оны зах

зээлийн хямралын өмнө богино хугацаанд борлуулах үйл ажиллагаа хүчтэй

болж Short Interest Ratio өндөр байх нь зах зээлийн бууралтанд нөлөөлдөг

гэсэн эсрэг үзэл гарч ирсэн.

Contrary opinion /Эсрэг үзэл/

Хэд хэдэн тодорхойлогч энэ онолд үндэслэгдсэн. Энэ нь ихэнхи хөрөнгө

оруулагчдын эсрэгээр, өөрөөр хэлбэл олонхийн эсрэг арилжаа хийх үзэл

юм.

Техник шинжээчид энэ үзэлийг боловсронгуй болгож хэд хэдэн

хэмжигдэхүүнийг тодорхойлсон.

Odd-lot онол. Энд 100-аас бага тооны хувьцаа худалдан авч, худалддаг

жижиг хөрөнгө оруулагчид хамаардаг бөгөөд тэдний үйл ажиллагаа нь зах

зээлийн оргил болон уналтын цэгт ихэвчлэн алдаатай байдаг. Ийм хөрөнгө

оруулагчид зах зээлийн оргил/уналт/ цэгт буюу түүнд дөхөж очиход

худалдан авдаг./худалдаг/

Odd-lot индекс=Odd-lot-н борлуулалт /Odd-lot-н худалдан авалт

Энэ индексийн бууралт нь өөдрөг үзэлтэй жижиг хөрөнгө оруулагчдыг

нэмж худалдан авдаг. Эсрэг үзэлтний хувьд энэ үед худалддаг. Odd-lot short sales ratio=Odd-lot short salea/Total odd-lot sales

Odd-lotters богино хугацаат борлуулалт өссөнөөр тэдгээр хөрөнгө

орууулагчид гутрангуй үзэлтэй байдаг.

Хөрөнгө оруулалтын зөвлөгөө өгөх үйлчилгээ


Хөрөнгө оруулагчдын нэг боломж нь зөвлөгөө өгөх үйлчилгээ байдаг. 7

хоног бүр ойролцоогоор 135 зөвлөгөө өгөх үйлчилгээ явагддаг бөгөөд

тэнний индекс нь бодогдож байдаг. Энэ үйлчилгээ нь зах зэлийн уналтын

үед өсч , оргил үед бага байдаг. Энэ индекс 1963 оноос олон нийтийн

хэвлэлд гарах болсон, одоо өргөн тархсан үйлчилгээ болсон. Өсөх

мэдрэжийн индекс нь зөвлөгөө өгөх үйлчилгээний харьцаагаар

тодорхойлогддог.

Хамтын сангийн хөрвөх чадвар.

Эсрэг үзлийн нэг арга бөгөөд хамтын сангууд зах зээлийн өөрчлөлтөөс

өмнө үйл ажиллагаа нь буруу гэж таамаглагдсан байдгаар Odd-lotters-той

адил. Сангууд бүхэлдээ хөрөнгө оруулалт хийснээс болж хамтын сангийн

хөрвөх чадвар бага байх үед эсрэг үзэлтнүүд зах зээл оргил цэгтээ байна гэж

үздэг. Мөн сангууд их хэмжээний хөрвөх чадвартай хөрөнгө эзэмшиж байна

гэдэг нь буурах магадлалтай. Эсрэг үзэлтнүүд зах зээл уналтын цэгтээ

ойртож байгаа тул худалдан авах хэрэгтэй гэж үзнэ.

Put Call харьцаа.

Шинжээчид опционы зах зээлд үнэ өснө гэж таамаглаж байвал Call

худалдан авч, үнэ буурч байна гэвэл Put худалддаг. Энэ харьцаа 0.5-0.6

байгаа бол хэвийн гэж үзнэ.Өөрөөр хэлбэл худалдан авсан 10 call тутамд 6

put оногдоно. Энэ харьцаа 0.7 болж өсвөл наймаачдын гутранги үзлийг заах

боловч заримын хувьд худалдан авах дохио болдог. Гэвч энэ арилжаа нь

олон шимтгэлээс болж ашиг олоход төвөгтэй болдог.

Гулсах дундаж

Энэ нь нийт зах зээл болон биеэ даасан үнэт цаасны зах зээл дээр үнэд дүн

шинжилгээ хийхэд хэрэглэгддэг ба үнийн өөрчлөлтийн чиглэлийг

тодорхойлоход ашиглана. Зарим өдөр хаалтын ханшны дундажыг

тодорхойлдог. Гулсах дундажыг тодорхойлох хугацаа 200 өдөр ба 30 долоо

хоног байна. Гулсах дундажыг анх тооцоолсоноос хойш өдөр өдрөөр эсвэл

7 хоногоор давтагдан бичигдэнэ. Гулсах дундаж тодорхойлогдсон үнээс их

байвал тухайн үнэт цаасыг худалдан авна. Худалдах тохиолдолд доорх

шинж чанартай.

1.Одоогийн зах зээлийн үнэ буюу бодит үнэ нь гулсах дундажаар

тодорхойлогдсон үнээс доогуур байна.

2.Дундажыг тэгшитгэх буюу бууруулна.Үнэт цаасны үнэ дээд цэгт

3.Гулсах дундажыг буурахад үнэт цаасны үнэ дундажаас дээгүүр байна.

Худалдан авах дохио нь дээрхийн эсрэг нөхцөлд биелэнэ.

Хамтын сангийн хөрөнгө

Хамтын сан гэдэг нь хувьцаа эзэмшигчийн өмнөөс үнэт цаасны багцыг

эзэмшиж захиран зарцуулж байдаг санхүүгийн байгууллага юм. Зах зээлийн

өнөөгийн нөхцөлд хөрөнгийн бэлэн мөнгөтэй харьцах харьцаа болон


мөнгөний ханшнаас хамаарч хамтын сангийн хөрөнгөөс гарах ашиг янз бүр

байна. Энэ худалдан авах чадварыг бий болгож зах зээлд үнэ өсөхөд хүрнэ.

Эсрэгээр хөрөнгийн хэмжээ бага мөнгөтэй тэнцэж үнийг бууруулна. Одоо

анхаарлаа ерөнхий зах зээлийн шинжилгээнээс бие даасан үнэт цаасны

шинжилгээнд хандуулъя.

Техникийн тодорхойлогч

Зарим техникийн тодорхойлогч нийт зах зээлийг бие даасан үнэт цаасаар

хангагдаж чадна гэж үздэг.Daily Graphs санхүүгийн зөвлөгөө өгдөг

компаниас гулсах дундажын цувааг 2600 компанд 7 хоног бүр гаргадаг.

Хүснэгт бүрд 200 өдөр 10 долоо хоногын үзүүлэлт байна.

Үнийн бүдүүвч зураг

Үнийн бүдүүвч зураг нь энэхүү шинжилгээний гол арга юм.

Мэргэжилтэнгүүд үнэт цаасны үнэ зэрэглэлээр болон хүлээн зөвшөөрсөн

хэлбэрийн чиг хандлага дээр тогтдог гэж үздэг. Шинжилгээ хийхэд point-&-

ficture chart хэрэглэдэг. Үүний тулд доорх 2 ойлголтыг авч үзнэ.

-Дэмжих түвшин

-Эсэргүүцэх түвшин

Дэмжих түвшин. Үнэт цаасны эрэлт өснө , үзсэн үеийн үнийн түвшин

Эсэргүүцэх түвшин гэдэг нь үнэт цаасны нийлүүлэлт өсөх хандлагатай гэж

таамагласан үеийн үнэийн түвшин. Дэмжих түвшний үед үнэт цаасны

үнийн өөрчлөлтийн үед ашгиа өсгөх чиглэлтэй. Мөн өмнө нь худалдаж авч

байгаагүй тохиролцоогүй үнээр худалдаж авахыг хүсдэг. Эсэргүүцэх

түвшин нь үнэт цаасны үнэ өндөр байж байгаад буусны дараа бий болдог.

Үнэт цаасаа худалдахдаа

Certain point /нийлүүлэлтийн өсөлт эсэргүүцэх түвшний үнэтэй огтлолцох

цэг/ хүртэл хүлээн хойшлуулна.

Bar chart. Энэ нь өдөр өдрийн үнэт цаасны үнийг хугацаатай харьцуулсан

үзүүлэлт. Энд босоо тэнхлэгт үнэ хэвтээ тэнхлэгт хугацааг харуулдаг. Энд

цаг хугацааны интервалыг өдөр, сараар авч тодорхойлдог.

Point & figure chart.

40 Х Х 0

Х Х0 Х Х0

35 Х0Х0 Х0Х Х 5 Х0Х0Х Х0

30 Х Х0Х Х Х0Х6 070Х0Х0Х Х Х

Х0Х Х2Х0Х Х Х0Х 0Х0Х 0Х0Х0

25 Х010 Х0 0Х0Х0Х0Х 0Х0Х 8 0Х

0Х0 3 0Х 0 0 0 0

20 0 4

Хугацаа

Point-and-figure chart for Gigantic computers График 1-3


Энэ гуравдугаар график нь хувьцааны үнэ биш зөвхөн өөрчлөлтийг

харуулдаг. Ирээдүйн үнийн өөрчлөлтийг таамагладаг. Хэвтээ тэнхлэгт

хугацааг авах ба тодорхой байх шаардлагагүй. Үнийн хэлбэлзэл өсвөл Х,

буурвал О үсгээр тэмдэглэнэ.

Gigantic computers компаний хэдэн өдрийн мэдээлэл хийгдсэн байна. 1$-р

өсөх үед Х, буурах үед О тэмдэглэгээ хийнэ. Энд маш бага зайнд үнийн

олон өөрчлөлтийг харуулдаг. Зах зээлийг хангах муж нь үнийн

хэлбэлзэлийн нягтруулсан мужаар тодорхойлогдоно. Шинжээч зах зээлийг

хангах муж нь үнийн хэлбэлзлийн судалгаанд үнэ өсөх, буурахын аль нь

хувьцааны үнэд нөлөөлөхийг судалдаг.

Үнийн хүснэгтийн үндэс.

Маш олон загвартай байдаг. Шинжээч тэдгээрийг харьцуулах буюу

шинжилдэг. Энэ нь цөөн тооны шинжлэх ухаан, ирээдүйд үнийн

хэлбэлзэлийг удирдах боломжыг судалдаг. Дөрөвдүгээр график буюу Five-

point загвар нь 2 орой, 3 ѐроол эсвэл 2 ѐроол, 3 оройтой байдаг. Зохиогч 32

загварт шаантаг, жишүү өнцөг, тэгш хэмт гурвалжин, толгой орой, доошоо

харсан толгой мөр, гурвалсан орой, гурвалсан ѐроол зэргийг тусгасан.

13254 01

14253 02 14352 03 15243 04 15342 05 21435 06 21534 07 23154 08

24153 09

24351 10 25143 11 25341 12 31425 13 31524 14 32415 15 32514 16

34152 17

34251 18 35142 19 35241 20 41325 21 41523 22 42315 23 42513 24

43512 25

45132 26 45231 27 51324 28 51423 29 52314 30 52413 31 53412 32

Five-point загварын боломжит хэлбэр. График 1-4

Нүд тус бүр ирээдүйн үнийн төлөв байдал, эрэлт нийлүүлэлтийг хангахад

яаж нөлөөлөхийг тусгасан. Графикийн зургын гол агуулага нь үнийн

өөрчлөлт нь худалдах, худалдан авах дохиог өгдөг.

Relative Strength-Харьцангуй тоо хэмжээний шинжилгээ

Бие даасан хувьцааны үнийг таамаглах хамгийн сайн техник арга бол энэ

юм. Хувьцааны үнийг зах зээлийн индекс, салбарын индекс, урьдах үнийн

дундажид харьцуулсан харьцаагаар тодорхойлогдоно. Энэ харьцаа

хугацаанаас хамаарсан графикаас төлөвлөгөө зохиоход ашиглана. График

нь үнэт цаасны тоо хэмжээ, байгууллага, зах зээл эсвэл ямар нэг зүйлээс

хамаарахыг илтгэнэ.

Хөрөнгө оруулалтын мэдээлэлийн үйлчилгээ нь харьцангуй тоо хэмжээний

мэдээлэл байна. Харьцангуй тоо хэмжээ нь үнэт цаасны хугацааг


төлөвлөхөд ашиглана. Учир нь энэ харьцаа нь өсөхөд хугацааны үргэлжлэх

чиг хандлага тодорхойлогдоно.


2.1 Үнэт цаасны зах зээлийн өнөөгийн төлөв байдлын

судалгаа.

Монголын үнэт цаасны төвлөрсөн зах зээлийг бий болгох зорилгоор 1991

оны 1-р сарын 18-нд Засгийн газрын 22 тоот тогтоолоор Монголын

хөрөнгийн биржийг албан ѐсоор байгуулсан. Засгийн газраас өмч

хувьчлалыг, их ба бага гэсэн 2 үе шаттайгаар явуулсан бөгөөд их

хувьчлалын үйл ажиллагааг явуулахад Монголын хөрөнгийн бирж чухал

үүрэг гүйцэтгэсэн юм.

1991 оны 2-р сараас Монгол улсын иргэдэд тараагдсан хөрөнгө оруулалтын

эрхийн бичгийн цэнхэр тасалбараар хувьчлагдсан 470 гаруй компанийн 8.3

тэрбум төгрөгийн хувьцааг иргэдэд арилжих үйл ажиллагааг гүйцэтгэж

1995 оны 8-р сарын 28-нд тус бирж хөрөнгийн хоѐрдогч зах зээлийн үйл

ажиллагааг буюу бэлэн мөнгөний арилжааг эхлүүлсэн.

Монголын хөрөнгийн бирж дээр засгийн газрын бондыг мөн арилжаалдаг

байна. Энэ арилжаагаар 1996 онд болон 2000 онд 15 тэрбум төгрөгийн

хямдруулсан бондыг арилжаалж байсан.

Монголын хөрөнгийн биржийн үндсэн үзүүлэлтүүд. Хүснэгт 2-1

¹ Үзүүлэлтүүд 1995 1996 1997 1998 1999 2000

1 МХБ-д бүртгэлтэй ХК-ийн тоо 464 458 436 430 418 410 2. Зах зээлийн үнэлгээ. Төгрөгөөр 12816.0 17960.9 43255.3 35858.4 34428.0 40482.8

/сая/ Ам доллараар 27.1 25.9 53.2 39.8 32.1 36.9 3 1 ам.доллартай харьцах

төгрөгийн ханш 473.62 693.51 813.16 902.0 1072.3 1097.0

4 Арилжааны үнийн дүн /сая/ Төгрөгөөр 851.1 4156.6 12164.7 10756.0 3274.2 2950.4 Ам доллараар 1.8 6.0 15.0 11.9 3.1 2.7

5 Арилжагдсан үнэт цаас /мянга/ 6799.2 24799.6 33659.9 33073.2 21446.7 35165.3

6 Өдрийн дундаж Үнийн дүн /сая төгрөг/ 10.1 17.6 48.1 42.5 13.0 11.6 Арилжагдсан хувьцаа /мян.шир/ 80.9 101.0 133.0 130.7 85.1 138.3

7 Бондын арилжаа Үнийн дүн /сая.төг/ 144.3 11132 Арилжигдсан хувьцаа /мян.шир/ 15.8 113.1

8 ТОР-75 индекс 85.3 152.9 360.1 235 255.7 489.0 9 Хэрэглээний үнийн индекс (ХҮИ) 53.1 53.2 17.5 6.0 10.0 10 Нэгж хувьцаанд оногдох

Цэвэр ашгийг өгөөж 7.2 7.3 4.4

11 Төвлөрсөн хадгаламжийн системд

хадгаламжтай хүний тоо /мянга/ 52.4 159.5 213.7 256.9 270.2 277.2

12 Нэгж хувьцааны дундаж үнэ 125 175 361 325 152 82

Монголын хөрөнгийн бирж нь 1995 оны 9-р сард төрийн өмч давамгайлсан

ашгийн төлөө бус компани болон зохион байгуулагдсан.

Монголын хөрөнгийн биржийн үндсэн зорилго нь: Эдийн засаг санхүүгийн

хөгжил дэвшлийг хангах, хөрөнгө оруулагчидын эрх ашгийг хамгаалах,

тэднийг мэдээллээр хангах зэрэг болно

Монголын хөрөнгийн биржийн үндсэн үүрэг нь:


Бүртгэлийн шаарлага хангасан үнэт цаасыг бүртгэн авах, үнэт цаасны

арилжааг явуулах, төлбөр тооцоо хийх харилцагчдын мэдээллээр хангах

зэрэг болно.

Монголын хөрөнгийн биржийн эрх барих дээд байгууллага нь төлөөлөн

удирдах зөвлөл байна. Төлөөлөн удирдах зөвлөл нь 11 хүний

бүрэлдэхүүнтэй байх ба Сангийн яаманд ажлаа тайлагнана. Төлөөлөн

Удирдах Зөвлөлийн бүрэлдэхүүнд үнэт цаас гаргагч, хөрөнгө оруулагч

болон арилжаанд оролцогч этгээдүүдийн төлөөлөгчдөөс гадна биржийн

гүйцэтгэх захирал, төрийн өмчийн хороо, үнэт цаасны хороо болон Сангийн

яамны итгэмжлэгдсэн төлөөлөгчид орно. Монголын хөрөнгийн биржийн

гүйцэтгэх захиралыг засгийн газраас томилно.

Арилжаа судалгааны алба. Энэ алба нь үнэт цаасны арилжааг

зохион байгуулж хөтлөх, үнэт цаасны арилжаанд судалгаа хийх, мөн үнэт

цаасны зах зээлтэй холбогдсон мэдээ, мэдээллийг олон нийтэд хүргэх

үүрэгтэй. Мөн хувьцаа эзэмшигчдийн хурлыг зохион байгуулах, зөвлөгөө

өгөх, хувьцаат компаниудын талаарх үнэн зөв мэдээллийг өгөх зэрэг бусад

үйлчилгээг хийдэг.

Бүртгэл хяналтын алба. Монголын Хөрөнгийн Биржийн үнэт

цаасны бүртгэлийн шалгуур хангасан үнэт цаас болон шинээр нэмж гаргаж

байгаа үнэт цаасыг бүртгэн авах, бүртгэгдсэн үнэт цаас гаргагч хувьцаат

компаниудаас байгуулсан гэрээ, журмын дагуу мэдээлэл, санхүү, эдийн

засгийн үзүүлэлт, тайлан тэнцлийг тогтоосон хугацаанд гаргуулж дүн

шинжилгээ хийж үнэт цаасны ангилал тогтооно. Мөн Монголын хөрөнгийн

биржийн дотоод хяналт харилцагчдаас ирсэн өргөдөл, гомдлыг хүлээн авч

эцэслэн шийдвэрлэх, үнэт цаасны хорооны гишүүнийхээ үүргийг хэрхэн

биелүүлж байгаад хяналт тавихаас гадна арилжаа, төлбөр тооцоо,

хадгаламжийн үйл ажиллагаанд холбогдох журмын дагуу хяналт тавих,

шалгах, үнэт цаасны зах зээлд хөрөнгө оруулагч нарын эрх ашгийг

хамгаалах үүрэгтэй.

Захиргаа, санхүү, аж ахуйн алба. Үнэт цаасны зах зээл дээр

мэргэжлийн үйл ажиллагаа явуулах хуулийн этгээд, хувь хүмүүсийг зохих

шаардлагын дагуу бэлтгэх, шалгалт өгөхөд мэргэжлийн туслалцаа, зөвлөгөө

өгнө. Мөн Монголын хөрөнгийн биржийн үйл ажиллагааны талаарх

мэдээлэл, судалгааг нэгтгэн олон улсын хэмжээнд түгээх, сурталчлах, зах

зээл өндөр хөгжсөн орнуудын туршлагаас суралцах, хамтран ажиллах,

гадаад харилцааны үйл ажиллагааг гардан гүйцэтгэхээс гадна байгууллагын

санхүү, нягтлан Aiea бүртгэлийн үйл ажиллагаа, аж ахуйн хангамж, засвар

үйлчилгээ, хувьцаа эзэмшигчдийн ноогдол ашиг тараах, хувьцаа арилжсаны

төлбөр тооцоо хийх зэрэг үндсэн ажлуудыг гүйцэтгэнэ.

Төлбөр тооцоо, хадгаламжийн алба. Үнэт цаасыг биет болон

биет бус хэлбэрээр хадгалах, үнэт цаасны арилжааны төлбөр тооцоо

гүйцэтгэх, үнэт цаас өмчлөх эрх бусдад шилжсэнийг бүртгэх, хөрөнгө

оруулагчдаас төвлөрсөн хадгаламжинд данс нээх, данс хоорондын холболт

хийх, хувьцаа эзэмшигчдийн бүртгэл хөтөлж, компанийн үнэт цаас

шилжүүлэх гүйлгээ хийх, төвлөрсөн хадгаламжийн сүлжээний техник

болон аюулгүй байдлыг бүрэн хариуцах үндсэн үүрэгтэй.

Техник программ хангамжийн алба. Монголын хөрөнгийн

биржийн үнэт цаасны арилжаа, төвлөрсөн хадгаламж, төлбөр тооцоо,

дотоод үйл ажиллагааг хэвийн явуулахад зориулагдсан компьютерийн


дотоод сүлжээ болон алсын /модемын/ сүлжээний найдвартай ажиллагааг

хангахаас гадна Монголын хөрөнгийн биржийн үйл ажиллагаанд

найдвартай программ хангамжийг боловсруулж байна.

Техник, тоног төхөөрөмж, компьютерт тогтмол хугацаанд засвар үйлчилгээ

хийх, АТС-ын телефон холбоо, дотоод холбоо, гадаад цахилгаан

хангамжийн найдвартай байдлыг хангана.

Одоогоор Улаанбаатар хот, 21 аймагт Монголын хөрөнгийн биржийн

гишүүн 41 үнэт цаасны компани, 15 салбар үйл ажиллагаагаа явуулж байна.

Эдгээр компаниуд нь хөрөнгө оруулагчид болон хувьцаа эзэмшигчдэд

зуучлах, мэргэжлийн зөвлөгөө өгөхөөс гадна зах зээл дахь бүх төрлийн

үйлчилгээ үзүүлдэг.

Монголын хөрөнгийн бирж нь үнэт цаасны зах зээл дээр үйл ажиллагаагаа

Монгол улсын үнэт цаасны тухай хууль болон бусад холбогдох хууль

эрхийн актийн хүрээнд явуулдаг.

-Монголын үнэт цаасны зах зээл дээр анхлан бүртгэгдэн үнэт цаас нь

арилжаанд орсон 470 гаруй компани байсан бөгөөд өнөөдрийн байдлаар

Монголын Хөрөнгийн Бирж дээр 415 хувьцаат компани бүртгэлтэй байна.

Монголын хөрөнгийн биржид бүртгэлтэй ХК-ны судалгаа Хүснэгт 2-2

1995-8-28 1995 1996 1997 1998 1999 2000

Нэмж бүртгэгдсэн

компанийн тоо

- 1 1 7 9 1 5

Бүртгэлээс хасагдсан

хувьцаат компани

- 9 7 29 18 12 16

МХБ дээр бүртгэлтэй

хувьцаат компанийн тоо

475 464 458 436 430 418 415

Дээрх 2-2 хүснэгтээс үзэхэд 1995 онд тус биржид бүртгэлтэй 475 ХК байсан

бол сүүлийн зургаан жилд 24 ХК нэмж бүртгүүлэн, 89 ХК бүртгэлээс

хасагдаж өнөөдрийн байдлаар бүртгэлтэй ХК-ний тоо 415 болсон байна.

Үүний шалтгаан нь хувьцаат компаниуд нийлсэн, дампуурсан мөн нилээд

хэсэг нь ХХК /хязгаарлагдмал хариуцлагатай компани/ болон өөрчлөгдсөн

байна.

Өнөөдөрийн байдлаар Монголын Хөрөнгийн Биржийн арилжаа судалгааны

албанаас компаниудыг доорх салбаруудад ангилан гаргасан байна.

Уул уурхай --А (mining) -76 ХК

Аж үйлдвэр –В (indu) -74 ХК

Хөдөө аж ахуй –С (agric) -88 ХК

Барилга –D (bul) -65 ХК

Тээвэр –E (trans) -41 ХК

Үйлчилгээ –F (ser) -23 ХК

Хангамж худалдаа –G (trading) -48 ХК

Нийт 415 ХК

болгон хуваасан байна. Нийт хувьцааны 30.5 хувийг төр эзэмшиж байгаа

бөгөөд засгийн газраас төрийн мэдлийн хувьцаа болон төрийн мэдлийн

хувьцаат компанийг төрийн өмчийн дуудлага худалдаагаар жил бүр

худалдаж байна.

Жишээ нь Улсын их дэлгүүрийг өнгөрсөн онд 3 680 785 000 төгрөгөөр

үнэлж 36 807 850 ширхэг хувьцааг борлуулсан байна. Мөн Ардын эрх ХК

201 894 000 төгрөгөөр үнэлж 2 656 500 ширхэг хувьцаагаар борлуулсан.


Мөн хавсралт 1-д хэрэглэгдсэн үзүүлэлтүүд:

Улаанбаатар YB Хөвсгөл VK Ховд VH

Сүхбаатар SB Архангай AR Дорноговь DG

Дорнод DO Булган BU Төв TE

Баян Өлгий BE Сэлэнгэ SE Баянхонгор BH

Өвөрхангай EV Орхон YE Дархан Уул YD

Хэнтий XE Говь Сүмбэр GS Говь Алтай CO

Өмнөговь EM

-Хувьцаат компаниудыг хаана байрлаж байгаа, хэрхэн төвлөрсөн

байдлыг доорх 2-3 хүснэгтэд гаргалаа.Энэ орон нутаг болон хотод газар

зүйн хувьд ангилан гаргасан.

Хувьцаат компанийн байршлын судалгаа Хүснэгт 2-3

Ангилал A B C D E F G Нийт

YB 22 36 8 25 20 16 14 141

SB 1 1 1 1 1 - 1 6

DO 3 4 4 2 1 2 2 18

BE 5 2 3 2 1 - 2 15

VH 2 1 2 4 1 - 1 10

DG - 1 - 1 1 - 1 4

TE 1 3 21 2 1 2 2 33

BH 2 - 1 3 - - 2 8

VK 5 1 3 - 1 - 2 12

AR 2 2 2 2 1 - 1 10

BU - 1 6 3 - - - 10

YD 7 6 4 2 4 1 2 26

XE 2 2 6 - 1 - - 11

EM 1 1 - 2 - 1 3 8

GS 2 - 1 - 1 - - 4

SE 7 3 13 1 1 - 2 27

EV 3 3 3 5 1 - 4 19

YE 3 2 1 2 - 1 3 12

CO - 1 1 1 1 - 1 5

DU 3 - - 2 - - 2 7

EZ 3 2 - 2 3 - 2 12

UV 2 2 8 3 1 - 2 18

Нийт 76 74 88 65 41 23 48 415

Энэхүү үзүүлэлтээс үзэхэд Улаанбаатар хотын (YB) хэмжээнд үнэт цаас нь

арилжаалагддаг нийт хувьцаат компаний 34% нь болох 141 хувьцаат

компани үйл ажиллагаагаа явуулж байна.

Харин Хөдөө Аж Ахуйн салбарын хувьцаат компаний (C) төвлөрөлийг

үзэхэд Төв Сэлэнгэ аймагт ихээхэн хэмжээгээр оршин байна.Энэ нь Сэлэнгэ

, Төв аймгууд газар тариалангын чиллэлийн хувьцаат компани их багатай

холбоотой.

Хамгийн бага хувьцаат компанитай аймагын тоонд Дорноговь, Говь-

Сүмбэр, Говь-Алтай аймаг орсон байна.

Аж үйлдвэрийн салбарын хувьд Улаанбаатар хотод 36 хувьцаат компани

буюу бараг 50% нь оршиж байна. Түүний дараа Дархан уул аймагт 6

ширхэг үйлдвэрлэл явуулдаг хувьцаат компани орсон байна.

Хавсралт -1ийг үзэхэд нийт компаний тоо 415

Нийт хувьцааны тоо 276 222 353


Төрийн мэдэлд 82 765 543

Олон нийтэд 193 119 603 ширхэг хувьцаа байна.

Иймээс доорх хүснэгтийг нэгтгэн гаргаж болно.

Үнэт цаасны зах зээлийн үзүүлэлт./салбараар/ Хүснэгт 2-4

Тоо Хувь Хувьцаа ширхэг Нийт хувь Үнийн дүн Нийт хувь

Уул уурхай 76 18.3 68803416 24.9 15146559.0 7.72

Аж үйлдвэр 74 17.8 53558299 19.3 100550849. 51.22

ХАА 88 21.2 16829943 6.09 28610938.0 14.58

Барилга 65 15.6 22939901 8.3 14217229.0 7.24

Тээвэр 41 9.8 5547781 2.0 3737408.0 1.90

Үйлчилгээ 23 5.5 52806676 19.1 21650113.0 11.03

Худалдаа 48 11.8 55736337 20.31 12379887.0 6.31

Салбарын хувьд 17.8% нь аж үйлдвэр, 21.2% нь хөдөө аж ахуйн, 18.3% нь

уул уурхай, 17.1% худалдаа үйлчилгээний компаниуд байна.

Хувьцааны үзүүлэлтийн хувьд хамгийн их нь уул уурхайн салбар 68 803 416

буюу 24.9%-ийг, Худалдааны салбарын хувьцаат компаниудын хувьцааны

тоо 55736337 буюу нийт хувьцааны 20.31 хувийг эзэлж байна.

Үнийн дүнгийн хувьд аж үйлдвэрийн салбарын үзүүлэлт 100550849 буюу

51.22 хувийг эзэлж байгаагаар эхэнд орсон байна. Дараа нь хөдөө аж ахуйн

салбар 15% -р удаалжээ. Ер нь ямарч үзүүүлэлтийн хувьд доогуур

хэмжээтэй байгаа нь Үйлчилгээний салбар байна.

Салбар тус бүрийн индексийн үзүүлэлтийг гаргаж зах зээлийн индекстэй

харьцуулалт хийе.Монголын Хөрөнгийн Биржээс үнэт цаасны зах зээлийн

салбарын индексийг тодорхойлохдоо 5 салбарт хуваан индекс гаргадаг.

Үүнд

1. Аж үйлдвэр 10

2. Хөдөө Аж Ахуй 10

3. Уул уурхай 10

4. Барилга тээвэр 10

5. Худалдаа үйлчилгээ 10

Ингэж 5 салбарт хуваадагын учир нь барилга, тээвэр, үйлчилгээ, хангамж

худалдааны салбарын компаний тоо бага байдагтай холбон тайлбарлаж

болно.

Салбарын индексийн үзүүлэлтээр

1. Аж үйлдвэрт 74 ХК

2. Хөдөө аж ахуйд 88 ХК

3. Уул уурхайд 76ХК

4. Барилга тээвэрт 106 ХК

5. Худалдаа үйлчилгээд 71 ХК багтдаг байна.

Салбарын индексийг гаргахдаа тухайн салбарын хувьд шилдэг 10 хувьцаат

компаний ханшны үзүүлэлтээр индексийг гаргадаг.

Монголын хөрөнгийн биржийн хувьд индекс тооцохдоо

X= P/C100 томъѐог ашигладаг.

Х- Тухайн өдрийн индекс бөгөөд тухайн хугацаан дахь үнэт цаасны үнийн

өөрчлөлтийг тусгасан үзүүлэлт.

Р- Зах зээлийн ханш буюу Монголын хөрөнгийн биржид бүртгэлтэй

хувьцаат компаний гаргасан үнэт цаасны арилжааны хаалтын ханш.


С- Зах зээлийн суурь үнэ. Бэлэн мөнгөний арилжаа эхэлсэн өдрийн зах

зээлийн үнэ . Энэ суурь индексийг 100 нэгжээр тооцон гаргадаг.

Монголын хөрөнгийн биржийн үнэт цаасны арилжааны үеэр өмнөх өдрийн

индексийг цахилгаан самбар болон мониторт тогтмол үзүүлж олон нийтэд

хэвлэл мэдээллийн хэрэгслээр тогтмол мэдээлдэг.Монголын хөрөнгийн

биржээс гаргадаг индексийн үзүүлэлтийг 1995 оноос хойш өнөөг хүртэлх

жагсаалтыг Хавсралт 2 гаргасан байна. Тэдгээрийн үзүүлэлтээр хавсралт 3-

д аж үйлдвэр, хөдөө аж ахуй, барилга тээвэр, уул уурхай, худалдаа

үйлчилгээний салбар болон зах зээлийн индексийн график, салбарын

дунджын индексийн графикыг үзүүллээ. Эдгээр график үзүүлэлтээс

хамгийн их ханштай нь барилга тээврийн салбарын үзүүлэлт орж байна.

Энэ ханшинд нөлөөлж буй гол хүчин зүйл нь тухайн салбарын

компаниудын шилдэг 10 компаний ханшны дунджаар индексийг гаргадаг

гэтэл үнэт цаасны зах зээл дээр салбарын тодорхой зарим нэг компаний

үнэт цаас өндөр ханштай арилжаалагдаж байгаа бөгөөд дийлэнх нь ханш

бага сулавтар байна.

-Үүний гол учир нь ноогдол ашиг тараадаг болон зах зээлийн үнэлгээ

өндөр хувьцаат компаний үнэт цаас арилжигдаж (зарим тохиолдолд

хувьцааны төвлөрөл болж арилжаалагдахгүй байгаа), бусад санхүүгийн

хүндрэлтэй болон үнэлгээ бага хувьцаат компаниудын үнэт цаас

арилжаалагдахгүй эсвэл бодлогын чанартай хааяа нэг арилжаалагдах

болсон байна.

Иймээс салбарын ханш үнэн бодиттой гарах нь эргэлзээтэй болсон гэж үзэж

болно.Мөн дээр салбаруудын индексийг зах зээлийн индекстэй харьцуулан

гаргасан 2-7 графикаас салбаруудын индексийн үзүүлэлтийг харж шинжлэн

үзэж болно.

Хавсралтад гаргасан 2-1, 2-2, 2-3, 2-4, 2-5, 2-6, 2-7 графикын тухайд тайлбар

хийхэд хэвтээ тэнхлэгт 1995 оны 8 сарын 28 өдрөөс эхлэн 2001 оны 3 сарын

2 өдөр хүртэл нийт 1410 өдрийн арилжааны ханшны үзүүлэлтээр график

гаргасан байна. Босоо тэнхлэгт индекс болох үнэт цаасны хаалтын ханш

орсон. Монголын хөрөнгийн бирж дээр арилжаа явагдах өдрүүд нь Даваа

гаригаас Баасан гариг хүртэл, арилжааны цаг нь 11.00-12.30 хооронд

явагддаг. Үнэт цаасны арилжаа, гүйлгээний үнийн дүн буурч индексийн

хэлбэлзэл өндөр байгаа нь Хөрөнгийн биржийн үйл ажиллагаа, түүнтэй

нэгэн адил үнэт цаасны зах зээлийн хэмжээ ч хумигдаж зогсонги байдалд

орсныг харуулж байна.Үүнд олон хүчин зүйл нөлөөлж байна.

-Нэг талаас хөрөнгийн зах зээлийн үйл ажиллагаа хумигдахад гол

нөлөөлсөн хүчин зүйлийн нэг нь өмчийн төвлөрөл юм. Одоогоор Монголын

хөрөнгийн биржид бүртгэлтэй 415 ХК байгаагаас 79 ХК нь төрийн өмчтэй

336 ХК нь бүрэн хувьчлагдсан байна. Бүрэн хувьчлагдсан ХК-ны

төвлөрлийг авч үзэхэд нийт гаргасан хувьцааны 73.5% нь 1304 харилцагчид

дараах байдлаар эзэмшин төвлөрүүлсэн байна. Доорх 2-5 хүснэгтэд 336

бүрэн хувьчлагдсан компаниудын 87 орчим хувь нь 1-10 хүний эзэмшилд

байна.Энэ нь үнэт цаасыг худалдаж авах эрэлтийг бууруулж хувьцааны

ханш унахад нөлөөлсөн.

Үнэт цаасны зах зээлийн төвлөрөлийн судалгаа Хүснэгт 2-5

Салбар ХК

тоо

Хувьцаа эзэмшигчийн тоо Тэдгээрийн эзэмшилийн хувь

1996 1997 1998 1999 2000 1996 1997 1998 1999 2000


Уул

уурхай 60 104 167 227 234 234 13.6 68.7 78.3 78.8 83.2

АҮ 67 73 190 256 277 272 8.3 43.6 55.4 62.9 67.7 ХАА 62 68 175 243 250 257 12.6 54.5 68.6 71.0 72.0 Барилга тээвэр

86 118 223 322 338 347 16.1 48.2 68.1 72.7 74.8

Худалдаа

үйлчилгээ 61 82 146 175 181 194 11.0 44.9 50.9 56.8 76.0

Бүгд 336 445 901 1223 1280 1304 11.2 50.4 62.1 67.0 73.5

Мөн өнөөдрийн байдлаар Монголын хөрөнгийн биржид бүртгэлтэй нийт

хувьцаат компаний 40 гаруй хувийнх нь хувьцаа сүүлийн 3 сар

арилжигдаагүй байна.

-Тэрчлэн нийт арилжигдаж байгаа үнэт цаасны 31.5% буюу 130

орчим үнэт цаасны арилжааны идэвх сул байна. Үлдэж байгаа үнэт цаасууд

нь тогтмол арилжаалагддаг байна. Хөрөнгийн зах зээлийн идэвхжил суларч

зогсонги байдал үүссэн нь үнэт цаасны ханшийн мэдээнд ч илрэн гарсан

байна.

Монголын хөрөнгийн биржид арилжаалагдаж буй 404 ХК-ны хувьд үнэт

цаасны ханшийн дунджаар авч үзэхэд нийт компаниудын 73 орчим хувь

буюу 256-294 ХК-ны үнэт цаасны ханш хувьцааны нэрлэсэн үнэ болох 100

төгрөгөөс доогуур ханштай гарч байна.

Хувьцаат компаны гаргасан үнэт цаасны ханшны судалгаа Хүснэгт 2-6

Ханш Хувьцаат компанийн тоо

1996 1997 1998 1999 2000

1-99 294 264 256 296 291

100-299 62 78 87 59 42

300-499 16 26 21 12 12

500-999 3 16 18 8 4

1000-аас дээш 3 11 12 5 5

Ханш тогтворгүй 26 9 10 24 50

Бүгд 404 404 404 404 404

2000 оны байдлаар 31 ХК буюу 10.6% нь 1-9 төгрөгөөр 104 нь 10-19

төгрөгөөр 103 нь 19-49 төгрөгөөр хувьцаа нь борлогдсон байна.

Энэ нь манай хөрөнгийн зах зээл дээрх хувьцааны ханш, капиталын бодит

үнэлгээ хоѐр хоорондоо уялдаа холбоо байхгүйг харуулж байна. Нэг

ѐсондоо капитализаци 4-5 дахин доогуур үзүүлэлт гарч байна.

-Нөгөө талаас хувьцаат компаниуд ноогдол ашиг хувиарлахгүй эсвэл

өчүүхэн бага ноогдол ашиг хувиарлаж байгаатай холбоотой.

Хувьцаат компанийн ноогдол ашиг хувиарласан байдал.

Ноогдол ашиг хувиарлалт. /Салбараар/ Хүснэгт 2-7

Салбар Ноогдол ашиг тараасан ХК Нэгж хувьцааны ноогдол ашиг 1995 1996 1997 1998 1999 1995 1996 1997 1998 1999

Уул уурхай 8 10 10 3 1 9.6 12.5 47.6 6.0 170

АҮ 20 13 11 7 5 49.95 69.38 122.7 121 125.8

ХАА 5 5 2 1 0 30.58 96.25 147.3 12.0 00.0

Барилга тээвэр 17 11 17 5 4 24.63 62.80 83.65 30.9 27.5

Худалдаа

үйлчилгээ

19 12 14 7 6 57.06 87.42 119.5 205.

3

216.4

Бүгд 69 51 54 23 16 31.66 25.50 44.39 54.6

2

75.77

1995 онд 69 буюу 14.8%, 1996 51 буюу 11.1%, 1997 онд 54 буюу 12.4%,

1998 онд 23 буюу 5.4%, 1999 онд 16 хувьцаат компани буюу 3.8% нь

ноогдол ашиг хувиарласан байна.


Үүнээс үзэхэд жил дараалан ноогдол ашиг хувиарлах нь буурсан байна. Энэ

нь компаниудын эдийн засаг санхүүгийн байдал доройтсон бодит

шалтгаатайгаас гадна нэгэнт хүмүүст үнэгүй тараагдсан хөрөнгө, хувьцааны

нарийн ойлголтыг мэдрэхгүй, компаний олсон ашгийг удирдлага болон

ажилчдын өгөхгүй гэсэн үзэл бодол, буруу ойлголтын улмаас ноогдол ашиг

тараахгүй байна гэж үзэж байгааг үгүйсгэх аргагүй юм. Энэ нь туйлын

буруу ойлголт юм. Учир нь хувьцаа эзэмшигч өөрийн хөрөнгөөр компанид

хөрөнгө оруулалт хийсэн тул компаний үйл ажиллагаанд биечлэн

оролцохгүй гэсэн ч үр ашгиас хүртэх ѐстой. Үүнийг хуулиар хамгаалсан

байх учиртай.

Гэтэл манай өнөөгийн амьдралд энэ бүхэн зөрчигдөж түүний төлөө тэмцэж

байгаа хүн төдийгүй хамгаалдаг газарч алга байна. Ноогдол ашиг тараалтыг

салбараар авч үзэхэд худалдаа үйлчилгээний болон үйлдвэрийн салбар

ноогдол ашиг тарааж байгаа нь компаниудын хувьд жил дараалан өсөж буй

үзүүлэлт нь салбарын хувьд хөгжих ирээдүй байгааг харуулж байна. Харин

газар тариаланийн салбарт хөрөнгө санхүүгийн байдал, цаг агаар зэрэг

эрсдэлийн улмаас нилээд бэрхшээлтэй учирч байна.

Өмчийн төвлөрөл явагдан нэг хүний болон бүлэг хүмүүсийн мэдэлд очихын

хирээр тараах ноогдол ашиг багасах тэрч битгий хэл тараахгүй тохиолдол

гарч ирэх болсон байна. Тухайлбал Алтан тариа ХК нь 1993-1997 онд нэгж

хувьцаанд 100-170 төгрөг тарааж байсан бол 1998 оноос хойш буурсаар

1999 онд 30 төгрөг олгосон байна. Мөн Спирт бал бурам ХК-ний төрийн

өмчийн хувьцааг 1999 онд арилжаалсны дараагаас ноогдол ашиг

хувиарлахаа больсон байна.

-Ноогдол ашиг жил бүр тогтмол хувиарладаг, нэгж хувьцааны

ноогдол ашиг өндөртэй ХК-нийн хувьцааны үнэ өндөр, нэр хүнд нь сайн

байгаа юм. Тухайлбал Жуулчин ХК нэгж хувьцаанд ноогдол ашиг 1993

оноос хойш тогтмол өсөж байгаа бөгөөд 1998 онд 1000 төгрөг хүртэл өссөн

байна. Иймээс уг компанийн хувьцааны үнэ 2000 онд 10826 төгрөг, одоо

буюу 2001-3 сард 25000 төгрөг болж өссөн байна. Мөн Улаанбаатар зочид

буудал, Баянгол зочид буудал, Говь, АПУ ХК-ний хувьцааны үнэ 1000-3500

төгрөг болсон.

Дийлэнх ХК буюу 70-80% нь ноогдол ашиг тараахгүй байгаа учраас тэдгээр

компаний хувьцааны үнэ 100 төгрөг хүрэхгүй байх тохиолдол гарч байна.

Ноогдол ашиг тараахгүй байгаагын нэг учир нь тухайн компаний хувьцааны

үнийг зохиомлоор унагах, түүний дараагаас худалдан авах гэсэн тодорхой

хүмүүсийн зорилго чиглэлтэй үйл ажиллагаа ч байж болно.

-Хөрөнгийн бирж дээр өнөөгийн байдлаар 155 сая ширхэг үнэт цаас

арилжаалж, 34.4 тэрбум төгрөгний гүйлгээ хийгдээд байна.


2.2 Үнэт цаасны зах зээлийн салбарын шинжилгээ. -Салбарын шинжилгээний эхний алхам.

Салбарын шинжилгээний эхний алхам нь Салбарын амьдралын орчилын үе

шатыг тодорхойлох асуудал юм.

Салбарын амьдралын орчилыг Монголын хөрөнгийн биржийн хуваан

гаргасан Аж үйлдвэр, Уул уурхай, Хөдөө аж ахуй, Барилга тээвэр,

Худалдаа үйлчилгээний 5 салбарт тодорхойлно.

Салбарын амьдралын орчил нь дараах 3 үе шатаар явагддаг.

-Эхлэлийн үе шат

-Өсөлтийн үе шат

-Тогтворжилтын үе шат.

Салбарын амьдралын орчилын шинжилгээний гол үзүүлэлт нь салбарын

борлуулалтын хэмжээ байдаг. Тухайн салбар нь салбарын амьдралын орчил

дээрх аль үе шатанд нь хамаарагдаж байгааг гаргах хэрэгтэй болдог.

1. Уул уурхайн салбар.

Монголын уул уурхайн салбар нь доорх хүснэгтэд үзүүлсэн бүрэлдэхүүн

хэсэгтэй байдаг бөгөөд тэдгээрийн борлуулалтын хэмжээг доор үзүүлэв.

Уул уурхайн салбарын бүтэц Хүснэгт 2-8

/ сая төгрөг/ 1995 1996 1997 1998 1999

Нүүрс олборлолт 13761.6 17023.3 24323.6 31330.5 28779.5

Газрын тос, шатдаг хий

олборлолт

-- -- -- 434.4 523.5

Металь, хүдэр

олборлолт

142777.9 125594.9 174792.3 172809.3 208794.0

Бусад ашигт малтмал

олборлолт

10420.4 17845.0 22960.4 24648.4 26708.1

Уул уурхайн салбар 166959.9 160463.2 222076.3 229222.6 264805.1

Дээрх үзүүлэлтээс харахад 1997 оноос Уул уурхайн салбарын борлуулалт

жил ирэх бага зэрэг өсөлттэй байна. Тэр тусмаа газрын тос, металь, хүдэр

олборлолтын хэмжээ өсөлттэй нүүрс олборлолт бууралттай байна.

Уул уурхайн салбарын гол түүхий эд нь -газрын тос

-нүүрс -хайлуур жонш

-зэс -зэсийн баяжмал

-молибдений баяжмал -алт….ордог. Борлуулалт

26 *

21 * *

16 * *

Хугацаа График 2-1

95 96 97 98 99

Уул уурхайн салбарын амьдралын орчилын график.

2-8 хүснэгтийн тоон үзүүлэлтээр 2-1 график зурагдсан. Уул уурхайн

салбарын хувьд 2-1 графикыг харахад дээш доош хэлбэлзэлтэй байгаа нь уг


салбарыг тогтворжилтын үе шатандаа явагдаж байгааг хялбархан харж

болно.

Тасархай шугам нь уг графикын характеристек шугам юм. Тогтворжилтын

үе шатанд тухайн салбарын компаний үйл ажиллагаа тогтворжсон өсөлт нь

дундаж түвшинд явагдана.

Энэ үед борлуулалт өмнөхөөс бага хэмжээгээр өснө. Бүтээгдэхүүн нь

стандартчилагдсан, шинэчлэлт хийгддэггүй, өрсөлдөөн ихтэй байдаг.

Зардал нь тогтвортой бөгөөд зогсонги байдалд орох аюултай байдаг. Манай

орны хувьд 1995 оноос эхлэн металь бэлдэц, металь цувимал үйлдвэрлэх

болсон.

-Уул уурхайн салбар нь 1995 онд дотоодын нийт бүтээгдэхүүний

12%-г эзлэдэг байсан бол 1999 онд 9.4% -г эзэлдэг болж буурсан байна.

Нефтийн хувьд шинэ салбар бөгөөд 1998 онд 44791.4 баррель олборлосон

бол 1999 онд 71914.7 баррель нефть олборлон өссөн дүнтэй ба 523 сая

төгрөгний борлуулалт хийгдсэн байна.

2.Хөдөө аж ахуйн салбар.

Манай орны хувьд хөдөө аж ахуйн салбарт мал аж ахуй болон газар

тариалангын гэсэн хоѐр бүрэлдэхүүн хэсгээс тогтоно. 1999 онд дотоодын

нийт бүтээгдэхүүний 35.7%-г ХАА салбар эзэлсэн байна. Мал аж ахуй нь

хөдөө аж ахуйн салбарын 88.8%-г эзлэдэг. Малын тоо 33.6 саяд хүрсэн

бөгөөд мал аж ахуйн хувьд гол үйлдвэрлэгчид нь малчдын өрхийн аж ахуй

байдаг. Тиймээс хөдөө аж ахуйн салбарын үзүүлэлтийг газар тариалангын

тоон хэмжээгээр тодорхойлж болно. Хөдөө аж ахуйн эдэлбэр газар 130 358

мян га байгаагийн 296 300 мян гааг газар тариаланд ашиглаж байна.

1999 онд 169.55 мян тонн үр тариа, 63.8 мян тонн төмс, 39.0 мян тонн

хүнсний ногоо хураасан байна. Газар тариалангын чиглэлийн үйл

ажиллагааг хувь хүн, аж ахуйн нэгж, хувьцаат компани голлон эрхэлдэг.

Газар тариалангын гол таримал нь үр тариа, төмс, хүнсний ногоо…

тариалдаг.

Хөдөө аж ахуйн салбарын бүтэц. Хүснэгт 2-9

1990 1995 1996 1997 1998 1999

Мал аж ахуй 2082.7 227874.4 279298.2 326795.6 335810.8 385950.5

Газар тариалан 775.7 39591.3 52943.6 49466.2 47179.5 44041.1

Хөдөө аж ахуй 775.7 39591.3 52943.6 49466.2 47179.5 44041.1

Дээрх 2-9 хүснэгтийн тоон үзүүлэлтээр график байгуулж болно. Борлуулалт

52 *

*

*

45 *

39 *

* Хугацаа График 2-2

90 95 96 97 98 99

Хөдөө аж ахуйн салбарын амьдралын орчилын график.


Дээрх 2-9 хүснэгтийн тоон үзүүлэлт болон 2-2 графикаас хөдөө аж ахуйн

салбарын борлуулалт нь бууралтай байгааг харж болно. Иймээс хөдөө аж

ахуйн салбар нь салбарын амьдралын орчилын шинжилгээний хувьд

тогтворжилын үе шатанд тэр тусмаа уналтын үед орох аюул нүүрлээд

байна.

Дээрх график 2-2 болон 2-9 хүснэгтээс 1996 оноос эхлэн салбарын

борлуулалт эрс буурсаныг харж болно.

Хөдөө аж ахуйн салбарт цаг агаар, хөрөнгө мөнгө…зэрэг их эрсдэл учирдаг

тул энэ салбар буурах тийшээ орсон байна. Тухайн салбарын хувьд дараах

хүснэгтүүдээс чанарын болон тоон хэмжээний үзүүлэлтийг өгч болно.

Нийт хураан авсан ургац Хүснэгт 2-10

1995 1996 1997 1998 1999

Үр тариа 261.4 220.1 240.4 194.9 169.5

Төмс 52.0 46.0 54.2 65.2 63.8

Хүнсний ногоо 27.3 23.8 34.0 45.7 39

Тэжээлийн ургамал 18.7 18.8 14.3 14.7 5.3

Жил ирэх бүр үр тарианы чиглэлийн ургац хураалт буурсан байна. Ер нь

хөдөө аж ахуй тэр дундаа газар тариалангын чиглэлийн үйл ажиллагаанд

маш олон зүйл нөлөөлж байдаг. Учир нь хураан авсан ургацыг хадгалах

асуудал хүртэл манай орны хувьд хүнд болсон байдаг. Хүснэгт 2-11 т

газрыг хэр зэрэг үр ашигтай ашиглаж байгааг харуулсан байна. Энэ

үзүүлэлт мөн бууралтай байна.

Нэг га талбайгаас хураасан ургац Хүснэгт 2-11

1990 1995 1996 1997 1998 1999

Төмс 107.7 83.5 66.4 82.3 80.3 72.8

Овъѐос 10.4 0.6 1.0 0.5 2.7 1.5

Арвай 10.1 7.7 7.6 6.2 5.5 5.9

Улаан буудай 11.2 7.4 6.6 7.6 6.4 6.1

Үр тариа 11.0 6.67.3 6.6 7.6 6.3 6.1

Дэлхий нийтийн хандлагаас үзэхэд нэг гаагаас авах ургацын хэмжээ үр

тарианд 1гаагаас 12 центр, төмс 1 гаагаас 120 центр авдаг байна. Дээрх

үзүүлэлт нь хөдөө аж ахуйн салбарт болон газар тариаланд ямархуу нөхцөл

байдал нүүрлээд байгааг илтгэн харуулж байна.

3.Аж үйлдвэрийн салбар.

Аж үйлдвэрийн салбарын хувьд аж үйлдвэрийн нийт бүтээгдэхүүн, аж

үйлдвэрийн бүтээгдэхүүний борлуулалтын хэмжээг харцуулж үзье.

Аж үйлдвэрийн бүтээгдэхүүний үйлдвэрлэл, борлуулалтын харьцаа Хүснэгт 2-12

Аж үйлдвэрийн нйит бүтээгдэхүүн. АҮ-н бүтээгдэхүүний борлуулалт.

1995 325 125.2 296 756.4

1996 327 651.5 314 488.8

1997 464 129.0 458 722.4

1998 476 065.9 439 954.3

1999 490 951.1 481 023.1

Дээрх 2-12 хүснэгтийн харьцуулалтаас аж үйлдвэрийн бүтээгдэхүүний

борлуулалт болон нийт бүтээгдэхүүн өсөлттэй байгааг харж болно. Аж


үйлдвэрийн салбарын бүрэлдэхүүнд багтах үйлдвэрлэлийн ангилалд 2-13

хүснэгтэд бичигдсэн бүрэлдэхүүн хэсгээс тогтоно.

Аж үйлдвэрийн салбарын бүтэц Хүснэгт 2-13

/сая төгрөг/ 1995 1996 1997 1998 1999

Хүнс, ундаа үйлдвэрлэл 45883.9 61249.8 81228.1 73172.7 58393.0

Нэхмэлийн үйлдвэрлэл 33629.8 30389.8 37055.4 40370.8 34700.0

Хувцас үйлдвэрлэл 7326.5 5568.5 6503.6 6214.4 9172.5

Арьс шир боловсруулах үйлдвэрлэл 2785.9 2279.7 1916.8 2867.5 490.2

Модон бүтээгдэхүүний үйлдвэрлэл 2633.4 2382.6 4963.5 3042.0 2573.3

Химийн аж үйлдвэрийн үйлдвэрлэл 1696.5 2187.7 2755.7 3241.3 3169.4

Резин болон хуванцар үйлдвэрлэл -- 6.5 40.8 12.2 0.6

Төмөрлөг бус эрдэс бодисоор хийсэн бүт. 7697.2 7937.8 9269.7 7763.7 6919.3

Төмөрлөгийн үйлдвэрлэл 2233.1 1675.8 3971.8 5038.8 6359.2

Машин тоног төхөөрөмжөөс бусад төмөр эдлэл

үйлдвэрлэл

362.8 134.4 547.8 293.4 181.1

Машин тоног төхөөрөмжийн үйлдвэрлэл 72.1 229.1 195.4 214.6 136.9

Цахилгаан машин аппарат үйлдвэрлэл 106.6 302.5 105.9 89.2 42

Радио, телевизор, холбооны тоног төхөөрөмж үйлдвэрлэл

353.4 1555.4 104.6 15.3 5.7

Эмнэлэгийн багаж хэрэгсэл. 293.4 604.7 1048.1 1041.6 831.6

Авто машин чиргүүл үйлдвэрлэл 605.7 358.6 119.6 6.1 --

Тээврийн бусад төхөөрөмж үлдвэрлэл 163.7 282.6 471.0 523.8 516.2

Цахилгаан дулааны үйлдвэрлэл 42948.0 42070.1 78451 85332 88369

Усан хангамж 3465 3552.5 6485.3 8835.3 9368

Мебель тавилга үйлдвэрлэл, бусад боловсруулах

аж үйлдвэрлэл

4748.3 1638.2 3508.2 5222.3 800.4

Аж үйлдвэрлэлт 296756.4 314422.8 458722.4 439954. 481023.1

Аж үйлдвэрийн салбарт 1999 онд 490.9 тэрбум төгрөгийн бүтээгдэхүүн

үйлдвэрлэж 481 тэрбум төгрөгний борлуулалт хийгдсэн байна. Тус салбар

нь дотоодын нийт бүтээгдэхүүний 19.7%-г эзэлж байна. 1999 онд аж

үйлдвэрийн бүтээгдэхүүний хэмжээ 1998 оныхоос 1.3%-иар өссөн байна.

Аж үйлдвэрийн салбарын эдийн засгын үзүүлэлтүүдэд ажиллагсад, зардал,

бүтээгдэхүүний үйлдвэрлэлт биет хэмжээ, үнийн дүнгээр, бүтээгдэхүүний

борлуулалт үндсэн хөрөнгө болон санхүүгийн байдлыг харуулсан үзүүлэлт

оруулдаг.

Аж үйлдвэрийн бүтээгдэхүүний индексийг сар бүр 150 гаруй нэр төрлийн

бүтээгдэхүүнээр гаргадаг.

Аж үйлдвэрлэлийн гол нэрийн бүтээгдэхүүнд угсармал төмөр, мебель

эдлэл, керамзит, тариур, зүү, хивс, сүлжмэл эдлэл, эсгий, эсгий гутал,

шевро, савхин гутал, дээл, нэхий эдлэл, махан бүтээгдэхүүн, спирт, архи

дарс, гурил, давс, талхан бүтээгдэхүүн, нарийн боов, сүү, саван, лаа …зэрэг

бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэдэг.

Борлуулалт

481 *

*

*

388

*

296 *


95 96 97 98 99

Аж үйлдвэрийн салбарын амьдралын орчилын график.


Аж үйлдвэрийн амьдралын орчилын график 2-3-ыг ажиглахад 1995 оноос

1998 он хүртэл эрс өсөлттэй байсан бөгөөд 1998 онд борлуулалт 20

тэрбумаар буурч 1999 онд эрс өссөн байна. Түүний характеристик шугам нь

аажим хэмнэлтэй байна. Үүнээс аж үйлдвэрийн салбар өссөөр байх боловч

борлуулат нь өмнөхөөс удаан бүтээгдэхүүн нь илүү стандартчилагдсан.

Энэ нь аж үйлдвэрийн салбарыг өсөлтийн үе шатнаас тогтворжилтын үе

шатанд шилжих гэж буй тэр үед хамаарагдана гэж үзэж байна. Энэ үед

борлуулалт байгаа боловч шинэчлэлт бага хийгддэг, зах зээл дээр

өрсөлдөөн их , мөн зардал нь тогтвортой байдаг. Энэ үед шинэчлэлтийг

сайн хийж үйл ажиллагааг эрчимжүүлэх хэрэгтэй нэг ѐсондоо өсөлтийн үе

шатыг үргэлжлүүлэх хэрэгтэй юм. Энэ үед зогсонги байдалд орвол

борлуулалт буурах төдийгүй нилээд их хөрөнгө оруулалт татаж байж үйл

ажиллагаа нь тогтворжих болно. Энэ үеийг мэдэрч салбарын хувьд

борлуулалтыг буурахаас өмнө буюу нэр хүндтэй байх үед хөрөнгө

оруулагчдыг хөрөнгө оруулалтад уриалах татах хэрэгтэй юм.

4.Барилга тээврийн салбар.

Манай орны барилгын салбарын хувьд доорх хүснэгтэд үзүүлсэн 3 төрлийн

байгууллагын тоон үзүүлэлт байдаг.

Барилгын салбарын бүтэц. Хүснэгт 2-14

1996 1997 1998 1999

Монголын барилгын ХК гүйцэтгэсэн. 31892.6 34291.9 36496.5 39363.7

Монгол, гадаадын хамтарсан ХК-ны

гүйцэтгэсэн.

8178.8 13231.4 12267.0 6014.7

Гадаад байгууллагын гүйцэтгэсэн. 23412.8 21823.7 22232.8 26073.0

Нийт 63484.2 69347 70996.2 72351.4

Монголын барилгын салбарын хувьцаат компани, байгууллагын хувьд

хувийн байгууллага -79.1%

улсын байгууллага -20.9% -г эзэлж байна.

Уг салбарт 1999 онд барилга байгууламжын 78.1% -г шинэ барилга

байгууламжид, 34.5%-г инженерийн байгууллагууд , 18.4%-г орон сууцанд

оруулсан байна.

Тээврийн салбарын хувьд 1999 онд 9534.0 мянган ачаа давхартсан тоогоор

87.6 сая хүн тээвэрлэсэн.1999 онд Монгол улсын бүх төрлийн авто машин

78 840 болсон ба үүнээс

-суудлынх 39 921

-ачааных 25 049.

Мөн нийт машины 50810 буюу 67.9% -г амины автомашин эзэлж байна.

Монгол орны хувьд тээвэр нь авто зам,

төмөр зам, агаар, усан зам гэсэн төрөлтэй.

Нийт тээврийн салбарын орлогын 16.6%-г -- авто зам

45% -г төмөр замын тээвэр

38.4% --г агаарын тээврээс орсон байна.

Барилга тээврийн салбарын бүтэц. Хүснэгт 2-15

1996 1997 1998 1999

Барилгын салбар 63484.2 69347.0 70996.2 72351.4

Тээврийн салбар 47868.8 64080.1 71977.0 76106.5

Барилга тээврийн салбар 111353 133427.1 142973.2 148457.9


Барилга, тээврийн салбарын тоон үзүүлэлтийг хүснэгт 2-15-аас авч доорх

салбарын амьдралын орчилын графикыг гаргалаа. Борлуулалт

148 *

*

129 *

111 *ы


95 96 97 98 99

Барилга тээврийн салбарын амьдралын орчилын график.

Дээрх 2-4 графикаас үзэхэд монголын барилга, тээврийн салбарын

амьдралын орчилын шинжилгээний өсөлтийн үе шатанд орсон. Өсөлтийн

үе шатанд тухайн салбарын компанийн үйл ажиллагаа тогтворжин

үйлдвэрлэлээ өргөжүүлэх үүднээс хөрөнгө оруулалтыг нэмэгдүүлэх,

компанийн үнэ бууруулах тал ажиглагддаг. Иймээс хөрөнгө оруулагчид энэ

төрлийн үйлдвэрүүдэд хөрөнгө оруулах сонирхол ихтэй байдаг ба цаашид ч

эрсдэл буурах бололцоотой. Энэ үед санхүүгийн бодлого илүү их компаний

дотоод шинж чанартай болдог ба капиталын хангамж нь илүү өргөн

хүрээтэй хүчтэй байдаг. Ноогдол ашиг төлөгдөх боломжтой байдаг тул

ноогдол ашиг төлдөг компаний үнэт цаасны үнэ ханш төдийгүй хөрөнгө

оруулагчдын тоо өсөх боломжтой.

5.Худалдаа үйлчилгээний салбар.

Худалдаа үйлчилгээний салбарын бүрэлдэхүүнд бөөний ба жижиглэн

худалдаа, зочид буудал, ресторан гэсэн бүрэлдэхүүн хэсгүүдтэй юм.

Худалдаа үйлчилгээний салбарын бүтэц. Хүснэгт 2-16

1995 1996 1997 1998 1999

Бөөний, жижиглэн

худалдаа

93566.0 107946.2 174795.2 172241 179547.7

Зочид буудал, ресторан 3827.3 5827.9 8718.3 181816.8 19008118

Худалдаа үйлчилгээний

салбар

97393.3 113774.1 183513.5 1818116.88 190081.1

Бөөний болон жижиглэнгийн худалдаа нь дотоодын нийт бүтээгдэхүүнд

1995 онд 17% эзлэдэг байсан бол 1999 онд 20.6% эзлэх болсон. Зочид

буудлын хувьд 1995 онд 0.7%, 1999 онд 1.2% -г эзлэх болсон. Борлуулалт

190 *

*

*

143

*

97 *


95 96 97 98 99

Худалдаа үйлчилгээний салбарын амьдралын орчилын график.

Дээрх 2-5 графикт худалдаа үйлчилгээний салбарын амьдралын орчилын

шинжилгээг үзүүлэв. Тухайн салбар нь ямар үе шатанд явж байгааг


ажиглахад ерөнхийдөө өсөлттэй бөгөөд өсөлтийн үе шатанд явж байна.

Өсөлтийн үе шатанд тухайн салбарын компаний үйл ажиллагаа тогтворжин

үйлдвэрлэлээ өргөжүүлэх үүднээс хөрөнгө оруулалтыг их сонирхдог.

Иймээс хөрөнгө оруулагчид хөрөнгө оруулалт хийх сонирхолтой байдаг.

Дээрх салбаруудад салбарын амьдралын орчилыг шинжилхэд худалдаа

үйлчилгээ, барилга тээврийн салбар нь өсөлттэй байгааг харлаа.Харин аж

үйлдвэрийн салбарын хувьд өсөлт нь багасах тал уруу орж тогтворжилтийн

үе шатанд ороход боломжтой болсон нь харагдсан.

Хөдөө аж ахуйн салбар нь тогтворжилт төдийгүй бууралтын үе шатанд

орсон байна.Уул уурхай салбар нь мөн тогтворжилтын үе шатанд орсон

бөгөөд тэнд хэвийн үйл ажиллагааг явуулж байгааг харж болно.

-Салбарын шинжилгээний хоѐр дахь алхам

Салбарын шинжилгээний хоѐр дахь алхам нь бизнесийн циклийн

шинжилгээ юм. Энд авч үзэх ойлголтыг дурьдхад.

Аж үйлдвэр, Хөдөө аж ахуй, Уул уурхай, Худалдаа үйлчилгээ, Барилга

тээврийн салбаруудын бүрэлдэхүүнд багтдаг хэсгүүдийг энд жагсаан бичье.

Учир нь салбарт бизнесийн циклийг тодорхойлоход илүү нарийвчилсан

байх хэрэгтэй байдаг.

Салбаруудын бүрэлдэхүүний борлуулалтын хэмжээ. Хүснэгт 2-17

/сая төгрөг/ 1996 1997 1998 1999

Хүнс, ундаа үйлдвэрлэл 61249.8 81228.1 73172.7 58393.0

Нэхмэлийн үйлдвэрлэл 30389.8 37055.4 40370.8 34700.0

Хувцас үйлдвэрлэл 5568.5 6503.6 6214.4 9172.5

Арьс шир боловсруулах үйлдвэрлэл 2279.7 1916.8 2867.5 490.2

Модон бүтээгдэхүүний үйлдвэрлэл 2382.6 4963.5 3042.0 2573.3

Химийн аж үйлдвэрийн үйлдвэрлэл 2187.7 2755.7 3241.3 3169.4

Резин болон хуванцар үйлдвэрлэл 6.5 40.8 12.2 0.6

Төмөрлөг бус эрдэс бодисоор хийсэн 7937.8 9269.7 7763.7 6919.3

Төмөрлөгийн үйлдвэрлэл 1675.8 3971.8 5038.8 6359.2

Машин тоног төхөөрөмжөөс бусад төмөр эдлэл


134.4 547.8 293.4 181.1

Машин тоног төхөөрөмжийн үйлдвэрлэл 229.1 195.4 214.6 136.9

Цахилгаан машин аппарат үйлдвэрлэл 302.5 105.9 89.2 42

Радио, телевизор, холбооны тоног төхөөрөмж


1555.4 104.6 15.3 5.7

Эмнэлэгийн багаж хэрэгсэл. 604.7 1048.1 1041.6 831.6

Авто машин чиргүүл үйлдвэрлэл 358.6 119.6 6.1 --

Тээврийн бусад төхөөрөмж үйлдвэрлэл 282.6 471.0 523.8 516.2

Цахилгаан дулааны үйлдвэрлэл 42070.1 78451 85332 88369

Усан хангамж 3552.5 6485.3 8835.3 9368

Мебель тавилга үйлдвэрлэл, бусад

боловсруулах аж үйлдвэрлэл

1638.2 3508.2 5222.3 800.4

Аж үйлдвэрлэлт

Нүүрс олборлолт 17023.3 24323.6 31330.5 28779.5

Газрын тос, шатдаг хий олборлолт -- -- 434.4 523.5

Металь, хүдэр олборлолт 125594.9 174792.3 172809. 208794.0

Бусад ашигт малтмал олборлолт 17845.0 22960.4 24648.4 26708.1

Уул уурхайн салбар

Мал аж ахуй 279298.2 326795.6 335810.8 385950.5

Газар тариалан 52943.6 49466.2 47179.5 44041.1

Хөдөө аж ахуй салбар

Барилгын салбар 63484.2 69347.0 70996.2 72351.4

Тээврийн салбар 47868.8 64080.1 71977.0 76106.5

Барилга тээврийн салбар

Бөөний, жижиглэн худалдаа 107946.2 174795.2 172241 179547.7

Зочид буудал, ресторан 5827.9 8718.3 181816.8 19008118

Худалдаа үйлчилгээний салбар

Санхүү зээлийн байгууллага 11450.2 13682.7 12944.2 15169.6


Үл хөдлөх хөрөнгө бизнесийн үйлчилгээ 5051.8 6668.1 8265.6 9760.7

Төрийн байгууллагын үйл ажиллагаа 18474.7 20854.3 30578.5 33294.9

Эрүүл мэнд нийгмийн халамж 16595.2 16771.6 19844.8 20532.3

Санхүүгийн б-н шууд бус үйлчилгээ -11091.3 -13971.3 -13549.6 -13600.9

Дээрх 2-17 хүснэгтэд 5 салбарын бүрэлдэхүүнд багтах төрлүүдийг

үзүүлэлттэй нь гарган бичсэн ба өөр бусад нэмэлт салбарын үзүүлэлтийг

оруулсан байна.

Good time – Салбарын индексийн дунджаас дээгүүр индекс нь

тэмдэглэгдсэн бол салбар сайн цаг үед оршин байна гэж үзнэ.

Bad time – Салбарын дунджаас доогуур байвал муу цаг үед оршин байна

гэж үзнэ. Сайн цаг үед байгаа салбарыг өсөлттэй салбарт оруулж болно.

- Хамгаалалттай салбар.

Эдийн засгийн бэрхшээл, уналтад бага өртдөг салбарыг хэлнэ. Энд хүнсний

салбар удаан хугацааны туршид ордог. Дээрх хүснэгтээс аж үйлдвэрийн

салбарын хүнс,ундаа үйлдвэрлэлт, нефть олборлолт мөн эмнэлэгийн тоног

төхөөрөмж үйлдвэрлэл нь энд багтана. Мөн хамгаалалттай салбарт

нийгмийн хангамжын хэсэг багтаж байдаг.

Хөдөө аж ахуйн салбар болох мал аж ахуйн хэсэгт мах, ноос, ноолуур, сүү

..зэрэг бүтээгдэхүүнийг хамруулдаг. Засгийн газраас мөн аль нэг салбарыг

хамгаалалтад авч болох талтай.Энд усан хангамж болон цахилгаан дулаан

үйлдвэрлэлт нь орно.

- Циклийн салбар.

Бизнесийн циклийн өсөлт уналтын үед хоѐуланд нь дандаа өртдөг салбар

юм. Энд урт хэрэглээний бараа бүтээгдээхүүн үйлдвэрлэдэг салбар багтдаг.

Энд аж үйлдвэрийн салбарын Машин тоног төхөөрөмж үйлдвэрлэл, радио,

телевизор, холбооны тоног төхөөрөмж үйлдвэрлэл, мебель тавилгын

үйлдвэрлэл, төмөрлөгийн үйлдвэрлэл болон арьс шир , хувцас үйлдвэрлэл,

нэхмэл үйлдвэрлэл, машины тоног төхөөрөмж үйлдвэрлэл, ноолуурын

бүтээгдэхүүний үйлдвэрлэл багтана. Энд уул уурхайн салбараас алтны

үйлдвэрлэл нь орж болно.

- Хүүгийн мэдрэмжтэй салбарт.

Хүүгийн түвшний өөрчлөлтөнд маш их мэдрэмтгий байдаг салбар орно.

Энд санхүүгийн зээлийн байгууллага, үл хөдлөх хөрөнгийн салбар,

санхүүгийн байгууллагын шууд бус үйлчилгээ багтана. Мөн банкны салбар

тэрчлэн барилгын салбар ордог. Учир нь эдгээр салбар нь хүүгийн түвшний

өөрчлөлтөнд хамгийн эхэнд өртдөг байна.

-Салбарын шинжилгээний гурав дахь алхам.

Салбарын шинжилгээний гурав дахь алхам нь салбарын хэтийн төлөв

байдлын шинжилгээг хийх явдал юм. Монголын хөрөнгийн биржийн

салбаруудын таван ангилалын аж үйлдвэрийн салбарыг сонгон салбарын

хэтийн төлөв байдлын шинжилгээний дөрвөн хүчин зүйлийг тодорхойлно.

Эдгээрийг тус бүрээр нь авч үзье.

1. Түүхэн үзүүлэлт.


Салбарын өнгөрсөн хугацааны туршид гарсан индексийн үзүүлэлтээр

салбарыг сул эсвэл сайн гүйцэтгэлтэйг мэдэж болно. График 2-1ээс график

2-7 хүртэлх графикаас Монголын хөрөнгийн бирж дээрх салбаруудын

индексийн гүйцэтгэлийг харж болно. Хөрөнгө оруулагч нь хэдийгээр

үзүүлэлтийг харгалзан үзэж салбарын чигийг тогтоодог боловч үргэлж

таарч тохирдоггүй.

Дээрх график үзүүлэлтээс гүйцэтгэл сайтай салбарын индекс нь барилга

тээврийн салбарын индекс нь 1500 төгрөгнөөс дээш гарч байсан байна,

бусад салбарын индексийн үзүүлэлт нь харьцангуйгаар 500 хүртэл өсөж

байсныг харж болно.

Одоо монголын салбаруудын индексийн үзүүлэлтийг ирээдүйн чиг

хандлагыг корреляциар тодорхойлъѐ.

2-18, 2-19, 2-20, 2-21, 2-22 хүснэгтэнд салбар тус бүрийн индексийн

хэмжээний хэтийн төлөв байдлыг регресс, корреляцийн шинжилгээгээр

үнэлнэ.

- Аж үйлвэрийн салбарын индексийн хэтийн хандлага.

Хүснэгт 2-18 Томьѐо 1

Он Индексийн

хэмжээ (y)

Хугацааны

үе (x) /жил/

X*2 XY

1995 90.94 1 1 90.94

1996 63.04 2 4 126.08

1997 163.23 3 9 489.69

1998 206.94 4 16 827.76

1999 155.98 5 25 779.9

2000 307.86 6 36 1847.16

987.99 21 91 4161.53

Томьѐо 1-ээр бодон а ба b олоход a=179.64 b=4.27 болж тэгшитгэл маань

у=4.27x+179.64 болсон. Х=7 үед у=209.53 болж байна.

Энэ нь 7 дахь жил буюу 2001 онд аж үйлдвэрийн салбарын индексийн

үзүүлэлт 209.53 болно гэж таамаглаж байна.

-Хөдөө аж ахуйн салбарын индексийн хэтийн хандлага.

Хүснэгт 2-19


хэмжээ (y)

Хугацааны

үе (x) /жил/

X*2 XY

1995 80.57 1 1 80.57

1996 89.35 2 4 178.7

1997 197.18 3 9 591.54

1998 203.31 4 16 813.24

1999 127.10 5 25 635.5

2000 193.83 6 36 1162.98

891.34 21 91 3462.53

-Уул уурхайн салбарын индексийн хэтийн хандлага.

a= yx*2-yxx

nx*2-(x)*2

b= nyx-yx

nx*2-(x)*2

a=79.9 x=7 b=19.6 y=217.1 y=19.6õ+79.9


Хүснэгт 2-20


хэмжээ (y)

Хугацааны

үе (x) /жил/

X*2 XY

1995 89.38 1 1 89.38

1996 79.62 2 4 159.24

1997 178.19 3 9 534.57

1998 236.61 4 16 946.44

1999 169.43 5 25 847.15

2000 192.05 6 36 1152.3

945.28 21 91 3729.08

. -Барилга тээврийн салбарын индексийн хэтийн хандлага.

Хүснэгт 2-21


хэмжээ (y)

Хугацааны

үе (x) /жил/

X*2 XY

1995 142.554 1 1 142.554

1996 224.24 2 4 448.48

1997 385.49 3 9 1156.47

1998 585.006 4 16 2340.024

1999 469.75 5 25 2348.75

2000 769.97 6 36 4619.82

2577.01 21 91 11056.098

-Худалдаа үйлчилгээний салбарын индексийн хэтийн хандлага.

. Хүснэгт 2-22


хэмжээ (y)

Хугацааны

үе (x) /жил/

X*2 XY

1995 163.17 1 1 163.17

1996 194.87 2 4 389.74

1997 340.11 3 9 1020.33

1998 321.35 4 16 1285.4

1999 255.98 5 25 1279.9

2000 210.04 6 36 1260.24

1485.52 21 91 5398.78

Индексийн хэтийн хандлагыг тооцоход хамгийн их өөрчлөлттэй нь барилга

тээврийн салбарын индекс 836 болж өсөх хандлагатай байна.Харин бусад

салбарын хувьд 200-300 төгрөгний ханштай байна. Анхаарах зүйл нь

таамагласан бүхэн таарч байдаггүй юм.

2. Өрсөлдөөн.

Салбарт гарах өрсөлдөөний нөхцөл байдалтай холбоотой байдал нь түүний

ирээдүйг тодорхойлох шаардлагатай мэдээлэлийг бий болгодог.

Өрсөлдөөнийг салбарын 5 ангилалд авч үзэх нь тойм бөгөөд бүдэг бадаг

ойлголтыг төрүүлдэг харин өрсөлдөөний хүчин зүйлийг салбар бүрт

нарийвчлан авч үзэх нь тохиромжтой байдаг. Иймээс аж үйлдвэрийн

салбарт өрсөлдөөний хүчин зүйлийг тодорхойлсныг авч үзье.Өрсөлдөөний

хүчин зүйлд тухайн салбарын нийт үйлдвэрлэл болон салбарын голлох

бараа бүтээгдэхүүний үнийг оруулж өгөх хэрэгтэй болдог.

Аж үйлдвэрийн салбарын гол нэрийн зарим барааны үйлдвэрлэл болон

үнийн жагсааалтыг хүснэгт 2-23, болон 2-24-д үзүүлсэн.

a=73.4 x=7 b=24.03 y=241.6 y=24.03õ+73.4

a=22.1 x=7 b=116.3 y=836.2 y=116.3õ+22.1

a=207.6 x=7 b=11.3 y=286.7 y=11.3õ+207.6


Салбаруудын бүрэлдэхүүний үйлдвэрлэлийн хэмжээ. Хүснэгт 2-23

1997 1998 1999

Цахилгаан эрчим хүч.сая квт цаг 2662.0 2675.0 2842.0

Газрын тос. Баррель -- 44791.4 71914.7

Нүүрс. Мян .т 4924.0 5057.0 4964.0

Зэс .т 2702.6 2322.3 1545.2

Зэсийн баяжмал. мян.т 357.9 358.4 361.9

Молибдений баяжмал. Т 4238.3 4240.0 4157.0

Алт.кг 8451.0 9531.4 10246.2

Цемент.мян т 111.6 109.0 103.5

Угсармал төмөр.мян. м3 14.4 11.2 14.7

Зүсмэл материал.мян. м3 36.5 35.5 15.7

Мебель эдлэл сая. Төг 140.7 185.2 158.9

Керамзит.мян. м3 -- -- 0.6

Метал бэлдэц. Мян.ш 22.7 16.3 13.1

Тариур. Сая .ш 20.2 10.0 15.4

Самнасан ноолуур.т 432.2 609.7 612.5

Тэмээний хөнжил. Мян. М 23.6 22.1 21.2

Угаасан ноос.мян .т 0.8 0.5 1.3

Хивс.мян .м3 643.6 587.7 628.6

Сүлжмэл эдлэл. Мян. Ш 319.6 352.6 696.8

Эсгий .мян.м 75.0 102.6 102.0

Шевро.мян. м3 4.7 -- 0.1

Савхин гутал.мян. хос 41.7 33.1 6.6

Савхин дээл. Мян. Ш 0.2 0.3 0.6

Нэхий дээл.мян. ш 2.6 0.5 0.2

Махан бүтээгдэхүүн.мян. т 7.5 6.7 4.3

Спирт.мян .л 2654.0 2818.4 3156.8

Гурил. Мян .т 63.6 65.7 67.3

Нарийн боов. чихэр мян.т 12.5 10.6 8.0

Сүүн бүтээгдэхүүн. Сая. Л 1.6 2.6 1.6

Голлох бүтээгдэхүүний үнийн өөрчлөлт. Хүснэгт 2-24

/төг/ 1997 1998 1999

Гурил.кг 365 325 326

Талх.ш 230 240 250

Цагаан будаа. Кг 360 390 420

Хонины мах.кг 595 620 720

Үхрийн мах.кг 650 700 774

Шингэн сүү.1л 450 500 500

Элсэн чихэр.кг 555 500 500

Төмс.кг 255 215 300

Архи.0.5л 2500 2400 2600

Эрэгтэй.ноосон цамц 8000 7800 8500

Эмэгтэй. Хавар намрын пальто 63000 70000 70000

Эрэгтэй. өвлийн ширэн гутал 35000 37000 35900

Эмэгтэй ширэн туфли 35000 39000 45000

Эрээн даавуу.м 675 545 560

Цахилгаан.1квт 35 40 40

Угаалгын нунтаг 475 450 550

Өрсөлдөөний дараах 5 энгийн хүчин зүйлээр тодорхойлдог үүнийг

тодорхойлсноор хөрөнгө оруулагчид өөрийн оронд болон хилийн чанадад

өрсөлдөх чадвартай байхын тулд тухайн салбарын ирээдүйн боломжыг маш


сайн авч үзэх шаардлагатай. Үүний тулд доорх 5 хүчин зүйлийг

тодорхойлсноор эхлэл нь тавигдана:

1. Шинэ орж ирэгсдийн аюул

2. Худалдан авагчдын арилжаа хийх чадвар

3. Одоо байгаа өрсөлдөгчдийн хоорондын аюул

4. Орлох барааны аюул

5. Бэлтгэн нийлүүлэгчдийн арилжаа хийх чадавх

Энэ өрсөлдөөний үзүүлэлтийг аж үйлдвэрийн салбарт тодорхойлно.

Салбаруудын үйлдвэрлэлийн SWOT шинжилгээ. Хүснэгт 2-25

Шинэ

өрсөлдөгч аюул

Худалдан

авагчдын чадвар

Өрсөлдөөн

аюул

Орлох

барааны аюул

Бэлтгэн

нийлүүлэгч чадавх

1.Хүнсний үйлдвэрлэлт Өндөр Сайн Өндөр Өндөр Сайн

2.Оѐдол, хувцас

үйлдвэрлэлт

Өндөр Дунд Өндөр Өндөр Дунд

3.Мебель үйлдвэрлэлт Өндөр Дунд Өндөр Өндөр Дунд

4.Төмөрлөг үйлдвэрлэлт Бага Муу Бага Бага Муу

5.Хивс үйлдвэрлэлт Муу Дунд Дунд Өндөр Дунд

Дээрх 2-25 хүснэгтэд аж үйлдвэрлэлийн салбарын зарим төрлүүдэд

өрсөлдөөний хүчин зүйлийг үнэсэн байна. Жишээ нь. Хүнсний

үйлдвэрлэлийн тухайд шинээр орж ирэгсдийн аюул өндөр байдаг. Учир нь

хүнсний салбарт одоогоор /Атар өргөө ХК-ны төслөөс/

Атар Өргөө, Талх чихэр, Өгөөж чихэр боов зэрэг гол том өрсөлдөгчид

байдаг боловч импортоор оруулж буй хүнсний бүтээгдэхүүн нь мөн голлон

нөлөөлж байдаг. Мөн зах зээлд чихэр болон хүнсний бүтээгдэхүүн

үйлдвэрлэх зөвшөөрөл авсан 100 гаруй аж ахуй нэгж байгаагын 70 гаруй нь

Улаанбаатар хотод үйл ажиллагаагаа явуулж байна. Импортоор орж буй

хүнсний бүтээгдэхүүнийг улс бүрийн хувийн жингээр тодорхойлоход.

/1998/ ОХУ - 30% /1999/ ОХУ – 35%

Польш –12% Польш – 15%

Чек -10.5% Чек –20.5%

Хятад –6%

Хүнсний салбарт худалдан авагч болон бэлтгэн нийлүүлэгчийн үзүүлэлт нь

сайн гэж гарсан байгаа. Энэ нь нэг өрхийн сарын дундаж орлого болон

мөнгөн зарлагын бүтцийг харуулсан хүснэгт 2-26 ээс үзүүлэлтийг харж

болно.

Нэг өрхийн орлого, зардлын байдал./2000 он/ Хүснэгт 2-26

Улсын дундаж /төгрөг/

Нэг өрхийн орлого 67426

Нэг өрхийн хүнсний зарлага 29487

Мах, махан бүтээгдэхүүнд 5519

Гурил, будаанд 11722

Жимс, ногоонд 4667

3. Засгийн газрын нөлөөлөл.

Салбарт засгийн газрын зохицуулалт, үйл ажиллагаа нь чухал нөлөөтэй

байдаг. Иймээс хөрөнгө орууулагчид уг нөлөөллийг тодорхойлох хэрэгтэй

болдог.


Засгийн газраас салбарт нөлөөлөх дараах 3 бодлого авч хэрэгжүүлдэг.

-Санхүүгийн бодлого.

-Мөнгөний бодлого.

-Төсвийн бодлого.

Санхүүгийн бодлого. Энэ нь татварын хэмжээ, нийт зарцуулалтын

графикуудыг тодорхойлж тухайн жилийн засгийн газрын хэмжээг судалдаг.

Засгийн газрын төсвийн 60-70%-г татвар эзэлж байвал энэ татварын

тодорхой хэмжээнд багтааж бонд, үнэт цаас гаргана. Засгийн газрын

төсвийн зарцуулалт нь фондын нийт хэмжээ төсвийг хичнээн хувийг эзлэж

байгаагаас шалтгаалж засгийн газраас бондын үнэ, тоо хэмжээ, компаний

сонголтыг хийдэг. Үүнтэй уялдан санхүүгийн асуудалд анхаарах 2 даь

асуудал нь тухайн жилийнхээ засгийн газрын зардлын өөрчлөлтийн өсөлт,

төсвийн хомсдолын бүтэц эдийн засгийг санхүүжүүлэхэд аль салбарыг

тэргүүлэх салбар болгон авахаас шалтгаалдаг байна.

Мөнгөний бодлого.Мөнгөний бодлогын нөлөөлөл нь эдийн засгийн 2

сувгаар үйлчилдэг.

1.Тухайн зах зээлийн инфляцийн түвшин ямар байгааг тодорхойлно.

2.Мөнгөний нийлүүлэлтийн хяналт.

Инфляци их байгаа тохиолдолд хувьцааны үнийн өөрчлөлт тогтмол

явагддаг. Мөнгөний нийлүүлэлтийн хяналт нь мөнгөний бодлогын хүрээнд

явагдах ба ҮНБ-ий өсөлт, хугацаатай халгаламж хэмжээ шууд нөлөөлдөг.

1.Зах зээлийн зохицуулалт. Хувьцааны үнэ тогтвортой жигд өсвөл компани

тогтвортой үйл ажиллагаа явуулна.

2.Дундаж индексийг тогтоох.

3.Зээлийн хүүг өөрчлөх. Хувьцааны үнэ, ноогдол ашигт нөлөөлнө. Зээлийн

хүүг бууруулахад мөнгөний нийлүүлэлт өснө.

Мөнгөний зах зээлийн тэнцвэр тогтоох явдал чухал. Зээлийн хүү тогтвортой

түвшинд байвал зах зээлийн тэнцвэр тогтоно.

Төсвийн бодлого. Нөлөөлөх 2 хүчин зүйл байна.Бодит төсвийн

хэмжээ, алдагдлын хэмжээ хоѐрын хоорондын зөрүү нь хөрөнгийн зах зээлд

шууд нөлөөлдөг.Энэ нөлөөлөл нь орлого, зарлагын өөрчлөлт тухайн

компаний хувьцааны үнэнд ямар хэмжээтэй нөлөөлж байгаагаас

шалтгаална.

Орлого < Зарлага байх үед нийт зах зээл дээр хувьцааны үнэ

тогтвортой байдлаа хадгалж чадахгүй. Өөрөөр хэлбэл үнэ буурна. Ийм

тохиолдолд 2 нөхцөл байдал үүсдэг.

1.Зарлагын хэмжээ нь нийт үнэлгээнийхээ өсөлтөнд ямар үүрэг гүйцэтгэж

байгаа өөрөөр хэлбэл нийт зардлын өсөлтөөс шалтгаална.

2.Алдагдлын хэмжээ нь нийт бүтээгдэхүүнийхээ хичнээн хувийг эзэлж

байгаагаас шалтгаална.

-Үнэт цаасны хөгжлийн ерөнхий концевцийг бусад салбарын

хөгжлийн бодлоготой уялдуулан төрийн бодлогын хэмжээнд боловсруулж

нэгдсэн үзэл баримтлалтай болох хэрэгтэй болж байна.

Үүний улмаас үнэт цаасны болон түүнтэй холбоотой бусад хуулийг эрх

зүйн үүднээс өөрчлөн сайжруулах асуудал тулгарч байна.

Мөн засгийн газар, төв банкнаас инфляцийн түвшинг 10 хувиас

хэтрүүлэхгүй байх хэрэгтэй. Хөрөнгө оруулагчын эрх ашгийг хамгаалах

зэрэг асуудал орж байна. Засгийн газрын нэг гол нөлөөлдөг хүчин зүйл нь


татварын асуудал байдаг. Үнэт цаасны ноогдол ашгиас татвар авдаг

байсныг болиулсан.

4. Бүтцийн өөрчлөлт.

Судлаачдын авч үздэг бас нэг зүйл нь эдийн засаг дахь бүтцийн өөрчлөлт

юм. Манай орны хувьд 1990 оноос социалист нийгмээс зах зээлийн нийгэмд

шилжих явцад эдийн засгийн бүтэц, нийгмийн удирдлага, хүн амын

сэтгэлгээ хүртэл өөрчлөгдөж асар том өөрчлөлт явагдсан юм.

Аж үйлдвэрийн салбарт нэг жишээ дурьдхад социалист нийгмийн үед

комбинатад байрладаг Улаанбаатар хивс, Нэхээсгүй эдлэл, Шевро, Говь …

зэрэг үйлдвэрүүд нэг дор бөөгнөрүүлэн байрлуулсны учир нь нэг

үйлдвэрийн гарц нь нөгөө үйлдвэрийн түүхий эд болгон хэрэглэж болдогт

оршино. Тухайлбал авчирсан ноосыг угааж цэвэрлэн Говь компани

бүтээгдэхүүнээ үйлдвэрлэсний дараа түүхий эдийн үлдэгдэл гарцыг

Нэхээсгүй эдлэл өөрийн түүхий эд болгон бүтээгдэхүүнээ үйлдвэрлэдэг.

Харин зах зээлийн нийгэмд шилжин компанийг хувьцаат компани болгосны

дараагаар эдгээр үйлдвэрлэлийн байдал хүнд болсон. Учир нь хоорондоо

холбоо бүхий бүтцийг задласнаар компаний үйл ажиллагааны хоорондын

уялдааг алдагдуулж компани бүрийг хувьчилсанаар нэг компаний түүхий эд

болдог зүйлийг гадаадад эсвэл өөр зүйлд зарцуулах болсон.

Тиймээс компани бүр өөртөө ноос угаах зэрэг жижиг хөрөнгө оруулалт

уруу анхаарч үйлдвэрлэлийн үйл ажиллагааг бүрэн гүйцэт авч явуулж

чадахгүйд хүрсэн.

-Салбарын богино хугацааны хэтийн хандлагыг тодорхойлох.

Салбарыг богино хугацаанд тодорхойлохдоо доорх хоѐр асуултыг өөртөө

тавьж түүнд шинжилгээ хийх хэрэгтэй болно.

1.Өнөөгийн ба ирээдүйн эдийн засгийн нөхцөл байдлууд нь салбарын ашиг

орлогыг нэмэгдүүлэх үү? Гэдэг асуудлыг тодорхойлно.

Энд салбарын борлуулалтын хэмжээг үзүүлэлт болгон авч ирээдүйн ашиг

болон орлогыг нэмэгдэх эсэхийг регресс болон корреляцаар тодорхойлно.

2-27, 2-28, 2-29, 2-30, 2-31хүснэгтэнд ирээдүйн өсөлтийг тодорхойлох

үүднээс салбар бүрийн борлуулалтын хэмжээнд хэтийн хандлагыг

тогтоосон.

-Уул уурхайн салбар. Хүснэгт 2-27 Томьѐо 1

Он Борлуулалтын

хэмжээ (y)

Хугацааны

үе (x)

X*2 XY

1995 166959.9 1 1 166959.9

1996 170463.2 2 4 340926.4

1997 222076.3 3 9 666228.9

1998 229222.6 4 16 916890.4

1999 264805.1 5 25 1324025.5

1053527.1 15 55 3415031.1

а ба b-г олох хоѐр томьѐогоор олоход a=134370.48 b=25444.98

гарч байна. Тэгшитгэл маань у=25444.98x+134370.48 болно.

X=6 утга өгөхөд у=287040.36 гарч байгаа нь дараа жил борлуулалтын

хэмжээ 287040.36 болохыг зааж байна.

Энэ нь өмнөх оныхоос хэдэн хувиар өсөлттэй байгааг тодорхойлоход.

287040.36 -- х х=8.4

264805.1 -- 100

a= yx*2-yxx

nx*2-(x)*2

b= nyx-yx

nx*2-(x)*2


Өмнөх оны уул уурхайн салбарын борлуулалт дараа жил 8.4% өсөлттэй

байна.

. -Хөдөө аж ахуйн салбар. Хүснэгт 2-28


хэмжээ (y)

Хугацааны

үе (x)

X*2 XY

1995 39591.3 1 1 39591.3

1996 52943.6 2 4 105887.2

1997 49466.2 3 9 148398.6

1998 47179.5 4 16 188718

1999 44041.1 5 25 220205.5

233221.7 15 55 702800.6

х=6 тохиолдолд у=47584.99 буюу 8% өсөлттэй байна.

-Аж үйлдвэрийн салбарт. Хүснэгт 2-29


хэмжээ (y)

Хугацааны

үе (x)

X*2 XY

1995 296756.4 1 1 296756.4

1996 314422.8 2 4 628845.6

1997 458722.4 3 9 1376167.2

1998 439954.3 4 16 1759817.2

1999 481023.1 5 25 2405115.5

1990879 15 55 6466701.9

х=6 тохиолдолд у=54639527 буюу 13.5% өсөлттэй байна

-Барилга тээврийн салбар. Хүснэгт 2-30


хэмжээ (y)

Хугацааны

үе (x)

X*2 XY

1995 35074.2 1 1 35074.2

1996 47868.8 2 4 95737.6

1997 64080.1 3 9 192240.3

1998 71977.0 4 16 287908

1999 76106.5 5 25 380532.5

295106.6 15 55 991492.6

х=6 тохиолдолд у=90873.16 буюу 19.4% өсөлттэй байна

-Худалдаа үйлчилгээний салбар. Хүснэгт 2-31


хэмжээ (y)

Хугацааны

үе (x)

X*2 XY

1995 97393.3 1 1 97393.3

1996 113774.1 2 4 227548.2

1997 183513.5 3 9 550540.5

1998 181816.8 4 16 727267.2

1999 190081.1 5 25 950405.5

7665788 15 55 2553154.7

х=6 тохиолдолд у=229341.25 буюу 20.6% өсөлттэй байна

Дээрх бодолтоос барилга тээврийн болон худалдаа үйлчилгээний салбарын

өсөлт нь ойролцоогоор 20% -д хүрсэн байгааг үзэхэд уг салбарууд нь

a=45703.69 b=313.55 y=313.55x+45703.7

a=249956.33 b=49406.49 y=49406.49x+249956.33

a=27169.48 b=10617.28 y=10617x+27169.48

a=77290.27 b=25341.83 y=25341x+77290.27


өсөлттэй /салбарын амьдралын шинжилгээний дүн/ болохыг баталж байна.

Аж үйлдвэрийн салбарын хувьд 13%-ын өсөлтэй байгаа нь хэвийн түвшинг

зааж байна. Харин уул уурхай болон аж үйлдвэрийн салбарын өсөлт 8

хувьтай байгаа нь бага үзүүлэлт юм.

2.Монголын хөрөнгийн зах зээлийн салбаруудын P/E харьцааг

тодорхойлох.

Тухайн харьцаа хэр өөрчлөлттэй байгааг болон салбарт хүүгийн түвшний

өөрчлөлт хэрхэн хамаарч байгааг гаргана.

P/E харьцаа нь дараах утгыг илэрхийлнэ.

P-(current price) Зах зээлийн өнөөгийн үнэ

E-(expected earnings) Хүлээгдэж буй орлого

Салбарын хувьд хүлээгдэж буй орлогыг тодорхойлоход ирээдүйд өгөгдөх

ноогдол ашгийн хэмжээ хэрэгтэй болно. Үүнийг 2-7 хүснэгтийн үзүүлэлтээс

регресс бодон гаргаж ирнэ.

2-32, 2-33, 2-34, 2-35, 2-36 хүснэгтэнд Р/Е харьцаа тодорхойлохын тулд

салбар бүрийн хүлээгдэж буй орлого болох ноогдол ашгийн өсөлтийн

хэтийн хандлагыг тогтоосон.

-Уул уурхайн салбарын хүлээгдэж буй ноогдол ашиг.

Энд хүснэгт 2-27 болох ноогдол ашгийн тараалтын судалгаанаас тоон

үзүүлэлтийг ашиглан томьѐо1 хэрэглэн корреляци тооцно. Хүснэгт 2-32

Он Ноогдол

ашиг (y)

Хугацааны

үе (x)

X*2 XY

1995 9.6 1 1 9.6

1996 12.5 2 4 25

1997 47.6 3 9 142.8

1998 6.0 4 16 24

1999 170 5 25 850

245.7 15 55 1051.4

Уул уурхайн хувьд хүлээгдэж буй орлого нь 143.4 төг боллоо.

-Аж үйлдвэрийн салбарын хүлээгдэж буй ноогдол ашиг. Хүснэгт 2-33

Он Ноогдол

ашиг (y)

Хугацааны

үе (x)

X*2 XY

1995 49.95 1 1 49.95

1996 69.38 2 4 138.76

1997 122.7 3 9 368.1

1998 121 4 16 484

1999 125.8 5 25 629

488.83 15 55 1669.81

Аж үйлдвэрийн хүлээгдэж буй орлого 158.76 төг боллоо.

-Хөдөө аж ахуйн хүлээгдэж буй ноогдол ашиг. Хүснэгт 2-34

Он Ноогдол

ашиг (y)

Хугацааны

үе (x)

X*2 XY

1995 30.58 1 1 30.58

1996 96.25 2 4 192.52

1997 147.3 3 9 441.9

1998 12.0 4 16 48

1999 0.0 5 25 0.0

286.13 15 55 713

Хөдөө аж ахуйн ирээдүйн хүлээгдэж буй орлого 13.8 төг.

-Барилга тээврийн салбарын хүлээгдэж буй ноогдол ашиг.

a=-45.15 õ=6 áîë b=31.43 ó=143.4 y=31.43õ-45.15

a=36.77 õ=6 áîë b=20.332 ó=158.762 y=20.332+36.77

a=100.8 õ=6 áîë b=-14.5 ó=13.8 y=100.8-14.5õ


Хүснэгт 2-35

Он Ноогдол

ашиг (y)

Хугацааны

үе (x)

X*2 XY

1995 24.63 1 1 24.63

1996 62.80 2 4 152.6

1997 83.65 3 9 250.95

1998 30.9 4 16 123.6

1999 27.5 5 25 137.5

229.48 15 55 689.28

Барилга тээврийн салбарын ирээдүйн хүлээгдэж буй орлого нь 46.1 ¥

-Худалдаа үйлчилгээ салбарын хүлээгдэж буй ноогдол ашиг. Хүснэгт 2-36

Он Ноогдол

ашиг (y)

Хугацааны

үе (x)

X*2 XY

1995 57.06 1 1 57.06

1996 87.42 2 4 174.84

1997 119.5 3 9 358.5

1998 205.3 4 16 821.2

1999 216.4 5 25 1082

685.68 15 55 2493.6

Худалдаа үйлчилгээний салбарын ирээдүйн хүлээгдэж буй орлого буюу

ноогдол ашиг 267.7 төгрөг болж байна.

Дээрх тоон үзүүлэлтийг ашиглан P/E харьцааг салбар бүрт гаргалаа.

Р/Е харьцаа /салбараар/ Хүснэгт 2-37

Уул уурхай АҮ ХАА Барилга тээвэр Худалдаа.үйчилгээ

Р 193.1763 569.0798 435.1551 1878.351 300.1803

Е 143.4 158.76 13.8 46.1 267.7

Р/Е 1.3 3.5 31.5 40.7 1.12

Салбаруудын Р үнэ ханшыг жагсаалт В-ээс 2001 оны 3 сарын үзүүлэлтийг

авч бодлоо. Р/Е харьцаа бага байх тусмаа сайн байдаг. Худалдаа

үйлчилгээ,уул уурхайн салбарын хувьд үзүүлэлт нь сайн гарсан харин

хөдөө аж ахуй, барилга тээврийн салбарын хувьд үзүүлэлт нь муу гарсан.

Энэ харьцаанаас барилга тээврийн салбарт ямар нэг бодлогын чанартай

асуудал явагдаж байгааг харж болно.

Хөдөө аж ахуйн салбарын хувьд үзүүлэлт маш муу байна. Хамгийн сайн

үзүүлэлттэй нь худалдаа үйлчилгээний салбар байна. Тухайлбал энэхүү

салбарт Улаанбаатар болон Баянгол зочид буудал Жуулчин ХК ордогтой

холбоотой.

3.Салбарт төр засаг, инфляци, улс төрийн үйл явц, шинэ технологи

зэрэг асуудлаас нилээд хамаардаг. Хөрөнгийн биржийн үйл ажиллагааг

идэвхжүүлэх дампуурсан банкинд алдсан хөрөнгийн асуудлыг засгийн

газрын хүрээнд авч үзэн шийдвэрлэн санхүүгийн туслалцаа үзүүлэх.

Хөрөнгийн биржийг хувьчлах асуудлын хүрээнд биржийн харьяа төлбөр

тооцоо, хадгаламж, бүртгэлийн байгууллагыг бие даасан хэлбэрт оруулан

өөрчлөн зохион байгуулах.

Хөрөнгийн зах зээлийн мэдээллийн сүлжээг бий болгох. Үүнтэй холбоотой

олон улсын хөрөнгийн биржүүдтэй сүлжээнд холбогдох үйл ажиллагааг

судлан хэрэгжүүлэх. Хөрөнгө оруулалтын банк, андеррайтерийн үйлчилгээ

a=45.6 õ=6 áîë b=0.084 ó=46.1 y=0.084õ+45.6

a=6.1 õ=6 áîë b=43.6 ó=267.7 y=43.6õ+6.1


эрхлэх санхүүгийн байгуулагыг байгуулах боломжыг судлан

хэрэгжүүлэх.Улс орны дотоодын нийт бүтээгдэхүүний жилийн дундаж

өсөлтийг 5 хувиас илүү байлгах. Инфляцийн дээд түвшинг 10 хувиас

хэтрүүлэхгүй байлгах

Дотоодын нийт бүтээгдэхүүний 20-иос доошгүй хувийг хуритлалд

зарцуулах.Үнэт цаасны хөгжлийн ерөнхий концевцийг бусад салбарын

хөгжлийн бодлоготой уялдуулан төрийн бодлогын хэмжээнд боловсруулж

нэгдсэн үзэл баримтлалтай болох хэрэгтэй болж байна.

Үүний улмаас үнэт цаасны болон түүнтэй холбоотой бусад хуулийг эрх

зүйн үүднээс өөрчлөн сайжруулах асуудал тулгарч байна.

Салбарын урт хугацааны хэтийн хандлагыг тодорхойлох

Хөрөнгө оруулагчид урт хугацаанд салбарын үзүүлэлтийн хэтийн

хандлагыг тодорхойлдог байх хэрэгтэй.

1.Ирэх 10 жилд аль салбарийн өсөлт амжилт нь тодорхой шаардлагыг

хангахуйц байх вэ?

Монголын хөрөнгийн биржийн ангилсан 5 салбараас авч үзэхэд ирэх 10

жилд өсөлттэй бөгөөд амжилттай тодорхой шаардлага хангахуйц салбар нь

худалдаа үйлчилгээний салбар зүй ѐсоор орж байна.

Яагаад гэвэл худалдаа үйлчилгээний салбар нь энэхүү судалгааны үндсэн

дээр өсөлттэй болох нь харагдсан . Манай орны хувьд аялал жуулчлал

эрхлэх үйл ажилагааг цаашид эрчимтэй бөгөөд сайн хөгжүүлж чадвал

үйлчилгээний салбар болох зочид буудал жуулчлал нь эрчимтэй өсөх болно.

Мөн инфляцийн түвшинг бага байлгах тохиолдолд манай оронд барилгын

салбар өсөлттэй өсөх боломж бүрдсэн байна.Үндэсний үйлдвэрийг

хөгжүүлэн дэмжих засгийн газрын мөрийн хөтөлбөрийн хүрээнд аж

үйлдвэрийн салбар өсөхөд төрийн бодлого талаас дэмжих нь тодорхой

тиймээс уг салбарыг орхигдуулан авч үзэж болхгүй юм.

2.Эдийн засгийн мэдээллийн цуглуулга ба процесоос болж гарах

хүндрэл

Ямарч салбарын хувьд эдийн засгийн мэдээлэл болон түүний процессээс

болж маш олон хүндрэлүүд гарч байдаг.Манай орны хувьд хууль зүйн

орчин төгс боловсронгуй болоогүйн улмаас хуулийн цоорхой гэж нэрлэгдэх

сувгаар маш их хэмжээний хөрөнгө мөнгө урсаж байдаг. Энэ талаар ямарч

мэдээлэл байдаггүй тэрч битгий хэл ямарч компаний хувьд тухайн

компаниас мэдээлэл авах боломжгүй бөгөөд ерөнхийдөө статистикийн

мэдээлэл болон хөрөнгийн биржээс гаргасан мэдээллийг ашиглан түүнд

тулгуурлан шинжилгээг хийдэг. Статистикийн мэдээлэлд зарим нэг

/компаний технологийн орчин, агууламжыг тодорхойлох/ шинжилгээг

хийхэд таарах үзүүлэлт байдаггүй. Жишээ нь

Манай улсад хэрэглэгдэж буй патентын тоо, патентлагдсан шинэ бүтээл

загварын тоо ..гэх мэт.Салбарын ерөнхий ангилал болох хөдөө аж ахуй, аж

үйлдвэр, барилга тээвэр, худалдаа үйлчилгээ, уул уурхайн салбаруудын

мэдээллийг Монголын хөрөнгийн биржийн арилжаа судалгааны албанд

бүртгэн шинжилгээ хийдэг ба түүнд тулгуурлан харьцааны шинжилгээ

болон бусад шинжилгээг хийдэг.

Тиймээс мэдээлийн сүлжээг хөрөнгийн зах зээлд бий болгох хэрэгтэй.

Түүнд бүхийл хөрөнгө оруулагчдыг татан оролцуулах асуудлыг

шийдвэрлэх хэрэгтэй болж байна.


Товч дүгнэлт.

Монголын үнэт цаасны зах зээлийн өнөөгийн байдлыг тодорхойлохын тулд

хөрөнгийн биржид бүртгэлтэй хувьцаат компаний тоог авч үзсэн ба энэ нь

анх хоѐрдогч зах зээлийн арилжаа эхэлснээс хойш 12.6%-р буурсан. Түүний

шалтгаан нь хувьцаат компаниудын хэвшил өөрчлөгдсөн, дампуурсан,

компаниуд хоорондоо нэгдэн нийлэх болсонтой холбоотой.

Монголын хөрөнгийн бирж нь бүртгэлтэй 415 компанийг 5 үндсэнсалбарт

хуваан авч үздэг. Эдгээр 5 салбарын хувьд үнэт цаасны төвлөрөлийг бүрэн

хувьчлагдсан 336 компаний хувьд авч үзвэл 1304 хувьцаа эзэмшигч нийт

хувьцааны 73.5%-г эзэмшиж байна. Арилжаанд орж буй үнэт цаасны үнэ

ханшыг авч үзвэл нийт компаний 73% нь нэрлэсэн үнэ болох 100

төгрөгнөөс доогуур үнэтэй байна.Үүнээс гадна хувьцаат компаний ноогдол

ашиг хувиарлалтын байдал нь жилд дунджаар 5 хувиар буурчээ. Дээрх

шалтгаануудын улмаас Монголын хөрөнгийн зах зээл нь зогсонги байдалд

орсон байна.

Салбарын хувьд салбарын шинжилгээг 3 үе шаттайгаар хийсэн.

1.Амьдралын циклийн шинжилгээнд худалдаа үйлчилгээ болон барилга

тээврийн салбар нь өсөлтийн үе шатанд явж байна. Аж үйлдвэр, уул

уурхайн салбар тогтворжилтын үе шатанд байна. Харин хөдөө аж ахуйн

салбар тогтворжилтын үед улмаар уналтын байдалд орсон болохыг

тодорхойллоо.

2.Бизнесийн шинжилгээгээр салбар бүрийн бүрэлдэхүүн хэсгийг задлан авч

өсөлттэй, хамгаалалттай, циклтэй болон хүүгийн мэдрэмжтэй салбарыг

тогтоосон.

3.Салбарын хэтийн төлөв байдлын шинжилгээгээр 4 хүчин зүйл болох

түүхэн үзүүлэлт, засгийн газрын нөлөө, өрсөлдөөн, бүтцийн өөрчлөлтийг 2

хандлагын хүрээнд шинжилсэн.

Түүхэн үзүүлэлтийн хувьд Монголын үнэт цаасны зах зээл дээрх индексийн

өнгөрсөн мэдээллийг ашиглан салбар бүрт ирээдүйн хандлагыг

тодорхойлсон. Энэ шинжилгээгээр худалдаа үйлчилгээ, барилга тээврийн

салбарын индекс 8.6%-р өссөн байна. Аж үйлдвэрийн индекс –30%

бууралттай байна. Хөдөө аж ахуй, уул уурхайн салбарын хувьд 15%

өсөлттэй байна.

Өрсөлдөөний 5 үйлдвэрлэлийн чиглэлийн хувьд SWOT шинжилгээг хийсэн.

Хүнсний үйлдвэрлэлийн хувьд өрсөлдөөний аюул болон худалдан авагчын

чадавхын талаар судалгаа хийгдсэн.

Засгийн газрын хүчин зүйлийн хүрээнд Монголын хөрөнгийн зах зээлд

тулгарч буй асуудлыг хууль эрх зүйн үүднээс өөрчлөн сайжруулах,

тэдгээрийн уялдаа холбоог хангах явдал юм.

Бүтцийн өөрчлөлтийн хүчин зүйлд социалист нийгмээс зах зээлийн нийгэмд

шилжихэд манай үйлдвэрлэлийн бүтэц зохион байгуулалт нь өөрчлөгдсөн

ба энэ өөрчлөлт нь одоог хүртэл аж үйлдвэрийн салбараас гараагүй байна.


Богино хугацааны хэтийн хандлагыг шинжилхэд ирээдүйн салбарын ашиг

орлого нэмэгдэх үү? Гэдэг асуудлын хүрээнд үндсэн 5 салбарын

борлуулалтын хэмжээнд хэтийн хандлага тодорхойлох регрессийн

шинжилгээг хийсэн. Энэ шинжилгээгээр худалдаа үйлчилгээний салбар нь

20.6% өсөлттэй болох нь тодорхойлогдсон. Уул уурхай, хөдөө аж ахуйн

салбарын хувьд 8% өсөлттэй гарсан. Аж үйлдвэр болон барилга тээврийн

салбар нь 13%-19% өсөлттэй байна.

Мөн энэ шинжилгээнд хэрэглэгддэг бас нэг үзүүлэлт нь салбарын Р/Е

харьцаа юм. Энэ харьцааг салбар бүрт тодорхойлоход худалдаа үйлчилгээ,

уул уурхайн салбарт бага буюу сайн үзүүлэлттэй бөгөөд хөдөө аж ахуй,

барилга тээврийн салбарт өндөр буюу сул үзүүлэлттэй байна. Салбарын урт

хугацааны хэтийн хандлага тодорхойлоход үндсэн 5 салбараас ирэх 10 жилд

худалдаа үйлчилгээний салбар өсөлттэй болохыг тодорхойлсон.


3-р бүлэг: Үнэт цаасны зах зээлийн салбарын шинжилгээ,

хөрөнгө оруулалтын боломжыг нэмэгдүүлэх нь 3.1 Үнэт цаасны зах зээлийн салбарын шинжилгээ, хөрөнгө

оруулалтын боломжыг нэмэгдүүлэх нь Компани өөрт хөрөнгө оруулалтыг нэмэгдүүлэх боломжыг шийдвэрлэхийн

тулд урьдчилан тал бүрийн шинжилгээг хийсэн байх шаардлагатай.Үүнд

1. Компанийн үйл ажиллагаа явуулж буй салбарын шинжилгээ.

2. Тухайн салбарт компанийн эзлэх байр суурь.

3. Компаний санхүүгийн байдалд хийх шинжилгээг хийдэг.

Шинжилгээний үр дүнд аливаа үзүүлэлт болон харьцуулалт нь бага болон

сулавтар бол компани үнэт цаас гаргах шийдвэрийг гаргах ѐсгүй. Учир нь

хөрөнгө оруулагч гүйцэтгэл болон бусад үзүүлэлтээр сайн өсөлттэй, өгөөж

өндөртэй салбарын компаний үнэт цаасанд хөрөнгө оруулалт хийдэг.

Тухайн компани бага үзүүлэлтэй бөгөөд үнэт цаас гаргасан тохиолдолд

хөрөнгө оруулагч түүнийг авахгүй байх бүрэн боломжтой. Тиймээс

компани үнэт цаас гаргах уу? гаргахгүй юу? гэсэн асуудалд хариу өгөх

хэрэгтэй.

Мөн хөрөнгийн зах зээлд хөрөнгө оруулагч болон компанийн үйл

ажиллагааг идэвхжүүлэх үүднээс салбарын шинжилгээг хийдэг.

Одоо энэхүү асуудлыг авч үзэхийн өмнө монгол улсад үнэт цаасны арилжаа

буюу 1995 оны 8 сарын 28 хоѐрдогч зах зээл явагдаж эхэлснээс хойших

өнөөг хүртэлх хугацаанд нэмж хэдэн компани ямар төрлийн үнэт цаас

болон хэдий хэр үнэт цаас нэмж гарган арилжаалсныг дараах 3-1

хүснэгтээс авч үзье.

Хувьцаат компани нэмж хувьцаа гаргасан байдлын судалгаа Хүснэгт 3-1

Он Нэмж хувьцаа гаргасан

компаний тоо

Нэмж гаргасан

хувьцааны тоо

Үнийн дүн

/мян төг/

1996 11 8 136 329 2111001.0

1997 3 1 155 126 272000.0

1998 9 3 327 028 1041891.1

1999 5 1 355 948 375176.6

2000 1 1 077 808 107780.8

Нийт 29 15 052 239 3907849.5

Дээрх хүснэгтээс үзэхэд нэмж хувьцаа гаргах компаний тоо жил ирэх бүр

багассаар байна.Иймээс компанийг нэмж үнэт цаас гаргах үүднээс энэхүү

төслийн хүрээнд салбарт байгаа компаний санхүүгийн тайланд нь

шинжилгээ хийгээд тухайн компани хувьцаа гаргаж хөрөнгө оруулалт хийх

болож бана уу? байхгүй юу? гэдгийг шийдвэрлэх болно.

Өмнөх салбарын шинжилгээгээр хөрөнгийн биржийн арилжаанд ордог

компаниудыг 5 салбарт хуваан салбарын амьдралын орчилын, бизнесийн

циклийн, хэтийн хандлагын шинжилгээг хийсэн байгаа.

Энэхүү 5 салбарыг дүгнэн үзэхэд.

1.Уул уурхайн салбарын компаниудын хувьд тогтвортой үйл

ажиллагаа явуулж байгаа бөгөөд төрөөс уг салбарт анхаарал ихээхэн

тавьдаг. Монголын хөрөнгийн биржид бүртгэлтэй компаний 18.3%-г

эзлэдэг. Арилжаанд үнэт цаас нь идэвхтэй арилжагддаг 85 компаний 26

болох 30% нь багтдаг салбар юм байна.


Мөн засгийн газраас алт төслийг хэрэгжүүлхээр алтны олборлолтыг

нэмэгдүүлэх асуудал тавьсан байна. Эдийн засгийн бодит үзүүлэлтээс

үзэхэд уул уурхайн салбаруудын үйлдвэрлэл хэвийн, салбар дотроо алт

олборлолт болон нефть олборлолт нэмэгдэж байгаа, мөн бага хэмжээгээр

зэс хайлуулдаг болсон байна.

Салбарын гол компаниудад Монгол алт, Ханы материал, Багануур, Бетон

арматур ..зэрэг хувьцаат компани ордог.

2.Хөдөө аж ахуйн салбарын хувьд үйл ажиллагаа нь төдийлөн сайн

биш байгаа. Салбарын томоохон компанид Атар, Залуучууд, Агро амгалан

..зэрэг хувьцаат компани ордог. Газар тариалангын хувьцаат компаниуд

байдаг тул цаг агаар тааруухан, хүнд үед ашиг олох боломж багатай байдаг.

Хүсний ногооны үйл ажиллагаа эрхэлдэг олон жижиг аж ахуйн нэгж байдаг.

Бүртгэлтэй хувьцаат компаний хувьд 17.8% эзлэдэг. Идэвхтэй

арилжаалагддаг үнэт цаасны хувьд 17 ширхэг буюу 20%-г эзлэдэг.

3.Барилга тээврийн салбарын тухайд биржид бүртгэлтэй хувьцаат

компаний 25%-г эзлэдэг бөгөөд идэвхтэй арилжаалагддаг 85 үнэт цаасны 24

ширхэг буюу 28%-г эзлэдэг. Монголын үнэт цаасны зах зээлийн салбар

болон зах зээлийн индексээс 2000 оны 9 сараас эхлэн өнөөг хүртэл хамгийн

өндөр индекстэй явж байгаа.Шинжилгээгээр өсөлттэй салбарын тоонд

орсон. Гол томоохон компаниуд нь Барилга корпораци, Дархан өргөө, Авто

тээвэр 27,Авто комбинат ..ордог.

4.Худалдаа үйлчилгээний салбарын гүйцэтгэлийн хувьд хөрөнгийн

бирж болон үнэт цаасны зах зээл дээр өндөрт тооцогддог салбарт

багтана.Энэ салбарын гол компаниуд нь Улсын их дэлгүүр,

Материалимпекс, НИК, Монголын цахилгаа холбоо, Баянгол зочид буудал,

Улаанбаатар зочид буудал, Жуулчин, Ардын эрх хувьцаат компани

ордог.Нийт бүртгэлтэй хувьцаат компанийн 17% идэвхтэй арилжаалагддаг

85 үнэт цаасны 22 буюу 25% нь багтдаг байна.

Салбарын шинжилгээгээр өсөлтэй болон үзүүлэлт сайн салбарт орно

5.Аж үйлдвэрийн салбарт монголын томоохон үйлдвэр, хувьцаат

компаниуд багтдаг.Тухайлбал АПУ, Говь, Атар өргөө, Гурил, Гутал,

Махимпекс, Шевро, Нэхээсгүй эдлэл, Спирт бал бурам, Талх чихэр,

Эрдэнэт хивс, Эсгий гутал, Ээрмэл .. зэрэг орно. Монголын үнэт цаасны зах

зээлд бүртгэлтэй хувьцаат компаниас 21% нь багтана. Идэвхтэй

арилжаалагддаг хувьцаат компанийн 42% буюу 36 компанийн үнэт цаас нь

арилжаалагдаж байна.

Аж үйлдвэрийн салбарын тухайд дотроо маш олон хэсэгт хуваагддаг тэр

дотроос хөнгөн аж үйлдвэрийн салбар үндсэндээ үүд хаалгаа барьжээ. Үүнд

арьс шир, ноосны, мод боловсруулах үйлдвэрүүд ..орж байна. Харин

хүнсний салбарын тухайд харьцангуй өсөлттэй байгаа юм. Мөн засгийн

газраас үндэсний үйлдвэрийг дэмжих жил болгон 2001 оныг зарласан.

Салбаруудын ангилалаас аж үйлдвэрийн салбарыг сонгон тухайн салбарын

индексийн дундажаас дээгүүр нэг, доогуур нэг,тухайн түвшинд нэг гэсэн 3

компанийг сонгон санхүүгийн тайланд шинжилгээ хийн салбарт эзлэх байр

суурийг тодорхойлж үнэт цаас гарган хөрөнгө оруулалт хийх боломж байна

уу, байхгүй байна уу гэдэг асуудалд хариу өгөх болно.

-Салбарын хувьд социалист нийгмийн үед томоохонд тооцогдон үйл

ажиллагаагаа явуулж байсан үйлдвэрлэл зогсонго байдалд орсон байна.

Ялангуяа мал аж ахуйн гаралтай бүтээгдэхүүн боловсруулдаг салбарын


уналт үргэлжилж байна. Иймээс манай орны эдийн засгийн хувьд

үйлдвэрлэлийн салбарын жин багасаж худалдаа үйлчилгээний салбар

голлох салбар болж байна. Эндээс үзэхэд

“Түүхий эдэд суурилсан эдийн засаг тогтвортой бус байдаг тул эдийн

засгийн тогтвортой өсөлтийг хангах бүтэц бүрэлдээгүй байна”гэсэн

дүгнэлт гарч байна.Тиймээс аж үйлдвэрийн салбарыг хөгжүүлэн

сайжруулахад анхаарлаа хандуулах хэрэгтэй.

Жишээлбэл ноосны салбарын хувьд жилдээ 15 000 тонн хонины ноос

боловсруулан 10 000 тонн угаасан ноос, 2 сая кв.м хивс. 6000 хос эсгий

гутал үйлдвэрлэх хүч чадалтай байсан бөгөөд өнөөдөр угаасан ноосны

үйлдвэрлэл 87%-иар, эсгий гутал үйлдвэрлэл 98%-иар буурч ноосон даавуу,

хөнжил, сүлжмэлийн үйлдвэрлэл бүрэн зогсоод байна. Урьд нь Дорнод,

Хатгал зэрэг ноос угаах 4 үйлдвэрт жилдээ 10 гаруй мянган тонн угаадаг

байсан бол өнгөрсөн жилд Монноос ХК 1 000 гаруй тонн ноос угаасан

байна. Угаасан ноос байхгүйн улмаас Ээрмэл, Сүлжмэл, Нэхмэл, Хивсний

үйлдвэр сул зогсох болсон байна. 2001 оны 2 дугаар сарын арилжаанд аж

үйлдвэрийн салбарын зарим компаниудын индексийн байдыг авч үзэхэд.

Аж үйлдвэрийн салбарын 3 компаний үзүүлэлт Хүснэгт 3-2

Тухайн сарын үзүүлэлт Дээд Доод Хаалт Тоо

ширхэг

ЗЗ-н үнэлгээ

Дунджаас өндөр ханштай ХК

“Говь”

1550 1252 1550 964 1 398 842

Дундаж түвшинтэй адил

ХК”Атар өргөө”

450 410 410 204 84 753

Дунджаас доогуур ханштай

ХК “Нэхээсгүй эдлэл”

20 20 20 370 7400

Тухайн сарын салбарын индекс нь 537.79 байна.

1. Салбарын дундаж индекстэй ойролцоо ханштай Атар өргөө ХК.

Үйл ажиллагааны чиглэл нь талх нарийн боов, гурилан бүтээгдэхүүн,

гоймон, ундаа, чихэр зэрэг хүнсний бусад бүтээгдэхүүний үйлдвэрлэл

худалдаа эрхэлдэг хувьцаат компани. Нийт хувьцааны тоо 174 136 ширхэг,

хувьцаа эзэмшигчийн тоо 570. Хан Уул дүүрэг 3-р хороонд Атар өргөө

хувьцаат компани нь өнөөдрийн байдлаар 328 ажилчидтай бөгөөд 17 413

600 төгрөгний дүрмийн сантай бүрэн хувьчлагдсан хувьцаат компани болон

байрласан байна.

Атар өргөө ХК-ны зах зээлд эзлэх хувь хэмжээг тодорхойлъѐ.

Атар өргөө ХК-ны зах зээлд эзлэх хувь хэмжээ Хүснэгт 3-3

Нэр Дундаж

Ханш

Хувьцааны

Тоо

Зах зээлийн

үнэлгээ

Эзлэх хувь

Атар өргөө ХК 856.4226 174136 149 134 005 0.48

Дундаж ханшыг Атар өргөө хувьцаат компаний 1996-2000 он хүртэлх

индексийн үзүүлэлтийг хүснэгт 3-4 өөс дунджыг тооцон авлаа.Нийт зах

зээлийн үнэлгээний хэмжээг Монголын хөрөнгийн биржийн үзүүлэлт

хүснэгт болох 2-1 ээс гаргаж. Доорх 3-4 хүснэгтээс зах зээлийн үнэлгээний

дунджыг олбол 30800.23 сая төгрөг гарч байна.Үүнээс хувь тооцуулан

авахад 0.48%-г эзэлж байна.

Хүснэг 3-4 1995 1996 1997 1998 1999 2000


Атар өргөө ХК

хувьцааны дундаж ханш -- 435 1526.16 1156.91 779.91 508.5

Зах зээлийн үнэлгээ.

/сая төг/ 12816.0 17960.9 43255.3 35858.4 34428.0 40482.8

Атар Өргөө ХК-ны ханшны болон зарагдсан тоон хэмжээний үзүүлэлтийг

графикаар гарган үзүүлсэн байна.

Одоо Атар өргөө хувьцаат компаний санхүүгийн үзүүлэлтүүд болон

орлогын тайлан түүнд хийсэн харьцааны шинжилгээг тодорхойлно.


Атар өргөө хувьцаат компаний санхүүгийн үзүүлэлтүүд. Хүснэгт 3-5

Санхүүгийн

үзүүлэлт. 1996 1997 1998 1999 2000

А.Нийт хөрөнгө 743829.1 989951.5 1105615.6 2431754.3 2933608.5 1.Эргэлтийн хөрөнгө

361072.0 519356.1 598267.7 523952.8 695260.9

-Мөнгөн хөрөнгө 72919.14 53521.06 47787.6 45616.8 47148.6 -Авлага 43444.82 163764.11 185918.3 154711.6 138090.6 -Бараа мат. нөөц 244707.98 302070.87 364561.8 323624.4 510021.7 2. Эргэлтийн бус

хөрөнгө 382757.2 470595.5 507347.9 1907801.5 2238347.6

.а.Биет хөрөнгө 377757.2 465595.5 502347.9 1902801.5 2232137.6 - барилга байгууламж

198934.788 226432.77 1190808.8

- тоног

төхөөрөмж 201127.70 220351.21

- Бусад үндсэн хөрөнгө

120976.97 164784.81 3171930.7 3631267.2

-Хуримтлагдсан

элэгдэл -143282.28 -145973.33 -688460.9 -1269129.3 -1399129.6

.б.Биет бус хөрөнгө

5000.0 5000.0 5000.0 5000.0 6210.0

-Хөрөнгө оруулалт

ба бусад хөрөнгө 5000 5000 5000 5000 6210

Б.Өр төлбөр

Эзэмшигчийн өмч 743829.1 989951.5 1105615.6 2431754.3 2933608.5

1.Өр төлбөр 156500.4 260108.9 258693.5 214756.3 657199.8 .а.Богино хугацаат

өр 156500.1 260108.9 258693.5 214756.3 657199.8

- Дансны өглөг 130148.37 146581.4 258693.5 71684.9 626784.6 - Орлого

татварын өглөг 12160.38 76703.73 31909.4 12218.9

-Цалингийн өглөг 6059.26 6820.78 13050.5 14554.8 -Бусад татварын

өглөг 714.6

-Банкны богино

хугацаат өр 88000.0

-Бусад өглөг 8132.351 30002.96 2800.7 2025.0 -Урьдчилан

орсон орлого 6596.1 1616.5

2.Эзэмшигчийн

өмч 587328.8 729842.6 846922.1 2216997.9 2276408.8

.а.Хувьцаа 220745.6 220410.2 727669.9 1498230.8 1498230.8 -энгийн хувьцаа 17413.6 17413.6 17413.6 17413.6 17413.6 -Халаасны

хувьцаа -250.9 -250.9

-Нэмж төлөгдсөн

капитали -2490.2 2490.2

-Эзэмшигчийн

өмч. бусад хэсэг 203332.01 202996.55 7102256.3 1483558.2 1483558.2

Б.Хуримтлагдсан

Ашиг 366583.2 509432.5 119252.2 718767.1 778178.0

-Тайлангийн үеийн

167946.5 136051.8 119252.2 142428.7 86871.2

- Өмнөх үеийн 198636.7 373380.7 0.0 576338.4 691306.8


Атар өргөө хувьцаат компаний орлогын тайлан./1996-2000/ Хүснэгт 3-6

Орлогын тайлан 1996 1997 1998 1999 2000 1.Цэвэр

борлуулалт 2521634.0 2962273.9 2696657.3 3018363.3 4336317.6

-Бор-лтын хорогдол -Бор-лтын хөнгөлөлт -Нийт борлуулалт 2521634.0 2962273.9 2696657.3 3018363.3 4336317.6 2. Борлуулсан бүт-ний өртөг

2076688.38 2430339.73 2203980.2 2382758.8 3663583.2

3. Нийт ашиг 444945.6 531934.1 492677.1 635604.5 672734.4 4.Үйл Ажиллагааны

зардал 159204.6 204830.6 274312.9 343641.0 470542.9

-Цалин, шагнал 155885.4 -НДШ 29578.8 -Засвар үйлчилгээ 23975.5 -Ашиглалтын зардал 1905.6 -Түрээсийн зардал 9603,9 -Томилолтын зардал 21030,5 -Тээврийн зардал 5952,9 -Элэгдлийн зардал 36375,4 -Цахилгааны зардал -Суртачилгаа зардал 2888,3 -Телефоны залдал 23607,4 -Шатахууны зардал -Бусад зардал 159204,6293 204830,5658 274312,9 343641 15939,2 5.Үйл ажиллагааны

ашиг 285741,0 327103,6 218364,2 291963,5 202191,5

6.Үйл ажиллагааны

бус орлого 103985,7 92149,2 153758,7 99644,0 185157,3

-Ханшны өөрч-н ор -Ноогдол ашгийн ор -Хүү торгууль,

хөнгөлөлтийн орлого 107,2

-Бусад 103985,697 92149,23103 153758,7 99644 185050,1 7.Үйл ажиллагааны

бус зардал 87111,3 168,0 185962,9 155152,1 227168,1

-Хүү торгууль,

хөнгөлтийн зардал 2748,8

-Ханшийн алдагдал 131,1 -Хувьцаа зардал -Бусад 78111,34601 168036,049 185962,9 155152,1 224288,2 8.Ердийн ашиг 311615,4 251216,8 186160,0 236455,4 160180,7 9.Онцгой шинжтэй

орлого 0.0 0.0 0.0 0.0 0.0

10.Хамтарсан

үйлдвэрийн орох ор. 0.0 0.0 0.0 0.0 0.0

11.Татвар төлөхийн өмнөх ашиг

311615,4 251216,8 186160,0 236455,4 160180,7

12.Орлогын

татварын зардал 143668,9 115165 66907,8 94026,7 73309,5

13.Тайлант үеийн цэвэр ашиг

167946,5 136051,8 119252,2 142428,7 86871,2

Дээрх орлогын тайлангаас Атар өргөө хувьцаат компани нийт борлуулалт

2000 оны байдлаар өмнөх оныхоос 30%-иар өссөнийг харж болох бөгөөд

мөн цэвэр ашиг нь тухайн онд 38% -иар буурсан байна. 2000 онд ноогдол

ашиг тараагаагүй байна.


Атар өргөө хувьцаат компаний санхүүгийн үзүүлэлт болон орлогын

тайланд хийгдсэн харьцааны шинжилгээ. Хүснэгт 3-7

Харьцааны

Шинжилгээ 1996 1997 1998 1999 2000

Хөрвөх чадварын шинжилгээ Ажлын цэвэр капитал 204571.58 259247.15 339574.20 309196.42 38061.19

Эргэлтийн харьцаа 2.307 1.997 2.313 2.440 1.058 Төлбөрийн чадварын харьцаа 0.744 0.835 0.903 0.933 0.282 Үйл ажиллагааны шинжилгээ Бараа материалын эргэлт 8.486 8.046 6.046 7.363 7.183 Бараа материалын дундаж наслалт 42.421 44.745 59.548 48.895 50.117 Авлага цуглуулах дундаж хугацаа 6.202 19.902 24.820 18.452 11.464 Нийт авлагын эргэц 58.042 18.089 14.505 19.510 31.402 Хөрөнгийн өгөөжийн харьцаа 6.588 6.295 6.315 1.582 1.937 Нийт хөрөнгийн эргэлт 3.390 2.992 2.439 1.241 1.478

Өрийн шинжилгээ Өрийн харьцаа 0.210 0.263 0.234 0.088 0.224 Өр эзэмшигчийн хөрөнгийн харьцаа 0.000 0.000 0.000 0.000 0.000 Хүү төлөх чадварын харьцаа .. … .. .. 73.555 Өр барагдуулах өнөөгийн боломж 0.466 0.208 0.185 0.212 0.072 Өр барагдуулах ойрын боломж 0.744 0.835 0.903 0.933 0.282

Ашигт ажиллагааны шинжилгээ Ахиуц нийт ашиг 0.176 0.180 0.183 0.211 0.155 Үйл ажиллагааны ахиуц ашиг 0.113 0.110 0.081 0.097 0.047 Ахиуц цэвэр ашиг 0.067 0.046 0.044 0.047 0.020 Нийт хөрөнгийн өгөөж ROI 22.579 13.743 10.786 5.857 2.961 Өөрийн хөрөнгийн өгөөж ROE 28.595 18.641 14.081 6.424 3.816 Нэгж хувьцаанд ноогдох цэвэр ашиг EPS 96.446 78.130 68.482 81.792 49.887 Үнэ ашгийн харьцаа P/E 0.000 0.000 0.000 0.000 10.19 Дампуурлын онош /Альтманы индекс/ 6.266 5.307 3.974 2.676 2.511 Х1=ажлын капитал / нийт хөрөнгө 0.275 0.262 0.307 0.127 0.013 Х2=Хуримтлагдсан ашиг/нийт хөрөнгө 0.493 0.515 0.108 0.296 0.265 Х3=татвар өмнөх ашиг / нийт хөрөнгө 0.419 0.254 0.168 0.097 0.055 Х4=Эзэмшигчийн өмч / нийт эх үүсвэр 0.790 0.737 0.766 0.912 0.776 Х5=Цэвэр борлуулалт / нийт хөрөнгө 3.390 2.992 2.439 1.241 1.478

Бусад харьцаанууд Дансны үнэ 337.282 419.122 486.357 1273.14 1307.25 Бие даалтын коефциент 78.96 73.725 76.602 91.169 77.598 Ноогдол ашгийн өгөөж .. .. .. .. .. Нэгж хувьцаанд ноогдох цэвэр эргэлтийн хөрөнгө

117.478 148.876 195.005 177.560 21.857

2. Салбарын дунджаас дээгүүр үзүүлэлт бүхий Говь ХК.

Говь ХК нь Ноолууран эдлэлийн чиглэлийн үйл ажиллагааг эрхэлдэг бөгөөд

монголын төрийн мэдлийн томоохон компаний нэг юм. 2000 оны байдлаар

795 ажилчинтай бөгөөд 780 112 500 төгрөгний дүрмийн сан бүхий 7801125

ширхэг хувьцаатай ХК юм. Нийт хувьцааны 5843681ш буюу 75%-г төр

эзэмшдэг.

Говь ХК-ны зах зээлд эзлэх хувь хэмжээг тодорхойлход. Энд нийт зах

зээлийн дундаж үнэлгээг Хүснэгт 3-4 өөс авсан юм.

Говь ХК-ны зах зээлд эзлэх хувь хэмжээ Хүснэгт 3-8

Нэр Хувьцааны

дундаж ханш

Хувьцааны

тоо


үнэлгээ

Эзлэх хувь Нийт зах зээлийн

дундаж үнэлгээ


Говь ХК 784.9048 7801125 6123103012. 19% 30800230000

Доор Говь ХК-ны хувьцааны ханшны болон арилжаалагдсан тоо

хэмжээний үзүүлэлт өгөгдөн графикаар дүрслэгдсэн байна.


Говь хувьцаат компаний санхүүгийн үзүүлэлт./1996-2000/ Хүснэгт 3-9


үзүүлэлт. 1996 1997 1998 1999 2000

А.Нийт хөрөнгө 19940899.2 26871924.2 29110765.9 30159390.9 0.0 1.Эргэлтийн хөрөнгө

14013994.3 12404305.3 15802424.3 18245637.7 0.0

-Мөнгөн хөрөнгө 546126.9 2002025.6 765506.4 6388115.6 -Авлага 5621069.0 2734508.2 4443425.7 4193270.2 -Урьдчилан

төлсөн зардал 1053160.0

-Бараа мат. нөөц 7846798.4 6614611.5 10593492.2 7664251.9 2. Эргэлтийн бус хөрөнгө

5926905.0 14467619.0 13308341.6 11913753.1 0.0

.а.Биет хөрөнгө 1780839.5 13813290.2 11738360.3 11004260.9 0.0 - барилга 984287.7 6353215.9 -Хуримтлагдсан

элэгдэл --44226.4 -1093701.1

- тоног төхөөрөмж

944867.0 22608694.6


элэгдэл -223947.3 -14151904.3

-эд хогшил 150563.9 251536.4 -Хуримтлагдсан элэгдэл

-30705.4 -154551.3

-бусад эд

хөрөнгө 29138908.1 28670982.1


элэгдэл -17400547.8 -17666721.2

.б.Биет бус

хөрөнгө 4146065.5 654328.8 1569981.3 909492.2 0.0

-Хөрөнгө оруулалт

ба бусад хөрөнгө 4146065.5 654328.8 1569981.3 909492.2


Эзэмшигчийн өмч 19940899.2 26871924.2 29110765.9 30159390.9 0.0


өр 3762751.8 474870.0 1367473.3 861066.8 0.0

- Дансны өглөг 3548073.9 302503.2 1006382.5 756173.6 - Орлого

татварын өглөг 8351.9 10338.6 -28789.2

-Цалингийн өглөг 30605.6 29450.5 48125.1 -Бусад татварын

өглөг 4491.6 3079.6 94121.2

-ЭМНД шим-н

өглөг 30151.3 1081.6 29188.1

-Мөнгөн ноогдол

ашгийн өглөг 122115.4

-Банкны богино хугацаат өр

126728.4 126728.4

-Бусад өглөг 43442.3 -Урьдчилан

орсон орлого 14349.1 12026.8 137069.5 10373.1

2.Эзэмшигчийн өмч

16178147.4 26397054.3 27743292.6 29298324.0 0.0

.а.Өмч 780112.5 780112.5 780112.5 780112.5 0.0 -төрийн 585084.4 585084.4 585084.4 585084.4 --хувийн 195028.1 195028.1 195028.1 195028.1 .б.Хувьцаа 0.0 6885220.3 6885220.3 6306947.7 0.0 -Эзэмшигчийн

өмч. бусад хэсэг 6885220.3 6885220.3 6306947.7

б.Хуримтлагдсан ашиг

15398034.9 18731721.5 20077959.9 22211263.9 0.0

-Тайлангийн

үеийн 3168215.6 4000074.4 3031186.3 4205247.3

- Өмнөх үеийн 12229819.3 14731647.2 17046773.5 18006016.5


Говь хувьцаат компаний орлогын тайлан./1996-2000/ Хүснэгт 3-10

Орлогын

Тайлан 1996 1997 1998 1999 2000

1.Цэвэр борлуулалт

16599631.3 14166735.9 16267613.0 23367016.8 0.0

-Нийт борлуулалт 22446058.7 14407504.9 16977711.1 23552403.5 -Борлуулалтын

хорогдол 5846427.4 240769.0 710098.2 185386.7

2.Борлуулсан бүт-

ний өртөг 11585544.3 8045845.8 10402886.8 17069996.5

3.Нийт ашиг 5014087.1 6120890.1 5864726.2 6297020.3 0.0 4.ҮА-ны зардал 531891.8 865541.9 949822.4 1062556.1 0.0 -Цалин шагнал 106187.9 142483.5 157288.0 167119.3 -Засварын зардал 12193.3 13842.4 25584.6 4833.6 -Ашиглалт зардал 16664.8 49236.6 6940.1 11888.6 -Томилолтын

зардал 51542.4 159853.5 86379.3 95626.1

-Тээвэр зардал 12111.0 13471.0 14885.4 -Элэгдэл зар. 23980.8 87673.8 71554.8 100967.5 -Суртачилгаа зардал

48961.9 140401.5 103310.4

-Телефон зардал 1473.3 23134.9 24545.9 41733.8 -бусад зардал 319849.3 328244.3 423657.2 522191.4 5.ҮА-ны ашиг 4482195.3 5255348.1 4914903.7 5234464.1 0.0 6.ҮА-ны бус

орлого 1524109.5 1894032.0 558770.4 1892811.1 0.0

-Хөнгөлөлтийн

орлого 3629.3 20554.7 20988.5 105813.4

-Ноогдол ашиг 10102.0 -Валют-н ашиг 420009.9 780733.3 349471.5 764362.5 -бусад 1090368.3 1092744.0 188310.4 1022635.2 7.ҮА-ны бус

зардал 727403.7 543138.4 463363.6 160196.4 0.0


зардал 413257.4 146707.2 281623.3 29826.0

-Валютын

алдагдал 258708.4 292877.8 181599.0 98197.5

-Бусад 55437.9 103553.4 141.4 32172.9 8.Ердийн ҮА-ны

ашиг 5278901.1 6606241.7 5010310.6 6967078.9 0.0

9.Онцгой ор 0.0 0.0 0.0 0.0 0.0 10.Хамтарсан ор 0.0 0.0 0.0 0.0 0.0 11.Татварын өмнөх

ашиг 5278901.1 6606241.7 5010310.6 6967078.9 0.0

12.Татварын

зардал 2110685.4 2606167.3 1979124.2 2761831.6 0.0

13.Тайлант үеийн цэвэр ашиг

3168215.6 4000074.4 3031186.3 4205247.3 0.0

Говь хувьцаат компаний хувьд 2000 оны тайлан бланс нь олдсонгүй тул

2000 оны үзүүлэлтийг гаргаж чадсангүй. Гэвч өмнөх 1996-1999 он хүртэлх

санхүүгийн үзүүлэлтэнд харьцааны шинжилгээг хийнэ.

Дээрх орлогын тайлан болон санхүүгийн үзүүлэлтээс үзэхэд нйит

борлуулалтын хэмжээ 1997 онд буурсан бөгөөд харин 1999 онд 30%

өсөлттэй байсан байна. Цэвэр ашгийн хувьд 4205247.3 байсан нь 1995

оныхоос 1.4 дахин бага боловч бусад оны үзүүлэлтээс дээгүүр гарсан байна.

Өр төлбөрийн 1999 онд банкнаас ямар нэг зээл авалгүй үйл ажиллагаагаа

явуулсан байна


Говь хувьцаат компаний санхүүгийн үзүүлэлт болон орлогын тайланд

хийсэн харьцааны шинжилгээ. Хүснэгт 3-11

Харьцааны

шинжилгээ 1996 1997 1998 1999 2000

Хөрвөх чадварын шинжилгээ Ажлын цэвэр капитал 10251242.4 11929435 14434951 17384570 0.0 Эргэлтийн харьцаа 3.724 26.121 11.556 21.19 .. Төлбөрийн чадварын харьцаа 1.639 12.192 3.809 12.289 .. Үйл ажиллагааны шинжилгээ Бараа материалын эргэлт 1.476 1.216 0.982 2.227 .. Бараа материалын дундаж наслалт 243.825 295.961 366.596 161.636 .. Авлага цуглуулах дундаж хугацаа 121.905 69.488 98.332 64.603 .. Нийт авлагын эргэц 2.953 5.181 3.661 5.573 .. Хөрөнгийн өгөөжийн харьцаа 2.801 0.979 1.222 1.961 .. Нийт хөрөнгийн эргэлт 0.832 0.527 0.559 0.775 ..

Өрийн шинжилгээ Өрийн харьцаа 0.189 0.018 0.047 0.029 .. Өр эзэмшигчийн хөрөнгийн харьцаа 0.000 0.000 0.000 0.000 .. Хүү төлөх чадварын харьцаа 10.846 35.822 17.452 175.500 .. Өр барагдуулах өнөөгийн боломж 0.145 4.216 0.560 7.4198 ..

Өр барагдуулах ойрын боломж 1.639 9.974 3.809 12.289 ..

Ашигт ажиллагааны шинжилгээ Ахиуц нийт ашиг 0.302 0.432 0.361 0.269 .. Үйл ажиллагааны ахиуц ашиг 0.270 0.371 0.302 0.224 .. Ахиуц цэвэр ашиг 0.191 0.282 0.186 0.180 .. Нийт хөрөнгийн өгөөж ROI 15.888 14.886 10.413 13.943 .. Өөрийн хөрөнгийн өгөөж ROE 19.583 15.153 10.926 14.353 .. Нэгж хувьцаанд ноогдох цэвэр ашиг EPS 40.612 51.276 38.856 53.906 0.00 Үнэ ашгийн харьцаа P/E 0.00 0.00 0.00 20.225 .. Дампуурлын онош /Альтманы индекс/ 3.891 3.436 3.259 3.843 .. Х1=ажлын капитал / нийт хөрөнгө 0.514 0.444 0.496 0.576 .. Х2=Хуримтлагдсан ашиг/нийт хөрөнгө 0.772 0.697 0.690 0.736 .. Х3=татвар өмнөх ашиг / нийт хөрөнгө 0.265 0.246 0.172 0.231 .. Х4=Эзэмшигчийн өмч / нийт эх үүсвэр 0.811 0.982 0.953 0.971 .. Х5=Цэвэр борлуулалт / нийт хөрөнгө 0.832 0.527 0.559 0.775 ..

Бусад харьцаанууд Дансны үнэ 207.382 338.375 355.632 375.565 0.00 Бие даалтын коефциент 81.130 98.233 95.303 97.145 .. Ноогдол ашгийн өгөөж .. .. .. .. .. Нэгж хувьцаанд ноогдох цэвэр эргэлтийн

хөрөнгө 131.407 152.919 185.037 222.847 0.00

3. Салбарын дундажаас доогуур үзүүлэлт бүхий Нэхээсгүй эдлэл ХК.

Нэхээсгүй эдлэлийн чиглэлийн энэ үйлдвэр нь манай орны түүхий эдэд

тулгуурлан байггуулагдсан үйлдвэрийн нэг бөгөөд 1990 оноос өмнө улсын

томоохон үйлдвэрийн тоонд орж өсөж явсан үйлдвэр юм

Өнөөгийн байдлаар үйл ажиллагаа нь зогсонги байдалд орсон бөгөөд

үйлдвэрт 120 ажилчинтай 128 851 500 төгрөгний дүрмийн сан бүхий

1288515 ш хувьцаатай бүрэн хувьчлагдсан ХК болсон байна.

Нэхээсгүй эдлэл ХК-ны зах зээлд эзлэх хувь хэмжээ Хүснэгт 3-12

Нэр Хувьцааны

дундаж ханш

Хувьцааны

тоо


үнэлгээ

Эзлэх хувь Нийт зах зээлийн

дундаж үнэлгээ

Нэхээсгүй 63.7358 1288515 82124534.33 0.2% 30800230000


эдлэл ХК

Нэхээсгүй эдлэл хувьцаат компаний санхүүгийн үзүүлэлт. Хүснэгт 3-13


үзүүлэлт. 1996 1997 1998 1999 2000

А.Нийт хөрөнгө 1399850.5 1481137.5 1594767.4 1609612.1 1612899.7 1.Эргэлтийн

хөрөнгө 105545.7 189328.8 259537.7 319658.7 271998.5

-Мөнгөн хөрөнгө 2691.4 14232.7 24492.7 44861.5 14052.5 -Богино хуг-т өр -Авлага 25283.1 68632.5 110431.1 168281.2 158803.0 -Урьдчилан

төлсөн зардал 836.6 54.4 119.9 2623.2

-Бараа мат. нөөц 75271.2 105627.1 124559.4 106396.2 95519.9 -бусад 2300.0 2. Эргэлтийн бус

хөрөнгө 1294304.8 1291808.6 1335229.7 1289953.4 1340901.1

.а.Биет хөрөнгө 1294304.8 1291808.6 1335229.7 1289953.4 1340901.1 - барилга

байгууламж 690340.0 690340.0 1007157.7 1015597.5 1059773.3

-Хуримтлагдсан элэгдэл

-16094.9 -22642.2 -39900.7 -62981.4 -88372.4

- тоног

төхөөрөмж 625558.1 646658.1 425744.0 427344.0 474902.2


элэгдэл -16697.9 -39194.0 -66865.8 -102669.4 -129760.0

-тавилга эд

хогшил 12070.4 18159.2 12422.8 17129.8 30914.7

-Хуримтлагдсан элэгдэл

-870.9 -1512.4 -3328.3 -4467.1 -6556.7


Эзэмшигч өмч 1399850.5 1481137.5 1594767.3 1609612.1 1612900.7


өр 61408.7 16168.1 25143.6 22799.6 10058.6

- Дансны өглөг 23565.0 14104.3 15065.3 19964.3 8834.2 - Орлого

татварын өглөг 11510.1 346.7 4770.1 2095.5 54.9

-Цалингийн өглөг 973.5 855.2 617.6 939.0 -Бусад татварын өглөг

1542.4 519.1 654.1 122.2 115.5

-ЭМНД шим-н

өглөг 5632.6 224.5 897.3

-Банкны богино

хугацаат өр 19158.7

-Бусад өглөг 115.0 -Урьдчилан

орсон орлого 2901.6

.б.Урт хугацаа өр 28335.0 28335.0 0.0 0.0 0.0 Уртхугацаат зээл 28335.0 28335.0 2.Эзэмшигчийн

өмч 1310106.8 1436634.4 1569623.7 1586812.5 1602842.1

.а.Өмч 10311.5 128851.5 128851.5 128851.5 128851.5 --хувийн 10311.5 128851.5 128851.5 128851.5 128851.5 -төрийн .б.Хувьцаа 1280216.9 1280216.9 1368666.4 1368666.4 1368666.4 -Халаас хувьцаа -Эзэмшигчийн

өмч. Бусад хэсэг 1280216.9 1280216.9 1368666.4 1368666.4 1368666.4

В.Хуримтлагдсан

Ашиг 19578.4 27566.0 72105.9 89294.7 105324.2

-Тайлангийн

үеийн 26742.6 15819.0 17204.9 17188.8 16029.5

- Өмнөх үеийн -7164.2 11747.1 54901.0 72105.9 89294.7


Нэхээсгүй эдлэл хувьцаат компаний орлогын тайлан. Хүснэгт 3-14

Орлогын

Тайлан 1996 1997 1998 1999 2000

1.Цэвэр

борлуулалт 189607.4 247025.2 0.0 280871.6 312533.1

-Нийт борлуулалт 189607.4 247025.2 0.0 280871.6 312539.7 -Борлуулалт хөн. -Борлуулалтын

хорогдол 6.6

2.Борлуулсан бүт-ний өртөг

156556.6 194977.6 230268.1 269910.2

3.Нийт ашиг 33050.8 52047.6 0.0 50603.6 42622.9 4.ҮА-ны зардал 7431.3 14165.0 0.0 10933.5 16305.7 -Цалин шагнал 2003.7 3464.0 3623.7 3590.3 -НДШ 402.2 718.1 -Засварын зардал 112.4 797.4 1199.9 2942.6 -Ашиглалт зардал 2257.0 1132.1 -Түрээс зардал 847.9 -Томилолтын

зардал 2364.2 5958.4 1023.1

-Тээврийн зардал -Элэгдэл зар. 217.5 325.1 1950.0 2653.0 -Цахилгааны зар. -Суртачилгаа

зардал 161.0 225.5 96.5

-Телефон зардал 1254.5 1113.7 3106.0 -Шатахууны

зардал 1076.7 1200.4 843.0

-бусад зардал 1145.1 829.6 201.0 5.ҮА-ны ашиг 25619.5 37882.5 0.0 39670.0 26317.2 6.ҮА-ны бус

орлого 36495.9 5535.2 0.0 1234.9 4041.9


орлого 358.3 13.5

-Валют-н ашиг 284.0 86.0 202.8 390.6 -бусад 36211.9 5091.0 1018.6 3651.2 7.ҮА-ны бус

зардал 421.5 16784.0 0.0 17599.0 9774.7


зардал 421.5 127.0

-Валютын

алдагдал 217.9

-Бусад 16566.0 17475.0 9774.7 8.Ердийн ҮА-ны

ашиг 61693.9 26633.8 0.0 23305.9 20584.4

9.Онцгой орлого 0.0 0.0 0.0 0.0 0.0 10.ХАмтарсан ор. 0.0 0.0 0.0 0.0 0.0 11.Татварын өмнөх

ашиг 61693.9 26633.8 0.0 23305.9 20584.4

12.Татварын зардал

16703.4 10814.8 6117.1 4554.9

13.Тайлант үеийн

цэвэр ашиг 44990.5 15819.0 0.0 17188.8 16029.5

Нэхээсгүй эдлэл ХК хувьд нийт борлуулалтын хэмжээ 1998 онд огт байхгүй

2000 онд 312533.1 болсон нь ойрын 5-6 жилд байгаагүй борлуулалт

явуулсан байна. Цэвэр ашгийн хувьд 16029.5 болсон нь дундаж үзүүлэлт

байна.


Нэхээсгүй эдлэл хувьцаат компаний санхүүгийн үзүүлэлт болон орлогын

тайланд хийсэн шинжилгээ. Хүснэгт 3-15 Харьцааны

Шинжилгээ 1996 1997 1998 1999 2000

Хөрвөх чадварын шинжилгээ Ажлын цэвэр капитал 44136.97 173160.75 234394.06 296859.15 261939.93

Эргэлтийн харьцаа 1.719 11.710 10.322 14.020 27.041 Төлбөрийн чадварын харьцаа 0.493 5.177 5.368 9.354 17.446 Үйл ажиллагааны шинжилгээ Бараа материалын эргэлт 2.080 1.846 0.000 2.164 2.796 Бараа материалын дундаж наслалт 173.085 195.026 .. 166.339 128.736 Авлага цуглуулах дундаж хугацаа 48.004 100.021 .. 215.690 182.922 Нийт авлагын эргэц 7.499 3.599 0.000 1.669 1.968 Хөрөнгийн өгөөжийн харьцаа 0.146 0.191 0.000 0.218 0.233 Нийт хөрөнгийн эргэлт 0.135 0.167 0.000 0.174 0.194

Өрийн шинжилгээ Өрийн харьцаа 0.064 0.030 0.016 0.014 0.006 Өр эзэмшигчийн хөрөнгийн харьцаа 0.022 0.020 0.000 0.000 0.000 Хүү төлөх чадварын харьцаа 60.782 .. .. 320.002 .. Өр барагдуулах өнөөгийн боломж 0.044 0.880 0.974 1.968 1.397 Өр барагдуулах ойрын боломж 0.456 5.125 5.366 9.349 17.185

Ашигт ажиллагааны шинжилгээ Ахиуц нийт ашиг 0.174 0.211 .. 0.180 0.136 Үйл ажиллагааны ахиуц ашиг 0.135 0.153 .. 0.141 0.084 Ахиуц цэвэр ашиг 0.237 0.064 .. 0.061 0.051 Нийт хөрөнгийн өгөөж ROI 3.214 1.068 0.000 1.068 0.994 Өөрийн хөрөнгийн өгөөж ROE 3.434 1.101 0.000 1.083 1.000 Нэгж хувьцаанд ноогдох цэвэр ашиг EPS 3.492 1.228 0.000 1.334 1.244 Үнэ ашгийн харьцаа P/E 0.000 0.000 .. 0.000 17.6 Дампуурлын онош /Альтманы индекс/ 0.900 0.974 0.830 1.113 1.118 Х1=ажлын капитал / нийт хөрөнгө 0.032 0.117 0.147 0.184 0.162 Х2=Хуримтлагдсан ашиг/нийт хөрөнгө 0.014 0.019 0.045 0.055 0.065 Х3=татвар өмнөх ашиг / нийт хөрөнгө 0.044 0.018 0.000 0.014 0.013 Х4=Эзэмшигчийн өмч / нийт эх үүсвэр 0.936 0.970 0.984 0.986 0.994 Х5=Цэвэр борлуулалт / нийт хөрөнгө 0.135 0.167 0.000 0.174 0.194

Бусад харьцаанууд Дансны үнэ 101.676 111.495 121.816 123.150 124.395 Бие даалтын коефциент 93.589 96.995 98.423 98.584 99.376 Ноогдол ашгийн өгөөж .. .. .. .. .. Нэгж хувьцаанд ноогдох цэвэр эргэлтийн хөрөнгө

1.226 11.240 18.191 23.039 20.329

Санхүүгийн үзүүлэлт болон орлогын тайланд хийсэн харьцааны

шинжилгээний дүнг 3 ХК бүр дээр нэгтгэн бичлээ.

Төлбөрийн чадварын харьцаа. Төлбөрийн чадварын харьцаа нь богино

хугацаат өр төлбөрөө эргэлтийн хөрөнгөө ашиглан төлөх чадвар ямар

байгааг харуулдаг үзүүлэлт . Эргэлтийн хөрөнгө

Төлбөрийн чадварын харьцаа = --------------------------------------

Богино хугацаат өр төлбөр

“ Атар өргөө “ ХК-ний төлбөрийн чадварын харьцаа нь 1996 оноос 2000 он

хүртэл /0.744-0.933/ жигд өсч байснаа 2000 онд 1999 онтой харьцуулахад

69,7 хувиар /0.282/ огцом буурсан байна. Үүний учир нь 2000 онд Атар


өргөө хувьцаат компани богино хугацаат өр төлбөр болох дансны өглөг

өссөнтэй холбоотой.

“ Говь “ХК-ны хувьд энэ харьцаа 1997 онд /12.192/ огцом өсөлттэй байснаа

1998 онд /3.809/ буурч 1999 онд /12.289/ болсон байна.

“ Нэхээсгүй эдлэл “ жил ирэх бүр энэ харьцаа өсөлттэй байна.

Дансны үнэ. Дансны үнэ нь нэгж хувьцаанд оногдох эзэмшигчийн өмчийг

харуулдаг үзүүлэлт юм. (Эргэлт.бус хөр.+Эргэлт.хөр)-(Богино хуг.өр+Урт хуг. өр)

Дансны үнэ = ------------------------------------------------------------------------- *100

Нийт гаргасан хувьцааны тоо

“ Атар өргөө “ ХК-ний хувьд дансны үнэ 1996 оноос 2000 он хүртэл 337.2-

1307.2 болж тасралтгүй өссөн. Шинжилгээнээс үзэхэд 2000 онд 1999

оныхоос 2,6 хувь, 1996 оноос 74.1% өссөн байна.“ Говь “ ХК ны хувьд 1996-

2000 он хүртэл 207.3-375.5 болж 44.7% өссөн байна.

“ Нэхээсгүй эдлэл ” ХК нь 101.6-124.3 болж 18.3% өссөн байна.

Бие даалтын коэффициент. Бие даалтын коэффициент нь өрийн хэмжээ

ба нийт балансын харьцааг үзүүлдэг. (Эргэлт. бус хөр.+Эргэлт. хөр) – ( Богино хуг. өр+Урт хуг. өр)

БДК = -------------------------------------------------------------------------------------------

(Эргэлт. бус хөр. + Эргэлт. хөрөнгө)

Энэ үзүүлэлт нь 0,5-аас их байх ѐстой. “ Атар өргөө “ ХК-ний бие даалтын

коэффициент 0,776 байна. “ Атар өргөө” ХК-ний энэхүү коэффициент 1999

онд хамгийн өндөр үзүүлэлтэй буюу 0.91169 байсан бөгөөд 2000 онд 14,8

хувиар буурсан боловч энэ нь хэвийн түвшинг зааж байна. “ Говь “ХК нь

0.9714 гэсэн үзүүлэлттэй байгаа нь өмнөх оноос өссөн бөгөөд 0.5 дээш

байгаа нь сайн үзүүлэлт гарсан байна.. “ Нэхээсгүй эдлэл “ХК нь 0.9358-

0.9937 болтолоо жил бүр дараалан тогтмол өссөн байна.

Хөрөнгийн өгөөжийн харьцаа. Хөрөнгийн өгөөжийн харьцаа нь эргэлтийн

бус хөрөнгийн өгөөжийг харуулдаг. Цэвэр борлуулалт

ХӨХ = --------------------------------

Эргэлтийн бус хөрөнгө

“ Атар өргөө “ ХК-ний 2000 оны хөрөнгийн өгөөжийн харьцаа өмнөх

оныхоос 1.2% өссөн боловч 1996 оноос 1998 он хүртэлх түвшингөөс 29%

буурсан байна.” Говь”ХК хувьд 1996 онд 2.8 байснаа 0.9 болж огцом

буурсан байна.Энэ нь өссөөр 2000 онд 1.9 болсон үзүүлэлтийг харж

болно.“Нэхээсгүй эдлэл” ХК нь 0.146-0.233 болж өссөн байна.

Өөрийн хөрөнгийн өгөөж /ROE/. Эзэмшигчдийн хөрөнгийн нэг төгрөг

тутамд ногдож байгаа ашгийг илэрхийлдэг. Цэвэр ашиг

ROE = ------------------------------------------------------------------------------- * 100

(Эргэлт. бус хөр.+Эргэлт.хөр)-(Богино хуг. өр+Урт хуг. өр)

“ Атар өргөө” ХК-ний 2000 оны өөрийн хөрөнгийн өгөөж 1999 оныхоос 3,8

хувь болон буурсан байна. Мөн өмнөх оны хандлагаас /28.595-3.816/ хүртэл

огцом буурсан байна. Харин Говь хувьцаат компанийн хувьд өмнөх он

10926 байснаа 14353 болж өссөн. Нэхээсгүй эдлэл хувьцаат компани 1.083

байснаа 1.000 болж бага зэрэг буурчээ.

Нэгж хувьцаанд ноогдох цэвэр ашиг /ESP/. Нэгж хувьцаанд ноогдож

байгаа ашиг нь эргэлтэнд байгаа нэгж хувьцаанд ноогдох цэвэр ашгийн

хэмжээ юм. Компаний ашигт ажиллагааны хамгийн чухал үзүүлэлт болдог. Цэвэр ашиг


ESP = ----------------------------------------- * 1000

Нийт гаргасан хувьцааны тоо

“ Атар өргөө” ХК-ний 2000 оны ESP өмнөх оныхоосоо 31,9-өөр буурсан

буюу ойрын жилийн хамгийн бага үзүүлэлтийг харуулсан байна.Говь ХК-

ийн хувьд өмнөх жилүүдийнхээс хамгийн өндөр үзүүлэлт буюу 53.9 гарсан

байна. Энэ үзүүлэлт Нэхээсгүй эдлэлийн хувьд 1.244 гарч буурсан үзүүлэлт

гарчээ.

Өрийн харьцаа. Өрийн харьцаа нь нийт эх үүсвэр дотор зээлийн эх

үүсвэрийн эзлэх хувь буюу нийт хөрөнгийн дотор зээлийн эх үүсвэрээр

санхүүжигдэж байгаа хэсгийн хувь хэмжээг харуулдаг. Богино хугацаат өр + Урт хугацаат өр

Өрийн харьцаа = ------------------------------------------------------------------ * 100

Эргэлтийн бус хөрөнгө + Эргэлтийн хөрөнгө

“ Атар өргөө “ ХК-ний өрийн харьцаа 2000 онд 0,224 хувь болж өссөн нь

тааруу үзүүлэлт болох нь харагдаж байна.Энэ нь урт, богино хугацаат өр

ихэссэнтэй холбоотой.Энэ үзүүлэлт нь Говь ХК-нд 0.029 болж буурсан

байна. Нэхээсгүй эдлэл өрийн харьцааг 0.014 байсныг 0.006 болгон

бууруулсан байна.

Үнэ ашгийн харьцаа Р/Е. Үнэ ашгийн харьцаа нь зах зээл компаний 1 нэгж

ашгийн төлөө төлөхөд бэлэн байгаа мөнгөний хэмжээг илэрхийлдэг. Үнэт цаасны дундаж ханш

Р/Е= ----------------------------------------------------------

Нэгж хувьцаанд ноогдох цэвэр ашиг /EPS/

Мөн зах зээлийн компаний хэтийн төлвийг үнэлж байгаа үнэлгээний

хэмжүүр болдог. Үнэ ашгийн харьцаа өндөр байх тусам компани зах зээлд

нэр хүндтэй мөн хэтийн төлвийг нь зах зээл үнэлж байгаагийн илрэл юм.

Атар өргөө ХК хувьд 2000 онд 10.19 гарсан.

Говь ХК нь үнэ ашгийн харьцаа 20.225 гарсан нь харьцангуй өндөр

үзүүлэлт юм. Энд 2000 оны хувьцааны дундаж ханшыг оруулсан /1090.25/ .

Нэхээсгүй эдлэл нь дундаж хувьцааны ханш 21.9 төгрөг гарсан бөгөөд энэ

үзүүлэлт 17.6 гарсан байна.

Ашигт ажиллагааны түвшин.Ашигт ажиллагааны түвшин нь цэвэр

борлуулалтын хэдэн хувийг нийт ашиг эзэлж байгааг харуулна. Нийт ашиг

ААТ= ------------------------ *100

Цэвэр борлуулалт

Атар өргөө ХК энэ үзүүлэлт 0.1551 гарсан. Говийн хувьд 0.269 болсон нь

нийт ашиг , цэвэр борлуулалтын хувьд харьцангуй бага хувийг эзэлж

байгааг харуулсан байна. Нэхээсгүй эдлэлийн ашигт ажиллагааны түвшин

0.136 гарсан.

Цэвэр ашгийн түвшин. Цэвэр ашгийн түвшин нь татвар болон бусад бүх

зардлуудаа төлөөд үлдсэн борлуулалтын орлогын хэмжээг илэрхийлнэ. Цэвэр ашиг

Цэвэр ашгийн түвшин =----------------------*100

Цэвэр борлуулалт

Атар өргөө ХК-ны цэвэр ашгийн түвшин нь 0.02 бага үзүүлэлт гарсан.

Говь ХК нь энэ үзүүлэлт 2000 онд 0.179 гарсан байна. Нэхээсгүй эдлэл

хувьцаат компаний хувьд энэ үзүүлэлт 0.0512 гарсан байна.

Нийт хөрөнгийн өгөөж /ROI/. Хөрөнгө оруулалтын буюу нийт хөрөнгийн

өгөөж нь нийт хөрөнгийн нэг төгрөг тутамд ноогдож байгаа цэвэр ашгийн

хэмжээг илэрхийлнэ. Цэвэр ашиг


ROI = --------------------------------------------------- *100

Эргэлтийн бус хөрөнгө +Эргэлтийн хөрөнгө

Атар өргөө ХК-ны 1996 оноос эрс бууралттай багассаар /22.57-2.96/ болтол

2000 он буурсан үзүүлэлт гарчээ. Говь ХК-ны ROI 13.493 гарч 1998

оныхоос өссөн боловч бусад оны үзүүлэлтээс харьцангуй тогтмол гарсан.

Энэ үзүүлэлт Нэхээсгүй эдлэл ХК –ны хувьд 2000 онд 0.994 өмнөх онд

1.068 байснаас 6.9% -иар буурсан байна.

Двидентийн өгөөж. Ноогдол ашгийн өгөөж хувиар илэрхийлэгдэнэ. Двидент /хувиарласан ноогдол ашиг/

Двидент өгөөж = ---------------------------------------------

Үнэт цаасны дундаж ханш

Атар өргөө хувьцаат компаний хувьд ноогдол ашиг хувиарлаагүй учир энэ

үзүүлэлтийг тооцон гаргаж болохгүй байна. Ер нь ноогдол ашиг

хувиарлаагүй болох нь санхүүгийн үзүүлэлт дээр үзүүлсэн байна.

Мөн дээрх хоѐрын адил ноогдол ашиг хувиарлаагүй .Ер нь анх хувьцаа нь

арилжаалсанаас хойш ноогдол аштг хувиарлаагүйн улмаас хувьцааны үнэ

20 төгрөгт хүрээд байгаа.

Нэгж хувьцаанд ноогдох цэвэр эргэлтийн хөрөнгө. (Эргэлт. хөр-Богино хуг. өр+Урт хуг. өр)

НХЭХ= ------------------------------------------------------

Нийт гаргасан хувьцааны тоо Энэхүү үзүүлэлт нь ер нь харьцангуй тогтвортой байж байгаад 2000 онд

огцом болох 87% буурч /177.56-21.85/ болсон байна. Говь ХК нь энэ

харьцаа 1996 оноос 2000 он хүртэл 131.4-222.8 хүрэж харьцангуй жигд

өсөлттэй гарсан.Нэхээсгүй эдлэлийн хувьд өмнөх жилүүдийнхээс 20.39

түвшин харьцангуй тогтмолд орж байна. Харин өмнөх 1999 оны

үзүүлэлтээс 11.7 хувь буурсан байна.

Гурван компанийхаа хувьд голлох харьцааны үзүүлэлтийг хүснэгт 3-16-д

харьцуулан үзүүлэв.

Аж үйлдвэрийн салбарын 3 компаний санхүүгийн үзүүлэлт,

орлогын тайланд хийсэн харьцуулалт /2000 он/ Хүснэгт 3-16

Харьцааны үзүүлэлт “Атар өргөө” “Говь” “Нэхээсгүй эдлэл”

1.Төлбөрийн чадвар харьцаа -70% 0.282 +69% 12.2 +46.3% 17.4

2.Дансны үнэ +2.6% 1307.25 +5.3% 375.55 +1% 124.39

3.Бие даалт коэфф. +14.8% 77.598 +1.8% 97.145 +0.7% 99.376

4.Хөрөнгийн өгөөж.. харьцаа +18% 1.937 +37% 1.961 +6.4% 0.233

5.Өөрийн хөрөнгийн өгөөж.

/ROE/

-40% 3.816 +23.8% 14.353 -7.6% 1.000

6.Нэгж хувьцаанд ноогдох цэвэр

ашиг /EPS/

-39% 49.887 +27.9% 53.906 -6.7% 1.244

7.Өрийн харьцаа +60% 0.224 -38% 0.029 -57% 0.006

8.Үнэ ашгийн харьцаа / Р/Е / 10.19 20.225 17.6

9.Ашигт ажиллагааны түвшин 0.1551 0.269 0.136

10.Цэвэр ашгийн түвшин 0.02 0.179 0.0512

11.Нийт хөрөнгийн өгөөж ROI -49% 2.961 +25% 13.943 -6.9% 0.994

12.Двидентийн өгөөж .. .. .. .. .. …

13.Нэгж хувьцаанд ноогдох

цэвэр эргэлтийн хөрөнгө

-87% 21.857 +16.9% 222.847 -11.7% 20.329

Дээрх хүснэгт 3-16-д эхний хувь нь өмнөх оны тоотой харьцуулан хэдэн

хувиар өссөн, буурсныг харуулсан. Дараагын тоо нь санхүүгийн үзүүлэлт


болон орлогын тайлангын тоон үзүүлэлт дээр шинжилгээ харьцуулалт хийн

гаргасан харьцаа юм.

-Мөн дээрх хүснэгтээс үзэхэд Атар өргөө хувьцаат компаний өрийн

харьцаа өссөн бөгөөд дансны үнэ, бие даалтын коэффициент,


хөрөнгийн өгөөжийн харьцаа өссөн бусад нь буурсан үзүүлэлт

гарсан байна. Иймээс Атар өргөө хувьцаат компани үнэт цаас гарган

хөрөнгө оруулалт татах боломж харьцангуй бага байна. Сайн үзүүлэлт гэвэл

Атар өргөө ХК нь хүнсний салбар бөгөөд хамгаалалттай салбарт багтдаг

мөн зах зээлд тодорхой хувийг эзэлдэг зэрэг нэр хүндтэй зэрэг карерь өсөх

боломжтой. Мөн харьцааны шинжилгээнд хувийн талаар буурсан мэт

боловч тухайн харьцааны тоон үзүүлэлт харьцангуй тогтвортой байна.

Иймээс Атар өргөө ХК нь хувьцаа нэмж гаргах болон бонд гаргах

боломж байна.

-Говь ХК-ны хувьд өрийн харьцаа бууралттай бөгөөд бусад бүх

үзүүлэлт нь өссөн байгаа нь Говь компанид хөрөнгө оруулагчдын итгэлийг

маш их татах болмжтой болсон байна.

-Нэхээсгүй эдлэл ХК нь өрийн харьцааг бууруулж бусад үзүүлэлт

өссөн боловч хөрөнгийн өгөөж, хувьцаанд ноогдох ашиг, нэгж хувьцаанд

ноогдох цэвэр эргэлтийн хөрөнгө зэрэг үндсэн үзүүлэлт бууралттай

байна.Тэгээд ер нь харьцааны тоон үзүүлэлт нь багавтар байгаа нь харагдаж

байна.Гэвч санхүүгийн үзүүлэлт болон орлогын тайланд Нэхээсгүй эдлэл

хувьцаат компаний хувьд сүүлийн хоѐр жилд тогтворжих өсгөх үйл

ажиллагааг эрчимтэй авч байгааг харж болно.Иймээс хөрөнгө оруулагч

ирээдүйд тухайн компанийг өснө гэж үзвэл хөрөнгө оруулалт хийх

боломжтой болж байна.

Хөрөнгө оруулагч хөрөнгө оруулалт хийх шийдвэрийг дээрх гурван

судалгаа шинжилгээ хийсний дараа хийх бөгөөд хэрэв үнэт цаасаар хөрөнгө

оруулалт хийх шийдвэр гарсан тохиолдолд

-Гаргах үнэт цаасны төрөл

-Гаргах үеийн хамгаалалтын талаарх асуудал

-Үнэт цаас эзэмшигчийн хамгаалал

-Компаний үүргийн хязгаарлалтыг хийнэ.

-Үнэт цаасны хэмжээ гаргах хугацааны үндэслэл

-Үнэт цаасыг байршуулах хэлбэр

-Үнэт цаас гаргах төсөл бэлтгэх үйл ажиллагаа зэрэг асар нарийн

зохион байгуулалт бүхий ажил юм. Мөн дээрх асуудлаас гадна гаргах

худалдах үнийн зөрүү, үнэт цаасны үнэлгээ тогтоох, үнэт цаасны багцын

блансжилт /хувийн жинг/ тодорхойлох судалгаа шинжилгээг хийнэ.

Хөрөнгийн барьцааны талаар, хөрөнгө оруулалтын банк сонгох … зэрэг

ажилбаруудтай.

Иймээс энэ төслийн хүрээнд дээрх гурван компани болох Атар өргөө, Говь,

Нэхээсгүй эдлэл коипанийн үнэт цаас гарган хөрөнгө оруулалт хийх

боломжыг шийдвэрлэсэн болно.

Хөрөнгө оруулагч болох иргэд үнэт цаасны зах зээлийн арилжаанд

оролцохгүй байгаагийн шалтгаан нь:

1.Монголын хөрөнгийн бирж үүсэн дөнгөж 10 жил болсон. Уг шинэ зах

зээл нь арилжаа явуулсанаас хойш 5 жилийн нүүр үзэж байна.

2.Монголын хөрөнгийн биржийн төлбөр тооцооны 900 гаруй сая төгрөг

банк болон хэсэг бүлэг хүмүүсийн хооронд завшигдсан.

3.Монголын хөрөнгө оруулагчид болон иргэдийн үнэт цаасны зах зээлийн

талаар ойлголт бүрэн төгс байж чаддаггүй.


4.Үнэт цаасны зах зээлд тодорхой хэсэг бүлэг хүмүүс оролцон төвлөрөл

явагдах болсон. Тиймээс компани ноогдол ашиг тараахгүй.

Товч дүгнэлт.

Монголын үнэт цаасны зах зээлд нэмж хувьцаа гаргасан компаний

судалгааг авч үзэхэд жил бүр буурсан үзүүлэлт гарсан бөгөөд 2000 онд нэг

хувьцаат компани үнэт цаас гаргасан байна.

Аж үйлдвэрийн салбарын хувьцаат компани болох Говь, Нэхээсгүй эдлэл,

Атар өргөө хувьцаат компанийн индекс болон санхүүгийн үзүүлэлт,

орлогын тайланд тулгуурлан харьцааны шинжилгээг гаргасан.

Энэхүү шинжилгээгээр үндсэн 13 харьцааны үзүүлэлтийг дээрх компанийн

хувьд харьцуулан гаргасан бөгөөд дүгнэхэд.

Говь хувьцаат компанийн харьцааны үзүүлэлт бүгд өсөлттэй гарсан бөгөөд

хөрөнгө оруулагч уг хувьцаат компаний үнэт цаас гарсан тохиолдолд

өөрийн багцад өгөөж өндөртэй үнэт цаас болгон худалдан авах болно.

Атар өргөө хувьцаат компанийн харьцааны үзүүлэлт харьцангуй сайн

байсан боловч 2000 онд энэ үзүүлэлт буурсан байна.Иймээс Атар өргөө

хувьцаат компани үйл ажиллагаагаа идэвхжүүлэх үүднээс тодорхой зорилго

чиглэлтэй ажиллах хэрэгтэй болж байна.

Нэхээсгүй эдлэл хувьцаат компани 1998 онд үйл ажиллагаа нь явагдаагүй.

1999 оноос үйл ажиллагаагаа явуулснаас хойш бага хэмжээний өсөлттэй

байсан хэдийч ирээдүйн өгөөжийн үзүүлэлтүүд буурсан үзүүлэлтүүд гарсан

байна.


Дүгнэлт

Хөрөнгийн зах зээл дээрх аж үйлдвэр, хөдөө аж ахуй, барилга тээвэр, уул

уурхай, худалдаа үйлчилгээний салбарт шинжилгээг 3 үе шатаар авч

хэрэгжүүлсэн. Мөн салбаруудаас хамгийн өсөлттэй салбарыг судлан

гаргасан. Мөн салбар бүрийн хэтийн хандлагыг үнэлж өсөлтийн хувийг

тодорхойлсон байна.

Худалдаа үйлчилгээний салбар нь өсөлттэй бөгөөд индексийн болон

ноогдол ашгийн хувьд үзүүлэлт өндөртэй байна. Энэ салбар богино ба урт

хугацаанд өсөлттэйгээр тодорхойлогдсон.

Аж үйлдвэрийн салбарын хувьд харьцангуй бага өсөлттэй байна. Учир нь

аж үйлдвэрийн салбарын бүрэлдэхүүн хэсэг болох арьс шир, түүхий эд

боловсруулах бүтээгдэхүүний үйлдвэрлэл, мод, тавилга, мебель

үйдвэрлэлийн салбар нь хүндрэлтэй борлуулалт муу, үйл ажиллагаа нь

тогтвортой бус байна.

Хөдөө аж ахуйн салбар тэр тусмаа газар тариалангын салбарын өсөлт

зогсонги байдалд орж борлуулалт нь буурсан байгааг тодорхойлон гаргасан

байна.

Уул уурхайн салбар нь харьцангуй бага өсөлттэй байна.

Барилга тээврийн салбар нь богино хугацаанд өсөлттэй байгааг

тодорхойлсон.

Тиймээс хөрөнгө оруулагчдын хувьд өсөлттэй байгаа салбар болох барилга

тээвэр, худалдаа үйлчилгээний салбарт хөрөнгө оруулалт түлхүү хийгдэх нь

ойлгомжтой. Учир нь аливаа хөрөнгө оруулагч ирээдүйд ашиг олох

сонирхолтой байдаг.

Тиймээс төслийн хүрээнд аж үйлдвэрийн салбарын компаний

санхүүжилтыг нэмэгдүүлэх боломжыг судлан гарган аж үйлдвэрийн салбар

болох Говь, Атар өргөө, Нэхээсгүй эдлэл хувьцаат компаний санхүүгийн

үзүүлэлт болон орлогын тайланд харьцааны шинжилгээг хийн нэмж үнэт

цаас гарган санхүүжилт олох боломжыг судлан гаргасан байна. Ер нь

салбарын шинжилгээний гол зорилго нь компанийг нэмж үнэт цаас гарган

санхүүжилт олох боломж бас үнэт цаасны зах зээлд компанийг эрчимтэй

үйл ажиллагаанд татан оруулахад хөрөнгө оруулагчыг хөрөнгө оруулалт

хийхэд түлхэж өгөх хөшүүрэг нь болдог.

Говь хувьцаат компани нь үнэт цаас гарган санхүүжилт олох боломжтой

бөгөөд зах зээлд өндөр үнэлгээ бүхий компани болохыг харьцааны

үзүүлэлтээс харж болно.


Атар өргөө хувьцаат компани нь 2000 онд үйл ажиллагаа нь суларсан

хэдийч өмнө нь үнэт цаасны зах зээлд идэвхтэй оролцдог. Ноогдол ашиг

тараадаг хувьцаат компани байсны хувьд нэр хүндтэй компани юм.

Нэхээсгүй эдлэл хувьцаат компани нь үзүүлэлт бага хэмжээгээр өсөж

байгааг харж болно. Гэсэн ч тодорхой зарим нэг үзүүлэлт тэр тусмаа

өгөөжийн үзүүлэлт бага байна.

Дүгнэн үзэхэд хөрөнгийн зах зээл дээр хөрөнгө оруулагч нь дээрх хувьцаат

компаниудын үнэт цаасыг ангилан өөрийн багцанд бүрдүүлж болох нь

харагдаж байна. Салбарын хувьд өсөлттэй компани үнэт цаас гаргах нь

хөрөнгө оруулагчын хувьд юуны түрүүн худалдан авах өгөөжтэй үíýò

öààñíû íýã þì.


vnet tsaas

Documents

wall street

short interest

roi roe eps

gigantic computers

figure chart

yxx nx2

yx nx2

roa