vita-poshtova 2 - new the easternmost site of the linear band pottery culture

8/3/2019 Vita-Poshtova 2 - New The Easternmost Site of The Linear Band Pottery Culture

http://slidepdf.com/reader/full/vita-poshtova-2-new-the-easternmost-site-of-the-linear-band-pottery-culture 1/17

Dmytro Gaskevych (Kyiv)

SPRAWOZDANIA ARCHEOLOGICZNE 58, 2006

PL ISSN 0081·3834

VITA-POSHTOVA 2 - NEW THE EASTERNMOST SITE

OF THE LINEAR BAND POTTERY CULTURE

INTRODUCTION

The area of Linear Band Pottery culture (abbreviated LBPC) includes the territory of

Central and Eastern Europe, from the Seine River in the west up to the Horyn and Dnister

Rivers in the east (Fig. lA). For long, the Fasova site (Volodarsk-Volynski district, Zhyto

myr region) that was found of V. Piasetskiy in 1972 in the Irsha River basin, was beingconsidered as the most northeastern locality of this culture (Telegin 1979, 232-233;

Kozlowski 1985,65-66). The Maynova Balka settlement (Anan'yiv district, Odessa region),

discovered by S. Dvorianinov in 1976 in the area between the South Bug and Dnister River,

was being considered as the most southeastern localityofLBPC (Dvorianinov 1982; Larina

et ai. 1999). But recently, fragments of Linear Band pottery were found even more to the

east - in the Vita-Poshtova 2 site close to Kyiv (Fig. 1B).

LOCATION OF THE SITE

The Vita-Poshtova 2 site is situated 1.5 km to the southeast from limits of the Vita

Poshtova village, Kyiv-Svyatoshin district, Kyiv region, and 8.5 km to the southwest from

outskirts of Kyiv. I t covers a small sloping area on the left bank of the spring of the no

name brook - a right-side tributary ofthe Vita River (Fig. 2). The Vita River is a right-side

tributary of the Dnipro River. The distance between the site and the Dnipro valley is 10 km.

The region of he site constitutes the north border offorest-steppe zone. The Predniprovs'ka

Upland, formed by loess, extends to south from source of the Vita River. To the north from

it the Kyiv-Zhytomyr Polissia region belongs to a wide lowland zone, extending up to the

Baltic Sea.



206 Dmytro Gaskevych

A.

B• -11o 60km ~ ~ ~ ~ ~ ~ ~

Fig. 1. The eastern part of the area of the Linear Band Pottery culture (after Larina 1999), where: I - area

of the LBPC, II - sites of the LBPC; Selected sites: 1 - Fasova, 2 - Maynova Balka, 3 - Vita-Poshtova 2

Rye. 1. Mapa wschodniej c z ~ s c i obszaru KCWR (wg Larina 1999), gdzie: 1- z a s i ~ g KCWR; 11- stanowiska

KCWR; wybrane stanowiska: 1 - Fasova, 2 - Maynova Balka, 3 - Vita-Poshtova 2



Vlta-Poshtova 2 - New the Easternmost Site ofthe Unear Band Pottery Culture 207

graveyard

o 500m 1 km!w _ wi I

Fig. 2. Location of Vita-Posh ova, site 2; 1 - the site

Rye. 2. Potoi:enie stanowiska 2 w miejscowosci Vita-Poshtova; 1 stanowisko

HISTORY OF THE INVESTIGATION

Area of the site was being for a long time utilized as a military base. After resolving thegarrison the ground was given for building summer cottages. A research team of the De

partment of the Protection of Archaeological Sites of the Kyiv Regional Department of

Cultural Heritage, under the direction of P. Pokas, has executed the investigation of this

area before the beginning of the construction in summer of 1995. They found a few pot

sherds of LBPC, Trzcinjec culture and the Medieval Period. Some parts of the site were

sufficiently damaged. Materials were found on a surface in the area of 1.5 hectares, among

remains of buildings, asphalt paths, pits, etc. Twenty two sounding trenches, 2.5 to 3.0 sq.

meters each, were distributed on the area where excavation was possible. Three layerswere observed there. The top layer is brown humus 0 .2-0-4 m thick. The layer of light

grey loamy sand a 0 .2-0 .5 meters thick was below. The layer of reddish-brown ortsand

occurs at the depth of 0 .6-0 .8 meters. No archaeological features were located. Only two



208 Dm)'trO Gaskevych

soundings yielded potsherds (6 altogether) of different age. They were found in layers of

humus and loamy sand. Probably the cultural layer of site was destructed at a time prior to

the excavation. After the research the building works had been enabled. During 1996 and

1997 I was supervising the construction and recovered from the place more artifacts.

Altogether 11 flints and82

pottery fragments were found in the Vita-Poshtova 2 settlement.

LITHIC ASSEMBLAGE

The lithic implements are made ofgood quality rock, the so-called "Volhynian" smoked

transparent grey and brown flint from Cretaceous sediments of the Volhyno-Podolian Up

land. The lithic assemblage is represented by one endscraper on the blade (Fig. 3: 1), 1 in

tact blade (Fig. 3: 4), 2 blade fragments (Fig. 3: 2, 3), and 7 flakes. The proximal part of one

thin blade has steep-retouch on the truncated side, and dorsal flat-retouch on the lateralpart (Fig. 3: 2). Lateral parts of one blade and 5 flakes have irregular retouch (Fig. 3: 4-9).

Probably very regular thin blades with parallel ridges found on the site were produced

by application of the pressure technique. Therefore such forms, as well as retouched tools

made from them (Fig. 3: 1-3) should be connected with the Neolithic pottery. Towards the

time of the Trzciniec culture the blade technique degrades. The flakes found in the site can

be dated to both the Neolithic Period and the Bronze Age.

CERAMICS

The majority of ceramic finds of the site dates back to the Neolithic Period. Only 3 pot

sherds without ornament are Medieval. One decorated fragment of a top of the vessel of

Trzciniec culture is present. Other potsherds are of the Neolithic age or their chronology is

not defined. According to technological features they can be subdivided on 4 groups.

The first group consists of 28 single-layer grey and grey-brown wall fragments of ves

sels. They are made from clay with a small admixture of fine-grained sand and remains of

vegetation. The thickness of them is 0.3-1.5 cm. Both surfaces are smooth. The narrowsuperficial incised lines are on 5 potsherds of this group (Fig. 3: 10-14). On two potsherds

there are crossing, with pits marking the intersection points (Fig. 3: 13, 14).

The second group consists of 13 wall fragments of vessels. Their main feature is an

admixture of a calcareous crumbs and granite gruss in clay. Most of fragments have three

layers. The external surfaces are grey-brown, the internal surfaces are dark-grey, and layer

between them is red-brown. Four potsherds are single-layer. They are black and dark grey.

One single-layer potsherd is red. The thickness of potsherds is between 0.7 and 1.0 cm.

The gruss is large and small-grained, customary, and burnt. Moreover, fine-grained sandwas added in the clay. One potsherd is decorated by 2 fingernail impressions (Fig. 4: 1) .

Three potsherds are decorated by large quantity of incised diagonal lines 1-1.5 cm long

(Fig. 4: 2, 3).



Vita-Poshtova 2 - New the Easternmost Site of the Unear Band Pottery Culture 209

f & ~ ~ - ( j ~ - ~ I 1 I 2 3

- ~ 5

4

8

" ; ' i / L ~ - ~ Y ! J - ~ ~ ~ ~ 9 10 I I 11 '

o 1 2cm

I

13 14

Fig. 3. Vita-Poshtova, site 2. Flint artifacts (1-9) and potsherds (10-14)

\ \

I I

Rye. 3. Vita-Poshtova, stanowisko 2. Zabytki z krzemienia (1-9) i fragmenty ceramiki (10-14)



210

1

Dmytro Gaskevych

4

\ \

I

o 12cm

---===:::jl

5

Fig. 4. Vita-Poshtova, site 2. Potsherds

Rye. 4. Vita-Poshtova, stanowisko 2. Fragmenty ceramiki



VIta-Poshtova 2 - New the Easternmost $tte of he linear Band Pottery C&akure 211

/

Fig. 5. Vita-Poshtova, site 2. Potsherds

Rye. 5. Vita-Poshtova, stanowisko 2. Fragmenty ceramiki



Vita-Poshtova 2 - New the Easternmost Site of the Linear Band Pottery Culture 213

2) The finds of LBPC occur there without any other Neolithic cultural context.

3) All flint implements of the Vita-Poshtova 2 site are made of the imported good quality

raw material. Deposits of these flints are on the territory of Western Ukraine. Artifacts

made of this type of flint are not numerous on DDC sites in the Kyiv region, where majority

of lithic finds is of the local low-quality, non-transparent, large-granular boulder flint of

yellow, grey, or red colour.

Thus the Vita-Poshtova 2 site can be considered as the most eastern known LBPC set-

tlement.

THE PROBLEM OF CONTACTS BETWEEN PEOPLE

OF LBPC AND PEOPLE OF NEIGHBORING CULTURES

ON THE TERRITORY OF UKRAINE

Unfortunately, the finds from the Vita-Poshtova 2 site are not numerous. Nevertheless,

this site is very important. I t allows us to assert a far-reaching expansion of groups of LBPC

from the Volhynian region to the Dnipro River the east. This zone is very distant from the

core area of LBPC. Therefore the problem of contacts between its population and commu

nities of adjoining cultures arises. On the territory of Ukraine we have a Bug-Dnister culture

(abbreviated BDC) in south, the Prip'iat-Neman culture (by M. Charniauski) in the north

and DDC in the east.

Evidences of a relationship between groups of LBPC and BDC are well known. The

most significant of them are imports of the BDC pottery found in LBPC settlements

Maynova Balka and Gura Camencii VI (Larina 1999,103,104; Larina et al. 1999,19,20),

as well as the Linear Band pottery found in BDC sites Bazkov Ostrov (Danilenko 1969,

66,156), Soroca V (Markievich 1974, 116), and Tatarauca Noua XV (Larina et al. 1999, 19;

Wechler 2001, 273). Not long time ago 1. Zali-znyak and M. Tovkaylo found LBPC pot

sherds on the multi-cultural unstratified site Dobrianka 3, which is situated on the Tikych

River (Talne district, Cherkasy region). According to M. Tovkaylo these finds are connected

with the pottery of the late (Savran) phase of BDC, found there too (personal information

of M. Tovkaylo). In opinion of J. K. Kozlowski and O. Larina some features of flint

implements in LBPC settlements of Dnister river basin indicate influences of BDC or

assimilation of elements of local Mesolithic communities (Kozlowski 1985, 68; Larina

1999,50).

According to J. K. Kozlowski, one potsherd with "music note" decoration discovered in

the Kotovane settlement of LBPC, close to Drogobych (the Upper Dnister zone) is a frag

ment of the pointed base vessel, the shape of which had been taken from the tradition of

the Neolithic Bug-Dnister culture (Kozlowski 1985, 68, 69. Fig. 11: 2). In my opinion, it is

a fragment of the bottom of the pouch-shape vessel (Germ. Taschengefiij3). Another pouch

shape vessel with the triangular bottom and vertical perforation in the corners is known

from the Girka Polonka settlement in the Volhynian region (Piasetskiy, Okhrimenko 1990,



21 ..

76, Fig. 5: 25). The origin of vessels of this type in the Neolithic cultures of the Danubian

Balkan-Anatolian circle is probably related rather to a ritual function (e.g. Pyzel2oo1, 105,

106) then to contacts with Neolithic communities of adjacent territories.

Any well-founded evidences of contacts between western colonists of LBPC and native

population ofDDC

andPNC

are absent. There are no ceramics imports ofLBPC

in materialsfrom sites of DDC and Prip'iat-Neman culture (abbreviated PNC). At first sight the men

tioned presence of few implements made of the "Volhynian" flint in the DDC settlements

can show such relationships. In Poland analyses of lithic raw materials from several sites

ofLBPC and Late-Mesolithic J anislawice culture gave the basis for the concept of exchange

good-quality materials (the "chocolate" flint, obsidian) between their populations

(Kozlowski, Kozlowski 1977, 263). But we have here a more complicated situation. Sites of

the Janislawice culture and PNC in the Volhynian Polissia prevail and in the Kyiv-Zhytomyr

Polissia they are widespread on DDC locations (Gaskevych 2001, 62-66). Therefore, im

plements made of the "Volhynian" flint on DDC sites can be explained by a relationship

with populations of these cultures, but not only with LBPC communities.

Evidences of contacts between the native hunter-gatherers and western farmers are

lacking in materials of the LBPC settlements ofthe north of Ukraine too. There are no pot

tery imports from the area of DDC and PNC featuring elements of LBPC and neighbouring

Neolithic cultures.

Thus, at present it is only possible to assert interrelation between the population LBPC

and BDC. Why there are not evidences of contacts with both PNC and DDC? Several expla

nations of it are possible.

Lands suitable for agriculture were attractive first of all for the farmers of LBPC. Such

grounds are on loess plains of the forest-steppe zone of Ukraine. I t is the area of BDC. The

origin of this culture is connected with expansion of the population of the early Neolithic

Cri!? culture. Therefore when the groups of LBPC have moved to the territory of Ukraine,

the development level of inhabitants of the Bug-Dnister area could be higher than that of

communities from the Polissia and the Dnipro river valley, inhabiting unfertile sand soils.

The larger difference of development complicated contacts between the farmers of LBPC

and hunter-gatherers of PNC and DDC. Probably these contacts, if existed, were less inten

sive than contacts with the Bug-Dnisterian population.

I t is not inconceivable that the state of research may playa certain role. Sites of BDC

are studied better than Neolithic sites of the forest zone of Ukraine. Generally, it is con

nected with poor preservation of settlements which are located on sandy grounds.

Most likely the influence of both above-mentioned factors are present. More precise

answer can be brought with further examination of this question.



Vtta-poshtova 2 - New the Easternmost SIte of the Unear Band Pottery Culture 215

References

Danilienko v. N. 1969. Neolit Ukrainy. Kyiv.

Dvorianinov S. O. 1982. Poselennia kultury liniyno-strichkovoi keramiky Maynova Balka na Odesh-

chyni, Arkheologiya 38, 93-95·

Gaskevych D. 2001. Neolitizaciya Pivdennogo Polissia: kharakter ta napriamky mizhkulturnykh kon

taktiv. In J. Czebreszuk, M. Kryvalcevic and P. Makarowicz (eds.), Od neolityzacji do

poczqtkow epoki brqzu. Przemiany kulturowe w m i ~ d z y r z e c z u Odry i Dniepru m i ~ d z y VI

iII tys. przed Chr. Poznan, 61-72.

Kadrow S. and Zakoscielna A. 2000. An Outline of the Evolution of Danubian Cultures in Malopolska

and Western Ukraine. In Aleksander Kosko (ed.), The Western Border Area of the Tripolye

Culture (= Baltic-Pontic Studies 9), Poznan, 187-255.

Kozlowski J. K. 1985. The Eastern Areas of the Linear Band Pottery Culture. In A. Kokowski (ed.),Memoires Archeologiqes. Lublin, 51-70.

Kozlowski J. K. and Kozlowski S. K. 1977. Epoka kamienia na ziemiach polskich. Warszawa.

Larina O. V. 1999. Kultura linieyno-lentochnoy kieramiki pruto-dniestrovskogo regiona. Stratum

Plus 2, 10-140.

Larina O. V., Pietrienko V. G. and Sapozhnikov 1. V. 1999. Kultura Iinieyno-Ientochnoy kieramiki

v dniestrovsko-bugskom mezhduryechii (po matieriaIam posielieniya Maynova BaIka). Staro

zhytnosti Pivnichnogo Prychornomor'ia i Krymu 7, 10-21.

Markevich V. 1. 1974. Bugo-dniestrovskaya kultura na tierritorii Moldavii. Kishynev.Piasetskiy V. K. and Okhrimenko G. V. 1990. Doslidzhennia pam'iatok kultury Iiniyno-strichkovoi

keramiky na Volyni, Arkheologiya 4,69-82.

Pyzel J. 2001. Naczynie mieszkowate kultury ceramiki wstl;gowej rytej z Zegotek, gm. Strzelno, woj.

Kujawsko-Pomorskie, stan. 2, SprawozdaniaArcheologiczne 53, 99-109.

Telegin D. Y. 1979. Novyie pamiatniki kultury linieyno-Ientochnoy kieramiki na Ukrainie. Sovetskaya

Arkheologiya 2, Moskva, 229-234.

Wechler K.-P. 2001. Studien zum Neolithikum der osteuropiiischen Steppe (= Archiiologie in Eurasien

12). Mainz.



216 Dmytro Gaskevych

Dmytro Gaskevych (Kyiv)

STANOWISKO 2 W M I E J S C O W O Ś C I VITA-POSHTOVA

NA UKRAINIE - NOWE. NAJBARDZIEJ NA WSCHÓD

W Y S U N I Ę T E STANOWISKO KULTURYCERAMIKI W S T Ę G O W E J RYTEJ

W S T Ę P Obszar w y s t ę p o w a n i a kultury ceramiki w s t ę g o w e j rytej (dalej: KCWR) obejmuje tere

ny Ś r o d k o w e j i Wschodniej Europy - od rzeki Seine na zachodzie do Horynia i Dniestru

na wschodzie (ryc. tA). Przez d ł u ż s z y okres czasu stanowisko w m i e j s c o w o ś c i Fasova (re

jon Volodarsk W o ł y ń s k i , obwód Ż y t o m i e r z ) , odkryte przez V. Piasetskiego w 1972 rokuw dorzeczu Irszy, u w a ż a n e b y ł o za naj dalej na p ó ł n o c n y - w s c h ó d w y s u n i ę t y punkt osadni

czy tej kultury (Telegin 1979, 232-233; K o z ł o w s k i 1985, 65-66). Z kolei stanowisko w miej

s c o w o ś c i Maynova Balka (rejon Anan'yiv, obwód Odessa), odkryte przez S. Dvorianinova

w 1976 roku na obszarze m i ę d z y Bohem a Dniestrem, u c h o d z i ł o za najbardziej na p o ł u d niowy-wschód zlokalizowany punkt osadniczy KCWR (Dvorianinov 1982; Larina et al.

1999). Ostatnio jednak odkryto stanowisko tej kultury p o ł o ż o n e jeszcze bardziej na wschód

- w m i e j s c o w o ś c i Vita-Poshtova niedaleko Kijowa (ryc. 1B).

P O Ł O Ż E N I E STANOWISKA

Stanowisko 2 w m i e j s c o w o ś c i Vita-Poshtova l e ż y 1,5 km na p o ł u d n i o w y - w s c h ó d od za

b u d o w a ń tej wsi w rejonie Kijów-Svyatoshyn, obwodu kijowskiego. J e d n o c z e ś n i e jest ono

p o ł o ż o n e ok. 8,5 km na p o ł u d n i o w y zachód od Kijowa. Niewielkie obszarowo stanowisko

usytuowane jest na zboczu doliny lewego brzegu bezimiennego cieku, prawego d o p ł y w u rzeki Vita (ryc. 2), która jest z kolei prawynl d o p ł y w e m Dniepru. O d l e g ł o ś ć stanowiska do

doliny Dniepru wynosi10

km. ObszarW y ż y n y P r z e d d n i e p r z a ń s k i e j , na

którym znajdujes i ę opisywane stanowisko, usytuowany jest przy p ó ł n o c n e j granicy strefy laso-stepu. Wy

ż y n ę pokrywa p ł a s z c z lessu. L e ż y ona na p o ł u d n i e od rzeki Vita. Na p ó ł n o c od niej za

czyna s i ę natomiast Polesie K i j o w s k o - Ż y t o m i e r s k i e , b ę d ą c e c z ę ś c i ą strefy n i ż o w e j , r o z c i ą g a j ą c e j s i ę do B a ł t y k u .

HISTORIA ODKRYCIA

Przez d ł u ż s z y czas na terenie stanowiska s w o j ą b a z ę m i a ł a jednostka wojskowa. Po li

kwidacji garnizonu obszar ten przeznaczony z o s t a ł pod budownictwo letnich domków. Ze

s p ó ł Biura Ochrony Zabytków Archeologicznych, b ę d ą c y c z ę ś c i ą kijowskiego o d d z i a ł u re

gionalnego O ś r o d k a Dziedzictwa Kulturowego, pod kierunkiem P. Pokasa w y e g z e k w o w a ł



Stanowisko 2 w m i e j s c o w o ś c i Vlta-Poshtova 2 na Ukrainie 217

przeprowadzenie ratowniczych b a d a ń wykopaliskowych przed r e a l i z a c j ą wspomnianej in

westycji latem 1995 roku. Odkryli oni nieliczne zabytki KCWR, kultury trzcinieckiej i z okre

su ś r e d n i o w i e c z a . Niektóre partie stanowiska z o s t a ł y zniszczone. M a t e r i a ł y odkryte z o s t a ł y na powierzchni ok. 1,5 ha w ś r ó d ruin budowli, asfaltowych jezdni i r ó ż n y c h d o ł ó w . W miej

scach gdzie m o ż l i w e b y ł o przeprowadzenie b a d a ń z a ł o ż o n o 22 wykopy s o n d a ż o w e o po

wierzchni 2,5-3 m2• Zadokumentowano w nich 3 warstwy. W stropie w y s t ę p o w a ł brunatny

humus o m i ą ż s z o ś c i 20 - 4 0 cm. P o n i ż e j z a l e g a ł a warstwa jasno-szarego, zglinionego pia

sku o m i ą ż s z o ś c i 20 -50 cm. Na g ł ę b o k o ś c i 60 - 80 cm zaobselWowano w a r s t w ę czelWono

b r ą z o w y c h orsztynów. W wykopach z r e g u ł y nie z a l e g a ł ż a d e n m a t e r i a ł zabytkowy. Tylko

w dwóch s o n d a ż a c h odkryto 6 fragmentów ceramiki r ó ż n e j chronologii. B y ł y one zdepono

wane w humusie i w warstwie zglinionego piasku. Prawdopodobnie warstwa kulturowa na

tym stanowisku z o s t a ł a c a ł k o w i c i e zniszczona przed p r z y s t ą p i e n i e m do b a d a ń wykopali

skowych. W z w i ą z k u z takimi wynikami teren stanowiska z o s t a ł zwolniony do realizacji

prac budowlanych. W latach 1996 i 1997 autor p r o w a d z i ł nadzory archeologiczne prowa

dzonych prac ziemnych, w wyniku których z a r e j e s t r o w a ł dalsze zabytki. Na omawianym

stanowisku odkryto ł ą c z n i e 11 artefaktów krzemiennych i 82 fragmenty ceramiki.

INWENTARZ KAMIENNY

N a r z ę d z i a kamienne wykonane z dobrej j a k o ś c i " w o ł y ń s k i e g o " krzemienia baIWY

szarej i b r ą z o w e j , p o c h o d z ą c e g o z kredowych z ł ó ż W y ż y n y W o ł y ń s k o - P o d o l s k i e j . Z e s p ó ł zabytków kamiennych jest reprezentowany przez jeden drapacz na wiórze (ryc. 3: 1), jeden

wiórek z w n ę k ą (ryc. 3: 4), dwa fragmenty wiórów (ryc. 3: 2, 3) i siedem o d ł u p k ó w . Przy

p i ę t k o w a c z ę ś ć jednego cienkiego wióra ma stromy retusz w miejscu z ł a m a n i a i powierzch

niowy, p ł a s k i retusz na stronie spodniej jednego boku (ryc. 3: 2). K r a w ę d z i e boczne jed

nego wióra i p i ę c i u o d ł u p k ó w retuszowane nieregularnym retuszem (ryc. 3: 4-9).

Prawdopodobnie regularne, cienkie wióry o r ó w n o l e g ł y c h bokach znalezione na oma

wianym stanowisku wytworzone z o s t a ł y przy u ż y c i u techniki naciskowej. Dlatego t e ż na

l e ż y s ą d z i ć , retuszowane n a r z ę d z i a na wiórach tego typu z w i ą z a n e z c e r a m i k ą neoli

t y c z n ą · W czasach istnienia kultury trzcinieckiej technika wiórowa z a n i k ł a . O d ł u p k i m o g ą n a l e ż e ć do inwentarza neolitycznego b ą d ź z epoki b r ą z u .

CERAMIKA

W i ę k s z o ś ć fragmentów ceramiki datowana jest na neolit. Tylko trzy z nich, nieorna

rnentowane, ł ą c z ą s i ę ze ś r e d n i o w i e c z e m . Z k u l t u r ą t r z c i n i e c k ą z w i ą z a n y jest natomiast

jeden zdobiony fragment wylewu naczynia. Ceramika neolityczna ze w z g l ę d u na cechy

technologiczne dzieli s i ę na 4 grupy.

Grupa pielWsza s k ł a d a s i ę z 28 fragmentów ceramiki o jednobalWnych p r z e ł a m a c h i o szarych lub s z a r o - b r ą z o w y c h balWach z e w n ę t r z n y c h ś c i a n e k . Masa ceramiczna z o s t a ł a



Stanowisko 2 w m i e j s c o w o ś c i V ł t : a - P o s h t o v a 2 na UkraInie 219

d ł u ż e j n i ż na obszarach ś r o d k o w o e u r o p e j s k i c h , tj. r ó w n i e ż w okresie fazy ż e l i e z o w s k i e j ( K o z ł o w s k i 1985, 69; Kadrow, Z a k o ś c i e l n a 2000, 190-192). Ceramika grupy drugiej od

powiada ceramice "kuchennej" KCWR.

IMPORTY CZY T E Ż Ś W I A D E C T W O OSADNICTWAL U D N O Ś C I KCWR?

Tak jak j u ż o tym wspomniano, m a t e r i a ł y ze stan. 2 w m i e j s c o w o ś c i Vita-Poshtova re

p r e z e n t u j ą najbardziej na wschód w y s u n i ę t y punkt osadniczy KCWR. Stanowisko to po

ł o ż o n e jest na terytorium kultury dniepro-donieckiej (dalej: KDD). W y ł a n i a s i ę w i ę c pytanie

czy opisane w y ż e j fragmenty ceramiki KCWR p o j a w i ł y s i ę na tym stanowisku tylko jako

"importy", czy t e ż one ś w i a d e c t w e m pobytu grup ludzkich KCWR? Za d r u g ą z wymie

nionych hipotez p r z e m a w i a j ą trzy argumenty. Po pierwsze stanowisko Vita-Poshtova 2 po

ł o ż o n e jest wysoko nad m a ł y m strumieniem z dala od rzeki. Natomiast wszystkie stanowiska

KDD ulokowane na piaszczystych wyniesieniach w dolinach rzek lub na niskich, piasz

czystych terasach wielkich rzek i jezior. Po drugie, na omawianym stanowisku m a t e r i a ł KCWR z a l e g a ł bez kontekstu zabytków innych kultur neolitycznych. Po trzecie, wszystkie

n a r z ę d z i a krzemienne z omawianego stanowiska wykonane z dobrej j a k o ś c i importowa

nego surowca, którego wychodnie z n a j d u j ą s i ę na obszarze zachodniej Ukrainy. Wyroby

z tego typu surowca n a l e ż ą do w y j ą t k ó w w inwentarzach KDD z regionu kijowskiego. Prze

ciwnie, zdecydowana w i ę k s z o ś ć m a t e r i a ł ó w kamiennych tej kultury wykonana z o s t a ł a z lo

kalnego krzemienia niskiej j a k o ś c i , w y s t ę p u j ą c e g o w postaci d u ż y c h , matowych otoczaków

ż ó ł t e j , szarej lub czerwonej barwy.

Z p o w y ż s z y c h r o z w a ż a ń n a l e ż y w n o s i ć , omawiane m a t e r i a ł y r e p r e z e n t u j ą pozo

s t a ł o ś c i najbardziej na wschód p o ł o ż o n e j osady l u d n o ś c i kultury ceramiki w s t ę g o w e j rytej.

PROBLEM KONTAKTÓW ~ I Ę D Z Y P O P U L A C J Ą KCWRNA UKRAINIE A L U D N O S C l Ą S Ą S I E D N I C H KULTUR

Niestety zbiór zabytków KCWR ze stanowiska Vita-Poshtova 2 nie jest zbyt liczny. Nie

mniej stanowisko to jest bardzo w a ż n e , pozwala nam bowiem na r e j e s t r a c j ę d a l e k o s i ę ż n e j ekspansji populacji KCWR z W o ł y n i a w kierunku wschodnim na obszar d n i e p r z a ń s k i . Re

gion docelowy wspomnianej ekspansji jest bardzo o d l e g ł y od terenów macierzystych

KCWR. W y ł a n i a s i ę w i ę c problem kontaktów l u d n o ś c i tej kultury z populacjami miejsco

wych kultur. Na terenie Ukrainy mamy w tym czasie do czynienia z populacjami kultury

b u g o - d n i e s t r z a ń s k i e j (dalej: KBD) na p o ł u d n i u , kultury p r y p e c k o - n i e m e ń s k i e j (w termi

nologii M. Czarniauskiego, dalej: KPN) na p ó ł n o c y i z KDD na wschodzie.

Dowody na wzajemne kontakty m i ę d z y grupami KCWR i KBD dobrze znane. Do naj

w a ż n i e j s z y c h n a l e ż ą importy ceramiki KBD znalezione na osadach KCWR w takich miej-



220 Dmytro Gask.evych

s c o w o ś c i a c h jak Maynova Balka i Gura Camencii VI (Larina 1999, 103, 104; Larina et all.

1999, 19, 20) oraz fragmenty ceramiki KCWR na osadach KBD w Bazkov Ostrov (Danilen-

ko 1969, 66, 156), Soroca V (Markievich 1974, 116) i Tatarauca Noua XV (Larina et al.

1999, 19; Wechler 2001, 273). Niedawno temu L. Zaliznyak i M. Tovkaylo z n a l e ź l i frag-

menty ceramiki KCWR na wielokulturowym stanowisku 3 wm i e j s c o w o ś c i

Dobrianka,p o ł o ż o n y m nad r z e k ą Tikych (rejon Talne, oblast' Cherkasy). Tovkalyo przypuszcza, ce-

ramika ta ł ą c z y s i ę z osadnictwem p ó ź n e j ( s a w r a ń s k i e j ) fazy KBD, która r ó w n i e ż z o s t a ł a odkryta na omawianym stanowisku (ustna informacja M. Tovkalyo). W opinii J. K. Ko-z ł o w s k i e g o i o. Lariny o b e c n o ś ć pewnych cech n a r z ę d z i krzemiennych odkrywanych na

osadach KCWR nad Dniestrem jest efektem w p ł y w u KBD lub rezultatem asymilacji miej-

scowych s p o ł e c z n o ś c i mezolitycznych przez grupy KCWR ( K o z ł o w s k i 1985, 68; Larina

1999,50).

W e d ł u g J. K. K o z ł o w s k i e g o jeden z fragmentów ceramiki KCWR, zdobiony ornamen-

tem nutowym, odkryty na osadzie tej kultury w m i e j s c o w o ś c i Kotovanie k o ł o Drohobycza

nad górnym Dniestrem, jest c z ę ś c i ą unikalnego naczynia z ostrym dnem, którego forma

z o s t a ł a z a p o ż y c z o n a z tradycji KBD ( K o z ł o w s k i 1985, 68, 69, ryc. 11: 2). W e d ł u g mnie jest

to jednak fragment c z ę ś c i przydennej naczynia mieszkowatego (TaschengefiijJ). Podobne

naczynie z t r ó j k ą t n y m dnem i z pionowymi p r z e k ł u c i a m i n a r o ż n i k ó w z o s t a ł o znalezione na

osadzie w m i e j s c o w o ś c i Girka Polonka na W o ł y n i u (Piasetskiy, Okhrimenko 1990, 76, ryc.

5: 25)· Naczynia tego typu w kulturach neolitycznych k r ę g u a n a t o l i j s k o - b a ł k a ń s k o - n a d dunajskim s p e ł n i a ł y prawdopodobnie funkcje rytualne (por. Pyzel2001, 105, 106) i nie na-

l e ż y ł ą c z y ć ich pojawienia s i ę z w p ł y w a m i s ą s i e d n i c h kultur neolitycznych.

Brakuje natomiast jakichkolwiek, dobrze udokumentowanych dowodów na kontakty

m i ę d z y kolonistami KCWR a miejscowymi populacjami KDD i KPN. Nie zanotowano do-

tychczas o b e c n o ś c i ceramiki KCWR na osadach wymienionych kultur. Na pierwszy rzut

oka potwierdzeniem takich relacji m o g ł a b y b y ć o b e c n o ś ć kilku n a r z ę d z i z krzemienia wo-

ł y ń s k i e g o , odkrytych na osadach KDD. W Polsce analiza surowców kamiennych na nie-

których stanowiskach KCWR i p ó ź n o m e z o l i t y c z n e j kultury j a n i s ł a w i c k i e j z a o w o c o w a ł a k o n k l u z j ą o wymianie dobrej j a k o ś c i krzemieni (czekoladowego oraz obsydianu) m i ę d z y populacjami obu wymienionych kultur ( K o z ł o w s k i , K o z ł o w s k i 1977, 263). Na terenach

Ukrainy sytuacja jest jednak bardziej skomplikowana. Na terenie Polesia W o ł y ń s k i e g o w s p ó ł w y s t ę p u j ą licznie stanowiska kultury j a n i s ł a w i c k i e j i KPN, a na Polesiu Kijowsko-

Ż y t o m i e r s k i m pierwszej z wymienionych kultur t o w a r z y s z ą punkty osadnicze KDD (Ga-

skevych 2001,62-66). Tak w i ę c o b e c n o ś ć n a r z ę d z i wykonanych z krzemienia w o ł y ń s k i e g o na niektórych osadach KDD m o ż n a u z n a ć za rezultat kontaktów z k u l t u r ą j a n i s ł a w i c k ą , a nie tylko z KCWR.

Nie ma r ó w n i e ż ś l a d ó w kontaktów m i ę d z y miejscowymi s p o ł e c z n o ś c i a m i zbieracko-

ł o w i e c k i m i a rolnikami z zachodu na stanowiskach KCWR na p ó ł n o c n e j Ukrainie. Nie za-

rejestrowano t a k ż e importów ceramiki z obszarów KDD i KPN, które by w y k a z y w a ł y ł ą c z n e cechy KCWR i s ą s i e d n i c h kul tur neolitycznych.



Stanowisko 2 w m i e j s c o w o ś c i VIta-Poshtova 2 na Ukrainie 221Tak w i ę c obecnie m o ż n a jedynie w materiale archeologicznym p o ś w i a d c z y ć kontakty

m i ę d z y populacjami KCWR i KBD. Rodzi s i ę pytanie dlaczego nie ma materialnych do-

wodów na podobne kontakty z KPN i KDD? M o ż e to w y n i k a ć z kilku powodów.

RolnikówKCWR i n t e r e s o w a ł y przede wszystkim dogodne do upraw gleby. Z n a j d u j ą s i ę

onena

lessowych terenach strefyl e ś n o - s t e p o w e j

Ukrainy. Tew ł a ś n i e

obszary okupowaneb y ł y przez l u d n o ś ć KBD. P o c z ą t k i tej kultury z w i ą z a n e z e k s p a n s j ą l u d n o ś c i kultury C r i ~ na wschód. Dlatego t e ż w czasie gdy grupy KCWR p o j a w i ł y s i ę na terenie Ukrainy, poziom

rozwoju m i e s z k a ń c ó w dorzecza Bohu i Dniestru b y ł w y ż s z y od s p o ł e c z n o ś c i Polesia czy ob-

szarów n a d d n i e p r z a ń s k i c h . Ich stanowiska b y ł y lokowane na nieurodzajnych, piaszczy-

stych glebach. D u ż a r ó ż n i c a zaawansowania cywilizacyjnego u t r u d n i a ł a kontakty m i ę d z y rolnikami KCWR, a ł o w c a m i i zbieraczami KPN i KDD. Dlatego t e ż kontaktów m i ę d z y wspomnianymi ugrupowaniami nie b y ł o wcale lub b y ł y one mniej intensywne, n i ż kon-

takty m i ę d z y KCWR a KBD.

Nie jest wykluczone, za brak dowodów na kontakty m i ę d z y l u d n o ś c i ą omawianych

kultur odpowiedzialny jest stan b a d a ń . Stanowiska KBD badane lepiej n i ż stanowiska

strefy l e ś n e j Ukrainy. W znacznej mierze jest to t a k ż e spowodowane gorszymi warunkami

przetrwania p o z o s t a ł o ś c i osadnictwa na obszarach piaszczystych. Najpewniej jednak

wszystkie wymienione w y ż e j czynniki p r z y c z y n i ł y s i ę do opisanej sytuacji. Udzielenie bar-

dziej precyzyjnych odpowiedzi b ę d z i e m o ż l i w e po p o d j ę c i u dalszych b a d a ń .

Na j ę z y k polski t ł u m a c z y ł S ł a w o m i r Kadrow

vita-poshtova 2 - new the easternmost site of the linear band pottery culture

Documents