0

Verslag Bestuurlijk Klimaatatelier Rhenen 15 oktober 2019

1

Inhoudsopgave Voorwoord ____________________________________________________________________ 2

Inleiding _____________________________________________________________________ 3

Het doel van het bestuurlijke klimaatatelier _________________________________________ 3

Het klimaatatelier – Plenair deel ___________________________________________________ 4

Toespraak Gedeputeerde Huib van Essen __________________________________________ 4

Toespraak Wethouder Peter de Rooij ______________________________________________ 4

Presentatie medewerkers gemeente Rhenen ________________________________________ 5

Beeldend kunstenaar __________________________________________________________ 5

Het klimaatatelier – De risicodialoog ________________________________________________ 6

Het klimaatatelier – Labelen en prioriteren ___________________________________________ 6

Afsluiting _____________________________________________________________________ 9

Vooruitblik ___________________________________________________________________ 10

Weten 2018/2019 ___________________________________________________________ 10

Willen 2019-2021 ____________________________________________________________ 10

Werken nu - 2050 ___________________________________________________________ 10

Bijlage - Waarom aandacht voor klimaatbewust en waterrobuust ontwikkelen? ______________ 11

Veiligheid __________________________________________________________________ 11

Landbouw __________________________________________________________________ 11

ICT en telecom ______________________________________________________________ 12

Gezondheid ________________________________________________________________ 12

Energie ____________________________________________________________________ 12

Infrastructuur _______________________________________________________________ 12

Recreatie en toerisme ________________________________________________________ 13

Natuur ____________________________________________________________________ 13

Water & ruimte ______________________________________________________________ 13

Gebouwde omgeving _________________________________________________________ 13

2

Voorwoord Rhenen wilt zich op actieve wijze voorbereiden en de stad een klimaatbestendige en waterrobuuste

inrichting geven. Het draait hierbij niet alleen om droogte, hittestress of extreme regenval waarvan

wij de gevolgen al ondervinden. Er zijn ook andere aspecten van klimaatverandering belangrijk,

zoals veranderingen in de biodiversiteit en verstening. Een klimaatbestendige stad speelt goed in

op al deze aspecten. Daarom moeten wij de omgeving en onze stad aanpassen.

Dit kan Rhenen echter niet alleen, samenwerken is cruciaal. Gezamenlijk zullen we ons in moeten

spannen om de openbare ruimte te (her)inrichten vanuit een Ruimtelijk Adaptief perspectief. Het

bestuur van de gemeente Rhenen heeft dit verwoord in haar bestuursprogramma 2018-2022. Het

bestuursprogramma bevat onder andere de bestuurlijke opgave ‘een duurzamer en

klimaatbestendiger Rhenen’. Deze heeft drie pijlers: Energie, Ruimtelijke Adaptatie en Circulair.

Rhenen klimaatbestendig en waterrobuust in 2050 staat als doel voor de pijler Ruimtelijke

Adaptatie. Wij hebben u gevraagd om mee te denken en invulling te geven aan deze opgave. Voor

een volledig inzicht is uw inbreng cruciaal.

Ik wil u danken voor uw aanwezigheid en uw inbreng. Het was positief, hoopvol en veelbelovend

om te zien dat er veel bestuurders van verschillende organisaties aanwezig waren en dat iedereen

enthousiast heeft meegedacht in de werksessies.

De gemeente Rhenen heeft met dit bestuurlijke klimaatatelier niet alleen de eerste stappen gezet

om invulling te geven aan de processtap ‘willen’ van het Deltaplan Ruimtelijke Adaptatie. Ze heeft

ook de verbinding willen leggen met alle betrokken partijen. Dit maakt het bestuurlijke

klimaatatelier een belangrijke stap naar een klimaatbestendig en waterrobuust Rhenen.

Nogmaals dank u wel.

Wethouder Peter de Rooij

3

Inleiding Op dinsdag 15 oktober 2019 heeft het bestuurlijk klimaatatelier plaatsgevonden in het huis van de

gemeente in Rhenen. Naast het college en raadsleden van de gemeente Rhenen hebben ook

bestuurders van diverse externe organisaties deelgenomen. De provincie Utrecht, het waterschap

Vallei en Veluwe, de veiligheidsregio Utrecht, GGD, Rhenam, NP de Utrechtse Heuvelrug,

Rijkswaterstaat, Vitens, Utrechts Landschap, LTO-afdeling Rhenen en ANV het Binnenveld waren

aanwezig.

Het doel van het bestuurlijke klimaatatelier

Het bestuurlijke klimaatatelier dient meerdere doelen. Enerzijds is dit het ophalen van een

gezamenlijke ambitie (en strategie) voor Rhenen. De ambitie (en strategie) geeft richting, welke

als basis dient voor het Ruimtelijk Adaptieve Beleid. De gemeente Rhenen is voornemens dit beleid

in 2020/2021 op te stellen.

Anderzijds is het doel om de verbinding te leggen. Ruimtelijke Adaptatie raakt iedereen, we staan

allemaal voor deze opgave. Het is een complex en integraal probleem, maar er zijn ook integrale

kansen. Het is belangrijk dat we met elkaar de samenwerking opzoeken en dat we van elkaar

weten wat er speelt. Zo kunnen we samen aan de slag om een klimaatbestendig en waterrobuuste

leefomgeving te creëren.

“Bij de gemeenten komt alles samen,

hier moet het gebeuren” Peter Glas in Rhenen, 5 april 2019.

4

Het klimaatatelier – Plenair deel Het klimaatatelier wordt geopend door de avondvoorzitter Sander van ’t Foort (wethouder

Renswoude en bestuurslid platform Water, Vallei en Eem). De voorzitter heet iedereen welkom,

dankt iedereen voor hun komst en geeft een korte introductie op de avond.

Toespraak Gedeputeerde Huib van Essen De gedeputeerde geeft aan dat de provincie Utrecht klimaatadaptatie belangrijk vindt, waardoor

klimaatadaptatie weerspiegeld is in het coalitieakkoord van de provincie. Het doel is om 2050

klimaat adaptief te zijn. Dit 2050 klinkt ver, maar dat is het niet. De provincie Utrecht zal volgend

jaar al een groot deel van het beleid veranderd moeten hebben, om dit doel te halen. Daarom

werkt de provincie Utrecht aan een ambitieus programma klimaatadaptatie en aan verschillende

regionale adaptatie strategieën en plannen.

De gedeputeerde vertelt dat Rhenen voorop loopt in de provincie Utrecht en het goede voorbeeld

geeft met het voeren van de risicodialogen. Rhenen voelde de noodzaak om aan de slag te gaan en

volgt de processtappen weten, willen, werken uit het Deltaplan Ruimtelijke Adaptatie (DPRA). Ook

de provincie wordt geïnspireerd door deze stappen.

Als laatste benadrukt de gedeputeerde het belang van klimaatadaptatie als kans. De provincie

Utrecht wil niet alleen klimaatadaptief zijn, ze wil dit ook gebruiken om de leefomgeving mooier en

prettiger te maken. Niet alleen toekomstbestendig, maar ook aantrekkelijk. Na een mooi voorbeeld

over de Utrechtse bushokjes, wenste de gedeputeerde iedereen een inspirerende avond toe.

Toespraak Wethouder Peter de Rooij De wethouder dankt de gedeputeerde voor zijn toespraak en iedereen voor zijn/haar aanwezigheid.

Daarna schetst hij de noodzaak van de situatie in Rhenen. Steevast vanaf 2014 vallen er in juni

extreme buien. De inwoners zijn bang en bellen zelfs naar de gemeente. Daarna volgt de droogte.

Hij zag stof tijdens het ploegen en het doodgaande openbare groen.

Rhenen is voortvarend aan de slag gegaan en heeft de processtap ‘weten’ in 2018 uitgevoerd. Door

het voeren van risicodialogen op ambtelijk niveau met alle betrokken partijen en met inwoners,

ontstonden verschillende initiatieven die onze samenwerkingen versterken. De volgende stap is het

handen en voeten geven aan Ruimtelijk Adaptief Beleid. Ruimtelijke adaptatie is een breed,

integraal onderwerp dat samenwerking vraagt binnen en buiten onze organisatie. De wethouder

geeft aan dat Rhenen daarbij de inbreng van alle aanwezigen nodig heeft. Om een gezamenlijke

ambitie te formuleren met alle betrokken stakeholders.

Ruimtelijke adaptatie is complex, samen staan wij voor een pittige opgave. De wethouder vraagt

alle aanwezigen om mee te praten en mee te denken over wat zij willen voor Rhenen en voor de

regio. Wat zijn de verlangens, wat is er acceptabel en welke risico’s kunnen we accepteren.

Wethouder Peter de Rooij Gedeputeerde Huib van Essen Bestuurslid PWVE Sander van ‘t Foort

5

Presentatie medewerkers gemeente Rhenen

Sandra Reuling geeft een toelichting op de weersextremen in

Rhenen. Hoe extreme buien en wateroverlast in 2014 en 2015 niet

alleen gezorgd hebben voor veel maatregelen. Maar ook voor een

verandering in perspectief. Rhenen is kwetsbaar en bij de gemeente

ontstaat het besef om niet pas achteraf (na overlast) aan de slag te

gaan, maar vooraf om overlast te voorkomen. Daarnaast heeft

Rhenen geleerd dat samenwerking essentieel is en dat andere

partijen zoals de provincie, waterschappen, Vitens, natuur- en

landbouworganisaties, GGD en inwoners unieke gebieds- en

vakkennis hebben. Vanwege deze kennis heeft Rhenen ervoor

gekozen om de risicodialogen in 2018 niet alleen op ambtelijk

niveau (intern en extern) te voeren, maar ook met inwoners.

Irene Bremer geeft een toelichting op de werksessies. De

gesprekken tijdens de werksessies zijn gevoerd aan de hand van

tien thema’s van de Nationale Adaptatie Strategie, die de

leefomgeving definiëren. De thema’s: veiligheid, gebouwde

omgeving, water en ruimte, natuur, landbouw, recreatie en

toerisme, ICT en Telecom, gezondheid, infrastructuur en energie.

Een uitwerking van de 10 thema’s is te vinden in de bijlage.

Beeldend kunstenaar Op het bestuurlijk klimaatatelier is een beeldend kunstenaar

aanwezig. Annelieke Trouwborst wordt voorgesteld en geeft een

korte toelichting op haar aanwezigheid. Zij zal een visuele

samenvatting maken van de bijeenkomst, voor een beeldende

weergave van de gezamenlijke ambitie.

Sandra Reuling, beleidsmedewerker water en riool,

programma-manager Ruimtelijke Adaptatie

Irene Bremer, trainee

6

Het klimaatatelier – De risicodialoog Voor het voeren van de risicodialoog zijn de

aanwezigen uiteen gegaan in kleinere groepen. De

tien NAS-thema’s waren onderverdeeld in vier

groepen:

o Gezondheid en recreatie & toerisme

o Veiligheid en water, ruimte & gebouwde

omgeving

o Natuur en landbouw

o Infrastructuur en energie, ICT & telecom

Iedere thema-groep had een aparte ruimte,

aangekleed met illustraties ter visualisatie van de

thema’s. De risicodialoog werd in twee rondes

gehouden, zodat de aanwezigen de mogelijkheid

hadden om naar twee verschillende thema-groepen

te gaan.

Voor er gestart werd met de risicodialoog is aan de

aanwezigen gevraagd om de illustraties kort in zich

op te nemen. Daarna volgde een voorstelronde met

een korte toelichting op de relatie van de deelnemer

met Ruimtelijke Adaptatie of weersextremen. De

risicodialoog zelf is gevoerd aan de hand van vragen:

o Wat is de bestuurlijke ambitie/strategie

vanuit uw organisatie?

o Wat vind u acceptabel/ wat niet?

o Wat is wenselijk/ wat niet?

o Wat zou u willen voor Rhenen?

De tweede ronde werd geopend met een korte toelichting op de opbrengsten uit de eerste ronde.

Daarna zijn dezelfde vragen aangehouden als uit de eerste ronde. Een overzicht van de opgehaalde

ambities (en strategieën) staat in de tabel op de volgende pagina.

Het klimaatatelier – Labelen en prioriteren Na het voeren van de risicodialoog in de groep-sessies, werd er een korte plenaire presentatie

gegeven van de opbrengsten per groep. Deze zijn opgeschreven en opgehangen in de ruimte,

zodat deze gebruikt kunnen worden bij de volgende activiteit: het labelen en prioriteren.

o Prioriteren

Gebeurde aan de hand van 3 roze stickers, waarmee deelnemers aangeven welke

ambities/strategieën zij het belangrijkst vinden.

o Labelen

Deelnemers kregen stickers waarop de naam

van hun organisatie staat in combinatie met

verschillende rollen. Deelnemers kunnen

aangeven bij welke ambities/strategieën zij

(in de toekomst) een rol zien weggelegd voor

hun organisatie. Daarnaast zijn er ook blanco

stickers, voor partijen die niet aanwezig zijn.

Zoals bv. banken, inwoners, verenigingen,

ondernemers, etc.

7

In onderstaande tabel staan de resultaten van zowel de risicodialoog uit de groepssessies als van

het plenaire labelen en prioriteren. In de eerste kolom staan de genoemde ambities en strategieën.

Ter onderscheiding is de achtergrond van de ambities blauw en van de strategieën wit. De ambities

met een hoge prioriteit zijn groen gearceerd. In de tweede kolom staan de ‘rollen’ zoals deze zijn

toebedeeld tijdens de sessie.

Ambitie recreatie en toerisme Rollen

Het profiel (groen, berg, water, cultuurhistorie) versterken. Vooral ‘rust, natuur, (fiets)toerisme’ of uit nabije omgeving.

Gemeente Rhenen als initiatiefnemer/trekker Investeerders Verzekeraars

De rivier ‘Rijn’ als verkoelingsplek (ook een risico) Provincie Utrecht als meedenker Gemeente Rhenen als ondersteuner/adviseur Gemeente Rhenen als meedenker

Veilig recreëren op of bij het water. Rijkswaterstaat als meedenker

Grens extensieve recreatie. NPUH als faciliterende

Ambitie gezondheid Rollen

Vitale samenleving: positieve gezondheid en gezonde levensstijl (ook voor kwetsbare groepen).

GGD regio Utrecht als ondersteuner/adviseur Gemeente Rhenen als ondersteuner/adviseur

Een groene omgeving, met groene inrichtingsprincipes voor een verbetering in sociaal welzijn (er vinden nu onderzoeken plaats).

Gemeente Rhenen als initiatiefnemer/trekker Gemeente Rhenen als ondersteuner/adviseur Gemeente Rhenen als faciliterende Gemeente Rhenen als meedenker NPUH: als ondersteuner/adviseur Provincie Utrecht als faciliterende

Verkoelingsplekken door groen en water.

Rekening houden met risico’s: eikenprocessierups, insecten overlast.

Voorkomen van stapeleffecten GGD regio Utrecht als meedenker

Verbeteren luchtkwaliteit GGD regio Utrecht als ondersteuner/adviseur Gemeente Rhenen als faciliterende

Klimaatadaptief gedrag bij alle inwoners stimuleren (bv. Door een stukje heuvelrug in je tuin).

Gemeente Rhenen als ondersteuner/adviseur Rhenam wonen als meedenker NPUH als initiatiefnemer/trekker

Communicatiecampagnes en voorlichting.

Ambitie Veiligheid Rollen

Mensen zijn zich bewust van de veiligheidsrisico’s (maatregelen + handelingsperspectief)

VRU als meedenker

Bewustwording meenemen als vast onderdeel in werkzaamheden van en door alle betrokken partijen.

Gemeente Rhenen als initiatiefnemer/trekker NPUH als meedenker

Ook bewust van gevaren natuurbranden en oplossingen. En dit bevragen. VRU als ondersteuner/adviseur

Bluswatervoorziening is afhankelijk van grondwaterstand VRU als ondersteuner/adviseur

Veiligheid voor inwoners staat voorop. GGD regio Utrecht:

Doelgroep-denken & gebiedsgerichte aanpak. Ambitie water, ruimte en gebouwde omgeving Rollen

Water moet onze vriend worden & water wordt circulair

Gemeente Rhenen als faciliterende Waterschap Vallei en Veluwe (WVV) als ondersteuner/adviseur Vitens als meedenker

Verdienmodellen voor waterberging ANV het binnenveld als ondersteuner/adviseur

Rhenen is afgekoppeld over 10 jaar (grotere inspanning van partners) WVV als ondersteuner/adviseur Vitens als meedenker

Samen werken aan een klimaatbestendig en waterrobuust Rhenen wordt vanzelfsprekend.

Gemeente Rhenen als faciliterende

8

SBB betrekken bij visie buitengebied (gebiedsgericht aanpakken) WNR

Gebiedsgerichte aanpak, om tot oplossingen te komen NPUH als faciliterende Rijkswaterstaat als meedenker WVV als ondersteuner/adviseur

Samen met inwoners werken aan de herinrichting. Vaak doen zij dit ook voor zichzelf, vanuit het waarde-perspectief voor de komende generatie.

Vitens als initiatiefnemer/trekker WVV als meedenker en faciliterende Gemeente Rhenen als initiatiefnemer/trekker

Ruimtelijke Adaptatie meenemen bij planvorming (o.a. bestemmingsplannen). Alle partijen hierbij betrekken.

Gemeente Rhenen als initiatiefnemer/trekker NPUH als meedenker

Veilig zwemwater

Maximale aandacht voor de gevolgen van niet te hoog bouwen Rhenam Wonen als meedenker

Ook aandacht voor oplossingen voor historische panden. Gemeente Rhenen als initiatiefnemer/trekker Provincie Utrecht als meedenker

Denkkracht hiervoor bundelen.

Als bomen sterven is dat de grens.

Ambitie Natuur en Landbouw Rollen

Goede balans tussen landbouw en natuur i.r.t. een klimaatbestendig en waterrobuust Rhenen.

ANV het binnenveld ondersteuner/adviseur

Eerlijke verdeling van middelen, lasten en lusten (fondsenvorming/verdienmodel)

LTO als meedenker ANV het binnenveld als ondersteuner/adviseur NPUH als initiatiefnemer/trekker Gemeente Rhenen als initiatiefnemer/trekker Gemeente Rhenen als meedenker

Wateropvang boven aan de berg. Gemeente Rhenen als initiatiefnemer/trekker

Mogelijkheden voor waterkracht en energie Vitens als initiatiefnemer/trekker

Flanken van de Utrechtse heuvelrug betrekken. NPUH als initiatiefnemer/trekker

Waterberging vergroten door andere beplanting (voedselbos, grote bomen, agrarisch natuurbeheer).

Staatsbosbeheer Provincie Utrecht als ondersteuner/adviseur

Gebiedsgerichte aanpak: natuur, landbouw, energie, agrarisch, waterbebouwing. Verdiencapaciteit.

NPUH als initiatiefnemer/trekker ANV het binnenveld als initiatiefnemer/trekker

Alternatieve technieken bodemverbeteraars toepassen voor waterbuffers. Gemeente Rhenen als faciliterende WVV als ondersteuner/adviseur

Durf te experimenteren met een klimaatadaptief gebied. NPUH als ondersteuner/adviseur Gemeente Rhenen als faciliterende Gemeente Rhenen als initiatiefnemer Gemeente Rhenen als meedenker Provincie Utrecht als initiatiefnemer/trekker

Ambitie Infrastructuur Rollen

Keuzes maken voorafgaand aan calamiteiten

Risico’s in beeld Provincie Utrecht als ondersteuner/adviseur WVV als faciliterende Gemeente Rhenen als ondersteuner/adviseur VRU als initiatiefnemer/trekker VRU als faciliterende

Aanrijd-tijden brandweer, ambulance en politie (zijn wettelijk bepaald bv. afwijken door water op straat).

Gemeente Rhenen als faciliterende VRU als ondersteuner/adviseur

Max 5 cm water op de rijbaan Gemeente Rhenen als meedenker

Bereikbaarheid: kwetsbare personen, industrie/risicovol, risico-plekken invullen, hoofdwegen afspreken.

Gemeente Rhenen als initiatiefnemer/trekker

Met partners gesprek over effecten Gemeente Rhenen als meedenker VRU als ondersteuner/adviseur

Meekoppelkansen. Verschillende gebruiken nodig. Gemeente Rhenen als initiatiefnemer/trekker Gemeente Rhenen als faciliterende Gemeente Rhenen als meedenker

9

Waterwegen bruikbaar voor hogere doelen RWS als meedenker

Duurzamer beheer: wegen niet kapot door de hitte Gemeente Rhenen als initiatiefnemer/trekker Provincie Utrecht als initiatiefnemer/trekker

Vergroenen NPUH als meedenker Gemeente Rhenen als initiatiefnemer/trekker Provincie Utrecht als meedenker

Ambitie Energie, ICT & Telecom Rollen

Keuzes maken voorafgaand aan calamiteiten

Anders denken: regenwater is geen overlast, maar een bron. Gemeente Rhenen als meedenker Gemeente Rhenen als initiatiefnemer/trekker Gemeente Rhenen als faciliterende Provincie als meedenker

Regenwater als bron voor energie.

Draagvlak creëren, bewustzijn stimuleren.

Bergen voor overlast, bv. infrastructuur hiervoor gebruiken. Dit gebruiken tijdens droogte.

Gemeente Rhenen als faciliterende WVV als faciliterende

Rekening houden met overstromingen 1:1200 jaar Gemeente Rhenen als meedenker

Doelgroepen benadering: wie is zelfredzaam. Wie niet, voor zorgen in beleid.

Gemeente Rhenen als initiatiefnemer/trekker

Wie mag niet zonder stroom zitten? (bedrijven, boeren, beademing, dialyse, etc.)

Kans+ gevolg = risico

Iedereen droge voeten WVV als meedenker

Meekoppelkansen/risico’s i.r.t. de RES Gemeente Rhenen als faciliterende

Decentrale energie opwekking klimaatadaptief aanpakken.

Waterberging gebruiken voor energieopwekking

Elektrische auto’s vs. hoog water.

Afsluiting De avond is afgesloten met een ‘sneak-peak’ naar de ambitie-plaat die tekenaar Annelieke

Trouwborst gaat opstellen.

10

Vooruitblik Rhenen volgt de processtappen ‘weten’, ‘willen’ en

‘werken’ uit het Deltaplan Ruimtelijke Adaptatie.

Momenteel heeft Rhenen voldoende kennis (weten)

om maatregelen te verankeren in beleid (willen). In

het beleid wordt bepaald hoe Ruimtelijke Adaptatie

blijvend vorm krijgt binnen de gemeente (werken).

Weten 2018/2019

Te beginnen met een kleine terugblik naar 2018. In 2018 zijn er vier klimaatateliers georganiseerd.

Tijdens deze klimaatateliers is een risicodialoog gehouden aan de hand van uitkomsten van de

klimaatstresstesten. De uitkomsten van de klimaatateliers, samen met de klimaatstresstesten

vormen de klimaatanalyse. Hieruit is een feitelijke klimaatopgave opgesteld voor het stedelijk

gebied in Rhenen. Deze klimaatopgave is begin 2019 door het college vastgesteld en ter kennis

name aangeboden aan de raad.

Willen 2019-2021

Het bestuurlijke klimaatatelier was een eerste stap in de processtap ‘willen’. De opgehaalde

ambities (en strategieën) vormden samen input voor de gezamenlijke ambitie, welke in beeld

gebracht is door tekenaar Annelieke Trouwborst. Deze ambitie krijgt u op een later moment

toegestuurd.

Met deze ambitie in beeld kan de volgende stap gezet worden, het opstellen van Ruimtelijk

Adaptief beleid. Het opstellen van het Ruimtelijk Adaptief beleid zal integraal tot stand komen. Dit

beleid zal dienen als input voor de omgevingsvisie.

Werken nu - 2050

In het bestuursprogramma staat het doel ‘Rhenen klimaatbestendig en waterrobuust in 2050’. Dit

lijkt nog ver weg, maar toch kiest Rhenen ervoor om niet te wachten op het beleid en nu al

Ruimtelijke Adaptatie toe te passen daar waar het kan. Dit gebeurt op verschillende manieren. Via

communicatie om het bewustzijn te vergroten, via aangepaste werkprocessen en maatregelen van

de gemeente, via concrete acties waarbij de inwoners aan zet zijn en via samenwerking met

diverse partijen.

Communicatie

o Strips in het gemeente nieuws o Website duurzaamheid o Nieuwsbrief o App Kli-Maatje o Leefstijlvinder

Concrete acties

o Project groene (school)pleinen o Campagne “ga Rhenen ontstenen

en vergroenen” i.s.m. Rhenam o Inzet van afkoppelcoaches o Project Heuvelrugtuinen o Groen-blauwe brigade

Werkprocessen gemeente

De gemeente Rhenen heeft al diverse maatregelen uitgevoerd. Momenteel wordt gewerkt aan de aanleg van twee wadi’s in Elst, het verwerken van Ruimtelijke Adaptatie in bestaande procedures, zoals bv. bij bestemmingsplannen en het plein voor het gemeentehuis.

Samenwerking met partijen

o Campagne met Rhenam o Reconstructie-project de Franseweg, het

waterrobuust maken gebeurt samen met de afkoppelcoaches.

11

Bijlage - Waarom aandacht voor klimaatbewust en

waterrobuust ontwikkelen? Het klimaat verandert. Hierdoor neemt de kans op hittestress, droogte, wateroverlast en

overstromingen toe. Dit levert risico’s voor onze economie, gezondheid en veiligheid. Als we niets

doen, kunnen de schadekosten ver oplopen. Om Nederland hierop voor te bereiden heeft het Rijk

in 2017 het Deltaplan Ruimtelijke Adaptatie (DPRA) gepubliceerd. Het DPRA is een landelijke

bestuurlijke opgave, waarbij o.a. de gemeente het initiatief moet nemen om sneller en gerichter

aan de slag te gaan met Ruimtelijke Adaptatie. Zodat Nederland in 2050 klimaatbestendig en

waterrobuust is ingericht.

Omdat wij als gemeente in een heuvelachtig gebied liggen, hebben wij de gevolgen van de

weersextremen al ondervonden. Afstromend water leidde in 2014 en 2015 na hevige regenbuien

tot wateroverlast met veel emotionele en economische schade tot gevolg. Het willen voorkomen

van deze schade benadrukt het belang van aandacht voor de ontwikkeling van een

klimaatbestendige en waterrobuuste stad.

Een klimaatbestendige inrichting vraagt om een aanpassing van bestaande dorpen en steden, met

groene en blauwe maatregelen. Dit leidt echter tot een claim op de ruimte, waar meerdere

belangen spelen. Zo neemt de verstedelijking toe, ook in Rhenen. Hierdoor is de woningvraag

hoog. Meer huizen, betekent meer verstening en juist minder ruimte voor groen en water. Dit

vereist aandacht van alle betrokken spelers, om samen tot een klimaatbestendige oplossing te

komen.

Om tijdens de risicodialoog deze tegenstrijdige belangen helder in beeld te krijgen, is ervoor

gekozen om het gesprek te voeren vanuit 10 thema’s. De nationale adaptatie strategie heeft deze

thema’s gekozen omdat zij de leefomgeving typeren.

Veiligheid

Voor het thema veiligheid is een maatschappelijke ontwrichting het belangrijkste effect op de

leefomgeving. Dit ontstaat door:

o Natuurrampen: Bij een toename in extreem weer, neemt het risico op natuurrampen toe.

Overstromingen, (sneeuw)stormen, natuurbranden, etc..

o Veiligheid m.b.t. gezondheid: Extreem weer leidt tot een grotere kans op: infectieziekten,

slechte luchtkwaliteit, impact op voedselbeschikbaarheid.

o Verstoring vitale infrastructuur: Overstromingen van wegen, uitvallen elektriciteit en/of

drinkwatervoorzieningen.

o Meer druk op hulpdiensten: Hogere vraag naar hulpdiensten bij een toename aan

weersextremen.

Landbouw Voor het thema landbouw zijn er zowel kansen als bedreigingen door weersextremen. De

kwetsbaarheid verschilt ook per bedrijf en is afhankelijk van de specifieke landbouwactiviteiten.

o Verminderde gewasopbrengst en/of kwaliteitsverlies: droogte en verminderde

waterbeschikbaarheid, maar ook extreme en overvloedige regenval kunnen leiden tot een

lagere gewasopbrengst en schade.

o Vaker schade: aan kassen, productiemiddelen, etc..

o Verhoogd risico op ziekte en plagen: door hogere temperaturen.

o Hittestress bij vee

o Algemeen: een versterking van de negatieve effecten van bemesting, door extreme

regenbuien kunnen middelen uit de mest afstromen naar het oppervlakte water en dit

vervuilen.

o Kansen: Zonne-energie, meer groen voor meer schaduw, experimentele technieken.

12

ICT en telecom

Dit thema wordt vaak over het hoofd gezien. Toch kunnen weersextremen hier vergaande gevolgen

op hebben, omdat veel sectoren afhankelijk zijn van satelliet en telecommunicatie. Daarnaast zijn

veel systemen elektronisch aangestuurd. Keteneffecten door samenhang met andere sectoren zijn

ook mogelijk. Daarnaast werken verschillende technieken en operators samen, waardoor een effect

heel lokaal, maar ook (inter)nationaal kan zijn.

o Signaalstoring: door extreme wind kan de verbinding wegvallen of uitvallen.

o Beschadiging kabels: door bodemdaling of ontwortelde bomen.

o Blikseminslag: beschadigingen aan hoogspanningsmasten, elektronische apparatuur en

kabels in de grond.

o Verstoring energielevering: door onbruikbare koelsystemen.

o Wateroverlast voor ICT toepassingen op kelder- en straatniveau

o Overstroming van sleutelobjecten: overstroomde elektriciteitskastjes, dataopslag of

schakelapparatuur. Hebben langdurige herstelwerkzaamheden nodig.

o Snellere veroudering componenten en aantasting ICT apparatuur: Weerswisselingen,

luchtvochtigheid droogte, etc. hebben effect op het welzijn van elektronische apparaten.

Gezondheid Extreem weer heeft invloed op de gezondheid. Maar individuele en sociale factoren (ook

woonomstandigheden) bepalen per individu de vatbaarheid voor de effecten. Hiernaast speelt ook

de effectiviteit van de gezondheidszorg en veiligheidssystemen een rol. Evenals de capaciteit om

ons aan te passen. Omdat er zoveel factoren van invloed zijn op het thema gezondheid, is er veel

onzekerheid over hoe bepaalde risico’s (bv. smog) zich gaan ontwikkelen.

o Hittestress: leidt tot meer ziekteklachten en zelfs tot vroegtijdig overlijden. Verstoorde

nachtrust, concentratieproblemen, verhoogde ziekenhuis kosten, afgelaste evenementen.

o Luchtkwaliteit: zomersmog, en andere luchtverontreinigende stoffen.

o Allergieën en (infectie)ziekten: meer hooikoortsklachten, makkelijkere verspreiding van

bepaalde ziekten, ziekten die hier eerst niet voorkwamen, kunnen nu wel voorkomen.

o Zwemwaterkwaliteit: neemt af tijdens langdurige hitte en droogte.

Energie

Door weersextremen komt er een verandering in de energievraag. Dit brengt zowel kansen als

bedreigingen met zich mee.

o Overstromingen: van elektriciteitscentrales en koppel-, schakel- en transformatorstations.

Hebben omvangrijke herstelwerkzaamheden nodig. Een overstroming vormt dan ook de

grootste bedreiging voor dit thema.

o Blikseminslag

o Beschadiging bovengrondse kabels: door omvallen hoogspanningsmasten/bomen.

o Beschadiging ondergrondse kabels en leidingen: door bodemdaling en omgevallen bomen.

o Hoger energieverbruik: met name bij extreme hitte. In de minder koude winters wordt juist

minder verbruikt.

o Kansen voor alternatieve energie opwek: meer wind geeft kansen voor windmolens en

meer zonuren voor zonnepanelen.

o Hierbij rekening houden met: beperkte capaciteit windmolens door automatisch

afschakelen bij extreme wind en nieuwe (onbekende) kwetsbaarheden.

Infrastructuur De fysieke conditie, de capaciteit, het beheer en het onderhoud van de infrastructuur kan in het

geding komen. Ook de (verkeers)veiligheid wordt door weersextremen beïnvloed. Echter liggen de

belangrijkste kwetsbaarheden in de keteneffecten. Storing in het ene netwerk, heeft effect op een

ander netwerk. Als transportvormen elkaar moeten vervangen, kunnen deze overbelast raken.

o Beperking capaciteit infrastructuur: uitzetten bruggen en sporen, onbegaanbare

(spoor)wegen, kans op natuurbranden naast (spoor)wegen.

o Verhoogde kans op schade: door bodemdaling, vervormingen en wegspoelen van stukken

infrastructuur bij overstromingen.

13

Recreatie en toerisme

Hier komen verschillende aspecten bij kijken. Zo is natuurtoerisme bijvoorbeeld kwetsbaarder dan

cultuurtoerisme. Voor verschillende bestemmingen en activiteiten vormen weersextremen een

bedreiging. Maar voor Nederland zijn er ook kansen op dit thema.

o Risico’s (buiten)recreatie: niet alleen door weersextremen, maar ook een verhoogde kans

op bosbranden.

o Afname (oppervlakte)waterkwaliteit: grotere kans op ziekteverwekkers in het water.

o Nederland gunstiger vakantieland: met een temperatuurstijging en een langere, droge en

warme periode in de zomer, kan Nederland meer toeristen trekken.

Natuur Er wordt voorspeld dat de klimaatzones gaan verschuiven. Wanneer dit gebeurt, vormt dit een

groot risico voor dieren en planten. Hun natuurlijke habitat gaat dan veranderen en het verschilt

per soort wat zij aankunnen.

o Verandering ecosystemen en soorten: andere beweegpatronen van trekkende diersoorten,

uitsterven van soorten, verschuiving van soorten.

o Toename natuurrecreatie: intensievere recreatie en verkoeling opzoeken in de bossen

vraagt veel van de natuur.

o Verandering in voedsel en voedingsstoffen: veranderingen in groeiseizoen kunnen leiden

tot een mismatch in de voedselketens.

o Natuur- en bosbranden

Water & ruimte

o Bedreiging cultureel erfgoed: door bodemdaling.

o Hogere kosten waterbeheer: door sterk wisselende waterstanden en bodemdaling.

o Erosie in heuvelachtig gebied: bij extreme regenval kunnen grote stukken grond

wegspoelen.

o Wisselende waterbeschikbaarheid: droge periodes waarin er een hoge watervraag is. Dit

leidt tot beregeningsverboden, verminderde waterbeschikbaarheid en afname van de

waterkwaliteit. En natte periodes waarin hoge waterstanden leiden tot buitendijkse

overstromingen, vocht in woningen en gebouwen en uitval van infrastructuur.

o Meer groen: meer gebruik van openbaar groen in de ruimte.

Gebouwde omgeving

Dit thema is later toegevoegd door de NAS. Hier is nog geen officiële definitie voor ontwikkeld.

Voor Rhenen worden hier de versteende kernen onder verstaan. Door de verdichting is de

gebouwde omgeving kwetsbaar, veel verschillende functies komen hier samen.

o Hitte eiland-effect: door de sterke verstening.

o Schade aan vitale infrastructuur: veel mensen op een klein oppervlak zijn afhankelijk van

een netwerk.

o Wateroverlast-gevoelig: regenwater kan vaak nergens heen.

o Hoog waterverbruik: om tuintjes en openbaar groen te redden van droogte.

o Meer groen: meer gebruik van groen, niet alleen in de openbare ruimte, maar ook op privé

grond.