T/AP CHÍ KHOA HOC ĐHQGHN, KHXH, l.xv. N°5. 1999

VAN HOẢ DÀN GIAN x ứ HUE VỚI THƠ T ố n ủ t J

l^liạin Tuân Khoa

Khoa Tiêng Việt Da ì ÌÌOV KH Xã hội & N/ìân vân - ĐHQG Hà Nội

I.. Xử Huế và nhửiií í đặc* diêm văn hoá dân g ian

Xứ tỉuè ỏ tlâv tlưọc hic‘u l;ì dịa ỉ)aiì gồm ha t ình (Juiing Bình. (Juang Trị và T^lìừa Thièn - Huê hiộn nay. Do n«uyôn n h ân xã hội - lịch sử, xử Huế là mộtV'ÙĨ1^ vãn hoá rất dậni nel dịa Ịìhuơng trong tổng thể ván hoá Việt Nam. Cuộc hỗn d lun^ vãn hoiì Việl - ( ’hămỊ)a của cac tộc người Thượng trên clăy Trưòng Sơn và kốt q|iia cua no (lă lạo non (lãc t fling (lịa Ị)liií(in^ ̂ clỏ. Ke từ khi trỏ thành thù ])hủ cua K)àn^ í'ôi kinh tlỏ í ủa ca luiíú . văn hoá Huê lại gặ|) đưỢ(' một điếu kiện xãliiòi nuH dỏ lạo clụn^ nrii să(‘ ihai dô(’ d,i(f cua minh, (ỉó là sự ^iao thoa, ành hiĩỏng lian nliau ^iũa vãn hoá C u n ” cliiìh lluỏ và vãn hoá dàn ^ian.

Săc ihái (ló duộc bộc lộ tù íĩiọn^ nói âm nhẹ ma van dáy vị mạn mòi, lừ inluìii^ íliộii hò Nam ai, ,uiọn» Bíic. Mái nlìi mái clẩv... Ị)han ánh từ cái khác nghiệt f ‘u a l l ì i ẽ n n h i r i i (') ( l â y v;'i CUỘI' ( t á u t i a i ì h v ì r u ô c s ô n g (*úa ( ' l i ( l â n v ù n ^ n à y . d ế n

k.hỏn^ kli! Irani inăc cii;i inột kiĩih (!ô ni;i lôi kiên ỉrúr luôn ró huỏn^ lìoà vào ihiên m h n ’-n. l a n i c h o ỉ l u ỏ Í I ' ;) i h à n l ì "ỉìì('>ỉ i ỉ ì n n ì } Ị i ỉ ì ò " Ị Ỉ u t ỉ ì h p h ó ỉ l n ỉ " . sự ( h a i i h h i ì i l ì .

y t n ;i f h i c ỏ i l i uù ' ^ a u h a o n l i i t ‘‘U v; i l ỈOÌI i i ,ul iK‘l I i g ã , g i ò i i g n h u í ; i ò n ^ SỎII”' [ l ư í í n ^ ( ĩ i a n g

K:àỊ) t r r n v ù n ^ rổi lữn.a 1(1. ti-.iin i ư ỎIÌI l ãv i h à n h l i u ỏ í l v ì mộ i ì » . .

Vì vậy. car sáiio- ínr íolklort* ('ỉ vuuịị nà> cũng la sự kổi hợ\) hài lìoà những sác I h;ii (‘ó vè fàt niáu tluiàn như vãv. Xliuni^ (ỈIỘU vỏ nhiÌHi ãni Irac, ti'Uoc khi dỏ vế Ị ) ) l i a i i k ỏ i Ví'*n v à i l u i r n i . í h u n i i i ỉ ! a n l i ũ n ;4 i t o ạ n í ^ ã p ” h e n h . l r i u ‘ l i ' f i i ' í ì í á i n h i ũ i n ^

tiỏt t;ìu Cuôc hnn (lunv laiìì ilùi i-;i lỉu'' luc' Ital VÔII (lã tluọc dịiili lììiih.ll!;ìl. No |)ỉi;ii l^aiìlì CM ìììíỉl (io;iìì lìlìiĩiìv í Mn f> 1>:1 l)oìì lìAm flìũ \ni Ễ'.ỈIVI

(lio ÌIKÌI kõl lai

Ị)o ỉu' Dỏììíị ììa,

ỉ)(> (Ịua Dcìị) Dd.

Đo ưè Vĩ Giạ

HichiL^ ỉìVìã ba Sỉiỉlì

Chìeii clìỉcỉi hóỉiíỊ ỉìLỉà ỉrúììíỊ vhinih

TỉCììíị lìo xa ưọn̂ íỊ nặỉĩịỊ ỉinh nước non.

Vã n»íiy í'a khi két ấy. ìiìót tlôn^ thái như khang tlịnlì vãn hoá vùng này vẫn (‘ hỉ là mòt hộ Ị)hậii hữu C() ('ùa vAiì lioá Việt (Ịua thổ luc hát thi vẫn lại là một kiểu hục hát (là diiík' hiỏn tâu. khỏiì^ ( ('11 <iiù n^uNên cấu trúí* cáu sáu. cáu tám, mà cả vị t - n C‘á ( ’ t h a n h l ) ã n ^ ‘, t h a n h l r ; u ’ t i ' o n u c â u Í’ŨI1^ l ) i ôn ctỏi t h o o . Ỉ )Ạ(‘ t r ư n g v ù n g v ă n Ivoá Huê điìọí' khrif hoa I'õ nót.

2f)

II. Ảnh hưởng của văn hoíi dân gian xứ H uố d ố i vởi tho' Tô' Hừu

Trong khung (‘ảnh văn hoá dó, Tô Hừu lại có (liíộc CỈIO mình nhữníí (ỉiồu kiộn tuyệt vòi để nẩy siĩih và nuôi dưòng ỉìổn ihơ cùa ĩuinh. Oìig duọc ru từ nhỏ irong v ò n ^ ^ t a y c ủ a h à m ẹ C’ó " t i ê n g h á t n g ọ t ê m c ủ a n g ư ờ i đ à n b à x ử í l v i ê ” . l ạ i c ó I i g ư ò i

c h a s a y n i ô s ư u l a m v ã n h ọ c ' ( l â n g i a n , v à b a t ỏ ỉ ì g c h Ó Ị ) n h ữ n ^ í ( ' â u l ì ò . v è . t l í U ì c a . đ ê

sau này "nhổ (lỏn thuộc lòng các câu hát củ. chu tỏi khi lớn lêiì, nhừníĩ l iếng, ('hữ* ám điệu ấy cú ngân nga mãi Irong lòng".

Ngoài tư chất, trời Ịihú. (liêu kiộn íĩia đình và quê hương như vậy. phon^ trào cách mạng do Đảng ta lãnh dạo sôi SỊU: dúng lúc Tô HCui l>ưỏc vào tuổi ihanh niôn đã tạo nên nhà tho' cách mạiig Tố Hủu. Và về mặt Ị)hong cách nghệ thuật , lỉií) Tô Hửu. nhấ t !à thd viết ve Huố nói riêng. Bình Trị Thiên nói chung mang dậm dâu íVn của vãn hoá dân gian vùng ĩiày. Trưởng thành và (ti xa, mồi khi nhớ vế (ỊLiê hương xứ Huế, nỗi nhớ cùa ông bao giò củng có phoiig vị man mác, suy tư. vừa đậm cái châ't Huế mặn mòi, vừa thoảng cái cảm giác mcnh mang của đâì Irời kinh dô ván hiến. Nó "hiu hiii '\ ''lặng lặng", hoà vào "miểa nguổn, gio hỉển, nắĩig xo khơỉ" (Qué mẹ), gỢi cho ngiiòi dọc một cảm giác không ílỊnh hiìih rạrh ròi. nhUng lại ràt dễ chia xè.

Không có bài ihơ nào ông viết vỏ Huê mò lai kliỏng có Ịìhong (‘ách Hiiô - liình Trị Thiẽn. Chúnịĩ ta gặp trong hài T r ư ơ n g Tr i những cung cách bộc bạch rát tiếng, râ t dễ nhặn diộn: "Hòi mờ chi'\ "sông rùv đồỴ mai đỏ'\ "bữa ni thành tương tri"... Ciăp ở Con cá chộ t n ư a n^ay từ lióu (lố rủa hài tlu) cho tới hàn^ loạt những c ụ m t ừ , nh ĩ i n^^ (‘ÍUI t h ó n h u í ì ược l â y r a l ừ c a ( l ao . h ò v è xi ỉ H u e :

- "Suy nghi chuvệĩì hao đổng"

- ''Chén cả nức mùi t/iơììi"

- " K l ĩ ô ì i ỉ ỉ c a n c h ị m à

- "ưốììg vô là sạch hết”

- ''Lan nay tôi thú ỲÌìiêt..."

Hay trong l)ài C h ã u ro, t ính cárh và hình iinh của một ll ianh niên nịỊXiời ThuỢng trên dày Trường Sơn th ậ t rõ nét và cùng dược tạo dựng từ những chất liệu văn hoá dân gian đặc t rưng của vùng này.

Mùa xuân Huế trong tluỉ Tô Hừu gỢi lại cho chúng ta mộl c ảm quan tổng thể về không khí kinh thành Huế dầy thiên nhiên, cây cỏ. lặng lè nhận vào cliiểu sâu dòi sông tam linh t ủa nỏ nhửiig sac thái xuân cùa "thành Ị)hỏ viíòn", khác iìắn cái không khí ồn ã. nhộn nhịp của các th àn h ph(í thưdng mại. Và dòng Hường Tiiang của riêng Huế không chỉ "trong veo'\ lững lờ, thơ mộng, mà còn là nhân chứng của biết bao sự kiộn, là nời gửi gám niềm riêng của biết bao tấm lòng, sô' phận... đặc biệt là nỗi dau cùa cái dẹp kinh kỳ - nhừng ngưòi phụ nữ lài hoa - bị giày vò giữa cuộc đòi đen bạc. Tô Hừu có T iế n g h á t s ô n g hư ơn g , một hài thơ khõng chỉ vê

26 Pham Tuấn Khoa

Ịỉi.kỐ. mà còn líì vổ lồi (lau xứ Huố, nó <\U(h' nhin nhân (lưới nhãn (Ịunn của một nhà ihờ (‘â('h inạn^ (liìỢr Ị)hát lộ dưới Ị>h'int4 vị Ị)hảng phấ t một diệu Nam, và các (lấu ấn klt.uc í iia vàn hoM (lân gian vùn^ nav. Tô liữu lại có H u ê thárỉỊỉ T á m dựng lại k h r ' 11^ khí cárh m ạn^ th án^ (S-lOíT) mà ông là một trong những người đứng mũi chiui sao l iên quõ ông. (^un hài tho ấy. l ỉuê kinh kỳ vổi "Đính thần đỏ, rầu rầu thă .n d á trắniỊ"... tlà thoát thay đổi. như ỉiìột sự tlìoát xác dể ntììn lại cá cái quá khứ nặn i” !ìế (lã di (Ịua nià vừng vào di vào thiỉc tiễn mới của cách mạng. Sẽ chang có gì nịịiì c nhiõn khi la tìm ihàv (lâu 'Vn n(ỉi (‘hòn rau cắt i'ô'n tron^ tâm trí củamôr CMÌÌ lìhâl l;i (lỏi với một tlió Sau này, khi ò Hà Nội. nhạn ciược cáiiin vê Lưọiìi. 'í'ỏ Hữu lại một lan IVi) lai VỐI Huế trong thơ cùa minh. Rài L ư ợ m dưoic òuịi viêt nỉiu inột hai vè với nhung câu hỏn chữ (lẩy oliất Huế, tạo dựng một liìnlh tuọn^ không the Ị)hai mờ vố chú l*é liên iạc hồn nhirMì, nhi nhãiih, chắ]) nhặn hy ^ inh VI Ĩiuliĩii i()iì ĩvonịi mỏt lảin Uúic Ììonụ: sáng, càng tự nhiên \nio nhiêu ihì lại càng l à n i ( h o n^Uíii (lọc (’â m ítỏiì íĩ b à y n h i ê u .

1'Ì!ìlì cảm nià Tô llừii ^iành cho (lUÔ hương Huê cùa ông sâu nặng và Ihắm d u ộ m ân lình. Những khi linh càm âv iliíọc cất lên Ihành lòi Lhớ thì phong vị văn hoa clâiì như là chuyện tự nhifMi. cú thê’ má bộc bạch ra hồn hẩu. Tình cảm ấy Irọm vẹn nhât. có thổ nói. qua B à i ca q u é h ư ơ n g , ông viết khi Huế clược giải Ị)lióníí. (ĩan nhu tất rả Huê từ (lòng ỈIiKùi^ (ỉiíing tới các địa danh quen thuộc (ịui\ no lMi(,jiỊr, liiKìnịĩ Thuỳ. Hiícỉiiíi Tr;i. từ N^ự Bình, c ẩ u T ràng Tiển tới dèo Hải V ầ n , líạch MA... lừ (ó uai lluỏ tron^ ilan;^ hiiih chiôii sì (Vìải ])hóng quân Idi giọng liò ỉ luô xiỏt Ìtiuì t!a tliêi (lếvi sũn^ tiặv. (1l*u viti hat vỏi lìhà lh() lrí)iìg niem vui l)àt lAn cua Hí^âv ^lai Ịìì-ìÓM̂ ... ị )o là \ \ n h c<ipi khóỉ i^ c à n k ìm nén nừa sau bao năni ílìaĩio j() l ãn ” , xot xa vi (Ịiu' hiKííi^ (’('líi (Ịuãii (Ịuại cliiới "tiếìĩiỊ Ặ^iàỵ đinh đạp núi

S . Í U l ) i õ l ! ) ; ỉ í ) l i v s i n l ì ” i : u i k h ô ;

H ỉ i c (ỈI, ( ĩ i ’Ị) l á n ì (Ịi i i^ n h a

( \ ì u N o w (iỉ ỈUHĨ h a i c a a n h h ì U ì ị ĩ

A ì f ỉ i q u a đ ó n ì i ê t ì T r u ì ì ị Ị

X i n m ờ i g h c l ạ i , v u i v ù ì ĩ ^ ỉ ỉ i i c t ô i

(B à i ca Quâ H ương)

('ó l!ìỏ Iioi Hue tlã sinh ra Tô Hữu thi‘u mại ý nghía, dặc biệl là Lheo ý nghĩa niộl nhà thđ. Và òng đã tự chứng minh điểu đó theo mọi nghỉa, đặc biệt là theo V ỉVj!ii;\ iiỊiĩnìíi tláu âii í*ủa vàn hoá (lân ^ian Huê trong thơ ông.

\'iiii hoá ílân ^inii xử Huỏ in dấu (lạni troiìịĩ hài thơ Mẹ Siiôt . Sự gian dị của ílìuãí \hơ Tỏ Hữu ở hài thơ này là sự ^iản clỊ (‘ủa tài nãng xuất sắc, biết cách

t ă i ì ì ì n i ì i h v à o n i ạ c h s ỏ n ^ ( i â n g i a n t h í H ) ] ) 1i u ( ỉ i ì ê : t h ứ c t h a m n i ỳ đ ặ c t h ù r ủ a m ạ c h

SÕIÌ ̂ (!(). (’ỏ lõ Mc Si iô t là inộl trong nhừỉig bài thò dưỢ(' nhieu n^ưòi biêt dến nhất lỉìòi kv chôii^ Mỹ. Tác ưiả dẫn chún" ta (lung tlị như niộl ngưòi dân Quang

i>inii kê i-huyộn. rổi (lan cliuyộiì. ( 'ái chàt (Ju;»ng Hình, một ám vang (*ủa văn hoa \ u Hué khônjí chỉ lộ la ở những (lịa danh Nhạ i l^ộ. Bảo Ninh, nià chủ yếu là (]ua Uịlòn và tính c'ác‘h (‘ùa ngiíời (lân Iì()i đây mà Mọ Suôi là một đại biểu điển hình

Văm hóa dãn g ian xứ Huếvớỉ thơ Tò Híiit 27

ớ những khoánh khac rấ l tự nhiên, mà vì nỏ. niêm luạt lục bát dirỢc biến đổi mộLcách rất ngộ nghĩnh và (lỗ thương, gần gũi

Sợ gi sónị^ ịĩió tàu bay

Táy kìa minh thẳìiíỊ, Mỹ này ta chẳng thua

H oặcMẹ cưới: nói cứng phới xiêu

Ra khiỉi ỏng còn dam, tui chang liếu bang ỏng!

(Me Suỏt)

Đó chính !à cấu triu‘ cùa the loại vỏ truyến ihỏn g vỏn Ị)hô l)iêiì ỏ Huô vài miến Trung.

Là nhà thd cách mạng của dân tộc ta trong hòn nửa tliô̂ kỷ (Ịua. T(V Hữu v ả n luôn luôn là đửa con máu th ịl của xứ Huè.

TÀI LIỆU THAM KHẢO

|1| Đinh Gia Khánh. Trên đường tim hiếu vỏn tĩoá dân gian. Nxb Khoa học Xà hội, Hà Nội 1989.

[2] Trần ỉ) ình Sủ. Thi pháp thơ Tỏ Hữu. NXB Tác phẩm mỏi, 1987.

[3] Trần N^0 (‘ Thôin. Cơ sớ vãn hoá Việt Nam. Truong ỉ)ại học Tông họỊ) t h à n h Ịìhỏ̂ Hổ ( ’hí Minh.

|4l Nguyền IMiú Tỉọng. Phong vị ca (lao trong thơ Tô Hửu. Tạp chí Ván học, sô 11(1968).

ỊM TrWiSntr 1'hìn i( 'hù lìiôn) Văn hoá phi vát thè xứ Hue. NXU Vãn híìá Thông tin. lla Noi 1 ftí)r>.

|(>1 ( ’hê Lan Viôn. Tlìiỷ Tó Hữu, suv ììịỉhì và hiììh luận. NXI^ Van học. lí)71.

VNU JOURNAL OF SCIENCE, s o c . SCI . t XV. N^5. 1999

THE EFFECT OF HUE FOLKLORE ON TO HUƯ POETRY

Pham Tuan Khoa

Facultv o f Vietnamese Language and Culture for Forcigneni College o f Social Sciences & Humanit ies - VN U

To Hull was l)orn in Hue The au thor of this art icle compared Huefolklore witli Tolluu poetry. He (‘omfirmed that tho Hue folklore had an effect on To Huu pooli v. It's a useful articl(‘ for students .

28 Phạm Tuấn Khoai