Van artificieel klasseren naar fylogenetische reconstructie

Historische ontwikkeling van de systematiek

2. Van het ontstaan van het natuurwetenschappelijk denken bij de antieken naar de biologie in de Renaissance

Eerste ‘natuurwetenschappelijk’ denken:

Ionische filosoof-wetenschappers (ca. 625-550 v. C. - Milete)Thales: astronomieAnaximander: leven ontstaat uit verdampend vochteen diersoort kan in een andere overgaanAnaximenes: alles is aggregatietoestand van lucht

Reeds biologie??

Folk taxonomy bij de antieken

Grieken Romeinen

DrysDrys agria

Phellodrys

Quercus eik

Melia Fraxinus es

Itea Salix wilg

PopulusPopulus alba

Populus nigra

populier

Aristoteles (384-322 vC)

Leerling van Plato

De eerste bioloog: Hoogtepunt van de antieke natuurstudie

Embryologisch onderzoek!!

“Entelechie”: stapsgewijze toename van de organisatie in de reeks van mineraal naar mens (scala naturae)

Aristoteles (384-322 vC)

500 diersoorten50 insectengroepen

Geen diersysteem maar indelingscriteria *die overlappen

Botanische geschriften verloren

* overlappende indelingscriteria

levendbarend - eierleggend

tweebenig - vierbenig - zonder ledematen

landdieren - waterdieren

bloedloos - bloedbezittend

Theophrastos (371-285 vC)De Historia Plantarum

● Optekening van de botanische gegevens van Aristoteles

● 480 erkende taxa *

● dalende volgorde(bomen → kruiden)

* Overlappende indelingscriteria

bomen - struiken - kruiden

landplanten - waterplanten

bedektzadigen - naaktzadigen.

petalen vrij - vergroeid

vruchtbeginsel onderstandig - bovenstandig

Plato (427-347 vC)

Filosofische theorieën leverden grondslag voor begin van biologische systematiek:

● ideeënleer● diairesis

ideeënleer

diairesis:herhaalde tweedeling

verzamelbegrip enige en ondeelbare categorie

familie, genus soort

materie

levenloos levend

beweeglijk:Dieren

onbeweeglijk: Planten

zonder ovula:Cryptogamen

met ovula

zonder zaden:Prespermatophyta

met zaden:Spermatophyta

pollen kiemt op ovulum:Gymnospermen

pollen kiemt op stempel:Angiospermen

1 zaadlob:Monocotylen

2 zaadlobben: Dicotylen

vrije kroon:Dialypetalen

vergroeide kroon: Sympetalen

Dioskorides(1ste eeuw n.C.)geneesheer-botanicus

“botanikè” = plantkunde (botanè = gras, veevoeder).

Materia MedicaAlle geneesmiddelen uit Rijk der MineralenPlantenrijkDierenrijkEerste “kruidboek” (herbal) – standaardwerk tot Middeleeuwen

Gaius Plinius Secundus (23-79 n.C.)

Historia naturalis: encyclopedie in 37 delen alle natuurkennis van die tijd bronvermelding naar 327 geraadpleegde werken

● Dieren / Planten (maar wijst op tussenvormen zoals coelenteraten)

● Opsomming in dalende volgorde

● Tweedelige samenstellingen *(Aristolochia longa, A. rotunda, A. clematitis)>> voorloper van latere binaire

nomenclatuur

* In het Latijn staan adjectieven in principe na substantieven

laat-antieke periode en Middeleeuwen

Bv. Albertus Magnus (1193-1280)

● kopie van raamwerk antieke kennis● dalende lijn● toevoeging van nieuwgekende organismen

(yak, giraffe …)

Renaissance: Geboorte van de wetenschappelijke biologie

Botanie = kruidkunde, kennis van geneeskruiden

Otto Brunfels, Kräuterbuch (1530)

Leonhard Fuchs, De Historia Stirpium (1542)

Renaissance:

De kruidboeken in de Lage Landen

Het Vlaamse trio

Rembert DodoensDodonaeus(1544)

Charles de l’EcluseClusius(1601)

Mattias de l’ObelLobelius

Mattias de l’Obel(Lobelius)

innovatie: rangschikking naar botanische kenmerken

Volgorde (stijgend) van de groepen in het kruidboek van Lobelius (1570)

● Grassen

● Acori

● andere eenzaadlobbigen*

● tweezaadlobbige* kruiden

● bomen * niet dusdanig benoemd

Lobelia laxiflora, Mexico(Campanulaceae)

kruidboeken

● plantkundige wetenschap● kennis van medicinale werking● economische plantkunde

Maar: mythe of bijgeloof signatuurleer (Paracelsus)astrologie

Wetenschappelijke betekenis van de kruidboeken:● optekening van de W Europese folk-taxonomie● informatie over toenemende botanische kennis door de ontdekkingsreizen

De vaders van de dierkunde

Conrad Gesner (1551-1587)Historia animaliumQuadrupedes vivipares. 1551. Quadrupedes ovipares. 1554. Avium natura. 1555. Piscium & aquatilium animantium natura. 1558.

Edward Wotton

De differentiis animalium(boek 10: 1552)

grondlegger van de moderne zoölogie:Wegen van kenmerken

Ulisse AldrovandiDe Animalibus Insectis libri septem (1602)

Francesco Redi1668: omne vivum ex ovo

Experiment: geen maden in afgedekte schalen vlees

Generatio spontanea

Zeventiende eeuw: Bloei van de plantkundeStagnatie van de dierkunde

Grondlegger van de experimentele opzet

A.Cesalpino: (° 1519)

De plantis (1583)

Kenmerkenweging:Substantia versus accidentia

BrassicaceaeAsteraceae

cryptogamen [varens, mossen, wieren, zwammen & “steenplanten” (koralen)]

Caspar Bauhin: Pinax Theatri Botanici (1623)

Voorbeelden van plantennamen

Asarum

Crocus sativus

Gentiana cruciata

Gentiana major purpurea

Gentiana major lutea

Trifolium pratense album

Trifolium pratense purpureum

Trifolium alpinum flore magno radice dulci

Joseph Pitton de TOURNEFORT( 1656 - 1708 )

Elemens de botanique ou méthode pour connoître les plantes (1694) Institutiones Rei Herbariae (1700)

22 ‘klassen’, 698 genera9000 soorten

Classificatie: kenmerken van vruchten en bloemen

Genera: bloemkenmerken – wegbereider van Linnaeus

Expeditie naar Kreta & Klein-Azië