Uzm Dr Canan AKMAN

Kanuni Sultan Suumlleyman EAH

Acil Tıp Kliniği

65 yaş geriatrik yaş sınırı ()

Uumllkemizde 1950 yılında 33

2000 yılında 53

2010 yılında 72

2011 yılında 73 65 yaş ve uumlzeri nuumlfus()

2050 yılında yaşlı nuumlfusun 12 milyon olacağı tahmin

edilmektedir() httpwwwturkgeriatrivakfıorgtrgeriatri-hakkindahtml Erişim Tarihi 15022012

httpwwwceterisparibusnetveritabanı1923-1990nufushtm Erişim Tarihi 15022012

httptuikapptuikgovtradnksdagitappadnkszul Erişim Tarihi 15022012

Bilir N Yaşlılık ve halk sağlığı In Goumlkccedile- Kutsal Y(Ed)Yaşlılık GerccedileğiHacettepe Uumlniversitesi Hastaneleri Basımevi Ankara 2004pp 11-29

Literatuumlrde yaşlı hastaların acil servise başvuru oranı

13-14 olarak bildirilmiştir()

Bir başka araştırmada bu oran 23 olarak

bulunmuştur()

Strange ve ark 65-74 yaş arası nuumlfusun 25rsquoinin

acil sağlık hizmetlerinden yararlandıklarını tespit

etmişlerdir()

Uumlnsal A Ccedilevik AA Metintaş S Arslantaş D İnan OCcedil Yaşlı hastaların acil servis başvuruları Turk J Geriatrics 2003683-8

Ciccone A Allegra JR Cochrane DG Cody RP Roche LM Age-related differences in diagnoses within the elderly population Am J Emerg Med 1998 1643-8

Durukan P Ccedilevik Y Yıldız M Acil Servise Karın Ağrısıyla Başvuran Yaşlı Hastaların Değerlendirilmesi Turkish Journal of Geriatrics 20058111-4

Myers S Patient care Elderly emergency Hosp Health Netw 20057924-6

Strange GR Chen EH Use of emergency departments by elder patients a five-year follow-up study Acad Emerg Med 199851157-62

DELİRYUM

Kognitif fonksiyonlarda

Dikkatte

Duygu durumunda

Akut başlangıccedillı

Dalgalanmalarla seyreder

DELİRYUM

Epidemiyoloji

Acil servisler ve akut bakım veren servisler en ccedilok

goumlzlendiği yerler()

Acil servise başvuran 65 yaş ve uumlzerindeki hastaların

yaklaşık 10rsquounda deliryum ile karşılaşılmakta()

Inouye SK Prevention of delirium in hospitalized older patients Risk factors and targeted intervention strategies Ann Med 2000 32 257-63

Wilber ST Altered mental status in older emergency department patients Emerg Med Clin North Am 200624(2)299-316

Akkuş Evyapan Approach to neurological causes of disorders of consciousness Ege Tıp Dergisi Ege Journal of Medicine 2012 51 Ek Sayı

Supplement 17-29

DELİRYUM

Epidemiyoloji

Postoperatif doumlnemde oumlzelllikle ortopedik cerrahiler

sonrası 35-60 hastada deliryum gelişmekte

Bu oran yoğun bakım hastalarında 80 lere ulaşmakta()

Terminal doumlnem kanser hastası veya AİDS de bu oran

25-85rsquotir()

Ely EW Shintani A Truman Bet al Delirium as a predictor of mortality in mechanically ventilated patients in the intensive care unit JAMA 2004

2911753

Breitbart W Strout D Delirium in the terminally ill Clin Geriatr Med 200016357-72

DELİRYUM

Oumlnemi

30-60rsquoı tanı alamamakta

Hastanede kalış suumlresi uzamakta

Fonksiyonel kapasite azalmakta

Maliyet artmakta

Mortalite artmakta(10-65)()

Kalıcı hafıza bozukluğu gelişmekte(25-55)()

Duumlşme pnoumlmoni bası yaraları daha sık()

Curyto KJ Johnson J TenHave T et al Survival of hospitalized elderly patients with delirium A prospective study Am J Geriatr Psychiatry 20019141-7

Wilber ST Altered mental status in older emergency department patients Emerg Med Clin North Am 200624((2)299-316

Akkuş E Approach to neurological causes of disorders of consciousness Ege Tıp DergisiEge Journal of Medicine 2012 51 Ek Sayı Supplement 17-29

OrsquoKeeffe ST Lavan JN Clinical significance of delirium subtypes in older people Age Aging 199928115-9

Francis J Outcomes of delirium Can systems of care make a difference J Am Geriatri Soc 1997 45247-8

DELİRYUM

Oumlnemi

Yoğun bakım uumlnitesinde yapılan bir ccedilalışmada mekanik

ventilatoumlrdeki hastalarda 6 aylık mortalite ve daha uzun

hospitalizasyon iccedilin deliryum bağımsız risk faktoumlruuml olarak

bulunmuştur()

Deliryum oranları tuumlm duumlnyada sağlık hizmeti kalitesinin

bir goumlstergesi olarak kabul edilmektedir()

Ely EW Shintani A Truman B et al Delirium as a predictor of mortality in mechanically ventilated patients in the intensive care unit JAMA 2004 291-

1753

Sloss EM Solomon DH Shekelle PG et al Selecting target conditions for quality of care improvement in older adults J Am Geriatri Soc 2000 48363-

9

DELİRYUM

Patofizyoloji

uarr antikolinerjik aktivite

Serotonin uarr veya darr

Dopamin uarr

GABA

Roche V Southwestern Internal Medicine Conference Etiology and management of delirium Am J Med Sci 200332520-3

Meagher DJ Moran M Raju B Gibbons D Donnelly S Saunders J Phenomenology of delirium Assessment of 100 adult cases using standardized

measures Br J Psychiatry 2007 190135_141

DELİRYUM

PREDİSPOZE EDİCİ FAKTOumlRLER

İleri yaş

Polifarmasi

Kardiyopulmoner hastalık

Organ yetmezlikleri (boumlbrek

karaciger)

Malnuumltrisyon hipoalbuminemi

Santral sinir sistemi hastalığı

Goumlrme-işitme problemleri

Dehidratasyon

Mevcut beyin hasarı kognitif

bozukluk

Birden fazla kontrol altında

olmayan medikal problem

Sosyal ccedilekilme

PRESİPİTE EDİCİ FAKTOumlRLER

İnfeksiyonlar

Elektrolit bozuklukları

İlaccedillar

Alkol

Ateş hipotermi

Hipoksi

Hipotansiyon

Fiziksel kısıtlamalar

Metabolik dengesizlikler

Uzun suumlren hospitalizasyonlar

Cerrahi girişimler (en sık ortopedik)

Uumlriner kateterizasyon

Uykusuzluk

Konstipasyon

Uumlriner retansiyon

DELİRYUM

40 ilaccedillar presipite edici faktoumlr olarak saptanmış ()

Sedatif-hipnotikler narkotikler H2-blokerler ve

antikolinerjik etkiye sahip olanlar en ccedilok succedillananlar ()

Yapılan ccedilalışmalarda ilaccedil grubundan bağımsız olarak

ccediloklu ilaccedil kullanımı(˃3) oumlnemli bir risk faktoumlruuml olarak

bulunmuştur()

Kudoh A Takase H Takahira Y Katagai H Postoperative confusion in schizophrenic patients is affected by interleukin-6 J Clin Anesth 2003 15455-

462

Visvanathan K Sundararajan V Pugach P Zabriskie JB Postoperative cognitive decline association with preoperative tumor necrosis factor-alpha

levels J Am Geriatr Soc 2003 51 1673-1674

Buurman BM Hoogerduijn JG de Haan RJ Abu-Hanna A Lagaay AM Verhaar HJ Schuurmans MJ Levi M DE Rooij SE Geriatric Conditions in

Acutely Hospitalized Older Patients Prevalence and One-Year Survival and Functional Decline PLos One 2011146e26951

DELİRYUM

Klinik bulgular

Bilinccedil bozukluğu

hearts Deliryumun değişmez bulgusu

hearts Ccedilevresel uyaranlara karşı duyarlılık azalır

DELİRYUM

Klinik bulgular

Dikkat bozukluğu

hearts Dikkat dağınıklığı ccedilok belirgin bir semptomdur

hearts Konuşmayı suumlrduumlrme sorulara uygun ve zamanında

cevap verme komutları yerine getirmekte zorluk

hearts Dikkatini odaklama suumlrduumlrme başka bir yere

kaydırmada zorluk

DELİRYUM

Klinik bulgular

Oryantasyon (youmlnelim) bozukluğu

hearts Zaman

hearts Yer

hearts Kişi

DELİRYUM

Klinik bulgular

Algı bozukluğu (en sık goumlrsel haluumlsinasyonlar)

Bellek bozukluğu (yakın bellekte bozulma uzak bellekteki

bozulmadan daha ccediloktur geri doumlnuumlşluumlduumlr)

Duumlşuumlnce akışı ve iccedileriğinde bozukluk (hezeyanlar)

Konuşma bozuklukları (anlamsız ve birbiri ile ilişkisiz)

Emosyonel durum uyku-uyanıklık doumlnguumlsuuml psikomotor

aktivitede bozukluk

Belirtilerin diuumlrnal değişikliği (guumln iccedilinde dalgalanma

belirtiler geceleri koumltuumlleşir)

DELİRYUM KLİNİK SUBTİPLERİ

Hiperaktif deliryum (15)

Hipoaktif deliryum(19)

Mikst deliryum (52)

DELİRYUM

Tanı

Detaylı anamnez (oumlzellikle ilaccedillar) fizik muayene

noumlrolojik muayene ve mental durum muayenesi

Kognitif durum değerlendirmesi iccedilin Mini Mental Durum

Testi (MMDE)

Laboratuvar testleri (kan sayımı elektrolitlerhellip

MİNİ MENTAL DURUM DEĞERLENDİRİLMESİ STANDARDİZE MİNİ MENTAL TEST

YOumlNELİM (Toplam puan 10)

Hangi yıl iccedilindeyiz ( )

Hangi mevsimdeyiz ( )

Hangi aydayız ( )

Bu guumln ayın kaccedilı ( )

Hangi guumlndeyiz ( )

Hangi uumllkede yaşıyoruz ( )

Şu an hangi şehirde bulunmaktasınız ( )

Şu an bulunduğunuz semt neresidir ( )

Şu an bulunduğunuz bina neresidir ( )

Şu an bu binada kaccedilıncı kattasınız ( )

KAYIT HAFIZASI (Toplam puan 3)

Size birazdan soumlyleyeceğim uumlccedil ismi dikkatlice dinleyip ben bitirdikten sonra tekrarlayın

(Masa Bayrak Elbise) (20 sn suumlre tanınır) Her doğru isim 1 puan ( )

DİKKAT VE HESAP YAPMA (Toplam puan 5)

100rsquoden geriye doğru 7 ccedilıkartarak gidin Dur deyinceye kadar devam edin

Her doğru işlem 1 puan (100 93 86 79 72 65) ( )

HATIRLAMA (Toplam puan 3)

Yukarıda tekrar ettiğiniz kelimeleri hatırlıyor musunuz Hatırladıklarınızı soumlyleyin

(Masa Bayrak Elbise) ( )

LİSAN (Toplam puan 9)

a) Bu goumlrduumlğuumlnuumlz nesnelerin isimleri nedir (saat kalem) 2 puan (20 sn tut) ( )

b) Şimdi size soumlyleyeceğim cuumlmleyi dikkatle dinleyin ve ben bitirdikten sonra tekrar edin

ldquoEğer ve fakat istemiyorumrdquo (10 sn tut) 1 puan ( )

c) Şimdi sizden bir şey yapmanızı isteyeceğim beni dikkatle dinleyin ve soumlylediğimi yapın

ldquoMasada duran kacircğıdı sağsol elinizle alın iki elinizle ikiye katlayın ve yere bırakın luumltfenrdquo

Toplam puan 3 suumlre 30 sn her bir doğru işlem 1 puan ( )

d) Şimdi size bir cuumlmle vereceğim Okuyun ve yazıda soumlylenen şeyi yapın (1 puan)

ldquoGOumlZLERİNİZİ KAPATINrdquo (arka sayfada) ( )

e) Şimdi vereceğim kacircğıda aklınıza gelen anlamlı bir cuumlmleyi yazın (1 puan) ( )

f) Size goumlstereceğim şeklin aynısını ccedilizin (arka sayfada) (1 puan) ( )

Mini-Mental State Examination (Adapted from Folstein MF Folstein SE McHugh PR lsquoMini-mental statersquo A practical method for grading the cognitive state of patients for the clinician J Psychiatr Res 12 189 1975)

MİNİ MENTAL DURUM DEĞERLENDİRİLMESİ

Hafif demans tanısı iccedilin geccedilerli ve guumlvenilir olduğu belirtilmiştir()

Mini Mental Testrsquote alınabilecek en yuumlksek puan 30

24-30 puan arası normal

20-23 puan arası hafif evre

10-19 puan arası orta evre

0-9 puan arası ileri evre demans olarak kabul

edilmektedir()

Ccedilınar MA Balıkccedilı A Sertoğlu E Ak M Serdar M Oumlzmenler K Role of CRP TNF-ἀ ve IGF-1rsquoin Roluuml Archives of Neuropsychiatry 2014 51 376-382

DELİRYUM TANI KRİTERİ

CAM (Confusion Assessment Method) Tanı Kriterleri

1 Akut başlangıccedillı guumln iccedilinde dalgalanmalar goumlsteren seyir

2Dikkat azalması (soumlylenenleri aklında tutabiliyor mu Dikkatini odaklayabiliyor mu)

3 Organize duumlşuumlnme yetisinde azalma (Anlamsız konuşmalar mantıksız duumlşuumlnceler ilgisiz konulara atlamalar)

4 Bilinccedil değişikliği

CAM 94-100 sensitivite ve 90-95 spesifiteye sahiptir Deliryum tanısı koyabilmek iccedilin 1ve 2 kriterler mutlaka olmalı bunlara ek olarak ise 3 ve 4 kriterlerden en az biri olmalıdır

DELİRYUM

TANI KRİTERLERİ

DSM (Diagnostic and Statistical Manual ve Mental Disorders) Tanı Kriterleri

Bilinccedil değişikliği ile birlikte dikkat ve konsantrasyonda bozulma (dikkatini odaklamada suumlrduumlrmede ve başka yere kaydırmada zorluk)

Demansla ilişkisiz kognitif fonksiyon bozukluğu (hafıza kaybı oryantasyon bozukluğu-daha ccedilok yer ve zaman konuşma problemi) veya algıda bozukluk (illuumlzyon haluumlsinasyon deluumlzyon)

Kısa suumlrede guumln iccedilinde dalgalanmalar goumlsteren seyir

Hikayefizik muayenetetkikler sonucu organik bir sebebin saptanması

DSM tanı kriterleri uzman goumlruumlşuumlne dayanmaktadır ve tanısal sensitivite ve spesifiteleri bilinmemektedir

DELİRYUM TEDAVİSİ

ACİL SERVİSDE DELİRYUM TABLOSUNDAKİ HASTAYA

YAKLAŞIM

1 Hastanın ve personelin guumlvenliğini garanti altına almak

2 Hava yolu solunum dolaşım guumlvenliği (hipotansiyon

şok varsa tedavi edilmeli)

3 Hızla geri doumlnen problemler tanınmalı ve tedavi edilmeli

(Hipoksi hipoglisemi narkotik ilaccedil aşırı alımı)

4 Oksijen tedavisi (hipoksikarbonmonoksit zehirlenmesi)

DELİRYUM TEDAVİSİ

5 Antidotlar

Tiamin (100mg IVIM)

Glukoz (50mL 50 dekstroz IV bolus)

Naloksan 2-10mg SCIMIV

Flumazenil kullanmayın direnccedilli noumlbetleri tetikleyebilir

6 İlaccedillar

Haloperidol 5-10mg POIMIV

Lorazepam 05-2mg POIMIV

05-2mg Lorazepam ve 1-2mg haloperidol kombine

verilebilir

Atipik antipsikotikler

DEMANS

60 yaşında 1

Her 5 yılda sıklığı ikiye katlanmakta

80 yaş civarında 20 oranında goumlruumllmektedir()

Şahin M Oumlzer C Oumlluumlnccedil F Tunccedil Z Huzurevinde kalan yaşlılarda demans ve depresyon Tuumlrk Geriatri Dergisi 20058(1)249-51

Wimo A Winbland B Ccedilev Sevinccedilok J Demans ve sağlık ekonomisi Demans Dergisi 2003 3121-126

Ferri CPPrince M Brayne C ve ark Global prevalence of dementia A delphi consensus study Lancet 2005 9503 2112-2117

DEMANS

Kronik

İlerleyici olarak bellek ve entelektuumlel kapasitenin darr

Bellek konuşma algılama hesaplama yargılama soyut duumlşuumlnme ve problem ccediloumlzme gibi bilişsel işlevlerden en az ikisinde bozukluk olması ile karakterize bir tablodur

Bilişsel işlevlerde bozukluğa bağlı olarak bireyin guumlnluumlk yaşam aktivitelerinde kısıtlama sosyal ve mesleki yaşantısında bozukluk oluşmaktadır()

Şahin M Oumlzer C Oumlluumlccedil F Tunccedil Z Huzurevinde kalan yaşlılarda demans ve depresyon Tuumlrk Geriatri Dergisi 2005 (1)249-51

Wimo A Winbland B Ccedilev Sevinccedilok J Demans ve sağlık ekonomisi Demans Dergisi 2003 3121-126

Koccediler B Demans epidemiyolojisi Demans Dizisi 1999 141-44

Hanağası H Demans kavramı ve hastaya yaklaşım Klinik Gelişim 201010(1)44-47

DEMANS

Acil serviste demans şuumlphesini değerlendirme amaccedilları

Geri doumlnuumlşluuml formları tanıyabilmek

Demansı olan hastada akut hastalık bulgularını saptamak

Geri doumlnuumlşsuumlz demansın normal suumlreci ile bulguların

uyumluluğunu karşılaştırmak

DEMANS NEDENLERİ

NEDENLERİNE GOumlRE DEMANS SINIFLAMASI

Dejeneratif

Alzheimer hastalığı

Huntington hastalığı

Parkinson hastalığı

Vaskuumller

Enfeksiyoumlz

İnflamatuar

Neoplastik

Travmatik

Toksik

Metabolik

Psikiyatrik

DEMANS PATOFİZYOLOJİSİ

Artmış amiloid birikimi noumlrofibriler yumak ve plak uumlretimi

darr

Huumlcre oumlluumlmuuml

darr

Noumlrotransmiter değişiklikler

darr

Biliş duygulanım ve davranış değişiklikleri (DEMANS)

DEMANSTA RİSK FAKTOumlRLERİNİN

DEĞERLENDİRİLMESİ

Yaş

Ailede demans oumlykuumlsuuml

Kadın cinsiyet

Down sendromu

14 ve 21 kromozomlarda spesifik mutasyonların varlığı

Apolipoprotein E-4 genotipi

Kafa travması

Duumlşuumlk eğitim duumlzeyi

Tiroid hastalıkları (oumlzellikle hipotroidi)

Depresyon

Arslantaş D Oumlzbabalık D metintaş S Oumlzkan S Kalyoncu C Oumlzdemir G Arslantaş A Prevelance of dementia and associated risk factors in Middle Anatolia J Clin

Neurosci 2009 16 1455-1459

Amerikan Alzheimer Derneği resmi sitesi httpwwwalzorgindexasp

Cummings JL Cole G Alzheimer disease JAMA 2002 287(18)2335-2338

Guumlrvit H Emre S Tınaz B Bilgiccedil B Hanagasi H The prevalance of dementia in an urban Turkish population Am J Alzheimer Dis Other Demen 2008 2367-76

Keskinoğlu P Giray H Bıccedilakcıefe M Bilgiccedil N Uccedilku R The Prevalence and risk Factors of dementia in the elderly population in a low socio-economic region of Izmir Turkey Arch Gerontol Geriatr 2006 43 93-100

Lobo A Launer LJ Fratiglioni L Andersen K Prevalence of dementia and major subtypes in Europe A collaborative study of population-based cohorts Neurologic Diseases in the Elderly Research Group Neurology 2000 54 4-9

Goumlnen S Kuumlccediluumlkguumlccedilluuml Ouml Yener G Hastanede yatan yaşlı bireylerde demansla ilişkili olabilecek işlevsel-bilişsel bozukluk sıklığının incelenmesiJournal of Neurological Sciences 274)446-456 2010

DEMANS İccedilin DSM

Tanı Oumllccediluumltleri

A Aşağıdakilerin en az ikisini iccedileren bilişsel bozukluk gelişmesi

1 Bellek bozukluğu

2 Listedeki bilişsel bozukluklardan bir yada daha fazlası

a Afazi (Lisan bozukluğu)

b Apraksi (Motor işlevlerde bozukluk olmamasına karşın motor etkinlikleri yerine

getirememe)

c Agnozi (Duyu işlevlerinde bozukluk olmamasına karşın motor etkinlikleri yerine

getirememe)

d Yuumlruumltuumlcuuml işlev bozukluğu (planlama organizasyon sıralama soyutlama vs)

B Bilişsel bozukluk sosyal yaşam ve iş yaşamını etkileyecek kadar şiddetli olmalı ve daha oumlnce edinilmiş daha yuumlksek bir duumlzeyden duumlşuumlşle karakterize olmalı

C Oumlzellikle deliryum sırasında ortaya ccedilıkmış olmamalı

D Bilişsel bozukluk

a Tıbbi bir bozukluk toksine maruz kalma ya da ikisinin kombinasyonuna bağlı olabilir

b Non-organik bir mental hastalık (depresyon şizofreni vs) dışlanmalıdır

Hanağası H Demans kavramı ve hastaya yaklaşım Klinik Gelişim 201010(1)44-47

DEMANS

Etiyolojilerine

Lokalizasyonlarına

Klinik Oumlzelliklerine

goumlre sınıflandırılabilirler

DEMANS HASTALIĞI ETİYOLOJİSİNE GOumlRE

PRİMER SEKONDER

Alzheimer hastalığı

Diffuumlz Lewy cisim hastalığı

Fronto-temporal demans

Motor bozuklukla olan

demans

Ccedileşitli pediatrik demanslar

Vaskuumller demans

Normal basınccedillı hidrosefali

Toksik ndash metabolik demans

İnfeksiyonlar

Kafa iccedili yer kaplayıcı ve

otoimmuumln-inflamatuar

hastalıklar

Guumlrvit H Alzheimer ve Alzheimer dışı demanslar URL httpwwwitfnoumlrolojiorgdemansdemanshtm

Yazıcı K Bilişsel Bozukluklar URLytdkmersinedutruploads288filesBİLİŞSEL20BOZUKLUKLARdoc

KORTİKAL SUBKORTİKAL

Lezyonlar beyin korteksinde

(gri cevherde)

Alzheimer hastalığı gibi ağır

bellek bozukluğu semantik

afazi oumln planda

Hasta akıcı konuşabilir

sorulara normal yanıt

verebilir ve kendi ortamında

aktivitesi normaldir

Lezyonlar beyaz cevherde

Huntington hastalığı gibi hafif

bellek bozukluğu semantik

alanla ilgili daha az guumlccedilluumlk

yaşar youmlnetici işlevlerde

sorunlar vardır

Motor bozukluklara daha sık

rastlanır

Hasta ccedilevreye karşı daha

uyanık cevap vermesi yavaş

konuşması akıcı değil

kompleks cuumlmleler kurmakta

zorlanır (iletim tipi afazi)

DEMANS HASTALIĞI LOKALİZASYONUNA GOumlRE

DEMANS HASTALIĞI KLİNİĞİNE GOumlRE

Hafif evre

Depresyon genellikle ilk bulgu

İlerleyici oumlzellikte guumlnluumlk yaşamı etkileyen unutkanlıklar konuşma sırasında doğru kelimeleri bulmada guumlccedilluumlk eşyaların yerini hatırlamakta guumlccedilluumlk ve hatırlatıcı liste yapma gibi belirti ve davranışlar goumlruumlluumlr

Yeni tanınan yabancıların isimleri unutulabilir

Dalgalı seyreden bellek bozukluğunda yakın bellek kaybı oumln plandadır uzak hafıza goumlrece korunmuştur

Konuşma akıcılığı etkilenir

Karmaşık konularda soumlzcuumlk bulma zorlaşır

İş ve ev yaşamını suumlrduumlruumllebilir

Hesap yapma kompleks finansal aktivitelerde uygun elbise seccediliminde zorlanma olabilir

DEMANS HASTALIĞI KLİNİĞİNE GOumlRE

Orta evre

Bellek bozukluğu ilerlemiş eski olayları da unutma

başlamış olabilir

Seyrek goumlruumllen yuumlzler unutulur

Yer oryantasyonu bozulmaya başladığı iccedilin tanımadığı

ccedilevrede hasta kaybolur

Anlama bozuklukları kelime bulmada guumlccedilluumlk goumlruumlluumlr

Davranış bozuklukları ve psikiyatrik belirtiler ortaya ccedilıkar

Guumlnluumlk yaşam aktivitelerinde bağımsızlık azalır

DEMANS HASTALIĞI KLİNİĞİNE GOumlRE

İleri evre

Tamamen geccedilmişte yaşar ve en yakınlarını bile

tanımamaya başlar

Tanıdık ccedilevrede kaybolan hasta konuşma iccedileriğini

zaman ve yere uyduramaz ve afazik hale gelir

Amaccedilsız hareketler tekrarlayıcı hareket ajitasyon goumlruumlluumlr

Tam bağımlı hale gelir

DEMANS TANISI

Anamnez

Noumlrolojik ve mental muayene

Tam kan sayımı

Biyokimya

Tiroid-karaciğer-boumlbrek fonksiyon testleri idrar tetkiki

Vitamin B12 folat duumlzeyleri

Kraniyal BT MR goumlruumlntuumlleme

Noumlropsikolojik testler evrelendirme

Yavuz Balam B Arıoğlu S Yaşlıda demans risk faktoumlrleri ve tedavisi İccedil hastalıkları Dergisi 200815(1)14-23

Guumlrvit H Baran B Demanslar ve kognitif bozukluklarda oumllccedilekler Noumlropsikiyatri Arşivi 2007 4458-65

ACİL SERVİSTE YOumlNETİM

Geridoumlnuumlşluuml demans ve bazal demansı koumltuumlleştiren

durumlar erken tanı ve altta yatan sebebin

duumlzeltilmesini gerektirir

Mental durumda akut değişikliği olan veya hızlı

başlangıccedillı semptomlarla başvuranlar kapsamlı

değerlendirme iccedilin yatırılmalıdır

Kognitif fonksiyonlarda ilerleyici bozulma ile

başvuran ve altta yatan akut tıbbi durumu olmayan

hastaların ileri tetkikleri poliklinik şartlarında

yapılabilir

DEMANS TEDAVİSİ

Tek bir hastalık değil değişken bir klinik sendrom

Altta yatan sebebe youmlnelik tedavi

Alzheimer Hastalığında tedavi

Kolinesteraz inhibitoumlrleri

Donepezil

Rivastigmin

Galantamin

Memantin

DELİRYUM VE DEMANS OumlZELLİKLERİ

OumlZELLİKLER DELİRYUM DEMANS

Başlangıccedil Akut (saat-guumln) Yavaş (ay-yıl)

Psikiyatrik bulgular Yok Sıklıkla depresyonla birlikte

24 saat iccedilinde seyri Hızlı dalgalı Stabil

Oryantasyon Bozuk Bozuk

Dikkat Bozuk Ciddi olgular dışında normal

Konsantrasyon Bozuk Bozuk

Haluumlsinasyon Goumlrselişitsel Sıklıkla yok

Deluumlzyonlar Geccedilici Genellikle yok

Konuşma Tutarsız dezorganize Anomik afazik

Hareketler Asteriks tremor Sıklıkla yok

Tedavi Geri doumlnmesi tipik Yanıt vermez

Acil Servise başvuran her 4 yaşlı hastanın yalnız

1rsquoinde bilişsel fonksiyonlar taranmakta

Yeterlilik şuumlphesi

Uygun araccedilların yokluğu

Hasta mahremiyetinin olmayışı

Aşırı guumlruumlltuuml

Zaman kısıtlılığı

Knowledge skills and attitudes of doctors towards assessing cognition in older patients in theemergency department Kennelly SP et al Postgrad Med J 2013

Mar89(1049)137-41 doi 101136postgradmedj-2012-131226 Epub 2012 Oct 30

65 yaş geriatrik yaş sınırı ()

Uumllkemizde 1950 yılında 33

2000 yılında 53

2010 yılında 72

2011 yılında 73 65 yaş ve uumlzeri nuumlfus()

2050 yılında yaşlı nuumlfusun 12 milyon olacağı tahmin

edilmektedir() httpwwwturkgeriatrivakfıorgtrgeriatri-hakkindahtml Erişim Tarihi 15022012

httpwwwceterisparibusnetveritabanı1923-1990nufushtm Erişim Tarihi 15022012

httptuikapptuikgovtradnksdagitappadnkszul Erişim Tarihi 15022012

Bilir N Yaşlılık ve halk sağlığı In Goumlkccedile- Kutsal Y(Ed)Yaşlılık GerccedileğiHacettepe Uumlniversitesi Hastaneleri Basımevi Ankara 2004pp 11-29

Literatuumlrde yaşlı hastaların acil servise başvuru oranı

13-14 olarak bildirilmiştir()

Bir başka araştırmada bu oran 23 olarak

bulunmuştur()

Strange ve ark 65-74 yaş arası nuumlfusun 25rsquoinin

acil sağlık hizmetlerinden yararlandıklarını tespit

etmişlerdir()

Uumlnsal A Ccedilevik AA Metintaş S Arslantaş D İnan OCcedil Yaşlı hastaların acil servis başvuruları Turk J Geriatrics 2003683-8

Ciccone A Allegra JR Cochrane DG Cody RP Roche LM Age-related differences in diagnoses within the elderly population Am J Emerg Med 1998 1643-8

Durukan P Ccedilevik Y Yıldız M Acil Servise Karın Ağrısıyla Başvuran Yaşlı Hastaların Değerlendirilmesi Turkish Journal of Geriatrics 20058111-4

Myers S Patient care Elderly emergency Hosp Health Netw 20057924-6

Strange GR Chen EH Use of emergency departments by elder patients a five-year follow-up study Acad Emerg Med 199851157-62

DELİRYUM

Kognitif fonksiyonlarda

Dikkatte

Duygu durumunda

Akut başlangıccedillı

Dalgalanmalarla seyreder

DELİRYUM

Epidemiyoloji

Acil servisler ve akut bakım veren servisler en ccedilok

goumlzlendiği yerler()

Acil servise başvuran 65 yaş ve uumlzerindeki hastaların

yaklaşık 10rsquounda deliryum ile karşılaşılmakta()

Inouye SK Prevention of delirium in hospitalized older patients Risk factors and targeted intervention strategies Ann Med 2000 32 257-63

Wilber ST Altered mental status in older emergency department patients Emerg Med Clin North Am 200624(2)299-316

Akkuş Evyapan Approach to neurological causes of disorders of consciousness Ege Tıp Dergisi Ege Journal of Medicine 2012 51 Ek Sayı

Supplement 17-29

DELİRYUM

Epidemiyoloji

Postoperatif doumlnemde oumlzelllikle ortopedik cerrahiler

sonrası 35-60 hastada deliryum gelişmekte

Bu oran yoğun bakım hastalarında 80 lere ulaşmakta()

Terminal doumlnem kanser hastası veya AİDS de bu oran

25-85rsquotir()

Ely EW Shintani A Truman Bet al Delirium as a predictor of mortality in mechanically ventilated patients in the intensive care unit JAMA 2004

2911753

Breitbart W Strout D Delirium in the terminally ill Clin Geriatr Med 200016357-72

DELİRYUM

Oumlnemi

30-60rsquoı tanı alamamakta

Hastanede kalış suumlresi uzamakta

Fonksiyonel kapasite azalmakta

Maliyet artmakta

Mortalite artmakta(10-65)()

Kalıcı hafıza bozukluğu gelişmekte(25-55)()

Duumlşme pnoumlmoni bası yaraları daha sık()

Curyto KJ Johnson J TenHave T et al Survival of hospitalized elderly patients with delirium A prospective study Am J Geriatr Psychiatry 20019141-7

Wilber ST Altered mental status in older emergency department patients Emerg Med Clin North Am 200624((2)299-316

Akkuş E Approach to neurological causes of disorders of consciousness Ege Tıp DergisiEge Journal of Medicine 2012 51 Ek Sayı Supplement 17-29

OrsquoKeeffe ST Lavan JN Clinical significance of delirium subtypes in older people Age Aging 199928115-9

Francis J Outcomes of delirium Can systems of care make a difference J Am Geriatri Soc 1997 45247-8

DELİRYUM

Oumlnemi

Yoğun bakım uumlnitesinde yapılan bir ccedilalışmada mekanik

ventilatoumlrdeki hastalarda 6 aylık mortalite ve daha uzun

hospitalizasyon iccedilin deliryum bağımsız risk faktoumlruuml olarak

bulunmuştur()

Deliryum oranları tuumlm duumlnyada sağlık hizmeti kalitesinin

bir goumlstergesi olarak kabul edilmektedir()

Ely EW Shintani A Truman B et al Delirium as a predictor of mortality in mechanically ventilated patients in the intensive care unit JAMA 2004 291-

1753

Sloss EM Solomon DH Shekelle PG et al Selecting target conditions for quality of care improvement in older adults J Am Geriatri Soc 2000 48363-

9

DELİRYUM

Patofizyoloji

uarr antikolinerjik aktivite

Serotonin uarr veya darr

Dopamin uarr

GABA

Roche V Southwestern Internal Medicine Conference Etiology and management of delirium Am J Med Sci 200332520-3

Meagher DJ Moran M Raju B Gibbons D Donnelly S Saunders J Phenomenology of delirium Assessment of 100 adult cases using standardized

measures Br J Psychiatry 2007 190135_141

DELİRYUM

PREDİSPOZE EDİCİ FAKTOumlRLER

İleri yaş

Polifarmasi

Kardiyopulmoner hastalık

Organ yetmezlikleri (boumlbrek

karaciger)

Malnuumltrisyon hipoalbuminemi

Santral sinir sistemi hastalığı

Goumlrme-işitme problemleri

Dehidratasyon

Mevcut beyin hasarı kognitif

bozukluk

Birden fazla kontrol altında

olmayan medikal problem

Sosyal ccedilekilme

PRESİPİTE EDİCİ FAKTOumlRLER

İnfeksiyonlar

Elektrolit bozuklukları

İlaccedillar

Alkol

Ateş hipotermi

Hipoksi

Hipotansiyon

Fiziksel kısıtlamalar

Metabolik dengesizlikler

Uzun suumlren hospitalizasyonlar

Cerrahi girişimler (en sık ortopedik)

Uumlriner kateterizasyon

Uykusuzluk

Konstipasyon

Uumlriner retansiyon

DELİRYUM

40 ilaccedillar presipite edici faktoumlr olarak saptanmış ()

Sedatif-hipnotikler narkotikler H2-blokerler ve

antikolinerjik etkiye sahip olanlar en ccedilok succedillananlar ()

Yapılan ccedilalışmalarda ilaccedil grubundan bağımsız olarak

ccediloklu ilaccedil kullanımı(˃3) oumlnemli bir risk faktoumlruuml olarak

bulunmuştur()

Kudoh A Takase H Takahira Y Katagai H Postoperative confusion in schizophrenic patients is affected by interleukin-6 J Clin Anesth 2003 15455-

462

Visvanathan K Sundararajan V Pugach P Zabriskie JB Postoperative cognitive decline association with preoperative tumor necrosis factor-alpha

levels J Am Geriatr Soc 2003 51 1673-1674

Buurman BM Hoogerduijn JG de Haan RJ Abu-Hanna A Lagaay AM Verhaar HJ Schuurmans MJ Levi M DE Rooij SE Geriatric Conditions in

Acutely Hospitalized Older Patients Prevalence and One-Year Survival and Functional Decline PLos One 2011146e26951

DELİRYUM

Klinik bulgular

Bilinccedil bozukluğu

hearts Deliryumun değişmez bulgusu

hearts Ccedilevresel uyaranlara karşı duyarlılık azalır

DELİRYUM

Klinik bulgular

Dikkat bozukluğu

hearts Dikkat dağınıklığı ccedilok belirgin bir semptomdur

hearts Konuşmayı suumlrduumlrme sorulara uygun ve zamanında

cevap verme komutları yerine getirmekte zorluk

hearts Dikkatini odaklama suumlrduumlrme başka bir yere

kaydırmada zorluk

DELİRYUM

Klinik bulgular

Oryantasyon (youmlnelim) bozukluğu

hearts Zaman

hearts Yer

hearts Kişi

DELİRYUM

Klinik bulgular

Algı bozukluğu (en sık goumlrsel haluumlsinasyonlar)

Bellek bozukluğu (yakın bellekte bozulma uzak bellekteki

bozulmadan daha ccediloktur geri doumlnuumlşluumlduumlr)

Duumlşuumlnce akışı ve iccedileriğinde bozukluk (hezeyanlar)

Konuşma bozuklukları (anlamsız ve birbiri ile ilişkisiz)

Emosyonel durum uyku-uyanıklık doumlnguumlsuuml psikomotor

aktivitede bozukluk

Belirtilerin diuumlrnal değişikliği (guumln iccedilinde dalgalanma

belirtiler geceleri koumltuumlleşir)

DELİRYUM KLİNİK SUBTİPLERİ

Hiperaktif deliryum (15)

Hipoaktif deliryum(19)

Mikst deliryum (52)

DELİRYUM

Tanı

Detaylı anamnez (oumlzellikle ilaccedillar) fizik muayene

noumlrolojik muayene ve mental durum muayenesi

Kognitif durum değerlendirmesi iccedilin Mini Mental Durum

Testi (MMDE)

Laboratuvar testleri (kan sayımı elektrolitlerhellip

MİNİ MENTAL DURUM DEĞERLENDİRİLMESİ STANDARDİZE MİNİ MENTAL TEST

YOumlNELİM (Toplam puan 10)

Hangi yıl iccedilindeyiz ( )

Hangi mevsimdeyiz ( )

Hangi aydayız ( )

Bu guumln ayın kaccedilı ( )

Hangi guumlndeyiz ( )

Hangi uumllkede yaşıyoruz ( )

Şu an hangi şehirde bulunmaktasınız ( )

Şu an bulunduğunuz semt neresidir ( )

Şu an bulunduğunuz bina neresidir ( )

Şu an bu binada kaccedilıncı kattasınız ( )

KAYIT HAFIZASI (Toplam puan 3)

Size birazdan soumlyleyeceğim uumlccedil ismi dikkatlice dinleyip ben bitirdikten sonra tekrarlayın

(Masa Bayrak Elbise) (20 sn suumlre tanınır) Her doğru isim 1 puan ( )

DİKKAT VE HESAP YAPMA (Toplam puan 5)

100rsquoden geriye doğru 7 ccedilıkartarak gidin Dur deyinceye kadar devam edin

Her doğru işlem 1 puan (100 93 86 79 72 65) ( )

HATIRLAMA (Toplam puan 3)

Yukarıda tekrar ettiğiniz kelimeleri hatırlıyor musunuz Hatırladıklarınızı soumlyleyin

(Masa Bayrak Elbise) ( )

LİSAN (Toplam puan 9)

a) Bu goumlrduumlğuumlnuumlz nesnelerin isimleri nedir (saat kalem) 2 puan (20 sn tut) ( )

b) Şimdi size soumlyleyeceğim cuumlmleyi dikkatle dinleyin ve ben bitirdikten sonra tekrar edin

ldquoEğer ve fakat istemiyorumrdquo (10 sn tut) 1 puan ( )

c) Şimdi sizden bir şey yapmanızı isteyeceğim beni dikkatle dinleyin ve soumlylediğimi yapın

ldquoMasada duran kacircğıdı sağsol elinizle alın iki elinizle ikiye katlayın ve yere bırakın luumltfenrdquo

Toplam puan 3 suumlre 30 sn her bir doğru işlem 1 puan ( )

d) Şimdi size bir cuumlmle vereceğim Okuyun ve yazıda soumlylenen şeyi yapın (1 puan)

ldquoGOumlZLERİNİZİ KAPATINrdquo (arka sayfada) ( )

e) Şimdi vereceğim kacircğıda aklınıza gelen anlamlı bir cuumlmleyi yazın (1 puan) ( )

f) Size goumlstereceğim şeklin aynısını ccedilizin (arka sayfada) (1 puan) ( )

Mini-Mental State Examination (Adapted from Folstein MF Folstein SE McHugh PR lsquoMini-mental statersquo A practical method for grading the cognitive state of patients for the clinician J Psychiatr Res 12 189 1975)

MİNİ MENTAL DURUM DEĞERLENDİRİLMESİ

Hafif demans tanısı iccedilin geccedilerli ve guumlvenilir olduğu belirtilmiştir()

Mini Mental Testrsquote alınabilecek en yuumlksek puan 30

24-30 puan arası normal

20-23 puan arası hafif evre

10-19 puan arası orta evre

0-9 puan arası ileri evre demans olarak kabul

edilmektedir()

Ccedilınar MA Balıkccedilı A Sertoğlu E Ak M Serdar M Oumlzmenler K Role of CRP TNF-ἀ ve IGF-1rsquoin Roluuml Archives of Neuropsychiatry 2014 51 376-382

DELİRYUM TANI KRİTERİ

CAM (Confusion Assessment Method) Tanı Kriterleri

1 Akut başlangıccedillı guumln iccedilinde dalgalanmalar goumlsteren seyir

2Dikkat azalması (soumlylenenleri aklında tutabiliyor mu Dikkatini odaklayabiliyor mu)

3 Organize duumlşuumlnme yetisinde azalma (Anlamsız konuşmalar mantıksız duumlşuumlnceler ilgisiz konulara atlamalar)

4 Bilinccedil değişikliği

CAM 94-100 sensitivite ve 90-95 spesifiteye sahiptir Deliryum tanısı koyabilmek iccedilin 1ve 2 kriterler mutlaka olmalı bunlara ek olarak ise 3 ve 4 kriterlerden en az biri olmalıdır

DELİRYUM

TANI KRİTERLERİ

DSM (Diagnostic and Statistical Manual ve Mental Disorders) Tanı Kriterleri

Bilinccedil değişikliği ile birlikte dikkat ve konsantrasyonda bozulma (dikkatini odaklamada suumlrduumlrmede ve başka yere kaydırmada zorluk)

Demansla ilişkisiz kognitif fonksiyon bozukluğu (hafıza kaybı oryantasyon bozukluğu-daha ccedilok yer ve zaman konuşma problemi) veya algıda bozukluk (illuumlzyon haluumlsinasyon deluumlzyon)

Kısa suumlrede guumln iccedilinde dalgalanmalar goumlsteren seyir

Hikayefizik muayenetetkikler sonucu organik bir sebebin saptanması

DSM tanı kriterleri uzman goumlruumlşuumlne dayanmaktadır ve tanısal sensitivite ve spesifiteleri bilinmemektedir

DELİRYUM TEDAVİSİ

ACİL SERVİSDE DELİRYUM TABLOSUNDAKİ HASTAYA

YAKLAŞIM

1 Hastanın ve personelin guumlvenliğini garanti altına almak

2 Hava yolu solunum dolaşım guumlvenliği (hipotansiyon

şok varsa tedavi edilmeli)

3 Hızla geri doumlnen problemler tanınmalı ve tedavi edilmeli

(Hipoksi hipoglisemi narkotik ilaccedil aşırı alımı)

4 Oksijen tedavisi (hipoksikarbonmonoksit zehirlenmesi)

DELİRYUM TEDAVİSİ

5 Antidotlar

Tiamin (100mg IVIM)

Glukoz (50mL 50 dekstroz IV bolus)

Naloksan 2-10mg SCIMIV

Flumazenil kullanmayın direnccedilli noumlbetleri tetikleyebilir

6 İlaccedillar

Haloperidol 5-10mg POIMIV

Lorazepam 05-2mg POIMIV

05-2mg Lorazepam ve 1-2mg haloperidol kombine

verilebilir

Atipik antipsikotikler

DEMANS

60 yaşında 1

Her 5 yılda sıklığı ikiye katlanmakta

80 yaş civarında 20 oranında goumlruumllmektedir()

Şahin M Oumlzer C Oumlluumlnccedil F Tunccedil Z Huzurevinde kalan yaşlılarda demans ve depresyon Tuumlrk Geriatri Dergisi 20058(1)249-51

Wimo A Winbland B Ccedilev Sevinccedilok J Demans ve sağlık ekonomisi Demans Dergisi 2003 3121-126

Ferri CPPrince M Brayne C ve ark Global prevalence of dementia A delphi consensus study Lancet 2005 9503 2112-2117

DEMANS

Kronik

İlerleyici olarak bellek ve entelektuumlel kapasitenin darr

Bellek konuşma algılama hesaplama yargılama soyut duumlşuumlnme ve problem ccediloumlzme gibi bilişsel işlevlerden en az ikisinde bozukluk olması ile karakterize bir tablodur

Bilişsel işlevlerde bozukluğa bağlı olarak bireyin guumlnluumlk yaşam aktivitelerinde kısıtlama sosyal ve mesleki yaşantısında bozukluk oluşmaktadır()

Şahin M Oumlzer C Oumlluumlccedil F Tunccedil Z Huzurevinde kalan yaşlılarda demans ve depresyon Tuumlrk Geriatri Dergisi 2005 (1)249-51

Wimo A Winbland B Ccedilev Sevinccedilok J Demans ve sağlık ekonomisi Demans Dergisi 2003 3121-126

Koccediler B Demans epidemiyolojisi Demans Dizisi 1999 141-44

Hanağası H Demans kavramı ve hastaya yaklaşım Klinik Gelişim 201010(1)44-47

DEMANS

Acil serviste demans şuumlphesini değerlendirme amaccedilları

Geri doumlnuumlşluuml formları tanıyabilmek

Demansı olan hastada akut hastalık bulgularını saptamak

Geri doumlnuumlşsuumlz demansın normal suumlreci ile bulguların

uyumluluğunu karşılaştırmak

DEMANS NEDENLERİ

NEDENLERİNE GOumlRE DEMANS SINIFLAMASI

Dejeneratif

Alzheimer hastalığı

Huntington hastalığı

Parkinson hastalığı

Vaskuumller

Enfeksiyoumlz

İnflamatuar

Neoplastik

Travmatik

Toksik

Metabolik

Psikiyatrik

DEMANS PATOFİZYOLOJİSİ

Artmış amiloid birikimi noumlrofibriler yumak ve plak uumlretimi

darr

Huumlcre oumlluumlmuuml

darr

Noumlrotransmiter değişiklikler

darr

Biliş duygulanım ve davranış değişiklikleri (DEMANS)

DEMANSTA RİSK FAKTOumlRLERİNİN

DEĞERLENDİRİLMESİ

Yaş

Ailede demans oumlykuumlsuuml

Kadın cinsiyet

Down sendromu

14 ve 21 kromozomlarda spesifik mutasyonların varlığı

Apolipoprotein E-4 genotipi

Kafa travması

Duumlşuumlk eğitim duumlzeyi

Tiroid hastalıkları (oumlzellikle hipotroidi)

Depresyon

Arslantaş D Oumlzbabalık D metintaş S Oumlzkan S Kalyoncu C Oumlzdemir G Arslantaş A Prevelance of dementia and associated risk factors in Middle Anatolia J Clin

Neurosci 2009 16 1455-1459

Amerikan Alzheimer Derneği resmi sitesi httpwwwalzorgindexasp

Cummings JL Cole G Alzheimer disease JAMA 2002 287(18)2335-2338

Guumlrvit H Emre S Tınaz B Bilgiccedil B Hanagasi H The prevalance of dementia in an urban Turkish population Am J Alzheimer Dis Other Demen 2008 2367-76

Keskinoğlu P Giray H Bıccedilakcıefe M Bilgiccedil N Uccedilku R The Prevalence and risk Factors of dementia in the elderly population in a low socio-economic region of Izmir Turkey Arch Gerontol Geriatr 2006 43 93-100

Lobo A Launer LJ Fratiglioni L Andersen K Prevalence of dementia and major subtypes in Europe A collaborative study of population-based cohorts Neurologic Diseases in the Elderly Research Group Neurology 2000 54 4-9

Goumlnen S Kuumlccediluumlkguumlccedilluuml Ouml Yener G Hastanede yatan yaşlı bireylerde demansla ilişkili olabilecek işlevsel-bilişsel bozukluk sıklığının incelenmesiJournal of Neurological Sciences 274)446-456 2010

DEMANS İccedilin DSM

Tanı Oumllccediluumltleri

A Aşağıdakilerin en az ikisini iccedileren bilişsel bozukluk gelişmesi

1 Bellek bozukluğu

2 Listedeki bilişsel bozukluklardan bir yada daha fazlası

a Afazi (Lisan bozukluğu)

b Apraksi (Motor işlevlerde bozukluk olmamasına karşın motor etkinlikleri yerine

getirememe)

c Agnozi (Duyu işlevlerinde bozukluk olmamasına karşın motor etkinlikleri yerine

getirememe)

d Yuumlruumltuumlcuuml işlev bozukluğu (planlama organizasyon sıralama soyutlama vs)

B Bilişsel bozukluk sosyal yaşam ve iş yaşamını etkileyecek kadar şiddetli olmalı ve daha oumlnce edinilmiş daha yuumlksek bir duumlzeyden duumlşuumlşle karakterize olmalı

C Oumlzellikle deliryum sırasında ortaya ccedilıkmış olmamalı

D Bilişsel bozukluk

a Tıbbi bir bozukluk toksine maruz kalma ya da ikisinin kombinasyonuna bağlı olabilir

b Non-organik bir mental hastalık (depresyon şizofreni vs) dışlanmalıdır

Hanağası H Demans kavramı ve hastaya yaklaşım Klinik Gelişim 201010(1)44-47

DEMANS

Etiyolojilerine

Lokalizasyonlarına

Klinik Oumlzelliklerine

goumlre sınıflandırılabilirler

DEMANS HASTALIĞI ETİYOLOJİSİNE GOumlRE

PRİMER SEKONDER

Alzheimer hastalığı

Diffuumlz Lewy cisim hastalığı

Fronto-temporal demans

Motor bozuklukla olan

demans

Ccedileşitli pediatrik demanslar

Vaskuumller demans

Normal basınccedillı hidrosefali

Toksik ndash metabolik demans

İnfeksiyonlar

Kafa iccedili yer kaplayıcı ve

otoimmuumln-inflamatuar

hastalıklar

Guumlrvit H Alzheimer ve Alzheimer dışı demanslar URL httpwwwitfnoumlrolojiorgdemansdemanshtm

Yazıcı K Bilişsel Bozukluklar URLytdkmersinedutruploads288filesBİLİŞSEL20BOZUKLUKLARdoc

KORTİKAL SUBKORTİKAL

Lezyonlar beyin korteksinde

(gri cevherde)

Alzheimer hastalığı gibi ağır

bellek bozukluğu semantik

afazi oumln planda

Hasta akıcı konuşabilir

sorulara normal yanıt

verebilir ve kendi ortamında

aktivitesi normaldir

Lezyonlar beyaz cevherde

Huntington hastalığı gibi hafif

bellek bozukluğu semantik

alanla ilgili daha az guumlccedilluumlk

yaşar youmlnetici işlevlerde

sorunlar vardır

Motor bozukluklara daha sık

rastlanır

Hasta ccedilevreye karşı daha

uyanık cevap vermesi yavaş

konuşması akıcı değil

kompleks cuumlmleler kurmakta

zorlanır (iletim tipi afazi)

DEMANS HASTALIĞI LOKALİZASYONUNA GOumlRE

DEMANS HASTALIĞI KLİNİĞİNE GOumlRE

Hafif evre

Depresyon genellikle ilk bulgu

İlerleyici oumlzellikte guumlnluumlk yaşamı etkileyen unutkanlıklar konuşma sırasında doğru kelimeleri bulmada guumlccedilluumlk eşyaların yerini hatırlamakta guumlccedilluumlk ve hatırlatıcı liste yapma gibi belirti ve davranışlar goumlruumlluumlr

Yeni tanınan yabancıların isimleri unutulabilir

Dalgalı seyreden bellek bozukluğunda yakın bellek kaybı oumln plandadır uzak hafıza goumlrece korunmuştur

Konuşma akıcılığı etkilenir

Karmaşık konularda soumlzcuumlk bulma zorlaşır

İş ve ev yaşamını suumlrduumlruumllebilir

Hesap yapma kompleks finansal aktivitelerde uygun elbise seccediliminde zorlanma olabilir

DEMANS HASTALIĞI KLİNİĞİNE GOumlRE

Orta evre

Bellek bozukluğu ilerlemiş eski olayları da unutma

başlamış olabilir

Seyrek goumlruumllen yuumlzler unutulur

Yer oryantasyonu bozulmaya başladığı iccedilin tanımadığı

ccedilevrede hasta kaybolur

Anlama bozuklukları kelime bulmada guumlccedilluumlk goumlruumlluumlr

Davranış bozuklukları ve psikiyatrik belirtiler ortaya ccedilıkar

Guumlnluumlk yaşam aktivitelerinde bağımsızlık azalır

DEMANS HASTALIĞI KLİNİĞİNE GOumlRE

İleri evre

Tamamen geccedilmişte yaşar ve en yakınlarını bile

tanımamaya başlar

Tanıdık ccedilevrede kaybolan hasta konuşma iccedileriğini

zaman ve yere uyduramaz ve afazik hale gelir

Amaccedilsız hareketler tekrarlayıcı hareket ajitasyon goumlruumlluumlr

Tam bağımlı hale gelir

DEMANS TANISI

Anamnez

Noumlrolojik ve mental muayene

Tam kan sayımı

Biyokimya

Tiroid-karaciğer-boumlbrek fonksiyon testleri idrar tetkiki

Vitamin B12 folat duumlzeyleri

Kraniyal BT MR goumlruumlntuumlleme

Noumlropsikolojik testler evrelendirme

Yavuz Balam B Arıoğlu S Yaşlıda demans risk faktoumlrleri ve tedavisi İccedil hastalıkları Dergisi 200815(1)14-23

Guumlrvit H Baran B Demanslar ve kognitif bozukluklarda oumllccedilekler Noumlropsikiyatri Arşivi 2007 4458-65

ACİL SERVİSTE YOumlNETİM

Geridoumlnuumlşluuml demans ve bazal demansı koumltuumlleştiren

durumlar erken tanı ve altta yatan sebebin

duumlzeltilmesini gerektirir

Mental durumda akut değişikliği olan veya hızlı

başlangıccedillı semptomlarla başvuranlar kapsamlı

değerlendirme iccedilin yatırılmalıdır

Kognitif fonksiyonlarda ilerleyici bozulma ile

başvuran ve altta yatan akut tıbbi durumu olmayan

hastaların ileri tetkikleri poliklinik şartlarında

yapılabilir

DEMANS TEDAVİSİ

Tek bir hastalık değil değişken bir klinik sendrom

Altta yatan sebebe youmlnelik tedavi

Alzheimer Hastalığında tedavi

Kolinesteraz inhibitoumlrleri

Donepezil

Rivastigmin

Galantamin

Memantin

DELİRYUM VE DEMANS OumlZELLİKLERİ

OumlZELLİKLER DELİRYUM DEMANS

Başlangıccedil Akut (saat-guumln) Yavaş (ay-yıl)

Psikiyatrik bulgular Yok Sıklıkla depresyonla birlikte

24 saat iccedilinde seyri Hızlı dalgalı Stabil

Oryantasyon Bozuk Bozuk

Dikkat Bozuk Ciddi olgular dışında normal

Konsantrasyon Bozuk Bozuk

Haluumlsinasyon Goumlrselişitsel Sıklıkla yok

Deluumlzyonlar Geccedilici Genellikle yok

Konuşma Tutarsız dezorganize Anomik afazik

Hareketler Asteriks tremor Sıklıkla yok

Tedavi Geri doumlnmesi tipik Yanıt vermez

Acil Servise başvuran her 4 yaşlı hastanın yalnız

1rsquoinde bilişsel fonksiyonlar taranmakta

Yeterlilik şuumlphesi

Uygun araccedilların yokluğu

Hasta mahremiyetinin olmayışı

Aşırı guumlruumlltuuml

Zaman kısıtlılığı

Knowledge skills and attitudes of doctors towards assessing cognition in older patients in theemergency department Kennelly SP et al Postgrad Med J 2013

Mar89(1049)137-41 doi 101136postgradmedj-2012-131226 Epub 2012 Oct 30

Literatuumlrde yaşlı hastaların acil servise başvuru oranı

13-14 olarak bildirilmiştir()

Bir başka araştırmada bu oran 23 olarak

bulunmuştur()

Strange ve ark 65-74 yaş arası nuumlfusun 25rsquoinin

acil sağlık hizmetlerinden yararlandıklarını tespit

etmişlerdir()

Uumlnsal A Ccedilevik AA Metintaş S Arslantaş D İnan OCcedil Yaşlı hastaların acil servis başvuruları Turk J Geriatrics 2003683-8

Ciccone A Allegra JR Cochrane DG Cody RP Roche LM Age-related differences in diagnoses within the elderly population Am J Emerg Med 1998 1643-8

Durukan P Ccedilevik Y Yıldız M Acil Servise Karın Ağrısıyla Başvuran Yaşlı Hastaların Değerlendirilmesi Turkish Journal of Geriatrics 20058111-4

Myers S Patient care Elderly emergency Hosp Health Netw 20057924-6

Strange GR Chen EH Use of emergency departments by elder patients a five-year follow-up study Acad Emerg Med 199851157-62

DELİRYUM

Kognitif fonksiyonlarda

Dikkatte

Duygu durumunda

Akut başlangıccedillı

Dalgalanmalarla seyreder

DELİRYUM

Epidemiyoloji

Acil servisler ve akut bakım veren servisler en ccedilok

goumlzlendiği yerler()

Acil servise başvuran 65 yaş ve uumlzerindeki hastaların

yaklaşık 10rsquounda deliryum ile karşılaşılmakta()

Inouye SK Prevention of delirium in hospitalized older patients Risk factors and targeted intervention strategies Ann Med 2000 32 257-63

Wilber ST Altered mental status in older emergency department patients Emerg Med Clin North Am 200624(2)299-316

Akkuş Evyapan Approach to neurological causes of disorders of consciousness Ege Tıp Dergisi Ege Journal of Medicine 2012 51 Ek Sayı

Supplement 17-29

DELİRYUM

Epidemiyoloji

Postoperatif doumlnemde oumlzelllikle ortopedik cerrahiler

sonrası 35-60 hastada deliryum gelişmekte

Bu oran yoğun bakım hastalarında 80 lere ulaşmakta()

Terminal doumlnem kanser hastası veya AİDS de bu oran

25-85rsquotir()

Ely EW Shintani A Truman Bet al Delirium as a predictor of mortality in mechanically ventilated patients in the intensive care unit JAMA 2004

2911753

Breitbart W Strout D Delirium in the terminally ill Clin Geriatr Med 200016357-72

DELİRYUM

Oumlnemi

30-60rsquoı tanı alamamakta

Hastanede kalış suumlresi uzamakta

Fonksiyonel kapasite azalmakta

Maliyet artmakta

Mortalite artmakta(10-65)()

Kalıcı hafıza bozukluğu gelişmekte(25-55)()

Duumlşme pnoumlmoni bası yaraları daha sık()

Curyto KJ Johnson J TenHave T et al Survival of hospitalized elderly patients with delirium A prospective study Am J Geriatr Psychiatry 20019141-7

Wilber ST Altered mental status in older emergency department patients Emerg Med Clin North Am 200624((2)299-316

Akkuş E Approach to neurological causes of disorders of consciousness Ege Tıp DergisiEge Journal of Medicine 2012 51 Ek Sayı Supplement 17-29

OrsquoKeeffe ST Lavan JN Clinical significance of delirium subtypes in older people Age Aging 199928115-9

Francis J Outcomes of delirium Can systems of care make a difference J Am Geriatri Soc 1997 45247-8

DELİRYUM

Oumlnemi

Yoğun bakım uumlnitesinde yapılan bir ccedilalışmada mekanik

ventilatoumlrdeki hastalarda 6 aylık mortalite ve daha uzun

hospitalizasyon iccedilin deliryum bağımsız risk faktoumlruuml olarak

bulunmuştur()

Deliryum oranları tuumlm duumlnyada sağlık hizmeti kalitesinin

bir goumlstergesi olarak kabul edilmektedir()

Ely EW Shintani A Truman B et al Delirium as a predictor of mortality in mechanically ventilated patients in the intensive care unit JAMA 2004 291-

1753

Sloss EM Solomon DH Shekelle PG et al Selecting target conditions for quality of care improvement in older adults J Am Geriatri Soc 2000 48363-

9

DELİRYUM

Patofizyoloji

uarr antikolinerjik aktivite

Serotonin uarr veya darr

Dopamin uarr

GABA

Roche V Southwestern Internal Medicine Conference Etiology and management of delirium Am J Med Sci 200332520-3

Meagher DJ Moran M Raju B Gibbons D Donnelly S Saunders J Phenomenology of delirium Assessment of 100 adult cases using standardized

measures Br J Psychiatry 2007 190135_141

DELİRYUM

PREDİSPOZE EDİCİ FAKTOumlRLER

İleri yaş

Polifarmasi

Kardiyopulmoner hastalık

Organ yetmezlikleri (boumlbrek

karaciger)

Malnuumltrisyon hipoalbuminemi

Santral sinir sistemi hastalığı

Goumlrme-işitme problemleri

Dehidratasyon

Mevcut beyin hasarı kognitif

bozukluk

Birden fazla kontrol altında

olmayan medikal problem

Sosyal ccedilekilme

PRESİPİTE EDİCİ FAKTOumlRLER

İnfeksiyonlar

Elektrolit bozuklukları

İlaccedillar

Alkol

Ateş hipotermi

Hipoksi

Hipotansiyon

Fiziksel kısıtlamalar

Metabolik dengesizlikler

Uzun suumlren hospitalizasyonlar

Cerrahi girişimler (en sık ortopedik)

Uumlriner kateterizasyon

Uykusuzluk

Konstipasyon

Uumlriner retansiyon

DELİRYUM

40 ilaccedillar presipite edici faktoumlr olarak saptanmış ()

Sedatif-hipnotikler narkotikler H2-blokerler ve

antikolinerjik etkiye sahip olanlar en ccedilok succedillananlar ()

Yapılan ccedilalışmalarda ilaccedil grubundan bağımsız olarak

ccediloklu ilaccedil kullanımı(˃3) oumlnemli bir risk faktoumlruuml olarak

bulunmuştur()

Kudoh A Takase H Takahira Y Katagai H Postoperative confusion in schizophrenic patients is affected by interleukin-6 J Clin Anesth 2003 15455-

462

Visvanathan K Sundararajan V Pugach P Zabriskie JB Postoperative cognitive decline association with preoperative tumor necrosis factor-alpha

levels J Am Geriatr Soc 2003 51 1673-1674

Buurman BM Hoogerduijn JG de Haan RJ Abu-Hanna A Lagaay AM Verhaar HJ Schuurmans MJ Levi M DE Rooij SE Geriatric Conditions in

Acutely Hospitalized Older Patients Prevalence and One-Year Survival and Functional Decline PLos One 2011146e26951

DELİRYUM

Klinik bulgular

Bilinccedil bozukluğu

hearts Deliryumun değişmez bulgusu

hearts Ccedilevresel uyaranlara karşı duyarlılık azalır

DELİRYUM

Klinik bulgular

Dikkat bozukluğu

hearts Dikkat dağınıklığı ccedilok belirgin bir semptomdur

hearts Konuşmayı suumlrduumlrme sorulara uygun ve zamanında

cevap verme komutları yerine getirmekte zorluk

hearts Dikkatini odaklama suumlrduumlrme başka bir yere

kaydırmada zorluk

DELİRYUM

Klinik bulgular

Oryantasyon (youmlnelim) bozukluğu

hearts Zaman

hearts Yer

hearts Kişi

DELİRYUM

Klinik bulgular

Algı bozukluğu (en sık goumlrsel haluumlsinasyonlar)

Bellek bozukluğu (yakın bellekte bozulma uzak bellekteki

bozulmadan daha ccediloktur geri doumlnuumlşluumlduumlr)

Duumlşuumlnce akışı ve iccedileriğinde bozukluk (hezeyanlar)

Konuşma bozuklukları (anlamsız ve birbiri ile ilişkisiz)

Emosyonel durum uyku-uyanıklık doumlnguumlsuuml psikomotor

aktivitede bozukluk

Belirtilerin diuumlrnal değişikliği (guumln iccedilinde dalgalanma

belirtiler geceleri koumltuumlleşir)

DELİRYUM KLİNİK SUBTİPLERİ

Hiperaktif deliryum (15)

Hipoaktif deliryum(19)

Mikst deliryum (52)

DELİRYUM

Tanı

Detaylı anamnez (oumlzellikle ilaccedillar) fizik muayene

noumlrolojik muayene ve mental durum muayenesi

Kognitif durum değerlendirmesi iccedilin Mini Mental Durum

Testi (MMDE)

Laboratuvar testleri (kan sayımı elektrolitlerhellip

MİNİ MENTAL DURUM DEĞERLENDİRİLMESİ STANDARDİZE MİNİ MENTAL TEST

YOumlNELİM (Toplam puan 10)

Hangi yıl iccedilindeyiz ( )

Hangi mevsimdeyiz ( )

Hangi aydayız ( )

Bu guumln ayın kaccedilı ( )

Hangi guumlndeyiz ( )

Hangi uumllkede yaşıyoruz ( )

Şu an hangi şehirde bulunmaktasınız ( )

Şu an bulunduğunuz semt neresidir ( )

Şu an bulunduğunuz bina neresidir ( )

Şu an bu binada kaccedilıncı kattasınız ( )

KAYIT HAFIZASI (Toplam puan 3)

Size birazdan soumlyleyeceğim uumlccedil ismi dikkatlice dinleyip ben bitirdikten sonra tekrarlayın

(Masa Bayrak Elbise) (20 sn suumlre tanınır) Her doğru isim 1 puan ( )

DİKKAT VE HESAP YAPMA (Toplam puan 5)

100rsquoden geriye doğru 7 ccedilıkartarak gidin Dur deyinceye kadar devam edin

Her doğru işlem 1 puan (100 93 86 79 72 65) ( )

HATIRLAMA (Toplam puan 3)

Yukarıda tekrar ettiğiniz kelimeleri hatırlıyor musunuz Hatırladıklarınızı soumlyleyin

(Masa Bayrak Elbise) ( )

LİSAN (Toplam puan 9)

a) Bu goumlrduumlğuumlnuumlz nesnelerin isimleri nedir (saat kalem) 2 puan (20 sn tut) ( )

b) Şimdi size soumlyleyeceğim cuumlmleyi dikkatle dinleyin ve ben bitirdikten sonra tekrar edin

ldquoEğer ve fakat istemiyorumrdquo (10 sn tut) 1 puan ( )

c) Şimdi sizden bir şey yapmanızı isteyeceğim beni dikkatle dinleyin ve soumlylediğimi yapın

ldquoMasada duran kacircğıdı sağsol elinizle alın iki elinizle ikiye katlayın ve yere bırakın luumltfenrdquo

Toplam puan 3 suumlre 30 sn her bir doğru işlem 1 puan ( )

d) Şimdi size bir cuumlmle vereceğim Okuyun ve yazıda soumlylenen şeyi yapın (1 puan)

ldquoGOumlZLERİNİZİ KAPATINrdquo (arka sayfada) ( )

e) Şimdi vereceğim kacircğıda aklınıza gelen anlamlı bir cuumlmleyi yazın (1 puan) ( )

f) Size goumlstereceğim şeklin aynısını ccedilizin (arka sayfada) (1 puan) ( )

Mini-Mental State Examination (Adapted from Folstein MF Folstein SE McHugh PR lsquoMini-mental statersquo A practical method for grading the cognitive state of patients for the clinician J Psychiatr Res 12 189 1975)

MİNİ MENTAL DURUM DEĞERLENDİRİLMESİ

Hafif demans tanısı iccedilin geccedilerli ve guumlvenilir olduğu belirtilmiştir()

Mini Mental Testrsquote alınabilecek en yuumlksek puan 30

24-30 puan arası normal

20-23 puan arası hafif evre

10-19 puan arası orta evre

0-9 puan arası ileri evre demans olarak kabul

edilmektedir()

Ccedilınar MA Balıkccedilı A Sertoğlu E Ak M Serdar M Oumlzmenler K Role of CRP TNF-ἀ ve IGF-1rsquoin Roluuml Archives of Neuropsychiatry 2014 51 376-382

DELİRYUM TANI KRİTERİ

CAM (Confusion Assessment Method) Tanı Kriterleri

1 Akut başlangıccedillı guumln iccedilinde dalgalanmalar goumlsteren seyir

2Dikkat azalması (soumlylenenleri aklında tutabiliyor mu Dikkatini odaklayabiliyor mu)

3 Organize duumlşuumlnme yetisinde azalma (Anlamsız konuşmalar mantıksız duumlşuumlnceler ilgisiz konulara atlamalar)

4 Bilinccedil değişikliği

CAM 94-100 sensitivite ve 90-95 spesifiteye sahiptir Deliryum tanısı koyabilmek iccedilin 1ve 2 kriterler mutlaka olmalı bunlara ek olarak ise 3 ve 4 kriterlerden en az biri olmalıdır

DELİRYUM

TANI KRİTERLERİ

DSM (Diagnostic and Statistical Manual ve Mental Disorders) Tanı Kriterleri

Bilinccedil değişikliği ile birlikte dikkat ve konsantrasyonda bozulma (dikkatini odaklamada suumlrduumlrmede ve başka yere kaydırmada zorluk)

Demansla ilişkisiz kognitif fonksiyon bozukluğu (hafıza kaybı oryantasyon bozukluğu-daha ccedilok yer ve zaman konuşma problemi) veya algıda bozukluk (illuumlzyon haluumlsinasyon deluumlzyon)

Kısa suumlrede guumln iccedilinde dalgalanmalar goumlsteren seyir

Hikayefizik muayenetetkikler sonucu organik bir sebebin saptanması

DSM tanı kriterleri uzman goumlruumlşuumlne dayanmaktadır ve tanısal sensitivite ve spesifiteleri bilinmemektedir

DELİRYUM TEDAVİSİ

ACİL SERVİSDE DELİRYUM TABLOSUNDAKİ HASTAYA

YAKLAŞIM

1 Hastanın ve personelin guumlvenliğini garanti altına almak

2 Hava yolu solunum dolaşım guumlvenliği (hipotansiyon

şok varsa tedavi edilmeli)

3 Hızla geri doumlnen problemler tanınmalı ve tedavi edilmeli

(Hipoksi hipoglisemi narkotik ilaccedil aşırı alımı)

4 Oksijen tedavisi (hipoksikarbonmonoksit zehirlenmesi)

DELİRYUM TEDAVİSİ

5 Antidotlar

Tiamin (100mg IVIM)

Glukoz (50mL 50 dekstroz IV bolus)

Naloksan 2-10mg SCIMIV

Flumazenil kullanmayın direnccedilli noumlbetleri tetikleyebilir

6 İlaccedillar

Haloperidol 5-10mg POIMIV

Lorazepam 05-2mg POIMIV

05-2mg Lorazepam ve 1-2mg haloperidol kombine

verilebilir

Atipik antipsikotikler

DEMANS

60 yaşında 1

Her 5 yılda sıklığı ikiye katlanmakta

80 yaş civarında 20 oranında goumlruumllmektedir()

Şahin M Oumlzer C Oumlluumlnccedil F Tunccedil Z Huzurevinde kalan yaşlılarda demans ve depresyon Tuumlrk Geriatri Dergisi 20058(1)249-51

Wimo A Winbland B Ccedilev Sevinccedilok J Demans ve sağlık ekonomisi Demans Dergisi 2003 3121-126

Ferri CPPrince M Brayne C ve ark Global prevalence of dementia A delphi consensus study Lancet 2005 9503 2112-2117

DEMANS

Kronik

İlerleyici olarak bellek ve entelektuumlel kapasitenin darr

Bellek konuşma algılama hesaplama yargılama soyut duumlşuumlnme ve problem ccediloumlzme gibi bilişsel işlevlerden en az ikisinde bozukluk olması ile karakterize bir tablodur

Bilişsel işlevlerde bozukluğa bağlı olarak bireyin guumlnluumlk yaşam aktivitelerinde kısıtlama sosyal ve mesleki yaşantısında bozukluk oluşmaktadır()

Şahin M Oumlzer C Oumlluumlccedil F Tunccedil Z Huzurevinde kalan yaşlılarda demans ve depresyon Tuumlrk Geriatri Dergisi 2005 (1)249-51

Wimo A Winbland B Ccedilev Sevinccedilok J Demans ve sağlık ekonomisi Demans Dergisi 2003 3121-126

Koccediler B Demans epidemiyolojisi Demans Dizisi 1999 141-44

Hanağası H Demans kavramı ve hastaya yaklaşım Klinik Gelişim 201010(1)44-47

DEMANS

Acil serviste demans şuumlphesini değerlendirme amaccedilları

Geri doumlnuumlşluuml formları tanıyabilmek

Demansı olan hastada akut hastalık bulgularını saptamak

Geri doumlnuumlşsuumlz demansın normal suumlreci ile bulguların

uyumluluğunu karşılaştırmak

DEMANS NEDENLERİ

NEDENLERİNE GOumlRE DEMANS SINIFLAMASI

Dejeneratif

Alzheimer hastalığı

Huntington hastalığı

Parkinson hastalığı

Vaskuumller

Enfeksiyoumlz

İnflamatuar

Neoplastik

Travmatik

Toksik

Metabolik

Psikiyatrik

DEMANS PATOFİZYOLOJİSİ

Artmış amiloid birikimi noumlrofibriler yumak ve plak uumlretimi

darr

Huumlcre oumlluumlmuuml

darr

Noumlrotransmiter değişiklikler

darr

Biliş duygulanım ve davranış değişiklikleri (DEMANS)

DEMANSTA RİSK FAKTOumlRLERİNİN

DEĞERLENDİRİLMESİ

Yaş

Ailede demans oumlykuumlsuuml

Kadın cinsiyet

Down sendromu

14 ve 21 kromozomlarda spesifik mutasyonların varlığı

Apolipoprotein E-4 genotipi

Kafa travması

Duumlşuumlk eğitim duumlzeyi

Tiroid hastalıkları (oumlzellikle hipotroidi)

Depresyon

Arslantaş D Oumlzbabalık D metintaş S Oumlzkan S Kalyoncu C Oumlzdemir G Arslantaş A Prevelance of dementia and associated risk factors in Middle Anatolia J Clin

Neurosci 2009 16 1455-1459

Amerikan Alzheimer Derneği resmi sitesi httpwwwalzorgindexasp

Cummings JL Cole G Alzheimer disease JAMA 2002 287(18)2335-2338

Guumlrvit H Emre S Tınaz B Bilgiccedil B Hanagasi H The prevalance of dementia in an urban Turkish population Am J Alzheimer Dis Other Demen 2008 2367-76

Keskinoğlu P Giray H Bıccedilakcıefe M Bilgiccedil N Uccedilku R The Prevalence and risk Factors of dementia in the elderly population in a low socio-economic region of Izmir Turkey Arch Gerontol Geriatr 2006 43 93-100

Lobo A Launer LJ Fratiglioni L Andersen K Prevalence of dementia and major subtypes in Europe A collaborative study of population-based cohorts Neurologic Diseases in the Elderly Research Group Neurology 2000 54 4-9

Goumlnen S Kuumlccediluumlkguumlccedilluuml Ouml Yener G Hastanede yatan yaşlı bireylerde demansla ilişkili olabilecek işlevsel-bilişsel bozukluk sıklığının incelenmesiJournal of Neurological Sciences 274)446-456 2010

DEMANS İccedilin DSM

Tanı Oumllccediluumltleri

A Aşağıdakilerin en az ikisini iccedileren bilişsel bozukluk gelişmesi

1 Bellek bozukluğu

2 Listedeki bilişsel bozukluklardan bir yada daha fazlası

a Afazi (Lisan bozukluğu)

b Apraksi (Motor işlevlerde bozukluk olmamasına karşın motor etkinlikleri yerine

getirememe)

c Agnozi (Duyu işlevlerinde bozukluk olmamasına karşın motor etkinlikleri yerine

getirememe)

d Yuumlruumltuumlcuuml işlev bozukluğu (planlama organizasyon sıralama soyutlama vs)

B Bilişsel bozukluk sosyal yaşam ve iş yaşamını etkileyecek kadar şiddetli olmalı ve daha oumlnce edinilmiş daha yuumlksek bir duumlzeyden duumlşuumlşle karakterize olmalı

C Oumlzellikle deliryum sırasında ortaya ccedilıkmış olmamalı

D Bilişsel bozukluk

a Tıbbi bir bozukluk toksine maruz kalma ya da ikisinin kombinasyonuna bağlı olabilir

b Non-organik bir mental hastalık (depresyon şizofreni vs) dışlanmalıdır

Hanağası H Demans kavramı ve hastaya yaklaşım Klinik Gelişim 201010(1)44-47

DEMANS

Etiyolojilerine

Lokalizasyonlarına

Klinik Oumlzelliklerine

goumlre sınıflandırılabilirler

DEMANS HASTALIĞI ETİYOLOJİSİNE GOumlRE

PRİMER SEKONDER

Alzheimer hastalığı

Diffuumlz Lewy cisim hastalığı

Fronto-temporal demans

Motor bozuklukla olan

demans

Ccedileşitli pediatrik demanslar

Vaskuumller demans

Normal basınccedillı hidrosefali

Toksik ndash metabolik demans

İnfeksiyonlar

Kafa iccedili yer kaplayıcı ve

otoimmuumln-inflamatuar

hastalıklar

Guumlrvit H Alzheimer ve Alzheimer dışı demanslar URL httpwwwitfnoumlrolojiorgdemansdemanshtm

Yazıcı K Bilişsel Bozukluklar URLytdkmersinedutruploads288filesBİLİŞSEL20BOZUKLUKLARdoc

KORTİKAL SUBKORTİKAL

Lezyonlar beyin korteksinde

(gri cevherde)

Alzheimer hastalığı gibi ağır

bellek bozukluğu semantik

afazi oumln planda

Hasta akıcı konuşabilir

sorulara normal yanıt

verebilir ve kendi ortamında

aktivitesi normaldir

Lezyonlar beyaz cevherde

Huntington hastalığı gibi hafif

bellek bozukluğu semantik

alanla ilgili daha az guumlccedilluumlk

yaşar youmlnetici işlevlerde

sorunlar vardır

Motor bozukluklara daha sık

rastlanır

Hasta ccedilevreye karşı daha

uyanık cevap vermesi yavaş

konuşması akıcı değil

kompleks cuumlmleler kurmakta

zorlanır (iletim tipi afazi)

DEMANS HASTALIĞI LOKALİZASYONUNA GOumlRE

DEMANS HASTALIĞI KLİNİĞİNE GOumlRE

Hafif evre

Depresyon genellikle ilk bulgu

İlerleyici oumlzellikte guumlnluumlk yaşamı etkileyen unutkanlıklar konuşma sırasında doğru kelimeleri bulmada guumlccedilluumlk eşyaların yerini hatırlamakta guumlccedilluumlk ve hatırlatıcı liste yapma gibi belirti ve davranışlar goumlruumlluumlr

Yeni tanınan yabancıların isimleri unutulabilir

Dalgalı seyreden bellek bozukluğunda yakın bellek kaybı oumln plandadır uzak hafıza goumlrece korunmuştur

Konuşma akıcılığı etkilenir

Karmaşık konularda soumlzcuumlk bulma zorlaşır

İş ve ev yaşamını suumlrduumlruumllebilir

Hesap yapma kompleks finansal aktivitelerde uygun elbise seccediliminde zorlanma olabilir

DEMANS HASTALIĞI KLİNİĞİNE GOumlRE

Orta evre

Bellek bozukluğu ilerlemiş eski olayları da unutma

başlamış olabilir

Seyrek goumlruumllen yuumlzler unutulur

Yer oryantasyonu bozulmaya başladığı iccedilin tanımadığı

ccedilevrede hasta kaybolur

Anlama bozuklukları kelime bulmada guumlccedilluumlk goumlruumlluumlr

Davranış bozuklukları ve psikiyatrik belirtiler ortaya ccedilıkar

Guumlnluumlk yaşam aktivitelerinde bağımsızlık azalır

DEMANS HASTALIĞI KLİNİĞİNE GOumlRE

İleri evre

Tamamen geccedilmişte yaşar ve en yakınlarını bile

tanımamaya başlar

Tanıdık ccedilevrede kaybolan hasta konuşma iccedileriğini

zaman ve yere uyduramaz ve afazik hale gelir

Amaccedilsız hareketler tekrarlayıcı hareket ajitasyon goumlruumlluumlr

Tam bağımlı hale gelir

DEMANS TANISI

Anamnez

Noumlrolojik ve mental muayene

Tam kan sayımı

Biyokimya

Tiroid-karaciğer-boumlbrek fonksiyon testleri idrar tetkiki

Vitamin B12 folat duumlzeyleri

Kraniyal BT MR goumlruumlntuumlleme

Noumlropsikolojik testler evrelendirme

Yavuz Balam B Arıoğlu S Yaşlıda demans risk faktoumlrleri ve tedavisi İccedil hastalıkları Dergisi 200815(1)14-23

Guumlrvit H Baran B Demanslar ve kognitif bozukluklarda oumllccedilekler Noumlropsikiyatri Arşivi 2007 4458-65

ACİL SERVİSTE YOumlNETİM

Geridoumlnuumlşluuml demans ve bazal demansı koumltuumlleştiren

durumlar erken tanı ve altta yatan sebebin

duumlzeltilmesini gerektirir

Mental durumda akut değişikliği olan veya hızlı

başlangıccedillı semptomlarla başvuranlar kapsamlı

değerlendirme iccedilin yatırılmalıdır

Kognitif fonksiyonlarda ilerleyici bozulma ile

başvuran ve altta yatan akut tıbbi durumu olmayan

hastaların ileri tetkikleri poliklinik şartlarında

yapılabilir

DEMANS TEDAVİSİ

Tek bir hastalık değil değişken bir klinik sendrom

Altta yatan sebebe youmlnelik tedavi

Alzheimer Hastalığında tedavi

Kolinesteraz inhibitoumlrleri

Donepezil

Rivastigmin

Galantamin

Memantin

DELİRYUM VE DEMANS OumlZELLİKLERİ

OumlZELLİKLER DELİRYUM DEMANS

Başlangıccedil Akut (saat-guumln) Yavaş (ay-yıl)

Psikiyatrik bulgular Yok Sıklıkla depresyonla birlikte

24 saat iccedilinde seyri Hızlı dalgalı Stabil

Oryantasyon Bozuk Bozuk

Dikkat Bozuk Ciddi olgular dışında normal

Konsantrasyon Bozuk Bozuk

Haluumlsinasyon Goumlrselişitsel Sıklıkla yok

Deluumlzyonlar Geccedilici Genellikle yok

Konuşma Tutarsız dezorganize Anomik afazik

Hareketler Asteriks tremor Sıklıkla yok

Tedavi Geri doumlnmesi tipik Yanıt vermez

Acil Servise başvuran her 4 yaşlı hastanın yalnız

1rsquoinde bilişsel fonksiyonlar taranmakta

Yeterlilik şuumlphesi

Uygun araccedilların yokluğu

Hasta mahremiyetinin olmayışı

Aşırı guumlruumlltuuml

Zaman kısıtlılığı

Knowledge skills and attitudes of doctors towards assessing cognition in older patients in theemergency department Kennelly SP et al Postgrad Med J 2013

Mar89(1049)137-41 doi 101136postgradmedj-2012-131226 Epub 2012 Oct 30

DELİRYUM

Kognitif fonksiyonlarda

Dikkatte

Duygu durumunda

Akut başlangıccedillı

Dalgalanmalarla seyreder

DELİRYUM

Epidemiyoloji

Acil servisler ve akut bakım veren servisler en ccedilok

goumlzlendiği yerler()

Acil servise başvuran 65 yaş ve uumlzerindeki hastaların

yaklaşık 10rsquounda deliryum ile karşılaşılmakta()

Inouye SK Prevention of delirium in hospitalized older patients Risk factors and targeted intervention strategies Ann Med 2000 32 257-63

Wilber ST Altered mental status in older emergency department patients Emerg Med Clin North Am 200624(2)299-316

Akkuş Evyapan Approach to neurological causes of disorders of consciousness Ege Tıp Dergisi Ege Journal of Medicine 2012 51 Ek Sayı

Supplement 17-29

DELİRYUM

Epidemiyoloji

Postoperatif doumlnemde oumlzelllikle ortopedik cerrahiler

sonrası 35-60 hastada deliryum gelişmekte

Bu oran yoğun bakım hastalarında 80 lere ulaşmakta()

Terminal doumlnem kanser hastası veya AİDS de bu oran

25-85rsquotir()

Ely EW Shintani A Truman Bet al Delirium as a predictor of mortality in mechanically ventilated patients in the intensive care unit JAMA 2004

2911753

Breitbart W Strout D Delirium in the terminally ill Clin Geriatr Med 200016357-72

DELİRYUM

Oumlnemi

30-60rsquoı tanı alamamakta

Hastanede kalış suumlresi uzamakta

Fonksiyonel kapasite azalmakta

Maliyet artmakta

Mortalite artmakta(10-65)()

Kalıcı hafıza bozukluğu gelişmekte(25-55)()

Duumlşme pnoumlmoni bası yaraları daha sık()

Curyto KJ Johnson J TenHave T et al Survival of hospitalized elderly patients with delirium A prospective study Am J Geriatr Psychiatry 20019141-7

Wilber ST Altered mental status in older emergency department patients Emerg Med Clin North Am 200624((2)299-316

Akkuş E Approach to neurological causes of disorders of consciousness Ege Tıp DergisiEge Journal of Medicine 2012 51 Ek Sayı Supplement 17-29

OrsquoKeeffe ST Lavan JN Clinical significance of delirium subtypes in older people Age Aging 199928115-9

Francis J Outcomes of delirium Can systems of care make a difference J Am Geriatri Soc 1997 45247-8

DELİRYUM

Oumlnemi

Yoğun bakım uumlnitesinde yapılan bir ccedilalışmada mekanik

ventilatoumlrdeki hastalarda 6 aylık mortalite ve daha uzun

hospitalizasyon iccedilin deliryum bağımsız risk faktoumlruuml olarak

bulunmuştur()

Deliryum oranları tuumlm duumlnyada sağlık hizmeti kalitesinin

bir goumlstergesi olarak kabul edilmektedir()

Ely EW Shintani A Truman B et al Delirium as a predictor of mortality in mechanically ventilated patients in the intensive care unit JAMA 2004 291-

1753

Sloss EM Solomon DH Shekelle PG et al Selecting target conditions for quality of care improvement in older adults J Am Geriatri Soc 2000 48363-

9

DELİRYUM

Patofizyoloji

uarr antikolinerjik aktivite

Serotonin uarr veya darr

Dopamin uarr

GABA

Roche V Southwestern Internal Medicine Conference Etiology and management of delirium Am J Med Sci 200332520-3

Meagher DJ Moran M Raju B Gibbons D Donnelly S Saunders J Phenomenology of delirium Assessment of 100 adult cases using standardized

measures Br J Psychiatry 2007 190135_141

DELİRYUM

PREDİSPOZE EDİCİ FAKTOumlRLER

İleri yaş

Polifarmasi

Kardiyopulmoner hastalık

Organ yetmezlikleri (boumlbrek

karaciger)

Malnuumltrisyon hipoalbuminemi

Santral sinir sistemi hastalığı

Goumlrme-işitme problemleri

Dehidratasyon

Mevcut beyin hasarı kognitif

bozukluk

Birden fazla kontrol altında

olmayan medikal problem

Sosyal ccedilekilme

PRESİPİTE EDİCİ FAKTOumlRLER

İnfeksiyonlar

Elektrolit bozuklukları

İlaccedillar

Alkol

Ateş hipotermi

Hipoksi

Hipotansiyon

Fiziksel kısıtlamalar

Metabolik dengesizlikler

Uzun suumlren hospitalizasyonlar

Cerrahi girişimler (en sık ortopedik)

Uumlriner kateterizasyon

Uykusuzluk

Konstipasyon

Uumlriner retansiyon

DELİRYUM

40 ilaccedillar presipite edici faktoumlr olarak saptanmış ()

Sedatif-hipnotikler narkotikler H2-blokerler ve

antikolinerjik etkiye sahip olanlar en ccedilok succedillananlar ()

Yapılan ccedilalışmalarda ilaccedil grubundan bağımsız olarak

ccediloklu ilaccedil kullanımı(˃3) oumlnemli bir risk faktoumlruuml olarak

bulunmuştur()

Kudoh A Takase H Takahira Y Katagai H Postoperative confusion in schizophrenic patients is affected by interleukin-6 J Clin Anesth 2003 15455-

462

Visvanathan K Sundararajan V Pugach P Zabriskie JB Postoperative cognitive decline association with preoperative tumor necrosis factor-alpha

levels J Am Geriatr Soc 2003 51 1673-1674

Buurman BM Hoogerduijn JG de Haan RJ Abu-Hanna A Lagaay AM Verhaar HJ Schuurmans MJ Levi M DE Rooij SE Geriatric Conditions in

Acutely Hospitalized Older Patients Prevalence and One-Year Survival and Functional Decline PLos One 2011146e26951

DELİRYUM

Klinik bulgular

Bilinccedil bozukluğu

hearts Deliryumun değişmez bulgusu

hearts Ccedilevresel uyaranlara karşı duyarlılık azalır

DELİRYUM

Klinik bulgular

Dikkat bozukluğu

hearts Dikkat dağınıklığı ccedilok belirgin bir semptomdur

hearts Konuşmayı suumlrduumlrme sorulara uygun ve zamanında

cevap verme komutları yerine getirmekte zorluk

hearts Dikkatini odaklama suumlrduumlrme başka bir yere

kaydırmada zorluk

DELİRYUM

Klinik bulgular

Oryantasyon (youmlnelim) bozukluğu

hearts Zaman

hearts Yer

hearts Kişi

DELİRYUM

Klinik bulgular

Algı bozukluğu (en sık goumlrsel haluumlsinasyonlar)

Bellek bozukluğu (yakın bellekte bozulma uzak bellekteki

bozulmadan daha ccediloktur geri doumlnuumlşluumlduumlr)

Duumlşuumlnce akışı ve iccedileriğinde bozukluk (hezeyanlar)

Konuşma bozuklukları (anlamsız ve birbiri ile ilişkisiz)

Emosyonel durum uyku-uyanıklık doumlnguumlsuuml psikomotor

aktivitede bozukluk

Belirtilerin diuumlrnal değişikliği (guumln iccedilinde dalgalanma

belirtiler geceleri koumltuumlleşir)

DELİRYUM KLİNİK SUBTİPLERİ

Hiperaktif deliryum (15)

Hipoaktif deliryum(19)

Mikst deliryum (52)

DELİRYUM

Tanı

Detaylı anamnez (oumlzellikle ilaccedillar) fizik muayene

noumlrolojik muayene ve mental durum muayenesi

Kognitif durum değerlendirmesi iccedilin Mini Mental Durum

Testi (MMDE)

Laboratuvar testleri (kan sayımı elektrolitlerhellip

MİNİ MENTAL DURUM DEĞERLENDİRİLMESİ STANDARDİZE MİNİ MENTAL TEST

YOumlNELİM (Toplam puan 10)

Hangi yıl iccedilindeyiz ( )

Hangi mevsimdeyiz ( )

Hangi aydayız ( )

Bu guumln ayın kaccedilı ( )

Hangi guumlndeyiz ( )

Hangi uumllkede yaşıyoruz ( )

Şu an hangi şehirde bulunmaktasınız ( )

Şu an bulunduğunuz semt neresidir ( )

Şu an bulunduğunuz bina neresidir ( )

Şu an bu binada kaccedilıncı kattasınız ( )

KAYIT HAFIZASI (Toplam puan 3)

Size birazdan soumlyleyeceğim uumlccedil ismi dikkatlice dinleyip ben bitirdikten sonra tekrarlayın

(Masa Bayrak Elbise) (20 sn suumlre tanınır) Her doğru isim 1 puan ( )

DİKKAT VE HESAP YAPMA (Toplam puan 5)

100rsquoden geriye doğru 7 ccedilıkartarak gidin Dur deyinceye kadar devam edin

Her doğru işlem 1 puan (100 93 86 79 72 65) ( )

HATIRLAMA (Toplam puan 3)

Yukarıda tekrar ettiğiniz kelimeleri hatırlıyor musunuz Hatırladıklarınızı soumlyleyin

(Masa Bayrak Elbise) ( )

LİSAN (Toplam puan 9)

a) Bu goumlrduumlğuumlnuumlz nesnelerin isimleri nedir (saat kalem) 2 puan (20 sn tut) ( )

b) Şimdi size soumlyleyeceğim cuumlmleyi dikkatle dinleyin ve ben bitirdikten sonra tekrar edin

ldquoEğer ve fakat istemiyorumrdquo (10 sn tut) 1 puan ( )

c) Şimdi sizden bir şey yapmanızı isteyeceğim beni dikkatle dinleyin ve soumlylediğimi yapın

ldquoMasada duran kacircğıdı sağsol elinizle alın iki elinizle ikiye katlayın ve yere bırakın luumltfenrdquo

Toplam puan 3 suumlre 30 sn her bir doğru işlem 1 puan ( )

d) Şimdi size bir cuumlmle vereceğim Okuyun ve yazıda soumlylenen şeyi yapın (1 puan)

ldquoGOumlZLERİNİZİ KAPATINrdquo (arka sayfada) ( )

e) Şimdi vereceğim kacircğıda aklınıza gelen anlamlı bir cuumlmleyi yazın (1 puan) ( )

f) Size goumlstereceğim şeklin aynısını ccedilizin (arka sayfada) (1 puan) ( )

Mini-Mental State Examination (Adapted from Folstein MF Folstein SE McHugh PR lsquoMini-mental statersquo A practical method for grading the cognitive state of patients for the clinician J Psychiatr Res 12 189 1975)

MİNİ MENTAL DURUM DEĞERLENDİRİLMESİ

Hafif demans tanısı iccedilin geccedilerli ve guumlvenilir olduğu belirtilmiştir()

Mini Mental Testrsquote alınabilecek en yuumlksek puan 30

24-30 puan arası normal

20-23 puan arası hafif evre

10-19 puan arası orta evre

0-9 puan arası ileri evre demans olarak kabul

edilmektedir()

Ccedilınar MA Balıkccedilı A Sertoğlu E Ak M Serdar M Oumlzmenler K Role of CRP TNF-ἀ ve IGF-1rsquoin Roluuml Archives of Neuropsychiatry 2014 51 376-382

DELİRYUM TANI KRİTERİ

CAM (Confusion Assessment Method) Tanı Kriterleri

1 Akut başlangıccedillı guumln iccedilinde dalgalanmalar goumlsteren seyir

2Dikkat azalması (soumlylenenleri aklında tutabiliyor mu Dikkatini odaklayabiliyor mu)

3 Organize duumlşuumlnme yetisinde azalma (Anlamsız konuşmalar mantıksız duumlşuumlnceler ilgisiz konulara atlamalar)

4 Bilinccedil değişikliği

CAM 94-100 sensitivite ve 90-95 spesifiteye sahiptir Deliryum tanısı koyabilmek iccedilin 1ve 2 kriterler mutlaka olmalı bunlara ek olarak ise 3 ve 4 kriterlerden en az biri olmalıdır

DELİRYUM

TANI KRİTERLERİ

DSM (Diagnostic and Statistical Manual ve Mental Disorders) Tanı Kriterleri

Bilinccedil değişikliği ile birlikte dikkat ve konsantrasyonda bozulma (dikkatini odaklamada suumlrduumlrmede ve başka yere kaydırmada zorluk)

Demansla ilişkisiz kognitif fonksiyon bozukluğu (hafıza kaybı oryantasyon bozukluğu-daha ccedilok yer ve zaman konuşma problemi) veya algıda bozukluk (illuumlzyon haluumlsinasyon deluumlzyon)

Kısa suumlrede guumln iccedilinde dalgalanmalar goumlsteren seyir

Hikayefizik muayenetetkikler sonucu organik bir sebebin saptanması

DSM tanı kriterleri uzman goumlruumlşuumlne dayanmaktadır ve tanısal sensitivite ve spesifiteleri bilinmemektedir

DELİRYUM TEDAVİSİ

ACİL SERVİSDE DELİRYUM TABLOSUNDAKİ HASTAYA

YAKLAŞIM

1 Hastanın ve personelin guumlvenliğini garanti altına almak

2 Hava yolu solunum dolaşım guumlvenliği (hipotansiyon

şok varsa tedavi edilmeli)

3 Hızla geri doumlnen problemler tanınmalı ve tedavi edilmeli

(Hipoksi hipoglisemi narkotik ilaccedil aşırı alımı)

4 Oksijen tedavisi (hipoksikarbonmonoksit zehirlenmesi)

DELİRYUM TEDAVİSİ

5 Antidotlar

Tiamin (100mg IVIM)

Glukoz (50mL 50 dekstroz IV bolus)

Naloksan 2-10mg SCIMIV

Flumazenil kullanmayın direnccedilli noumlbetleri tetikleyebilir

6 İlaccedillar

Haloperidol 5-10mg POIMIV

Lorazepam 05-2mg POIMIV

05-2mg Lorazepam ve 1-2mg haloperidol kombine

verilebilir

Atipik antipsikotikler

DEMANS

60 yaşında 1

Her 5 yılda sıklığı ikiye katlanmakta

80 yaş civarında 20 oranında goumlruumllmektedir()

Şahin M Oumlzer C Oumlluumlnccedil F Tunccedil Z Huzurevinde kalan yaşlılarda demans ve depresyon Tuumlrk Geriatri Dergisi 20058(1)249-51

Wimo A Winbland B Ccedilev Sevinccedilok J Demans ve sağlık ekonomisi Demans Dergisi 2003 3121-126

Ferri CPPrince M Brayne C ve ark Global prevalence of dementia A delphi consensus study Lancet 2005 9503 2112-2117

DEMANS

Kronik

İlerleyici olarak bellek ve entelektuumlel kapasitenin darr

Bellek konuşma algılama hesaplama yargılama soyut duumlşuumlnme ve problem ccediloumlzme gibi bilişsel işlevlerden en az ikisinde bozukluk olması ile karakterize bir tablodur

Bilişsel işlevlerde bozukluğa bağlı olarak bireyin guumlnluumlk yaşam aktivitelerinde kısıtlama sosyal ve mesleki yaşantısında bozukluk oluşmaktadır()

Şahin M Oumlzer C Oumlluumlccedil F Tunccedil Z Huzurevinde kalan yaşlılarda demans ve depresyon Tuumlrk Geriatri Dergisi 2005 (1)249-51

Wimo A Winbland B Ccedilev Sevinccedilok J Demans ve sağlık ekonomisi Demans Dergisi 2003 3121-126

Koccediler B Demans epidemiyolojisi Demans Dizisi 1999 141-44

Hanağası H Demans kavramı ve hastaya yaklaşım Klinik Gelişim 201010(1)44-47

DEMANS

Acil serviste demans şuumlphesini değerlendirme amaccedilları

Geri doumlnuumlşluuml formları tanıyabilmek

Demansı olan hastada akut hastalık bulgularını saptamak

Geri doumlnuumlşsuumlz demansın normal suumlreci ile bulguların

uyumluluğunu karşılaştırmak

DEMANS NEDENLERİ

NEDENLERİNE GOumlRE DEMANS SINIFLAMASI

Dejeneratif

Alzheimer hastalığı

Huntington hastalığı

Parkinson hastalığı

Vaskuumller

Enfeksiyoumlz

İnflamatuar

Neoplastik

Travmatik

Toksik

Metabolik

Psikiyatrik

DEMANS PATOFİZYOLOJİSİ

Artmış amiloid birikimi noumlrofibriler yumak ve plak uumlretimi

darr

Huumlcre oumlluumlmuuml

darr

Noumlrotransmiter değişiklikler

darr

Biliş duygulanım ve davranış değişiklikleri (DEMANS)

DEMANSTA RİSK FAKTOumlRLERİNİN

DEĞERLENDİRİLMESİ

Yaş

Ailede demans oumlykuumlsuuml

Kadın cinsiyet

Down sendromu

14 ve 21 kromozomlarda spesifik mutasyonların varlığı

Apolipoprotein E-4 genotipi

Kafa travması

Duumlşuumlk eğitim duumlzeyi

Tiroid hastalıkları (oumlzellikle hipotroidi)

Depresyon

Arslantaş D Oumlzbabalık D metintaş S Oumlzkan S Kalyoncu C Oumlzdemir G Arslantaş A Prevelance of dementia and associated risk factors in Middle Anatolia J Clin

Neurosci 2009 16 1455-1459

Amerikan Alzheimer Derneği resmi sitesi httpwwwalzorgindexasp

Cummings JL Cole G Alzheimer disease JAMA 2002 287(18)2335-2338

Guumlrvit H Emre S Tınaz B Bilgiccedil B Hanagasi H The prevalance of dementia in an urban Turkish population Am J Alzheimer Dis Other Demen 2008 2367-76

Keskinoğlu P Giray H Bıccedilakcıefe M Bilgiccedil N Uccedilku R The Prevalence and risk Factors of dementia in the elderly population in a low socio-economic region of Izmir Turkey Arch Gerontol Geriatr 2006 43 93-100

Lobo A Launer LJ Fratiglioni L Andersen K Prevalence of dementia and major subtypes in Europe A collaborative study of population-based cohorts Neurologic Diseases in the Elderly Research Group Neurology 2000 54 4-9

Goumlnen S Kuumlccediluumlkguumlccedilluuml Ouml Yener G Hastanede yatan yaşlı bireylerde demansla ilişkili olabilecek işlevsel-bilişsel bozukluk sıklığının incelenmesiJournal of Neurological Sciences 274)446-456 2010

DEMANS İccedilin DSM

Tanı Oumllccediluumltleri

A Aşağıdakilerin en az ikisini iccedileren bilişsel bozukluk gelişmesi

1 Bellek bozukluğu

2 Listedeki bilişsel bozukluklardan bir yada daha fazlası

a Afazi (Lisan bozukluğu)

b Apraksi (Motor işlevlerde bozukluk olmamasına karşın motor etkinlikleri yerine

getirememe)

c Agnozi (Duyu işlevlerinde bozukluk olmamasına karşın motor etkinlikleri yerine

getirememe)

d Yuumlruumltuumlcuuml işlev bozukluğu (planlama organizasyon sıralama soyutlama vs)

B Bilişsel bozukluk sosyal yaşam ve iş yaşamını etkileyecek kadar şiddetli olmalı ve daha oumlnce edinilmiş daha yuumlksek bir duumlzeyden duumlşuumlşle karakterize olmalı

C Oumlzellikle deliryum sırasında ortaya ccedilıkmış olmamalı

D Bilişsel bozukluk

a Tıbbi bir bozukluk toksine maruz kalma ya da ikisinin kombinasyonuna bağlı olabilir

b Non-organik bir mental hastalık (depresyon şizofreni vs) dışlanmalıdır

Hanağası H Demans kavramı ve hastaya yaklaşım Klinik Gelişim 201010(1)44-47

DEMANS

Etiyolojilerine

Lokalizasyonlarına

Klinik Oumlzelliklerine

goumlre sınıflandırılabilirler

DEMANS HASTALIĞI ETİYOLOJİSİNE GOumlRE

PRİMER SEKONDER

Alzheimer hastalığı

Diffuumlz Lewy cisim hastalığı

Fronto-temporal demans

Motor bozuklukla olan

demans

Ccedileşitli pediatrik demanslar

Vaskuumller demans

Normal basınccedillı hidrosefali

Toksik ndash metabolik demans

İnfeksiyonlar

Kafa iccedili yer kaplayıcı ve

otoimmuumln-inflamatuar

hastalıklar

Guumlrvit H Alzheimer ve Alzheimer dışı demanslar URL httpwwwitfnoumlrolojiorgdemansdemanshtm

Yazıcı K Bilişsel Bozukluklar URLytdkmersinedutruploads288filesBİLİŞSEL20BOZUKLUKLARdoc

KORTİKAL SUBKORTİKAL

Lezyonlar beyin korteksinde

(gri cevherde)

Alzheimer hastalığı gibi ağır

bellek bozukluğu semantik

afazi oumln planda

Hasta akıcı konuşabilir

sorulara normal yanıt

verebilir ve kendi ortamında

aktivitesi normaldir

Lezyonlar beyaz cevherde

Huntington hastalığı gibi hafif

bellek bozukluğu semantik

alanla ilgili daha az guumlccedilluumlk

yaşar youmlnetici işlevlerde

sorunlar vardır

Motor bozukluklara daha sık

rastlanır

Hasta ccedilevreye karşı daha

uyanık cevap vermesi yavaş

konuşması akıcı değil

kompleks cuumlmleler kurmakta

zorlanır (iletim tipi afazi)

DEMANS HASTALIĞI LOKALİZASYONUNA GOumlRE

DEMANS HASTALIĞI KLİNİĞİNE GOumlRE

Hafif evre

Depresyon genellikle ilk bulgu

İlerleyici oumlzellikte guumlnluumlk yaşamı etkileyen unutkanlıklar konuşma sırasında doğru kelimeleri bulmada guumlccedilluumlk eşyaların yerini hatırlamakta guumlccedilluumlk ve hatırlatıcı liste yapma gibi belirti ve davranışlar goumlruumlluumlr

Yeni tanınan yabancıların isimleri unutulabilir

Dalgalı seyreden bellek bozukluğunda yakın bellek kaybı oumln plandadır uzak hafıza goumlrece korunmuştur

Konuşma akıcılığı etkilenir

Karmaşık konularda soumlzcuumlk bulma zorlaşır

İş ve ev yaşamını suumlrduumlruumllebilir

Hesap yapma kompleks finansal aktivitelerde uygun elbise seccediliminde zorlanma olabilir

DEMANS HASTALIĞI KLİNİĞİNE GOumlRE

Orta evre

Bellek bozukluğu ilerlemiş eski olayları da unutma

başlamış olabilir

Seyrek goumlruumllen yuumlzler unutulur

Yer oryantasyonu bozulmaya başladığı iccedilin tanımadığı

ccedilevrede hasta kaybolur

Anlama bozuklukları kelime bulmada guumlccedilluumlk goumlruumlluumlr

Davranış bozuklukları ve psikiyatrik belirtiler ortaya ccedilıkar

Guumlnluumlk yaşam aktivitelerinde bağımsızlık azalır

DEMANS HASTALIĞI KLİNİĞİNE GOumlRE

İleri evre

Tamamen geccedilmişte yaşar ve en yakınlarını bile

tanımamaya başlar

Tanıdık ccedilevrede kaybolan hasta konuşma iccedileriğini

zaman ve yere uyduramaz ve afazik hale gelir

Amaccedilsız hareketler tekrarlayıcı hareket ajitasyon goumlruumlluumlr

Tam bağımlı hale gelir

DEMANS TANISI

Anamnez

Noumlrolojik ve mental muayene

Tam kan sayımı

Biyokimya

Tiroid-karaciğer-boumlbrek fonksiyon testleri idrar tetkiki

Vitamin B12 folat duumlzeyleri

Kraniyal BT MR goumlruumlntuumlleme

Noumlropsikolojik testler evrelendirme

Yavuz Balam B Arıoğlu S Yaşlıda demans risk faktoumlrleri ve tedavisi İccedil hastalıkları Dergisi 200815(1)14-23

Guumlrvit H Baran B Demanslar ve kognitif bozukluklarda oumllccedilekler Noumlropsikiyatri Arşivi 2007 4458-65

ACİL SERVİSTE YOumlNETİM

Geridoumlnuumlşluuml demans ve bazal demansı koumltuumlleştiren

durumlar erken tanı ve altta yatan sebebin

duumlzeltilmesini gerektirir

Mental durumda akut değişikliği olan veya hızlı

başlangıccedillı semptomlarla başvuranlar kapsamlı

değerlendirme iccedilin yatırılmalıdır

Kognitif fonksiyonlarda ilerleyici bozulma ile

başvuran ve altta yatan akut tıbbi durumu olmayan

hastaların ileri tetkikleri poliklinik şartlarında

yapılabilir

DEMANS TEDAVİSİ

Tek bir hastalık değil değişken bir klinik sendrom

Altta yatan sebebe youmlnelik tedavi

Alzheimer Hastalığında tedavi

Kolinesteraz inhibitoumlrleri

Donepezil

Rivastigmin

Galantamin

Memantin

DELİRYUM VE DEMANS OumlZELLİKLERİ

OumlZELLİKLER DELİRYUM DEMANS

Başlangıccedil Akut (saat-guumln) Yavaş (ay-yıl)

Psikiyatrik bulgular Yok Sıklıkla depresyonla birlikte

24 saat iccedilinde seyri Hızlı dalgalı Stabil

Oryantasyon Bozuk Bozuk

Dikkat Bozuk Ciddi olgular dışında normal

Konsantrasyon Bozuk Bozuk

Haluumlsinasyon Goumlrselişitsel Sıklıkla yok

Deluumlzyonlar Geccedilici Genellikle yok

Konuşma Tutarsız dezorganize Anomik afazik

Hareketler Asteriks tremor Sıklıkla yok

Tedavi Geri doumlnmesi tipik Yanıt vermez

Acil Servise başvuran her 4 yaşlı hastanın yalnız

1rsquoinde bilişsel fonksiyonlar taranmakta

Yeterlilik şuumlphesi

Uygun araccedilların yokluğu

Hasta mahremiyetinin olmayışı

Aşırı guumlruumlltuuml

Zaman kısıtlılığı

Knowledge skills and attitudes of doctors towards assessing cognition in older patients in theemergency department Kennelly SP et al Postgrad Med J 2013

Mar89(1049)137-41 doi 101136postgradmedj-2012-131226 Epub 2012 Oct 30

DELİRYUM

Epidemiyoloji

Acil servisler ve akut bakım veren servisler en ccedilok

goumlzlendiği yerler()

Acil servise başvuran 65 yaş ve uumlzerindeki hastaların

yaklaşık 10rsquounda deliryum ile karşılaşılmakta()

Inouye SK Prevention of delirium in hospitalized older patients Risk factors and targeted intervention strategies Ann Med 2000 32 257-63

Wilber ST Altered mental status in older emergency department patients Emerg Med Clin North Am 200624(2)299-316

Akkuş Evyapan Approach to neurological causes of disorders of consciousness Ege Tıp Dergisi Ege Journal of Medicine 2012 51 Ek Sayı

Supplement 17-29

DELİRYUM

Epidemiyoloji

Postoperatif doumlnemde oumlzelllikle ortopedik cerrahiler

sonrası 35-60 hastada deliryum gelişmekte

Bu oran yoğun bakım hastalarında 80 lere ulaşmakta()

Terminal doumlnem kanser hastası veya AİDS de bu oran

25-85rsquotir()

Ely EW Shintani A Truman Bet al Delirium as a predictor of mortality in mechanically ventilated patients in the intensive care unit JAMA 2004

2911753

Breitbart W Strout D Delirium in the terminally ill Clin Geriatr Med 200016357-72

DELİRYUM

Oumlnemi

30-60rsquoı tanı alamamakta

Hastanede kalış suumlresi uzamakta

Fonksiyonel kapasite azalmakta

Maliyet artmakta

Mortalite artmakta(10-65)()

Kalıcı hafıza bozukluğu gelişmekte(25-55)()

Duumlşme pnoumlmoni bası yaraları daha sık()

Curyto KJ Johnson J TenHave T et al Survival of hospitalized elderly patients with delirium A prospective study Am J Geriatr Psychiatry 20019141-7

Wilber ST Altered mental status in older emergency department patients Emerg Med Clin North Am 200624((2)299-316

Akkuş E Approach to neurological causes of disorders of consciousness Ege Tıp DergisiEge Journal of Medicine 2012 51 Ek Sayı Supplement 17-29

OrsquoKeeffe ST Lavan JN Clinical significance of delirium subtypes in older people Age Aging 199928115-9

Francis J Outcomes of delirium Can systems of care make a difference J Am Geriatri Soc 1997 45247-8

DELİRYUM

Oumlnemi

Yoğun bakım uumlnitesinde yapılan bir ccedilalışmada mekanik

ventilatoumlrdeki hastalarda 6 aylık mortalite ve daha uzun

hospitalizasyon iccedilin deliryum bağımsız risk faktoumlruuml olarak

bulunmuştur()

Deliryum oranları tuumlm duumlnyada sağlık hizmeti kalitesinin

bir goumlstergesi olarak kabul edilmektedir()

Ely EW Shintani A Truman B et al Delirium as a predictor of mortality in mechanically ventilated patients in the intensive care unit JAMA 2004 291-

1753

Sloss EM Solomon DH Shekelle PG et al Selecting target conditions for quality of care improvement in older adults J Am Geriatri Soc 2000 48363-

9

DELİRYUM

Patofizyoloji

uarr antikolinerjik aktivite

Serotonin uarr veya darr

Dopamin uarr

GABA

Roche V Southwestern Internal Medicine Conference Etiology and management of delirium Am J Med Sci 200332520-3

Meagher DJ Moran M Raju B Gibbons D Donnelly S Saunders J Phenomenology of delirium Assessment of 100 adult cases using standardized

measures Br J Psychiatry 2007 190135_141

DELİRYUM

PREDİSPOZE EDİCİ FAKTOumlRLER

İleri yaş

Polifarmasi

Kardiyopulmoner hastalık

Organ yetmezlikleri (boumlbrek

karaciger)

Malnuumltrisyon hipoalbuminemi

Santral sinir sistemi hastalığı

Goumlrme-işitme problemleri

Dehidratasyon

Mevcut beyin hasarı kognitif

bozukluk

Birden fazla kontrol altında

olmayan medikal problem

Sosyal ccedilekilme

PRESİPİTE EDİCİ FAKTOumlRLER

İnfeksiyonlar

Elektrolit bozuklukları

İlaccedillar

Alkol

Ateş hipotermi

Hipoksi

Hipotansiyon

Fiziksel kısıtlamalar

Metabolik dengesizlikler

Uzun suumlren hospitalizasyonlar

Cerrahi girişimler (en sık ortopedik)

Uumlriner kateterizasyon

Uykusuzluk

Konstipasyon

Uumlriner retansiyon

DELİRYUM

40 ilaccedillar presipite edici faktoumlr olarak saptanmış ()

Sedatif-hipnotikler narkotikler H2-blokerler ve

antikolinerjik etkiye sahip olanlar en ccedilok succedillananlar ()

Yapılan ccedilalışmalarda ilaccedil grubundan bağımsız olarak

ccediloklu ilaccedil kullanımı(˃3) oumlnemli bir risk faktoumlruuml olarak

bulunmuştur()

Kudoh A Takase H Takahira Y Katagai H Postoperative confusion in schizophrenic patients is affected by interleukin-6 J Clin Anesth 2003 15455-

462

Visvanathan K Sundararajan V Pugach P Zabriskie JB Postoperative cognitive decline association with preoperative tumor necrosis factor-alpha

levels J Am Geriatr Soc 2003 51 1673-1674

Buurman BM Hoogerduijn JG de Haan RJ Abu-Hanna A Lagaay AM Verhaar HJ Schuurmans MJ Levi M DE Rooij SE Geriatric Conditions in

Acutely Hospitalized Older Patients Prevalence and One-Year Survival and Functional Decline PLos One 2011146e26951

DELİRYUM

Klinik bulgular

Bilinccedil bozukluğu

hearts Deliryumun değişmez bulgusu

hearts Ccedilevresel uyaranlara karşı duyarlılık azalır

DELİRYUM

Klinik bulgular

Dikkat bozukluğu

hearts Dikkat dağınıklığı ccedilok belirgin bir semptomdur

hearts Konuşmayı suumlrduumlrme sorulara uygun ve zamanında

cevap verme komutları yerine getirmekte zorluk

hearts Dikkatini odaklama suumlrduumlrme başka bir yere

kaydırmada zorluk

DELİRYUM

Klinik bulgular

Oryantasyon (youmlnelim) bozukluğu

hearts Zaman

hearts Yer

hearts Kişi

DELİRYUM

Klinik bulgular

Algı bozukluğu (en sık goumlrsel haluumlsinasyonlar)

Bellek bozukluğu (yakın bellekte bozulma uzak bellekteki

bozulmadan daha ccediloktur geri doumlnuumlşluumlduumlr)

Duumlşuumlnce akışı ve iccedileriğinde bozukluk (hezeyanlar)

Konuşma bozuklukları (anlamsız ve birbiri ile ilişkisiz)

Emosyonel durum uyku-uyanıklık doumlnguumlsuuml psikomotor

aktivitede bozukluk

Belirtilerin diuumlrnal değişikliği (guumln iccedilinde dalgalanma

belirtiler geceleri koumltuumlleşir)

DELİRYUM KLİNİK SUBTİPLERİ

Hiperaktif deliryum (15)

Hipoaktif deliryum(19)

Mikst deliryum (52)

DELİRYUM

Tanı

Detaylı anamnez (oumlzellikle ilaccedillar) fizik muayene

noumlrolojik muayene ve mental durum muayenesi

Kognitif durum değerlendirmesi iccedilin Mini Mental Durum

Testi (MMDE)

Laboratuvar testleri (kan sayımı elektrolitlerhellip

MİNİ MENTAL DURUM DEĞERLENDİRİLMESİ STANDARDİZE MİNİ MENTAL TEST

YOumlNELİM (Toplam puan 10)

Hangi yıl iccedilindeyiz ( )

Hangi mevsimdeyiz ( )

Hangi aydayız ( )

Bu guumln ayın kaccedilı ( )

Hangi guumlndeyiz ( )

Hangi uumllkede yaşıyoruz ( )

Şu an hangi şehirde bulunmaktasınız ( )

Şu an bulunduğunuz semt neresidir ( )

Şu an bulunduğunuz bina neresidir ( )

Şu an bu binada kaccedilıncı kattasınız ( )

KAYIT HAFIZASI (Toplam puan 3)

Size birazdan soumlyleyeceğim uumlccedil ismi dikkatlice dinleyip ben bitirdikten sonra tekrarlayın

(Masa Bayrak Elbise) (20 sn suumlre tanınır) Her doğru isim 1 puan ( )

DİKKAT VE HESAP YAPMA (Toplam puan 5)

100rsquoden geriye doğru 7 ccedilıkartarak gidin Dur deyinceye kadar devam edin

Her doğru işlem 1 puan (100 93 86 79 72 65) ( )

HATIRLAMA (Toplam puan 3)

Yukarıda tekrar ettiğiniz kelimeleri hatırlıyor musunuz Hatırladıklarınızı soumlyleyin

(Masa Bayrak Elbise) ( )

LİSAN (Toplam puan 9)

a) Bu goumlrduumlğuumlnuumlz nesnelerin isimleri nedir (saat kalem) 2 puan (20 sn tut) ( )

b) Şimdi size soumlyleyeceğim cuumlmleyi dikkatle dinleyin ve ben bitirdikten sonra tekrar edin

ldquoEğer ve fakat istemiyorumrdquo (10 sn tut) 1 puan ( )

c) Şimdi sizden bir şey yapmanızı isteyeceğim beni dikkatle dinleyin ve soumlylediğimi yapın

ldquoMasada duran kacircğıdı sağsol elinizle alın iki elinizle ikiye katlayın ve yere bırakın luumltfenrdquo

Toplam puan 3 suumlre 30 sn her bir doğru işlem 1 puan ( )

d) Şimdi size bir cuumlmle vereceğim Okuyun ve yazıda soumlylenen şeyi yapın (1 puan)

ldquoGOumlZLERİNİZİ KAPATINrdquo (arka sayfada) ( )

e) Şimdi vereceğim kacircğıda aklınıza gelen anlamlı bir cuumlmleyi yazın (1 puan) ( )

f) Size goumlstereceğim şeklin aynısını ccedilizin (arka sayfada) (1 puan) ( )

Mini-Mental State Examination (Adapted from Folstein MF Folstein SE McHugh PR lsquoMini-mental statersquo A practical method for grading the cognitive state of patients for the clinician J Psychiatr Res 12 189 1975)

MİNİ MENTAL DURUM DEĞERLENDİRİLMESİ

Hafif demans tanısı iccedilin geccedilerli ve guumlvenilir olduğu belirtilmiştir()

Mini Mental Testrsquote alınabilecek en yuumlksek puan 30

24-30 puan arası normal

20-23 puan arası hafif evre

10-19 puan arası orta evre

0-9 puan arası ileri evre demans olarak kabul

edilmektedir()

Ccedilınar MA Balıkccedilı A Sertoğlu E Ak M Serdar M Oumlzmenler K Role of CRP TNF-ἀ ve IGF-1rsquoin Roluuml Archives of Neuropsychiatry 2014 51 376-382

DELİRYUM TANI KRİTERİ

CAM (Confusion Assessment Method) Tanı Kriterleri

1 Akut başlangıccedillı guumln iccedilinde dalgalanmalar goumlsteren seyir

2Dikkat azalması (soumlylenenleri aklında tutabiliyor mu Dikkatini odaklayabiliyor mu)

3 Organize duumlşuumlnme yetisinde azalma (Anlamsız konuşmalar mantıksız duumlşuumlnceler ilgisiz konulara atlamalar)

4 Bilinccedil değişikliği

CAM 94-100 sensitivite ve 90-95 spesifiteye sahiptir Deliryum tanısı koyabilmek iccedilin 1ve 2 kriterler mutlaka olmalı bunlara ek olarak ise 3 ve 4 kriterlerden en az biri olmalıdır

DELİRYUM

TANI KRİTERLERİ

DSM (Diagnostic and Statistical Manual ve Mental Disorders) Tanı Kriterleri

Bilinccedil değişikliği ile birlikte dikkat ve konsantrasyonda bozulma (dikkatini odaklamada suumlrduumlrmede ve başka yere kaydırmada zorluk)

Demansla ilişkisiz kognitif fonksiyon bozukluğu (hafıza kaybı oryantasyon bozukluğu-daha ccedilok yer ve zaman konuşma problemi) veya algıda bozukluk (illuumlzyon haluumlsinasyon deluumlzyon)

Kısa suumlrede guumln iccedilinde dalgalanmalar goumlsteren seyir

Hikayefizik muayenetetkikler sonucu organik bir sebebin saptanması

DSM tanı kriterleri uzman goumlruumlşuumlne dayanmaktadır ve tanısal sensitivite ve spesifiteleri bilinmemektedir

DELİRYUM TEDAVİSİ

ACİL SERVİSDE DELİRYUM TABLOSUNDAKİ HASTAYA

YAKLAŞIM

1 Hastanın ve personelin guumlvenliğini garanti altına almak

2 Hava yolu solunum dolaşım guumlvenliği (hipotansiyon

şok varsa tedavi edilmeli)

3 Hızla geri doumlnen problemler tanınmalı ve tedavi edilmeli

(Hipoksi hipoglisemi narkotik ilaccedil aşırı alımı)

4 Oksijen tedavisi (hipoksikarbonmonoksit zehirlenmesi)

DELİRYUM TEDAVİSİ

5 Antidotlar

Tiamin (100mg IVIM)

Glukoz (50mL 50 dekstroz IV bolus)

Naloksan 2-10mg SCIMIV

Flumazenil kullanmayın direnccedilli noumlbetleri tetikleyebilir

6 İlaccedillar

Haloperidol 5-10mg POIMIV

Lorazepam 05-2mg POIMIV

05-2mg Lorazepam ve 1-2mg haloperidol kombine

verilebilir

Atipik antipsikotikler

DEMANS

60 yaşında 1

Her 5 yılda sıklığı ikiye katlanmakta

80 yaş civarında 20 oranında goumlruumllmektedir()

Şahin M Oumlzer C Oumlluumlnccedil F Tunccedil Z Huzurevinde kalan yaşlılarda demans ve depresyon Tuumlrk Geriatri Dergisi 20058(1)249-51

Wimo A Winbland B Ccedilev Sevinccedilok J Demans ve sağlık ekonomisi Demans Dergisi 2003 3121-126

Ferri CPPrince M Brayne C ve ark Global prevalence of dementia A delphi consensus study Lancet 2005 9503 2112-2117

DEMANS

Kronik

İlerleyici olarak bellek ve entelektuumlel kapasitenin darr

Bellek konuşma algılama hesaplama yargılama soyut duumlşuumlnme ve problem ccediloumlzme gibi bilişsel işlevlerden en az ikisinde bozukluk olması ile karakterize bir tablodur

Bilişsel işlevlerde bozukluğa bağlı olarak bireyin guumlnluumlk yaşam aktivitelerinde kısıtlama sosyal ve mesleki yaşantısında bozukluk oluşmaktadır()

Şahin M Oumlzer C Oumlluumlccedil F Tunccedil Z Huzurevinde kalan yaşlılarda demans ve depresyon Tuumlrk Geriatri Dergisi 2005 (1)249-51

Wimo A Winbland B Ccedilev Sevinccedilok J Demans ve sağlık ekonomisi Demans Dergisi 2003 3121-126

Koccediler B Demans epidemiyolojisi Demans Dizisi 1999 141-44

Hanağası H Demans kavramı ve hastaya yaklaşım Klinik Gelişim 201010(1)44-47

DEMANS

Acil serviste demans şuumlphesini değerlendirme amaccedilları

Geri doumlnuumlşluuml formları tanıyabilmek

Demansı olan hastada akut hastalık bulgularını saptamak

Geri doumlnuumlşsuumlz demansın normal suumlreci ile bulguların

uyumluluğunu karşılaştırmak

DEMANS NEDENLERİ

NEDENLERİNE GOumlRE DEMANS SINIFLAMASI

Dejeneratif

Alzheimer hastalığı

Huntington hastalığı

Parkinson hastalığı

Vaskuumller

Enfeksiyoumlz

İnflamatuar

Neoplastik

Travmatik

Toksik

Metabolik

Psikiyatrik

DEMANS PATOFİZYOLOJİSİ

Artmış amiloid birikimi noumlrofibriler yumak ve plak uumlretimi

darr

Huumlcre oumlluumlmuuml

darr

Noumlrotransmiter değişiklikler

darr

Biliş duygulanım ve davranış değişiklikleri (DEMANS)

DEMANSTA RİSK FAKTOumlRLERİNİN

DEĞERLENDİRİLMESİ

Yaş

Ailede demans oumlykuumlsuuml

Kadın cinsiyet

Down sendromu

14 ve 21 kromozomlarda spesifik mutasyonların varlığı

Apolipoprotein E-4 genotipi

Kafa travması

Duumlşuumlk eğitim duumlzeyi

Tiroid hastalıkları (oumlzellikle hipotroidi)

Depresyon

Arslantaş D Oumlzbabalık D metintaş S Oumlzkan S Kalyoncu C Oumlzdemir G Arslantaş A Prevelance of dementia and associated risk factors in Middle Anatolia J Clin

Neurosci 2009 16 1455-1459

Amerikan Alzheimer Derneği resmi sitesi httpwwwalzorgindexasp

Cummings JL Cole G Alzheimer disease JAMA 2002 287(18)2335-2338

Guumlrvit H Emre S Tınaz B Bilgiccedil B Hanagasi H The prevalance of dementia in an urban Turkish population Am J Alzheimer Dis Other Demen 2008 2367-76

Keskinoğlu P Giray H Bıccedilakcıefe M Bilgiccedil N Uccedilku R The Prevalence and risk Factors of dementia in the elderly population in a low socio-economic region of Izmir Turkey Arch Gerontol Geriatr 2006 43 93-100

Lobo A Launer LJ Fratiglioni L Andersen K Prevalence of dementia and major subtypes in Europe A collaborative study of population-based cohorts Neurologic Diseases in the Elderly Research Group Neurology 2000 54 4-9

Goumlnen S Kuumlccediluumlkguumlccedilluuml Ouml Yener G Hastanede yatan yaşlı bireylerde demansla ilişkili olabilecek işlevsel-bilişsel bozukluk sıklığının incelenmesiJournal of Neurological Sciences 274)446-456 2010

DEMANS İccedilin DSM

Tanı Oumllccediluumltleri

A Aşağıdakilerin en az ikisini iccedileren bilişsel bozukluk gelişmesi

1 Bellek bozukluğu

2 Listedeki bilişsel bozukluklardan bir yada daha fazlası

a Afazi (Lisan bozukluğu)

b Apraksi (Motor işlevlerde bozukluk olmamasına karşın motor etkinlikleri yerine

getirememe)

c Agnozi (Duyu işlevlerinde bozukluk olmamasına karşın motor etkinlikleri yerine

getirememe)

d Yuumlruumltuumlcuuml işlev bozukluğu (planlama organizasyon sıralama soyutlama vs)

B Bilişsel bozukluk sosyal yaşam ve iş yaşamını etkileyecek kadar şiddetli olmalı ve daha oumlnce edinilmiş daha yuumlksek bir duumlzeyden duumlşuumlşle karakterize olmalı

C Oumlzellikle deliryum sırasında ortaya ccedilıkmış olmamalı

D Bilişsel bozukluk

a Tıbbi bir bozukluk toksine maruz kalma ya da ikisinin kombinasyonuna bağlı olabilir

b Non-organik bir mental hastalık (depresyon şizofreni vs) dışlanmalıdır

Hanağası H Demans kavramı ve hastaya yaklaşım Klinik Gelişim 201010(1)44-47

DEMANS

Etiyolojilerine

Lokalizasyonlarına

Klinik Oumlzelliklerine

goumlre sınıflandırılabilirler

DEMANS HASTALIĞI ETİYOLOJİSİNE GOumlRE

PRİMER SEKONDER

Alzheimer hastalığı

Diffuumlz Lewy cisim hastalığı

Fronto-temporal demans

Motor bozuklukla olan

demans

Ccedileşitli pediatrik demanslar

Vaskuumller demans

Normal basınccedillı hidrosefali

Toksik ndash metabolik demans

İnfeksiyonlar

Kafa iccedili yer kaplayıcı ve

otoimmuumln-inflamatuar

hastalıklar

Guumlrvit H Alzheimer ve Alzheimer dışı demanslar URL httpwwwitfnoumlrolojiorgdemansdemanshtm

Yazıcı K Bilişsel Bozukluklar URLytdkmersinedutruploads288filesBİLİŞSEL20BOZUKLUKLARdoc

KORTİKAL SUBKORTİKAL

Lezyonlar beyin korteksinde

(gri cevherde)

Alzheimer hastalığı gibi ağır

bellek bozukluğu semantik

afazi oumln planda

Hasta akıcı konuşabilir

sorulara normal yanıt

verebilir ve kendi ortamında

aktivitesi normaldir

Lezyonlar beyaz cevherde

Huntington hastalığı gibi hafif

bellek bozukluğu semantik

alanla ilgili daha az guumlccedilluumlk

yaşar youmlnetici işlevlerde

sorunlar vardır

Motor bozukluklara daha sık

rastlanır

Hasta ccedilevreye karşı daha

uyanık cevap vermesi yavaş

konuşması akıcı değil

kompleks cuumlmleler kurmakta

zorlanır (iletim tipi afazi)

DEMANS HASTALIĞI LOKALİZASYONUNA GOumlRE

DEMANS HASTALIĞI KLİNİĞİNE GOumlRE

Hafif evre

Depresyon genellikle ilk bulgu

İlerleyici oumlzellikte guumlnluumlk yaşamı etkileyen unutkanlıklar konuşma sırasında doğru kelimeleri bulmada guumlccedilluumlk eşyaların yerini hatırlamakta guumlccedilluumlk ve hatırlatıcı liste yapma gibi belirti ve davranışlar goumlruumlluumlr

Yeni tanınan yabancıların isimleri unutulabilir

Dalgalı seyreden bellek bozukluğunda yakın bellek kaybı oumln plandadır uzak hafıza goumlrece korunmuştur

Konuşma akıcılığı etkilenir

Karmaşık konularda soumlzcuumlk bulma zorlaşır

İş ve ev yaşamını suumlrduumlruumllebilir

Hesap yapma kompleks finansal aktivitelerde uygun elbise seccediliminde zorlanma olabilir

DEMANS HASTALIĞI KLİNİĞİNE GOumlRE

Orta evre

Bellek bozukluğu ilerlemiş eski olayları da unutma

başlamış olabilir

Seyrek goumlruumllen yuumlzler unutulur

Yer oryantasyonu bozulmaya başladığı iccedilin tanımadığı

ccedilevrede hasta kaybolur

Anlama bozuklukları kelime bulmada guumlccedilluumlk goumlruumlluumlr

Davranış bozuklukları ve psikiyatrik belirtiler ortaya ccedilıkar

Guumlnluumlk yaşam aktivitelerinde bağımsızlık azalır

DEMANS HASTALIĞI KLİNİĞİNE GOumlRE

İleri evre

Tamamen geccedilmişte yaşar ve en yakınlarını bile

tanımamaya başlar

Tanıdık ccedilevrede kaybolan hasta konuşma iccedileriğini

zaman ve yere uyduramaz ve afazik hale gelir

Amaccedilsız hareketler tekrarlayıcı hareket ajitasyon goumlruumlluumlr

Tam bağımlı hale gelir

DEMANS TANISI

Anamnez

Noumlrolojik ve mental muayene

Tam kan sayımı

Biyokimya

Tiroid-karaciğer-boumlbrek fonksiyon testleri idrar tetkiki

Vitamin B12 folat duumlzeyleri

Kraniyal BT MR goumlruumlntuumlleme

Noumlropsikolojik testler evrelendirme

Yavuz Balam B Arıoğlu S Yaşlıda demans risk faktoumlrleri ve tedavisi İccedil hastalıkları Dergisi 200815(1)14-23

Guumlrvit H Baran B Demanslar ve kognitif bozukluklarda oumllccedilekler Noumlropsikiyatri Arşivi 2007 4458-65

ACİL SERVİSTE YOumlNETİM

Geridoumlnuumlşluuml demans ve bazal demansı koumltuumlleştiren

durumlar erken tanı ve altta yatan sebebin

duumlzeltilmesini gerektirir

Mental durumda akut değişikliği olan veya hızlı

başlangıccedillı semptomlarla başvuranlar kapsamlı

değerlendirme iccedilin yatırılmalıdır

Kognitif fonksiyonlarda ilerleyici bozulma ile

başvuran ve altta yatan akut tıbbi durumu olmayan

hastaların ileri tetkikleri poliklinik şartlarında

yapılabilir

DEMANS TEDAVİSİ

Tek bir hastalık değil değişken bir klinik sendrom

Altta yatan sebebe youmlnelik tedavi

Alzheimer Hastalığında tedavi

Kolinesteraz inhibitoumlrleri

Donepezil

Rivastigmin

Galantamin

Memantin

DELİRYUM VE DEMANS OumlZELLİKLERİ

OumlZELLİKLER DELİRYUM DEMANS

Başlangıccedil Akut (saat-guumln) Yavaş (ay-yıl)

Psikiyatrik bulgular Yok Sıklıkla depresyonla birlikte

24 saat iccedilinde seyri Hızlı dalgalı Stabil

Oryantasyon Bozuk Bozuk

Dikkat Bozuk Ciddi olgular dışında normal

Konsantrasyon Bozuk Bozuk

Haluumlsinasyon Goumlrselişitsel Sıklıkla yok

Deluumlzyonlar Geccedilici Genellikle yok

Konuşma Tutarsız dezorganize Anomik afazik

Hareketler Asteriks tremor Sıklıkla yok

Tedavi Geri doumlnmesi tipik Yanıt vermez

Acil Servise başvuran her 4 yaşlı hastanın yalnız

1rsquoinde bilişsel fonksiyonlar taranmakta

Yeterlilik şuumlphesi

Uygun araccedilların yokluğu

Hasta mahremiyetinin olmayışı

Aşırı guumlruumlltuuml

Zaman kısıtlılığı

Knowledge skills and attitudes of doctors towards assessing cognition in older patients in theemergency department Kennelly SP et al Postgrad Med J 2013

Mar89(1049)137-41 doi 101136postgradmedj-2012-131226 Epub 2012 Oct 30

DELİRYUM

Epidemiyoloji

Postoperatif doumlnemde oumlzelllikle ortopedik cerrahiler

sonrası 35-60 hastada deliryum gelişmekte

Bu oran yoğun bakım hastalarında 80 lere ulaşmakta()

Terminal doumlnem kanser hastası veya AİDS de bu oran

25-85rsquotir()

Ely EW Shintani A Truman Bet al Delirium as a predictor of mortality in mechanically ventilated patients in the intensive care unit JAMA 2004

2911753

Breitbart W Strout D Delirium in the terminally ill Clin Geriatr Med 200016357-72

DELİRYUM

Oumlnemi

30-60rsquoı tanı alamamakta

Hastanede kalış suumlresi uzamakta

Fonksiyonel kapasite azalmakta

Maliyet artmakta

Mortalite artmakta(10-65)()

Kalıcı hafıza bozukluğu gelişmekte(25-55)()

Duumlşme pnoumlmoni bası yaraları daha sık()

Curyto KJ Johnson J TenHave T et al Survival of hospitalized elderly patients with delirium A prospective study Am J Geriatr Psychiatry 20019141-7

Wilber ST Altered mental status in older emergency department patients Emerg Med Clin North Am 200624((2)299-316

Akkuş E Approach to neurological causes of disorders of consciousness Ege Tıp DergisiEge Journal of Medicine 2012 51 Ek Sayı Supplement 17-29

OrsquoKeeffe ST Lavan JN Clinical significance of delirium subtypes in older people Age Aging 199928115-9

Francis J Outcomes of delirium Can systems of care make a difference J Am Geriatri Soc 1997 45247-8

DELİRYUM

Oumlnemi

Yoğun bakım uumlnitesinde yapılan bir ccedilalışmada mekanik

ventilatoumlrdeki hastalarda 6 aylık mortalite ve daha uzun

hospitalizasyon iccedilin deliryum bağımsız risk faktoumlruuml olarak

bulunmuştur()

Deliryum oranları tuumlm duumlnyada sağlık hizmeti kalitesinin

bir goumlstergesi olarak kabul edilmektedir()

Ely EW Shintani A Truman B et al Delirium as a predictor of mortality in mechanically ventilated patients in the intensive care unit JAMA 2004 291-

1753

Sloss EM Solomon DH Shekelle PG et al Selecting target conditions for quality of care improvement in older adults J Am Geriatri Soc 2000 48363-

9

DELİRYUM

Patofizyoloji

uarr antikolinerjik aktivite

Serotonin uarr veya darr

Dopamin uarr

GABA

Roche V Southwestern Internal Medicine Conference Etiology and management of delirium Am J Med Sci 200332520-3

Meagher DJ Moran M Raju B Gibbons D Donnelly S Saunders J Phenomenology of delirium Assessment of 100 adult cases using standardized

measures Br J Psychiatry 2007 190135_141

DELİRYUM

PREDİSPOZE EDİCİ FAKTOumlRLER

İleri yaş

Polifarmasi

Kardiyopulmoner hastalık

Organ yetmezlikleri (boumlbrek

karaciger)

Malnuumltrisyon hipoalbuminemi

Santral sinir sistemi hastalığı

Goumlrme-işitme problemleri

Dehidratasyon

Mevcut beyin hasarı kognitif

bozukluk

Birden fazla kontrol altında

olmayan medikal problem

Sosyal ccedilekilme

PRESİPİTE EDİCİ FAKTOumlRLER

İnfeksiyonlar

Elektrolit bozuklukları

İlaccedillar

Alkol

Ateş hipotermi

Hipoksi

Hipotansiyon

Fiziksel kısıtlamalar

Metabolik dengesizlikler

Uzun suumlren hospitalizasyonlar

Cerrahi girişimler (en sık ortopedik)

Uumlriner kateterizasyon

Uykusuzluk

Konstipasyon

Uumlriner retansiyon

DELİRYUM

40 ilaccedillar presipite edici faktoumlr olarak saptanmış ()

Sedatif-hipnotikler narkotikler H2-blokerler ve

antikolinerjik etkiye sahip olanlar en ccedilok succedillananlar ()

Yapılan ccedilalışmalarda ilaccedil grubundan bağımsız olarak

ccediloklu ilaccedil kullanımı(˃3) oumlnemli bir risk faktoumlruuml olarak

bulunmuştur()

Kudoh A Takase H Takahira Y Katagai H Postoperative confusion in schizophrenic patients is affected by interleukin-6 J Clin Anesth 2003 15455-

462

Visvanathan K Sundararajan V Pugach P Zabriskie JB Postoperative cognitive decline association with preoperative tumor necrosis factor-alpha

levels J Am Geriatr Soc 2003 51 1673-1674

Buurman BM Hoogerduijn JG de Haan RJ Abu-Hanna A Lagaay AM Verhaar HJ Schuurmans MJ Levi M DE Rooij SE Geriatric Conditions in

Acutely Hospitalized Older Patients Prevalence and One-Year Survival and Functional Decline PLos One 2011146e26951

DELİRYUM

Klinik bulgular

Bilinccedil bozukluğu

hearts Deliryumun değişmez bulgusu

hearts Ccedilevresel uyaranlara karşı duyarlılık azalır

DELİRYUM

Klinik bulgular

Dikkat bozukluğu

hearts Dikkat dağınıklığı ccedilok belirgin bir semptomdur

hearts Konuşmayı suumlrduumlrme sorulara uygun ve zamanında

cevap verme komutları yerine getirmekte zorluk

hearts Dikkatini odaklama suumlrduumlrme başka bir yere

kaydırmada zorluk

DELİRYUM

Klinik bulgular

Oryantasyon (youmlnelim) bozukluğu

hearts Zaman

hearts Yer

hearts Kişi

DELİRYUM

Klinik bulgular

Algı bozukluğu (en sık goumlrsel haluumlsinasyonlar)

Bellek bozukluğu (yakın bellekte bozulma uzak bellekteki

bozulmadan daha ccediloktur geri doumlnuumlşluumlduumlr)

Duumlşuumlnce akışı ve iccedileriğinde bozukluk (hezeyanlar)

Konuşma bozuklukları (anlamsız ve birbiri ile ilişkisiz)

Emosyonel durum uyku-uyanıklık doumlnguumlsuuml psikomotor

aktivitede bozukluk

Belirtilerin diuumlrnal değişikliği (guumln iccedilinde dalgalanma

belirtiler geceleri koumltuumlleşir)

DELİRYUM KLİNİK SUBTİPLERİ

Hiperaktif deliryum (15)

Hipoaktif deliryum(19)

Mikst deliryum (52)

DELİRYUM

Tanı

Detaylı anamnez (oumlzellikle ilaccedillar) fizik muayene

noumlrolojik muayene ve mental durum muayenesi

Kognitif durum değerlendirmesi iccedilin Mini Mental Durum

Testi (MMDE)

Laboratuvar testleri (kan sayımı elektrolitlerhellip

MİNİ MENTAL DURUM DEĞERLENDİRİLMESİ STANDARDİZE MİNİ MENTAL TEST

YOumlNELİM (Toplam puan 10)

Hangi yıl iccedilindeyiz ( )

Hangi mevsimdeyiz ( )

Hangi aydayız ( )

Bu guumln ayın kaccedilı ( )

Hangi guumlndeyiz ( )

Hangi uumllkede yaşıyoruz ( )

Şu an hangi şehirde bulunmaktasınız ( )

Şu an bulunduğunuz semt neresidir ( )

Şu an bulunduğunuz bina neresidir ( )

Şu an bu binada kaccedilıncı kattasınız ( )

KAYIT HAFIZASI (Toplam puan 3)

Size birazdan soumlyleyeceğim uumlccedil ismi dikkatlice dinleyip ben bitirdikten sonra tekrarlayın

(Masa Bayrak Elbise) (20 sn suumlre tanınır) Her doğru isim 1 puan ( )

DİKKAT VE HESAP YAPMA (Toplam puan 5)

100rsquoden geriye doğru 7 ccedilıkartarak gidin Dur deyinceye kadar devam edin

Her doğru işlem 1 puan (100 93 86 79 72 65) ( )

HATIRLAMA (Toplam puan 3)

Yukarıda tekrar ettiğiniz kelimeleri hatırlıyor musunuz Hatırladıklarınızı soumlyleyin

(Masa Bayrak Elbise) ( )

LİSAN (Toplam puan 9)

a) Bu goumlrduumlğuumlnuumlz nesnelerin isimleri nedir (saat kalem) 2 puan (20 sn tut) ( )

b) Şimdi size soumlyleyeceğim cuumlmleyi dikkatle dinleyin ve ben bitirdikten sonra tekrar edin

ldquoEğer ve fakat istemiyorumrdquo (10 sn tut) 1 puan ( )

c) Şimdi sizden bir şey yapmanızı isteyeceğim beni dikkatle dinleyin ve soumlylediğimi yapın

ldquoMasada duran kacircğıdı sağsol elinizle alın iki elinizle ikiye katlayın ve yere bırakın luumltfenrdquo

Toplam puan 3 suumlre 30 sn her bir doğru işlem 1 puan ( )

d) Şimdi size bir cuumlmle vereceğim Okuyun ve yazıda soumlylenen şeyi yapın (1 puan)

ldquoGOumlZLERİNİZİ KAPATINrdquo (arka sayfada) ( )

e) Şimdi vereceğim kacircğıda aklınıza gelen anlamlı bir cuumlmleyi yazın (1 puan) ( )

f) Size goumlstereceğim şeklin aynısını ccedilizin (arka sayfada) (1 puan) ( )

Mini-Mental State Examination (Adapted from Folstein MF Folstein SE McHugh PR lsquoMini-mental statersquo A practical method for grading the cognitive state of patients for the clinician J Psychiatr Res 12 189 1975)

MİNİ MENTAL DURUM DEĞERLENDİRİLMESİ

Hafif demans tanısı iccedilin geccedilerli ve guumlvenilir olduğu belirtilmiştir()

Mini Mental Testrsquote alınabilecek en yuumlksek puan 30

24-30 puan arası normal

20-23 puan arası hafif evre

10-19 puan arası orta evre

0-9 puan arası ileri evre demans olarak kabul

edilmektedir()

Ccedilınar MA Balıkccedilı A Sertoğlu E Ak M Serdar M Oumlzmenler K Role of CRP TNF-ἀ ve IGF-1rsquoin Roluuml Archives of Neuropsychiatry 2014 51 376-382

DELİRYUM TANI KRİTERİ

CAM (Confusion Assessment Method) Tanı Kriterleri

1 Akut başlangıccedillı guumln iccedilinde dalgalanmalar goumlsteren seyir

2Dikkat azalması (soumlylenenleri aklında tutabiliyor mu Dikkatini odaklayabiliyor mu)

3 Organize duumlşuumlnme yetisinde azalma (Anlamsız konuşmalar mantıksız duumlşuumlnceler ilgisiz konulara atlamalar)

4 Bilinccedil değişikliği

CAM 94-100 sensitivite ve 90-95 spesifiteye sahiptir Deliryum tanısı koyabilmek iccedilin 1ve 2 kriterler mutlaka olmalı bunlara ek olarak ise 3 ve 4 kriterlerden en az biri olmalıdır

DELİRYUM

TANI KRİTERLERİ

DSM (Diagnostic and Statistical Manual ve Mental Disorders) Tanı Kriterleri

Bilinccedil değişikliği ile birlikte dikkat ve konsantrasyonda bozulma (dikkatini odaklamada suumlrduumlrmede ve başka yere kaydırmada zorluk)

Demansla ilişkisiz kognitif fonksiyon bozukluğu (hafıza kaybı oryantasyon bozukluğu-daha ccedilok yer ve zaman konuşma problemi) veya algıda bozukluk (illuumlzyon haluumlsinasyon deluumlzyon)

Kısa suumlrede guumln iccedilinde dalgalanmalar goumlsteren seyir

Hikayefizik muayenetetkikler sonucu organik bir sebebin saptanması

DSM tanı kriterleri uzman goumlruumlşuumlne dayanmaktadır ve tanısal sensitivite ve spesifiteleri bilinmemektedir

DELİRYUM TEDAVİSİ

ACİL SERVİSDE DELİRYUM TABLOSUNDAKİ HASTAYA

YAKLAŞIM

1 Hastanın ve personelin guumlvenliğini garanti altına almak

2 Hava yolu solunum dolaşım guumlvenliği (hipotansiyon

şok varsa tedavi edilmeli)

3 Hızla geri doumlnen problemler tanınmalı ve tedavi edilmeli

(Hipoksi hipoglisemi narkotik ilaccedil aşırı alımı)

4 Oksijen tedavisi (hipoksikarbonmonoksit zehirlenmesi)

DELİRYUM TEDAVİSİ

5 Antidotlar

Tiamin (100mg IVIM)

Glukoz (50mL 50 dekstroz IV bolus)

Naloksan 2-10mg SCIMIV

Flumazenil kullanmayın direnccedilli noumlbetleri tetikleyebilir

6 İlaccedillar

Haloperidol 5-10mg POIMIV

Lorazepam 05-2mg POIMIV

05-2mg Lorazepam ve 1-2mg haloperidol kombine

verilebilir

Atipik antipsikotikler

DEMANS

60 yaşında 1

Her 5 yılda sıklığı ikiye katlanmakta

80 yaş civarında 20 oranında goumlruumllmektedir()

Şahin M Oumlzer C Oumlluumlnccedil F Tunccedil Z Huzurevinde kalan yaşlılarda demans ve depresyon Tuumlrk Geriatri Dergisi 20058(1)249-51

Wimo A Winbland B Ccedilev Sevinccedilok J Demans ve sağlık ekonomisi Demans Dergisi 2003 3121-126

Ferri CPPrince M Brayne C ve ark Global prevalence of dementia A delphi consensus study Lancet 2005 9503 2112-2117

DEMANS

Kronik

İlerleyici olarak bellek ve entelektuumlel kapasitenin darr

Bellek konuşma algılama hesaplama yargılama soyut duumlşuumlnme ve problem ccediloumlzme gibi bilişsel işlevlerden en az ikisinde bozukluk olması ile karakterize bir tablodur

Bilişsel işlevlerde bozukluğa bağlı olarak bireyin guumlnluumlk yaşam aktivitelerinde kısıtlama sosyal ve mesleki yaşantısında bozukluk oluşmaktadır()

Şahin M Oumlzer C Oumlluumlccedil F Tunccedil Z Huzurevinde kalan yaşlılarda demans ve depresyon Tuumlrk Geriatri Dergisi 2005 (1)249-51

Wimo A Winbland B Ccedilev Sevinccedilok J Demans ve sağlık ekonomisi Demans Dergisi 2003 3121-126

Koccediler B Demans epidemiyolojisi Demans Dizisi 1999 141-44

Hanağası H Demans kavramı ve hastaya yaklaşım Klinik Gelişim 201010(1)44-47

DEMANS

Acil serviste demans şuumlphesini değerlendirme amaccedilları

Geri doumlnuumlşluuml formları tanıyabilmek

Demansı olan hastada akut hastalık bulgularını saptamak

Geri doumlnuumlşsuumlz demansın normal suumlreci ile bulguların

uyumluluğunu karşılaştırmak

DEMANS NEDENLERİ

NEDENLERİNE GOumlRE DEMANS SINIFLAMASI

Dejeneratif

Alzheimer hastalığı

Huntington hastalığı

Parkinson hastalığı

Vaskuumller

Enfeksiyoumlz

İnflamatuar

Neoplastik

Travmatik

Toksik

Metabolik

Psikiyatrik

DEMANS PATOFİZYOLOJİSİ

Artmış amiloid birikimi noumlrofibriler yumak ve plak uumlretimi

darr

Huumlcre oumlluumlmuuml

darr

Noumlrotransmiter değişiklikler

darr

Biliş duygulanım ve davranış değişiklikleri (DEMANS)

DEMANSTA RİSK FAKTOumlRLERİNİN

DEĞERLENDİRİLMESİ

Yaş

Ailede demans oumlykuumlsuuml

Kadın cinsiyet

Down sendromu

14 ve 21 kromozomlarda spesifik mutasyonların varlığı

Apolipoprotein E-4 genotipi

Kafa travması

Duumlşuumlk eğitim duumlzeyi

Tiroid hastalıkları (oumlzellikle hipotroidi)

Depresyon

Arslantaş D Oumlzbabalık D metintaş S Oumlzkan S Kalyoncu C Oumlzdemir G Arslantaş A Prevelance of dementia and associated risk factors in Middle Anatolia J Clin

Neurosci 2009 16 1455-1459

Amerikan Alzheimer Derneği resmi sitesi httpwwwalzorgindexasp

Cummings JL Cole G Alzheimer disease JAMA 2002 287(18)2335-2338

Guumlrvit H Emre S Tınaz B Bilgiccedil B Hanagasi H The prevalance of dementia in an urban Turkish population Am J Alzheimer Dis Other Demen 2008 2367-76

Keskinoğlu P Giray H Bıccedilakcıefe M Bilgiccedil N Uccedilku R The Prevalence and risk Factors of dementia in the elderly population in a low socio-economic region of Izmir Turkey Arch Gerontol Geriatr 2006 43 93-100

Lobo A Launer LJ Fratiglioni L Andersen K Prevalence of dementia and major subtypes in Europe A collaborative study of population-based cohorts Neurologic Diseases in the Elderly Research Group Neurology 2000 54 4-9

Goumlnen S Kuumlccediluumlkguumlccedilluuml Ouml Yener G Hastanede yatan yaşlı bireylerde demansla ilişkili olabilecek işlevsel-bilişsel bozukluk sıklığının incelenmesiJournal of Neurological Sciences 274)446-456 2010

DEMANS İccedilin DSM

Tanı Oumllccediluumltleri

A Aşağıdakilerin en az ikisini iccedileren bilişsel bozukluk gelişmesi

1 Bellek bozukluğu

2 Listedeki bilişsel bozukluklardan bir yada daha fazlası

a Afazi (Lisan bozukluğu)

b Apraksi (Motor işlevlerde bozukluk olmamasına karşın motor etkinlikleri yerine

getirememe)

c Agnozi (Duyu işlevlerinde bozukluk olmamasına karşın motor etkinlikleri yerine

getirememe)

d Yuumlruumltuumlcuuml işlev bozukluğu (planlama organizasyon sıralama soyutlama vs)

B Bilişsel bozukluk sosyal yaşam ve iş yaşamını etkileyecek kadar şiddetli olmalı ve daha oumlnce edinilmiş daha yuumlksek bir duumlzeyden duumlşuumlşle karakterize olmalı

C Oumlzellikle deliryum sırasında ortaya ccedilıkmış olmamalı

D Bilişsel bozukluk

a Tıbbi bir bozukluk toksine maruz kalma ya da ikisinin kombinasyonuna bağlı olabilir

b Non-organik bir mental hastalık (depresyon şizofreni vs) dışlanmalıdır

Hanağası H Demans kavramı ve hastaya yaklaşım Klinik Gelişim 201010(1)44-47

DEMANS

Etiyolojilerine

Lokalizasyonlarına

Klinik Oumlzelliklerine

goumlre sınıflandırılabilirler

DEMANS HASTALIĞI ETİYOLOJİSİNE GOumlRE

PRİMER SEKONDER

Alzheimer hastalığı

Diffuumlz Lewy cisim hastalığı

Fronto-temporal demans

Motor bozuklukla olan

demans

Ccedileşitli pediatrik demanslar

Vaskuumller demans

Normal basınccedillı hidrosefali

Toksik ndash metabolik demans

İnfeksiyonlar

Kafa iccedili yer kaplayıcı ve

otoimmuumln-inflamatuar

hastalıklar

Guumlrvit H Alzheimer ve Alzheimer dışı demanslar URL httpwwwitfnoumlrolojiorgdemansdemanshtm

Yazıcı K Bilişsel Bozukluklar URLytdkmersinedutruploads288filesBİLİŞSEL20BOZUKLUKLARdoc

KORTİKAL SUBKORTİKAL

Lezyonlar beyin korteksinde

(gri cevherde)

Alzheimer hastalığı gibi ağır

bellek bozukluğu semantik

afazi oumln planda

Hasta akıcı konuşabilir

sorulara normal yanıt

verebilir ve kendi ortamında

aktivitesi normaldir

Lezyonlar beyaz cevherde

Huntington hastalığı gibi hafif

bellek bozukluğu semantik

alanla ilgili daha az guumlccedilluumlk

yaşar youmlnetici işlevlerde

sorunlar vardır

Motor bozukluklara daha sık

rastlanır

Hasta ccedilevreye karşı daha

uyanık cevap vermesi yavaş

konuşması akıcı değil

kompleks cuumlmleler kurmakta

zorlanır (iletim tipi afazi)

DEMANS HASTALIĞI LOKALİZASYONUNA GOumlRE

DEMANS HASTALIĞI KLİNİĞİNE GOumlRE

Hafif evre

Depresyon genellikle ilk bulgu

İlerleyici oumlzellikte guumlnluumlk yaşamı etkileyen unutkanlıklar konuşma sırasında doğru kelimeleri bulmada guumlccedilluumlk eşyaların yerini hatırlamakta guumlccedilluumlk ve hatırlatıcı liste yapma gibi belirti ve davranışlar goumlruumlluumlr

Yeni tanınan yabancıların isimleri unutulabilir

Dalgalı seyreden bellek bozukluğunda yakın bellek kaybı oumln plandadır uzak hafıza goumlrece korunmuştur

Konuşma akıcılığı etkilenir

Karmaşık konularda soumlzcuumlk bulma zorlaşır

İş ve ev yaşamını suumlrduumlruumllebilir

Hesap yapma kompleks finansal aktivitelerde uygun elbise seccediliminde zorlanma olabilir

DEMANS HASTALIĞI KLİNİĞİNE GOumlRE

Orta evre

Bellek bozukluğu ilerlemiş eski olayları da unutma

başlamış olabilir

Seyrek goumlruumllen yuumlzler unutulur

Yer oryantasyonu bozulmaya başladığı iccedilin tanımadığı

ccedilevrede hasta kaybolur

Anlama bozuklukları kelime bulmada guumlccedilluumlk goumlruumlluumlr

Davranış bozuklukları ve psikiyatrik belirtiler ortaya ccedilıkar

Guumlnluumlk yaşam aktivitelerinde bağımsızlık azalır

DEMANS HASTALIĞI KLİNİĞİNE GOumlRE

İleri evre

Tamamen geccedilmişte yaşar ve en yakınlarını bile

tanımamaya başlar

Tanıdık ccedilevrede kaybolan hasta konuşma iccedileriğini

zaman ve yere uyduramaz ve afazik hale gelir

Amaccedilsız hareketler tekrarlayıcı hareket ajitasyon goumlruumlluumlr

Tam bağımlı hale gelir

DEMANS TANISI

Anamnez

Noumlrolojik ve mental muayene

Tam kan sayımı

Biyokimya

Tiroid-karaciğer-boumlbrek fonksiyon testleri idrar tetkiki

Vitamin B12 folat duumlzeyleri

Kraniyal BT MR goumlruumlntuumlleme

Noumlropsikolojik testler evrelendirme

Yavuz Balam B Arıoğlu S Yaşlıda demans risk faktoumlrleri ve tedavisi İccedil hastalıkları Dergisi 200815(1)14-23

Guumlrvit H Baran B Demanslar ve kognitif bozukluklarda oumllccedilekler Noumlropsikiyatri Arşivi 2007 4458-65

ACİL SERVİSTE YOumlNETİM

Geridoumlnuumlşluuml demans ve bazal demansı koumltuumlleştiren

durumlar erken tanı ve altta yatan sebebin

duumlzeltilmesini gerektirir

Mental durumda akut değişikliği olan veya hızlı

başlangıccedillı semptomlarla başvuranlar kapsamlı

değerlendirme iccedilin yatırılmalıdır

Kognitif fonksiyonlarda ilerleyici bozulma ile

başvuran ve altta yatan akut tıbbi durumu olmayan

hastaların ileri tetkikleri poliklinik şartlarında

yapılabilir

DEMANS TEDAVİSİ

Tek bir hastalık değil değişken bir klinik sendrom

Altta yatan sebebe youmlnelik tedavi

Alzheimer Hastalığında tedavi

Kolinesteraz inhibitoumlrleri

Donepezil

Rivastigmin

Galantamin

Memantin

DELİRYUM VE DEMANS OumlZELLİKLERİ

OumlZELLİKLER DELİRYUM DEMANS

Başlangıccedil Akut (saat-guumln) Yavaş (ay-yıl)

Psikiyatrik bulgular Yok Sıklıkla depresyonla birlikte

24 saat iccedilinde seyri Hızlı dalgalı Stabil

Oryantasyon Bozuk Bozuk

Dikkat Bozuk Ciddi olgular dışında normal

Konsantrasyon Bozuk Bozuk

Haluumlsinasyon Goumlrselişitsel Sıklıkla yok

Deluumlzyonlar Geccedilici Genellikle yok

Konuşma Tutarsız dezorganize Anomik afazik

Hareketler Asteriks tremor Sıklıkla yok

Tedavi Geri doumlnmesi tipik Yanıt vermez

Acil Servise başvuran her 4 yaşlı hastanın yalnız

1rsquoinde bilişsel fonksiyonlar taranmakta

Yeterlilik şuumlphesi

Uygun araccedilların yokluğu

Hasta mahremiyetinin olmayışı

Aşırı guumlruumlltuuml

Zaman kısıtlılığı

Knowledge skills and attitudes of doctors towards assessing cognition in older patients in theemergency department Kennelly SP et al Postgrad Med J 2013

Mar89(1049)137-41 doi 101136postgradmedj-2012-131226 Epub 2012 Oct 30

DELİRYUM

Oumlnemi

30-60rsquoı tanı alamamakta

Hastanede kalış suumlresi uzamakta

Fonksiyonel kapasite azalmakta

Maliyet artmakta

Mortalite artmakta(10-65)()

Kalıcı hafıza bozukluğu gelişmekte(25-55)()

Duumlşme pnoumlmoni bası yaraları daha sık()

Curyto KJ Johnson J TenHave T et al Survival of hospitalized elderly patients with delirium A prospective study Am J Geriatr Psychiatry 20019141-7

Wilber ST Altered mental status in older emergency department patients Emerg Med Clin North Am 200624((2)299-316

Akkuş E Approach to neurological causes of disorders of consciousness Ege Tıp DergisiEge Journal of Medicine 2012 51 Ek Sayı Supplement 17-29

OrsquoKeeffe ST Lavan JN Clinical significance of delirium subtypes in older people Age Aging 199928115-9

Francis J Outcomes of delirium Can systems of care make a difference J Am Geriatri Soc 1997 45247-8

DELİRYUM

Oumlnemi

Yoğun bakım uumlnitesinde yapılan bir ccedilalışmada mekanik

ventilatoumlrdeki hastalarda 6 aylık mortalite ve daha uzun

hospitalizasyon iccedilin deliryum bağımsız risk faktoumlruuml olarak

bulunmuştur()

Deliryum oranları tuumlm duumlnyada sağlık hizmeti kalitesinin

bir goumlstergesi olarak kabul edilmektedir()

Ely EW Shintani A Truman B et al Delirium as a predictor of mortality in mechanically ventilated patients in the intensive care unit JAMA 2004 291-

1753

Sloss EM Solomon DH Shekelle PG et al Selecting target conditions for quality of care improvement in older adults J Am Geriatri Soc 2000 48363-

9

DELİRYUM

Patofizyoloji

uarr antikolinerjik aktivite

Serotonin uarr veya darr

Dopamin uarr

GABA

Roche V Southwestern Internal Medicine Conference Etiology and management of delirium Am J Med Sci 200332520-3

Meagher DJ Moran M Raju B Gibbons D Donnelly S Saunders J Phenomenology of delirium Assessment of 100 adult cases using standardized

measures Br J Psychiatry 2007 190135_141

DELİRYUM

PREDİSPOZE EDİCİ FAKTOumlRLER

İleri yaş

Polifarmasi

Kardiyopulmoner hastalık

Organ yetmezlikleri (boumlbrek

karaciger)

Malnuumltrisyon hipoalbuminemi

Santral sinir sistemi hastalığı

Goumlrme-işitme problemleri

Dehidratasyon

Mevcut beyin hasarı kognitif

bozukluk

Birden fazla kontrol altında

olmayan medikal problem

Sosyal ccedilekilme

PRESİPİTE EDİCİ FAKTOumlRLER

İnfeksiyonlar

Elektrolit bozuklukları

İlaccedillar

Alkol

Ateş hipotermi

Hipoksi

Hipotansiyon

Fiziksel kısıtlamalar

Metabolik dengesizlikler

Uzun suumlren hospitalizasyonlar

Cerrahi girişimler (en sık ortopedik)

Uumlriner kateterizasyon

Uykusuzluk

Konstipasyon

Uumlriner retansiyon

DELİRYUM

40 ilaccedillar presipite edici faktoumlr olarak saptanmış ()

Sedatif-hipnotikler narkotikler H2-blokerler ve

antikolinerjik etkiye sahip olanlar en ccedilok succedillananlar ()

Yapılan ccedilalışmalarda ilaccedil grubundan bağımsız olarak

ccediloklu ilaccedil kullanımı(˃3) oumlnemli bir risk faktoumlruuml olarak

bulunmuştur()

Kudoh A Takase H Takahira Y Katagai H Postoperative confusion in schizophrenic patients is affected by interleukin-6 J Clin Anesth 2003 15455-

462

Visvanathan K Sundararajan V Pugach P Zabriskie JB Postoperative cognitive decline association with preoperative tumor necrosis factor-alpha

levels J Am Geriatr Soc 2003 51 1673-1674

Buurman BM Hoogerduijn JG de Haan RJ Abu-Hanna A Lagaay AM Verhaar HJ Schuurmans MJ Levi M DE Rooij SE Geriatric Conditions in

Acutely Hospitalized Older Patients Prevalence and One-Year Survival and Functional Decline PLos One 2011146e26951

DELİRYUM

Klinik bulgular

Bilinccedil bozukluğu

hearts Deliryumun değişmez bulgusu

hearts Ccedilevresel uyaranlara karşı duyarlılık azalır

DELİRYUM

Klinik bulgular

Dikkat bozukluğu

hearts Dikkat dağınıklığı ccedilok belirgin bir semptomdur

hearts Konuşmayı suumlrduumlrme sorulara uygun ve zamanında

cevap verme komutları yerine getirmekte zorluk

hearts Dikkatini odaklama suumlrduumlrme başka bir yere

kaydırmada zorluk

DELİRYUM

Klinik bulgular

Oryantasyon (youmlnelim) bozukluğu

hearts Zaman

hearts Yer

hearts Kişi

DELİRYUM

Klinik bulgular

Algı bozukluğu (en sık goumlrsel haluumlsinasyonlar)

Bellek bozukluğu (yakın bellekte bozulma uzak bellekteki

bozulmadan daha ccediloktur geri doumlnuumlşluumlduumlr)

Duumlşuumlnce akışı ve iccedileriğinde bozukluk (hezeyanlar)

Konuşma bozuklukları (anlamsız ve birbiri ile ilişkisiz)

Emosyonel durum uyku-uyanıklık doumlnguumlsuuml psikomotor

aktivitede bozukluk

Belirtilerin diuumlrnal değişikliği (guumln iccedilinde dalgalanma

belirtiler geceleri koumltuumlleşir)

DELİRYUM KLİNİK SUBTİPLERİ

Hiperaktif deliryum (15)

Hipoaktif deliryum(19)

Mikst deliryum (52)

DELİRYUM

Tanı

Detaylı anamnez (oumlzellikle ilaccedillar) fizik muayene

noumlrolojik muayene ve mental durum muayenesi

Kognitif durum değerlendirmesi iccedilin Mini Mental Durum

Testi (MMDE)

Laboratuvar testleri (kan sayımı elektrolitlerhellip

MİNİ MENTAL DURUM DEĞERLENDİRİLMESİ STANDARDİZE MİNİ MENTAL TEST

YOumlNELİM (Toplam puan 10)

Hangi yıl iccedilindeyiz ( )

Hangi mevsimdeyiz ( )

Hangi aydayız ( )

Bu guumln ayın kaccedilı ( )

Hangi guumlndeyiz ( )

Hangi uumllkede yaşıyoruz ( )

Şu an hangi şehirde bulunmaktasınız ( )

Şu an bulunduğunuz semt neresidir ( )

Şu an bulunduğunuz bina neresidir ( )

Şu an bu binada kaccedilıncı kattasınız ( )

KAYIT HAFIZASI (Toplam puan 3)

Size birazdan soumlyleyeceğim uumlccedil ismi dikkatlice dinleyip ben bitirdikten sonra tekrarlayın

(Masa Bayrak Elbise) (20 sn suumlre tanınır) Her doğru isim 1 puan ( )

DİKKAT VE HESAP YAPMA (Toplam puan 5)

100rsquoden geriye doğru 7 ccedilıkartarak gidin Dur deyinceye kadar devam edin

Her doğru işlem 1 puan (100 93 86 79 72 65) ( )

HATIRLAMA (Toplam puan 3)

Yukarıda tekrar ettiğiniz kelimeleri hatırlıyor musunuz Hatırladıklarınızı soumlyleyin

(Masa Bayrak Elbise) ( )

LİSAN (Toplam puan 9)

a) Bu goumlrduumlğuumlnuumlz nesnelerin isimleri nedir (saat kalem) 2 puan (20 sn tut) ( )

b) Şimdi size soumlyleyeceğim cuumlmleyi dikkatle dinleyin ve ben bitirdikten sonra tekrar edin

ldquoEğer ve fakat istemiyorumrdquo (10 sn tut) 1 puan ( )

c) Şimdi sizden bir şey yapmanızı isteyeceğim beni dikkatle dinleyin ve soumlylediğimi yapın

ldquoMasada duran kacircğıdı sağsol elinizle alın iki elinizle ikiye katlayın ve yere bırakın luumltfenrdquo

Toplam puan 3 suumlre 30 sn her bir doğru işlem 1 puan ( )

d) Şimdi size bir cuumlmle vereceğim Okuyun ve yazıda soumlylenen şeyi yapın (1 puan)

ldquoGOumlZLERİNİZİ KAPATINrdquo (arka sayfada) ( )

e) Şimdi vereceğim kacircğıda aklınıza gelen anlamlı bir cuumlmleyi yazın (1 puan) ( )

f) Size goumlstereceğim şeklin aynısını ccedilizin (arka sayfada) (1 puan) ( )

Mini-Mental State Examination (Adapted from Folstein MF Folstein SE McHugh PR lsquoMini-mental statersquo A practical method for grading the cognitive state of patients for the clinician J Psychiatr Res 12 189 1975)

MİNİ MENTAL DURUM DEĞERLENDİRİLMESİ

Hafif demans tanısı iccedilin geccedilerli ve guumlvenilir olduğu belirtilmiştir()

Mini Mental Testrsquote alınabilecek en yuumlksek puan 30

24-30 puan arası normal

20-23 puan arası hafif evre

10-19 puan arası orta evre

0-9 puan arası ileri evre demans olarak kabul

edilmektedir()

Ccedilınar MA Balıkccedilı A Sertoğlu E Ak M Serdar M Oumlzmenler K Role of CRP TNF-ἀ ve IGF-1rsquoin Roluuml Archives of Neuropsychiatry 2014 51 376-382

DELİRYUM TANI KRİTERİ

CAM (Confusion Assessment Method) Tanı Kriterleri

1 Akut başlangıccedillı guumln iccedilinde dalgalanmalar goumlsteren seyir

2Dikkat azalması (soumlylenenleri aklında tutabiliyor mu Dikkatini odaklayabiliyor mu)

3 Organize duumlşuumlnme yetisinde azalma (Anlamsız konuşmalar mantıksız duumlşuumlnceler ilgisiz konulara atlamalar)

4 Bilinccedil değişikliği

CAM 94-100 sensitivite ve 90-95 spesifiteye sahiptir Deliryum tanısı koyabilmek iccedilin 1ve 2 kriterler mutlaka olmalı bunlara ek olarak ise 3 ve 4 kriterlerden en az biri olmalıdır

DELİRYUM

TANI KRİTERLERİ

DSM (Diagnostic and Statistical Manual ve Mental Disorders) Tanı Kriterleri

Bilinccedil değişikliği ile birlikte dikkat ve konsantrasyonda bozulma (dikkatini odaklamada suumlrduumlrmede ve başka yere kaydırmada zorluk)

Demansla ilişkisiz kognitif fonksiyon bozukluğu (hafıza kaybı oryantasyon bozukluğu-daha ccedilok yer ve zaman konuşma problemi) veya algıda bozukluk (illuumlzyon haluumlsinasyon deluumlzyon)

Kısa suumlrede guumln iccedilinde dalgalanmalar goumlsteren seyir

Hikayefizik muayenetetkikler sonucu organik bir sebebin saptanması

DSM tanı kriterleri uzman goumlruumlşuumlne dayanmaktadır ve tanısal sensitivite ve spesifiteleri bilinmemektedir

DELİRYUM TEDAVİSİ

ACİL SERVİSDE DELİRYUM TABLOSUNDAKİ HASTAYA

YAKLAŞIM

1 Hastanın ve personelin guumlvenliğini garanti altına almak

2 Hava yolu solunum dolaşım guumlvenliği (hipotansiyon

şok varsa tedavi edilmeli)

3 Hızla geri doumlnen problemler tanınmalı ve tedavi edilmeli

(Hipoksi hipoglisemi narkotik ilaccedil aşırı alımı)

4 Oksijen tedavisi (hipoksikarbonmonoksit zehirlenmesi)

DELİRYUM TEDAVİSİ

5 Antidotlar

Tiamin (100mg IVIM)

Glukoz (50mL 50 dekstroz IV bolus)

Naloksan 2-10mg SCIMIV

Flumazenil kullanmayın direnccedilli noumlbetleri tetikleyebilir

6 İlaccedillar

Haloperidol 5-10mg POIMIV

Lorazepam 05-2mg POIMIV

05-2mg Lorazepam ve 1-2mg haloperidol kombine

verilebilir

Atipik antipsikotikler

DEMANS

60 yaşında 1

Her 5 yılda sıklığı ikiye katlanmakta

80 yaş civarında 20 oranında goumlruumllmektedir()

Şahin M Oumlzer C Oumlluumlnccedil F Tunccedil Z Huzurevinde kalan yaşlılarda demans ve depresyon Tuumlrk Geriatri Dergisi 20058(1)249-51

Wimo A Winbland B Ccedilev Sevinccedilok J Demans ve sağlık ekonomisi Demans Dergisi 2003 3121-126

Ferri CPPrince M Brayne C ve ark Global prevalence of dementia A delphi consensus study Lancet 2005 9503 2112-2117

DEMANS

Kronik

İlerleyici olarak bellek ve entelektuumlel kapasitenin darr

Bellek konuşma algılama hesaplama yargılama soyut duumlşuumlnme ve problem ccediloumlzme gibi bilişsel işlevlerden en az ikisinde bozukluk olması ile karakterize bir tablodur

Bilişsel işlevlerde bozukluğa bağlı olarak bireyin guumlnluumlk yaşam aktivitelerinde kısıtlama sosyal ve mesleki yaşantısında bozukluk oluşmaktadır()

Şahin M Oumlzer C Oumlluumlccedil F Tunccedil Z Huzurevinde kalan yaşlılarda demans ve depresyon Tuumlrk Geriatri Dergisi 2005 (1)249-51

Wimo A Winbland B Ccedilev Sevinccedilok J Demans ve sağlık ekonomisi Demans Dergisi 2003 3121-126

Koccediler B Demans epidemiyolojisi Demans Dizisi 1999 141-44

Hanağası H Demans kavramı ve hastaya yaklaşım Klinik Gelişim 201010(1)44-47

DEMANS

Acil serviste demans şuumlphesini değerlendirme amaccedilları

Geri doumlnuumlşluuml formları tanıyabilmek

Demansı olan hastada akut hastalık bulgularını saptamak

Geri doumlnuumlşsuumlz demansın normal suumlreci ile bulguların

uyumluluğunu karşılaştırmak

DEMANS NEDENLERİ

NEDENLERİNE GOumlRE DEMANS SINIFLAMASI

Dejeneratif

Alzheimer hastalığı

Huntington hastalığı

Parkinson hastalığı

Vaskuumller

Enfeksiyoumlz

İnflamatuar

Neoplastik

Travmatik

Toksik

Metabolik

Psikiyatrik

DEMANS PATOFİZYOLOJİSİ

Artmış amiloid birikimi noumlrofibriler yumak ve plak uumlretimi

darr

Huumlcre oumlluumlmuuml

darr

Noumlrotransmiter değişiklikler

darr

Biliş duygulanım ve davranış değişiklikleri (DEMANS)

DEMANSTA RİSK FAKTOumlRLERİNİN

DEĞERLENDİRİLMESİ

Yaş

Ailede demans oumlykuumlsuuml

Kadın cinsiyet

Down sendromu

14 ve 21 kromozomlarda spesifik mutasyonların varlığı

Apolipoprotein E-4 genotipi

Kafa travması

Duumlşuumlk eğitim duumlzeyi

Tiroid hastalıkları (oumlzellikle hipotroidi)

Depresyon

Arslantaş D Oumlzbabalık D metintaş S Oumlzkan S Kalyoncu C Oumlzdemir G Arslantaş A Prevelance of dementia and associated risk factors in Middle Anatolia J Clin

Neurosci 2009 16 1455-1459

Amerikan Alzheimer Derneği resmi sitesi httpwwwalzorgindexasp

Cummings JL Cole G Alzheimer disease JAMA 2002 287(18)2335-2338

Guumlrvit H Emre S Tınaz B Bilgiccedil B Hanagasi H The prevalance of dementia in an urban Turkish population Am J Alzheimer Dis Other Demen 2008 2367-76

Keskinoğlu P Giray H Bıccedilakcıefe M Bilgiccedil N Uccedilku R The Prevalence and risk Factors of dementia in the elderly population in a low socio-economic region of Izmir Turkey Arch Gerontol Geriatr 2006 43 93-100

Lobo A Launer LJ Fratiglioni L Andersen K Prevalence of dementia and major subtypes in Europe A collaborative study of population-based cohorts Neurologic Diseases in the Elderly Research Group Neurology 2000 54 4-9

Goumlnen S Kuumlccediluumlkguumlccedilluuml Ouml Yener G Hastanede yatan yaşlı bireylerde demansla ilişkili olabilecek işlevsel-bilişsel bozukluk sıklığının incelenmesiJournal of Neurological Sciences 274)446-456 2010

DEMANS İccedilin DSM

Tanı Oumllccediluumltleri

A Aşağıdakilerin en az ikisini iccedileren bilişsel bozukluk gelişmesi

1 Bellek bozukluğu

2 Listedeki bilişsel bozukluklardan bir yada daha fazlası

a Afazi (Lisan bozukluğu)

b Apraksi (Motor işlevlerde bozukluk olmamasına karşın motor etkinlikleri yerine

getirememe)

c Agnozi (Duyu işlevlerinde bozukluk olmamasına karşın motor etkinlikleri yerine

getirememe)

d Yuumlruumltuumlcuuml işlev bozukluğu (planlama organizasyon sıralama soyutlama vs)

B Bilişsel bozukluk sosyal yaşam ve iş yaşamını etkileyecek kadar şiddetli olmalı ve daha oumlnce edinilmiş daha yuumlksek bir duumlzeyden duumlşuumlşle karakterize olmalı

C Oumlzellikle deliryum sırasında ortaya ccedilıkmış olmamalı

D Bilişsel bozukluk

a Tıbbi bir bozukluk toksine maruz kalma ya da ikisinin kombinasyonuna bağlı olabilir

b Non-organik bir mental hastalık (depresyon şizofreni vs) dışlanmalıdır

Hanağası H Demans kavramı ve hastaya yaklaşım Klinik Gelişim 201010(1)44-47

DEMANS

Etiyolojilerine

Lokalizasyonlarına

Klinik Oumlzelliklerine

goumlre sınıflandırılabilirler

DEMANS HASTALIĞI ETİYOLOJİSİNE GOumlRE

PRİMER SEKONDER

Alzheimer hastalığı

Diffuumlz Lewy cisim hastalığı

Fronto-temporal demans

Motor bozuklukla olan

demans

Ccedileşitli pediatrik demanslar

Vaskuumller demans

Normal basınccedillı hidrosefali

Toksik ndash metabolik demans

İnfeksiyonlar

Kafa iccedili yer kaplayıcı ve

otoimmuumln-inflamatuar

hastalıklar

Guumlrvit H Alzheimer ve Alzheimer dışı demanslar URL httpwwwitfnoumlrolojiorgdemansdemanshtm

Yazıcı K Bilişsel Bozukluklar URLytdkmersinedutruploads288filesBİLİŞSEL20BOZUKLUKLARdoc

KORTİKAL SUBKORTİKAL

Lezyonlar beyin korteksinde

(gri cevherde)

Alzheimer hastalığı gibi ağır

bellek bozukluğu semantik

afazi oumln planda

Hasta akıcı konuşabilir

sorulara normal yanıt

verebilir ve kendi ortamında

aktivitesi normaldir

Lezyonlar beyaz cevherde

Huntington hastalığı gibi hafif

bellek bozukluğu semantik

alanla ilgili daha az guumlccedilluumlk

yaşar youmlnetici işlevlerde

sorunlar vardır

Motor bozukluklara daha sık

rastlanır

Hasta ccedilevreye karşı daha

uyanık cevap vermesi yavaş

konuşması akıcı değil

kompleks cuumlmleler kurmakta

zorlanır (iletim tipi afazi)

DEMANS HASTALIĞI LOKALİZASYONUNA GOumlRE

DEMANS HASTALIĞI KLİNİĞİNE GOumlRE

Hafif evre

Depresyon genellikle ilk bulgu

İlerleyici oumlzellikte guumlnluumlk yaşamı etkileyen unutkanlıklar konuşma sırasında doğru kelimeleri bulmada guumlccedilluumlk eşyaların yerini hatırlamakta guumlccedilluumlk ve hatırlatıcı liste yapma gibi belirti ve davranışlar goumlruumlluumlr

Yeni tanınan yabancıların isimleri unutulabilir

Dalgalı seyreden bellek bozukluğunda yakın bellek kaybı oumln plandadır uzak hafıza goumlrece korunmuştur

Konuşma akıcılığı etkilenir

Karmaşık konularda soumlzcuumlk bulma zorlaşır

İş ve ev yaşamını suumlrduumlruumllebilir

Hesap yapma kompleks finansal aktivitelerde uygun elbise seccediliminde zorlanma olabilir

DEMANS HASTALIĞI KLİNİĞİNE GOumlRE

Orta evre

Bellek bozukluğu ilerlemiş eski olayları da unutma

başlamış olabilir

Seyrek goumlruumllen yuumlzler unutulur

Yer oryantasyonu bozulmaya başladığı iccedilin tanımadığı

ccedilevrede hasta kaybolur

Anlama bozuklukları kelime bulmada guumlccedilluumlk goumlruumlluumlr

Davranış bozuklukları ve psikiyatrik belirtiler ortaya ccedilıkar

Guumlnluumlk yaşam aktivitelerinde bağımsızlık azalır

DEMANS HASTALIĞI KLİNİĞİNE GOumlRE

İleri evre

Tamamen geccedilmişte yaşar ve en yakınlarını bile

tanımamaya başlar

Tanıdık ccedilevrede kaybolan hasta konuşma iccedileriğini

zaman ve yere uyduramaz ve afazik hale gelir

Amaccedilsız hareketler tekrarlayıcı hareket ajitasyon goumlruumlluumlr

Tam bağımlı hale gelir

DEMANS TANISI

Anamnez

Noumlrolojik ve mental muayene

Tam kan sayımı

Biyokimya

Tiroid-karaciğer-boumlbrek fonksiyon testleri idrar tetkiki

Vitamin B12 folat duumlzeyleri

Kraniyal BT MR goumlruumlntuumlleme

Noumlropsikolojik testler evrelendirme

Yavuz Balam B Arıoğlu S Yaşlıda demans risk faktoumlrleri ve tedavisi İccedil hastalıkları Dergisi 200815(1)14-23

Guumlrvit H Baran B Demanslar ve kognitif bozukluklarda oumllccedilekler Noumlropsikiyatri Arşivi 2007 4458-65

ACİL SERVİSTE YOumlNETİM

Geridoumlnuumlşluuml demans ve bazal demansı koumltuumlleştiren

durumlar erken tanı ve altta yatan sebebin

duumlzeltilmesini gerektirir

Mental durumda akut değişikliği olan veya hızlı

başlangıccedillı semptomlarla başvuranlar kapsamlı

değerlendirme iccedilin yatırılmalıdır

Kognitif fonksiyonlarda ilerleyici bozulma ile

başvuran ve altta yatan akut tıbbi durumu olmayan

hastaların ileri tetkikleri poliklinik şartlarında

yapılabilir

DEMANS TEDAVİSİ

Tek bir hastalık değil değişken bir klinik sendrom

Altta yatan sebebe youmlnelik tedavi

Alzheimer Hastalığında tedavi

Kolinesteraz inhibitoumlrleri

Donepezil

Rivastigmin

Galantamin

Memantin

DELİRYUM VE DEMANS OumlZELLİKLERİ

OumlZELLİKLER DELİRYUM DEMANS

Başlangıccedil Akut (saat-guumln) Yavaş (ay-yıl)

Psikiyatrik bulgular Yok Sıklıkla depresyonla birlikte

24 saat iccedilinde seyri Hızlı dalgalı Stabil

Oryantasyon Bozuk Bozuk

Dikkat Bozuk Ciddi olgular dışında normal

Konsantrasyon Bozuk Bozuk

Haluumlsinasyon Goumlrselişitsel Sıklıkla yok

Deluumlzyonlar Geccedilici Genellikle yok

Konuşma Tutarsız dezorganize Anomik afazik

Hareketler Asteriks tremor Sıklıkla yok

Tedavi Geri doumlnmesi tipik Yanıt vermez

Acil Servise başvuran her 4 yaşlı hastanın yalnız

1rsquoinde bilişsel fonksiyonlar taranmakta

Yeterlilik şuumlphesi

Uygun araccedilların yokluğu

Hasta mahremiyetinin olmayışı

Aşırı guumlruumlltuuml

Zaman kısıtlılığı

Knowledge skills and attitudes of doctors towards assessing cognition in older patients in theemergency department Kennelly SP et al Postgrad Med J 2013

Mar89(1049)137-41 doi 101136postgradmedj-2012-131226 Epub 2012 Oct 30

DELİRYUM

Oumlnemi

Yoğun bakım uumlnitesinde yapılan bir ccedilalışmada mekanik

ventilatoumlrdeki hastalarda 6 aylık mortalite ve daha uzun

hospitalizasyon iccedilin deliryum bağımsız risk faktoumlruuml olarak

bulunmuştur()

Deliryum oranları tuumlm duumlnyada sağlık hizmeti kalitesinin

bir goumlstergesi olarak kabul edilmektedir()

Ely EW Shintani A Truman B et al Delirium as a predictor of mortality in mechanically ventilated patients in the intensive care unit JAMA 2004 291-

1753

Sloss EM Solomon DH Shekelle PG et al Selecting target conditions for quality of care improvement in older adults J Am Geriatri Soc 2000 48363-

9

DELİRYUM

Patofizyoloji

uarr antikolinerjik aktivite

Serotonin uarr veya darr

Dopamin uarr

GABA

Roche V Southwestern Internal Medicine Conference Etiology and management of delirium Am J Med Sci 200332520-3

Meagher DJ Moran M Raju B Gibbons D Donnelly S Saunders J Phenomenology of delirium Assessment of 100 adult cases using standardized

measures Br J Psychiatry 2007 190135_141

DELİRYUM

PREDİSPOZE EDİCİ FAKTOumlRLER

İleri yaş

Polifarmasi

Kardiyopulmoner hastalık

Organ yetmezlikleri (boumlbrek

karaciger)

Malnuumltrisyon hipoalbuminemi

Santral sinir sistemi hastalığı

Goumlrme-işitme problemleri

Dehidratasyon

Mevcut beyin hasarı kognitif

bozukluk

Birden fazla kontrol altında

olmayan medikal problem

Sosyal ccedilekilme

PRESİPİTE EDİCİ FAKTOumlRLER

İnfeksiyonlar

Elektrolit bozuklukları

İlaccedillar

Alkol

Ateş hipotermi

Hipoksi

Hipotansiyon

Fiziksel kısıtlamalar

Metabolik dengesizlikler

Uzun suumlren hospitalizasyonlar

Cerrahi girişimler (en sık ortopedik)

Uumlriner kateterizasyon

Uykusuzluk

Konstipasyon

Uumlriner retansiyon

DELİRYUM

40 ilaccedillar presipite edici faktoumlr olarak saptanmış ()

Sedatif-hipnotikler narkotikler H2-blokerler ve

antikolinerjik etkiye sahip olanlar en ccedilok succedillananlar ()

Yapılan ccedilalışmalarda ilaccedil grubundan bağımsız olarak

ccediloklu ilaccedil kullanımı(˃3) oumlnemli bir risk faktoumlruuml olarak

bulunmuştur()

Kudoh A Takase H Takahira Y Katagai H Postoperative confusion in schizophrenic patients is affected by interleukin-6 J Clin Anesth 2003 15455-

462

Visvanathan K Sundararajan V Pugach P Zabriskie JB Postoperative cognitive decline association with preoperative tumor necrosis factor-alpha

levels J Am Geriatr Soc 2003 51 1673-1674

Buurman BM Hoogerduijn JG de Haan RJ Abu-Hanna A Lagaay AM Verhaar HJ Schuurmans MJ Levi M DE Rooij SE Geriatric Conditions in

Acutely Hospitalized Older Patients Prevalence and One-Year Survival and Functional Decline PLos One 2011146e26951

DELİRYUM

Klinik bulgular

Bilinccedil bozukluğu

hearts Deliryumun değişmez bulgusu

hearts Ccedilevresel uyaranlara karşı duyarlılık azalır

DELİRYUM

Klinik bulgular

Dikkat bozukluğu

hearts Dikkat dağınıklığı ccedilok belirgin bir semptomdur

hearts Konuşmayı suumlrduumlrme sorulara uygun ve zamanında

cevap verme komutları yerine getirmekte zorluk

hearts Dikkatini odaklama suumlrduumlrme başka bir yere

kaydırmada zorluk

DELİRYUM

Klinik bulgular

Oryantasyon (youmlnelim) bozukluğu

hearts Zaman

hearts Yer

hearts Kişi

DELİRYUM

Klinik bulgular

Algı bozukluğu (en sık goumlrsel haluumlsinasyonlar)

Bellek bozukluğu (yakın bellekte bozulma uzak bellekteki

bozulmadan daha ccediloktur geri doumlnuumlşluumlduumlr)

Duumlşuumlnce akışı ve iccedileriğinde bozukluk (hezeyanlar)

Konuşma bozuklukları (anlamsız ve birbiri ile ilişkisiz)

Emosyonel durum uyku-uyanıklık doumlnguumlsuuml psikomotor

aktivitede bozukluk

Belirtilerin diuumlrnal değişikliği (guumln iccedilinde dalgalanma

belirtiler geceleri koumltuumlleşir)

DELİRYUM KLİNİK SUBTİPLERİ

Hiperaktif deliryum (15)

Hipoaktif deliryum(19)

Mikst deliryum (52)

DELİRYUM

Tanı

Detaylı anamnez (oumlzellikle ilaccedillar) fizik muayene

noumlrolojik muayene ve mental durum muayenesi

Kognitif durum değerlendirmesi iccedilin Mini Mental Durum

Testi (MMDE)

Laboratuvar testleri (kan sayımı elektrolitlerhellip

MİNİ MENTAL DURUM DEĞERLENDİRİLMESİ STANDARDİZE MİNİ MENTAL TEST

YOumlNELİM (Toplam puan 10)

Hangi yıl iccedilindeyiz ( )

Hangi mevsimdeyiz ( )

Hangi aydayız ( )

Bu guumln ayın kaccedilı ( )

Hangi guumlndeyiz ( )

Hangi uumllkede yaşıyoruz ( )

Şu an hangi şehirde bulunmaktasınız ( )

Şu an bulunduğunuz semt neresidir ( )

Şu an bulunduğunuz bina neresidir ( )

Şu an bu binada kaccedilıncı kattasınız ( )

KAYIT HAFIZASI (Toplam puan 3)

Size birazdan soumlyleyeceğim uumlccedil ismi dikkatlice dinleyip ben bitirdikten sonra tekrarlayın

(Masa Bayrak Elbise) (20 sn suumlre tanınır) Her doğru isim 1 puan ( )

DİKKAT VE HESAP YAPMA (Toplam puan 5)

100rsquoden geriye doğru 7 ccedilıkartarak gidin Dur deyinceye kadar devam edin

Her doğru işlem 1 puan (100 93 86 79 72 65) ( )

HATIRLAMA (Toplam puan 3)

Yukarıda tekrar ettiğiniz kelimeleri hatırlıyor musunuz Hatırladıklarınızı soumlyleyin

(Masa Bayrak Elbise) ( )

LİSAN (Toplam puan 9)

a) Bu goumlrduumlğuumlnuumlz nesnelerin isimleri nedir (saat kalem) 2 puan (20 sn tut) ( )

b) Şimdi size soumlyleyeceğim cuumlmleyi dikkatle dinleyin ve ben bitirdikten sonra tekrar edin

ldquoEğer ve fakat istemiyorumrdquo (10 sn tut) 1 puan ( )

c) Şimdi sizden bir şey yapmanızı isteyeceğim beni dikkatle dinleyin ve soumlylediğimi yapın

ldquoMasada duran kacircğıdı sağsol elinizle alın iki elinizle ikiye katlayın ve yere bırakın luumltfenrdquo

Toplam puan 3 suumlre 30 sn her bir doğru işlem 1 puan ( )

d) Şimdi size bir cuumlmle vereceğim Okuyun ve yazıda soumlylenen şeyi yapın (1 puan)

ldquoGOumlZLERİNİZİ KAPATINrdquo (arka sayfada) ( )

e) Şimdi vereceğim kacircğıda aklınıza gelen anlamlı bir cuumlmleyi yazın (1 puan) ( )

f) Size goumlstereceğim şeklin aynısını ccedilizin (arka sayfada) (1 puan) ( )

Mini-Mental State Examination (Adapted from Folstein MF Folstein SE McHugh PR lsquoMini-mental statersquo A practical method for grading the cognitive state of patients for the clinician J Psychiatr Res 12 189 1975)

MİNİ MENTAL DURUM DEĞERLENDİRİLMESİ

Hafif demans tanısı iccedilin geccedilerli ve guumlvenilir olduğu belirtilmiştir()

Mini Mental Testrsquote alınabilecek en yuumlksek puan 30

24-30 puan arası normal

20-23 puan arası hafif evre

10-19 puan arası orta evre

0-9 puan arası ileri evre demans olarak kabul

edilmektedir()

Ccedilınar MA Balıkccedilı A Sertoğlu E Ak M Serdar M Oumlzmenler K Role of CRP TNF-ἀ ve IGF-1rsquoin Roluuml Archives of Neuropsychiatry 2014 51 376-382

DELİRYUM TANI KRİTERİ

CAM (Confusion Assessment Method) Tanı Kriterleri

1 Akut başlangıccedillı guumln iccedilinde dalgalanmalar goumlsteren seyir

2Dikkat azalması (soumlylenenleri aklında tutabiliyor mu Dikkatini odaklayabiliyor mu)

3 Organize duumlşuumlnme yetisinde azalma (Anlamsız konuşmalar mantıksız duumlşuumlnceler ilgisiz konulara atlamalar)

4 Bilinccedil değişikliği

CAM 94-100 sensitivite ve 90-95 spesifiteye sahiptir Deliryum tanısı koyabilmek iccedilin 1ve 2 kriterler mutlaka olmalı bunlara ek olarak ise 3 ve 4 kriterlerden en az biri olmalıdır

DELİRYUM

TANI KRİTERLERİ

DSM (Diagnostic and Statistical Manual ve Mental Disorders) Tanı Kriterleri

Bilinccedil değişikliği ile birlikte dikkat ve konsantrasyonda bozulma (dikkatini odaklamada suumlrduumlrmede ve başka yere kaydırmada zorluk)

Demansla ilişkisiz kognitif fonksiyon bozukluğu (hafıza kaybı oryantasyon bozukluğu-daha ccedilok yer ve zaman konuşma problemi) veya algıda bozukluk (illuumlzyon haluumlsinasyon deluumlzyon)

Kısa suumlrede guumln iccedilinde dalgalanmalar goumlsteren seyir

Hikayefizik muayenetetkikler sonucu organik bir sebebin saptanması

DSM tanı kriterleri uzman goumlruumlşuumlne dayanmaktadır ve tanısal sensitivite ve spesifiteleri bilinmemektedir

DELİRYUM TEDAVİSİ

ACİL SERVİSDE DELİRYUM TABLOSUNDAKİ HASTAYA

YAKLAŞIM

1 Hastanın ve personelin guumlvenliğini garanti altına almak

2 Hava yolu solunum dolaşım guumlvenliği (hipotansiyon

şok varsa tedavi edilmeli)

3 Hızla geri doumlnen problemler tanınmalı ve tedavi edilmeli

(Hipoksi hipoglisemi narkotik ilaccedil aşırı alımı)

4 Oksijen tedavisi (hipoksikarbonmonoksit zehirlenmesi)

DELİRYUM TEDAVİSİ

5 Antidotlar

Tiamin (100mg IVIM)

Glukoz (50mL 50 dekstroz IV bolus)

Naloksan 2-10mg SCIMIV

Flumazenil kullanmayın direnccedilli noumlbetleri tetikleyebilir

6 İlaccedillar

Haloperidol 5-10mg POIMIV

Lorazepam 05-2mg POIMIV

05-2mg Lorazepam ve 1-2mg haloperidol kombine

verilebilir

Atipik antipsikotikler

DEMANS

60 yaşında 1

Her 5 yılda sıklığı ikiye katlanmakta

80 yaş civarında 20 oranında goumlruumllmektedir()

Şahin M Oumlzer C Oumlluumlnccedil F Tunccedil Z Huzurevinde kalan yaşlılarda demans ve depresyon Tuumlrk Geriatri Dergisi 20058(1)249-51

Wimo A Winbland B Ccedilev Sevinccedilok J Demans ve sağlık ekonomisi Demans Dergisi 2003 3121-126

Ferri CPPrince M Brayne C ve ark Global prevalence of dementia A delphi consensus study Lancet 2005 9503 2112-2117

DEMANS

Kronik

İlerleyici olarak bellek ve entelektuumlel kapasitenin darr

Bellek konuşma algılama hesaplama yargılama soyut duumlşuumlnme ve problem ccediloumlzme gibi bilişsel işlevlerden en az ikisinde bozukluk olması ile karakterize bir tablodur

Bilişsel işlevlerde bozukluğa bağlı olarak bireyin guumlnluumlk yaşam aktivitelerinde kısıtlama sosyal ve mesleki yaşantısında bozukluk oluşmaktadır()

Şahin M Oumlzer C Oumlluumlccedil F Tunccedil Z Huzurevinde kalan yaşlılarda demans ve depresyon Tuumlrk Geriatri Dergisi 2005 (1)249-51

Wimo A Winbland B Ccedilev Sevinccedilok J Demans ve sağlık ekonomisi Demans Dergisi 2003 3121-126

Koccediler B Demans epidemiyolojisi Demans Dizisi 1999 141-44

Hanağası H Demans kavramı ve hastaya yaklaşım Klinik Gelişim 201010(1)44-47

DEMANS

Acil serviste demans şuumlphesini değerlendirme amaccedilları

Geri doumlnuumlşluuml formları tanıyabilmek

Demansı olan hastada akut hastalık bulgularını saptamak

Geri doumlnuumlşsuumlz demansın normal suumlreci ile bulguların

uyumluluğunu karşılaştırmak

DEMANS NEDENLERİ

NEDENLERİNE GOumlRE DEMANS SINIFLAMASI

Dejeneratif

Alzheimer hastalığı

Huntington hastalığı

Parkinson hastalığı

Vaskuumller

Enfeksiyoumlz

İnflamatuar

Neoplastik

Travmatik

Toksik

Metabolik

Psikiyatrik

DEMANS PATOFİZYOLOJİSİ

Artmış amiloid birikimi noumlrofibriler yumak ve plak uumlretimi

darr

Huumlcre oumlluumlmuuml

darr

Noumlrotransmiter değişiklikler

darr

Biliş duygulanım ve davranış değişiklikleri (DEMANS)

DEMANSTA RİSK FAKTOumlRLERİNİN

DEĞERLENDİRİLMESİ

Yaş

Ailede demans oumlykuumlsuuml

Kadın cinsiyet

Down sendromu

14 ve 21 kromozomlarda spesifik mutasyonların varlığı

Apolipoprotein E-4 genotipi

Kafa travması

Duumlşuumlk eğitim duumlzeyi

Tiroid hastalıkları (oumlzellikle hipotroidi)

Depresyon

Arslantaş D Oumlzbabalık D metintaş S Oumlzkan S Kalyoncu C Oumlzdemir G Arslantaş A Prevelance of dementia and associated risk factors in Middle Anatolia J Clin

Neurosci 2009 16 1455-1459

Amerikan Alzheimer Derneği resmi sitesi httpwwwalzorgindexasp

Cummings JL Cole G Alzheimer disease JAMA 2002 287(18)2335-2338

Guumlrvit H Emre S Tınaz B Bilgiccedil B Hanagasi H The prevalance of dementia in an urban Turkish population Am J Alzheimer Dis Other Demen 2008 2367-76

Keskinoğlu P Giray H Bıccedilakcıefe M Bilgiccedil N Uccedilku R The Prevalence and risk Factors of dementia in the elderly population in a low socio-economic region of Izmir Turkey Arch Gerontol Geriatr 2006 43 93-100

Lobo A Launer LJ Fratiglioni L Andersen K Prevalence of dementia and major subtypes in Europe A collaborative study of population-based cohorts Neurologic Diseases in the Elderly Research Group Neurology 2000 54 4-9

Goumlnen S Kuumlccediluumlkguumlccedilluuml Ouml Yener G Hastanede yatan yaşlı bireylerde demansla ilişkili olabilecek işlevsel-bilişsel bozukluk sıklığının incelenmesiJournal of Neurological Sciences 274)446-456 2010

DEMANS İccedilin DSM

Tanı Oumllccediluumltleri

A Aşağıdakilerin en az ikisini iccedileren bilişsel bozukluk gelişmesi

1 Bellek bozukluğu

2 Listedeki bilişsel bozukluklardan bir yada daha fazlası

a Afazi (Lisan bozukluğu)

b Apraksi (Motor işlevlerde bozukluk olmamasına karşın motor etkinlikleri yerine

getirememe)

c Agnozi (Duyu işlevlerinde bozukluk olmamasına karşın motor etkinlikleri yerine

getirememe)

d Yuumlruumltuumlcuuml işlev bozukluğu (planlama organizasyon sıralama soyutlama vs)

B Bilişsel bozukluk sosyal yaşam ve iş yaşamını etkileyecek kadar şiddetli olmalı ve daha oumlnce edinilmiş daha yuumlksek bir duumlzeyden duumlşuumlşle karakterize olmalı

C Oumlzellikle deliryum sırasında ortaya ccedilıkmış olmamalı

D Bilişsel bozukluk

a Tıbbi bir bozukluk toksine maruz kalma ya da ikisinin kombinasyonuna bağlı olabilir

b Non-organik bir mental hastalık (depresyon şizofreni vs) dışlanmalıdır

Hanağası H Demans kavramı ve hastaya yaklaşım Klinik Gelişim 201010(1)44-47

DEMANS

Etiyolojilerine

Lokalizasyonlarına

Klinik Oumlzelliklerine

goumlre sınıflandırılabilirler

DEMANS HASTALIĞI ETİYOLOJİSİNE GOumlRE

PRİMER SEKONDER

Alzheimer hastalığı

Diffuumlz Lewy cisim hastalığı

Fronto-temporal demans

Motor bozuklukla olan

demans

Ccedileşitli pediatrik demanslar

Vaskuumller demans

Normal basınccedillı hidrosefali

Toksik ndash metabolik demans

İnfeksiyonlar

Kafa iccedili yer kaplayıcı ve

otoimmuumln-inflamatuar

hastalıklar

Guumlrvit H Alzheimer ve Alzheimer dışı demanslar URL httpwwwitfnoumlrolojiorgdemansdemanshtm

Yazıcı K Bilişsel Bozukluklar URLytdkmersinedutruploads288filesBİLİŞSEL20BOZUKLUKLARdoc

KORTİKAL SUBKORTİKAL

Lezyonlar beyin korteksinde

(gri cevherde)

Alzheimer hastalığı gibi ağır

bellek bozukluğu semantik

afazi oumln planda

Hasta akıcı konuşabilir

sorulara normal yanıt

verebilir ve kendi ortamında

aktivitesi normaldir

Lezyonlar beyaz cevherde

Huntington hastalığı gibi hafif

bellek bozukluğu semantik

alanla ilgili daha az guumlccedilluumlk

yaşar youmlnetici işlevlerde

sorunlar vardır

Motor bozukluklara daha sık

rastlanır

Hasta ccedilevreye karşı daha

uyanık cevap vermesi yavaş

konuşması akıcı değil

kompleks cuumlmleler kurmakta

zorlanır (iletim tipi afazi)

DEMANS HASTALIĞI LOKALİZASYONUNA GOumlRE

DEMANS HASTALIĞI KLİNİĞİNE GOumlRE

Hafif evre

Depresyon genellikle ilk bulgu

İlerleyici oumlzellikte guumlnluumlk yaşamı etkileyen unutkanlıklar konuşma sırasında doğru kelimeleri bulmada guumlccedilluumlk eşyaların yerini hatırlamakta guumlccedilluumlk ve hatırlatıcı liste yapma gibi belirti ve davranışlar goumlruumlluumlr

Yeni tanınan yabancıların isimleri unutulabilir

Dalgalı seyreden bellek bozukluğunda yakın bellek kaybı oumln plandadır uzak hafıza goumlrece korunmuştur

Konuşma akıcılığı etkilenir

Karmaşık konularda soumlzcuumlk bulma zorlaşır

İş ve ev yaşamını suumlrduumlruumllebilir

Hesap yapma kompleks finansal aktivitelerde uygun elbise seccediliminde zorlanma olabilir

DEMANS HASTALIĞI KLİNİĞİNE GOumlRE

Orta evre

Bellek bozukluğu ilerlemiş eski olayları da unutma

başlamış olabilir

Seyrek goumlruumllen yuumlzler unutulur

Yer oryantasyonu bozulmaya başladığı iccedilin tanımadığı

ccedilevrede hasta kaybolur

Anlama bozuklukları kelime bulmada guumlccedilluumlk goumlruumlluumlr

Davranış bozuklukları ve psikiyatrik belirtiler ortaya ccedilıkar

Guumlnluumlk yaşam aktivitelerinde bağımsızlık azalır

DEMANS HASTALIĞI KLİNİĞİNE GOumlRE

İleri evre

Tamamen geccedilmişte yaşar ve en yakınlarını bile

tanımamaya başlar

Tanıdık ccedilevrede kaybolan hasta konuşma iccedileriğini

zaman ve yere uyduramaz ve afazik hale gelir

Amaccedilsız hareketler tekrarlayıcı hareket ajitasyon goumlruumlluumlr

Tam bağımlı hale gelir

DEMANS TANISI

Anamnez

Noumlrolojik ve mental muayene

Tam kan sayımı

Biyokimya

Tiroid-karaciğer-boumlbrek fonksiyon testleri idrar tetkiki

Vitamin B12 folat duumlzeyleri

Kraniyal BT MR goumlruumlntuumlleme

Noumlropsikolojik testler evrelendirme

Yavuz Balam B Arıoğlu S Yaşlıda demans risk faktoumlrleri ve tedavisi İccedil hastalıkları Dergisi 200815(1)14-23

Guumlrvit H Baran B Demanslar ve kognitif bozukluklarda oumllccedilekler Noumlropsikiyatri Arşivi 2007 4458-65

ACİL SERVİSTE YOumlNETİM

Geridoumlnuumlşluuml demans ve bazal demansı koumltuumlleştiren

durumlar erken tanı ve altta yatan sebebin

duumlzeltilmesini gerektirir

Mental durumda akut değişikliği olan veya hızlı

başlangıccedillı semptomlarla başvuranlar kapsamlı

değerlendirme iccedilin yatırılmalıdır

Kognitif fonksiyonlarda ilerleyici bozulma ile

başvuran ve altta yatan akut tıbbi durumu olmayan

hastaların ileri tetkikleri poliklinik şartlarında

yapılabilir

DEMANS TEDAVİSİ

Tek bir hastalık değil değişken bir klinik sendrom

Altta yatan sebebe youmlnelik tedavi

Alzheimer Hastalığında tedavi

Kolinesteraz inhibitoumlrleri

Donepezil

Rivastigmin

Galantamin

Memantin

DELİRYUM VE DEMANS OumlZELLİKLERİ

OumlZELLİKLER DELİRYUM DEMANS

Başlangıccedil Akut (saat-guumln) Yavaş (ay-yıl)

Psikiyatrik bulgular Yok Sıklıkla depresyonla birlikte

24 saat iccedilinde seyri Hızlı dalgalı Stabil

Oryantasyon Bozuk Bozuk

Dikkat Bozuk Ciddi olgular dışında normal

Konsantrasyon Bozuk Bozuk

Haluumlsinasyon Goumlrselişitsel Sıklıkla yok

Deluumlzyonlar Geccedilici Genellikle yok

Konuşma Tutarsız dezorganize Anomik afazik

Hareketler Asteriks tremor Sıklıkla yok

Tedavi Geri doumlnmesi tipik Yanıt vermez

Acil Servise başvuran her 4 yaşlı hastanın yalnız

1rsquoinde bilişsel fonksiyonlar taranmakta

Yeterlilik şuumlphesi

Uygun araccedilların yokluğu

Hasta mahremiyetinin olmayışı

Aşırı guumlruumlltuuml

Zaman kısıtlılığı

Knowledge skills and attitudes of doctors towards assessing cognition in older patients in theemergency department Kennelly SP et al Postgrad Med J 2013

Mar89(1049)137-41 doi 101136postgradmedj-2012-131226 Epub 2012 Oct 30

DELİRYUM

Patofizyoloji

uarr antikolinerjik aktivite

Serotonin uarr veya darr

Dopamin uarr

GABA

Roche V Southwestern Internal Medicine Conference Etiology and management of delirium Am J Med Sci 200332520-3

Meagher DJ Moran M Raju B Gibbons D Donnelly S Saunders J Phenomenology of delirium Assessment of 100 adult cases using standardized

measures Br J Psychiatry 2007 190135_141

DELİRYUM

PREDİSPOZE EDİCİ FAKTOumlRLER

İleri yaş

Polifarmasi

Kardiyopulmoner hastalık

Organ yetmezlikleri (boumlbrek

karaciger)

Malnuumltrisyon hipoalbuminemi

Santral sinir sistemi hastalığı

Goumlrme-işitme problemleri

Dehidratasyon

Mevcut beyin hasarı kognitif

bozukluk

Birden fazla kontrol altında

olmayan medikal problem

Sosyal ccedilekilme

PRESİPİTE EDİCİ FAKTOumlRLER

İnfeksiyonlar

Elektrolit bozuklukları

İlaccedillar

Alkol

Ateş hipotermi

Hipoksi

Hipotansiyon

Fiziksel kısıtlamalar

Metabolik dengesizlikler

Uzun suumlren hospitalizasyonlar

Cerrahi girişimler (en sık ortopedik)

Uumlriner kateterizasyon

Uykusuzluk

Konstipasyon

Uumlriner retansiyon

DELİRYUM

40 ilaccedillar presipite edici faktoumlr olarak saptanmış ()

Sedatif-hipnotikler narkotikler H2-blokerler ve

antikolinerjik etkiye sahip olanlar en ccedilok succedillananlar ()

Yapılan ccedilalışmalarda ilaccedil grubundan bağımsız olarak

ccediloklu ilaccedil kullanımı(˃3) oumlnemli bir risk faktoumlruuml olarak

bulunmuştur()

Kudoh A Takase H Takahira Y Katagai H Postoperative confusion in schizophrenic patients is affected by interleukin-6 J Clin Anesth 2003 15455-

462

Visvanathan K Sundararajan V Pugach P Zabriskie JB Postoperative cognitive decline association with preoperative tumor necrosis factor-alpha

levels J Am Geriatr Soc 2003 51 1673-1674

Buurman BM Hoogerduijn JG de Haan RJ Abu-Hanna A Lagaay AM Verhaar HJ Schuurmans MJ Levi M DE Rooij SE Geriatric Conditions in

Acutely Hospitalized Older Patients Prevalence and One-Year Survival and Functional Decline PLos One 2011146e26951

DELİRYUM

Klinik bulgular

Bilinccedil bozukluğu

hearts Deliryumun değişmez bulgusu

hearts Ccedilevresel uyaranlara karşı duyarlılık azalır

DELİRYUM

Klinik bulgular

Dikkat bozukluğu

hearts Dikkat dağınıklığı ccedilok belirgin bir semptomdur

hearts Konuşmayı suumlrduumlrme sorulara uygun ve zamanında

cevap verme komutları yerine getirmekte zorluk

hearts Dikkatini odaklama suumlrduumlrme başka bir yere

kaydırmada zorluk

DELİRYUM

Klinik bulgular

Oryantasyon (youmlnelim) bozukluğu

hearts Zaman

hearts Yer

hearts Kişi

DELİRYUM

Klinik bulgular

Algı bozukluğu (en sık goumlrsel haluumlsinasyonlar)

Bellek bozukluğu (yakın bellekte bozulma uzak bellekteki

bozulmadan daha ccediloktur geri doumlnuumlşluumlduumlr)

Duumlşuumlnce akışı ve iccedileriğinde bozukluk (hezeyanlar)

Konuşma bozuklukları (anlamsız ve birbiri ile ilişkisiz)

Emosyonel durum uyku-uyanıklık doumlnguumlsuuml psikomotor

aktivitede bozukluk

Belirtilerin diuumlrnal değişikliği (guumln iccedilinde dalgalanma

belirtiler geceleri koumltuumlleşir)

DELİRYUM KLİNİK SUBTİPLERİ

Hiperaktif deliryum (15)

Hipoaktif deliryum(19)

Mikst deliryum (52)

DELİRYUM

Tanı

Detaylı anamnez (oumlzellikle ilaccedillar) fizik muayene

noumlrolojik muayene ve mental durum muayenesi

Kognitif durum değerlendirmesi iccedilin Mini Mental Durum

Testi (MMDE)

Laboratuvar testleri (kan sayımı elektrolitlerhellip

MİNİ MENTAL DURUM DEĞERLENDİRİLMESİ STANDARDİZE MİNİ MENTAL TEST

YOumlNELİM (Toplam puan 10)

Hangi yıl iccedilindeyiz ( )

Hangi mevsimdeyiz ( )

Hangi aydayız ( )

Bu guumln ayın kaccedilı ( )

Hangi guumlndeyiz ( )

Hangi uumllkede yaşıyoruz ( )

Şu an hangi şehirde bulunmaktasınız ( )

Şu an bulunduğunuz semt neresidir ( )

Şu an bulunduğunuz bina neresidir ( )

Şu an bu binada kaccedilıncı kattasınız ( )

KAYIT HAFIZASI (Toplam puan 3)

Size birazdan soumlyleyeceğim uumlccedil ismi dikkatlice dinleyip ben bitirdikten sonra tekrarlayın

(Masa Bayrak Elbise) (20 sn suumlre tanınır) Her doğru isim 1 puan ( )

DİKKAT VE HESAP YAPMA (Toplam puan 5)

100rsquoden geriye doğru 7 ccedilıkartarak gidin Dur deyinceye kadar devam edin

Her doğru işlem 1 puan (100 93 86 79 72 65) ( )

HATIRLAMA (Toplam puan 3)

Yukarıda tekrar ettiğiniz kelimeleri hatırlıyor musunuz Hatırladıklarınızı soumlyleyin

(Masa Bayrak Elbise) ( )

LİSAN (Toplam puan 9)

a) Bu goumlrduumlğuumlnuumlz nesnelerin isimleri nedir (saat kalem) 2 puan (20 sn tut) ( )

b) Şimdi size soumlyleyeceğim cuumlmleyi dikkatle dinleyin ve ben bitirdikten sonra tekrar edin

ldquoEğer ve fakat istemiyorumrdquo (10 sn tut) 1 puan ( )

c) Şimdi sizden bir şey yapmanızı isteyeceğim beni dikkatle dinleyin ve soumlylediğimi yapın

ldquoMasada duran kacircğıdı sağsol elinizle alın iki elinizle ikiye katlayın ve yere bırakın luumltfenrdquo

Toplam puan 3 suumlre 30 sn her bir doğru işlem 1 puan ( )

d) Şimdi size bir cuumlmle vereceğim Okuyun ve yazıda soumlylenen şeyi yapın (1 puan)

ldquoGOumlZLERİNİZİ KAPATINrdquo (arka sayfada) ( )

e) Şimdi vereceğim kacircğıda aklınıza gelen anlamlı bir cuumlmleyi yazın (1 puan) ( )

f) Size goumlstereceğim şeklin aynısını ccedilizin (arka sayfada) (1 puan) ( )

Mini-Mental State Examination (Adapted from Folstein MF Folstein SE McHugh PR lsquoMini-mental statersquo A practical method for grading the cognitive state of patients for the clinician J Psychiatr Res 12 189 1975)

MİNİ MENTAL DURUM DEĞERLENDİRİLMESİ

Hafif demans tanısı iccedilin geccedilerli ve guumlvenilir olduğu belirtilmiştir()

Mini Mental Testrsquote alınabilecek en yuumlksek puan 30

24-30 puan arası normal

20-23 puan arası hafif evre

10-19 puan arası orta evre

0-9 puan arası ileri evre demans olarak kabul

edilmektedir()

Ccedilınar MA Balıkccedilı A Sertoğlu E Ak M Serdar M Oumlzmenler K Role of CRP TNF-ἀ ve IGF-1rsquoin Roluuml Archives of Neuropsychiatry 2014 51 376-382

DELİRYUM TANI KRİTERİ

CAM (Confusion Assessment Method) Tanı Kriterleri

1 Akut başlangıccedillı guumln iccedilinde dalgalanmalar goumlsteren seyir

2Dikkat azalması (soumlylenenleri aklında tutabiliyor mu Dikkatini odaklayabiliyor mu)

3 Organize duumlşuumlnme yetisinde azalma (Anlamsız konuşmalar mantıksız duumlşuumlnceler ilgisiz konulara atlamalar)

4 Bilinccedil değişikliği

CAM 94-100 sensitivite ve 90-95 spesifiteye sahiptir Deliryum tanısı koyabilmek iccedilin 1ve 2 kriterler mutlaka olmalı bunlara ek olarak ise 3 ve 4 kriterlerden en az biri olmalıdır

DELİRYUM

TANI KRİTERLERİ

DSM (Diagnostic and Statistical Manual ve Mental Disorders) Tanı Kriterleri

Bilinccedil değişikliği ile birlikte dikkat ve konsantrasyonda bozulma (dikkatini odaklamada suumlrduumlrmede ve başka yere kaydırmada zorluk)

Demansla ilişkisiz kognitif fonksiyon bozukluğu (hafıza kaybı oryantasyon bozukluğu-daha ccedilok yer ve zaman konuşma problemi) veya algıda bozukluk (illuumlzyon haluumlsinasyon deluumlzyon)

Kısa suumlrede guumln iccedilinde dalgalanmalar goumlsteren seyir

Hikayefizik muayenetetkikler sonucu organik bir sebebin saptanması

DSM tanı kriterleri uzman goumlruumlşuumlne dayanmaktadır ve tanısal sensitivite ve spesifiteleri bilinmemektedir

DELİRYUM TEDAVİSİ

ACİL SERVİSDE DELİRYUM TABLOSUNDAKİ HASTAYA

YAKLAŞIM

1 Hastanın ve personelin guumlvenliğini garanti altına almak

2 Hava yolu solunum dolaşım guumlvenliği (hipotansiyon

şok varsa tedavi edilmeli)

3 Hızla geri doumlnen problemler tanınmalı ve tedavi edilmeli

(Hipoksi hipoglisemi narkotik ilaccedil aşırı alımı)

4 Oksijen tedavisi (hipoksikarbonmonoksit zehirlenmesi)

DELİRYUM TEDAVİSİ

5 Antidotlar

Tiamin (100mg IVIM)

Glukoz (50mL 50 dekstroz IV bolus)

Naloksan 2-10mg SCIMIV

Flumazenil kullanmayın direnccedilli noumlbetleri tetikleyebilir

6 İlaccedillar

Haloperidol 5-10mg POIMIV

Lorazepam 05-2mg POIMIV

05-2mg Lorazepam ve 1-2mg haloperidol kombine

verilebilir

Atipik antipsikotikler

DEMANS

60 yaşında 1

Her 5 yılda sıklığı ikiye katlanmakta

80 yaş civarında 20 oranında goumlruumllmektedir()

Şahin M Oumlzer C Oumlluumlnccedil F Tunccedil Z Huzurevinde kalan yaşlılarda demans ve depresyon Tuumlrk Geriatri Dergisi 20058(1)249-51

Wimo A Winbland B Ccedilev Sevinccedilok J Demans ve sağlık ekonomisi Demans Dergisi 2003 3121-126

Ferri CPPrince M Brayne C ve ark Global prevalence of dementia A delphi consensus study Lancet 2005 9503 2112-2117

DEMANS

Kronik

İlerleyici olarak bellek ve entelektuumlel kapasitenin darr

Bellek konuşma algılama hesaplama yargılama soyut duumlşuumlnme ve problem ccediloumlzme gibi bilişsel işlevlerden en az ikisinde bozukluk olması ile karakterize bir tablodur

Bilişsel işlevlerde bozukluğa bağlı olarak bireyin guumlnluumlk yaşam aktivitelerinde kısıtlama sosyal ve mesleki yaşantısında bozukluk oluşmaktadır()

Şahin M Oumlzer C Oumlluumlccedil F Tunccedil Z Huzurevinde kalan yaşlılarda demans ve depresyon Tuumlrk Geriatri Dergisi 2005 (1)249-51

Wimo A Winbland B Ccedilev Sevinccedilok J Demans ve sağlık ekonomisi Demans Dergisi 2003 3121-126

Koccediler B Demans epidemiyolojisi Demans Dizisi 1999 141-44

Hanağası H Demans kavramı ve hastaya yaklaşım Klinik Gelişim 201010(1)44-47

DEMANS

Acil serviste demans şuumlphesini değerlendirme amaccedilları

Geri doumlnuumlşluuml formları tanıyabilmek

Demansı olan hastada akut hastalık bulgularını saptamak

Geri doumlnuumlşsuumlz demansın normal suumlreci ile bulguların

uyumluluğunu karşılaştırmak

DEMANS NEDENLERİ

NEDENLERİNE GOumlRE DEMANS SINIFLAMASI

Dejeneratif

Alzheimer hastalığı

Huntington hastalığı

Parkinson hastalığı

Vaskuumller

Enfeksiyoumlz

İnflamatuar

Neoplastik

Travmatik

Toksik

Metabolik

Psikiyatrik

DEMANS PATOFİZYOLOJİSİ

Artmış amiloid birikimi noumlrofibriler yumak ve plak uumlretimi

darr

Huumlcre oumlluumlmuuml

darr

Noumlrotransmiter değişiklikler

darr

Biliş duygulanım ve davranış değişiklikleri (DEMANS)

DEMANSTA RİSK FAKTOumlRLERİNİN

DEĞERLENDİRİLMESİ

Yaş

Ailede demans oumlykuumlsuuml

Kadın cinsiyet

Down sendromu

14 ve 21 kromozomlarda spesifik mutasyonların varlığı

Apolipoprotein E-4 genotipi

Kafa travması

Duumlşuumlk eğitim duumlzeyi

Tiroid hastalıkları (oumlzellikle hipotroidi)

Depresyon

Arslantaş D Oumlzbabalık D metintaş S Oumlzkan S Kalyoncu C Oumlzdemir G Arslantaş A Prevelance of dementia and associated risk factors in Middle Anatolia J Clin

Neurosci 2009 16 1455-1459

Amerikan Alzheimer Derneği resmi sitesi httpwwwalzorgindexasp

Cummings JL Cole G Alzheimer disease JAMA 2002 287(18)2335-2338

Guumlrvit H Emre S Tınaz B Bilgiccedil B Hanagasi H The prevalance of dementia in an urban Turkish population Am J Alzheimer Dis Other Demen 2008 2367-76

Keskinoğlu P Giray H Bıccedilakcıefe M Bilgiccedil N Uccedilku R The Prevalence and risk Factors of dementia in the elderly population in a low socio-economic region of Izmir Turkey Arch Gerontol Geriatr 2006 43 93-100

Lobo A Launer LJ Fratiglioni L Andersen K Prevalence of dementia and major subtypes in Europe A collaborative study of population-based cohorts Neurologic Diseases in the Elderly Research Group Neurology 2000 54 4-9

Goumlnen S Kuumlccediluumlkguumlccedilluuml Ouml Yener G Hastanede yatan yaşlı bireylerde demansla ilişkili olabilecek işlevsel-bilişsel bozukluk sıklığının incelenmesiJournal of Neurological Sciences 274)446-456 2010

DEMANS İccedilin DSM

Tanı Oumllccediluumltleri

A Aşağıdakilerin en az ikisini iccedileren bilişsel bozukluk gelişmesi

1 Bellek bozukluğu

2 Listedeki bilişsel bozukluklardan bir yada daha fazlası

a Afazi (Lisan bozukluğu)

b Apraksi (Motor işlevlerde bozukluk olmamasına karşın motor etkinlikleri yerine

getirememe)

c Agnozi (Duyu işlevlerinde bozukluk olmamasına karşın motor etkinlikleri yerine

getirememe)

d Yuumlruumltuumlcuuml işlev bozukluğu (planlama organizasyon sıralama soyutlama vs)

B Bilişsel bozukluk sosyal yaşam ve iş yaşamını etkileyecek kadar şiddetli olmalı ve daha oumlnce edinilmiş daha yuumlksek bir duumlzeyden duumlşuumlşle karakterize olmalı

C Oumlzellikle deliryum sırasında ortaya ccedilıkmış olmamalı

D Bilişsel bozukluk

a Tıbbi bir bozukluk toksine maruz kalma ya da ikisinin kombinasyonuna bağlı olabilir

b Non-organik bir mental hastalık (depresyon şizofreni vs) dışlanmalıdır

Hanağası H Demans kavramı ve hastaya yaklaşım Klinik Gelişim 201010(1)44-47

DEMANS

Etiyolojilerine

Lokalizasyonlarına

Klinik Oumlzelliklerine

goumlre sınıflandırılabilirler

DEMANS HASTALIĞI ETİYOLOJİSİNE GOumlRE

PRİMER SEKONDER

Alzheimer hastalığı

Diffuumlz Lewy cisim hastalığı

Fronto-temporal demans

Motor bozuklukla olan

demans

Ccedileşitli pediatrik demanslar

Vaskuumller demans

Normal basınccedillı hidrosefali

Toksik ndash metabolik demans

İnfeksiyonlar

Kafa iccedili yer kaplayıcı ve

otoimmuumln-inflamatuar

hastalıklar

Guumlrvit H Alzheimer ve Alzheimer dışı demanslar URL httpwwwitfnoumlrolojiorgdemansdemanshtm

Yazıcı K Bilişsel Bozukluklar URLytdkmersinedutruploads288filesBİLİŞSEL20BOZUKLUKLARdoc

KORTİKAL SUBKORTİKAL

Lezyonlar beyin korteksinde

(gri cevherde)

Alzheimer hastalığı gibi ağır

bellek bozukluğu semantik

afazi oumln planda

Hasta akıcı konuşabilir

sorulara normal yanıt

verebilir ve kendi ortamında

aktivitesi normaldir

Lezyonlar beyaz cevherde

Huntington hastalığı gibi hafif

bellek bozukluğu semantik

alanla ilgili daha az guumlccedilluumlk

yaşar youmlnetici işlevlerde

sorunlar vardır

Motor bozukluklara daha sık

rastlanır

Hasta ccedilevreye karşı daha

uyanık cevap vermesi yavaş

konuşması akıcı değil

kompleks cuumlmleler kurmakta

zorlanır (iletim tipi afazi)

DEMANS HASTALIĞI LOKALİZASYONUNA GOumlRE

DEMANS HASTALIĞI KLİNİĞİNE GOumlRE

Hafif evre

Depresyon genellikle ilk bulgu

İlerleyici oumlzellikte guumlnluumlk yaşamı etkileyen unutkanlıklar konuşma sırasında doğru kelimeleri bulmada guumlccedilluumlk eşyaların yerini hatırlamakta guumlccedilluumlk ve hatırlatıcı liste yapma gibi belirti ve davranışlar goumlruumlluumlr

Yeni tanınan yabancıların isimleri unutulabilir

Dalgalı seyreden bellek bozukluğunda yakın bellek kaybı oumln plandadır uzak hafıza goumlrece korunmuştur

Konuşma akıcılığı etkilenir

Karmaşık konularda soumlzcuumlk bulma zorlaşır

İş ve ev yaşamını suumlrduumlruumllebilir

Hesap yapma kompleks finansal aktivitelerde uygun elbise seccediliminde zorlanma olabilir

DEMANS HASTALIĞI KLİNİĞİNE GOumlRE

Orta evre

Bellek bozukluğu ilerlemiş eski olayları da unutma

başlamış olabilir

Seyrek goumlruumllen yuumlzler unutulur

Yer oryantasyonu bozulmaya başladığı iccedilin tanımadığı

ccedilevrede hasta kaybolur

Anlama bozuklukları kelime bulmada guumlccedilluumlk goumlruumlluumlr

Davranış bozuklukları ve psikiyatrik belirtiler ortaya ccedilıkar

Guumlnluumlk yaşam aktivitelerinde bağımsızlık azalır

DEMANS HASTALIĞI KLİNİĞİNE GOumlRE

İleri evre

Tamamen geccedilmişte yaşar ve en yakınlarını bile

tanımamaya başlar

Tanıdık ccedilevrede kaybolan hasta konuşma iccedileriğini

zaman ve yere uyduramaz ve afazik hale gelir

Amaccedilsız hareketler tekrarlayıcı hareket ajitasyon goumlruumlluumlr

Tam bağımlı hale gelir

DEMANS TANISI

Anamnez

Noumlrolojik ve mental muayene

Tam kan sayımı

Biyokimya

Tiroid-karaciğer-boumlbrek fonksiyon testleri idrar tetkiki

Vitamin B12 folat duumlzeyleri

Kraniyal BT MR goumlruumlntuumlleme

Noumlropsikolojik testler evrelendirme

Yavuz Balam B Arıoğlu S Yaşlıda demans risk faktoumlrleri ve tedavisi İccedil hastalıkları Dergisi 200815(1)14-23

Guumlrvit H Baran B Demanslar ve kognitif bozukluklarda oumllccedilekler Noumlropsikiyatri Arşivi 2007 4458-65

ACİL SERVİSTE YOumlNETİM

Geridoumlnuumlşluuml demans ve bazal demansı koumltuumlleştiren

durumlar erken tanı ve altta yatan sebebin

duumlzeltilmesini gerektirir

Mental durumda akut değişikliği olan veya hızlı

başlangıccedillı semptomlarla başvuranlar kapsamlı

değerlendirme iccedilin yatırılmalıdır

Kognitif fonksiyonlarda ilerleyici bozulma ile

başvuran ve altta yatan akut tıbbi durumu olmayan

hastaların ileri tetkikleri poliklinik şartlarında

yapılabilir

DEMANS TEDAVİSİ

Tek bir hastalık değil değişken bir klinik sendrom

Altta yatan sebebe youmlnelik tedavi

Alzheimer Hastalığında tedavi

Kolinesteraz inhibitoumlrleri

Donepezil

Rivastigmin

Galantamin

Memantin

DELİRYUM VE DEMANS OumlZELLİKLERİ

OumlZELLİKLER DELİRYUM DEMANS

Başlangıccedil Akut (saat-guumln) Yavaş (ay-yıl)

Psikiyatrik bulgular Yok Sıklıkla depresyonla birlikte

24 saat iccedilinde seyri Hızlı dalgalı Stabil

Oryantasyon Bozuk Bozuk

Dikkat Bozuk Ciddi olgular dışında normal

Konsantrasyon Bozuk Bozuk

Haluumlsinasyon Goumlrselişitsel Sıklıkla yok

Deluumlzyonlar Geccedilici Genellikle yok

Konuşma Tutarsız dezorganize Anomik afazik

Hareketler Asteriks tremor Sıklıkla yok

Tedavi Geri doumlnmesi tipik Yanıt vermez

Acil Servise başvuran her 4 yaşlı hastanın yalnız

1rsquoinde bilişsel fonksiyonlar taranmakta

Yeterlilik şuumlphesi

Uygun araccedilların yokluğu

Hasta mahremiyetinin olmayışı

Aşırı guumlruumlltuuml

Zaman kısıtlılığı

Knowledge skills and attitudes of doctors towards assessing cognition in older patients in theemergency department Kennelly SP et al Postgrad Med J 2013

Mar89(1049)137-41 doi 101136postgradmedj-2012-131226 Epub 2012 Oct 30

DELİRYUM

PREDİSPOZE EDİCİ FAKTOumlRLER

İleri yaş

Polifarmasi

Kardiyopulmoner hastalık

Organ yetmezlikleri (boumlbrek

karaciger)

Malnuumltrisyon hipoalbuminemi

Santral sinir sistemi hastalığı

Goumlrme-işitme problemleri

Dehidratasyon

Mevcut beyin hasarı kognitif

bozukluk

Birden fazla kontrol altında

olmayan medikal problem

Sosyal ccedilekilme

PRESİPİTE EDİCİ FAKTOumlRLER

İnfeksiyonlar

Elektrolit bozuklukları

İlaccedillar

Alkol

Ateş hipotermi

Hipoksi

Hipotansiyon

Fiziksel kısıtlamalar

Metabolik dengesizlikler

Uzun suumlren hospitalizasyonlar

Cerrahi girişimler (en sık ortopedik)

Uumlriner kateterizasyon

Uykusuzluk

Konstipasyon

Uumlriner retansiyon

DELİRYUM

40 ilaccedillar presipite edici faktoumlr olarak saptanmış ()

Sedatif-hipnotikler narkotikler H2-blokerler ve

antikolinerjik etkiye sahip olanlar en ccedilok succedillananlar ()

Yapılan ccedilalışmalarda ilaccedil grubundan bağımsız olarak

ccediloklu ilaccedil kullanımı(˃3) oumlnemli bir risk faktoumlruuml olarak

bulunmuştur()

Kudoh A Takase H Takahira Y Katagai H Postoperative confusion in schizophrenic patients is affected by interleukin-6 J Clin Anesth 2003 15455-

462

Visvanathan K Sundararajan V Pugach P Zabriskie JB Postoperative cognitive decline association with preoperative tumor necrosis factor-alpha

levels J Am Geriatr Soc 2003 51 1673-1674

Buurman BM Hoogerduijn JG de Haan RJ Abu-Hanna A Lagaay AM Verhaar HJ Schuurmans MJ Levi M DE Rooij SE Geriatric Conditions in

Acutely Hospitalized Older Patients Prevalence and One-Year Survival and Functional Decline PLos One 2011146e26951

DELİRYUM

Klinik bulgular

Bilinccedil bozukluğu

hearts Deliryumun değişmez bulgusu

hearts Ccedilevresel uyaranlara karşı duyarlılık azalır

DELİRYUM

Klinik bulgular

Dikkat bozukluğu

hearts Dikkat dağınıklığı ccedilok belirgin bir semptomdur

hearts Konuşmayı suumlrduumlrme sorulara uygun ve zamanında

cevap verme komutları yerine getirmekte zorluk

hearts Dikkatini odaklama suumlrduumlrme başka bir yere

kaydırmada zorluk

DELİRYUM

Klinik bulgular

Oryantasyon (youmlnelim) bozukluğu

hearts Zaman

hearts Yer

hearts Kişi

DELİRYUM

Klinik bulgular

Algı bozukluğu (en sık goumlrsel haluumlsinasyonlar)

Bellek bozukluğu (yakın bellekte bozulma uzak bellekteki

bozulmadan daha ccediloktur geri doumlnuumlşluumlduumlr)

Duumlşuumlnce akışı ve iccedileriğinde bozukluk (hezeyanlar)

Konuşma bozuklukları (anlamsız ve birbiri ile ilişkisiz)

Emosyonel durum uyku-uyanıklık doumlnguumlsuuml psikomotor

aktivitede bozukluk

Belirtilerin diuumlrnal değişikliği (guumln iccedilinde dalgalanma

belirtiler geceleri koumltuumlleşir)

DELİRYUM KLİNİK SUBTİPLERİ

Hiperaktif deliryum (15)

Hipoaktif deliryum(19)

Mikst deliryum (52)

DELİRYUM

Tanı

Detaylı anamnez (oumlzellikle ilaccedillar) fizik muayene

noumlrolojik muayene ve mental durum muayenesi

Kognitif durum değerlendirmesi iccedilin Mini Mental Durum

Testi (MMDE)

Laboratuvar testleri (kan sayımı elektrolitlerhellip

MİNİ MENTAL DURUM DEĞERLENDİRİLMESİ STANDARDİZE MİNİ MENTAL TEST

YOumlNELİM (Toplam puan 10)

Hangi yıl iccedilindeyiz ( )

Hangi mevsimdeyiz ( )

Hangi aydayız ( )

Bu guumln ayın kaccedilı ( )

Hangi guumlndeyiz ( )

Hangi uumllkede yaşıyoruz ( )

Şu an hangi şehirde bulunmaktasınız ( )

Şu an bulunduğunuz semt neresidir ( )

Şu an bulunduğunuz bina neresidir ( )

Şu an bu binada kaccedilıncı kattasınız ( )

KAYIT HAFIZASI (Toplam puan 3)

Size birazdan soumlyleyeceğim uumlccedil ismi dikkatlice dinleyip ben bitirdikten sonra tekrarlayın

(Masa Bayrak Elbise) (20 sn suumlre tanınır) Her doğru isim 1 puan ( )

DİKKAT VE HESAP YAPMA (Toplam puan 5)

100rsquoden geriye doğru 7 ccedilıkartarak gidin Dur deyinceye kadar devam edin

Her doğru işlem 1 puan (100 93 86 79 72 65) ( )

HATIRLAMA (Toplam puan 3)

Yukarıda tekrar ettiğiniz kelimeleri hatırlıyor musunuz Hatırladıklarınızı soumlyleyin

(Masa Bayrak Elbise) ( )

LİSAN (Toplam puan 9)

a) Bu goumlrduumlğuumlnuumlz nesnelerin isimleri nedir (saat kalem) 2 puan (20 sn tut) ( )

b) Şimdi size soumlyleyeceğim cuumlmleyi dikkatle dinleyin ve ben bitirdikten sonra tekrar edin

ldquoEğer ve fakat istemiyorumrdquo (10 sn tut) 1 puan ( )

c) Şimdi sizden bir şey yapmanızı isteyeceğim beni dikkatle dinleyin ve soumlylediğimi yapın

ldquoMasada duran kacircğıdı sağsol elinizle alın iki elinizle ikiye katlayın ve yere bırakın luumltfenrdquo

Toplam puan 3 suumlre 30 sn her bir doğru işlem 1 puan ( )

d) Şimdi size bir cuumlmle vereceğim Okuyun ve yazıda soumlylenen şeyi yapın (1 puan)

ldquoGOumlZLERİNİZİ KAPATINrdquo (arka sayfada) ( )

e) Şimdi vereceğim kacircğıda aklınıza gelen anlamlı bir cuumlmleyi yazın (1 puan) ( )

f) Size goumlstereceğim şeklin aynısını ccedilizin (arka sayfada) (1 puan) ( )

Mini-Mental State Examination (Adapted from Folstein MF Folstein SE McHugh PR lsquoMini-mental statersquo A practical method for grading the cognitive state of patients for the clinician J Psychiatr Res 12 189 1975)

MİNİ MENTAL DURUM DEĞERLENDİRİLMESİ

Hafif demans tanısı iccedilin geccedilerli ve guumlvenilir olduğu belirtilmiştir()

Mini Mental Testrsquote alınabilecek en yuumlksek puan 30

24-30 puan arası normal

20-23 puan arası hafif evre

10-19 puan arası orta evre

0-9 puan arası ileri evre demans olarak kabul

edilmektedir()

Ccedilınar MA Balıkccedilı A Sertoğlu E Ak M Serdar M Oumlzmenler K Role of CRP TNF-ἀ ve IGF-1rsquoin Roluuml Archives of Neuropsychiatry 2014 51 376-382

DELİRYUM TANI KRİTERİ

CAM (Confusion Assessment Method) Tanı Kriterleri

1 Akut başlangıccedillı guumln iccedilinde dalgalanmalar goumlsteren seyir

2Dikkat azalması (soumlylenenleri aklında tutabiliyor mu Dikkatini odaklayabiliyor mu)

3 Organize duumlşuumlnme yetisinde azalma (Anlamsız konuşmalar mantıksız duumlşuumlnceler ilgisiz konulara atlamalar)

4 Bilinccedil değişikliği

CAM 94-100 sensitivite ve 90-95 spesifiteye sahiptir Deliryum tanısı koyabilmek iccedilin 1ve 2 kriterler mutlaka olmalı bunlara ek olarak ise 3 ve 4 kriterlerden en az biri olmalıdır

DELİRYUM

TANI KRİTERLERİ

DSM (Diagnostic and Statistical Manual ve Mental Disorders) Tanı Kriterleri

Bilinccedil değişikliği ile birlikte dikkat ve konsantrasyonda bozulma (dikkatini odaklamada suumlrduumlrmede ve başka yere kaydırmada zorluk)

Demansla ilişkisiz kognitif fonksiyon bozukluğu (hafıza kaybı oryantasyon bozukluğu-daha ccedilok yer ve zaman konuşma problemi) veya algıda bozukluk (illuumlzyon haluumlsinasyon deluumlzyon)

Kısa suumlrede guumln iccedilinde dalgalanmalar goumlsteren seyir

Hikayefizik muayenetetkikler sonucu organik bir sebebin saptanması

DSM tanı kriterleri uzman goumlruumlşuumlne dayanmaktadır ve tanısal sensitivite ve spesifiteleri bilinmemektedir

DELİRYUM TEDAVİSİ

ACİL SERVİSDE DELİRYUM TABLOSUNDAKİ HASTAYA

YAKLAŞIM

1 Hastanın ve personelin guumlvenliğini garanti altına almak

2 Hava yolu solunum dolaşım guumlvenliği (hipotansiyon

şok varsa tedavi edilmeli)

3 Hızla geri doumlnen problemler tanınmalı ve tedavi edilmeli

(Hipoksi hipoglisemi narkotik ilaccedil aşırı alımı)

4 Oksijen tedavisi (hipoksikarbonmonoksit zehirlenmesi)

DELİRYUM TEDAVİSİ

5 Antidotlar

Tiamin (100mg IVIM)

Glukoz (50mL 50 dekstroz IV bolus)

Naloksan 2-10mg SCIMIV

Flumazenil kullanmayın direnccedilli noumlbetleri tetikleyebilir

6 İlaccedillar

Haloperidol 5-10mg POIMIV

Lorazepam 05-2mg POIMIV

05-2mg Lorazepam ve 1-2mg haloperidol kombine

verilebilir

Atipik antipsikotikler

DEMANS

60 yaşında 1

Her 5 yılda sıklığı ikiye katlanmakta

80 yaş civarında 20 oranında goumlruumllmektedir()

Şahin M Oumlzer C Oumlluumlnccedil F Tunccedil Z Huzurevinde kalan yaşlılarda demans ve depresyon Tuumlrk Geriatri Dergisi 20058(1)249-51

Wimo A Winbland B Ccedilev Sevinccedilok J Demans ve sağlık ekonomisi Demans Dergisi 2003 3121-126

Ferri CPPrince M Brayne C ve ark Global prevalence of dementia A delphi consensus study Lancet 2005 9503 2112-2117

DEMANS

Kronik

İlerleyici olarak bellek ve entelektuumlel kapasitenin darr

Bellek konuşma algılama hesaplama yargılama soyut duumlşuumlnme ve problem ccediloumlzme gibi bilişsel işlevlerden en az ikisinde bozukluk olması ile karakterize bir tablodur

Bilişsel işlevlerde bozukluğa bağlı olarak bireyin guumlnluumlk yaşam aktivitelerinde kısıtlama sosyal ve mesleki yaşantısında bozukluk oluşmaktadır()

Şahin M Oumlzer C Oumlluumlccedil F Tunccedil Z Huzurevinde kalan yaşlılarda demans ve depresyon Tuumlrk Geriatri Dergisi 2005 (1)249-51

Wimo A Winbland B Ccedilev Sevinccedilok J Demans ve sağlık ekonomisi Demans Dergisi 2003 3121-126

Koccediler B Demans epidemiyolojisi Demans Dizisi 1999 141-44

Hanağası H Demans kavramı ve hastaya yaklaşım Klinik Gelişim 201010(1)44-47

DEMANS

Acil serviste demans şuumlphesini değerlendirme amaccedilları

Geri doumlnuumlşluuml formları tanıyabilmek

Demansı olan hastada akut hastalık bulgularını saptamak

Geri doumlnuumlşsuumlz demansın normal suumlreci ile bulguların

uyumluluğunu karşılaştırmak

DEMANS NEDENLERİ

NEDENLERİNE GOumlRE DEMANS SINIFLAMASI

Dejeneratif

Alzheimer hastalığı

Huntington hastalığı

Parkinson hastalığı

Vaskuumller

Enfeksiyoumlz

İnflamatuar

Neoplastik

Travmatik

Toksik

Metabolik

Psikiyatrik

DEMANS PATOFİZYOLOJİSİ

Artmış amiloid birikimi noumlrofibriler yumak ve plak uumlretimi

darr

Huumlcre oumlluumlmuuml

darr

Noumlrotransmiter değişiklikler

darr

Biliş duygulanım ve davranış değişiklikleri (DEMANS)

DEMANSTA RİSK FAKTOumlRLERİNİN

DEĞERLENDİRİLMESİ

Yaş

Ailede demans oumlykuumlsuuml

Kadın cinsiyet

Down sendromu

14 ve 21 kromozomlarda spesifik mutasyonların varlığı

Apolipoprotein E-4 genotipi

Kafa travması

Duumlşuumlk eğitim duumlzeyi

Tiroid hastalıkları (oumlzellikle hipotroidi)

Depresyon

Arslantaş D Oumlzbabalık D metintaş S Oumlzkan S Kalyoncu C Oumlzdemir G Arslantaş A Prevelance of dementia and associated risk factors in Middle Anatolia J Clin

Neurosci 2009 16 1455-1459

Amerikan Alzheimer Derneği resmi sitesi httpwwwalzorgindexasp

Cummings JL Cole G Alzheimer disease JAMA 2002 287(18)2335-2338

Guumlrvit H Emre S Tınaz B Bilgiccedil B Hanagasi H The prevalance of dementia in an urban Turkish population Am J Alzheimer Dis Other Demen 2008 2367-76

Keskinoğlu P Giray H Bıccedilakcıefe M Bilgiccedil N Uccedilku R The Prevalence and risk Factors of dementia in the elderly population in a low socio-economic region of Izmir Turkey Arch Gerontol Geriatr 2006 43 93-100

Lobo A Launer LJ Fratiglioni L Andersen K Prevalence of dementia and major subtypes in Europe A collaborative study of population-based cohorts Neurologic Diseases in the Elderly Research Group Neurology 2000 54 4-9

Goumlnen S Kuumlccediluumlkguumlccedilluuml Ouml Yener G Hastanede yatan yaşlı bireylerde demansla ilişkili olabilecek işlevsel-bilişsel bozukluk sıklığının incelenmesiJournal of Neurological Sciences 274)446-456 2010

DEMANS İccedilin DSM

Tanı Oumllccediluumltleri

A Aşağıdakilerin en az ikisini iccedileren bilişsel bozukluk gelişmesi

1 Bellek bozukluğu

2 Listedeki bilişsel bozukluklardan bir yada daha fazlası

a Afazi (Lisan bozukluğu)

b Apraksi (Motor işlevlerde bozukluk olmamasına karşın motor etkinlikleri yerine

getirememe)

c Agnozi (Duyu işlevlerinde bozukluk olmamasına karşın motor etkinlikleri yerine

getirememe)

d Yuumlruumltuumlcuuml işlev bozukluğu (planlama organizasyon sıralama soyutlama vs)

B Bilişsel bozukluk sosyal yaşam ve iş yaşamını etkileyecek kadar şiddetli olmalı ve daha oumlnce edinilmiş daha yuumlksek bir duumlzeyden duumlşuumlşle karakterize olmalı

C Oumlzellikle deliryum sırasında ortaya ccedilıkmış olmamalı

D Bilişsel bozukluk

a Tıbbi bir bozukluk toksine maruz kalma ya da ikisinin kombinasyonuna bağlı olabilir

b Non-organik bir mental hastalık (depresyon şizofreni vs) dışlanmalıdır

Hanağası H Demans kavramı ve hastaya yaklaşım Klinik Gelişim 201010(1)44-47

DEMANS

Etiyolojilerine

Lokalizasyonlarına

Klinik Oumlzelliklerine

goumlre sınıflandırılabilirler

DEMANS HASTALIĞI ETİYOLOJİSİNE GOumlRE

PRİMER SEKONDER

Alzheimer hastalığı

Diffuumlz Lewy cisim hastalığı

Fronto-temporal demans

Motor bozuklukla olan

demans

Ccedileşitli pediatrik demanslar

Vaskuumller demans

Normal basınccedillı hidrosefali

Toksik ndash metabolik demans

İnfeksiyonlar

Kafa iccedili yer kaplayıcı ve

otoimmuumln-inflamatuar

hastalıklar

Guumlrvit H Alzheimer ve Alzheimer dışı demanslar URL httpwwwitfnoumlrolojiorgdemansdemanshtm

Yazıcı K Bilişsel Bozukluklar URLytdkmersinedutruploads288filesBİLİŞSEL20BOZUKLUKLARdoc

KORTİKAL SUBKORTİKAL

Lezyonlar beyin korteksinde

(gri cevherde)

Alzheimer hastalığı gibi ağır

bellek bozukluğu semantik

afazi oumln planda

Hasta akıcı konuşabilir

sorulara normal yanıt

verebilir ve kendi ortamında

aktivitesi normaldir

Lezyonlar beyaz cevherde

Huntington hastalığı gibi hafif

bellek bozukluğu semantik

alanla ilgili daha az guumlccedilluumlk

yaşar youmlnetici işlevlerde

sorunlar vardır

Motor bozukluklara daha sık

rastlanır

Hasta ccedilevreye karşı daha

uyanık cevap vermesi yavaş

konuşması akıcı değil

kompleks cuumlmleler kurmakta

zorlanır (iletim tipi afazi)

DEMANS HASTALIĞI LOKALİZASYONUNA GOumlRE

DEMANS HASTALIĞI KLİNİĞİNE GOumlRE

Hafif evre

Depresyon genellikle ilk bulgu

İlerleyici oumlzellikte guumlnluumlk yaşamı etkileyen unutkanlıklar konuşma sırasında doğru kelimeleri bulmada guumlccedilluumlk eşyaların yerini hatırlamakta guumlccedilluumlk ve hatırlatıcı liste yapma gibi belirti ve davranışlar goumlruumlluumlr

Yeni tanınan yabancıların isimleri unutulabilir

Dalgalı seyreden bellek bozukluğunda yakın bellek kaybı oumln plandadır uzak hafıza goumlrece korunmuştur

Konuşma akıcılığı etkilenir

Karmaşık konularda soumlzcuumlk bulma zorlaşır

İş ve ev yaşamını suumlrduumlruumllebilir

Hesap yapma kompleks finansal aktivitelerde uygun elbise seccediliminde zorlanma olabilir

DEMANS HASTALIĞI KLİNİĞİNE GOumlRE

Orta evre

Bellek bozukluğu ilerlemiş eski olayları da unutma

başlamış olabilir

Seyrek goumlruumllen yuumlzler unutulur

Yer oryantasyonu bozulmaya başladığı iccedilin tanımadığı

ccedilevrede hasta kaybolur

Anlama bozuklukları kelime bulmada guumlccedilluumlk goumlruumlluumlr

Davranış bozuklukları ve psikiyatrik belirtiler ortaya ccedilıkar

Guumlnluumlk yaşam aktivitelerinde bağımsızlık azalır

DEMANS HASTALIĞI KLİNİĞİNE GOumlRE

İleri evre

Tamamen geccedilmişte yaşar ve en yakınlarını bile

tanımamaya başlar

Tanıdık ccedilevrede kaybolan hasta konuşma iccedileriğini

zaman ve yere uyduramaz ve afazik hale gelir

Amaccedilsız hareketler tekrarlayıcı hareket ajitasyon goumlruumlluumlr

Tam bağımlı hale gelir

DEMANS TANISI

Anamnez

Noumlrolojik ve mental muayene

Tam kan sayımı

Biyokimya

Tiroid-karaciğer-boumlbrek fonksiyon testleri idrar tetkiki

Vitamin B12 folat duumlzeyleri

Kraniyal BT MR goumlruumlntuumlleme

Noumlropsikolojik testler evrelendirme

Yavuz Balam B Arıoğlu S Yaşlıda demans risk faktoumlrleri ve tedavisi İccedil hastalıkları Dergisi 200815(1)14-23

Guumlrvit H Baran B Demanslar ve kognitif bozukluklarda oumllccedilekler Noumlropsikiyatri Arşivi 2007 4458-65

ACİL SERVİSTE YOumlNETİM

Geridoumlnuumlşluuml demans ve bazal demansı koumltuumlleştiren

durumlar erken tanı ve altta yatan sebebin

duumlzeltilmesini gerektirir

Mental durumda akut değişikliği olan veya hızlı

başlangıccedillı semptomlarla başvuranlar kapsamlı

değerlendirme iccedilin yatırılmalıdır

Kognitif fonksiyonlarda ilerleyici bozulma ile

başvuran ve altta yatan akut tıbbi durumu olmayan

hastaların ileri tetkikleri poliklinik şartlarında

yapılabilir

DEMANS TEDAVİSİ

Tek bir hastalık değil değişken bir klinik sendrom

Altta yatan sebebe youmlnelik tedavi

Alzheimer Hastalığında tedavi

Kolinesteraz inhibitoumlrleri

Donepezil

Rivastigmin

Galantamin

Memantin

DELİRYUM VE DEMANS OumlZELLİKLERİ

OumlZELLİKLER DELİRYUM DEMANS

Başlangıccedil Akut (saat-guumln) Yavaş (ay-yıl)

Psikiyatrik bulgular Yok Sıklıkla depresyonla birlikte

24 saat iccedilinde seyri Hızlı dalgalı Stabil

Oryantasyon Bozuk Bozuk

Dikkat Bozuk Ciddi olgular dışında normal

Konsantrasyon Bozuk Bozuk

Haluumlsinasyon Goumlrselişitsel Sıklıkla yok

Deluumlzyonlar Geccedilici Genellikle yok

Konuşma Tutarsız dezorganize Anomik afazik

Hareketler Asteriks tremor Sıklıkla yok

Tedavi Geri doumlnmesi tipik Yanıt vermez

Acil Servise başvuran her 4 yaşlı hastanın yalnız

1rsquoinde bilişsel fonksiyonlar taranmakta

Yeterlilik şuumlphesi

Uygun araccedilların yokluğu

Hasta mahremiyetinin olmayışı

Aşırı guumlruumlltuuml

Zaman kısıtlılığı

Knowledge skills and attitudes of doctors towards assessing cognition in older patients in theemergency department Kennelly SP et al Postgrad Med J 2013

Mar89(1049)137-41 doi 101136postgradmedj-2012-131226 Epub 2012 Oct 30

DELİRYUM

40 ilaccedillar presipite edici faktoumlr olarak saptanmış ()

Sedatif-hipnotikler narkotikler H2-blokerler ve

antikolinerjik etkiye sahip olanlar en ccedilok succedillananlar ()

Yapılan ccedilalışmalarda ilaccedil grubundan bağımsız olarak

ccediloklu ilaccedil kullanımı(˃3) oumlnemli bir risk faktoumlruuml olarak

bulunmuştur()

Kudoh A Takase H Takahira Y Katagai H Postoperative confusion in schizophrenic patients is affected by interleukin-6 J Clin Anesth 2003 15455-

462

Visvanathan K Sundararajan V Pugach P Zabriskie JB Postoperative cognitive decline association with preoperative tumor necrosis factor-alpha

levels J Am Geriatr Soc 2003 51 1673-1674

Buurman BM Hoogerduijn JG de Haan RJ Abu-Hanna A Lagaay AM Verhaar HJ Schuurmans MJ Levi M DE Rooij SE Geriatric Conditions in

Acutely Hospitalized Older Patients Prevalence and One-Year Survival and Functional Decline PLos One 2011146e26951

DELİRYUM

Klinik bulgular

Bilinccedil bozukluğu

hearts Deliryumun değişmez bulgusu

hearts Ccedilevresel uyaranlara karşı duyarlılık azalır

DELİRYUM

Klinik bulgular

Dikkat bozukluğu

hearts Dikkat dağınıklığı ccedilok belirgin bir semptomdur

hearts Konuşmayı suumlrduumlrme sorulara uygun ve zamanında

cevap verme komutları yerine getirmekte zorluk

hearts Dikkatini odaklama suumlrduumlrme başka bir yere

kaydırmada zorluk

DELİRYUM

Klinik bulgular

Oryantasyon (youmlnelim) bozukluğu

hearts Zaman

hearts Yer

hearts Kişi

DELİRYUM

Klinik bulgular

Algı bozukluğu (en sık goumlrsel haluumlsinasyonlar)

Bellek bozukluğu (yakın bellekte bozulma uzak bellekteki

bozulmadan daha ccediloktur geri doumlnuumlşluumlduumlr)

Duumlşuumlnce akışı ve iccedileriğinde bozukluk (hezeyanlar)

Konuşma bozuklukları (anlamsız ve birbiri ile ilişkisiz)

Emosyonel durum uyku-uyanıklık doumlnguumlsuuml psikomotor

aktivitede bozukluk

Belirtilerin diuumlrnal değişikliği (guumln iccedilinde dalgalanma

belirtiler geceleri koumltuumlleşir)

DELİRYUM KLİNİK SUBTİPLERİ

Hiperaktif deliryum (15)

Hipoaktif deliryum(19)

Mikst deliryum (52)

DELİRYUM

Tanı

Detaylı anamnez (oumlzellikle ilaccedillar) fizik muayene

noumlrolojik muayene ve mental durum muayenesi

Kognitif durum değerlendirmesi iccedilin Mini Mental Durum

Testi (MMDE)

Laboratuvar testleri (kan sayımı elektrolitlerhellip

MİNİ MENTAL DURUM DEĞERLENDİRİLMESİ STANDARDİZE MİNİ MENTAL TEST

YOumlNELİM (Toplam puan 10)

Hangi yıl iccedilindeyiz ( )

Hangi mevsimdeyiz ( )

Hangi aydayız ( )

Bu guumln ayın kaccedilı ( )

Hangi guumlndeyiz ( )

Hangi uumllkede yaşıyoruz ( )

Şu an hangi şehirde bulunmaktasınız ( )

Şu an bulunduğunuz semt neresidir ( )

Şu an bulunduğunuz bina neresidir ( )

Şu an bu binada kaccedilıncı kattasınız ( )

KAYIT HAFIZASI (Toplam puan 3)

Size birazdan soumlyleyeceğim uumlccedil ismi dikkatlice dinleyip ben bitirdikten sonra tekrarlayın

(Masa Bayrak Elbise) (20 sn suumlre tanınır) Her doğru isim 1 puan ( )

DİKKAT VE HESAP YAPMA (Toplam puan 5)

100rsquoden geriye doğru 7 ccedilıkartarak gidin Dur deyinceye kadar devam edin

Her doğru işlem 1 puan (100 93 86 79 72 65) ( )

HATIRLAMA (Toplam puan 3)

Yukarıda tekrar ettiğiniz kelimeleri hatırlıyor musunuz Hatırladıklarınızı soumlyleyin

(Masa Bayrak Elbise) ( )

LİSAN (Toplam puan 9)

a) Bu goumlrduumlğuumlnuumlz nesnelerin isimleri nedir (saat kalem) 2 puan (20 sn tut) ( )

b) Şimdi size soumlyleyeceğim cuumlmleyi dikkatle dinleyin ve ben bitirdikten sonra tekrar edin

ldquoEğer ve fakat istemiyorumrdquo (10 sn tut) 1 puan ( )

c) Şimdi sizden bir şey yapmanızı isteyeceğim beni dikkatle dinleyin ve soumlylediğimi yapın

ldquoMasada duran kacircğıdı sağsol elinizle alın iki elinizle ikiye katlayın ve yere bırakın luumltfenrdquo

Toplam puan 3 suumlre 30 sn her bir doğru işlem 1 puan ( )

d) Şimdi size bir cuumlmle vereceğim Okuyun ve yazıda soumlylenen şeyi yapın (1 puan)

ldquoGOumlZLERİNİZİ KAPATINrdquo (arka sayfada) ( )

e) Şimdi vereceğim kacircğıda aklınıza gelen anlamlı bir cuumlmleyi yazın (1 puan) ( )

f) Size goumlstereceğim şeklin aynısını ccedilizin (arka sayfada) (1 puan) ( )

Mini-Mental State Examination (Adapted from Folstein MF Folstein SE McHugh PR lsquoMini-mental statersquo A practical method for grading the cognitive state of patients for the clinician J Psychiatr Res 12 189 1975)

MİNİ MENTAL DURUM DEĞERLENDİRİLMESİ

Hafif demans tanısı iccedilin geccedilerli ve guumlvenilir olduğu belirtilmiştir()

Mini Mental Testrsquote alınabilecek en yuumlksek puan 30

24-30 puan arası normal

20-23 puan arası hafif evre

10-19 puan arası orta evre

0-9 puan arası ileri evre demans olarak kabul

edilmektedir()

Ccedilınar MA Balıkccedilı A Sertoğlu E Ak M Serdar M Oumlzmenler K Role of CRP TNF-ἀ ve IGF-1rsquoin Roluuml Archives of Neuropsychiatry 2014 51 376-382

DELİRYUM TANI KRİTERİ

CAM (Confusion Assessment Method) Tanı Kriterleri

1 Akut başlangıccedillı guumln iccedilinde dalgalanmalar goumlsteren seyir

2Dikkat azalması (soumlylenenleri aklında tutabiliyor mu Dikkatini odaklayabiliyor mu)

3 Organize duumlşuumlnme yetisinde azalma (Anlamsız konuşmalar mantıksız duumlşuumlnceler ilgisiz konulara atlamalar)

4 Bilinccedil değişikliği

CAM 94-100 sensitivite ve 90-95 spesifiteye sahiptir Deliryum tanısı koyabilmek iccedilin 1ve 2 kriterler mutlaka olmalı bunlara ek olarak ise 3 ve 4 kriterlerden en az biri olmalıdır

DELİRYUM

TANI KRİTERLERİ

DSM (Diagnostic and Statistical Manual ve Mental Disorders) Tanı Kriterleri

Bilinccedil değişikliği ile birlikte dikkat ve konsantrasyonda bozulma (dikkatini odaklamada suumlrduumlrmede ve başka yere kaydırmada zorluk)

Demansla ilişkisiz kognitif fonksiyon bozukluğu (hafıza kaybı oryantasyon bozukluğu-daha ccedilok yer ve zaman konuşma problemi) veya algıda bozukluk (illuumlzyon haluumlsinasyon deluumlzyon)

Kısa suumlrede guumln iccedilinde dalgalanmalar goumlsteren seyir

Hikayefizik muayenetetkikler sonucu organik bir sebebin saptanması

DSM tanı kriterleri uzman goumlruumlşuumlne dayanmaktadır ve tanısal sensitivite ve spesifiteleri bilinmemektedir

DELİRYUM TEDAVİSİ

ACİL SERVİSDE DELİRYUM TABLOSUNDAKİ HASTAYA

YAKLAŞIM

1 Hastanın ve personelin guumlvenliğini garanti altına almak

2 Hava yolu solunum dolaşım guumlvenliği (hipotansiyon

şok varsa tedavi edilmeli)

3 Hızla geri doumlnen problemler tanınmalı ve tedavi edilmeli

(Hipoksi hipoglisemi narkotik ilaccedil aşırı alımı)

4 Oksijen tedavisi (hipoksikarbonmonoksit zehirlenmesi)

DELİRYUM TEDAVİSİ

5 Antidotlar

Tiamin (100mg IVIM)

Glukoz (50mL 50 dekstroz IV bolus)

Naloksan 2-10mg SCIMIV

Flumazenil kullanmayın direnccedilli noumlbetleri tetikleyebilir

6 İlaccedillar

Haloperidol 5-10mg POIMIV

Lorazepam 05-2mg POIMIV

05-2mg Lorazepam ve 1-2mg haloperidol kombine

verilebilir

Atipik antipsikotikler

DEMANS

60 yaşında 1

Her 5 yılda sıklığı ikiye katlanmakta

80 yaş civarında 20 oranında goumlruumllmektedir()

Şahin M Oumlzer C Oumlluumlnccedil F Tunccedil Z Huzurevinde kalan yaşlılarda demans ve depresyon Tuumlrk Geriatri Dergisi 20058(1)249-51

Wimo A Winbland B Ccedilev Sevinccedilok J Demans ve sağlık ekonomisi Demans Dergisi 2003 3121-126

Ferri CPPrince M Brayne C ve ark Global prevalence of dementia A delphi consensus study Lancet 2005 9503 2112-2117

DEMANS

Kronik

İlerleyici olarak bellek ve entelektuumlel kapasitenin darr

Bellek konuşma algılama hesaplama yargılama soyut duumlşuumlnme ve problem ccediloumlzme gibi bilişsel işlevlerden en az ikisinde bozukluk olması ile karakterize bir tablodur

Bilişsel işlevlerde bozukluğa bağlı olarak bireyin guumlnluumlk yaşam aktivitelerinde kısıtlama sosyal ve mesleki yaşantısında bozukluk oluşmaktadır()

Şahin M Oumlzer C Oumlluumlccedil F Tunccedil Z Huzurevinde kalan yaşlılarda demans ve depresyon Tuumlrk Geriatri Dergisi 2005 (1)249-51

Wimo A Winbland B Ccedilev Sevinccedilok J Demans ve sağlık ekonomisi Demans Dergisi 2003 3121-126

Koccediler B Demans epidemiyolojisi Demans Dizisi 1999 141-44

Hanağası H Demans kavramı ve hastaya yaklaşım Klinik Gelişim 201010(1)44-47

DEMANS

Acil serviste demans şuumlphesini değerlendirme amaccedilları

Geri doumlnuumlşluuml formları tanıyabilmek

Demansı olan hastada akut hastalık bulgularını saptamak

Geri doumlnuumlşsuumlz demansın normal suumlreci ile bulguların

uyumluluğunu karşılaştırmak

DEMANS NEDENLERİ

NEDENLERİNE GOumlRE DEMANS SINIFLAMASI

Dejeneratif

Alzheimer hastalığı

Huntington hastalığı

Parkinson hastalığı

Vaskuumller

Enfeksiyoumlz

İnflamatuar

Neoplastik

Travmatik

Toksik

Metabolik

Psikiyatrik

DEMANS PATOFİZYOLOJİSİ

Artmış amiloid birikimi noumlrofibriler yumak ve plak uumlretimi

darr

Huumlcre oumlluumlmuuml

darr

Noumlrotransmiter değişiklikler

darr

Biliş duygulanım ve davranış değişiklikleri (DEMANS)

DEMANSTA RİSK FAKTOumlRLERİNİN

DEĞERLENDİRİLMESİ

Yaş

Ailede demans oumlykuumlsuuml

Kadın cinsiyet

Down sendromu

14 ve 21 kromozomlarda spesifik mutasyonların varlığı

Apolipoprotein E-4 genotipi

Kafa travması

Duumlşuumlk eğitim duumlzeyi

Tiroid hastalıkları (oumlzellikle hipotroidi)

Depresyon

Arslantaş D Oumlzbabalık D metintaş S Oumlzkan S Kalyoncu C Oumlzdemir G Arslantaş A Prevelance of dementia and associated risk factors in Middle Anatolia J Clin

Neurosci 2009 16 1455-1459

Amerikan Alzheimer Derneği resmi sitesi httpwwwalzorgindexasp

Cummings JL Cole G Alzheimer disease JAMA 2002 287(18)2335-2338

Guumlrvit H Emre S Tınaz B Bilgiccedil B Hanagasi H The prevalance of dementia in an urban Turkish population Am J Alzheimer Dis Other Demen 2008 2367-76

Keskinoğlu P Giray H Bıccedilakcıefe M Bilgiccedil N Uccedilku R The Prevalence and risk Factors of dementia in the elderly population in a low socio-economic region of Izmir Turkey Arch Gerontol Geriatr 2006 43 93-100

Lobo A Launer LJ Fratiglioni L Andersen K Prevalence of dementia and major subtypes in Europe A collaborative study of population-based cohorts Neurologic Diseases in the Elderly Research Group Neurology 2000 54 4-9

Goumlnen S Kuumlccediluumlkguumlccedilluuml Ouml Yener G Hastanede yatan yaşlı bireylerde demansla ilişkili olabilecek işlevsel-bilişsel bozukluk sıklığının incelenmesiJournal of Neurological Sciences 274)446-456 2010

DEMANS İccedilin DSM

Tanı Oumllccediluumltleri

A Aşağıdakilerin en az ikisini iccedileren bilişsel bozukluk gelişmesi

1 Bellek bozukluğu

2 Listedeki bilişsel bozukluklardan bir yada daha fazlası

a Afazi (Lisan bozukluğu)

b Apraksi (Motor işlevlerde bozukluk olmamasına karşın motor etkinlikleri yerine

getirememe)

c Agnozi (Duyu işlevlerinde bozukluk olmamasına karşın motor etkinlikleri yerine

getirememe)

d Yuumlruumltuumlcuuml işlev bozukluğu (planlama organizasyon sıralama soyutlama vs)

B Bilişsel bozukluk sosyal yaşam ve iş yaşamını etkileyecek kadar şiddetli olmalı ve daha oumlnce edinilmiş daha yuumlksek bir duumlzeyden duumlşuumlşle karakterize olmalı

C Oumlzellikle deliryum sırasında ortaya ccedilıkmış olmamalı

D Bilişsel bozukluk

a Tıbbi bir bozukluk toksine maruz kalma ya da ikisinin kombinasyonuna bağlı olabilir

b Non-organik bir mental hastalık (depresyon şizofreni vs) dışlanmalıdır

Hanağası H Demans kavramı ve hastaya yaklaşım Klinik Gelişim 201010(1)44-47

DEMANS

Etiyolojilerine

Lokalizasyonlarına

Klinik Oumlzelliklerine

goumlre sınıflandırılabilirler

DEMANS HASTALIĞI ETİYOLOJİSİNE GOumlRE

PRİMER SEKONDER

Alzheimer hastalığı

Diffuumlz Lewy cisim hastalığı

Fronto-temporal demans

Motor bozuklukla olan

demans

Ccedileşitli pediatrik demanslar

Vaskuumller demans

Normal basınccedillı hidrosefali

Toksik ndash metabolik demans

İnfeksiyonlar

Kafa iccedili yer kaplayıcı ve

otoimmuumln-inflamatuar

hastalıklar

Guumlrvit H Alzheimer ve Alzheimer dışı demanslar URL httpwwwitfnoumlrolojiorgdemansdemanshtm

Yazıcı K Bilişsel Bozukluklar URLytdkmersinedutruploads288filesBİLİŞSEL20BOZUKLUKLARdoc

KORTİKAL SUBKORTİKAL

Lezyonlar beyin korteksinde

(gri cevherde)

Alzheimer hastalığı gibi ağır

bellek bozukluğu semantik

afazi oumln planda

Hasta akıcı konuşabilir

sorulara normal yanıt

verebilir ve kendi ortamında

aktivitesi normaldir

Lezyonlar beyaz cevherde

Huntington hastalığı gibi hafif

bellek bozukluğu semantik

alanla ilgili daha az guumlccedilluumlk

yaşar youmlnetici işlevlerde

sorunlar vardır

Motor bozukluklara daha sık

rastlanır

Hasta ccedilevreye karşı daha

uyanık cevap vermesi yavaş

konuşması akıcı değil

kompleks cuumlmleler kurmakta

zorlanır (iletim tipi afazi)

DEMANS HASTALIĞI LOKALİZASYONUNA GOumlRE

DEMANS HASTALIĞI KLİNİĞİNE GOumlRE

Hafif evre

Depresyon genellikle ilk bulgu

İlerleyici oumlzellikte guumlnluumlk yaşamı etkileyen unutkanlıklar konuşma sırasında doğru kelimeleri bulmada guumlccedilluumlk eşyaların yerini hatırlamakta guumlccedilluumlk ve hatırlatıcı liste yapma gibi belirti ve davranışlar goumlruumlluumlr

Yeni tanınan yabancıların isimleri unutulabilir

Dalgalı seyreden bellek bozukluğunda yakın bellek kaybı oumln plandadır uzak hafıza goumlrece korunmuştur

Konuşma akıcılığı etkilenir

Karmaşık konularda soumlzcuumlk bulma zorlaşır

İş ve ev yaşamını suumlrduumlruumllebilir

Hesap yapma kompleks finansal aktivitelerde uygun elbise seccediliminde zorlanma olabilir

DEMANS HASTALIĞI KLİNİĞİNE GOumlRE

Orta evre

Bellek bozukluğu ilerlemiş eski olayları da unutma

başlamış olabilir

Seyrek goumlruumllen yuumlzler unutulur

Yer oryantasyonu bozulmaya başladığı iccedilin tanımadığı

ccedilevrede hasta kaybolur

Anlama bozuklukları kelime bulmada guumlccedilluumlk goumlruumlluumlr

Davranış bozuklukları ve psikiyatrik belirtiler ortaya ccedilıkar

Guumlnluumlk yaşam aktivitelerinde bağımsızlık azalır

DEMANS HASTALIĞI KLİNİĞİNE GOumlRE

İleri evre

Tamamen geccedilmişte yaşar ve en yakınlarını bile

tanımamaya başlar

Tanıdık ccedilevrede kaybolan hasta konuşma iccedileriğini

zaman ve yere uyduramaz ve afazik hale gelir

Amaccedilsız hareketler tekrarlayıcı hareket ajitasyon goumlruumlluumlr

Tam bağımlı hale gelir

DEMANS TANISI

Anamnez

Noumlrolojik ve mental muayene

Tam kan sayımı

Biyokimya

Tiroid-karaciğer-boumlbrek fonksiyon testleri idrar tetkiki

Vitamin B12 folat duumlzeyleri

Kraniyal BT MR goumlruumlntuumlleme

Noumlropsikolojik testler evrelendirme

Yavuz Balam B Arıoğlu S Yaşlıda demans risk faktoumlrleri ve tedavisi İccedil hastalıkları Dergisi 200815(1)14-23

Guumlrvit H Baran B Demanslar ve kognitif bozukluklarda oumllccedilekler Noumlropsikiyatri Arşivi 2007 4458-65

ACİL SERVİSTE YOumlNETİM

Geridoumlnuumlşluuml demans ve bazal demansı koumltuumlleştiren

durumlar erken tanı ve altta yatan sebebin

duumlzeltilmesini gerektirir

Mental durumda akut değişikliği olan veya hızlı

başlangıccedillı semptomlarla başvuranlar kapsamlı

değerlendirme iccedilin yatırılmalıdır

Kognitif fonksiyonlarda ilerleyici bozulma ile

başvuran ve altta yatan akut tıbbi durumu olmayan

hastaların ileri tetkikleri poliklinik şartlarında

yapılabilir

DEMANS TEDAVİSİ

Tek bir hastalık değil değişken bir klinik sendrom

Altta yatan sebebe youmlnelik tedavi

Alzheimer Hastalığında tedavi

Kolinesteraz inhibitoumlrleri

Donepezil

Rivastigmin

Galantamin

Memantin

DELİRYUM VE DEMANS OumlZELLİKLERİ

OumlZELLİKLER DELİRYUM DEMANS

Başlangıccedil Akut (saat-guumln) Yavaş (ay-yıl)

Psikiyatrik bulgular Yok Sıklıkla depresyonla birlikte

24 saat iccedilinde seyri Hızlı dalgalı Stabil

Oryantasyon Bozuk Bozuk

Dikkat Bozuk Ciddi olgular dışında normal

Konsantrasyon Bozuk Bozuk

Haluumlsinasyon Goumlrselişitsel Sıklıkla yok

Deluumlzyonlar Geccedilici Genellikle yok

Konuşma Tutarsız dezorganize Anomik afazik

Hareketler Asteriks tremor Sıklıkla yok

Tedavi Geri doumlnmesi tipik Yanıt vermez

Acil Servise başvuran her 4 yaşlı hastanın yalnız

1rsquoinde bilişsel fonksiyonlar taranmakta

Yeterlilik şuumlphesi

Uygun araccedilların yokluğu

Hasta mahremiyetinin olmayışı

Aşırı guumlruumlltuuml

Zaman kısıtlılığı

Knowledge skills and attitudes of doctors towards assessing cognition in older patients in theemergency department Kennelly SP et al Postgrad Med J 2013

Mar89(1049)137-41 doi 101136postgradmedj-2012-131226 Epub 2012 Oct 30

DELİRYUM

Klinik bulgular

Bilinccedil bozukluğu

hearts Deliryumun değişmez bulgusu

hearts Ccedilevresel uyaranlara karşı duyarlılık azalır

DELİRYUM

Klinik bulgular

Dikkat bozukluğu

hearts Dikkat dağınıklığı ccedilok belirgin bir semptomdur

hearts Konuşmayı suumlrduumlrme sorulara uygun ve zamanında

cevap verme komutları yerine getirmekte zorluk

hearts Dikkatini odaklama suumlrduumlrme başka bir yere

kaydırmada zorluk

DELİRYUM

Klinik bulgular

Oryantasyon (youmlnelim) bozukluğu

hearts Zaman

hearts Yer

hearts Kişi

DELİRYUM

Klinik bulgular

Algı bozukluğu (en sık goumlrsel haluumlsinasyonlar)

Bellek bozukluğu (yakın bellekte bozulma uzak bellekteki

bozulmadan daha ccediloktur geri doumlnuumlşluumlduumlr)

Duumlşuumlnce akışı ve iccedileriğinde bozukluk (hezeyanlar)

Konuşma bozuklukları (anlamsız ve birbiri ile ilişkisiz)

Emosyonel durum uyku-uyanıklık doumlnguumlsuuml psikomotor

aktivitede bozukluk

Belirtilerin diuumlrnal değişikliği (guumln iccedilinde dalgalanma

belirtiler geceleri koumltuumlleşir)

DELİRYUM KLİNİK SUBTİPLERİ

Hiperaktif deliryum (15)

Hipoaktif deliryum(19)

Mikst deliryum (52)

DELİRYUM

Tanı

Detaylı anamnez (oumlzellikle ilaccedillar) fizik muayene

noumlrolojik muayene ve mental durum muayenesi

Kognitif durum değerlendirmesi iccedilin Mini Mental Durum

Testi (MMDE)

Laboratuvar testleri (kan sayımı elektrolitlerhellip

MİNİ MENTAL DURUM DEĞERLENDİRİLMESİ STANDARDİZE MİNİ MENTAL TEST

YOumlNELİM (Toplam puan 10)

Hangi yıl iccedilindeyiz ( )

Hangi mevsimdeyiz ( )

Hangi aydayız ( )

Bu guumln ayın kaccedilı ( )

Hangi guumlndeyiz ( )

Hangi uumllkede yaşıyoruz ( )

Şu an hangi şehirde bulunmaktasınız ( )

Şu an bulunduğunuz semt neresidir ( )

Şu an bulunduğunuz bina neresidir ( )

Şu an bu binada kaccedilıncı kattasınız ( )

KAYIT HAFIZASI (Toplam puan 3)

Size birazdan soumlyleyeceğim uumlccedil ismi dikkatlice dinleyip ben bitirdikten sonra tekrarlayın

(Masa Bayrak Elbise) (20 sn suumlre tanınır) Her doğru isim 1 puan ( )

DİKKAT VE HESAP YAPMA (Toplam puan 5)

100rsquoden geriye doğru 7 ccedilıkartarak gidin Dur deyinceye kadar devam edin

Her doğru işlem 1 puan (100 93 86 79 72 65) ( )

HATIRLAMA (Toplam puan 3)

Yukarıda tekrar ettiğiniz kelimeleri hatırlıyor musunuz Hatırladıklarınızı soumlyleyin

(Masa Bayrak Elbise) ( )

LİSAN (Toplam puan 9)

a) Bu goumlrduumlğuumlnuumlz nesnelerin isimleri nedir (saat kalem) 2 puan (20 sn tut) ( )

b) Şimdi size soumlyleyeceğim cuumlmleyi dikkatle dinleyin ve ben bitirdikten sonra tekrar edin

ldquoEğer ve fakat istemiyorumrdquo (10 sn tut) 1 puan ( )

c) Şimdi sizden bir şey yapmanızı isteyeceğim beni dikkatle dinleyin ve soumlylediğimi yapın

ldquoMasada duran kacircğıdı sağsol elinizle alın iki elinizle ikiye katlayın ve yere bırakın luumltfenrdquo

Toplam puan 3 suumlre 30 sn her bir doğru işlem 1 puan ( )

d) Şimdi size bir cuumlmle vereceğim Okuyun ve yazıda soumlylenen şeyi yapın (1 puan)

ldquoGOumlZLERİNİZİ KAPATINrdquo (arka sayfada) ( )

e) Şimdi vereceğim kacircğıda aklınıza gelen anlamlı bir cuumlmleyi yazın (1 puan) ( )

f) Size goumlstereceğim şeklin aynısını ccedilizin (arka sayfada) (1 puan) ( )

Mini-Mental State Examination (Adapted from Folstein MF Folstein SE McHugh PR lsquoMini-mental statersquo A practical method for grading the cognitive state of patients for the clinician J Psychiatr Res 12 189 1975)

MİNİ MENTAL DURUM DEĞERLENDİRİLMESİ

Hafif demans tanısı iccedilin geccedilerli ve guumlvenilir olduğu belirtilmiştir()

Mini Mental Testrsquote alınabilecek en yuumlksek puan 30

24-30 puan arası normal

20-23 puan arası hafif evre

10-19 puan arası orta evre

0-9 puan arası ileri evre demans olarak kabul

edilmektedir()

Ccedilınar MA Balıkccedilı A Sertoğlu E Ak M Serdar M Oumlzmenler K Role of CRP TNF-ἀ ve IGF-1rsquoin Roluuml Archives of Neuropsychiatry 2014 51 376-382

DELİRYUM TANI KRİTERİ

CAM (Confusion Assessment Method) Tanı Kriterleri

1 Akut başlangıccedillı guumln iccedilinde dalgalanmalar goumlsteren seyir

2Dikkat azalması (soumlylenenleri aklında tutabiliyor mu Dikkatini odaklayabiliyor mu)

3 Organize duumlşuumlnme yetisinde azalma (Anlamsız konuşmalar mantıksız duumlşuumlnceler ilgisiz konulara atlamalar)

4 Bilinccedil değişikliği

CAM 94-100 sensitivite ve 90-95 spesifiteye sahiptir Deliryum tanısı koyabilmek iccedilin 1ve 2 kriterler mutlaka olmalı bunlara ek olarak ise 3 ve 4 kriterlerden en az biri olmalıdır

DELİRYUM

TANI KRİTERLERİ

DSM (Diagnostic and Statistical Manual ve Mental Disorders) Tanı Kriterleri

Bilinccedil değişikliği ile birlikte dikkat ve konsantrasyonda bozulma (dikkatini odaklamada suumlrduumlrmede ve başka yere kaydırmada zorluk)

Demansla ilişkisiz kognitif fonksiyon bozukluğu (hafıza kaybı oryantasyon bozukluğu-daha ccedilok yer ve zaman konuşma problemi) veya algıda bozukluk (illuumlzyon haluumlsinasyon deluumlzyon)

Kısa suumlrede guumln iccedilinde dalgalanmalar goumlsteren seyir

Hikayefizik muayenetetkikler sonucu organik bir sebebin saptanması

DSM tanı kriterleri uzman goumlruumlşuumlne dayanmaktadır ve tanısal sensitivite ve spesifiteleri bilinmemektedir

DELİRYUM TEDAVİSİ

ACİL SERVİSDE DELİRYUM TABLOSUNDAKİ HASTAYA

YAKLAŞIM

1 Hastanın ve personelin guumlvenliğini garanti altına almak

2 Hava yolu solunum dolaşım guumlvenliği (hipotansiyon

şok varsa tedavi edilmeli)

3 Hızla geri doumlnen problemler tanınmalı ve tedavi edilmeli

(Hipoksi hipoglisemi narkotik ilaccedil aşırı alımı)

4 Oksijen tedavisi (hipoksikarbonmonoksit zehirlenmesi)

DELİRYUM TEDAVİSİ

5 Antidotlar

Tiamin (100mg IVIM)

Glukoz (50mL 50 dekstroz IV bolus)

Naloksan 2-10mg SCIMIV

Flumazenil kullanmayın direnccedilli noumlbetleri tetikleyebilir

6 İlaccedillar

Haloperidol 5-10mg POIMIV

Lorazepam 05-2mg POIMIV

05-2mg Lorazepam ve 1-2mg haloperidol kombine

verilebilir

Atipik antipsikotikler

DEMANS

60 yaşında 1

Her 5 yılda sıklığı ikiye katlanmakta

80 yaş civarında 20 oranında goumlruumllmektedir()

Şahin M Oumlzer C Oumlluumlnccedil F Tunccedil Z Huzurevinde kalan yaşlılarda demans ve depresyon Tuumlrk Geriatri Dergisi 20058(1)249-51

Wimo A Winbland B Ccedilev Sevinccedilok J Demans ve sağlık ekonomisi Demans Dergisi 2003 3121-126

Ferri CPPrince M Brayne C ve ark Global prevalence of dementia A delphi consensus study Lancet 2005 9503 2112-2117

DEMANS

Kronik

İlerleyici olarak bellek ve entelektuumlel kapasitenin darr

Bellek konuşma algılama hesaplama yargılama soyut duumlşuumlnme ve problem ccediloumlzme gibi bilişsel işlevlerden en az ikisinde bozukluk olması ile karakterize bir tablodur

Bilişsel işlevlerde bozukluğa bağlı olarak bireyin guumlnluumlk yaşam aktivitelerinde kısıtlama sosyal ve mesleki yaşantısında bozukluk oluşmaktadır()

Şahin M Oumlzer C Oumlluumlccedil F Tunccedil Z Huzurevinde kalan yaşlılarda demans ve depresyon Tuumlrk Geriatri Dergisi 2005 (1)249-51

Wimo A Winbland B Ccedilev Sevinccedilok J Demans ve sağlık ekonomisi Demans Dergisi 2003 3121-126

Koccediler B Demans epidemiyolojisi Demans Dizisi 1999 141-44

Hanağası H Demans kavramı ve hastaya yaklaşım Klinik Gelişim 201010(1)44-47

DEMANS

Acil serviste demans şuumlphesini değerlendirme amaccedilları

Geri doumlnuumlşluuml formları tanıyabilmek

Demansı olan hastada akut hastalık bulgularını saptamak

Geri doumlnuumlşsuumlz demansın normal suumlreci ile bulguların

uyumluluğunu karşılaştırmak

DEMANS NEDENLERİ

NEDENLERİNE GOumlRE DEMANS SINIFLAMASI

Dejeneratif

Alzheimer hastalığı

Huntington hastalığı

Parkinson hastalığı

Vaskuumller

Enfeksiyoumlz

İnflamatuar

Neoplastik

Travmatik

Toksik

Metabolik

Psikiyatrik

DEMANS PATOFİZYOLOJİSİ

Artmış amiloid birikimi noumlrofibriler yumak ve plak uumlretimi

darr

Huumlcre oumlluumlmuuml

darr

Noumlrotransmiter değişiklikler

darr

Biliş duygulanım ve davranış değişiklikleri (DEMANS)

DEMANSTA RİSK FAKTOumlRLERİNİN

DEĞERLENDİRİLMESİ

Yaş

Ailede demans oumlykuumlsuuml

Kadın cinsiyet

Down sendromu

14 ve 21 kromozomlarda spesifik mutasyonların varlığı

Apolipoprotein E-4 genotipi

Kafa travması

Duumlşuumlk eğitim duumlzeyi

Tiroid hastalıkları (oumlzellikle hipotroidi)

Depresyon

Arslantaş D Oumlzbabalık D metintaş S Oumlzkan S Kalyoncu C Oumlzdemir G Arslantaş A Prevelance of dementia and associated risk factors in Middle Anatolia J Clin

Neurosci 2009 16 1455-1459

Amerikan Alzheimer Derneği resmi sitesi httpwwwalzorgindexasp

Cummings JL Cole G Alzheimer disease JAMA 2002 287(18)2335-2338

Guumlrvit H Emre S Tınaz B Bilgiccedil B Hanagasi H The prevalance of dementia in an urban Turkish population Am J Alzheimer Dis Other Demen 2008 2367-76

Keskinoğlu P Giray H Bıccedilakcıefe M Bilgiccedil N Uccedilku R The Prevalence and risk Factors of dementia in the elderly population in a low socio-economic region of Izmir Turkey Arch Gerontol Geriatr 2006 43 93-100

Lobo A Launer LJ Fratiglioni L Andersen K Prevalence of dementia and major subtypes in Europe A collaborative study of population-based cohorts Neurologic Diseases in the Elderly Research Group Neurology 2000 54 4-9

Goumlnen S Kuumlccediluumlkguumlccedilluuml Ouml Yener G Hastanede yatan yaşlı bireylerde demansla ilişkili olabilecek işlevsel-bilişsel bozukluk sıklığının incelenmesiJournal of Neurological Sciences 274)446-456 2010

DEMANS İccedilin DSM

Tanı Oumllccediluumltleri

A Aşağıdakilerin en az ikisini iccedileren bilişsel bozukluk gelişmesi

1 Bellek bozukluğu

2 Listedeki bilişsel bozukluklardan bir yada daha fazlası

a Afazi (Lisan bozukluğu)

b Apraksi (Motor işlevlerde bozukluk olmamasına karşın motor etkinlikleri yerine

getirememe)

c Agnozi (Duyu işlevlerinde bozukluk olmamasına karşın motor etkinlikleri yerine

getirememe)

d Yuumlruumltuumlcuuml işlev bozukluğu (planlama organizasyon sıralama soyutlama vs)

B Bilişsel bozukluk sosyal yaşam ve iş yaşamını etkileyecek kadar şiddetli olmalı ve daha oumlnce edinilmiş daha yuumlksek bir duumlzeyden duumlşuumlşle karakterize olmalı

C Oumlzellikle deliryum sırasında ortaya ccedilıkmış olmamalı

D Bilişsel bozukluk

a Tıbbi bir bozukluk toksine maruz kalma ya da ikisinin kombinasyonuna bağlı olabilir

b Non-organik bir mental hastalık (depresyon şizofreni vs) dışlanmalıdır

Hanağası H Demans kavramı ve hastaya yaklaşım Klinik Gelişim 201010(1)44-47

DEMANS

Etiyolojilerine

Lokalizasyonlarına

Klinik Oumlzelliklerine

goumlre sınıflandırılabilirler

DEMANS HASTALIĞI ETİYOLOJİSİNE GOumlRE

PRİMER SEKONDER

Alzheimer hastalığı

Diffuumlz Lewy cisim hastalığı

Fronto-temporal demans

Motor bozuklukla olan

demans

Ccedileşitli pediatrik demanslar

Vaskuumller demans

Normal basınccedillı hidrosefali

Toksik ndash metabolik demans

İnfeksiyonlar

Kafa iccedili yer kaplayıcı ve

otoimmuumln-inflamatuar

hastalıklar

Guumlrvit H Alzheimer ve Alzheimer dışı demanslar URL httpwwwitfnoumlrolojiorgdemansdemanshtm

Yazıcı K Bilişsel Bozukluklar URLytdkmersinedutruploads288filesBİLİŞSEL20BOZUKLUKLARdoc

KORTİKAL SUBKORTİKAL

Lezyonlar beyin korteksinde

(gri cevherde)

Alzheimer hastalığı gibi ağır

bellek bozukluğu semantik

afazi oumln planda

Hasta akıcı konuşabilir

sorulara normal yanıt

verebilir ve kendi ortamında

aktivitesi normaldir

Lezyonlar beyaz cevherde

Huntington hastalığı gibi hafif

bellek bozukluğu semantik

alanla ilgili daha az guumlccedilluumlk

yaşar youmlnetici işlevlerde

sorunlar vardır

Motor bozukluklara daha sık

rastlanır

Hasta ccedilevreye karşı daha

uyanık cevap vermesi yavaş

konuşması akıcı değil

kompleks cuumlmleler kurmakta

zorlanır (iletim tipi afazi)

DEMANS HASTALIĞI LOKALİZASYONUNA GOumlRE

DEMANS HASTALIĞI KLİNİĞİNE GOumlRE

Hafif evre

Depresyon genellikle ilk bulgu

İlerleyici oumlzellikte guumlnluumlk yaşamı etkileyen unutkanlıklar konuşma sırasında doğru kelimeleri bulmada guumlccedilluumlk eşyaların yerini hatırlamakta guumlccedilluumlk ve hatırlatıcı liste yapma gibi belirti ve davranışlar goumlruumlluumlr

Yeni tanınan yabancıların isimleri unutulabilir

Dalgalı seyreden bellek bozukluğunda yakın bellek kaybı oumln plandadır uzak hafıza goumlrece korunmuştur

Konuşma akıcılığı etkilenir

Karmaşık konularda soumlzcuumlk bulma zorlaşır

İş ve ev yaşamını suumlrduumlruumllebilir

Hesap yapma kompleks finansal aktivitelerde uygun elbise seccediliminde zorlanma olabilir

DEMANS HASTALIĞI KLİNİĞİNE GOumlRE

Orta evre

Bellek bozukluğu ilerlemiş eski olayları da unutma

başlamış olabilir

Seyrek goumlruumllen yuumlzler unutulur

Yer oryantasyonu bozulmaya başladığı iccedilin tanımadığı

ccedilevrede hasta kaybolur

Anlama bozuklukları kelime bulmada guumlccedilluumlk goumlruumlluumlr

Davranış bozuklukları ve psikiyatrik belirtiler ortaya ccedilıkar

Guumlnluumlk yaşam aktivitelerinde bağımsızlık azalır

DEMANS HASTALIĞI KLİNİĞİNE GOumlRE

İleri evre

Tamamen geccedilmişte yaşar ve en yakınlarını bile

tanımamaya başlar

Tanıdık ccedilevrede kaybolan hasta konuşma iccedileriğini

zaman ve yere uyduramaz ve afazik hale gelir

Amaccedilsız hareketler tekrarlayıcı hareket ajitasyon goumlruumlluumlr

Tam bağımlı hale gelir

DEMANS TANISI

Anamnez

Noumlrolojik ve mental muayene

Tam kan sayımı

Biyokimya

Tiroid-karaciğer-boumlbrek fonksiyon testleri idrar tetkiki

Vitamin B12 folat duumlzeyleri

Kraniyal BT MR goumlruumlntuumlleme

Noumlropsikolojik testler evrelendirme

Yavuz Balam B Arıoğlu S Yaşlıda demans risk faktoumlrleri ve tedavisi İccedil hastalıkları Dergisi 200815(1)14-23

Guumlrvit H Baran B Demanslar ve kognitif bozukluklarda oumllccedilekler Noumlropsikiyatri Arşivi 2007 4458-65

ACİL SERVİSTE YOumlNETİM

Geridoumlnuumlşluuml demans ve bazal demansı koumltuumlleştiren

durumlar erken tanı ve altta yatan sebebin

duumlzeltilmesini gerektirir

Mental durumda akut değişikliği olan veya hızlı

başlangıccedillı semptomlarla başvuranlar kapsamlı

değerlendirme iccedilin yatırılmalıdır

Kognitif fonksiyonlarda ilerleyici bozulma ile

başvuran ve altta yatan akut tıbbi durumu olmayan

hastaların ileri tetkikleri poliklinik şartlarında

yapılabilir

DEMANS TEDAVİSİ

Tek bir hastalık değil değişken bir klinik sendrom

Altta yatan sebebe youmlnelik tedavi

Alzheimer Hastalığında tedavi

Kolinesteraz inhibitoumlrleri

Donepezil

Rivastigmin

Galantamin

Memantin

DELİRYUM VE DEMANS OumlZELLİKLERİ

OumlZELLİKLER DELİRYUM DEMANS

Başlangıccedil Akut (saat-guumln) Yavaş (ay-yıl)

Psikiyatrik bulgular Yok Sıklıkla depresyonla birlikte

24 saat iccedilinde seyri Hızlı dalgalı Stabil

Oryantasyon Bozuk Bozuk

Dikkat Bozuk Ciddi olgular dışında normal

Konsantrasyon Bozuk Bozuk

Haluumlsinasyon Goumlrselişitsel Sıklıkla yok

Deluumlzyonlar Geccedilici Genellikle yok

Konuşma Tutarsız dezorganize Anomik afazik

Hareketler Asteriks tremor Sıklıkla yok

Tedavi Geri doumlnmesi tipik Yanıt vermez

Acil Servise başvuran her 4 yaşlı hastanın yalnız

1rsquoinde bilişsel fonksiyonlar taranmakta

Yeterlilik şuumlphesi

Uygun araccedilların yokluğu

Hasta mahremiyetinin olmayışı

Aşırı guumlruumlltuuml

Zaman kısıtlılığı

Knowledge skills and attitudes of doctors towards assessing cognition in older patients in theemergency department Kennelly SP et al Postgrad Med J 2013

Mar89(1049)137-41 doi 101136postgradmedj-2012-131226 Epub 2012 Oct 30

DELİRYUM

Klinik bulgular

Dikkat bozukluğu

hearts Dikkat dağınıklığı ccedilok belirgin bir semptomdur

hearts Konuşmayı suumlrduumlrme sorulara uygun ve zamanında

cevap verme komutları yerine getirmekte zorluk

hearts Dikkatini odaklama suumlrduumlrme başka bir yere

kaydırmada zorluk

DELİRYUM

Klinik bulgular

Oryantasyon (youmlnelim) bozukluğu

hearts Zaman

hearts Yer

hearts Kişi

DELİRYUM

Klinik bulgular

Algı bozukluğu (en sık goumlrsel haluumlsinasyonlar)

Bellek bozukluğu (yakın bellekte bozulma uzak bellekteki

bozulmadan daha ccediloktur geri doumlnuumlşluumlduumlr)

Duumlşuumlnce akışı ve iccedileriğinde bozukluk (hezeyanlar)

Konuşma bozuklukları (anlamsız ve birbiri ile ilişkisiz)

Emosyonel durum uyku-uyanıklık doumlnguumlsuuml psikomotor

aktivitede bozukluk

Belirtilerin diuumlrnal değişikliği (guumln iccedilinde dalgalanma

belirtiler geceleri koumltuumlleşir)

DELİRYUM KLİNİK SUBTİPLERİ

Hiperaktif deliryum (15)

Hipoaktif deliryum(19)

Mikst deliryum (52)

DELİRYUM

Tanı

Detaylı anamnez (oumlzellikle ilaccedillar) fizik muayene

noumlrolojik muayene ve mental durum muayenesi

Kognitif durum değerlendirmesi iccedilin Mini Mental Durum

Testi (MMDE)

Laboratuvar testleri (kan sayımı elektrolitlerhellip

MİNİ MENTAL DURUM DEĞERLENDİRİLMESİ STANDARDİZE MİNİ MENTAL TEST

YOumlNELİM (Toplam puan 10)

Hangi yıl iccedilindeyiz ( )

Hangi mevsimdeyiz ( )

Hangi aydayız ( )

Bu guumln ayın kaccedilı ( )

Hangi guumlndeyiz ( )

Hangi uumllkede yaşıyoruz ( )

Şu an hangi şehirde bulunmaktasınız ( )

Şu an bulunduğunuz semt neresidir ( )

Şu an bulunduğunuz bina neresidir ( )

Şu an bu binada kaccedilıncı kattasınız ( )

KAYIT HAFIZASI (Toplam puan 3)

Size birazdan soumlyleyeceğim uumlccedil ismi dikkatlice dinleyip ben bitirdikten sonra tekrarlayın

(Masa Bayrak Elbise) (20 sn suumlre tanınır) Her doğru isim 1 puan ( )

DİKKAT VE HESAP YAPMA (Toplam puan 5)

100rsquoden geriye doğru 7 ccedilıkartarak gidin Dur deyinceye kadar devam edin

Her doğru işlem 1 puan (100 93 86 79 72 65) ( )

HATIRLAMA (Toplam puan 3)

Yukarıda tekrar ettiğiniz kelimeleri hatırlıyor musunuz Hatırladıklarınızı soumlyleyin

(Masa Bayrak Elbise) ( )

LİSAN (Toplam puan 9)

a) Bu goumlrduumlğuumlnuumlz nesnelerin isimleri nedir (saat kalem) 2 puan (20 sn tut) ( )

b) Şimdi size soumlyleyeceğim cuumlmleyi dikkatle dinleyin ve ben bitirdikten sonra tekrar edin

ldquoEğer ve fakat istemiyorumrdquo (10 sn tut) 1 puan ( )

c) Şimdi sizden bir şey yapmanızı isteyeceğim beni dikkatle dinleyin ve soumlylediğimi yapın

ldquoMasada duran kacircğıdı sağsol elinizle alın iki elinizle ikiye katlayın ve yere bırakın luumltfenrdquo

Toplam puan 3 suumlre 30 sn her bir doğru işlem 1 puan ( )

d) Şimdi size bir cuumlmle vereceğim Okuyun ve yazıda soumlylenen şeyi yapın (1 puan)

ldquoGOumlZLERİNİZİ KAPATINrdquo (arka sayfada) ( )

e) Şimdi vereceğim kacircğıda aklınıza gelen anlamlı bir cuumlmleyi yazın (1 puan) ( )

f) Size goumlstereceğim şeklin aynısını ccedilizin (arka sayfada) (1 puan) ( )

Mini-Mental State Examination (Adapted from Folstein MF Folstein SE McHugh PR lsquoMini-mental statersquo A practical method for grading the cognitive state of patients for the clinician J Psychiatr Res 12 189 1975)

MİNİ MENTAL DURUM DEĞERLENDİRİLMESİ

Hafif demans tanısı iccedilin geccedilerli ve guumlvenilir olduğu belirtilmiştir()

Mini Mental Testrsquote alınabilecek en yuumlksek puan 30

24-30 puan arası normal

20-23 puan arası hafif evre

10-19 puan arası orta evre

0-9 puan arası ileri evre demans olarak kabul

edilmektedir()

Ccedilınar MA Balıkccedilı A Sertoğlu E Ak M Serdar M Oumlzmenler K Role of CRP TNF-ἀ ve IGF-1rsquoin Roluuml Archives of Neuropsychiatry 2014 51 376-382

DELİRYUM TANI KRİTERİ

CAM (Confusion Assessment Method) Tanı Kriterleri

1 Akut başlangıccedillı guumln iccedilinde dalgalanmalar goumlsteren seyir

2Dikkat azalması (soumlylenenleri aklında tutabiliyor mu Dikkatini odaklayabiliyor mu)

3 Organize duumlşuumlnme yetisinde azalma (Anlamsız konuşmalar mantıksız duumlşuumlnceler ilgisiz konulara atlamalar)

4 Bilinccedil değişikliği

CAM 94-100 sensitivite ve 90-95 spesifiteye sahiptir Deliryum tanısı koyabilmek iccedilin 1ve 2 kriterler mutlaka olmalı bunlara ek olarak ise 3 ve 4 kriterlerden en az biri olmalıdır

DELİRYUM

TANI KRİTERLERİ

DSM (Diagnostic and Statistical Manual ve Mental Disorders) Tanı Kriterleri

Bilinccedil değişikliği ile birlikte dikkat ve konsantrasyonda bozulma (dikkatini odaklamada suumlrduumlrmede ve başka yere kaydırmada zorluk)

Demansla ilişkisiz kognitif fonksiyon bozukluğu (hafıza kaybı oryantasyon bozukluğu-daha ccedilok yer ve zaman konuşma problemi) veya algıda bozukluk (illuumlzyon haluumlsinasyon deluumlzyon)

Kısa suumlrede guumln iccedilinde dalgalanmalar goumlsteren seyir

Hikayefizik muayenetetkikler sonucu organik bir sebebin saptanması

DSM tanı kriterleri uzman goumlruumlşuumlne dayanmaktadır ve tanısal sensitivite ve spesifiteleri bilinmemektedir

DELİRYUM TEDAVİSİ

ACİL SERVİSDE DELİRYUM TABLOSUNDAKİ HASTAYA

YAKLAŞIM

1 Hastanın ve personelin guumlvenliğini garanti altına almak

2 Hava yolu solunum dolaşım guumlvenliği (hipotansiyon

şok varsa tedavi edilmeli)

3 Hızla geri doumlnen problemler tanınmalı ve tedavi edilmeli

(Hipoksi hipoglisemi narkotik ilaccedil aşırı alımı)

4 Oksijen tedavisi (hipoksikarbonmonoksit zehirlenmesi)

DELİRYUM TEDAVİSİ

5 Antidotlar

Tiamin (100mg IVIM)

Glukoz (50mL 50 dekstroz IV bolus)

Naloksan 2-10mg SCIMIV

Flumazenil kullanmayın direnccedilli noumlbetleri tetikleyebilir

6 İlaccedillar

Haloperidol 5-10mg POIMIV

Lorazepam 05-2mg POIMIV

05-2mg Lorazepam ve 1-2mg haloperidol kombine

verilebilir

Atipik antipsikotikler

DEMANS

60 yaşında 1

Her 5 yılda sıklığı ikiye katlanmakta

80 yaş civarında 20 oranında goumlruumllmektedir()

Şahin M Oumlzer C Oumlluumlnccedil F Tunccedil Z Huzurevinde kalan yaşlılarda demans ve depresyon Tuumlrk Geriatri Dergisi 20058(1)249-51

Wimo A Winbland B Ccedilev Sevinccedilok J Demans ve sağlık ekonomisi Demans Dergisi 2003 3121-126

Ferri CPPrince M Brayne C ve ark Global prevalence of dementia A delphi consensus study Lancet 2005 9503 2112-2117

DEMANS

Kronik

İlerleyici olarak bellek ve entelektuumlel kapasitenin darr

Bellek konuşma algılama hesaplama yargılama soyut duumlşuumlnme ve problem ccediloumlzme gibi bilişsel işlevlerden en az ikisinde bozukluk olması ile karakterize bir tablodur

Bilişsel işlevlerde bozukluğa bağlı olarak bireyin guumlnluumlk yaşam aktivitelerinde kısıtlama sosyal ve mesleki yaşantısında bozukluk oluşmaktadır()

Şahin M Oumlzer C Oumlluumlccedil F Tunccedil Z Huzurevinde kalan yaşlılarda demans ve depresyon Tuumlrk Geriatri Dergisi 2005 (1)249-51

Wimo A Winbland B Ccedilev Sevinccedilok J Demans ve sağlık ekonomisi Demans Dergisi 2003 3121-126

Koccediler B Demans epidemiyolojisi Demans Dizisi 1999 141-44

Hanağası H Demans kavramı ve hastaya yaklaşım Klinik Gelişim 201010(1)44-47

DEMANS

Acil serviste demans şuumlphesini değerlendirme amaccedilları

Geri doumlnuumlşluuml formları tanıyabilmek

Demansı olan hastada akut hastalık bulgularını saptamak

Geri doumlnuumlşsuumlz demansın normal suumlreci ile bulguların

uyumluluğunu karşılaştırmak

DEMANS NEDENLERİ

NEDENLERİNE GOumlRE DEMANS SINIFLAMASI

Dejeneratif

Alzheimer hastalığı

Huntington hastalığı

Parkinson hastalığı

Vaskuumller

Enfeksiyoumlz

İnflamatuar

Neoplastik

Travmatik

Toksik

Metabolik

Psikiyatrik

DEMANS PATOFİZYOLOJİSİ

Artmış amiloid birikimi noumlrofibriler yumak ve plak uumlretimi

darr

Huumlcre oumlluumlmuuml

darr

Noumlrotransmiter değişiklikler

darr

Biliş duygulanım ve davranış değişiklikleri (DEMANS)

DEMANSTA RİSK FAKTOumlRLERİNİN

DEĞERLENDİRİLMESİ

Yaş

Ailede demans oumlykuumlsuuml

Kadın cinsiyet

Down sendromu

14 ve 21 kromozomlarda spesifik mutasyonların varlığı

Apolipoprotein E-4 genotipi

Kafa travması

Duumlşuumlk eğitim duumlzeyi

Tiroid hastalıkları (oumlzellikle hipotroidi)

Depresyon

Arslantaş D Oumlzbabalık D metintaş S Oumlzkan S Kalyoncu C Oumlzdemir G Arslantaş A Prevelance of dementia and associated risk factors in Middle Anatolia J Clin

Neurosci 2009 16 1455-1459

Amerikan Alzheimer Derneği resmi sitesi httpwwwalzorgindexasp

Cummings JL Cole G Alzheimer disease JAMA 2002 287(18)2335-2338

Guumlrvit H Emre S Tınaz B Bilgiccedil B Hanagasi H The prevalance of dementia in an urban Turkish population Am J Alzheimer Dis Other Demen 2008 2367-76

Keskinoğlu P Giray H Bıccedilakcıefe M Bilgiccedil N Uccedilku R The Prevalence and risk Factors of dementia in the elderly population in a low socio-economic region of Izmir Turkey Arch Gerontol Geriatr 2006 43 93-100

Lobo A Launer LJ Fratiglioni L Andersen K Prevalence of dementia and major subtypes in Europe A collaborative study of population-based cohorts Neurologic Diseases in the Elderly Research Group Neurology 2000 54 4-9

Goumlnen S Kuumlccediluumlkguumlccedilluuml Ouml Yener G Hastanede yatan yaşlı bireylerde demansla ilişkili olabilecek işlevsel-bilişsel bozukluk sıklığının incelenmesiJournal of Neurological Sciences 274)446-456 2010

DEMANS İccedilin DSM

Tanı Oumllccediluumltleri

A Aşağıdakilerin en az ikisini iccedileren bilişsel bozukluk gelişmesi

1 Bellek bozukluğu

2 Listedeki bilişsel bozukluklardan bir yada daha fazlası

a Afazi (Lisan bozukluğu)

b Apraksi (Motor işlevlerde bozukluk olmamasına karşın motor etkinlikleri yerine

getirememe)

c Agnozi (Duyu işlevlerinde bozukluk olmamasına karşın motor etkinlikleri yerine

getirememe)

d Yuumlruumltuumlcuuml işlev bozukluğu (planlama organizasyon sıralama soyutlama vs)

B Bilişsel bozukluk sosyal yaşam ve iş yaşamını etkileyecek kadar şiddetli olmalı ve daha oumlnce edinilmiş daha yuumlksek bir duumlzeyden duumlşuumlşle karakterize olmalı

C Oumlzellikle deliryum sırasında ortaya ccedilıkmış olmamalı

D Bilişsel bozukluk

a Tıbbi bir bozukluk toksine maruz kalma ya da ikisinin kombinasyonuna bağlı olabilir

b Non-organik bir mental hastalık (depresyon şizofreni vs) dışlanmalıdır

Hanağası H Demans kavramı ve hastaya yaklaşım Klinik Gelişim 201010(1)44-47

DEMANS

Etiyolojilerine

Lokalizasyonlarına

Klinik Oumlzelliklerine

goumlre sınıflandırılabilirler

DEMANS HASTALIĞI ETİYOLOJİSİNE GOumlRE

PRİMER SEKONDER

Alzheimer hastalığı

Diffuumlz Lewy cisim hastalığı

Fronto-temporal demans

Motor bozuklukla olan

demans

Ccedileşitli pediatrik demanslar

Vaskuumller demans

Normal basınccedillı hidrosefali

Toksik ndash metabolik demans

İnfeksiyonlar

Kafa iccedili yer kaplayıcı ve

otoimmuumln-inflamatuar

hastalıklar

Guumlrvit H Alzheimer ve Alzheimer dışı demanslar URL httpwwwitfnoumlrolojiorgdemansdemanshtm

Yazıcı K Bilişsel Bozukluklar URLytdkmersinedutruploads288filesBİLİŞSEL20BOZUKLUKLARdoc

KORTİKAL SUBKORTİKAL

Lezyonlar beyin korteksinde

(gri cevherde)

Alzheimer hastalığı gibi ağır

bellek bozukluğu semantik

afazi oumln planda

Hasta akıcı konuşabilir

sorulara normal yanıt

verebilir ve kendi ortamında

aktivitesi normaldir

Lezyonlar beyaz cevherde

Huntington hastalığı gibi hafif

bellek bozukluğu semantik

alanla ilgili daha az guumlccedilluumlk

yaşar youmlnetici işlevlerde

sorunlar vardır

Motor bozukluklara daha sık

rastlanır

Hasta ccedilevreye karşı daha

uyanık cevap vermesi yavaş

konuşması akıcı değil

kompleks cuumlmleler kurmakta

zorlanır (iletim tipi afazi)

DEMANS HASTALIĞI LOKALİZASYONUNA GOumlRE

DEMANS HASTALIĞI KLİNİĞİNE GOumlRE

Hafif evre

Depresyon genellikle ilk bulgu

İlerleyici oumlzellikte guumlnluumlk yaşamı etkileyen unutkanlıklar konuşma sırasında doğru kelimeleri bulmada guumlccedilluumlk eşyaların yerini hatırlamakta guumlccedilluumlk ve hatırlatıcı liste yapma gibi belirti ve davranışlar goumlruumlluumlr

Yeni tanınan yabancıların isimleri unutulabilir

Dalgalı seyreden bellek bozukluğunda yakın bellek kaybı oumln plandadır uzak hafıza goumlrece korunmuştur

Konuşma akıcılığı etkilenir

Karmaşık konularda soumlzcuumlk bulma zorlaşır

İş ve ev yaşamını suumlrduumlruumllebilir

Hesap yapma kompleks finansal aktivitelerde uygun elbise seccediliminde zorlanma olabilir

DEMANS HASTALIĞI KLİNİĞİNE GOumlRE

Orta evre

Bellek bozukluğu ilerlemiş eski olayları da unutma

başlamış olabilir

Seyrek goumlruumllen yuumlzler unutulur

Yer oryantasyonu bozulmaya başladığı iccedilin tanımadığı

ccedilevrede hasta kaybolur

Anlama bozuklukları kelime bulmada guumlccedilluumlk goumlruumlluumlr

Davranış bozuklukları ve psikiyatrik belirtiler ortaya ccedilıkar

Guumlnluumlk yaşam aktivitelerinde bağımsızlık azalır

DEMANS HASTALIĞI KLİNİĞİNE GOumlRE

İleri evre

Tamamen geccedilmişte yaşar ve en yakınlarını bile

tanımamaya başlar

Tanıdık ccedilevrede kaybolan hasta konuşma iccedileriğini

zaman ve yere uyduramaz ve afazik hale gelir

Amaccedilsız hareketler tekrarlayıcı hareket ajitasyon goumlruumlluumlr

Tam bağımlı hale gelir

DEMANS TANISI

Anamnez

Noumlrolojik ve mental muayene

Tam kan sayımı

Biyokimya

Tiroid-karaciğer-boumlbrek fonksiyon testleri idrar tetkiki

Vitamin B12 folat duumlzeyleri

Kraniyal BT MR goumlruumlntuumlleme

Noumlropsikolojik testler evrelendirme

Yavuz Balam B Arıoğlu S Yaşlıda demans risk faktoumlrleri ve tedavisi İccedil hastalıkları Dergisi 200815(1)14-23

Guumlrvit H Baran B Demanslar ve kognitif bozukluklarda oumllccedilekler Noumlropsikiyatri Arşivi 2007 4458-65

ACİL SERVİSTE YOumlNETİM

Geridoumlnuumlşluuml demans ve bazal demansı koumltuumlleştiren

durumlar erken tanı ve altta yatan sebebin

duumlzeltilmesini gerektirir

Mental durumda akut değişikliği olan veya hızlı

başlangıccedillı semptomlarla başvuranlar kapsamlı

değerlendirme iccedilin yatırılmalıdır

Kognitif fonksiyonlarda ilerleyici bozulma ile

başvuran ve altta yatan akut tıbbi durumu olmayan

hastaların ileri tetkikleri poliklinik şartlarında

yapılabilir

DEMANS TEDAVİSİ

Tek bir hastalık değil değişken bir klinik sendrom

Altta yatan sebebe youmlnelik tedavi

Alzheimer Hastalığında tedavi

Kolinesteraz inhibitoumlrleri

Donepezil

Rivastigmin

Galantamin

Memantin

DELİRYUM VE DEMANS OumlZELLİKLERİ

OumlZELLİKLER DELİRYUM DEMANS

Başlangıccedil Akut (saat-guumln) Yavaş (ay-yıl)

Psikiyatrik bulgular Yok Sıklıkla depresyonla birlikte

24 saat iccedilinde seyri Hızlı dalgalı Stabil

Oryantasyon Bozuk Bozuk

Dikkat Bozuk Ciddi olgular dışında normal

Konsantrasyon Bozuk Bozuk

Haluumlsinasyon Goumlrselişitsel Sıklıkla yok

Deluumlzyonlar Geccedilici Genellikle yok

Konuşma Tutarsız dezorganize Anomik afazik

Hareketler Asteriks tremor Sıklıkla yok

Tedavi Geri doumlnmesi tipik Yanıt vermez

Acil Servise başvuran her 4 yaşlı hastanın yalnız

1rsquoinde bilişsel fonksiyonlar taranmakta

Yeterlilik şuumlphesi

Uygun araccedilların yokluğu

Hasta mahremiyetinin olmayışı

Aşırı guumlruumlltuuml

Zaman kısıtlılığı

Knowledge skills and attitudes of doctors towards assessing cognition in older patients in theemergency department Kennelly SP et al Postgrad Med J 2013

Mar89(1049)137-41 doi 101136postgradmedj-2012-131226 Epub 2012 Oct 30

DELİRYUM

Klinik bulgular

Oryantasyon (youmlnelim) bozukluğu

hearts Zaman

hearts Yer

hearts Kişi

DELİRYUM

Klinik bulgular

Algı bozukluğu (en sık goumlrsel haluumlsinasyonlar)

Bellek bozukluğu (yakın bellekte bozulma uzak bellekteki

bozulmadan daha ccediloktur geri doumlnuumlşluumlduumlr)

Duumlşuumlnce akışı ve iccedileriğinde bozukluk (hezeyanlar)

Konuşma bozuklukları (anlamsız ve birbiri ile ilişkisiz)

Emosyonel durum uyku-uyanıklık doumlnguumlsuuml psikomotor

aktivitede bozukluk

Belirtilerin diuumlrnal değişikliği (guumln iccedilinde dalgalanma

belirtiler geceleri koumltuumlleşir)

DELİRYUM KLİNİK SUBTİPLERİ

Hiperaktif deliryum (15)

Hipoaktif deliryum(19)

Mikst deliryum (52)

DELİRYUM

Tanı

Detaylı anamnez (oumlzellikle ilaccedillar) fizik muayene

noumlrolojik muayene ve mental durum muayenesi

Kognitif durum değerlendirmesi iccedilin Mini Mental Durum

Testi (MMDE)

Laboratuvar testleri (kan sayımı elektrolitlerhellip

MİNİ MENTAL DURUM DEĞERLENDİRİLMESİ STANDARDİZE MİNİ MENTAL TEST

YOumlNELİM (Toplam puan 10)

Hangi yıl iccedilindeyiz ( )

Hangi mevsimdeyiz ( )

Hangi aydayız ( )

Bu guumln ayın kaccedilı ( )

Hangi guumlndeyiz ( )

Hangi uumllkede yaşıyoruz ( )

Şu an hangi şehirde bulunmaktasınız ( )

Şu an bulunduğunuz semt neresidir ( )

Şu an bulunduğunuz bina neresidir ( )

Şu an bu binada kaccedilıncı kattasınız ( )

KAYIT HAFIZASI (Toplam puan 3)

Size birazdan soumlyleyeceğim uumlccedil ismi dikkatlice dinleyip ben bitirdikten sonra tekrarlayın

(Masa Bayrak Elbise) (20 sn suumlre tanınır) Her doğru isim 1 puan ( )

DİKKAT VE HESAP YAPMA (Toplam puan 5)

100rsquoden geriye doğru 7 ccedilıkartarak gidin Dur deyinceye kadar devam edin

Her doğru işlem 1 puan (100 93 86 79 72 65) ( )

HATIRLAMA (Toplam puan 3)

Yukarıda tekrar ettiğiniz kelimeleri hatırlıyor musunuz Hatırladıklarınızı soumlyleyin

(Masa Bayrak Elbise) ( )

LİSAN (Toplam puan 9)

a) Bu goumlrduumlğuumlnuumlz nesnelerin isimleri nedir (saat kalem) 2 puan (20 sn tut) ( )

b) Şimdi size soumlyleyeceğim cuumlmleyi dikkatle dinleyin ve ben bitirdikten sonra tekrar edin

ldquoEğer ve fakat istemiyorumrdquo (10 sn tut) 1 puan ( )

c) Şimdi sizden bir şey yapmanızı isteyeceğim beni dikkatle dinleyin ve soumlylediğimi yapın

ldquoMasada duran kacircğıdı sağsol elinizle alın iki elinizle ikiye katlayın ve yere bırakın luumltfenrdquo

Toplam puan 3 suumlre 30 sn her bir doğru işlem 1 puan ( )

d) Şimdi size bir cuumlmle vereceğim Okuyun ve yazıda soumlylenen şeyi yapın (1 puan)

ldquoGOumlZLERİNİZİ KAPATINrdquo (arka sayfada) ( )

e) Şimdi vereceğim kacircğıda aklınıza gelen anlamlı bir cuumlmleyi yazın (1 puan) ( )

f) Size goumlstereceğim şeklin aynısını ccedilizin (arka sayfada) (1 puan) ( )

Mini-Mental State Examination (Adapted from Folstein MF Folstein SE McHugh PR lsquoMini-mental statersquo A practical method for grading the cognitive state of patients for the clinician J Psychiatr Res 12 189 1975)

MİNİ MENTAL DURUM DEĞERLENDİRİLMESİ

Hafif demans tanısı iccedilin geccedilerli ve guumlvenilir olduğu belirtilmiştir()

Mini Mental Testrsquote alınabilecek en yuumlksek puan 30

24-30 puan arası normal

20-23 puan arası hafif evre

10-19 puan arası orta evre

0-9 puan arası ileri evre demans olarak kabul

edilmektedir()

Ccedilınar MA Balıkccedilı A Sertoğlu E Ak M Serdar M Oumlzmenler K Role of CRP TNF-ἀ ve IGF-1rsquoin Roluuml Archives of Neuropsychiatry 2014 51 376-382

DELİRYUM TANI KRİTERİ

CAM (Confusion Assessment Method) Tanı Kriterleri

1 Akut başlangıccedillı guumln iccedilinde dalgalanmalar goumlsteren seyir

2Dikkat azalması (soumlylenenleri aklında tutabiliyor mu Dikkatini odaklayabiliyor mu)

3 Organize duumlşuumlnme yetisinde azalma (Anlamsız konuşmalar mantıksız duumlşuumlnceler ilgisiz konulara atlamalar)

4 Bilinccedil değişikliği

CAM 94-100 sensitivite ve 90-95 spesifiteye sahiptir Deliryum tanısı koyabilmek iccedilin 1ve 2 kriterler mutlaka olmalı bunlara ek olarak ise 3 ve 4 kriterlerden en az biri olmalıdır

DELİRYUM

TANI KRİTERLERİ

DSM (Diagnostic and Statistical Manual ve Mental Disorders) Tanı Kriterleri

Bilinccedil değişikliği ile birlikte dikkat ve konsantrasyonda bozulma (dikkatini odaklamada suumlrduumlrmede ve başka yere kaydırmada zorluk)

Demansla ilişkisiz kognitif fonksiyon bozukluğu (hafıza kaybı oryantasyon bozukluğu-daha ccedilok yer ve zaman konuşma problemi) veya algıda bozukluk (illuumlzyon haluumlsinasyon deluumlzyon)

Kısa suumlrede guumln iccedilinde dalgalanmalar goumlsteren seyir

Hikayefizik muayenetetkikler sonucu organik bir sebebin saptanması

DSM tanı kriterleri uzman goumlruumlşuumlne dayanmaktadır ve tanısal sensitivite ve spesifiteleri bilinmemektedir

DELİRYUM TEDAVİSİ

ACİL SERVİSDE DELİRYUM TABLOSUNDAKİ HASTAYA

YAKLAŞIM

1 Hastanın ve personelin guumlvenliğini garanti altına almak

2 Hava yolu solunum dolaşım guumlvenliği (hipotansiyon

şok varsa tedavi edilmeli)

3 Hızla geri doumlnen problemler tanınmalı ve tedavi edilmeli

(Hipoksi hipoglisemi narkotik ilaccedil aşırı alımı)

4 Oksijen tedavisi (hipoksikarbonmonoksit zehirlenmesi)

DELİRYUM TEDAVİSİ

5 Antidotlar

Tiamin (100mg IVIM)

Glukoz (50mL 50 dekstroz IV bolus)

Naloksan 2-10mg SCIMIV

Flumazenil kullanmayın direnccedilli noumlbetleri tetikleyebilir

6 İlaccedillar

Haloperidol 5-10mg POIMIV

Lorazepam 05-2mg POIMIV

05-2mg Lorazepam ve 1-2mg haloperidol kombine

verilebilir

Atipik antipsikotikler

DEMANS

60 yaşında 1

Her 5 yılda sıklığı ikiye katlanmakta

80 yaş civarında 20 oranında goumlruumllmektedir()

Şahin M Oumlzer C Oumlluumlnccedil F Tunccedil Z Huzurevinde kalan yaşlılarda demans ve depresyon Tuumlrk Geriatri Dergisi 20058(1)249-51

Wimo A Winbland B Ccedilev Sevinccedilok J Demans ve sağlık ekonomisi Demans Dergisi 2003 3121-126

Ferri CPPrince M Brayne C ve ark Global prevalence of dementia A delphi consensus study Lancet 2005 9503 2112-2117

DEMANS

Kronik

İlerleyici olarak bellek ve entelektuumlel kapasitenin darr

Bellek konuşma algılama hesaplama yargılama soyut duumlşuumlnme ve problem ccediloumlzme gibi bilişsel işlevlerden en az ikisinde bozukluk olması ile karakterize bir tablodur

Bilişsel işlevlerde bozukluğa bağlı olarak bireyin guumlnluumlk yaşam aktivitelerinde kısıtlama sosyal ve mesleki yaşantısında bozukluk oluşmaktadır()

Şahin M Oumlzer C Oumlluumlccedil F Tunccedil Z Huzurevinde kalan yaşlılarda demans ve depresyon Tuumlrk Geriatri Dergisi 2005 (1)249-51

Wimo A Winbland B Ccedilev Sevinccedilok J Demans ve sağlık ekonomisi Demans Dergisi 2003 3121-126

Koccediler B Demans epidemiyolojisi Demans Dizisi 1999 141-44

Hanağası H Demans kavramı ve hastaya yaklaşım Klinik Gelişim 201010(1)44-47

DEMANS

Acil serviste demans şuumlphesini değerlendirme amaccedilları

Geri doumlnuumlşluuml formları tanıyabilmek

Demansı olan hastada akut hastalık bulgularını saptamak

Geri doumlnuumlşsuumlz demansın normal suumlreci ile bulguların

uyumluluğunu karşılaştırmak

DEMANS NEDENLERİ

NEDENLERİNE GOumlRE DEMANS SINIFLAMASI

Dejeneratif

Alzheimer hastalığı

Huntington hastalığı

Parkinson hastalığı

Vaskuumller

Enfeksiyoumlz

İnflamatuar

Neoplastik

Travmatik

Toksik

Metabolik

Psikiyatrik

DEMANS PATOFİZYOLOJİSİ

Artmış amiloid birikimi noumlrofibriler yumak ve plak uumlretimi

darr

Huumlcre oumlluumlmuuml

darr

Noumlrotransmiter değişiklikler

darr

Biliş duygulanım ve davranış değişiklikleri (DEMANS)

DEMANSTA RİSK FAKTOumlRLERİNİN

DEĞERLENDİRİLMESİ

Yaş

Ailede demans oumlykuumlsuuml

Kadın cinsiyet

Down sendromu

14 ve 21 kromozomlarda spesifik mutasyonların varlığı

Apolipoprotein E-4 genotipi

Kafa travması

Duumlşuumlk eğitim duumlzeyi

Tiroid hastalıkları (oumlzellikle hipotroidi)

Depresyon

Arslantaş D Oumlzbabalık D metintaş S Oumlzkan S Kalyoncu C Oumlzdemir G Arslantaş A Prevelance of dementia and associated risk factors in Middle Anatolia J Clin

Neurosci 2009 16 1455-1459

Amerikan Alzheimer Derneği resmi sitesi httpwwwalzorgindexasp

Cummings JL Cole G Alzheimer disease JAMA 2002 287(18)2335-2338

Guumlrvit H Emre S Tınaz B Bilgiccedil B Hanagasi H The prevalance of dementia in an urban Turkish population Am J Alzheimer Dis Other Demen 2008 2367-76

Keskinoğlu P Giray H Bıccedilakcıefe M Bilgiccedil N Uccedilku R The Prevalence and risk Factors of dementia in the elderly population in a low socio-economic region of Izmir Turkey Arch Gerontol Geriatr 2006 43 93-100

Lobo A Launer LJ Fratiglioni L Andersen K Prevalence of dementia and major subtypes in Europe A collaborative study of population-based cohorts Neurologic Diseases in the Elderly Research Group Neurology 2000 54 4-9

Goumlnen S Kuumlccediluumlkguumlccedilluuml Ouml Yener G Hastanede yatan yaşlı bireylerde demansla ilişkili olabilecek işlevsel-bilişsel bozukluk sıklığının incelenmesiJournal of Neurological Sciences 274)446-456 2010

DEMANS İccedilin DSM

Tanı Oumllccediluumltleri

A Aşağıdakilerin en az ikisini iccedileren bilişsel bozukluk gelişmesi

1 Bellek bozukluğu

2 Listedeki bilişsel bozukluklardan bir yada daha fazlası

a Afazi (Lisan bozukluğu)

b Apraksi (Motor işlevlerde bozukluk olmamasına karşın motor etkinlikleri yerine

getirememe)

c Agnozi (Duyu işlevlerinde bozukluk olmamasına karşın motor etkinlikleri yerine

getirememe)

d Yuumlruumltuumlcuuml işlev bozukluğu (planlama organizasyon sıralama soyutlama vs)

B Bilişsel bozukluk sosyal yaşam ve iş yaşamını etkileyecek kadar şiddetli olmalı ve daha oumlnce edinilmiş daha yuumlksek bir duumlzeyden duumlşuumlşle karakterize olmalı

C Oumlzellikle deliryum sırasında ortaya ccedilıkmış olmamalı

D Bilişsel bozukluk

a Tıbbi bir bozukluk toksine maruz kalma ya da ikisinin kombinasyonuna bağlı olabilir

b Non-organik bir mental hastalık (depresyon şizofreni vs) dışlanmalıdır

Hanağası H Demans kavramı ve hastaya yaklaşım Klinik Gelişim 201010(1)44-47

DEMANS

Etiyolojilerine

Lokalizasyonlarına

Klinik Oumlzelliklerine

goumlre sınıflandırılabilirler

DEMANS HASTALIĞI ETİYOLOJİSİNE GOumlRE

PRİMER SEKONDER

Alzheimer hastalığı

Diffuumlz Lewy cisim hastalığı

Fronto-temporal demans

Motor bozuklukla olan

demans

Ccedileşitli pediatrik demanslar

Vaskuumller demans

Normal basınccedillı hidrosefali

Toksik ndash metabolik demans

İnfeksiyonlar

Kafa iccedili yer kaplayıcı ve

otoimmuumln-inflamatuar

hastalıklar

Guumlrvit H Alzheimer ve Alzheimer dışı demanslar URL httpwwwitfnoumlrolojiorgdemansdemanshtm

Yazıcı K Bilişsel Bozukluklar URLytdkmersinedutruploads288filesBİLİŞSEL20BOZUKLUKLARdoc

KORTİKAL SUBKORTİKAL

Lezyonlar beyin korteksinde

(gri cevherde)

Alzheimer hastalığı gibi ağır

bellek bozukluğu semantik

afazi oumln planda

Hasta akıcı konuşabilir

sorulara normal yanıt

verebilir ve kendi ortamında

aktivitesi normaldir

Lezyonlar beyaz cevherde

Huntington hastalığı gibi hafif

bellek bozukluğu semantik

alanla ilgili daha az guumlccedilluumlk

yaşar youmlnetici işlevlerde

sorunlar vardır

Motor bozukluklara daha sık

rastlanır

Hasta ccedilevreye karşı daha

uyanık cevap vermesi yavaş

konuşması akıcı değil

kompleks cuumlmleler kurmakta

zorlanır (iletim tipi afazi)

DEMANS HASTALIĞI LOKALİZASYONUNA GOumlRE

DEMANS HASTALIĞI KLİNİĞİNE GOumlRE

Hafif evre

Depresyon genellikle ilk bulgu

İlerleyici oumlzellikte guumlnluumlk yaşamı etkileyen unutkanlıklar konuşma sırasında doğru kelimeleri bulmada guumlccedilluumlk eşyaların yerini hatırlamakta guumlccedilluumlk ve hatırlatıcı liste yapma gibi belirti ve davranışlar goumlruumlluumlr

Yeni tanınan yabancıların isimleri unutulabilir

Dalgalı seyreden bellek bozukluğunda yakın bellek kaybı oumln plandadır uzak hafıza goumlrece korunmuştur

Konuşma akıcılığı etkilenir

Karmaşık konularda soumlzcuumlk bulma zorlaşır

İş ve ev yaşamını suumlrduumlruumllebilir

Hesap yapma kompleks finansal aktivitelerde uygun elbise seccediliminde zorlanma olabilir

DEMANS HASTALIĞI KLİNİĞİNE GOumlRE

Orta evre

Bellek bozukluğu ilerlemiş eski olayları da unutma

başlamış olabilir

Seyrek goumlruumllen yuumlzler unutulur

Yer oryantasyonu bozulmaya başladığı iccedilin tanımadığı

ccedilevrede hasta kaybolur

Anlama bozuklukları kelime bulmada guumlccedilluumlk goumlruumlluumlr

Davranış bozuklukları ve psikiyatrik belirtiler ortaya ccedilıkar

Guumlnluumlk yaşam aktivitelerinde bağımsızlık azalır

DEMANS HASTALIĞI KLİNİĞİNE GOumlRE

İleri evre

Tamamen geccedilmişte yaşar ve en yakınlarını bile

tanımamaya başlar

Tanıdık ccedilevrede kaybolan hasta konuşma iccedileriğini

zaman ve yere uyduramaz ve afazik hale gelir

Amaccedilsız hareketler tekrarlayıcı hareket ajitasyon goumlruumlluumlr

Tam bağımlı hale gelir

DEMANS TANISI

Anamnez

Noumlrolojik ve mental muayene

Tam kan sayımı

Biyokimya

Tiroid-karaciğer-boumlbrek fonksiyon testleri idrar tetkiki

Vitamin B12 folat duumlzeyleri

Kraniyal BT MR goumlruumlntuumlleme

Noumlropsikolojik testler evrelendirme

Yavuz Balam B Arıoğlu S Yaşlıda demans risk faktoumlrleri ve tedavisi İccedil hastalıkları Dergisi 200815(1)14-23

Guumlrvit H Baran B Demanslar ve kognitif bozukluklarda oumllccedilekler Noumlropsikiyatri Arşivi 2007 4458-65

ACİL SERVİSTE YOumlNETİM

Geridoumlnuumlşluuml demans ve bazal demansı koumltuumlleştiren

durumlar erken tanı ve altta yatan sebebin

duumlzeltilmesini gerektirir

Mental durumda akut değişikliği olan veya hızlı

başlangıccedillı semptomlarla başvuranlar kapsamlı

değerlendirme iccedilin yatırılmalıdır

Kognitif fonksiyonlarda ilerleyici bozulma ile

başvuran ve altta yatan akut tıbbi durumu olmayan

hastaların ileri tetkikleri poliklinik şartlarında

yapılabilir

DEMANS TEDAVİSİ

Tek bir hastalık değil değişken bir klinik sendrom

Altta yatan sebebe youmlnelik tedavi

Alzheimer Hastalığında tedavi

Kolinesteraz inhibitoumlrleri

Donepezil

Rivastigmin

Galantamin

Memantin

DELİRYUM VE DEMANS OumlZELLİKLERİ

OumlZELLİKLER DELİRYUM DEMANS

Başlangıccedil Akut (saat-guumln) Yavaş (ay-yıl)

Psikiyatrik bulgular Yok Sıklıkla depresyonla birlikte

24 saat iccedilinde seyri Hızlı dalgalı Stabil

Oryantasyon Bozuk Bozuk

Dikkat Bozuk Ciddi olgular dışında normal

Konsantrasyon Bozuk Bozuk

Haluumlsinasyon Goumlrselişitsel Sıklıkla yok

Deluumlzyonlar Geccedilici Genellikle yok

Konuşma Tutarsız dezorganize Anomik afazik

Hareketler Asteriks tremor Sıklıkla yok

Tedavi Geri doumlnmesi tipik Yanıt vermez

Acil Servise başvuran her 4 yaşlı hastanın yalnız

1rsquoinde bilişsel fonksiyonlar taranmakta

Yeterlilik şuumlphesi

Uygun araccedilların yokluğu

Hasta mahremiyetinin olmayışı

Aşırı guumlruumlltuuml

Zaman kısıtlılığı

Knowledge skills and attitudes of doctors towards assessing cognition in older patients in theemergency department Kennelly SP et al Postgrad Med J 2013

Mar89(1049)137-41 doi 101136postgradmedj-2012-131226 Epub 2012 Oct 30

DELİRYUM

Klinik bulgular

Algı bozukluğu (en sık goumlrsel haluumlsinasyonlar)

Bellek bozukluğu (yakın bellekte bozulma uzak bellekteki

bozulmadan daha ccediloktur geri doumlnuumlşluumlduumlr)

Duumlşuumlnce akışı ve iccedileriğinde bozukluk (hezeyanlar)

Konuşma bozuklukları (anlamsız ve birbiri ile ilişkisiz)

Emosyonel durum uyku-uyanıklık doumlnguumlsuuml psikomotor

aktivitede bozukluk

Belirtilerin diuumlrnal değişikliği (guumln iccedilinde dalgalanma

belirtiler geceleri koumltuumlleşir)

DELİRYUM KLİNİK SUBTİPLERİ

Hiperaktif deliryum (15)

Hipoaktif deliryum(19)

Mikst deliryum (52)

DELİRYUM

Tanı

Detaylı anamnez (oumlzellikle ilaccedillar) fizik muayene

noumlrolojik muayene ve mental durum muayenesi

Kognitif durum değerlendirmesi iccedilin Mini Mental Durum

Testi (MMDE)

Laboratuvar testleri (kan sayımı elektrolitlerhellip

MİNİ MENTAL DURUM DEĞERLENDİRİLMESİ STANDARDİZE MİNİ MENTAL TEST

YOumlNELİM (Toplam puan 10)

Hangi yıl iccedilindeyiz ( )

Hangi mevsimdeyiz ( )

Hangi aydayız ( )

Bu guumln ayın kaccedilı ( )

Hangi guumlndeyiz ( )

Hangi uumllkede yaşıyoruz ( )

Şu an hangi şehirde bulunmaktasınız ( )

Şu an bulunduğunuz semt neresidir ( )

Şu an bulunduğunuz bina neresidir ( )

Şu an bu binada kaccedilıncı kattasınız ( )

KAYIT HAFIZASI (Toplam puan 3)

Size birazdan soumlyleyeceğim uumlccedil ismi dikkatlice dinleyip ben bitirdikten sonra tekrarlayın

(Masa Bayrak Elbise) (20 sn suumlre tanınır) Her doğru isim 1 puan ( )

DİKKAT VE HESAP YAPMA (Toplam puan 5)

100rsquoden geriye doğru 7 ccedilıkartarak gidin Dur deyinceye kadar devam edin

Her doğru işlem 1 puan (100 93 86 79 72 65) ( )

HATIRLAMA (Toplam puan 3)

Yukarıda tekrar ettiğiniz kelimeleri hatırlıyor musunuz Hatırladıklarınızı soumlyleyin

(Masa Bayrak Elbise) ( )

LİSAN (Toplam puan 9)

a) Bu goumlrduumlğuumlnuumlz nesnelerin isimleri nedir (saat kalem) 2 puan (20 sn tut) ( )

b) Şimdi size soumlyleyeceğim cuumlmleyi dikkatle dinleyin ve ben bitirdikten sonra tekrar edin

ldquoEğer ve fakat istemiyorumrdquo (10 sn tut) 1 puan ( )

c) Şimdi sizden bir şey yapmanızı isteyeceğim beni dikkatle dinleyin ve soumlylediğimi yapın

ldquoMasada duran kacircğıdı sağsol elinizle alın iki elinizle ikiye katlayın ve yere bırakın luumltfenrdquo

Toplam puan 3 suumlre 30 sn her bir doğru işlem 1 puan ( )

d) Şimdi size bir cuumlmle vereceğim Okuyun ve yazıda soumlylenen şeyi yapın (1 puan)

ldquoGOumlZLERİNİZİ KAPATINrdquo (arka sayfada) ( )

e) Şimdi vereceğim kacircğıda aklınıza gelen anlamlı bir cuumlmleyi yazın (1 puan) ( )

f) Size goumlstereceğim şeklin aynısını ccedilizin (arka sayfada) (1 puan) ( )

Mini-Mental State Examination (Adapted from Folstein MF Folstein SE McHugh PR lsquoMini-mental statersquo A practical method for grading the cognitive state of patients for the clinician J Psychiatr Res 12 189 1975)

MİNİ MENTAL DURUM DEĞERLENDİRİLMESİ

Hafif demans tanısı iccedilin geccedilerli ve guumlvenilir olduğu belirtilmiştir()

Mini Mental Testrsquote alınabilecek en yuumlksek puan 30

24-30 puan arası normal

20-23 puan arası hafif evre

10-19 puan arası orta evre

0-9 puan arası ileri evre demans olarak kabul

edilmektedir()

Ccedilınar MA Balıkccedilı A Sertoğlu E Ak M Serdar M Oumlzmenler K Role of CRP TNF-ἀ ve IGF-1rsquoin Roluuml Archives of Neuropsychiatry 2014 51 376-382

DELİRYUM TANI KRİTERİ

CAM (Confusion Assessment Method) Tanı Kriterleri

1 Akut başlangıccedillı guumln iccedilinde dalgalanmalar goumlsteren seyir

2Dikkat azalması (soumlylenenleri aklında tutabiliyor mu Dikkatini odaklayabiliyor mu)

3 Organize duumlşuumlnme yetisinde azalma (Anlamsız konuşmalar mantıksız duumlşuumlnceler ilgisiz konulara atlamalar)

4 Bilinccedil değişikliği

CAM 94-100 sensitivite ve 90-95 spesifiteye sahiptir Deliryum tanısı koyabilmek iccedilin 1ve 2 kriterler mutlaka olmalı bunlara ek olarak ise 3 ve 4 kriterlerden en az biri olmalıdır

DELİRYUM

TANI KRİTERLERİ

DSM (Diagnostic and Statistical Manual ve Mental Disorders) Tanı Kriterleri

Bilinccedil değişikliği ile birlikte dikkat ve konsantrasyonda bozulma (dikkatini odaklamada suumlrduumlrmede ve başka yere kaydırmada zorluk)

Demansla ilişkisiz kognitif fonksiyon bozukluğu (hafıza kaybı oryantasyon bozukluğu-daha ccedilok yer ve zaman konuşma problemi) veya algıda bozukluk (illuumlzyon haluumlsinasyon deluumlzyon)

Kısa suumlrede guumln iccedilinde dalgalanmalar goumlsteren seyir

Hikayefizik muayenetetkikler sonucu organik bir sebebin saptanması

DSM tanı kriterleri uzman goumlruumlşuumlne dayanmaktadır ve tanısal sensitivite ve spesifiteleri bilinmemektedir

DELİRYUM TEDAVİSİ

ACİL SERVİSDE DELİRYUM TABLOSUNDAKİ HASTAYA

YAKLAŞIM

1 Hastanın ve personelin guumlvenliğini garanti altına almak

2 Hava yolu solunum dolaşım guumlvenliği (hipotansiyon

şok varsa tedavi edilmeli)

3 Hızla geri doumlnen problemler tanınmalı ve tedavi edilmeli

(Hipoksi hipoglisemi narkotik ilaccedil aşırı alımı)

4 Oksijen tedavisi (hipoksikarbonmonoksit zehirlenmesi)

DELİRYUM TEDAVİSİ

5 Antidotlar

Tiamin (100mg IVIM)

Glukoz (50mL 50 dekstroz IV bolus)

Naloksan 2-10mg SCIMIV

Flumazenil kullanmayın direnccedilli noumlbetleri tetikleyebilir

6 İlaccedillar

Haloperidol 5-10mg POIMIV

Lorazepam 05-2mg POIMIV

05-2mg Lorazepam ve 1-2mg haloperidol kombine

verilebilir

Atipik antipsikotikler

DEMANS

60 yaşında 1

Her 5 yılda sıklığı ikiye katlanmakta

80 yaş civarında 20 oranında goumlruumllmektedir()

Şahin M Oumlzer C Oumlluumlnccedil F Tunccedil Z Huzurevinde kalan yaşlılarda demans ve depresyon Tuumlrk Geriatri Dergisi 20058(1)249-51

Wimo A Winbland B Ccedilev Sevinccedilok J Demans ve sağlık ekonomisi Demans Dergisi 2003 3121-126

Ferri CPPrince M Brayne C ve ark Global prevalence of dementia A delphi consensus study Lancet 2005 9503 2112-2117

DEMANS

Kronik

İlerleyici olarak bellek ve entelektuumlel kapasitenin darr

Bellek konuşma algılama hesaplama yargılama soyut duumlşuumlnme ve problem ccediloumlzme gibi bilişsel işlevlerden en az ikisinde bozukluk olması ile karakterize bir tablodur

Bilişsel işlevlerde bozukluğa bağlı olarak bireyin guumlnluumlk yaşam aktivitelerinde kısıtlama sosyal ve mesleki yaşantısında bozukluk oluşmaktadır()

Şahin M Oumlzer C Oumlluumlccedil F Tunccedil Z Huzurevinde kalan yaşlılarda demans ve depresyon Tuumlrk Geriatri Dergisi 2005 (1)249-51

Wimo A Winbland B Ccedilev Sevinccedilok J Demans ve sağlık ekonomisi Demans Dergisi 2003 3121-126

Koccediler B Demans epidemiyolojisi Demans Dizisi 1999 141-44

Hanağası H Demans kavramı ve hastaya yaklaşım Klinik Gelişim 201010(1)44-47

DEMANS

Acil serviste demans şuumlphesini değerlendirme amaccedilları

Geri doumlnuumlşluuml formları tanıyabilmek

Demansı olan hastada akut hastalık bulgularını saptamak

Geri doumlnuumlşsuumlz demansın normal suumlreci ile bulguların

uyumluluğunu karşılaştırmak

DEMANS NEDENLERİ

NEDENLERİNE GOumlRE DEMANS SINIFLAMASI

Dejeneratif

Alzheimer hastalığı

Huntington hastalığı

Parkinson hastalığı

Vaskuumller

Enfeksiyoumlz

İnflamatuar

Neoplastik

Travmatik

Toksik

Metabolik

Psikiyatrik

DEMANS PATOFİZYOLOJİSİ

Artmış amiloid birikimi noumlrofibriler yumak ve plak uumlretimi

darr

Huumlcre oumlluumlmuuml

darr

Noumlrotransmiter değişiklikler

darr

Biliş duygulanım ve davranış değişiklikleri (DEMANS)

DEMANSTA RİSK FAKTOumlRLERİNİN

DEĞERLENDİRİLMESİ

Yaş

Ailede demans oumlykuumlsuuml

Kadın cinsiyet

Down sendromu

14 ve 21 kromozomlarda spesifik mutasyonların varlığı

Apolipoprotein E-4 genotipi

Kafa travması

Duumlşuumlk eğitim duumlzeyi

Tiroid hastalıkları (oumlzellikle hipotroidi)

Depresyon

Arslantaş D Oumlzbabalık D metintaş S Oumlzkan S Kalyoncu C Oumlzdemir G Arslantaş A Prevelance of dementia and associated risk factors in Middle Anatolia J Clin

Neurosci 2009 16 1455-1459

Amerikan Alzheimer Derneği resmi sitesi httpwwwalzorgindexasp

Cummings JL Cole G Alzheimer disease JAMA 2002 287(18)2335-2338

Guumlrvit H Emre S Tınaz B Bilgiccedil B Hanagasi H The prevalance of dementia in an urban Turkish population Am J Alzheimer Dis Other Demen 2008 2367-76

Keskinoğlu P Giray H Bıccedilakcıefe M Bilgiccedil N Uccedilku R The Prevalence and risk Factors of dementia in the elderly population in a low socio-economic region of Izmir Turkey Arch Gerontol Geriatr 2006 43 93-100

Lobo A Launer LJ Fratiglioni L Andersen K Prevalence of dementia and major subtypes in Europe A collaborative study of population-based cohorts Neurologic Diseases in the Elderly Research Group Neurology 2000 54 4-9

Goumlnen S Kuumlccediluumlkguumlccedilluuml Ouml Yener G Hastanede yatan yaşlı bireylerde demansla ilişkili olabilecek işlevsel-bilişsel bozukluk sıklığının incelenmesiJournal of Neurological Sciences 274)446-456 2010

DEMANS İccedilin DSM

Tanı Oumllccediluumltleri

A Aşağıdakilerin en az ikisini iccedileren bilişsel bozukluk gelişmesi

1 Bellek bozukluğu

2 Listedeki bilişsel bozukluklardan bir yada daha fazlası

a Afazi (Lisan bozukluğu)

b Apraksi (Motor işlevlerde bozukluk olmamasına karşın motor etkinlikleri yerine

getirememe)

c Agnozi (Duyu işlevlerinde bozukluk olmamasına karşın motor etkinlikleri yerine

getirememe)

d Yuumlruumltuumlcuuml işlev bozukluğu (planlama organizasyon sıralama soyutlama vs)

B Bilişsel bozukluk sosyal yaşam ve iş yaşamını etkileyecek kadar şiddetli olmalı ve daha oumlnce edinilmiş daha yuumlksek bir duumlzeyden duumlşuumlşle karakterize olmalı

C Oumlzellikle deliryum sırasında ortaya ccedilıkmış olmamalı

D Bilişsel bozukluk

a Tıbbi bir bozukluk toksine maruz kalma ya da ikisinin kombinasyonuna bağlı olabilir

b Non-organik bir mental hastalık (depresyon şizofreni vs) dışlanmalıdır

Hanağası H Demans kavramı ve hastaya yaklaşım Klinik Gelişim 201010(1)44-47

DEMANS

Etiyolojilerine

Lokalizasyonlarına

Klinik Oumlzelliklerine

goumlre sınıflandırılabilirler

DEMANS HASTALIĞI ETİYOLOJİSİNE GOumlRE

PRİMER SEKONDER

Alzheimer hastalığı

Diffuumlz Lewy cisim hastalığı

Fronto-temporal demans

Motor bozuklukla olan

demans

Ccedileşitli pediatrik demanslar

Vaskuumller demans

Normal basınccedillı hidrosefali

Toksik ndash metabolik demans

İnfeksiyonlar

Kafa iccedili yer kaplayıcı ve

otoimmuumln-inflamatuar

hastalıklar

Guumlrvit H Alzheimer ve Alzheimer dışı demanslar URL httpwwwitfnoumlrolojiorgdemansdemanshtm

Yazıcı K Bilişsel Bozukluklar URLytdkmersinedutruploads288filesBİLİŞSEL20BOZUKLUKLARdoc

KORTİKAL SUBKORTİKAL

Lezyonlar beyin korteksinde

(gri cevherde)

Alzheimer hastalığı gibi ağır

bellek bozukluğu semantik

afazi oumln planda

Hasta akıcı konuşabilir

sorulara normal yanıt

verebilir ve kendi ortamında

aktivitesi normaldir

Lezyonlar beyaz cevherde

Huntington hastalığı gibi hafif

bellek bozukluğu semantik

alanla ilgili daha az guumlccedilluumlk

yaşar youmlnetici işlevlerde

sorunlar vardır

Motor bozukluklara daha sık

rastlanır

Hasta ccedilevreye karşı daha

uyanık cevap vermesi yavaş

konuşması akıcı değil

kompleks cuumlmleler kurmakta

zorlanır (iletim tipi afazi)

DEMANS HASTALIĞI LOKALİZASYONUNA GOumlRE

DEMANS HASTALIĞI KLİNİĞİNE GOumlRE

Hafif evre

Depresyon genellikle ilk bulgu

İlerleyici oumlzellikte guumlnluumlk yaşamı etkileyen unutkanlıklar konuşma sırasında doğru kelimeleri bulmada guumlccedilluumlk eşyaların yerini hatırlamakta guumlccedilluumlk ve hatırlatıcı liste yapma gibi belirti ve davranışlar goumlruumlluumlr

Yeni tanınan yabancıların isimleri unutulabilir

Dalgalı seyreden bellek bozukluğunda yakın bellek kaybı oumln plandadır uzak hafıza goumlrece korunmuştur

Konuşma akıcılığı etkilenir

Karmaşık konularda soumlzcuumlk bulma zorlaşır

İş ve ev yaşamını suumlrduumlruumllebilir

Hesap yapma kompleks finansal aktivitelerde uygun elbise seccediliminde zorlanma olabilir

DEMANS HASTALIĞI KLİNİĞİNE GOumlRE

Orta evre

Bellek bozukluğu ilerlemiş eski olayları da unutma

başlamış olabilir

Seyrek goumlruumllen yuumlzler unutulur

Yer oryantasyonu bozulmaya başladığı iccedilin tanımadığı

ccedilevrede hasta kaybolur

Anlama bozuklukları kelime bulmada guumlccedilluumlk goumlruumlluumlr

Davranış bozuklukları ve psikiyatrik belirtiler ortaya ccedilıkar

Guumlnluumlk yaşam aktivitelerinde bağımsızlık azalır

DEMANS HASTALIĞI KLİNİĞİNE GOumlRE

İleri evre

Tamamen geccedilmişte yaşar ve en yakınlarını bile

tanımamaya başlar

Tanıdık ccedilevrede kaybolan hasta konuşma iccedileriğini

zaman ve yere uyduramaz ve afazik hale gelir

Amaccedilsız hareketler tekrarlayıcı hareket ajitasyon goumlruumlluumlr

Tam bağımlı hale gelir

DEMANS TANISI

Anamnez

Noumlrolojik ve mental muayene

Tam kan sayımı

Biyokimya

Tiroid-karaciğer-boumlbrek fonksiyon testleri idrar tetkiki

Vitamin B12 folat duumlzeyleri

Kraniyal BT MR goumlruumlntuumlleme

Noumlropsikolojik testler evrelendirme

Yavuz Balam B Arıoğlu S Yaşlıda demans risk faktoumlrleri ve tedavisi İccedil hastalıkları Dergisi 200815(1)14-23

Guumlrvit H Baran B Demanslar ve kognitif bozukluklarda oumllccedilekler Noumlropsikiyatri Arşivi 2007 4458-65

ACİL SERVİSTE YOumlNETİM

Geridoumlnuumlşluuml demans ve bazal demansı koumltuumlleştiren

durumlar erken tanı ve altta yatan sebebin

duumlzeltilmesini gerektirir

Mental durumda akut değişikliği olan veya hızlı

başlangıccedillı semptomlarla başvuranlar kapsamlı

değerlendirme iccedilin yatırılmalıdır

Kognitif fonksiyonlarda ilerleyici bozulma ile

başvuran ve altta yatan akut tıbbi durumu olmayan

hastaların ileri tetkikleri poliklinik şartlarında

yapılabilir

DEMANS TEDAVİSİ

Tek bir hastalık değil değişken bir klinik sendrom

Altta yatan sebebe youmlnelik tedavi

Alzheimer Hastalığında tedavi

Kolinesteraz inhibitoumlrleri

Donepezil

Rivastigmin

Galantamin

Memantin

DELİRYUM VE DEMANS OumlZELLİKLERİ

OumlZELLİKLER DELİRYUM DEMANS

Başlangıccedil Akut (saat-guumln) Yavaş (ay-yıl)

Psikiyatrik bulgular Yok Sıklıkla depresyonla birlikte

24 saat iccedilinde seyri Hızlı dalgalı Stabil

Oryantasyon Bozuk Bozuk

Dikkat Bozuk Ciddi olgular dışında normal

Konsantrasyon Bozuk Bozuk

Haluumlsinasyon Goumlrselişitsel Sıklıkla yok

Deluumlzyonlar Geccedilici Genellikle yok

Konuşma Tutarsız dezorganize Anomik afazik

Hareketler Asteriks tremor Sıklıkla yok

Tedavi Geri doumlnmesi tipik Yanıt vermez

Acil Servise başvuran her 4 yaşlı hastanın yalnız

1rsquoinde bilişsel fonksiyonlar taranmakta

Yeterlilik şuumlphesi

Uygun araccedilların yokluğu

Hasta mahremiyetinin olmayışı

Aşırı guumlruumlltuuml

Zaman kısıtlılığı

Knowledge skills and attitudes of doctors towards assessing cognition in older patients in theemergency department Kennelly SP et al Postgrad Med J 2013

Mar89(1049)137-41 doi 101136postgradmedj-2012-131226 Epub 2012 Oct 30

DELİRYUM KLİNİK SUBTİPLERİ

Hiperaktif deliryum (15)

Hipoaktif deliryum(19)

Mikst deliryum (52)

DELİRYUM

Tanı

Detaylı anamnez (oumlzellikle ilaccedillar) fizik muayene

noumlrolojik muayene ve mental durum muayenesi

Kognitif durum değerlendirmesi iccedilin Mini Mental Durum

Testi (MMDE)

Laboratuvar testleri (kan sayımı elektrolitlerhellip

MİNİ MENTAL DURUM DEĞERLENDİRİLMESİ STANDARDİZE MİNİ MENTAL TEST

YOumlNELİM (Toplam puan 10)

Hangi yıl iccedilindeyiz ( )

Hangi mevsimdeyiz ( )

Hangi aydayız ( )

Bu guumln ayın kaccedilı ( )

Hangi guumlndeyiz ( )

Hangi uumllkede yaşıyoruz ( )

Şu an hangi şehirde bulunmaktasınız ( )

Şu an bulunduğunuz semt neresidir ( )

Şu an bulunduğunuz bina neresidir ( )

Şu an bu binada kaccedilıncı kattasınız ( )

KAYIT HAFIZASI (Toplam puan 3)

Size birazdan soumlyleyeceğim uumlccedil ismi dikkatlice dinleyip ben bitirdikten sonra tekrarlayın

(Masa Bayrak Elbise) (20 sn suumlre tanınır) Her doğru isim 1 puan ( )

DİKKAT VE HESAP YAPMA (Toplam puan 5)

100rsquoden geriye doğru 7 ccedilıkartarak gidin Dur deyinceye kadar devam edin

Her doğru işlem 1 puan (100 93 86 79 72 65) ( )

HATIRLAMA (Toplam puan 3)

Yukarıda tekrar ettiğiniz kelimeleri hatırlıyor musunuz Hatırladıklarınızı soumlyleyin

(Masa Bayrak Elbise) ( )

LİSAN (Toplam puan 9)

a) Bu goumlrduumlğuumlnuumlz nesnelerin isimleri nedir (saat kalem) 2 puan (20 sn tut) ( )

b) Şimdi size soumlyleyeceğim cuumlmleyi dikkatle dinleyin ve ben bitirdikten sonra tekrar edin

ldquoEğer ve fakat istemiyorumrdquo (10 sn tut) 1 puan ( )

c) Şimdi sizden bir şey yapmanızı isteyeceğim beni dikkatle dinleyin ve soumlylediğimi yapın

ldquoMasada duran kacircğıdı sağsol elinizle alın iki elinizle ikiye katlayın ve yere bırakın luumltfenrdquo

Toplam puan 3 suumlre 30 sn her bir doğru işlem 1 puan ( )

d) Şimdi size bir cuumlmle vereceğim Okuyun ve yazıda soumlylenen şeyi yapın (1 puan)

ldquoGOumlZLERİNİZİ KAPATINrdquo (arka sayfada) ( )

e) Şimdi vereceğim kacircğıda aklınıza gelen anlamlı bir cuumlmleyi yazın (1 puan) ( )

f) Size goumlstereceğim şeklin aynısını ccedilizin (arka sayfada) (1 puan) ( )

Mini-Mental State Examination (Adapted from Folstein MF Folstein SE McHugh PR lsquoMini-mental statersquo A practical method for grading the cognitive state of patients for the clinician J Psychiatr Res 12 189 1975)

MİNİ MENTAL DURUM DEĞERLENDİRİLMESİ

Hafif demans tanısı iccedilin geccedilerli ve guumlvenilir olduğu belirtilmiştir()

Mini Mental Testrsquote alınabilecek en yuumlksek puan 30

24-30 puan arası normal

20-23 puan arası hafif evre

10-19 puan arası orta evre

0-9 puan arası ileri evre demans olarak kabul

edilmektedir()

Ccedilınar MA Balıkccedilı A Sertoğlu E Ak M Serdar M Oumlzmenler K Role of CRP TNF-ἀ ve IGF-1rsquoin Roluuml Archives of Neuropsychiatry 2014 51 376-382

DELİRYUM TANI KRİTERİ

CAM (Confusion Assessment Method) Tanı Kriterleri

1 Akut başlangıccedillı guumln iccedilinde dalgalanmalar goumlsteren seyir

2Dikkat azalması (soumlylenenleri aklında tutabiliyor mu Dikkatini odaklayabiliyor mu)

3 Organize duumlşuumlnme yetisinde azalma (Anlamsız konuşmalar mantıksız duumlşuumlnceler ilgisiz konulara atlamalar)

4 Bilinccedil değişikliği

CAM 94-100 sensitivite ve 90-95 spesifiteye sahiptir Deliryum tanısı koyabilmek iccedilin 1ve 2 kriterler mutlaka olmalı bunlara ek olarak ise 3 ve 4 kriterlerden en az biri olmalıdır

DELİRYUM

TANI KRİTERLERİ

DSM (Diagnostic and Statistical Manual ve Mental Disorders) Tanı Kriterleri

Bilinccedil değişikliği ile birlikte dikkat ve konsantrasyonda bozulma (dikkatini odaklamada suumlrduumlrmede ve başka yere kaydırmada zorluk)

Demansla ilişkisiz kognitif fonksiyon bozukluğu (hafıza kaybı oryantasyon bozukluğu-daha ccedilok yer ve zaman konuşma problemi) veya algıda bozukluk (illuumlzyon haluumlsinasyon deluumlzyon)

Kısa suumlrede guumln iccedilinde dalgalanmalar goumlsteren seyir

Hikayefizik muayenetetkikler sonucu organik bir sebebin saptanması

DSM tanı kriterleri uzman goumlruumlşuumlne dayanmaktadır ve tanısal sensitivite ve spesifiteleri bilinmemektedir

DELİRYUM TEDAVİSİ

ACİL SERVİSDE DELİRYUM TABLOSUNDAKİ HASTAYA

YAKLAŞIM

1 Hastanın ve personelin guumlvenliğini garanti altına almak

2 Hava yolu solunum dolaşım guumlvenliği (hipotansiyon

şok varsa tedavi edilmeli)

3 Hızla geri doumlnen problemler tanınmalı ve tedavi edilmeli

(Hipoksi hipoglisemi narkotik ilaccedil aşırı alımı)

4 Oksijen tedavisi (hipoksikarbonmonoksit zehirlenmesi)

DELİRYUM TEDAVİSİ

5 Antidotlar

Tiamin (100mg IVIM)

Glukoz (50mL 50 dekstroz IV bolus)

Naloksan 2-10mg SCIMIV

Flumazenil kullanmayın direnccedilli noumlbetleri tetikleyebilir

6 İlaccedillar

Haloperidol 5-10mg POIMIV

Lorazepam 05-2mg POIMIV

05-2mg Lorazepam ve 1-2mg haloperidol kombine

verilebilir

Atipik antipsikotikler

DEMANS

60 yaşında 1

Her 5 yılda sıklığı ikiye katlanmakta

80 yaş civarında 20 oranında goumlruumllmektedir()

Şahin M Oumlzer C Oumlluumlnccedil F Tunccedil Z Huzurevinde kalan yaşlılarda demans ve depresyon Tuumlrk Geriatri Dergisi 20058(1)249-51

Wimo A Winbland B Ccedilev Sevinccedilok J Demans ve sağlık ekonomisi Demans Dergisi 2003 3121-126

Ferri CPPrince M Brayne C ve ark Global prevalence of dementia A delphi consensus study Lancet 2005 9503 2112-2117

DEMANS

Kronik

İlerleyici olarak bellek ve entelektuumlel kapasitenin darr

Bellek konuşma algılama hesaplama yargılama soyut duumlşuumlnme ve problem ccediloumlzme gibi bilişsel işlevlerden en az ikisinde bozukluk olması ile karakterize bir tablodur

Bilişsel işlevlerde bozukluğa bağlı olarak bireyin guumlnluumlk yaşam aktivitelerinde kısıtlama sosyal ve mesleki yaşantısında bozukluk oluşmaktadır()

Şahin M Oumlzer C Oumlluumlccedil F Tunccedil Z Huzurevinde kalan yaşlılarda demans ve depresyon Tuumlrk Geriatri Dergisi 2005 (1)249-51

Wimo A Winbland B Ccedilev Sevinccedilok J Demans ve sağlık ekonomisi Demans Dergisi 2003 3121-126

Koccediler B Demans epidemiyolojisi Demans Dizisi 1999 141-44

Hanağası H Demans kavramı ve hastaya yaklaşım Klinik Gelişim 201010(1)44-47

DEMANS

Acil serviste demans şuumlphesini değerlendirme amaccedilları

Geri doumlnuumlşluuml formları tanıyabilmek

Demansı olan hastada akut hastalık bulgularını saptamak

Geri doumlnuumlşsuumlz demansın normal suumlreci ile bulguların

uyumluluğunu karşılaştırmak

DEMANS NEDENLERİ

NEDENLERİNE GOumlRE DEMANS SINIFLAMASI

Dejeneratif

Alzheimer hastalığı

Huntington hastalığı

Parkinson hastalığı

Vaskuumller

Enfeksiyoumlz

İnflamatuar

Neoplastik

Travmatik

Toksik

Metabolik

Psikiyatrik

DEMANS PATOFİZYOLOJİSİ

Artmış amiloid birikimi noumlrofibriler yumak ve plak uumlretimi

darr

Huumlcre oumlluumlmuuml

darr

Noumlrotransmiter değişiklikler

darr

Biliş duygulanım ve davranış değişiklikleri (DEMANS)

DEMANSTA RİSK FAKTOumlRLERİNİN

DEĞERLENDİRİLMESİ

Yaş

Ailede demans oumlykuumlsuuml

Kadın cinsiyet

Down sendromu

14 ve 21 kromozomlarda spesifik mutasyonların varlığı

Apolipoprotein E-4 genotipi

Kafa travması

Duumlşuumlk eğitim duumlzeyi

Tiroid hastalıkları (oumlzellikle hipotroidi)

Depresyon

Arslantaş D Oumlzbabalık D metintaş S Oumlzkan S Kalyoncu C Oumlzdemir G Arslantaş A Prevelance of dementia and associated risk factors in Middle Anatolia J Clin

Neurosci 2009 16 1455-1459

Amerikan Alzheimer Derneği resmi sitesi httpwwwalzorgindexasp

Cummings JL Cole G Alzheimer disease JAMA 2002 287(18)2335-2338

Guumlrvit H Emre S Tınaz B Bilgiccedil B Hanagasi H The prevalance of dementia in an urban Turkish population Am J Alzheimer Dis Other Demen 2008 2367-76

Keskinoğlu P Giray H Bıccedilakcıefe M Bilgiccedil N Uccedilku R The Prevalence and risk Factors of dementia in the elderly population in a low socio-economic region of Izmir Turkey Arch Gerontol Geriatr 2006 43 93-100

Lobo A Launer LJ Fratiglioni L Andersen K Prevalence of dementia and major subtypes in Europe A collaborative study of population-based cohorts Neurologic Diseases in the Elderly Research Group Neurology 2000 54 4-9

Goumlnen S Kuumlccediluumlkguumlccedilluuml Ouml Yener G Hastanede yatan yaşlı bireylerde demansla ilişkili olabilecek işlevsel-bilişsel bozukluk sıklığının incelenmesiJournal of Neurological Sciences 274)446-456 2010

DEMANS İccedilin DSM

Tanı Oumllccediluumltleri

A Aşağıdakilerin en az ikisini iccedileren bilişsel bozukluk gelişmesi

1 Bellek bozukluğu

2 Listedeki bilişsel bozukluklardan bir yada daha fazlası

a Afazi (Lisan bozukluğu)

b Apraksi (Motor işlevlerde bozukluk olmamasına karşın motor etkinlikleri yerine

getirememe)

c Agnozi (Duyu işlevlerinde bozukluk olmamasına karşın motor etkinlikleri yerine

getirememe)

d Yuumlruumltuumlcuuml işlev bozukluğu (planlama organizasyon sıralama soyutlama vs)

B Bilişsel bozukluk sosyal yaşam ve iş yaşamını etkileyecek kadar şiddetli olmalı ve daha oumlnce edinilmiş daha yuumlksek bir duumlzeyden duumlşuumlşle karakterize olmalı

C Oumlzellikle deliryum sırasında ortaya ccedilıkmış olmamalı

D Bilişsel bozukluk

a Tıbbi bir bozukluk toksine maruz kalma ya da ikisinin kombinasyonuna bağlı olabilir

b Non-organik bir mental hastalık (depresyon şizofreni vs) dışlanmalıdır

Hanağası H Demans kavramı ve hastaya yaklaşım Klinik Gelişim 201010(1)44-47

DEMANS

Etiyolojilerine

Lokalizasyonlarına

Klinik Oumlzelliklerine

goumlre sınıflandırılabilirler

DEMANS HASTALIĞI ETİYOLOJİSİNE GOumlRE

PRİMER SEKONDER

Alzheimer hastalığı

Diffuumlz Lewy cisim hastalığı

Fronto-temporal demans

Motor bozuklukla olan

demans

Ccedileşitli pediatrik demanslar

Vaskuumller demans

Normal basınccedillı hidrosefali

Toksik ndash metabolik demans

İnfeksiyonlar

Kafa iccedili yer kaplayıcı ve

otoimmuumln-inflamatuar

hastalıklar

Guumlrvit H Alzheimer ve Alzheimer dışı demanslar URL httpwwwitfnoumlrolojiorgdemansdemanshtm

Yazıcı K Bilişsel Bozukluklar URLytdkmersinedutruploads288filesBİLİŞSEL20BOZUKLUKLARdoc

KORTİKAL SUBKORTİKAL

Lezyonlar beyin korteksinde

(gri cevherde)

Alzheimer hastalığı gibi ağır

bellek bozukluğu semantik

afazi oumln planda

Hasta akıcı konuşabilir

sorulara normal yanıt

verebilir ve kendi ortamında

aktivitesi normaldir

Lezyonlar beyaz cevherde

Huntington hastalığı gibi hafif

bellek bozukluğu semantik

alanla ilgili daha az guumlccedilluumlk

yaşar youmlnetici işlevlerde

sorunlar vardır

Motor bozukluklara daha sık

rastlanır

Hasta ccedilevreye karşı daha

uyanık cevap vermesi yavaş

konuşması akıcı değil

kompleks cuumlmleler kurmakta

zorlanır (iletim tipi afazi)

DEMANS HASTALIĞI LOKALİZASYONUNA GOumlRE

DEMANS HASTALIĞI KLİNİĞİNE GOumlRE

Hafif evre

Depresyon genellikle ilk bulgu

İlerleyici oumlzellikte guumlnluumlk yaşamı etkileyen unutkanlıklar konuşma sırasında doğru kelimeleri bulmada guumlccedilluumlk eşyaların yerini hatırlamakta guumlccedilluumlk ve hatırlatıcı liste yapma gibi belirti ve davranışlar goumlruumlluumlr

Yeni tanınan yabancıların isimleri unutulabilir

Dalgalı seyreden bellek bozukluğunda yakın bellek kaybı oumln plandadır uzak hafıza goumlrece korunmuştur

Konuşma akıcılığı etkilenir

Karmaşık konularda soumlzcuumlk bulma zorlaşır

İş ve ev yaşamını suumlrduumlruumllebilir

Hesap yapma kompleks finansal aktivitelerde uygun elbise seccediliminde zorlanma olabilir

DEMANS HASTALIĞI KLİNİĞİNE GOumlRE

Orta evre

Bellek bozukluğu ilerlemiş eski olayları da unutma

başlamış olabilir

Seyrek goumlruumllen yuumlzler unutulur

Yer oryantasyonu bozulmaya başladığı iccedilin tanımadığı

ccedilevrede hasta kaybolur

Anlama bozuklukları kelime bulmada guumlccedilluumlk goumlruumlluumlr

Davranış bozuklukları ve psikiyatrik belirtiler ortaya ccedilıkar

Guumlnluumlk yaşam aktivitelerinde bağımsızlık azalır

DEMANS HASTALIĞI KLİNİĞİNE GOumlRE

İleri evre

Tamamen geccedilmişte yaşar ve en yakınlarını bile

tanımamaya başlar

Tanıdık ccedilevrede kaybolan hasta konuşma iccedileriğini

zaman ve yere uyduramaz ve afazik hale gelir

Amaccedilsız hareketler tekrarlayıcı hareket ajitasyon goumlruumlluumlr

Tam bağımlı hale gelir

DEMANS TANISI

Anamnez

Noumlrolojik ve mental muayene

Tam kan sayımı

Biyokimya

Tiroid-karaciğer-boumlbrek fonksiyon testleri idrar tetkiki

Vitamin B12 folat duumlzeyleri

Kraniyal BT MR goumlruumlntuumlleme

Noumlropsikolojik testler evrelendirme

Yavuz Balam B Arıoğlu S Yaşlıda demans risk faktoumlrleri ve tedavisi İccedil hastalıkları Dergisi 200815(1)14-23

Guumlrvit H Baran B Demanslar ve kognitif bozukluklarda oumllccedilekler Noumlropsikiyatri Arşivi 2007 4458-65

ACİL SERVİSTE YOumlNETİM

Geridoumlnuumlşluuml demans ve bazal demansı koumltuumlleştiren

durumlar erken tanı ve altta yatan sebebin

duumlzeltilmesini gerektirir

Mental durumda akut değişikliği olan veya hızlı

başlangıccedillı semptomlarla başvuranlar kapsamlı

değerlendirme iccedilin yatırılmalıdır

Kognitif fonksiyonlarda ilerleyici bozulma ile

başvuran ve altta yatan akut tıbbi durumu olmayan

hastaların ileri tetkikleri poliklinik şartlarında

yapılabilir

DEMANS TEDAVİSİ

Tek bir hastalık değil değişken bir klinik sendrom

Altta yatan sebebe youmlnelik tedavi

Alzheimer Hastalığında tedavi

Kolinesteraz inhibitoumlrleri

Donepezil

Rivastigmin

Galantamin

Memantin

DELİRYUM VE DEMANS OumlZELLİKLERİ

OumlZELLİKLER DELİRYUM DEMANS

Başlangıccedil Akut (saat-guumln) Yavaş (ay-yıl)

Psikiyatrik bulgular Yok Sıklıkla depresyonla birlikte

24 saat iccedilinde seyri Hızlı dalgalı Stabil

Oryantasyon Bozuk Bozuk

Dikkat Bozuk Ciddi olgular dışında normal

Konsantrasyon Bozuk Bozuk

Haluumlsinasyon Goumlrselişitsel Sıklıkla yok

Deluumlzyonlar Geccedilici Genellikle yok

Konuşma Tutarsız dezorganize Anomik afazik

Hareketler Asteriks tremor Sıklıkla yok

Tedavi Geri doumlnmesi tipik Yanıt vermez

Acil Servise başvuran her 4 yaşlı hastanın yalnız

1rsquoinde bilişsel fonksiyonlar taranmakta

Yeterlilik şuumlphesi

Uygun araccedilların yokluğu

Hasta mahremiyetinin olmayışı

Aşırı guumlruumlltuuml

Zaman kısıtlılığı

Knowledge skills and attitudes of doctors towards assessing cognition in older patients in theemergency department Kennelly SP et al Postgrad Med J 2013

Mar89(1049)137-41 doi 101136postgradmedj-2012-131226 Epub 2012 Oct 30

DELİRYUM

Tanı

Detaylı anamnez (oumlzellikle ilaccedillar) fizik muayene

noumlrolojik muayene ve mental durum muayenesi

Kognitif durum değerlendirmesi iccedilin Mini Mental Durum

Testi (MMDE)

Laboratuvar testleri (kan sayımı elektrolitlerhellip

MİNİ MENTAL DURUM DEĞERLENDİRİLMESİ STANDARDİZE MİNİ MENTAL TEST

YOumlNELİM (Toplam puan 10)

Hangi yıl iccedilindeyiz ( )

Hangi mevsimdeyiz ( )

Hangi aydayız ( )

Bu guumln ayın kaccedilı ( )

Hangi guumlndeyiz ( )

Hangi uumllkede yaşıyoruz ( )

Şu an hangi şehirde bulunmaktasınız ( )

Şu an bulunduğunuz semt neresidir ( )

Şu an bulunduğunuz bina neresidir ( )

Şu an bu binada kaccedilıncı kattasınız ( )

KAYIT HAFIZASI (Toplam puan 3)

Size birazdan soumlyleyeceğim uumlccedil ismi dikkatlice dinleyip ben bitirdikten sonra tekrarlayın

(Masa Bayrak Elbise) (20 sn suumlre tanınır) Her doğru isim 1 puan ( )

DİKKAT VE HESAP YAPMA (Toplam puan 5)

100rsquoden geriye doğru 7 ccedilıkartarak gidin Dur deyinceye kadar devam edin

Her doğru işlem 1 puan (100 93 86 79 72 65) ( )

HATIRLAMA (Toplam puan 3)

Yukarıda tekrar ettiğiniz kelimeleri hatırlıyor musunuz Hatırladıklarınızı soumlyleyin

(Masa Bayrak Elbise) ( )

LİSAN (Toplam puan 9)

a) Bu goumlrduumlğuumlnuumlz nesnelerin isimleri nedir (saat kalem) 2 puan (20 sn tut) ( )

b) Şimdi size soumlyleyeceğim cuumlmleyi dikkatle dinleyin ve ben bitirdikten sonra tekrar edin

ldquoEğer ve fakat istemiyorumrdquo (10 sn tut) 1 puan ( )

c) Şimdi sizden bir şey yapmanızı isteyeceğim beni dikkatle dinleyin ve soumlylediğimi yapın

ldquoMasada duran kacircğıdı sağsol elinizle alın iki elinizle ikiye katlayın ve yere bırakın luumltfenrdquo

Toplam puan 3 suumlre 30 sn her bir doğru işlem 1 puan ( )

d) Şimdi size bir cuumlmle vereceğim Okuyun ve yazıda soumlylenen şeyi yapın (1 puan)

ldquoGOumlZLERİNİZİ KAPATINrdquo (arka sayfada) ( )

e) Şimdi vereceğim kacircğıda aklınıza gelen anlamlı bir cuumlmleyi yazın (1 puan) ( )

f) Size goumlstereceğim şeklin aynısını ccedilizin (arka sayfada) (1 puan) ( )

Mini-Mental State Examination (Adapted from Folstein MF Folstein SE McHugh PR lsquoMini-mental statersquo A practical method for grading the cognitive state of patients for the clinician J Psychiatr Res 12 189 1975)

MİNİ MENTAL DURUM DEĞERLENDİRİLMESİ

Hafif demans tanısı iccedilin geccedilerli ve guumlvenilir olduğu belirtilmiştir()

Mini Mental Testrsquote alınabilecek en yuumlksek puan 30

24-30 puan arası normal

20-23 puan arası hafif evre

10-19 puan arası orta evre

0-9 puan arası ileri evre demans olarak kabul

edilmektedir()

Ccedilınar MA Balıkccedilı A Sertoğlu E Ak M Serdar M Oumlzmenler K Role of CRP TNF-ἀ ve IGF-1rsquoin Roluuml Archives of Neuropsychiatry 2014 51 376-382

DELİRYUM TANI KRİTERİ

CAM (Confusion Assessment Method) Tanı Kriterleri

1 Akut başlangıccedillı guumln iccedilinde dalgalanmalar goumlsteren seyir

2Dikkat azalması (soumlylenenleri aklında tutabiliyor mu Dikkatini odaklayabiliyor mu)

3 Organize duumlşuumlnme yetisinde azalma (Anlamsız konuşmalar mantıksız duumlşuumlnceler ilgisiz konulara atlamalar)

4 Bilinccedil değişikliği

CAM 94-100 sensitivite ve 90-95 spesifiteye sahiptir Deliryum tanısı koyabilmek iccedilin 1ve 2 kriterler mutlaka olmalı bunlara ek olarak ise 3 ve 4 kriterlerden en az biri olmalıdır

DELİRYUM

TANI KRİTERLERİ

DSM (Diagnostic and Statistical Manual ve Mental Disorders) Tanı Kriterleri

Bilinccedil değişikliği ile birlikte dikkat ve konsantrasyonda bozulma (dikkatini odaklamada suumlrduumlrmede ve başka yere kaydırmada zorluk)

Demansla ilişkisiz kognitif fonksiyon bozukluğu (hafıza kaybı oryantasyon bozukluğu-daha ccedilok yer ve zaman konuşma problemi) veya algıda bozukluk (illuumlzyon haluumlsinasyon deluumlzyon)

Kısa suumlrede guumln iccedilinde dalgalanmalar goumlsteren seyir

Hikayefizik muayenetetkikler sonucu organik bir sebebin saptanması

DSM tanı kriterleri uzman goumlruumlşuumlne dayanmaktadır ve tanısal sensitivite ve spesifiteleri bilinmemektedir

DELİRYUM TEDAVİSİ

ACİL SERVİSDE DELİRYUM TABLOSUNDAKİ HASTAYA

YAKLAŞIM

1 Hastanın ve personelin guumlvenliğini garanti altına almak

2 Hava yolu solunum dolaşım guumlvenliği (hipotansiyon

şok varsa tedavi edilmeli)

3 Hızla geri doumlnen problemler tanınmalı ve tedavi edilmeli

(Hipoksi hipoglisemi narkotik ilaccedil aşırı alımı)

4 Oksijen tedavisi (hipoksikarbonmonoksit zehirlenmesi)

DELİRYUM TEDAVİSİ

5 Antidotlar

Tiamin (100mg IVIM)

Glukoz (50mL 50 dekstroz IV bolus)

Naloksan 2-10mg SCIMIV

Flumazenil kullanmayın direnccedilli noumlbetleri tetikleyebilir

6 İlaccedillar

Haloperidol 5-10mg POIMIV

Lorazepam 05-2mg POIMIV

05-2mg Lorazepam ve 1-2mg haloperidol kombine

verilebilir

Atipik antipsikotikler

DEMANS

60 yaşında 1

Her 5 yılda sıklığı ikiye katlanmakta

80 yaş civarında 20 oranında goumlruumllmektedir()

Şahin M Oumlzer C Oumlluumlnccedil F Tunccedil Z Huzurevinde kalan yaşlılarda demans ve depresyon Tuumlrk Geriatri Dergisi 20058(1)249-51

Wimo A Winbland B Ccedilev Sevinccedilok J Demans ve sağlık ekonomisi Demans Dergisi 2003 3121-126

Ferri CPPrince M Brayne C ve ark Global prevalence of dementia A delphi consensus study Lancet 2005 9503 2112-2117

DEMANS

Kronik

İlerleyici olarak bellek ve entelektuumlel kapasitenin darr

Bellek konuşma algılama hesaplama yargılama soyut duumlşuumlnme ve problem ccediloumlzme gibi bilişsel işlevlerden en az ikisinde bozukluk olması ile karakterize bir tablodur

Bilişsel işlevlerde bozukluğa bağlı olarak bireyin guumlnluumlk yaşam aktivitelerinde kısıtlama sosyal ve mesleki yaşantısında bozukluk oluşmaktadır()

Şahin M Oumlzer C Oumlluumlccedil F Tunccedil Z Huzurevinde kalan yaşlılarda demans ve depresyon Tuumlrk Geriatri Dergisi 2005 (1)249-51

Wimo A Winbland B Ccedilev Sevinccedilok J Demans ve sağlık ekonomisi Demans Dergisi 2003 3121-126

Koccediler B Demans epidemiyolojisi Demans Dizisi 1999 141-44

Hanağası H Demans kavramı ve hastaya yaklaşım Klinik Gelişim 201010(1)44-47

DEMANS

Acil serviste demans şuumlphesini değerlendirme amaccedilları

Geri doumlnuumlşluuml formları tanıyabilmek

Demansı olan hastada akut hastalık bulgularını saptamak

Geri doumlnuumlşsuumlz demansın normal suumlreci ile bulguların

uyumluluğunu karşılaştırmak

DEMANS NEDENLERİ

NEDENLERİNE GOumlRE DEMANS SINIFLAMASI

Dejeneratif

Alzheimer hastalığı

Huntington hastalığı

Parkinson hastalığı

Vaskuumller

Enfeksiyoumlz

İnflamatuar

Neoplastik

Travmatik

Toksik

Metabolik

Psikiyatrik

DEMANS PATOFİZYOLOJİSİ

Artmış amiloid birikimi noumlrofibriler yumak ve plak uumlretimi

darr

Huumlcre oumlluumlmuuml

darr

Noumlrotransmiter değişiklikler

darr

Biliş duygulanım ve davranış değişiklikleri (DEMANS)

DEMANSTA RİSK FAKTOumlRLERİNİN

DEĞERLENDİRİLMESİ

Yaş

Ailede demans oumlykuumlsuuml

Kadın cinsiyet

Down sendromu

14 ve 21 kromozomlarda spesifik mutasyonların varlığı

Apolipoprotein E-4 genotipi

Kafa travması

Duumlşuumlk eğitim duumlzeyi

Tiroid hastalıkları (oumlzellikle hipotroidi)

Depresyon

Arslantaş D Oumlzbabalık D metintaş S Oumlzkan S Kalyoncu C Oumlzdemir G Arslantaş A Prevelance of dementia and associated risk factors in Middle Anatolia J Clin

Neurosci 2009 16 1455-1459

Amerikan Alzheimer Derneği resmi sitesi httpwwwalzorgindexasp

Cummings JL Cole G Alzheimer disease JAMA 2002 287(18)2335-2338

Guumlrvit H Emre S Tınaz B Bilgiccedil B Hanagasi H The prevalance of dementia in an urban Turkish population Am J Alzheimer Dis Other Demen 2008 2367-76

Keskinoğlu P Giray H Bıccedilakcıefe M Bilgiccedil N Uccedilku R The Prevalence and risk Factors of dementia in the elderly population in a low socio-economic region of Izmir Turkey Arch Gerontol Geriatr 2006 43 93-100

Lobo A Launer LJ Fratiglioni L Andersen K Prevalence of dementia and major subtypes in Europe A collaborative study of population-based cohorts Neurologic Diseases in the Elderly Research Group Neurology 2000 54 4-9

Goumlnen S Kuumlccediluumlkguumlccedilluuml Ouml Yener G Hastanede yatan yaşlı bireylerde demansla ilişkili olabilecek işlevsel-bilişsel bozukluk sıklığının incelenmesiJournal of Neurological Sciences 274)446-456 2010

DEMANS İccedilin DSM

Tanı Oumllccediluumltleri

A Aşağıdakilerin en az ikisini iccedileren bilişsel bozukluk gelişmesi

1 Bellek bozukluğu

2 Listedeki bilişsel bozukluklardan bir yada daha fazlası

a Afazi (Lisan bozukluğu)

b Apraksi (Motor işlevlerde bozukluk olmamasına karşın motor etkinlikleri yerine

getirememe)

c Agnozi (Duyu işlevlerinde bozukluk olmamasına karşın motor etkinlikleri yerine

getirememe)

d Yuumlruumltuumlcuuml işlev bozukluğu (planlama organizasyon sıralama soyutlama vs)

B Bilişsel bozukluk sosyal yaşam ve iş yaşamını etkileyecek kadar şiddetli olmalı ve daha oumlnce edinilmiş daha yuumlksek bir duumlzeyden duumlşuumlşle karakterize olmalı

C Oumlzellikle deliryum sırasında ortaya ccedilıkmış olmamalı

D Bilişsel bozukluk

a Tıbbi bir bozukluk toksine maruz kalma ya da ikisinin kombinasyonuna bağlı olabilir

b Non-organik bir mental hastalık (depresyon şizofreni vs) dışlanmalıdır

Hanağası H Demans kavramı ve hastaya yaklaşım Klinik Gelişim 201010(1)44-47

DEMANS

Etiyolojilerine

Lokalizasyonlarına

Klinik Oumlzelliklerine

goumlre sınıflandırılabilirler

DEMANS HASTALIĞI ETİYOLOJİSİNE GOumlRE

PRİMER SEKONDER

Alzheimer hastalığı

Diffuumlz Lewy cisim hastalığı

Fronto-temporal demans

Motor bozuklukla olan

demans

Ccedileşitli pediatrik demanslar

Vaskuumller demans

Normal basınccedillı hidrosefali

Toksik ndash metabolik demans

İnfeksiyonlar

Kafa iccedili yer kaplayıcı ve

otoimmuumln-inflamatuar

hastalıklar

Guumlrvit H Alzheimer ve Alzheimer dışı demanslar URL httpwwwitfnoumlrolojiorgdemansdemanshtm

Yazıcı K Bilişsel Bozukluklar URLytdkmersinedutruploads288filesBİLİŞSEL20BOZUKLUKLARdoc

KORTİKAL SUBKORTİKAL

Lezyonlar beyin korteksinde

(gri cevherde)

Alzheimer hastalığı gibi ağır

bellek bozukluğu semantik

afazi oumln planda

Hasta akıcı konuşabilir

sorulara normal yanıt

verebilir ve kendi ortamında

aktivitesi normaldir

Lezyonlar beyaz cevherde

Huntington hastalığı gibi hafif

bellek bozukluğu semantik

alanla ilgili daha az guumlccedilluumlk

yaşar youmlnetici işlevlerde

sorunlar vardır

Motor bozukluklara daha sık

rastlanır

Hasta ccedilevreye karşı daha

uyanık cevap vermesi yavaş

konuşması akıcı değil

kompleks cuumlmleler kurmakta

zorlanır (iletim tipi afazi)

DEMANS HASTALIĞI LOKALİZASYONUNA GOumlRE

DEMANS HASTALIĞI KLİNİĞİNE GOumlRE

Hafif evre

Depresyon genellikle ilk bulgu

İlerleyici oumlzellikte guumlnluumlk yaşamı etkileyen unutkanlıklar konuşma sırasında doğru kelimeleri bulmada guumlccedilluumlk eşyaların yerini hatırlamakta guumlccedilluumlk ve hatırlatıcı liste yapma gibi belirti ve davranışlar goumlruumlluumlr

Yeni tanınan yabancıların isimleri unutulabilir

Dalgalı seyreden bellek bozukluğunda yakın bellek kaybı oumln plandadır uzak hafıza goumlrece korunmuştur

Konuşma akıcılığı etkilenir

Karmaşık konularda soumlzcuumlk bulma zorlaşır

İş ve ev yaşamını suumlrduumlruumllebilir

Hesap yapma kompleks finansal aktivitelerde uygun elbise seccediliminde zorlanma olabilir

DEMANS HASTALIĞI KLİNİĞİNE GOumlRE

Orta evre

Bellek bozukluğu ilerlemiş eski olayları da unutma

başlamış olabilir

Seyrek goumlruumllen yuumlzler unutulur

Yer oryantasyonu bozulmaya başladığı iccedilin tanımadığı

ccedilevrede hasta kaybolur

Anlama bozuklukları kelime bulmada guumlccedilluumlk goumlruumlluumlr

Davranış bozuklukları ve psikiyatrik belirtiler ortaya ccedilıkar

Guumlnluumlk yaşam aktivitelerinde bağımsızlık azalır

DEMANS HASTALIĞI KLİNİĞİNE GOumlRE

İleri evre

Tamamen geccedilmişte yaşar ve en yakınlarını bile

tanımamaya başlar

Tanıdık ccedilevrede kaybolan hasta konuşma iccedileriğini

zaman ve yere uyduramaz ve afazik hale gelir

Amaccedilsız hareketler tekrarlayıcı hareket ajitasyon goumlruumlluumlr

Tam bağımlı hale gelir

DEMANS TANISI

Anamnez

Noumlrolojik ve mental muayene

Tam kan sayımı

Biyokimya

Tiroid-karaciğer-boumlbrek fonksiyon testleri idrar tetkiki

Vitamin B12 folat duumlzeyleri

Kraniyal BT MR goumlruumlntuumlleme

Noumlropsikolojik testler evrelendirme

Yavuz Balam B Arıoğlu S Yaşlıda demans risk faktoumlrleri ve tedavisi İccedil hastalıkları Dergisi 200815(1)14-23

Guumlrvit H Baran B Demanslar ve kognitif bozukluklarda oumllccedilekler Noumlropsikiyatri Arşivi 2007 4458-65

ACİL SERVİSTE YOumlNETİM

Geridoumlnuumlşluuml demans ve bazal demansı koumltuumlleştiren

durumlar erken tanı ve altta yatan sebebin

duumlzeltilmesini gerektirir

Mental durumda akut değişikliği olan veya hızlı

başlangıccedillı semptomlarla başvuranlar kapsamlı

değerlendirme iccedilin yatırılmalıdır

Kognitif fonksiyonlarda ilerleyici bozulma ile

başvuran ve altta yatan akut tıbbi durumu olmayan

hastaların ileri tetkikleri poliklinik şartlarında

yapılabilir

DEMANS TEDAVİSİ

Tek bir hastalık değil değişken bir klinik sendrom

Altta yatan sebebe youmlnelik tedavi

Alzheimer Hastalığında tedavi

Kolinesteraz inhibitoumlrleri

Donepezil

Rivastigmin

Galantamin

Memantin

DELİRYUM VE DEMANS OumlZELLİKLERİ

OumlZELLİKLER DELİRYUM DEMANS

Başlangıccedil Akut (saat-guumln) Yavaş (ay-yıl)

Psikiyatrik bulgular Yok Sıklıkla depresyonla birlikte

24 saat iccedilinde seyri Hızlı dalgalı Stabil

Oryantasyon Bozuk Bozuk

Dikkat Bozuk Ciddi olgular dışında normal

Konsantrasyon Bozuk Bozuk

Haluumlsinasyon Goumlrselişitsel Sıklıkla yok

Deluumlzyonlar Geccedilici Genellikle yok

Konuşma Tutarsız dezorganize Anomik afazik

Hareketler Asteriks tremor Sıklıkla yok

Tedavi Geri doumlnmesi tipik Yanıt vermez

Acil Servise başvuran her 4 yaşlı hastanın yalnız

1rsquoinde bilişsel fonksiyonlar taranmakta

Yeterlilik şuumlphesi

Uygun araccedilların yokluğu

Hasta mahremiyetinin olmayışı

Aşırı guumlruumlltuuml

Zaman kısıtlılığı

Knowledge skills and attitudes of doctors towards assessing cognition in older patients in theemergency department Kennelly SP et al Postgrad Med J 2013

Mar89(1049)137-41 doi 101136postgradmedj-2012-131226 Epub 2012 Oct 30

MİNİ MENTAL DURUM DEĞERLENDİRİLMESİ STANDARDİZE MİNİ MENTAL TEST

YOumlNELİM (Toplam puan 10)

Hangi yıl iccedilindeyiz ( )

Hangi mevsimdeyiz ( )

Hangi aydayız ( )

Bu guumln ayın kaccedilı ( )

Hangi guumlndeyiz ( )

Hangi uumllkede yaşıyoruz ( )

Şu an hangi şehirde bulunmaktasınız ( )

Şu an bulunduğunuz semt neresidir ( )

Şu an bulunduğunuz bina neresidir ( )

Şu an bu binada kaccedilıncı kattasınız ( )

KAYIT HAFIZASI (Toplam puan 3)

Size birazdan soumlyleyeceğim uumlccedil ismi dikkatlice dinleyip ben bitirdikten sonra tekrarlayın

(Masa Bayrak Elbise) (20 sn suumlre tanınır) Her doğru isim 1 puan ( )

DİKKAT VE HESAP YAPMA (Toplam puan 5)

100rsquoden geriye doğru 7 ccedilıkartarak gidin Dur deyinceye kadar devam edin

Her doğru işlem 1 puan (100 93 86 79 72 65) ( )

HATIRLAMA (Toplam puan 3)

Yukarıda tekrar ettiğiniz kelimeleri hatırlıyor musunuz Hatırladıklarınızı soumlyleyin

(Masa Bayrak Elbise) ( )

LİSAN (Toplam puan 9)

a) Bu goumlrduumlğuumlnuumlz nesnelerin isimleri nedir (saat kalem) 2 puan (20 sn tut) ( )

b) Şimdi size soumlyleyeceğim cuumlmleyi dikkatle dinleyin ve ben bitirdikten sonra tekrar edin

ldquoEğer ve fakat istemiyorumrdquo (10 sn tut) 1 puan ( )

c) Şimdi sizden bir şey yapmanızı isteyeceğim beni dikkatle dinleyin ve soumlylediğimi yapın

ldquoMasada duran kacircğıdı sağsol elinizle alın iki elinizle ikiye katlayın ve yere bırakın luumltfenrdquo

Toplam puan 3 suumlre 30 sn her bir doğru işlem 1 puan ( )

d) Şimdi size bir cuumlmle vereceğim Okuyun ve yazıda soumlylenen şeyi yapın (1 puan)

ldquoGOumlZLERİNİZİ KAPATINrdquo (arka sayfada) ( )

e) Şimdi vereceğim kacircğıda aklınıza gelen anlamlı bir cuumlmleyi yazın (1 puan) ( )

f) Size goumlstereceğim şeklin aynısını ccedilizin (arka sayfada) (1 puan) ( )

Mini-Mental State Examination (Adapted from Folstein MF Folstein SE McHugh PR lsquoMini-mental statersquo A practical method for grading the cognitive state of patients for the clinician J Psychiatr Res 12 189 1975)

MİNİ MENTAL DURUM DEĞERLENDİRİLMESİ

Hafif demans tanısı iccedilin geccedilerli ve guumlvenilir olduğu belirtilmiştir()

Mini Mental Testrsquote alınabilecek en yuumlksek puan 30

24-30 puan arası normal

20-23 puan arası hafif evre

10-19 puan arası orta evre

0-9 puan arası ileri evre demans olarak kabul

edilmektedir()

Ccedilınar MA Balıkccedilı A Sertoğlu E Ak M Serdar M Oumlzmenler K Role of CRP TNF-ἀ ve IGF-1rsquoin Roluuml Archives of Neuropsychiatry 2014 51 376-382

DELİRYUM TANI KRİTERİ

CAM (Confusion Assessment Method) Tanı Kriterleri

1 Akut başlangıccedillı guumln iccedilinde dalgalanmalar goumlsteren seyir

2Dikkat azalması (soumlylenenleri aklında tutabiliyor mu Dikkatini odaklayabiliyor mu)

3 Organize duumlşuumlnme yetisinde azalma (Anlamsız konuşmalar mantıksız duumlşuumlnceler ilgisiz konulara atlamalar)

4 Bilinccedil değişikliği

CAM 94-100 sensitivite ve 90-95 spesifiteye sahiptir Deliryum tanısı koyabilmek iccedilin 1ve 2 kriterler mutlaka olmalı bunlara ek olarak ise 3 ve 4 kriterlerden en az biri olmalıdır

DELİRYUM

TANI KRİTERLERİ

DSM (Diagnostic and Statistical Manual ve Mental Disorders) Tanı Kriterleri

Bilinccedil değişikliği ile birlikte dikkat ve konsantrasyonda bozulma (dikkatini odaklamada suumlrduumlrmede ve başka yere kaydırmada zorluk)

Demansla ilişkisiz kognitif fonksiyon bozukluğu (hafıza kaybı oryantasyon bozukluğu-daha ccedilok yer ve zaman konuşma problemi) veya algıda bozukluk (illuumlzyon haluumlsinasyon deluumlzyon)

Kısa suumlrede guumln iccedilinde dalgalanmalar goumlsteren seyir

Hikayefizik muayenetetkikler sonucu organik bir sebebin saptanması

DSM tanı kriterleri uzman goumlruumlşuumlne dayanmaktadır ve tanısal sensitivite ve spesifiteleri bilinmemektedir

DELİRYUM TEDAVİSİ

ACİL SERVİSDE DELİRYUM TABLOSUNDAKİ HASTAYA

YAKLAŞIM

1 Hastanın ve personelin guumlvenliğini garanti altına almak

2 Hava yolu solunum dolaşım guumlvenliği (hipotansiyon

şok varsa tedavi edilmeli)

3 Hızla geri doumlnen problemler tanınmalı ve tedavi edilmeli

(Hipoksi hipoglisemi narkotik ilaccedil aşırı alımı)

4 Oksijen tedavisi (hipoksikarbonmonoksit zehirlenmesi)

DELİRYUM TEDAVİSİ

5 Antidotlar

Tiamin (100mg IVIM)

Glukoz (50mL 50 dekstroz IV bolus)

Naloksan 2-10mg SCIMIV

Flumazenil kullanmayın direnccedilli noumlbetleri tetikleyebilir

6 İlaccedillar

Haloperidol 5-10mg POIMIV

Lorazepam 05-2mg POIMIV

05-2mg Lorazepam ve 1-2mg haloperidol kombine

verilebilir

Atipik antipsikotikler

DEMANS

60 yaşında 1

Her 5 yılda sıklığı ikiye katlanmakta

80 yaş civarında 20 oranında goumlruumllmektedir()

Şahin M Oumlzer C Oumlluumlnccedil F Tunccedil Z Huzurevinde kalan yaşlılarda demans ve depresyon Tuumlrk Geriatri Dergisi 20058(1)249-51

Wimo A Winbland B Ccedilev Sevinccedilok J Demans ve sağlık ekonomisi Demans Dergisi 2003 3121-126

Ferri CPPrince M Brayne C ve ark Global prevalence of dementia A delphi consensus study Lancet 2005 9503 2112-2117

DEMANS

Kronik

İlerleyici olarak bellek ve entelektuumlel kapasitenin darr

Bellek konuşma algılama hesaplama yargılama soyut duumlşuumlnme ve problem ccediloumlzme gibi bilişsel işlevlerden en az ikisinde bozukluk olması ile karakterize bir tablodur

Bilişsel işlevlerde bozukluğa bağlı olarak bireyin guumlnluumlk yaşam aktivitelerinde kısıtlama sosyal ve mesleki yaşantısında bozukluk oluşmaktadır()

Şahin M Oumlzer C Oumlluumlccedil F Tunccedil Z Huzurevinde kalan yaşlılarda demans ve depresyon Tuumlrk Geriatri Dergisi 2005 (1)249-51

Wimo A Winbland B Ccedilev Sevinccedilok J Demans ve sağlık ekonomisi Demans Dergisi 2003 3121-126

Koccediler B Demans epidemiyolojisi Demans Dizisi 1999 141-44

Hanağası H Demans kavramı ve hastaya yaklaşım Klinik Gelişim 201010(1)44-47

DEMANS

Acil serviste demans şuumlphesini değerlendirme amaccedilları

Geri doumlnuumlşluuml formları tanıyabilmek

Demansı olan hastada akut hastalık bulgularını saptamak

Geri doumlnuumlşsuumlz demansın normal suumlreci ile bulguların

uyumluluğunu karşılaştırmak

DEMANS NEDENLERİ

NEDENLERİNE GOumlRE DEMANS SINIFLAMASI

Dejeneratif

Alzheimer hastalığı

Huntington hastalığı

Parkinson hastalığı

Vaskuumller

Enfeksiyoumlz

İnflamatuar

Neoplastik

Travmatik

Toksik

Metabolik

Psikiyatrik

DEMANS PATOFİZYOLOJİSİ

Artmış amiloid birikimi noumlrofibriler yumak ve plak uumlretimi

darr

Huumlcre oumlluumlmuuml

darr

Noumlrotransmiter değişiklikler

darr

Biliş duygulanım ve davranış değişiklikleri (DEMANS)

DEMANSTA RİSK FAKTOumlRLERİNİN

DEĞERLENDİRİLMESİ

Yaş

Ailede demans oumlykuumlsuuml

Kadın cinsiyet

Down sendromu

14 ve 21 kromozomlarda spesifik mutasyonların varlığı

Apolipoprotein E-4 genotipi

Kafa travması

Duumlşuumlk eğitim duumlzeyi

Tiroid hastalıkları (oumlzellikle hipotroidi)

Depresyon

Arslantaş D Oumlzbabalık D metintaş S Oumlzkan S Kalyoncu C Oumlzdemir G Arslantaş A Prevelance of dementia and associated risk factors in Middle Anatolia J Clin

Neurosci 2009 16 1455-1459

Amerikan Alzheimer Derneği resmi sitesi httpwwwalzorgindexasp

Cummings JL Cole G Alzheimer disease JAMA 2002 287(18)2335-2338

Guumlrvit H Emre S Tınaz B Bilgiccedil B Hanagasi H The prevalance of dementia in an urban Turkish population Am J Alzheimer Dis Other Demen 2008 2367-76

Keskinoğlu P Giray H Bıccedilakcıefe M Bilgiccedil N Uccedilku R The Prevalence and risk Factors of dementia in the elderly population in a low socio-economic region of Izmir Turkey Arch Gerontol Geriatr 2006 43 93-100

Lobo A Launer LJ Fratiglioni L Andersen K Prevalence of dementia and major subtypes in Europe A collaborative study of population-based cohorts Neurologic Diseases in the Elderly Research Group Neurology 2000 54 4-9

Goumlnen S Kuumlccediluumlkguumlccedilluuml Ouml Yener G Hastanede yatan yaşlı bireylerde demansla ilişkili olabilecek işlevsel-bilişsel bozukluk sıklığının incelenmesiJournal of Neurological Sciences 274)446-456 2010

DEMANS İccedilin DSM

Tanı Oumllccediluumltleri

A Aşağıdakilerin en az ikisini iccedileren bilişsel bozukluk gelişmesi

1 Bellek bozukluğu

2 Listedeki bilişsel bozukluklardan bir yada daha fazlası

a Afazi (Lisan bozukluğu)

b Apraksi (Motor işlevlerde bozukluk olmamasına karşın motor etkinlikleri yerine

getirememe)

c Agnozi (Duyu işlevlerinde bozukluk olmamasına karşın motor etkinlikleri yerine

getirememe)

d Yuumlruumltuumlcuuml işlev bozukluğu (planlama organizasyon sıralama soyutlama vs)

B Bilişsel bozukluk sosyal yaşam ve iş yaşamını etkileyecek kadar şiddetli olmalı ve daha oumlnce edinilmiş daha yuumlksek bir duumlzeyden duumlşuumlşle karakterize olmalı

C Oumlzellikle deliryum sırasında ortaya ccedilıkmış olmamalı

D Bilişsel bozukluk

a Tıbbi bir bozukluk toksine maruz kalma ya da ikisinin kombinasyonuna bağlı olabilir

b Non-organik bir mental hastalık (depresyon şizofreni vs) dışlanmalıdır

Hanağası H Demans kavramı ve hastaya yaklaşım Klinik Gelişim 201010(1)44-47

DEMANS

Etiyolojilerine

Lokalizasyonlarına

Klinik Oumlzelliklerine

goumlre sınıflandırılabilirler

DEMANS HASTALIĞI ETİYOLOJİSİNE GOumlRE

PRİMER SEKONDER

Alzheimer hastalığı

Diffuumlz Lewy cisim hastalığı

Fronto-temporal demans

Motor bozuklukla olan

demans

Ccedileşitli pediatrik demanslar

Vaskuumller demans

Normal basınccedillı hidrosefali

Toksik ndash metabolik demans

İnfeksiyonlar

Kafa iccedili yer kaplayıcı ve

otoimmuumln-inflamatuar

hastalıklar

Guumlrvit H Alzheimer ve Alzheimer dışı demanslar URL httpwwwitfnoumlrolojiorgdemansdemanshtm

Yazıcı K Bilişsel Bozukluklar URLytdkmersinedutruploads288filesBİLİŞSEL20BOZUKLUKLARdoc

KORTİKAL SUBKORTİKAL

Lezyonlar beyin korteksinde

(gri cevherde)

Alzheimer hastalığı gibi ağır

bellek bozukluğu semantik

afazi oumln planda

Hasta akıcı konuşabilir

sorulara normal yanıt

verebilir ve kendi ortamında

aktivitesi normaldir

Lezyonlar beyaz cevherde

Huntington hastalığı gibi hafif

bellek bozukluğu semantik

alanla ilgili daha az guumlccedilluumlk

yaşar youmlnetici işlevlerde

sorunlar vardır

Motor bozukluklara daha sık

rastlanır

Hasta ccedilevreye karşı daha

uyanık cevap vermesi yavaş

konuşması akıcı değil

kompleks cuumlmleler kurmakta

zorlanır (iletim tipi afazi)

DEMANS HASTALIĞI LOKALİZASYONUNA GOumlRE

DEMANS HASTALIĞI KLİNİĞİNE GOumlRE

Hafif evre

Depresyon genellikle ilk bulgu

İlerleyici oumlzellikte guumlnluumlk yaşamı etkileyen unutkanlıklar konuşma sırasında doğru kelimeleri bulmada guumlccedilluumlk eşyaların yerini hatırlamakta guumlccedilluumlk ve hatırlatıcı liste yapma gibi belirti ve davranışlar goumlruumlluumlr

Yeni tanınan yabancıların isimleri unutulabilir

Dalgalı seyreden bellek bozukluğunda yakın bellek kaybı oumln plandadır uzak hafıza goumlrece korunmuştur

Konuşma akıcılığı etkilenir

Karmaşık konularda soumlzcuumlk bulma zorlaşır

İş ve ev yaşamını suumlrduumlruumllebilir

Hesap yapma kompleks finansal aktivitelerde uygun elbise seccediliminde zorlanma olabilir

DEMANS HASTALIĞI KLİNİĞİNE GOumlRE

Orta evre

Bellek bozukluğu ilerlemiş eski olayları da unutma

başlamış olabilir

Seyrek goumlruumllen yuumlzler unutulur

Yer oryantasyonu bozulmaya başladığı iccedilin tanımadığı

ccedilevrede hasta kaybolur

Anlama bozuklukları kelime bulmada guumlccedilluumlk goumlruumlluumlr

Davranış bozuklukları ve psikiyatrik belirtiler ortaya ccedilıkar

Guumlnluumlk yaşam aktivitelerinde bağımsızlık azalır

DEMANS HASTALIĞI KLİNİĞİNE GOumlRE

İleri evre

Tamamen geccedilmişte yaşar ve en yakınlarını bile

tanımamaya başlar

Tanıdık ccedilevrede kaybolan hasta konuşma iccedileriğini

zaman ve yere uyduramaz ve afazik hale gelir

Amaccedilsız hareketler tekrarlayıcı hareket ajitasyon goumlruumlluumlr

Tam bağımlı hale gelir

DEMANS TANISI

Anamnez

Noumlrolojik ve mental muayene

Tam kan sayımı

Biyokimya

Tiroid-karaciğer-boumlbrek fonksiyon testleri idrar tetkiki

Vitamin B12 folat duumlzeyleri

Kraniyal BT MR goumlruumlntuumlleme

Noumlropsikolojik testler evrelendirme

Yavuz Balam B Arıoğlu S Yaşlıda demans risk faktoumlrleri ve tedavisi İccedil hastalıkları Dergisi 200815(1)14-23

Guumlrvit H Baran B Demanslar ve kognitif bozukluklarda oumllccedilekler Noumlropsikiyatri Arşivi 2007 4458-65

ACİL SERVİSTE YOumlNETİM

Geridoumlnuumlşluuml demans ve bazal demansı koumltuumlleştiren

durumlar erken tanı ve altta yatan sebebin

duumlzeltilmesini gerektirir

Mental durumda akut değişikliği olan veya hızlı

başlangıccedillı semptomlarla başvuranlar kapsamlı

değerlendirme iccedilin yatırılmalıdır

Kognitif fonksiyonlarda ilerleyici bozulma ile

başvuran ve altta yatan akut tıbbi durumu olmayan

hastaların ileri tetkikleri poliklinik şartlarında

yapılabilir

DEMANS TEDAVİSİ

Tek bir hastalık değil değişken bir klinik sendrom

Altta yatan sebebe youmlnelik tedavi

Alzheimer Hastalığında tedavi

Kolinesteraz inhibitoumlrleri

Donepezil

Rivastigmin

Galantamin

Memantin

DELİRYUM VE DEMANS OumlZELLİKLERİ

OumlZELLİKLER DELİRYUM DEMANS

Başlangıccedil Akut (saat-guumln) Yavaş (ay-yıl)

Psikiyatrik bulgular Yok Sıklıkla depresyonla birlikte

24 saat iccedilinde seyri Hızlı dalgalı Stabil

Oryantasyon Bozuk Bozuk

Dikkat Bozuk Ciddi olgular dışında normal

Konsantrasyon Bozuk Bozuk

Haluumlsinasyon Goumlrselişitsel Sıklıkla yok

Deluumlzyonlar Geccedilici Genellikle yok

Konuşma Tutarsız dezorganize Anomik afazik

Hareketler Asteriks tremor Sıklıkla yok

Tedavi Geri doumlnmesi tipik Yanıt vermez

Acil Servise başvuran her 4 yaşlı hastanın yalnız

1rsquoinde bilişsel fonksiyonlar taranmakta

Yeterlilik şuumlphesi

Uygun araccedilların yokluğu

Hasta mahremiyetinin olmayışı

Aşırı guumlruumlltuuml

Zaman kısıtlılığı

Knowledge skills and attitudes of doctors towards assessing cognition in older patients in theemergency department Kennelly SP et al Postgrad Med J 2013

Mar89(1049)137-41 doi 101136postgradmedj-2012-131226 Epub 2012 Oct 30

MİNİ MENTAL DURUM DEĞERLENDİRİLMESİ

Hafif demans tanısı iccedilin geccedilerli ve guumlvenilir olduğu belirtilmiştir()

Mini Mental Testrsquote alınabilecek en yuumlksek puan 30

24-30 puan arası normal

20-23 puan arası hafif evre

10-19 puan arası orta evre

0-9 puan arası ileri evre demans olarak kabul

edilmektedir()

Ccedilınar MA Balıkccedilı A Sertoğlu E Ak M Serdar M Oumlzmenler K Role of CRP TNF-ἀ ve IGF-1rsquoin Roluuml Archives of Neuropsychiatry 2014 51 376-382

DELİRYUM TANI KRİTERİ

CAM (Confusion Assessment Method) Tanı Kriterleri

1 Akut başlangıccedillı guumln iccedilinde dalgalanmalar goumlsteren seyir

2Dikkat azalması (soumlylenenleri aklında tutabiliyor mu Dikkatini odaklayabiliyor mu)

3 Organize duumlşuumlnme yetisinde azalma (Anlamsız konuşmalar mantıksız duumlşuumlnceler ilgisiz konulara atlamalar)

4 Bilinccedil değişikliği

CAM 94-100 sensitivite ve 90-95 spesifiteye sahiptir Deliryum tanısı koyabilmek iccedilin 1ve 2 kriterler mutlaka olmalı bunlara ek olarak ise 3 ve 4 kriterlerden en az biri olmalıdır

DELİRYUM

TANI KRİTERLERİ

DSM (Diagnostic and Statistical Manual ve Mental Disorders) Tanı Kriterleri

Bilinccedil değişikliği ile birlikte dikkat ve konsantrasyonda bozulma (dikkatini odaklamada suumlrduumlrmede ve başka yere kaydırmada zorluk)

Demansla ilişkisiz kognitif fonksiyon bozukluğu (hafıza kaybı oryantasyon bozukluğu-daha ccedilok yer ve zaman konuşma problemi) veya algıda bozukluk (illuumlzyon haluumlsinasyon deluumlzyon)

Kısa suumlrede guumln iccedilinde dalgalanmalar goumlsteren seyir

Hikayefizik muayenetetkikler sonucu organik bir sebebin saptanması

DSM tanı kriterleri uzman goumlruumlşuumlne dayanmaktadır ve tanısal sensitivite ve spesifiteleri bilinmemektedir

DELİRYUM TEDAVİSİ

ACİL SERVİSDE DELİRYUM TABLOSUNDAKİ HASTAYA

YAKLAŞIM

1 Hastanın ve personelin guumlvenliğini garanti altına almak

2 Hava yolu solunum dolaşım guumlvenliği (hipotansiyon

şok varsa tedavi edilmeli)

3 Hızla geri doumlnen problemler tanınmalı ve tedavi edilmeli

(Hipoksi hipoglisemi narkotik ilaccedil aşırı alımı)

4 Oksijen tedavisi (hipoksikarbonmonoksit zehirlenmesi)

DELİRYUM TEDAVİSİ

5 Antidotlar

Tiamin (100mg IVIM)

Glukoz (50mL 50 dekstroz IV bolus)

Naloksan 2-10mg SCIMIV

Flumazenil kullanmayın direnccedilli noumlbetleri tetikleyebilir

6 İlaccedillar

Haloperidol 5-10mg POIMIV

Lorazepam 05-2mg POIMIV

05-2mg Lorazepam ve 1-2mg haloperidol kombine

verilebilir

Atipik antipsikotikler

DEMANS

60 yaşında 1

Her 5 yılda sıklığı ikiye katlanmakta

80 yaş civarında 20 oranında goumlruumllmektedir()

Şahin M Oumlzer C Oumlluumlnccedil F Tunccedil Z Huzurevinde kalan yaşlılarda demans ve depresyon Tuumlrk Geriatri Dergisi 20058(1)249-51

Wimo A Winbland B Ccedilev Sevinccedilok J Demans ve sağlık ekonomisi Demans Dergisi 2003 3121-126

Ferri CPPrince M Brayne C ve ark Global prevalence of dementia A delphi consensus study Lancet 2005 9503 2112-2117

DEMANS

Kronik

İlerleyici olarak bellek ve entelektuumlel kapasitenin darr

Bellek konuşma algılama hesaplama yargılama soyut duumlşuumlnme ve problem ccediloumlzme gibi bilişsel işlevlerden en az ikisinde bozukluk olması ile karakterize bir tablodur

Bilişsel işlevlerde bozukluğa bağlı olarak bireyin guumlnluumlk yaşam aktivitelerinde kısıtlama sosyal ve mesleki yaşantısında bozukluk oluşmaktadır()

Şahin M Oumlzer C Oumlluumlccedil F Tunccedil Z Huzurevinde kalan yaşlılarda demans ve depresyon Tuumlrk Geriatri Dergisi 2005 (1)249-51

Wimo A Winbland B Ccedilev Sevinccedilok J Demans ve sağlık ekonomisi Demans Dergisi 2003 3121-126

Koccediler B Demans epidemiyolojisi Demans Dizisi 1999 141-44

Hanağası H Demans kavramı ve hastaya yaklaşım Klinik Gelişim 201010(1)44-47

DEMANS

Acil serviste demans şuumlphesini değerlendirme amaccedilları

Geri doumlnuumlşluuml formları tanıyabilmek

Demansı olan hastada akut hastalık bulgularını saptamak

Geri doumlnuumlşsuumlz demansın normal suumlreci ile bulguların

uyumluluğunu karşılaştırmak

DEMANS NEDENLERİ

NEDENLERİNE GOumlRE DEMANS SINIFLAMASI

Dejeneratif

Alzheimer hastalığı

Huntington hastalığı

Parkinson hastalığı

Vaskuumller

Enfeksiyoumlz

İnflamatuar

Neoplastik

Travmatik

Toksik

Metabolik

Psikiyatrik

DEMANS PATOFİZYOLOJİSİ

Artmış amiloid birikimi noumlrofibriler yumak ve plak uumlretimi

darr

Huumlcre oumlluumlmuuml

darr

Noumlrotransmiter değişiklikler

darr

Biliş duygulanım ve davranış değişiklikleri (DEMANS)

DEMANSTA RİSK FAKTOumlRLERİNİN

DEĞERLENDİRİLMESİ

Yaş

Ailede demans oumlykuumlsuuml

Kadın cinsiyet

Down sendromu

14 ve 21 kromozomlarda spesifik mutasyonların varlığı

Apolipoprotein E-4 genotipi

Kafa travması

Duumlşuumlk eğitim duumlzeyi

Tiroid hastalıkları (oumlzellikle hipotroidi)

Depresyon

Arslantaş D Oumlzbabalık D metintaş S Oumlzkan S Kalyoncu C Oumlzdemir G Arslantaş A Prevelance of dementia and associated risk factors in Middle Anatolia J Clin

Neurosci 2009 16 1455-1459

Amerikan Alzheimer Derneği resmi sitesi httpwwwalzorgindexasp

Cummings JL Cole G Alzheimer disease JAMA 2002 287(18)2335-2338

Guumlrvit H Emre S Tınaz B Bilgiccedil B Hanagasi H The prevalance of dementia in an urban Turkish population Am J Alzheimer Dis Other Demen 2008 2367-76

Keskinoğlu P Giray H Bıccedilakcıefe M Bilgiccedil N Uccedilku R The Prevalence and risk Factors of dementia in the elderly population in a low socio-economic region of Izmir Turkey Arch Gerontol Geriatr 2006 43 93-100

Lobo A Launer LJ Fratiglioni L Andersen K Prevalence of dementia and major subtypes in Europe A collaborative study of population-based cohorts Neurologic Diseases in the Elderly Research Group Neurology 2000 54 4-9

Goumlnen S Kuumlccediluumlkguumlccedilluuml Ouml Yener G Hastanede yatan yaşlı bireylerde demansla ilişkili olabilecek işlevsel-bilişsel bozukluk sıklığının incelenmesiJournal of Neurological Sciences 274)446-456 2010

DEMANS İccedilin DSM

Tanı Oumllccediluumltleri

A Aşağıdakilerin en az ikisini iccedileren bilişsel bozukluk gelişmesi

1 Bellek bozukluğu

2 Listedeki bilişsel bozukluklardan bir yada daha fazlası

a Afazi (Lisan bozukluğu)

b Apraksi (Motor işlevlerde bozukluk olmamasına karşın motor etkinlikleri yerine

getirememe)

c Agnozi (Duyu işlevlerinde bozukluk olmamasına karşın motor etkinlikleri yerine

getirememe)

d Yuumlruumltuumlcuuml işlev bozukluğu (planlama organizasyon sıralama soyutlama vs)

B Bilişsel bozukluk sosyal yaşam ve iş yaşamını etkileyecek kadar şiddetli olmalı ve daha oumlnce edinilmiş daha yuumlksek bir duumlzeyden duumlşuumlşle karakterize olmalı

C Oumlzellikle deliryum sırasında ortaya ccedilıkmış olmamalı

D Bilişsel bozukluk

a Tıbbi bir bozukluk toksine maruz kalma ya da ikisinin kombinasyonuna bağlı olabilir

b Non-organik bir mental hastalık (depresyon şizofreni vs) dışlanmalıdır

Hanağası H Demans kavramı ve hastaya yaklaşım Klinik Gelişim 201010(1)44-47

DEMANS

Etiyolojilerine

Lokalizasyonlarına

Klinik Oumlzelliklerine

goumlre sınıflandırılabilirler

DEMANS HASTALIĞI ETİYOLOJİSİNE GOumlRE

PRİMER SEKONDER

Alzheimer hastalığı

Diffuumlz Lewy cisim hastalığı

Fronto-temporal demans

Motor bozuklukla olan

demans

Ccedileşitli pediatrik demanslar

Vaskuumller demans

Normal basınccedillı hidrosefali

Toksik ndash metabolik demans

İnfeksiyonlar

Kafa iccedili yer kaplayıcı ve

otoimmuumln-inflamatuar

hastalıklar

Guumlrvit H Alzheimer ve Alzheimer dışı demanslar URL httpwwwitfnoumlrolojiorgdemansdemanshtm

Yazıcı K Bilişsel Bozukluklar URLytdkmersinedutruploads288filesBİLİŞSEL20BOZUKLUKLARdoc

KORTİKAL SUBKORTİKAL

Lezyonlar beyin korteksinde

(gri cevherde)

Alzheimer hastalığı gibi ağır

bellek bozukluğu semantik

afazi oumln planda

Hasta akıcı konuşabilir

sorulara normal yanıt

verebilir ve kendi ortamında

aktivitesi normaldir

Lezyonlar beyaz cevherde

Huntington hastalığı gibi hafif

bellek bozukluğu semantik

alanla ilgili daha az guumlccedilluumlk

yaşar youmlnetici işlevlerde

sorunlar vardır

Motor bozukluklara daha sık

rastlanır

Hasta ccedilevreye karşı daha

uyanık cevap vermesi yavaş

konuşması akıcı değil

kompleks cuumlmleler kurmakta

zorlanır (iletim tipi afazi)

DEMANS HASTALIĞI LOKALİZASYONUNA GOumlRE

DEMANS HASTALIĞI KLİNİĞİNE GOumlRE

Hafif evre

Depresyon genellikle ilk bulgu

İlerleyici oumlzellikte guumlnluumlk yaşamı etkileyen unutkanlıklar konuşma sırasında doğru kelimeleri bulmada guumlccedilluumlk eşyaların yerini hatırlamakta guumlccedilluumlk ve hatırlatıcı liste yapma gibi belirti ve davranışlar goumlruumlluumlr

Yeni tanınan yabancıların isimleri unutulabilir

Dalgalı seyreden bellek bozukluğunda yakın bellek kaybı oumln plandadır uzak hafıza goumlrece korunmuştur

Konuşma akıcılığı etkilenir

Karmaşık konularda soumlzcuumlk bulma zorlaşır

İş ve ev yaşamını suumlrduumlruumllebilir

Hesap yapma kompleks finansal aktivitelerde uygun elbise seccediliminde zorlanma olabilir

DEMANS HASTALIĞI KLİNİĞİNE GOumlRE

Orta evre

Bellek bozukluğu ilerlemiş eski olayları da unutma

başlamış olabilir

Seyrek goumlruumllen yuumlzler unutulur

Yer oryantasyonu bozulmaya başladığı iccedilin tanımadığı

ccedilevrede hasta kaybolur

Anlama bozuklukları kelime bulmada guumlccedilluumlk goumlruumlluumlr

Davranış bozuklukları ve psikiyatrik belirtiler ortaya ccedilıkar

Guumlnluumlk yaşam aktivitelerinde bağımsızlık azalır

DEMANS HASTALIĞI KLİNİĞİNE GOumlRE

İleri evre

Tamamen geccedilmişte yaşar ve en yakınlarını bile

tanımamaya başlar

Tanıdık ccedilevrede kaybolan hasta konuşma iccedileriğini

zaman ve yere uyduramaz ve afazik hale gelir

Amaccedilsız hareketler tekrarlayıcı hareket ajitasyon goumlruumlluumlr

Tam bağımlı hale gelir

DEMANS TANISI

Anamnez

Noumlrolojik ve mental muayene

Tam kan sayımı

Biyokimya

Tiroid-karaciğer-boumlbrek fonksiyon testleri idrar tetkiki

Vitamin B12 folat duumlzeyleri

Kraniyal BT MR goumlruumlntuumlleme

Noumlropsikolojik testler evrelendirme

Yavuz Balam B Arıoğlu S Yaşlıda demans risk faktoumlrleri ve tedavisi İccedil hastalıkları Dergisi 200815(1)14-23

Guumlrvit H Baran B Demanslar ve kognitif bozukluklarda oumllccedilekler Noumlropsikiyatri Arşivi 2007 4458-65

ACİL SERVİSTE YOumlNETİM

Geridoumlnuumlşluuml demans ve bazal demansı koumltuumlleştiren

durumlar erken tanı ve altta yatan sebebin

duumlzeltilmesini gerektirir

Mental durumda akut değişikliği olan veya hızlı

başlangıccedillı semptomlarla başvuranlar kapsamlı

değerlendirme iccedilin yatırılmalıdır

Kognitif fonksiyonlarda ilerleyici bozulma ile

başvuran ve altta yatan akut tıbbi durumu olmayan

hastaların ileri tetkikleri poliklinik şartlarında

yapılabilir

DEMANS TEDAVİSİ

Tek bir hastalık değil değişken bir klinik sendrom

Altta yatan sebebe youmlnelik tedavi

Alzheimer Hastalığında tedavi

Kolinesteraz inhibitoumlrleri

Donepezil

Rivastigmin

Galantamin

Memantin

DELİRYUM VE DEMANS OumlZELLİKLERİ

OumlZELLİKLER DELİRYUM DEMANS

Başlangıccedil Akut (saat-guumln) Yavaş (ay-yıl)

Psikiyatrik bulgular Yok Sıklıkla depresyonla birlikte

24 saat iccedilinde seyri Hızlı dalgalı Stabil

Oryantasyon Bozuk Bozuk

Dikkat Bozuk Ciddi olgular dışında normal

Konsantrasyon Bozuk Bozuk

Haluumlsinasyon Goumlrselişitsel Sıklıkla yok

Deluumlzyonlar Geccedilici Genellikle yok

Konuşma Tutarsız dezorganize Anomik afazik

Hareketler Asteriks tremor Sıklıkla yok

Tedavi Geri doumlnmesi tipik Yanıt vermez

Acil Servise başvuran her 4 yaşlı hastanın yalnız

1rsquoinde bilişsel fonksiyonlar taranmakta

Yeterlilik şuumlphesi

Uygun araccedilların yokluğu

Hasta mahremiyetinin olmayışı

Aşırı guumlruumlltuuml

Zaman kısıtlılığı

Knowledge skills and attitudes of doctors towards assessing cognition in older patients in theemergency department Kennelly SP et al Postgrad Med J 2013

Mar89(1049)137-41 doi 101136postgradmedj-2012-131226 Epub 2012 Oct 30

DELİRYUM TANI KRİTERİ

CAM (Confusion Assessment Method) Tanı Kriterleri

1 Akut başlangıccedillı guumln iccedilinde dalgalanmalar goumlsteren seyir

2Dikkat azalması (soumlylenenleri aklında tutabiliyor mu Dikkatini odaklayabiliyor mu)

3 Organize duumlşuumlnme yetisinde azalma (Anlamsız konuşmalar mantıksız duumlşuumlnceler ilgisiz konulara atlamalar)

4 Bilinccedil değişikliği

CAM 94-100 sensitivite ve 90-95 spesifiteye sahiptir Deliryum tanısı koyabilmek iccedilin 1ve 2 kriterler mutlaka olmalı bunlara ek olarak ise 3 ve 4 kriterlerden en az biri olmalıdır

DELİRYUM

TANI KRİTERLERİ

DSM (Diagnostic and Statistical Manual ve Mental Disorders) Tanı Kriterleri

Bilinccedil değişikliği ile birlikte dikkat ve konsantrasyonda bozulma (dikkatini odaklamada suumlrduumlrmede ve başka yere kaydırmada zorluk)

Demansla ilişkisiz kognitif fonksiyon bozukluğu (hafıza kaybı oryantasyon bozukluğu-daha ccedilok yer ve zaman konuşma problemi) veya algıda bozukluk (illuumlzyon haluumlsinasyon deluumlzyon)

Kısa suumlrede guumln iccedilinde dalgalanmalar goumlsteren seyir

Hikayefizik muayenetetkikler sonucu organik bir sebebin saptanması

DSM tanı kriterleri uzman goumlruumlşuumlne dayanmaktadır ve tanısal sensitivite ve spesifiteleri bilinmemektedir

DELİRYUM TEDAVİSİ

ACİL SERVİSDE DELİRYUM TABLOSUNDAKİ HASTAYA

YAKLAŞIM

1 Hastanın ve personelin guumlvenliğini garanti altına almak

2 Hava yolu solunum dolaşım guumlvenliği (hipotansiyon

şok varsa tedavi edilmeli)

3 Hızla geri doumlnen problemler tanınmalı ve tedavi edilmeli

(Hipoksi hipoglisemi narkotik ilaccedil aşırı alımı)

4 Oksijen tedavisi (hipoksikarbonmonoksit zehirlenmesi)

DELİRYUM TEDAVİSİ

5 Antidotlar

Tiamin (100mg IVIM)

Glukoz (50mL 50 dekstroz IV bolus)

Naloksan 2-10mg SCIMIV

Flumazenil kullanmayın direnccedilli noumlbetleri tetikleyebilir

6 İlaccedillar

Haloperidol 5-10mg POIMIV

Lorazepam 05-2mg POIMIV

05-2mg Lorazepam ve 1-2mg haloperidol kombine

verilebilir

Atipik antipsikotikler

DEMANS

60 yaşında 1

Her 5 yılda sıklığı ikiye katlanmakta

80 yaş civarında 20 oranında goumlruumllmektedir()

Şahin M Oumlzer C Oumlluumlnccedil F Tunccedil Z Huzurevinde kalan yaşlılarda demans ve depresyon Tuumlrk Geriatri Dergisi 20058(1)249-51

Wimo A Winbland B Ccedilev Sevinccedilok J Demans ve sağlık ekonomisi Demans Dergisi 2003 3121-126

Ferri CPPrince M Brayne C ve ark Global prevalence of dementia A delphi consensus study Lancet 2005 9503 2112-2117

DEMANS

Kronik

İlerleyici olarak bellek ve entelektuumlel kapasitenin darr

Bellek konuşma algılama hesaplama yargılama soyut duumlşuumlnme ve problem ccediloumlzme gibi bilişsel işlevlerden en az ikisinde bozukluk olması ile karakterize bir tablodur

Bilişsel işlevlerde bozukluğa bağlı olarak bireyin guumlnluumlk yaşam aktivitelerinde kısıtlama sosyal ve mesleki yaşantısında bozukluk oluşmaktadır()

Şahin M Oumlzer C Oumlluumlccedil F Tunccedil Z Huzurevinde kalan yaşlılarda demans ve depresyon Tuumlrk Geriatri Dergisi 2005 (1)249-51

Wimo A Winbland B Ccedilev Sevinccedilok J Demans ve sağlık ekonomisi Demans Dergisi 2003 3121-126

Koccediler B Demans epidemiyolojisi Demans Dizisi 1999 141-44

Hanağası H Demans kavramı ve hastaya yaklaşım Klinik Gelişim 201010(1)44-47

DEMANS

Acil serviste demans şuumlphesini değerlendirme amaccedilları

Geri doumlnuumlşluuml formları tanıyabilmek

Demansı olan hastada akut hastalık bulgularını saptamak

Geri doumlnuumlşsuumlz demansın normal suumlreci ile bulguların

uyumluluğunu karşılaştırmak

DEMANS NEDENLERİ

NEDENLERİNE GOumlRE DEMANS SINIFLAMASI

Dejeneratif

Alzheimer hastalığı

Huntington hastalığı

Parkinson hastalığı

Vaskuumller

Enfeksiyoumlz

İnflamatuar

Neoplastik

Travmatik

Toksik

Metabolik

Psikiyatrik

DEMANS PATOFİZYOLOJİSİ

Artmış amiloid birikimi noumlrofibriler yumak ve plak uumlretimi

darr

Huumlcre oumlluumlmuuml

darr

Noumlrotransmiter değişiklikler

darr

Biliş duygulanım ve davranış değişiklikleri (DEMANS)

DEMANSTA RİSK FAKTOumlRLERİNİN

DEĞERLENDİRİLMESİ

Yaş

Ailede demans oumlykuumlsuuml

Kadın cinsiyet

Down sendromu

14 ve 21 kromozomlarda spesifik mutasyonların varlığı

Apolipoprotein E-4 genotipi

Kafa travması

Duumlşuumlk eğitim duumlzeyi

Tiroid hastalıkları (oumlzellikle hipotroidi)

Depresyon

Arslantaş D Oumlzbabalık D metintaş S Oumlzkan S Kalyoncu C Oumlzdemir G Arslantaş A Prevelance of dementia and associated risk factors in Middle Anatolia J Clin

Neurosci 2009 16 1455-1459

Amerikan Alzheimer Derneği resmi sitesi httpwwwalzorgindexasp

Cummings JL Cole G Alzheimer disease JAMA 2002 287(18)2335-2338

Guumlrvit H Emre S Tınaz B Bilgiccedil B Hanagasi H The prevalance of dementia in an urban Turkish population Am J Alzheimer Dis Other Demen 2008 2367-76

Keskinoğlu P Giray H Bıccedilakcıefe M Bilgiccedil N Uccedilku R The Prevalence and risk Factors of dementia in the elderly population in a low socio-economic region of Izmir Turkey Arch Gerontol Geriatr 2006 43 93-100

Lobo A Launer LJ Fratiglioni L Andersen K Prevalence of dementia and major subtypes in Europe A collaborative study of population-based cohorts Neurologic Diseases in the Elderly Research Group Neurology 2000 54 4-9

Goumlnen S Kuumlccediluumlkguumlccedilluuml Ouml Yener G Hastanede yatan yaşlı bireylerde demansla ilişkili olabilecek işlevsel-bilişsel bozukluk sıklığının incelenmesiJournal of Neurological Sciences 274)446-456 2010

DEMANS İccedilin DSM

Tanı Oumllccediluumltleri

A Aşağıdakilerin en az ikisini iccedileren bilişsel bozukluk gelişmesi

1 Bellek bozukluğu

2 Listedeki bilişsel bozukluklardan bir yada daha fazlası

a Afazi (Lisan bozukluğu)

b Apraksi (Motor işlevlerde bozukluk olmamasına karşın motor etkinlikleri yerine

getirememe)

c Agnozi (Duyu işlevlerinde bozukluk olmamasına karşın motor etkinlikleri yerine

getirememe)

d Yuumlruumltuumlcuuml işlev bozukluğu (planlama organizasyon sıralama soyutlama vs)

B Bilişsel bozukluk sosyal yaşam ve iş yaşamını etkileyecek kadar şiddetli olmalı ve daha oumlnce edinilmiş daha yuumlksek bir duumlzeyden duumlşuumlşle karakterize olmalı

C Oumlzellikle deliryum sırasında ortaya ccedilıkmış olmamalı

D Bilişsel bozukluk

a Tıbbi bir bozukluk toksine maruz kalma ya da ikisinin kombinasyonuna bağlı olabilir

b Non-organik bir mental hastalık (depresyon şizofreni vs) dışlanmalıdır

Hanağası H Demans kavramı ve hastaya yaklaşım Klinik Gelişim 201010(1)44-47

DEMANS

Etiyolojilerine

Lokalizasyonlarına

Klinik Oumlzelliklerine

goumlre sınıflandırılabilirler

DEMANS HASTALIĞI ETİYOLOJİSİNE GOumlRE

PRİMER SEKONDER

Alzheimer hastalığı

Diffuumlz Lewy cisim hastalığı

Fronto-temporal demans

Motor bozuklukla olan

demans

Ccedileşitli pediatrik demanslar

Vaskuumller demans

Normal basınccedillı hidrosefali

Toksik ndash metabolik demans

İnfeksiyonlar

Kafa iccedili yer kaplayıcı ve

otoimmuumln-inflamatuar

hastalıklar

Guumlrvit H Alzheimer ve Alzheimer dışı demanslar URL httpwwwitfnoumlrolojiorgdemansdemanshtm

Yazıcı K Bilişsel Bozukluklar URLytdkmersinedutruploads288filesBİLİŞSEL20BOZUKLUKLARdoc

KORTİKAL SUBKORTİKAL

Lezyonlar beyin korteksinde

(gri cevherde)

Alzheimer hastalığı gibi ağır

bellek bozukluğu semantik

afazi oumln planda

Hasta akıcı konuşabilir

sorulara normal yanıt

verebilir ve kendi ortamında

aktivitesi normaldir

Lezyonlar beyaz cevherde

Huntington hastalığı gibi hafif

bellek bozukluğu semantik

alanla ilgili daha az guumlccedilluumlk

yaşar youmlnetici işlevlerde

sorunlar vardır

Motor bozukluklara daha sık

rastlanır

Hasta ccedilevreye karşı daha

uyanık cevap vermesi yavaş

konuşması akıcı değil

kompleks cuumlmleler kurmakta

zorlanır (iletim tipi afazi)

DEMANS HASTALIĞI LOKALİZASYONUNA GOumlRE

DEMANS HASTALIĞI KLİNİĞİNE GOumlRE

Hafif evre

Depresyon genellikle ilk bulgu

İlerleyici oumlzellikte guumlnluumlk yaşamı etkileyen unutkanlıklar konuşma sırasında doğru kelimeleri bulmada guumlccedilluumlk eşyaların yerini hatırlamakta guumlccedilluumlk ve hatırlatıcı liste yapma gibi belirti ve davranışlar goumlruumlluumlr

Yeni tanınan yabancıların isimleri unutulabilir

Dalgalı seyreden bellek bozukluğunda yakın bellek kaybı oumln plandadır uzak hafıza goumlrece korunmuştur

Konuşma akıcılığı etkilenir

Karmaşık konularda soumlzcuumlk bulma zorlaşır

İş ve ev yaşamını suumlrduumlruumllebilir

Hesap yapma kompleks finansal aktivitelerde uygun elbise seccediliminde zorlanma olabilir

DEMANS HASTALIĞI KLİNİĞİNE GOumlRE

Orta evre

Bellek bozukluğu ilerlemiş eski olayları da unutma

başlamış olabilir

Seyrek goumlruumllen yuumlzler unutulur

Yer oryantasyonu bozulmaya başladığı iccedilin tanımadığı

ccedilevrede hasta kaybolur

Anlama bozuklukları kelime bulmada guumlccedilluumlk goumlruumlluumlr

Davranış bozuklukları ve psikiyatrik belirtiler ortaya ccedilıkar

Guumlnluumlk yaşam aktivitelerinde bağımsızlık azalır

DEMANS HASTALIĞI KLİNİĞİNE GOumlRE

İleri evre

Tamamen geccedilmişte yaşar ve en yakınlarını bile

tanımamaya başlar

Tanıdık ccedilevrede kaybolan hasta konuşma iccedileriğini

zaman ve yere uyduramaz ve afazik hale gelir

Amaccedilsız hareketler tekrarlayıcı hareket ajitasyon goumlruumlluumlr

Tam bağımlı hale gelir

DEMANS TANISI

Anamnez

Noumlrolojik ve mental muayene

Tam kan sayımı

Biyokimya

Tiroid-karaciğer-boumlbrek fonksiyon testleri idrar tetkiki

Vitamin B12 folat duumlzeyleri

Kraniyal BT MR goumlruumlntuumlleme

Noumlropsikolojik testler evrelendirme

Yavuz Balam B Arıoğlu S Yaşlıda demans risk faktoumlrleri ve tedavisi İccedil hastalıkları Dergisi 200815(1)14-23

Guumlrvit H Baran B Demanslar ve kognitif bozukluklarda oumllccedilekler Noumlropsikiyatri Arşivi 2007 4458-65

ACİL SERVİSTE YOumlNETİM

Geridoumlnuumlşluuml demans ve bazal demansı koumltuumlleştiren

durumlar erken tanı ve altta yatan sebebin

duumlzeltilmesini gerektirir

Mental durumda akut değişikliği olan veya hızlı

başlangıccedillı semptomlarla başvuranlar kapsamlı

değerlendirme iccedilin yatırılmalıdır

Kognitif fonksiyonlarda ilerleyici bozulma ile

başvuran ve altta yatan akut tıbbi durumu olmayan

hastaların ileri tetkikleri poliklinik şartlarında

yapılabilir

DEMANS TEDAVİSİ

Tek bir hastalık değil değişken bir klinik sendrom

Altta yatan sebebe youmlnelik tedavi

Alzheimer Hastalığında tedavi

Kolinesteraz inhibitoumlrleri

Donepezil

Rivastigmin

Galantamin

Memantin

DELİRYUM VE DEMANS OumlZELLİKLERİ

OumlZELLİKLER DELİRYUM DEMANS

Başlangıccedil Akut (saat-guumln) Yavaş (ay-yıl)

Psikiyatrik bulgular Yok Sıklıkla depresyonla birlikte

24 saat iccedilinde seyri Hızlı dalgalı Stabil

Oryantasyon Bozuk Bozuk

Dikkat Bozuk Ciddi olgular dışında normal

Konsantrasyon Bozuk Bozuk

Haluumlsinasyon Goumlrselişitsel Sıklıkla yok

Deluumlzyonlar Geccedilici Genellikle yok

Konuşma Tutarsız dezorganize Anomik afazik

Hareketler Asteriks tremor Sıklıkla yok

Tedavi Geri doumlnmesi tipik Yanıt vermez

Acil Servise başvuran her 4 yaşlı hastanın yalnız

1rsquoinde bilişsel fonksiyonlar taranmakta

Yeterlilik şuumlphesi

Uygun araccedilların yokluğu

Hasta mahremiyetinin olmayışı

Aşırı guumlruumlltuuml

Zaman kısıtlılığı

Knowledge skills and attitudes of doctors towards assessing cognition in older patients in theemergency department Kennelly SP et al Postgrad Med J 2013

Mar89(1049)137-41 doi 101136postgradmedj-2012-131226 Epub 2012 Oct 30

DELİRYUM

TANI KRİTERLERİ

DSM (Diagnostic and Statistical Manual ve Mental Disorders) Tanı Kriterleri

Bilinccedil değişikliği ile birlikte dikkat ve konsantrasyonda bozulma (dikkatini odaklamada suumlrduumlrmede ve başka yere kaydırmada zorluk)

Demansla ilişkisiz kognitif fonksiyon bozukluğu (hafıza kaybı oryantasyon bozukluğu-daha ccedilok yer ve zaman konuşma problemi) veya algıda bozukluk (illuumlzyon haluumlsinasyon deluumlzyon)

Kısa suumlrede guumln iccedilinde dalgalanmalar goumlsteren seyir

Hikayefizik muayenetetkikler sonucu organik bir sebebin saptanması

DSM tanı kriterleri uzman goumlruumlşuumlne dayanmaktadır ve tanısal sensitivite ve spesifiteleri bilinmemektedir

DELİRYUM TEDAVİSİ

ACİL SERVİSDE DELİRYUM TABLOSUNDAKİ HASTAYA

YAKLAŞIM

1 Hastanın ve personelin guumlvenliğini garanti altına almak

2 Hava yolu solunum dolaşım guumlvenliği (hipotansiyon

şok varsa tedavi edilmeli)

3 Hızla geri doumlnen problemler tanınmalı ve tedavi edilmeli

(Hipoksi hipoglisemi narkotik ilaccedil aşırı alımı)

4 Oksijen tedavisi (hipoksikarbonmonoksit zehirlenmesi)

DELİRYUM TEDAVİSİ

5 Antidotlar

Tiamin (100mg IVIM)

Glukoz (50mL 50 dekstroz IV bolus)

Naloksan 2-10mg SCIMIV

Flumazenil kullanmayın direnccedilli noumlbetleri tetikleyebilir

6 İlaccedillar

Haloperidol 5-10mg POIMIV

Lorazepam 05-2mg POIMIV

05-2mg Lorazepam ve 1-2mg haloperidol kombine

verilebilir

Atipik antipsikotikler

DEMANS

60 yaşında 1

Her 5 yılda sıklığı ikiye katlanmakta

80 yaş civarında 20 oranında goumlruumllmektedir()

Şahin M Oumlzer C Oumlluumlnccedil F Tunccedil Z Huzurevinde kalan yaşlılarda demans ve depresyon Tuumlrk Geriatri Dergisi 20058(1)249-51

Wimo A Winbland B Ccedilev Sevinccedilok J Demans ve sağlık ekonomisi Demans Dergisi 2003 3121-126

Ferri CPPrince M Brayne C ve ark Global prevalence of dementia A delphi consensus study Lancet 2005 9503 2112-2117

DEMANS

Kronik

İlerleyici olarak bellek ve entelektuumlel kapasitenin darr

Bellek konuşma algılama hesaplama yargılama soyut duumlşuumlnme ve problem ccediloumlzme gibi bilişsel işlevlerden en az ikisinde bozukluk olması ile karakterize bir tablodur

Bilişsel işlevlerde bozukluğa bağlı olarak bireyin guumlnluumlk yaşam aktivitelerinde kısıtlama sosyal ve mesleki yaşantısında bozukluk oluşmaktadır()

Şahin M Oumlzer C Oumlluumlccedil F Tunccedil Z Huzurevinde kalan yaşlılarda demans ve depresyon Tuumlrk Geriatri Dergisi 2005 (1)249-51

Wimo A Winbland B Ccedilev Sevinccedilok J Demans ve sağlık ekonomisi Demans Dergisi 2003 3121-126

Koccediler B Demans epidemiyolojisi Demans Dizisi 1999 141-44

Hanağası H Demans kavramı ve hastaya yaklaşım Klinik Gelişim 201010(1)44-47

DEMANS

Acil serviste demans şuumlphesini değerlendirme amaccedilları

Geri doumlnuumlşluuml formları tanıyabilmek

Demansı olan hastada akut hastalık bulgularını saptamak

Geri doumlnuumlşsuumlz demansın normal suumlreci ile bulguların

uyumluluğunu karşılaştırmak

DEMANS NEDENLERİ

NEDENLERİNE GOumlRE DEMANS SINIFLAMASI

Dejeneratif

Alzheimer hastalığı

Huntington hastalığı

Parkinson hastalığı

Vaskuumller

Enfeksiyoumlz

İnflamatuar

Neoplastik

Travmatik

Toksik

Metabolik

Psikiyatrik

DEMANS PATOFİZYOLOJİSİ

Artmış amiloid birikimi noumlrofibriler yumak ve plak uumlretimi

darr

Huumlcre oumlluumlmuuml

darr

Noumlrotransmiter değişiklikler

darr

Biliş duygulanım ve davranış değişiklikleri (DEMANS)

DEMANSTA RİSK FAKTOumlRLERİNİN

DEĞERLENDİRİLMESİ

Yaş

Ailede demans oumlykuumlsuuml

Kadın cinsiyet

Down sendromu

14 ve 21 kromozomlarda spesifik mutasyonların varlığı

Apolipoprotein E-4 genotipi

Kafa travması

Duumlşuumlk eğitim duumlzeyi

Tiroid hastalıkları (oumlzellikle hipotroidi)

Depresyon

Arslantaş D Oumlzbabalık D metintaş S Oumlzkan S Kalyoncu C Oumlzdemir G Arslantaş A Prevelance of dementia and associated risk factors in Middle Anatolia J Clin

Neurosci 2009 16 1455-1459

Amerikan Alzheimer Derneği resmi sitesi httpwwwalzorgindexasp

Cummings JL Cole G Alzheimer disease JAMA 2002 287(18)2335-2338

Guumlrvit H Emre S Tınaz B Bilgiccedil B Hanagasi H The prevalance of dementia in an urban Turkish population Am J Alzheimer Dis Other Demen 2008 2367-76

Keskinoğlu P Giray H Bıccedilakcıefe M Bilgiccedil N Uccedilku R The Prevalence and risk Factors of dementia in the elderly population in a low socio-economic region of Izmir Turkey Arch Gerontol Geriatr 2006 43 93-100

Lobo A Launer LJ Fratiglioni L Andersen K Prevalence of dementia and major subtypes in Europe A collaborative study of population-based cohorts Neurologic Diseases in the Elderly Research Group Neurology 2000 54 4-9

Goumlnen S Kuumlccediluumlkguumlccedilluuml Ouml Yener G Hastanede yatan yaşlı bireylerde demansla ilişkili olabilecek işlevsel-bilişsel bozukluk sıklığının incelenmesiJournal of Neurological Sciences 274)446-456 2010

DEMANS İccedilin DSM

Tanı Oumllccediluumltleri

A Aşağıdakilerin en az ikisini iccedileren bilişsel bozukluk gelişmesi

1 Bellek bozukluğu

2 Listedeki bilişsel bozukluklardan bir yada daha fazlası

a Afazi (Lisan bozukluğu)

b Apraksi (Motor işlevlerde bozukluk olmamasına karşın motor etkinlikleri yerine

getirememe)

c Agnozi (Duyu işlevlerinde bozukluk olmamasına karşın motor etkinlikleri yerine

getirememe)

d Yuumlruumltuumlcuuml işlev bozukluğu (planlama organizasyon sıralama soyutlama vs)

B Bilişsel bozukluk sosyal yaşam ve iş yaşamını etkileyecek kadar şiddetli olmalı ve daha oumlnce edinilmiş daha yuumlksek bir duumlzeyden duumlşuumlşle karakterize olmalı

C Oumlzellikle deliryum sırasında ortaya ccedilıkmış olmamalı

D Bilişsel bozukluk

a Tıbbi bir bozukluk toksine maruz kalma ya da ikisinin kombinasyonuna bağlı olabilir

b Non-organik bir mental hastalık (depresyon şizofreni vs) dışlanmalıdır

Hanağası H Demans kavramı ve hastaya yaklaşım Klinik Gelişim 201010(1)44-47

DEMANS

Etiyolojilerine

Lokalizasyonlarına

Klinik Oumlzelliklerine

goumlre sınıflandırılabilirler

DEMANS HASTALIĞI ETİYOLOJİSİNE GOumlRE

PRİMER SEKONDER

Alzheimer hastalığı

Diffuumlz Lewy cisim hastalığı

Fronto-temporal demans

Motor bozuklukla olan

demans

Ccedileşitli pediatrik demanslar

Vaskuumller demans

Normal basınccedillı hidrosefali

Toksik ndash metabolik demans

İnfeksiyonlar

Kafa iccedili yer kaplayıcı ve

otoimmuumln-inflamatuar

hastalıklar

Guumlrvit H Alzheimer ve Alzheimer dışı demanslar URL httpwwwitfnoumlrolojiorgdemansdemanshtm

Yazıcı K Bilişsel Bozukluklar URLytdkmersinedutruploads288filesBİLİŞSEL20BOZUKLUKLARdoc

KORTİKAL SUBKORTİKAL

Lezyonlar beyin korteksinde

(gri cevherde)

Alzheimer hastalığı gibi ağır

bellek bozukluğu semantik

afazi oumln planda

Hasta akıcı konuşabilir

sorulara normal yanıt

verebilir ve kendi ortamında

aktivitesi normaldir

Lezyonlar beyaz cevherde

Huntington hastalığı gibi hafif

bellek bozukluğu semantik

alanla ilgili daha az guumlccedilluumlk

yaşar youmlnetici işlevlerde

sorunlar vardır

Motor bozukluklara daha sık

rastlanır

Hasta ccedilevreye karşı daha

uyanık cevap vermesi yavaş

konuşması akıcı değil

kompleks cuumlmleler kurmakta

zorlanır (iletim tipi afazi)

DEMANS HASTALIĞI LOKALİZASYONUNA GOumlRE

DEMANS HASTALIĞI KLİNİĞİNE GOumlRE

Hafif evre

Depresyon genellikle ilk bulgu

İlerleyici oumlzellikte guumlnluumlk yaşamı etkileyen unutkanlıklar konuşma sırasında doğru kelimeleri bulmada guumlccedilluumlk eşyaların yerini hatırlamakta guumlccedilluumlk ve hatırlatıcı liste yapma gibi belirti ve davranışlar goumlruumlluumlr

Yeni tanınan yabancıların isimleri unutulabilir

Dalgalı seyreden bellek bozukluğunda yakın bellek kaybı oumln plandadır uzak hafıza goumlrece korunmuştur

Konuşma akıcılığı etkilenir

Karmaşık konularda soumlzcuumlk bulma zorlaşır

İş ve ev yaşamını suumlrduumlruumllebilir

Hesap yapma kompleks finansal aktivitelerde uygun elbise seccediliminde zorlanma olabilir

DEMANS HASTALIĞI KLİNİĞİNE GOumlRE

Orta evre

Bellek bozukluğu ilerlemiş eski olayları da unutma

başlamış olabilir

Seyrek goumlruumllen yuumlzler unutulur

Yer oryantasyonu bozulmaya başladığı iccedilin tanımadığı

ccedilevrede hasta kaybolur

Anlama bozuklukları kelime bulmada guumlccedilluumlk goumlruumlluumlr

Davranış bozuklukları ve psikiyatrik belirtiler ortaya ccedilıkar

Guumlnluumlk yaşam aktivitelerinde bağımsızlık azalır

DEMANS HASTALIĞI KLİNİĞİNE GOumlRE

İleri evre

Tamamen geccedilmişte yaşar ve en yakınlarını bile

tanımamaya başlar

Tanıdık ccedilevrede kaybolan hasta konuşma iccedileriğini

zaman ve yere uyduramaz ve afazik hale gelir

Amaccedilsız hareketler tekrarlayıcı hareket ajitasyon goumlruumlluumlr

Tam bağımlı hale gelir

DEMANS TANISI

Anamnez

Noumlrolojik ve mental muayene

Tam kan sayımı

Biyokimya

Tiroid-karaciğer-boumlbrek fonksiyon testleri idrar tetkiki

Vitamin B12 folat duumlzeyleri

Kraniyal BT MR goumlruumlntuumlleme

Noumlropsikolojik testler evrelendirme

Yavuz Balam B Arıoğlu S Yaşlıda demans risk faktoumlrleri ve tedavisi İccedil hastalıkları Dergisi 200815(1)14-23

Guumlrvit H Baran B Demanslar ve kognitif bozukluklarda oumllccedilekler Noumlropsikiyatri Arşivi 2007 4458-65

ACİL SERVİSTE YOumlNETİM

Geridoumlnuumlşluuml demans ve bazal demansı koumltuumlleştiren

durumlar erken tanı ve altta yatan sebebin

duumlzeltilmesini gerektirir

Mental durumda akut değişikliği olan veya hızlı

başlangıccedillı semptomlarla başvuranlar kapsamlı

değerlendirme iccedilin yatırılmalıdır

Kognitif fonksiyonlarda ilerleyici bozulma ile

başvuran ve altta yatan akut tıbbi durumu olmayan

hastaların ileri tetkikleri poliklinik şartlarında

yapılabilir

DEMANS TEDAVİSİ

Tek bir hastalık değil değişken bir klinik sendrom

Altta yatan sebebe youmlnelik tedavi

Alzheimer Hastalığında tedavi

Kolinesteraz inhibitoumlrleri

Donepezil

Rivastigmin

Galantamin

Memantin

DELİRYUM VE DEMANS OumlZELLİKLERİ

OumlZELLİKLER DELİRYUM DEMANS

Başlangıccedil Akut (saat-guumln) Yavaş (ay-yıl)

Psikiyatrik bulgular Yok Sıklıkla depresyonla birlikte

24 saat iccedilinde seyri Hızlı dalgalı Stabil

Oryantasyon Bozuk Bozuk

Dikkat Bozuk Ciddi olgular dışında normal

Konsantrasyon Bozuk Bozuk

Haluumlsinasyon Goumlrselişitsel Sıklıkla yok

Deluumlzyonlar Geccedilici Genellikle yok

Konuşma Tutarsız dezorganize Anomik afazik

Hareketler Asteriks tremor Sıklıkla yok

Tedavi Geri doumlnmesi tipik Yanıt vermez

Acil Servise başvuran her 4 yaşlı hastanın yalnız

1rsquoinde bilişsel fonksiyonlar taranmakta

Yeterlilik şuumlphesi

Uygun araccedilların yokluğu

Hasta mahremiyetinin olmayışı

Aşırı guumlruumlltuuml

Zaman kısıtlılığı

Knowledge skills and attitudes of doctors towards assessing cognition in older patients in theemergency department Kennelly SP et al Postgrad Med J 2013

Mar89(1049)137-41 doi 101136postgradmedj-2012-131226 Epub 2012 Oct 30

DELİRYUM TEDAVİSİ

ACİL SERVİSDE DELİRYUM TABLOSUNDAKİ HASTAYA

YAKLAŞIM

1 Hastanın ve personelin guumlvenliğini garanti altına almak

2 Hava yolu solunum dolaşım guumlvenliği (hipotansiyon

şok varsa tedavi edilmeli)

3 Hızla geri doumlnen problemler tanınmalı ve tedavi edilmeli

(Hipoksi hipoglisemi narkotik ilaccedil aşırı alımı)

4 Oksijen tedavisi (hipoksikarbonmonoksit zehirlenmesi)

DELİRYUM TEDAVİSİ

5 Antidotlar

Tiamin (100mg IVIM)

Glukoz (50mL 50 dekstroz IV bolus)

Naloksan 2-10mg SCIMIV

Flumazenil kullanmayın direnccedilli noumlbetleri tetikleyebilir

6 İlaccedillar

Haloperidol 5-10mg POIMIV

Lorazepam 05-2mg POIMIV

05-2mg Lorazepam ve 1-2mg haloperidol kombine

verilebilir

Atipik antipsikotikler

DEMANS

60 yaşında 1

Her 5 yılda sıklığı ikiye katlanmakta

80 yaş civarında 20 oranında goumlruumllmektedir()

Şahin M Oumlzer C Oumlluumlnccedil F Tunccedil Z Huzurevinde kalan yaşlılarda demans ve depresyon Tuumlrk Geriatri Dergisi 20058(1)249-51

Wimo A Winbland B Ccedilev Sevinccedilok J Demans ve sağlık ekonomisi Demans Dergisi 2003 3121-126

Ferri CPPrince M Brayne C ve ark Global prevalence of dementia A delphi consensus study Lancet 2005 9503 2112-2117

DEMANS

Kronik

İlerleyici olarak bellek ve entelektuumlel kapasitenin darr

Bellek konuşma algılama hesaplama yargılama soyut duumlşuumlnme ve problem ccediloumlzme gibi bilişsel işlevlerden en az ikisinde bozukluk olması ile karakterize bir tablodur

Bilişsel işlevlerde bozukluğa bağlı olarak bireyin guumlnluumlk yaşam aktivitelerinde kısıtlama sosyal ve mesleki yaşantısında bozukluk oluşmaktadır()

Şahin M Oumlzer C Oumlluumlccedil F Tunccedil Z Huzurevinde kalan yaşlılarda demans ve depresyon Tuumlrk Geriatri Dergisi 2005 (1)249-51

Wimo A Winbland B Ccedilev Sevinccedilok J Demans ve sağlık ekonomisi Demans Dergisi 2003 3121-126

Koccediler B Demans epidemiyolojisi Demans Dizisi 1999 141-44

Hanağası H Demans kavramı ve hastaya yaklaşım Klinik Gelişim 201010(1)44-47

DEMANS

Acil serviste demans şuumlphesini değerlendirme amaccedilları

Geri doumlnuumlşluuml formları tanıyabilmek

Demansı olan hastada akut hastalık bulgularını saptamak

Geri doumlnuumlşsuumlz demansın normal suumlreci ile bulguların

uyumluluğunu karşılaştırmak

DEMANS NEDENLERİ

NEDENLERİNE GOumlRE DEMANS SINIFLAMASI

Dejeneratif

Alzheimer hastalığı

Huntington hastalığı

Parkinson hastalığı

Vaskuumller

Enfeksiyoumlz

İnflamatuar

Neoplastik

Travmatik

Toksik

Metabolik

Psikiyatrik

DEMANS PATOFİZYOLOJİSİ

Artmış amiloid birikimi noumlrofibriler yumak ve plak uumlretimi

darr

Huumlcre oumlluumlmuuml

darr

Noumlrotransmiter değişiklikler

darr

Biliş duygulanım ve davranış değişiklikleri (DEMANS)

DEMANSTA RİSK FAKTOumlRLERİNİN

DEĞERLENDİRİLMESİ

Yaş

Ailede demans oumlykuumlsuuml

Kadın cinsiyet

Down sendromu

14 ve 21 kromozomlarda spesifik mutasyonların varlığı

Apolipoprotein E-4 genotipi

Kafa travması

Duumlşuumlk eğitim duumlzeyi

Tiroid hastalıkları (oumlzellikle hipotroidi)

Depresyon

Arslantaş D Oumlzbabalık D metintaş S Oumlzkan S Kalyoncu C Oumlzdemir G Arslantaş A Prevelance of dementia and associated risk factors in Middle Anatolia J Clin

Neurosci 2009 16 1455-1459

Amerikan Alzheimer Derneği resmi sitesi httpwwwalzorgindexasp

Cummings JL Cole G Alzheimer disease JAMA 2002 287(18)2335-2338

Guumlrvit H Emre S Tınaz B Bilgiccedil B Hanagasi H The prevalance of dementia in an urban Turkish population Am J Alzheimer Dis Other Demen 2008 2367-76

Keskinoğlu P Giray H Bıccedilakcıefe M Bilgiccedil N Uccedilku R The Prevalence and risk Factors of dementia in the elderly population in a low socio-economic region of Izmir Turkey Arch Gerontol Geriatr 2006 43 93-100

Lobo A Launer LJ Fratiglioni L Andersen K Prevalence of dementia and major subtypes in Europe A collaborative study of population-based cohorts Neurologic Diseases in the Elderly Research Group Neurology 2000 54 4-9

Goumlnen S Kuumlccediluumlkguumlccedilluuml Ouml Yener G Hastanede yatan yaşlı bireylerde demansla ilişkili olabilecek işlevsel-bilişsel bozukluk sıklığının incelenmesiJournal of Neurological Sciences 274)446-456 2010

DEMANS İccedilin DSM

Tanı Oumllccediluumltleri

A Aşağıdakilerin en az ikisini iccedileren bilişsel bozukluk gelişmesi

1 Bellek bozukluğu

2 Listedeki bilişsel bozukluklardan bir yada daha fazlası

a Afazi (Lisan bozukluğu)

b Apraksi (Motor işlevlerde bozukluk olmamasına karşın motor etkinlikleri yerine

getirememe)

c Agnozi (Duyu işlevlerinde bozukluk olmamasına karşın motor etkinlikleri yerine

getirememe)

d Yuumlruumltuumlcuuml işlev bozukluğu (planlama organizasyon sıralama soyutlama vs)

B Bilişsel bozukluk sosyal yaşam ve iş yaşamını etkileyecek kadar şiddetli olmalı ve daha oumlnce edinilmiş daha yuumlksek bir duumlzeyden duumlşuumlşle karakterize olmalı

C Oumlzellikle deliryum sırasında ortaya ccedilıkmış olmamalı

D Bilişsel bozukluk

a Tıbbi bir bozukluk toksine maruz kalma ya da ikisinin kombinasyonuna bağlı olabilir

b Non-organik bir mental hastalık (depresyon şizofreni vs) dışlanmalıdır

Hanağası H Demans kavramı ve hastaya yaklaşım Klinik Gelişim 201010(1)44-47

DEMANS

Etiyolojilerine

Lokalizasyonlarına

Klinik Oumlzelliklerine

goumlre sınıflandırılabilirler

DEMANS HASTALIĞI ETİYOLOJİSİNE GOumlRE

PRİMER SEKONDER

Alzheimer hastalığı

Diffuumlz Lewy cisim hastalığı

Fronto-temporal demans

Motor bozuklukla olan

demans

Ccedileşitli pediatrik demanslar

Vaskuumller demans

Normal basınccedillı hidrosefali

Toksik ndash metabolik demans

İnfeksiyonlar

Kafa iccedili yer kaplayıcı ve

otoimmuumln-inflamatuar

hastalıklar

Guumlrvit H Alzheimer ve Alzheimer dışı demanslar URL httpwwwitfnoumlrolojiorgdemansdemanshtm

Yazıcı K Bilişsel Bozukluklar URLytdkmersinedutruploads288filesBİLİŞSEL20BOZUKLUKLARdoc

KORTİKAL SUBKORTİKAL

Lezyonlar beyin korteksinde

(gri cevherde)

Alzheimer hastalığı gibi ağır

bellek bozukluğu semantik

afazi oumln planda

Hasta akıcı konuşabilir

sorulara normal yanıt

verebilir ve kendi ortamında

aktivitesi normaldir

Lezyonlar beyaz cevherde

Huntington hastalığı gibi hafif

bellek bozukluğu semantik

alanla ilgili daha az guumlccedilluumlk

yaşar youmlnetici işlevlerde

sorunlar vardır

Motor bozukluklara daha sık

rastlanır

Hasta ccedilevreye karşı daha

uyanık cevap vermesi yavaş

konuşması akıcı değil

kompleks cuumlmleler kurmakta

zorlanır (iletim tipi afazi)

DEMANS HASTALIĞI LOKALİZASYONUNA GOumlRE

DEMANS HASTALIĞI KLİNİĞİNE GOumlRE

Hafif evre

Depresyon genellikle ilk bulgu

İlerleyici oumlzellikte guumlnluumlk yaşamı etkileyen unutkanlıklar konuşma sırasında doğru kelimeleri bulmada guumlccedilluumlk eşyaların yerini hatırlamakta guumlccedilluumlk ve hatırlatıcı liste yapma gibi belirti ve davranışlar goumlruumlluumlr

Yeni tanınan yabancıların isimleri unutulabilir

Dalgalı seyreden bellek bozukluğunda yakın bellek kaybı oumln plandadır uzak hafıza goumlrece korunmuştur

Konuşma akıcılığı etkilenir

Karmaşık konularda soumlzcuumlk bulma zorlaşır

İş ve ev yaşamını suumlrduumlruumllebilir

Hesap yapma kompleks finansal aktivitelerde uygun elbise seccediliminde zorlanma olabilir

DEMANS HASTALIĞI KLİNİĞİNE GOumlRE

Orta evre

Bellek bozukluğu ilerlemiş eski olayları da unutma

başlamış olabilir

Seyrek goumlruumllen yuumlzler unutulur

Yer oryantasyonu bozulmaya başladığı iccedilin tanımadığı

ccedilevrede hasta kaybolur

Anlama bozuklukları kelime bulmada guumlccedilluumlk goumlruumlluumlr

Davranış bozuklukları ve psikiyatrik belirtiler ortaya ccedilıkar

Guumlnluumlk yaşam aktivitelerinde bağımsızlık azalır

DEMANS HASTALIĞI KLİNİĞİNE GOumlRE

İleri evre

Tamamen geccedilmişte yaşar ve en yakınlarını bile

tanımamaya başlar

Tanıdık ccedilevrede kaybolan hasta konuşma iccedileriğini

zaman ve yere uyduramaz ve afazik hale gelir

Amaccedilsız hareketler tekrarlayıcı hareket ajitasyon goumlruumlluumlr

Tam bağımlı hale gelir

DEMANS TANISI

Anamnez

Noumlrolojik ve mental muayene

Tam kan sayımı

Biyokimya

Tiroid-karaciğer-boumlbrek fonksiyon testleri idrar tetkiki

Vitamin B12 folat duumlzeyleri

Kraniyal BT MR goumlruumlntuumlleme

Noumlropsikolojik testler evrelendirme

Yavuz Balam B Arıoğlu S Yaşlıda demans risk faktoumlrleri ve tedavisi İccedil hastalıkları Dergisi 200815(1)14-23

Guumlrvit H Baran B Demanslar ve kognitif bozukluklarda oumllccedilekler Noumlropsikiyatri Arşivi 2007 4458-65

ACİL SERVİSTE YOumlNETİM

Geridoumlnuumlşluuml demans ve bazal demansı koumltuumlleştiren

durumlar erken tanı ve altta yatan sebebin

duumlzeltilmesini gerektirir

Mental durumda akut değişikliği olan veya hızlı

başlangıccedillı semptomlarla başvuranlar kapsamlı

değerlendirme iccedilin yatırılmalıdır

Kognitif fonksiyonlarda ilerleyici bozulma ile

başvuran ve altta yatan akut tıbbi durumu olmayan

hastaların ileri tetkikleri poliklinik şartlarında

yapılabilir

DEMANS TEDAVİSİ

Tek bir hastalık değil değişken bir klinik sendrom

Altta yatan sebebe youmlnelik tedavi

Alzheimer Hastalığında tedavi

Kolinesteraz inhibitoumlrleri

Donepezil

Rivastigmin

Galantamin

Memantin

DELİRYUM VE DEMANS OumlZELLİKLERİ

OumlZELLİKLER DELİRYUM DEMANS

Başlangıccedil Akut (saat-guumln) Yavaş (ay-yıl)

Psikiyatrik bulgular Yok Sıklıkla depresyonla birlikte

24 saat iccedilinde seyri Hızlı dalgalı Stabil

Oryantasyon Bozuk Bozuk

Dikkat Bozuk Ciddi olgular dışında normal

Konsantrasyon Bozuk Bozuk

Haluumlsinasyon Goumlrselişitsel Sıklıkla yok

Deluumlzyonlar Geccedilici Genellikle yok

Konuşma Tutarsız dezorganize Anomik afazik

Hareketler Asteriks tremor Sıklıkla yok

Tedavi Geri doumlnmesi tipik Yanıt vermez

Acil Servise başvuran her 4 yaşlı hastanın yalnız

1rsquoinde bilişsel fonksiyonlar taranmakta

Yeterlilik şuumlphesi

Uygun araccedilların yokluğu

Hasta mahremiyetinin olmayışı

Aşırı guumlruumlltuuml

Zaman kısıtlılığı

Knowledge skills and attitudes of doctors towards assessing cognition in older patients in theemergency department Kennelly SP et al Postgrad Med J 2013

Mar89(1049)137-41 doi 101136postgradmedj-2012-131226 Epub 2012 Oct 30

DELİRYUM TEDAVİSİ

5 Antidotlar

Tiamin (100mg IVIM)

Glukoz (50mL 50 dekstroz IV bolus)

Naloksan 2-10mg SCIMIV

Flumazenil kullanmayın direnccedilli noumlbetleri tetikleyebilir

6 İlaccedillar

Haloperidol 5-10mg POIMIV

Lorazepam 05-2mg POIMIV

05-2mg Lorazepam ve 1-2mg haloperidol kombine

verilebilir

Atipik antipsikotikler

DEMANS

60 yaşında 1

Her 5 yılda sıklığı ikiye katlanmakta

80 yaş civarında 20 oranında goumlruumllmektedir()

Şahin M Oumlzer C Oumlluumlnccedil F Tunccedil Z Huzurevinde kalan yaşlılarda demans ve depresyon Tuumlrk Geriatri Dergisi 20058(1)249-51

Wimo A Winbland B Ccedilev Sevinccedilok J Demans ve sağlık ekonomisi Demans Dergisi 2003 3121-126

Ferri CPPrince M Brayne C ve ark Global prevalence of dementia A delphi consensus study Lancet 2005 9503 2112-2117

DEMANS

Kronik

İlerleyici olarak bellek ve entelektuumlel kapasitenin darr

Bellek konuşma algılama hesaplama yargılama soyut duumlşuumlnme ve problem ccediloumlzme gibi bilişsel işlevlerden en az ikisinde bozukluk olması ile karakterize bir tablodur

Bilişsel işlevlerde bozukluğa bağlı olarak bireyin guumlnluumlk yaşam aktivitelerinde kısıtlama sosyal ve mesleki yaşantısında bozukluk oluşmaktadır()

Şahin M Oumlzer C Oumlluumlccedil F Tunccedil Z Huzurevinde kalan yaşlılarda demans ve depresyon Tuumlrk Geriatri Dergisi 2005 (1)249-51

Wimo A Winbland B Ccedilev Sevinccedilok J Demans ve sağlık ekonomisi Demans Dergisi 2003 3121-126

Koccediler B Demans epidemiyolojisi Demans Dizisi 1999 141-44

Hanağası H Demans kavramı ve hastaya yaklaşım Klinik Gelişim 201010(1)44-47

DEMANS

Acil serviste demans şuumlphesini değerlendirme amaccedilları

Geri doumlnuumlşluuml formları tanıyabilmek

Demansı olan hastada akut hastalık bulgularını saptamak

Geri doumlnuumlşsuumlz demansın normal suumlreci ile bulguların

uyumluluğunu karşılaştırmak

DEMANS NEDENLERİ

NEDENLERİNE GOumlRE DEMANS SINIFLAMASI

Dejeneratif

Alzheimer hastalığı

Huntington hastalığı

Parkinson hastalığı

Vaskuumller

Enfeksiyoumlz

İnflamatuar

Neoplastik

Travmatik

Toksik

Metabolik

Psikiyatrik

DEMANS PATOFİZYOLOJİSİ

Artmış amiloid birikimi noumlrofibriler yumak ve plak uumlretimi

darr

Huumlcre oumlluumlmuuml

darr

Noumlrotransmiter değişiklikler

darr

Biliş duygulanım ve davranış değişiklikleri (DEMANS)

DEMANSTA RİSK FAKTOumlRLERİNİN

DEĞERLENDİRİLMESİ

Yaş

Ailede demans oumlykuumlsuuml

Kadın cinsiyet

Down sendromu

14 ve 21 kromozomlarda spesifik mutasyonların varlığı

Apolipoprotein E-4 genotipi

Kafa travması

Duumlşuumlk eğitim duumlzeyi

Tiroid hastalıkları (oumlzellikle hipotroidi)

Depresyon

Arslantaş D Oumlzbabalık D metintaş S Oumlzkan S Kalyoncu C Oumlzdemir G Arslantaş A Prevelance of dementia and associated risk factors in Middle Anatolia J Clin

Neurosci 2009 16 1455-1459

Amerikan Alzheimer Derneği resmi sitesi httpwwwalzorgindexasp

Cummings JL Cole G Alzheimer disease JAMA 2002 287(18)2335-2338

Guumlrvit H Emre S Tınaz B Bilgiccedil B Hanagasi H The prevalance of dementia in an urban Turkish population Am J Alzheimer Dis Other Demen 2008 2367-76

Keskinoğlu P Giray H Bıccedilakcıefe M Bilgiccedil N Uccedilku R The Prevalence and risk Factors of dementia in the elderly population in a low socio-economic region of Izmir Turkey Arch Gerontol Geriatr 2006 43 93-100

Lobo A Launer LJ Fratiglioni L Andersen K Prevalence of dementia and major subtypes in Europe A collaborative study of population-based cohorts Neurologic Diseases in the Elderly Research Group Neurology 2000 54 4-9

Goumlnen S Kuumlccediluumlkguumlccedilluuml Ouml Yener G Hastanede yatan yaşlı bireylerde demansla ilişkili olabilecek işlevsel-bilişsel bozukluk sıklığının incelenmesiJournal of Neurological Sciences 274)446-456 2010

DEMANS İccedilin DSM

Tanı Oumllccediluumltleri

A Aşağıdakilerin en az ikisini iccedileren bilişsel bozukluk gelişmesi

1 Bellek bozukluğu

2 Listedeki bilişsel bozukluklardan bir yada daha fazlası

a Afazi (Lisan bozukluğu)

b Apraksi (Motor işlevlerde bozukluk olmamasına karşın motor etkinlikleri yerine

getirememe)

c Agnozi (Duyu işlevlerinde bozukluk olmamasına karşın motor etkinlikleri yerine

getirememe)

d Yuumlruumltuumlcuuml işlev bozukluğu (planlama organizasyon sıralama soyutlama vs)

B Bilişsel bozukluk sosyal yaşam ve iş yaşamını etkileyecek kadar şiddetli olmalı ve daha oumlnce edinilmiş daha yuumlksek bir duumlzeyden duumlşuumlşle karakterize olmalı

C Oumlzellikle deliryum sırasında ortaya ccedilıkmış olmamalı

D Bilişsel bozukluk

a Tıbbi bir bozukluk toksine maruz kalma ya da ikisinin kombinasyonuna bağlı olabilir

b Non-organik bir mental hastalık (depresyon şizofreni vs) dışlanmalıdır

Hanağası H Demans kavramı ve hastaya yaklaşım Klinik Gelişim 201010(1)44-47

DEMANS

Etiyolojilerine

Lokalizasyonlarına

Klinik Oumlzelliklerine

goumlre sınıflandırılabilirler

DEMANS HASTALIĞI ETİYOLOJİSİNE GOumlRE

PRİMER SEKONDER

Alzheimer hastalığı

Diffuumlz Lewy cisim hastalığı

Fronto-temporal demans

Motor bozuklukla olan

demans

Ccedileşitli pediatrik demanslar

Vaskuumller demans

Normal basınccedillı hidrosefali

Toksik ndash metabolik demans

İnfeksiyonlar

Kafa iccedili yer kaplayıcı ve

otoimmuumln-inflamatuar

hastalıklar

Guumlrvit H Alzheimer ve Alzheimer dışı demanslar URL httpwwwitfnoumlrolojiorgdemansdemanshtm

Yazıcı K Bilişsel Bozukluklar URLytdkmersinedutruploads288filesBİLİŞSEL20BOZUKLUKLARdoc

KORTİKAL SUBKORTİKAL

Lezyonlar beyin korteksinde

(gri cevherde)

Alzheimer hastalığı gibi ağır

bellek bozukluğu semantik

afazi oumln planda

Hasta akıcı konuşabilir

sorulara normal yanıt

verebilir ve kendi ortamında

aktivitesi normaldir

Lezyonlar beyaz cevherde

Huntington hastalığı gibi hafif

bellek bozukluğu semantik

alanla ilgili daha az guumlccedilluumlk

yaşar youmlnetici işlevlerde

sorunlar vardır

Motor bozukluklara daha sık

rastlanır

Hasta ccedilevreye karşı daha

uyanık cevap vermesi yavaş

konuşması akıcı değil

kompleks cuumlmleler kurmakta

zorlanır (iletim tipi afazi)

DEMANS HASTALIĞI LOKALİZASYONUNA GOumlRE

DEMANS HASTALIĞI KLİNİĞİNE GOumlRE

Hafif evre

Depresyon genellikle ilk bulgu

İlerleyici oumlzellikte guumlnluumlk yaşamı etkileyen unutkanlıklar konuşma sırasında doğru kelimeleri bulmada guumlccedilluumlk eşyaların yerini hatırlamakta guumlccedilluumlk ve hatırlatıcı liste yapma gibi belirti ve davranışlar goumlruumlluumlr

Yeni tanınan yabancıların isimleri unutulabilir

Dalgalı seyreden bellek bozukluğunda yakın bellek kaybı oumln plandadır uzak hafıza goumlrece korunmuştur

Konuşma akıcılığı etkilenir

Karmaşık konularda soumlzcuumlk bulma zorlaşır

İş ve ev yaşamını suumlrduumlruumllebilir

Hesap yapma kompleks finansal aktivitelerde uygun elbise seccediliminde zorlanma olabilir

DEMANS HASTALIĞI KLİNİĞİNE GOumlRE

Orta evre

Bellek bozukluğu ilerlemiş eski olayları da unutma

başlamış olabilir

Seyrek goumlruumllen yuumlzler unutulur

Yer oryantasyonu bozulmaya başladığı iccedilin tanımadığı

ccedilevrede hasta kaybolur

Anlama bozuklukları kelime bulmada guumlccedilluumlk goumlruumlluumlr

Davranış bozuklukları ve psikiyatrik belirtiler ortaya ccedilıkar

Guumlnluumlk yaşam aktivitelerinde bağımsızlık azalır

DEMANS HASTALIĞI KLİNİĞİNE GOumlRE

İleri evre

Tamamen geccedilmişte yaşar ve en yakınlarını bile

tanımamaya başlar

Tanıdık ccedilevrede kaybolan hasta konuşma iccedileriğini

zaman ve yere uyduramaz ve afazik hale gelir

Amaccedilsız hareketler tekrarlayıcı hareket ajitasyon goumlruumlluumlr

Tam bağımlı hale gelir

DEMANS TANISI

Anamnez

Noumlrolojik ve mental muayene

Tam kan sayımı

Biyokimya

Tiroid-karaciğer-boumlbrek fonksiyon testleri idrar tetkiki

Vitamin B12 folat duumlzeyleri

Kraniyal BT MR goumlruumlntuumlleme

Noumlropsikolojik testler evrelendirme

Yavuz Balam B Arıoğlu S Yaşlıda demans risk faktoumlrleri ve tedavisi İccedil hastalıkları Dergisi 200815(1)14-23

Guumlrvit H Baran B Demanslar ve kognitif bozukluklarda oumllccedilekler Noumlropsikiyatri Arşivi 2007 4458-65

ACİL SERVİSTE YOumlNETİM

Geridoumlnuumlşluuml demans ve bazal demansı koumltuumlleştiren

durumlar erken tanı ve altta yatan sebebin

duumlzeltilmesini gerektirir

Mental durumda akut değişikliği olan veya hızlı

başlangıccedillı semptomlarla başvuranlar kapsamlı

değerlendirme iccedilin yatırılmalıdır

Kognitif fonksiyonlarda ilerleyici bozulma ile

başvuran ve altta yatan akut tıbbi durumu olmayan

hastaların ileri tetkikleri poliklinik şartlarında

yapılabilir

DEMANS TEDAVİSİ

Tek bir hastalık değil değişken bir klinik sendrom

Altta yatan sebebe youmlnelik tedavi

Alzheimer Hastalığında tedavi

Kolinesteraz inhibitoumlrleri

Donepezil

Rivastigmin

Galantamin

Memantin

DELİRYUM VE DEMANS OumlZELLİKLERİ

OumlZELLİKLER DELİRYUM DEMANS

Başlangıccedil Akut (saat-guumln) Yavaş (ay-yıl)

Psikiyatrik bulgular Yok Sıklıkla depresyonla birlikte

24 saat iccedilinde seyri Hızlı dalgalı Stabil

Oryantasyon Bozuk Bozuk

Dikkat Bozuk Ciddi olgular dışında normal

Konsantrasyon Bozuk Bozuk

Haluumlsinasyon Goumlrselişitsel Sıklıkla yok

Deluumlzyonlar Geccedilici Genellikle yok

Konuşma Tutarsız dezorganize Anomik afazik

Hareketler Asteriks tremor Sıklıkla yok

Tedavi Geri doumlnmesi tipik Yanıt vermez

Acil Servise başvuran her 4 yaşlı hastanın yalnız

1rsquoinde bilişsel fonksiyonlar taranmakta

Yeterlilik şuumlphesi

Uygun araccedilların yokluğu

Hasta mahremiyetinin olmayışı

Aşırı guumlruumlltuuml

Zaman kısıtlılığı

Knowledge skills and attitudes of doctors towards assessing cognition in older patients in theemergency department Kennelly SP et al Postgrad Med J 2013

Mar89(1049)137-41 doi 101136postgradmedj-2012-131226 Epub 2012 Oct 30

DEMANS

60 yaşında 1

Her 5 yılda sıklığı ikiye katlanmakta

80 yaş civarında 20 oranında goumlruumllmektedir()

Şahin M Oumlzer C Oumlluumlnccedil F Tunccedil Z Huzurevinde kalan yaşlılarda demans ve depresyon Tuumlrk Geriatri Dergisi 20058(1)249-51

Wimo A Winbland B Ccedilev Sevinccedilok J Demans ve sağlık ekonomisi Demans Dergisi 2003 3121-126

Ferri CPPrince M Brayne C ve ark Global prevalence of dementia A delphi consensus study Lancet 2005 9503 2112-2117

DEMANS

Kronik

İlerleyici olarak bellek ve entelektuumlel kapasitenin darr

Bellek konuşma algılama hesaplama yargılama soyut duumlşuumlnme ve problem ccediloumlzme gibi bilişsel işlevlerden en az ikisinde bozukluk olması ile karakterize bir tablodur

Bilişsel işlevlerde bozukluğa bağlı olarak bireyin guumlnluumlk yaşam aktivitelerinde kısıtlama sosyal ve mesleki yaşantısında bozukluk oluşmaktadır()

Şahin M Oumlzer C Oumlluumlccedil F Tunccedil Z Huzurevinde kalan yaşlılarda demans ve depresyon Tuumlrk Geriatri Dergisi 2005 (1)249-51

Wimo A Winbland B Ccedilev Sevinccedilok J Demans ve sağlık ekonomisi Demans Dergisi 2003 3121-126

Koccediler B Demans epidemiyolojisi Demans Dizisi 1999 141-44

Hanağası H Demans kavramı ve hastaya yaklaşım Klinik Gelişim 201010(1)44-47

DEMANS

Acil serviste demans şuumlphesini değerlendirme amaccedilları

Geri doumlnuumlşluuml formları tanıyabilmek

Demansı olan hastada akut hastalık bulgularını saptamak

Geri doumlnuumlşsuumlz demansın normal suumlreci ile bulguların

uyumluluğunu karşılaştırmak

DEMANS NEDENLERİ

NEDENLERİNE GOumlRE DEMANS SINIFLAMASI

Dejeneratif

Alzheimer hastalığı

Huntington hastalığı

Parkinson hastalığı

Vaskuumller

Enfeksiyoumlz

İnflamatuar

Neoplastik

Travmatik

Toksik

Metabolik

Psikiyatrik

DEMANS PATOFİZYOLOJİSİ

Artmış amiloid birikimi noumlrofibriler yumak ve plak uumlretimi

darr

Huumlcre oumlluumlmuuml

darr

Noumlrotransmiter değişiklikler

darr

Biliş duygulanım ve davranış değişiklikleri (DEMANS)

DEMANSTA RİSK FAKTOumlRLERİNİN

DEĞERLENDİRİLMESİ

Yaş

Ailede demans oumlykuumlsuuml

Kadın cinsiyet

Down sendromu

14 ve 21 kromozomlarda spesifik mutasyonların varlığı

Apolipoprotein E-4 genotipi

Kafa travması

Duumlşuumlk eğitim duumlzeyi

Tiroid hastalıkları (oumlzellikle hipotroidi)

Depresyon

Arslantaş D Oumlzbabalık D metintaş S Oumlzkan S Kalyoncu C Oumlzdemir G Arslantaş A Prevelance of dementia and associated risk factors in Middle Anatolia J Clin

Neurosci 2009 16 1455-1459

Amerikan Alzheimer Derneği resmi sitesi httpwwwalzorgindexasp

Cummings JL Cole G Alzheimer disease JAMA 2002 287(18)2335-2338

Guumlrvit H Emre S Tınaz B Bilgiccedil B Hanagasi H The prevalance of dementia in an urban Turkish population Am J Alzheimer Dis Other Demen 2008 2367-76

Keskinoğlu P Giray H Bıccedilakcıefe M Bilgiccedil N Uccedilku R The Prevalence and risk Factors of dementia in the elderly population in a low socio-economic region of Izmir Turkey Arch Gerontol Geriatr 2006 43 93-100

Lobo A Launer LJ Fratiglioni L Andersen K Prevalence of dementia and major subtypes in Europe A collaborative study of population-based cohorts Neurologic Diseases in the Elderly Research Group Neurology 2000 54 4-9

Goumlnen S Kuumlccediluumlkguumlccedilluuml Ouml Yener G Hastanede yatan yaşlı bireylerde demansla ilişkili olabilecek işlevsel-bilişsel bozukluk sıklığının incelenmesiJournal of Neurological Sciences 274)446-456 2010

DEMANS İccedilin DSM

Tanı Oumllccediluumltleri

A Aşağıdakilerin en az ikisini iccedileren bilişsel bozukluk gelişmesi

1 Bellek bozukluğu

2 Listedeki bilişsel bozukluklardan bir yada daha fazlası

a Afazi (Lisan bozukluğu)

b Apraksi (Motor işlevlerde bozukluk olmamasına karşın motor etkinlikleri yerine

getirememe)

c Agnozi (Duyu işlevlerinde bozukluk olmamasına karşın motor etkinlikleri yerine

getirememe)

d Yuumlruumltuumlcuuml işlev bozukluğu (planlama organizasyon sıralama soyutlama vs)

B Bilişsel bozukluk sosyal yaşam ve iş yaşamını etkileyecek kadar şiddetli olmalı ve daha oumlnce edinilmiş daha yuumlksek bir duumlzeyden duumlşuumlşle karakterize olmalı

C Oumlzellikle deliryum sırasında ortaya ccedilıkmış olmamalı

D Bilişsel bozukluk

a Tıbbi bir bozukluk toksine maruz kalma ya da ikisinin kombinasyonuna bağlı olabilir

b Non-organik bir mental hastalık (depresyon şizofreni vs) dışlanmalıdır

Hanağası H Demans kavramı ve hastaya yaklaşım Klinik Gelişim 201010(1)44-47

DEMANS

Etiyolojilerine

Lokalizasyonlarına

Klinik Oumlzelliklerine

goumlre sınıflandırılabilirler

DEMANS HASTALIĞI ETİYOLOJİSİNE GOumlRE

PRİMER SEKONDER

Alzheimer hastalığı

Diffuumlz Lewy cisim hastalığı

Fronto-temporal demans

Motor bozuklukla olan

demans

Ccedileşitli pediatrik demanslar

Vaskuumller demans

Normal basınccedillı hidrosefali

Toksik ndash metabolik demans

İnfeksiyonlar

Kafa iccedili yer kaplayıcı ve

otoimmuumln-inflamatuar

hastalıklar

Guumlrvit H Alzheimer ve Alzheimer dışı demanslar URL httpwwwitfnoumlrolojiorgdemansdemanshtm

Yazıcı K Bilişsel Bozukluklar URLytdkmersinedutruploads288filesBİLİŞSEL20BOZUKLUKLARdoc

KORTİKAL SUBKORTİKAL

Lezyonlar beyin korteksinde

(gri cevherde)

Alzheimer hastalığı gibi ağır

bellek bozukluğu semantik

afazi oumln planda

Hasta akıcı konuşabilir

sorulara normal yanıt

verebilir ve kendi ortamında

aktivitesi normaldir

Lezyonlar beyaz cevherde

Huntington hastalığı gibi hafif

bellek bozukluğu semantik

alanla ilgili daha az guumlccedilluumlk

yaşar youmlnetici işlevlerde

sorunlar vardır

Motor bozukluklara daha sık

rastlanır

Hasta ccedilevreye karşı daha

uyanık cevap vermesi yavaş

konuşması akıcı değil

kompleks cuumlmleler kurmakta

zorlanır (iletim tipi afazi)

DEMANS HASTALIĞI LOKALİZASYONUNA GOumlRE

DEMANS HASTALIĞI KLİNİĞİNE GOumlRE

Hafif evre

Depresyon genellikle ilk bulgu

İlerleyici oumlzellikte guumlnluumlk yaşamı etkileyen unutkanlıklar konuşma sırasında doğru kelimeleri bulmada guumlccedilluumlk eşyaların yerini hatırlamakta guumlccedilluumlk ve hatırlatıcı liste yapma gibi belirti ve davranışlar goumlruumlluumlr

Yeni tanınan yabancıların isimleri unutulabilir

Dalgalı seyreden bellek bozukluğunda yakın bellek kaybı oumln plandadır uzak hafıza goumlrece korunmuştur

Konuşma akıcılığı etkilenir

Karmaşık konularda soumlzcuumlk bulma zorlaşır

İş ve ev yaşamını suumlrduumlruumllebilir

Hesap yapma kompleks finansal aktivitelerde uygun elbise seccediliminde zorlanma olabilir

DEMANS HASTALIĞI KLİNİĞİNE GOumlRE

Orta evre

Bellek bozukluğu ilerlemiş eski olayları da unutma

başlamış olabilir

Seyrek goumlruumllen yuumlzler unutulur

Yer oryantasyonu bozulmaya başladığı iccedilin tanımadığı

ccedilevrede hasta kaybolur

Anlama bozuklukları kelime bulmada guumlccedilluumlk goumlruumlluumlr

Davranış bozuklukları ve psikiyatrik belirtiler ortaya ccedilıkar

Guumlnluumlk yaşam aktivitelerinde bağımsızlık azalır

DEMANS HASTALIĞI KLİNİĞİNE GOumlRE

İleri evre

Tamamen geccedilmişte yaşar ve en yakınlarını bile

tanımamaya başlar

Tanıdık ccedilevrede kaybolan hasta konuşma iccedileriğini

zaman ve yere uyduramaz ve afazik hale gelir

Amaccedilsız hareketler tekrarlayıcı hareket ajitasyon goumlruumlluumlr

Tam bağımlı hale gelir

DEMANS TANISI

Anamnez

Noumlrolojik ve mental muayene

Tam kan sayımı

Biyokimya

Tiroid-karaciğer-boumlbrek fonksiyon testleri idrar tetkiki

Vitamin B12 folat duumlzeyleri

Kraniyal BT MR goumlruumlntuumlleme

Noumlropsikolojik testler evrelendirme

Yavuz Balam B Arıoğlu S Yaşlıda demans risk faktoumlrleri ve tedavisi İccedil hastalıkları Dergisi 200815(1)14-23

Guumlrvit H Baran B Demanslar ve kognitif bozukluklarda oumllccedilekler Noumlropsikiyatri Arşivi 2007 4458-65

ACİL SERVİSTE YOumlNETİM

Geridoumlnuumlşluuml demans ve bazal demansı koumltuumlleştiren

durumlar erken tanı ve altta yatan sebebin

duumlzeltilmesini gerektirir

Mental durumda akut değişikliği olan veya hızlı

başlangıccedillı semptomlarla başvuranlar kapsamlı

değerlendirme iccedilin yatırılmalıdır

Kognitif fonksiyonlarda ilerleyici bozulma ile

başvuran ve altta yatan akut tıbbi durumu olmayan

hastaların ileri tetkikleri poliklinik şartlarında

yapılabilir

DEMANS TEDAVİSİ

Tek bir hastalık değil değişken bir klinik sendrom

Altta yatan sebebe youmlnelik tedavi

Alzheimer Hastalığında tedavi

Kolinesteraz inhibitoumlrleri

Donepezil

Rivastigmin

Galantamin

Memantin

DELİRYUM VE DEMANS OumlZELLİKLERİ

OumlZELLİKLER DELİRYUM DEMANS

Başlangıccedil Akut (saat-guumln) Yavaş (ay-yıl)

Psikiyatrik bulgular Yok Sıklıkla depresyonla birlikte

24 saat iccedilinde seyri Hızlı dalgalı Stabil

Oryantasyon Bozuk Bozuk

Dikkat Bozuk Ciddi olgular dışında normal

Konsantrasyon Bozuk Bozuk

Haluumlsinasyon Goumlrselişitsel Sıklıkla yok

Deluumlzyonlar Geccedilici Genellikle yok

Konuşma Tutarsız dezorganize Anomik afazik

Hareketler Asteriks tremor Sıklıkla yok

Tedavi Geri doumlnmesi tipik Yanıt vermez

Acil Servise başvuran her 4 yaşlı hastanın yalnız

1rsquoinde bilişsel fonksiyonlar taranmakta

Yeterlilik şuumlphesi

Uygun araccedilların yokluğu

Hasta mahremiyetinin olmayışı

Aşırı guumlruumlltuuml

Zaman kısıtlılığı

Knowledge skills and attitudes of doctors towards assessing cognition in older patients in theemergency department Kennelly SP et al Postgrad Med J 2013

Mar89(1049)137-41 doi 101136postgradmedj-2012-131226 Epub 2012 Oct 30

DEMANS

Kronik

İlerleyici olarak bellek ve entelektuumlel kapasitenin darr

Bellek konuşma algılama hesaplama yargılama soyut duumlşuumlnme ve problem ccediloumlzme gibi bilişsel işlevlerden en az ikisinde bozukluk olması ile karakterize bir tablodur

Bilişsel işlevlerde bozukluğa bağlı olarak bireyin guumlnluumlk yaşam aktivitelerinde kısıtlama sosyal ve mesleki yaşantısında bozukluk oluşmaktadır()

Şahin M Oumlzer C Oumlluumlccedil F Tunccedil Z Huzurevinde kalan yaşlılarda demans ve depresyon Tuumlrk Geriatri Dergisi 2005 (1)249-51

Wimo A Winbland B Ccedilev Sevinccedilok J Demans ve sağlık ekonomisi Demans Dergisi 2003 3121-126

Koccediler B Demans epidemiyolojisi Demans Dizisi 1999 141-44

Hanağası H Demans kavramı ve hastaya yaklaşım Klinik Gelişim 201010(1)44-47

DEMANS

Acil serviste demans şuumlphesini değerlendirme amaccedilları

Geri doumlnuumlşluuml formları tanıyabilmek

Demansı olan hastada akut hastalık bulgularını saptamak

Geri doumlnuumlşsuumlz demansın normal suumlreci ile bulguların

uyumluluğunu karşılaştırmak

DEMANS NEDENLERİ

NEDENLERİNE GOumlRE DEMANS SINIFLAMASI

Dejeneratif

Alzheimer hastalığı

Huntington hastalığı

Parkinson hastalığı

Vaskuumller

Enfeksiyoumlz

İnflamatuar

Neoplastik

Travmatik

Toksik

Metabolik

Psikiyatrik

DEMANS PATOFİZYOLOJİSİ

Artmış amiloid birikimi noumlrofibriler yumak ve plak uumlretimi

darr

Huumlcre oumlluumlmuuml

darr

Noumlrotransmiter değişiklikler

darr

Biliş duygulanım ve davranış değişiklikleri (DEMANS)

DEMANSTA RİSK FAKTOumlRLERİNİN

DEĞERLENDİRİLMESİ

Yaş

Ailede demans oumlykuumlsuuml

Kadın cinsiyet

Down sendromu

14 ve 21 kromozomlarda spesifik mutasyonların varlığı

Apolipoprotein E-4 genotipi

Kafa travması

Duumlşuumlk eğitim duumlzeyi

Tiroid hastalıkları (oumlzellikle hipotroidi)

Depresyon

Arslantaş D Oumlzbabalık D metintaş S Oumlzkan S Kalyoncu C Oumlzdemir G Arslantaş A Prevelance of dementia and associated risk factors in Middle Anatolia J Clin

Neurosci 2009 16 1455-1459

Amerikan Alzheimer Derneği resmi sitesi httpwwwalzorgindexasp

Cummings JL Cole G Alzheimer disease JAMA 2002 287(18)2335-2338

Guumlrvit H Emre S Tınaz B Bilgiccedil B Hanagasi H The prevalance of dementia in an urban Turkish population Am J Alzheimer Dis Other Demen 2008 2367-76

Keskinoğlu P Giray H Bıccedilakcıefe M Bilgiccedil N Uccedilku R The Prevalence and risk Factors of dementia in the elderly population in a low socio-economic region of Izmir Turkey Arch Gerontol Geriatr 2006 43 93-100

Lobo A Launer LJ Fratiglioni L Andersen K Prevalence of dementia and major subtypes in Europe A collaborative study of population-based cohorts Neurologic Diseases in the Elderly Research Group Neurology 2000 54 4-9

Goumlnen S Kuumlccediluumlkguumlccedilluuml Ouml Yener G Hastanede yatan yaşlı bireylerde demansla ilişkili olabilecek işlevsel-bilişsel bozukluk sıklığının incelenmesiJournal of Neurological Sciences 274)446-456 2010

DEMANS İccedilin DSM

Tanı Oumllccediluumltleri

A Aşağıdakilerin en az ikisini iccedileren bilişsel bozukluk gelişmesi

1 Bellek bozukluğu

2 Listedeki bilişsel bozukluklardan bir yada daha fazlası

a Afazi (Lisan bozukluğu)

b Apraksi (Motor işlevlerde bozukluk olmamasına karşın motor etkinlikleri yerine

getirememe)

c Agnozi (Duyu işlevlerinde bozukluk olmamasına karşın motor etkinlikleri yerine

getirememe)

d Yuumlruumltuumlcuuml işlev bozukluğu (planlama organizasyon sıralama soyutlama vs)

B Bilişsel bozukluk sosyal yaşam ve iş yaşamını etkileyecek kadar şiddetli olmalı ve daha oumlnce edinilmiş daha yuumlksek bir duumlzeyden duumlşuumlşle karakterize olmalı

C Oumlzellikle deliryum sırasında ortaya ccedilıkmış olmamalı

D Bilişsel bozukluk

a Tıbbi bir bozukluk toksine maruz kalma ya da ikisinin kombinasyonuna bağlı olabilir

b Non-organik bir mental hastalık (depresyon şizofreni vs) dışlanmalıdır

Hanağası H Demans kavramı ve hastaya yaklaşım Klinik Gelişim 201010(1)44-47

DEMANS

Etiyolojilerine

Lokalizasyonlarına

Klinik Oumlzelliklerine

goumlre sınıflandırılabilirler

DEMANS HASTALIĞI ETİYOLOJİSİNE GOumlRE

PRİMER SEKONDER

Alzheimer hastalığı

Diffuumlz Lewy cisim hastalığı

Fronto-temporal demans

Motor bozuklukla olan

demans

Ccedileşitli pediatrik demanslar

Vaskuumller demans

Normal basınccedillı hidrosefali

Toksik ndash metabolik demans

İnfeksiyonlar

Kafa iccedili yer kaplayıcı ve

otoimmuumln-inflamatuar

hastalıklar

Guumlrvit H Alzheimer ve Alzheimer dışı demanslar URL httpwwwitfnoumlrolojiorgdemansdemanshtm

Yazıcı K Bilişsel Bozukluklar URLytdkmersinedutruploads288filesBİLİŞSEL20BOZUKLUKLARdoc

KORTİKAL SUBKORTİKAL

Lezyonlar beyin korteksinde

(gri cevherde)

Alzheimer hastalığı gibi ağır

bellek bozukluğu semantik

afazi oumln planda

Hasta akıcı konuşabilir

sorulara normal yanıt

verebilir ve kendi ortamında

aktivitesi normaldir

Lezyonlar beyaz cevherde

Huntington hastalığı gibi hafif

bellek bozukluğu semantik

alanla ilgili daha az guumlccedilluumlk

yaşar youmlnetici işlevlerde

sorunlar vardır

Motor bozukluklara daha sık

rastlanır

Hasta ccedilevreye karşı daha

uyanık cevap vermesi yavaş

konuşması akıcı değil

kompleks cuumlmleler kurmakta

zorlanır (iletim tipi afazi)

DEMANS HASTALIĞI LOKALİZASYONUNA GOumlRE

DEMANS HASTALIĞI KLİNİĞİNE GOumlRE

Hafif evre

Depresyon genellikle ilk bulgu

İlerleyici oumlzellikte guumlnluumlk yaşamı etkileyen unutkanlıklar konuşma sırasında doğru kelimeleri bulmada guumlccedilluumlk eşyaların yerini hatırlamakta guumlccedilluumlk ve hatırlatıcı liste yapma gibi belirti ve davranışlar goumlruumlluumlr

Yeni tanınan yabancıların isimleri unutulabilir

Dalgalı seyreden bellek bozukluğunda yakın bellek kaybı oumln plandadır uzak hafıza goumlrece korunmuştur

Konuşma akıcılığı etkilenir

Karmaşık konularda soumlzcuumlk bulma zorlaşır

İş ve ev yaşamını suumlrduumlruumllebilir

Hesap yapma kompleks finansal aktivitelerde uygun elbise seccediliminde zorlanma olabilir

DEMANS HASTALIĞI KLİNİĞİNE GOumlRE

Orta evre

Bellek bozukluğu ilerlemiş eski olayları da unutma

başlamış olabilir

Seyrek goumlruumllen yuumlzler unutulur

Yer oryantasyonu bozulmaya başladığı iccedilin tanımadığı

ccedilevrede hasta kaybolur

Anlama bozuklukları kelime bulmada guumlccedilluumlk goumlruumlluumlr

Davranış bozuklukları ve psikiyatrik belirtiler ortaya ccedilıkar

Guumlnluumlk yaşam aktivitelerinde bağımsızlık azalır

DEMANS HASTALIĞI KLİNİĞİNE GOumlRE

İleri evre

Tamamen geccedilmişte yaşar ve en yakınlarını bile

tanımamaya başlar

Tanıdık ccedilevrede kaybolan hasta konuşma iccedileriğini

zaman ve yere uyduramaz ve afazik hale gelir

Amaccedilsız hareketler tekrarlayıcı hareket ajitasyon goumlruumlluumlr

Tam bağımlı hale gelir

DEMANS TANISI

Anamnez

Noumlrolojik ve mental muayene

Tam kan sayımı

Biyokimya

Tiroid-karaciğer-boumlbrek fonksiyon testleri idrar tetkiki

Vitamin B12 folat duumlzeyleri

Kraniyal BT MR goumlruumlntuumlleme

Noumlropsikolojik testler evrelendirme

Yavuz Balam B Arıoğlu S Yaşlıda demans risk faktoumlrleri ve tedavisi İccedil hastalıkları Dergisi 200815(1)14-23

Guumlrvit H Baran B Demanslar ve kognitif bozukluklarda oumllccedilekler Noumlropsikiyatri Arşivi 2007 4458-65

ACİL SERVİSTE YOumlNETİM

Geridoumlnuumlşluuml demans ve bazal demansı koumltuumlleştiren

durumlar erken tanı ve altta yatan sebebin

duumlzeltilmesini gerektirir

Mental durumda akut değişikliği olan veya hızlı

başlangıccedillı semptomlarla başvuranlar kapsamlı

değerlendirme iccedilin yatırılmalıdır

Kognitif fonksiyonlarda ilerleyici bozulma ile

başvuran ve altta yatan akut tıbbi durumu olmayan

hastaların ileri tetkikleri poliklinik şartlarında

yapılabilir

DEMANS TEDAVİSİ

Tek bir hastalık değil değişken bir klinik sendrom

Altta yatan sebebe youmlnelik tedavi

Alzheimer Hastalığında tedavi

Kolinesteraz inhibitoumlrleri

Donepezil

Rivastigmin

Galantamin

Memantin

DELİRYUM VE DEMANS OumlZELLİKLERİ

OumlZELLİKLER DELİRYUM DEMANS

Başlangıccedil Akut (saat-guumln) Yavaş (ay-yıl)

Psikiyatrik bulgular Yok Sıklıkla depresyonla birlikte

24 saat iccedilinde seyri Hızlı dalgalı Stabil

Oryantasyon Bozuk Bozuk

Dikkat Bozuk Ciddi olgular dışında normal

Konsantrasyon Bozuk Bozuk

Haluumlsinasyon Goumlrselişitsel Sıklıkla yok

Deluumlzyonlar Geccedilici Genellikle yok

Konuşma Tutarsız dezorganize Anomik afazik

Hareketler Asteriks tremor Sıklıkla yok

Tedavi Geri doumlnmesi tipik Yanıt vermez

Acil Servise başvuran her 4 yaşlı hastanın yalnız

1rsquoinde bilişsel fonksiyonlar taranmakta

Yeterlilik şuumlphesi

Uygun araccedilların yokluğu

Hasta mahremiyetinin olmayışı

Aşırı guumlruumlltuuml

Zaman kısıtlılığı

Knowledge skills and attitudes of doctors towards assessing cognition in older patients in theemergency department Kennelly SP et al Postgrad Med J 2013

Mar89(1049)137-41 doi 101136postgradmedj-2012-131226 Epub 2012 Oct 30

DEMANS

Acil serviste demans şuumlphesini değerlendirme amaccedilları

Geri doumlnuumlşluuml formları tanıyabilmek

Demansı olan hastada akut hastalık bulgularını saptamak

Geri doumlnuumlşsuumlz demansın normal suumlreci ile bulguların

uyumluluğunu karşılaştırmak

DEMANS NEDENLERİ

NEDENLERİNE GOumlRE DEMANS SINIFLAMASI

Dejeneratif

Alzheimer hastalığı

Huntington hastalığı

Parkinson hastalığı

Vaskuumller

Enfeksiyoumlz

İnflamatuar

Neoplastik

Travmatik

Toksik

Metabolik

Psikiyatrik

DEMANS PATOFİZYOLOJİSİ

Artmış amiloid birikimi noumlrofibriler yumak ve plak uumlretimi

darr

Huumlcre oumlluumlmuuml

darr

Noumlrotransmiter değişiklikler

darr

Biliş duygulanım ve davranış değişiklikleri (DEMANS)

DEMANSTA RİSK FAKTOumlRLERİNİN

DEĞERLENDİRİLMESİ

Yaş

Ailede demans oumlykuumlsuuml

Kadın cinsiyet

Down sendromu

14 ve 21 kromozomlarda spesifik mutasyonların varlığı

Apolipoprotein E-4 genotipi

Kafa travması

Duumlşuumlk eğitim duumlzeyi

Tiroid hastalıkları (oumlzellikle hipotroidi)

Depresyon

Arslantaş D Oumlzbabalık D metintaş S Oumlzkan S Kalyoncu C Oumlzdemir G Arslantaş A Prevelance of dementia and associated risk factors in Middle Anatolia J Clin

Neurosci 2009 16 1455-1459

Amerikan Alzheimer Derneği resmi sitesi httpwwwalzorgindexasp

Cummings JL Cole G Alzheimer disease JAMA 2002 287(18)2335-2338

Guumlrvit H Emre S Tınaz B Bilgiccedil B Hanagasi H The prevalance of dementia in an urban Turkish population Am J Alzheimer Dis Other Demen 2008 2367-76

Keskinoğlu P Giray H Bıccedilakcıefe M Bilgiccedil N Uccedilku R The Prevalence and risk Factors of dementia in the elderly population in a low socio-economic region of Izmir Turkey Arch Gerontol Geriatr 2006 43 93-100

Lobo A Launer LJ Fratiglioni L Andersen K Prevalence of dementia and major subtypes in Europe A collaborative study of population-based cohorts Neurologic Diseases in the Elderly Research Group Neurology 2000 54 4-9

Goumlnen S Kuumlccediluumlkguumlccedilluuml Ouml Yener G Hastanede yatan yaşlı bireylerde demansla ilişkili olabilecek işlevsel-bilişsel bozukluk sıklığının incelenmesiJournal of Neurological Sciences 274)446-456 2010

DEMANS İccedilin DSM

Tanı Oumllccediluumltleri

A Aşağıdakilerin en az ikisini iccedileren bilişsel bozukluk gelişmesi

1 Bellek bozukluğu

2 Listedeki bilişsel bozukluklardan bir yada daha fazlası

a Afazi (Lisan bozukluğu)

b Apraksi (Motor işlevlerde bozukluk olmamasına karşın motor etkinlikleri yerine

getirememe)

c Agnozi (Duyu işlevlerinde bozukluk olmamasına karşın motor etkinlikleri yerine

getirememe)

d Yuumlruumltuumlcuuml işlev bozukluğu (planlama organizasyon sıralama soyutlama vs)

B Bilişsel bozukluk sosyal yaşam ve iş yaşamını etkileyecek kadar şiddetli olmalı ve daha oumlnce edinilmiş daha yuumlksek bir duumlzeyden duumlşuumlşle karakterize olmalı

C Oumlzellikle deliryum sırasında ortaya ccedilıkmış olmamalı

D Bilişsel bozukluk

a Tıbbi bir bozukluk toksine maruz kalma ya da ikisinin kombinasyonuna bağlı olabilir

b Non-organik bir mental hastalık (depresyon şizofreni vs) dışlanmalıdır

Hanağası H Demans kavramı ve hastaya yaklaşım Klinik Gelişim 201010(1)44-47

DEMANS

Etiyolojilerine

Lokalizasyonlarına

Klinik Oumlzelliklerine

goumlre sınıflandırılabilirler

DEMANS HASTALIĞI ETİYOLOJİSİNE GOumlRE

PRİMER SEKONDER

Alzheimer hastalığı

Diffuumlz Lewy cisim hastalığı

Fronto-temporal demans

Motor bozuklukla olan

demans

Ccedileşitli pediatrik demanslar

Vaskuumller demans

Normal basınccedillı hidrosefali

Toksik ndash metabolik demans

İnfeksiyonlar

Kafa iccedili yer kaplayıcı ve

otoimmuumln-inflamatuar

hastalıklar

Guumlrvit H Alzheimer ve Alzheimer dışı demanslar URL httpwwwitfnoumlrolojiorgdemansdemanshtm

Yazıcı K Bilişsel Bozukluklar URLytdkmersinedutruploads288filesBİLİŞSEL20BOZUKLUKLARdoc

KORTİKAL SUBKORTİKAL

Lezyonlar beyin korteksinde

(gri cevherde)

Alzheimer hastalığı gibi ağır

bellek bozukluğu semantik

afazi oumln planda

Hasta akıcı konuşabilir

sorulara normal yanıt

verebilir ve kendi ortamında

aktivitesi normaldir

Lezyonlar beyaz cevherde

Huntington hastalığı gibi hafif

bellek bozukluğu semantik

alanla ilgili daha az guumlccedilluumlk

yaşar youmlnetici işlevlerde

sorunlar vardır

Motor bozukluklara daha sık

rastlanır

Hasta ccedilevreye karşı daha

uyanık cevap vermesi yavaş

konuşması akıcı değil

kompleks cuumlmleler kurmakta

zorlanır (iletim tipi afazi)

DEMANS HASTALIĞI LOKALİZASYONUNA GOumlRE

DEMANS HASTALIĞI KLİNİĞİNE GOumlRE

Hafif evre

Depresyon genellikle ilk bulgu

İlerleyici oumlzellikte guumlnluumlk yaşamı etkileyen unutkanlıklar konuşma sırasında doğru kelimeleri bulmada guumlccedilluumlk eşyaların yerini hatırlamakta guumlccedilluumlk ve hatırlatıcı liste yapma gibi belirti ve davranışlar goumlruumlluumlr

Yeni tanınan yabancıların isimleri unutulabilir

Dalgalı seyreden bellek bozukluğunda yakın bellek kaybı oumln plandadır uzak hafıza goumlrece korunmuştur

Konuşma akıcılığı etkilenir

Karmaşık konularda soumlzcuumlk bulma zorlaşır

İş ve ev yaşamını suumlrduumlruumllebilir

Hesap yapma kompleks finansal aktivitelerde uygun elbise seccediliminde zorlanma olabilir

DEMANS HASTALIĞI KLİNİĞİNE GOumlRE

Orta evre

Bellek bozukluğu ilerlemiş eski olayları da unutma

başlamış olabilir

Seyrek goumlruumllen yuumlzler unutulur

Yer oryantasyonu bozulmaya başladığı iccedilin tanımadığı

ccedilevrede hasta kaybolur

Anlama bozuklukları kelime bulmada guumlccedilluumlk goumlruumlluumlr

Davranış bozuklukları ve psikiyatrik belirtiler ortaya ccedilıkar

Guumlnluumlk yaşam aktivitelerinde bağımsızlık azalır

DEMANS HASTALIĞI KLİNİĞİNE GOumlRE

İleri evre

Tamamen geccedilmişte yaşar ve en yakınlarını bile

tanımamaya başlar

Tanıdık ccedilevrede kaybolan hasta konuşma iccedileriğini

zaman ve yere uyduramaz ve afazik hale gelir

Amaccedilsız hareketler tekrarlayıcı hareket ajitasyon goumlruumlluumlr

Tam bağımlı hale gelir

DEMANS TANISI

Anamnez

Noumlrolojik ve mental muayene

Tam kan sayımı

Biyokimya

Tiroid-karaciğer-boumlbrek fonksiyon testleri idrar tetkiki

Vitamin B12 folat duumlzeyleri

Kraniyal BT MR goumlruumlntuumlleme

Noumlropsikolojik testler evrelendirme

Yavuz Balam B Arıoğlu S Yaşlıda demans risk faktoumlrleri ve tedavisi İccedil hastalıkları Dergisi 200815(1)14-23

Guumlrvit H Baran B Demanslar ve kognitif bozukluklarda oumllccedilekler Noumlropsikiyatri Arşivi 2007 4458-65

ACİL SERVİSTE YOumlNETİM

Geridoumlnuumlşluuml demans ve bazal demansı koumltuumlleştiren

durumlar erken tanı ve altta yatan sebebin

duumlzeltilmesini gerektirir

Mental durumda akut değişikliği olan veya hızlı

başlangıccedillı semptomlarla başvuranlar kapsamlı

değerlendirme iccedilin yatırılmalıdır

Kognitif fonksiyonlarda ilerleyici bozulma ile

başvuran ve altta yatan akut tıbbi durumu olmayan

hastaların ileri tetkikleri poliklinik şartlarında

yapılabilir

DEMANS TEDAVİSİ

Tek bir hastalık değil değişken bir klinik sendrom

Altta yatan sebebe youmlnelik tedavi

Alzheimer Hastalığında tedavi

Kolinesteraz inhibitoumlrleri

Donepezil

Rivastigmin

Galantamin

Memantin

DELİRYUM VE DEMANS OumlZELLİKLERİ

OumlZELLİKLER DELİRYUM DEMANS

Başlangıccedil Akut (saat-guumln) Yavaş (ay-yıl)

Psikiyatrik bulgular Yok Sıklıkla depresyonla birlikte

24 saat iccedilinde seyri Hızlı dalgalı Stabil

Oryantasyon Bozuk Bozuk

Dikkat Bozuk Ciddi olgular dışında normal

Konsantrasyon Bozuk Bozuk

Haluumlsinasyon Goumlrselişitsel Sıklıkla yok

Deluumlzyonlar Geccedilici Genellikle yok

Konuşma Tutarsız dezorganize Anomik afazik

Hareketler Asteriks tremor Sıklıkla yok

Tedavi Geri doumlnmesi tipik Yanıt vermez

Acil Servise başvuran her 4 yaşlı hastanın yalnız

1rsquoinde bilişsel fonksiyonlar taranmakta

Yeterlilik şuumlphesi

Uygun araccedilların yokluğu

Hasta mahremiyetinin olmayışı

Aşırı guumlruumlltuuml

Zaman kısıtlılığı

Knowledge skills and attitudes of doctors towards assessing cognition in older patients in theemergency department Kennelly SP et al Postgrad Med J 2013

Mar89(1049)137-41 doi 101136postgradmedj-2012-131226 Epub 2012 Oct 30

DEMANS NEDENLERİ

NEDENLERİNE GOumlRE DEMANS SINIFLAMASI

Dejeneratif

Alzheimer hastalığı

Huntington hastalığı

Parkinson hastalığı

Vaskuumller

Enfeksiyoumlz

İnflamatuar

Neoplastik

Travmatik

Toksik

Metabolik

Psikiyatrik

DEMANS PATOFİZYOLOJİSİ

Artmış amiloid birikimi noumlrofibriler yumak ve plak uumlretimi

darr

Huumlcre oumlluumlmuuml

darr

Noumlrotransmiter değişiklikler

darr

Biliş duygulanım ve davranış değişiklikleri (DEMANS)

DEMANSTA RİSK FAKTOumlRLERİNİN

DEĞERLENDİRİLMESİ

Yaş

Ailede demans oumlykuumlsuuml

Kadın cinsiyet

Down sendromu

14 ve 21 kromozomlarda spesifik mutasyonların varlığı

Apolipoprotein E-4 genotipi

Kafa travması

Duumlşuumlk eğitim duumlzeyi

Tiroid hastalıkları (oumlzellikle hipotroidi)

Depresyon

Arslantaş D Oumlzbabalık D metintaş S Oumlzkan S Kalyoncu C Oumlzdemir G Arslantaş A Prevelance of dementia and associated risk factors in Middle Anatolia J Clin

Neurosci 2009 16 1455-1459

Amerikan Alzheimer Derneği resmi sitesi httpwwwalzorgindexasp

Cummings JL Cole G Alzheimer disease JAMA 2002 287(18)2335-2338

Guumlrvit H Emre S Tınaz B Bilgiccedil B Hanagasi H The prevalance of dementia in an urban Turkish population Am J Alzheimer Dis Other Demen 2008 2367-76

Keskinoğlu P Giray H Bıccedilakcıefe M Bilgiccedil N Uccedilku R The Prevalence and risk Factors of dementia in the elderly population in a low socio-economic region of Izmir Turkey Arch Gerontol Geriatr 2006 43 93-100

Lobo A Launer LJ Fratiglioni L Andersen K Prevalence of dementia and major subtypes in Europe A collaborative study of population-based cohorts Neurologic Diseases in the Elderly Research Group Neurology 2000 54 4-9

Goumlnen S Kuumlccediluumlkguumlccedilluuml Ouml Yener G Hastanede yatan yaşlı bireylerde demansla ilişkili olabilecek işlevsel-bilişsel bozukluk sıklığının incelenmesiJournal of Neurological Sciences 274)446-456 2010

DEMANS İccedilin DSM

Tanı Oumllccediluumltleri

A Aşağıdakilerin en az ikisini iccedileren bilişsel bozukluk gelişmesi

1 Bellek bozukluğu

2 Listedeki bilişsel bozukluklardan bir yada daha fazlası

a Afazi (Lisan bozukluğu)

b Apraksi (Motor işlevlerde bozukluk olmamasına karşın motor etkinlikleri yerine

getirememe)

c Agnozi (Duyu işlevlerinde bozukluk olmamasına karşın motor etkinlikleri yerine

getirememe)

d Yuumlruumltuumlcuuml işlev bozukluğu (planlama organizasyon sıralama soyutlama vs)

B Bilişsel bozukluk sosyal yaşam ve iş yaşamını etkileyecek kadar şiddetli olmalı ve daha oumlnce edinilmiş daha yuumlksek bir duumlzeyden duumlşuumlşle karakterize olmalı

C Oumlzellikle deliryum sırasında ortaya ccedilıkmış olmamalı

D Bilişsel bozukluk

a Tıbbi bir bozukluk toksine maruz kalma ya da ikisinin kombinasyonuna bağlı olabilir

b Non-organik bir mental hastalık (depresyon şizofreni vs) dışlanmalıdır

Hanağası H Demans kavramı ve hastaya yaklaşım Klinik Gelişim 201010(1)44-47

DEMANS

Etiyolojilerine

Lokalizasyonlarına

Klinik Oumlzelliklerine

goumlre sınıflandırılabilirler

DEMANS HASTALIĞI ETİYOLOJİSİNE GOumlRE

PRİMER SEKONDER

Alzheimer hastalığı

Diffuumlz Lewy cisim hastalığı

Fronto-temporal demans

Motor bozuklukla olan

demans

Ccedileşitli pediatrik demanslar

Vaskuumller demans

Normal basınccedillı hidrosefali

Toksik ndash metabolik demans

İnfeksiyonlar

Kafa iccedili yer kaplayıcı ve

otoimmuumln-inflamatuar

hastalıklar

Guumlrvit H Alzheimer ve Alzheimer dışı demanslar URL httpwwwitfnoumlrolojiorgdemansdemanshtm

Yazıcı K Bilişsel Bozukluklar URLytdkmersinedutruploads288filesBİLİŞSEL20BOZUKLUKLARdoc

KORTİKAL SUBKORTİKAL

Lezyonlar beyin korteksinde

(gri cevherde)

Alzheimer hastalığı gibi ağır

bellek bozukluğu semantik

afazi oumln planda

Hasta akıcı konuşabilir

sorulara normal yanıt

verebilir ve kendi ortamında

aktivitesi normaldir

Lezyonlar beyaz cevherde

Huntington hastalığı gibi hafif

bellek bozukluğu semantik

alanla ilgili daha az guumlccedilluumlk

yaşar youmlnetici işlevlerde

sorunlar vardır

Motor bozukluklara daha sık

rastlanır

Hasta ccedilevreye karşı daha

uyanık cevap vermesi yavaş

konuşması akıcı değil

kompleks cuumlmleler kurmakta

zorlanır (iletim tipi afazi)

DEMANS HASTALIĞI LOKALİZASYONUNA GOumlRE

DEMANS HASTALIĞI KLİNİĞİNE GOumlRE

Hafif evre

Depresyon genellikle ilk bulgu

İlerleyici oumlzellikte guumlnluumlk yaşamı etkileyen unutkanlıklar konuşma sırasında doğru kelimeleri bulmada guumlccedilluumlk eşyaların yerini hatırlamakta guumlccedilluumlk ve hatırlatıcı liste yapma gibi belirti ve davranışlar goumlruumlluumlr

Yeni tanınan yabancıların isimleri unutulabilir

Dalgalı seyreden bellek bozukluğunda yakın bellek kaybı oumln plandadır uzak hafıza goumlrece korunmuştur

Konuşma akıcılığı etkilenir

Karmaşık konularda soumlzcuumlk bulma zorlaşır

İş ve ev yaşamını suumlrduumlruumllebilir

Hesap yapma kompleks finansal aktivitelerde uygun elbise seccediliminde zorlanma olabilir

DEMANS HASTALIĞI KLİNİĞİNE GOumlRE

Orta evre

Bellek bozukluğu ilerlemiş eski olayları da unutma

başlamış olabilir

Seyrek goumlruumllen yuumlzler unutulur

Yer oryantasyonu bozulmaya başladığı iccedilin tanımadığı

ccedilevrede hasta kaybolur

Anlama bozuklukları kelime bulmada guumlccedilluumlk goumlruumlluumlr

Davranış bozuklukları ve psikiyatrik belirtiler ortaya ccedilıkar

Guumlnluumlk yaşam aktivitelerinde bağımsızlık azalır

DEMANS HASTALIĞI KLİNİĞİNE GOumlRE

İleri evre

Tamamen geccedilmişte yaşar ve en yakınlarını bile

tanımamaya başlar

Tanıdık ccedilevrede kaybolan hasta konuşma iccedileriğini

zaman ve yere uyduramaz ve afazik hale gelir

Amaccedilsız hareketler tekrarlayıcı hareket ajitasyon goumlruumlluumlr

Tam bağımlı hale gelir

DEMANS TANISI

Anamnez

Noumlrolojik ve mental muayene

Tam kan sayımı

Biyokimya

Tiroid-karaciğer-boumlbrek fonksiyon testleri idrar tetkiki

Vitamin B12 folat duumlzeyleri

Kraniyal BT MR goumlruumlntuumlleme

Noumlropsikolojik testler evrelendirme

Yavuz Balam B Arıoğlu S Yaşlıda demans risk faktoumlrleri ve tedavisi İccedil hastalıkları Dergisi 200815(1)14-23

Guumlrvit H Baran B Demanslar ve kognitif bozukluklarda oumllccedilekler Noumlropsikiyatri Arşivi 2007 4458-65

ACİL SERVİSTE YOumlNETİM

Geridoumlnuumlşluuml demans ve bazal demansı koumltuumlleştiren

durumlar erken tanı ve altta yatan sebebin

duumlzeltilmesini gerektirir

Mental durumda akut değişikliği olan veya hızlı

başlangıccedillı semptomlarla başvuranlar kapsamlı

değerlendirme iccedilin yatırılmalıdır

Kognitif fonksiyonlarda ilerleyici bozulma ile

başvuran ve altta yatan akut tıbbi durumu olmayan

hastaların ileri tetkikleri poliklinik şartlarında

yapılabilir

DEMANS TEDAVİSİ

Tek bir hastalık değil değişken bir klinik sendrom

Altta yatan sebebe youmlnelik tedavi

Alzheimer Hastalığında tedavi

Kolinesteraz inhibitoumlrleri

Donepezil

Rivastigmin

Galantamin

Memantin

DELİRYUM VE DEMANS OumlZELLİKLERİ

OumlZELLİKLER DELİRYUM DEMANS

Başlangıccedil Akut (saat-guumln) Yavaş (ay-yıl)

Psikiyatrik bulgular Yok Sıklıkla depresyonla birlikte

24 saat iccedilinde seyri Hızlı dalgalı Stabil

Oryantasyon Bozuk Bozuk

Dikkat Bozuk Ciddi olgular dışında normal

Konsantrasyon Bozuk Bozuk

Haluumlsinasyon Goumlrselişitsel Sıklıkla yok

Deluumlzyonlar Geccedilici Genellikle yok

Konuşma Tutarsız dezorganize Anomik afazik

Hareketler Asteriks tremor Sıklıkla yok

Tedavi Geri doumlnmesi tipik Yanıt vermez

Acil Servise başvuran her 4 yaşlı hastanın yalnız

1rsquoinde bilişsel fonksiyonlar taranmakta

Yeterlilik şuumlphesi

Uygun araccedilların yokluğu

Hasta mahremiyetinin olmayışı

Aşırı guumlruumlltuuml

Zaman kısıtlılığı

Knowledge skills and attitudes of doctors towards assessing cognition in older patients in theemergency department Kennelly SP et al Postgrad Med J 2013

Mar89(1049)137-41 doi 101136postgradmedj-2012-131226 Epub 2012 Oct 30

NEDENLERİNE GOumlRE DEMANS SINIFLAMASI

Dejeneratif

Alzheimer hastalığı

Huntington hastalığı

Parkinson hastalığı

Vaskuumller

Enfeksiyoumlz

İnflamatuar

Neoplastik

Travmatik

Toksik

Metabolik

Psikiyatrik

DEMANS PATOFİZYOLOJİSİ

Artmış amiloid birikimi noumlrofibriler yumak ve plak uumlretimi

darr

Huumlcre oumlluumlmuuml

darr

Noumlrotransmiter değişiklikler

darr

Biliş duygulanım ve davranış değişiklikleri (DEMANS)

DEMANSTA RİSK FAKTOumlRLERİNİN

DEĞERLENDİRİLMESİ

Yaş

Ailede demans oumlykuumlsuuml

Kadın cinsiyet

Down sendromu

14 ve 21 kromozomlarda spesifik mutasyonların varlığı

Apolipoprotein E-4 genotipi

Kafa travması

Duumlşuumlk eğitim duumlzeyi

Tiroid hastalıkları (oumlzellikle hipotroidi)

Depresyon

Arslantaş D Oumlzbabalık D metintaş S Oumlzkan S Kalyoncu C Oumlzdemir G Arslantaş A Prevelance of dementia and associated risk factors in Middle Anatolia J Clin

Neurosci 2009 16 1455-1459

Amerikan Alzheimer Derneği resmi sitesi httpwwwalzorgindexasp

Cummings JL Cole G Alzheimer disease JAMA 2002 287(18)2335-2338

Guumlrvit H Emre S Tınaz B Bilgiccedil B Hanagasi H The prevalance of dementia in an urban Turkish population Am J Alzheimer Dis Other Demen 2008 2367-76

Keskinoğlu P Giray H Bıccedilakcıefe M Bilgiccedil N Uccedilku R The Prevalence and risk Factors of dementia in the elderly population in a low socio-economic region of Izmir Turkey Arch Gerontol Geriatr 2006 43 93-100

Lobo A Launer LJ Fratiglioni L Andersen K Prevalence of dementia and major subtypes in Europe A collaborative study of population-based cohorts Neurologic Diseases in the Elderly Research Group Neurology 2000 54 4-9

Goumlnen S Kuumlccediluumlkguumlccedilluuml Ouml Yener G Hastanede yatan yaşlı bireylerde demansla ilişkili olabilecek işlevsel-bilişsel bozukluk sıklığının incelenmesiJournal of Neurological Sciences 274)446-456 2010

DEMANS İccedilin DSM

Tanı Oumllccediluumltleri

A Aşağıdakilerin en az ikisini iccedileren bilişsel bozukluk gelişmesi

1 Bellek bozukluğu

2 Listedeki bilişsel bozukluklardan bir yada daha fazlası

a Afazi (Lisan bozukluğu)

b Apraksi (Motor işlevlerde bozukluk olmamasına karşın motor etkinlikleri yerine

getirememe)

c Agnozi (Duyu işlevlerinde bozukluk olmamasına karşın motor etkinlikleri yerine

getirememe)

d Yuumlruumltuumlcuuml işlev bozukluğu (planlama organizasyon sıralama soyutlama vs)

B Bilişsel bozukluk sosyal yaşam ve iş yaşamını etkileyecek kadar şiddetli olmalı ve daha oumlnce edinilmiş daha yuumlksek bir duumlzeyden duumlşuumlşle karakterize olmalı

C Oumlzellikle deliryum sırasında ortaya ccedilıkmış olmamalı

D Bilişsel bozukluk

a Tıbbi bir bozukluk toksine maruz kalma ya da ikisinin kombinasyonuna bağlı olabilir

b Non-organik bir mental hastalık (depresyon şizofreni vs) dışlanmalıdır

Hanağası H Demans kavramı ve hastaya yaklaşım Klinik Gelişim 201010(1)44-47

DEMANS

Etiyolojilerine

Lokalizasyonlarına

Klinik Oumlzelliklerine

goumlre sınıflandırılabilirler

DEMANS HASTALIĞI ETİYOLOJİSİNE GOumlRE

PRİMER SEKONDER

Alzheimer hastalığı

Diffuumlz Lewy cisim hastalığı

Fronto-temporal demans

Motor bozuklukla olan

demans

Ccedileşitli pediatrik demanslar

Vaskuumller demans

Normal basınccedillı hidrosefali

Toksik ndash metabolik demans

İnfeksiyonlar

Kafa iccedili yer kaplayıcı ve

otoimmuumln-inflamatuar

hastalıklar

Guumlrvit H Alzheimer ve Alzheimer dışı demanslar URL httpwwwitfnoumlrolojiorgdemansdemanshtm

Yazıcı K Bilişsel Bozukluklar URLytdkmersinedutruploads288filesBİLİŞSEL20BOZUKLUKLARdoc

KORTİKAL SUBKORTİKAL

Lezyonlar beyin korteksinde

(gri cevherde)

Alzheimer hastalığı gibi ağır

bellek bozukluğu semantik

afazi oumln planda

Hasta akıcı konuşabilir

sorulara normal yanıt

verebilir ve kendi ortamında

aktivitesi normaldir

Lezyonlar beyaz cevherde

Huntington hastalığı gibi hafif

bellek bozukluğu semantik

alanla ilgili daha az guumlccedilluumlk

yaşar youmlnetici işlevlerde

sorunlar vardır

Motor bozukluklara daha sık

rastlanır

Hasta ccedilevreye karşı daha

uyanık cevap vermesi yavaş

konuşması akıcı değil

kompleks cuumlmleler kurmakta

zorlanır (iletim tipi afazi)

DEMANS HASTALIĞI LOKALİZASYONUNA GOumlRE

DEMANS HASTALIĞI KLİNİĞİNE GOumlRE

Hafif evre

Depresyon genellikle ilk bulgu

İlerleyici oumlzellikte guumlnluumlk yaşamı etkileyen unutkanlıklar konuşma sırasında doğru kelimeleri bulmada guumlccedilluumlk eşyaların yerini hatırlamakta guumlccedilluumlk ve hatırlatıcı liste yapma gibi belirti ve davranışlar goumlruumlluumlr

Yeni tanınan yabancıların isimleri unutulabilir

Dalgalı seyreden bellek bozukluğunda yakın bellek kaybı oumln plandadır uzak hafıza goumlrece korunmuştur

Konuşma akıcılığı etkilenir

Karmaşık konularda soumlzcuumlk bulma zorlaşır

İş ve ev yaşamını suumlrduumlruumllebilir

Hesap yapma kompleks finansal aktivitelerde uygun elbise seccediliminde zorlanma olabilir

DEMANS HASTALIĞI KLİNİĞİNE GOumlRE

Orta evre

Bellek bozukluğu ilerlemiş eski olayları da unutma

başlamış olabilir

Seyrek goumlruumllen yuumlzler unutulur

Yer oryantasyonu bozulmaya başladığı iccedilin tanımadığı

ccedilevrede hasta kaybolur

Anlama bozuklukları kelime bulmada guumlccedilluumlk goumlruumlluumlr

Davranış bozuklukları ve psikiyatrik belirtiler ortaya ccedilıkar

Guumlnluumlk yaşam aktivitelerinde bağımsızlık azalır

DEMANS HASTALIĞI KLİNİĞİNE GOumlRE

İleri evre

Tamamen geccedilmişte yaşar ve en yakınlarını bile

tanımamaya başlar

Tanıdık ccedilevrede kaybolan hasta konuşma iccedileriğini

zaman ve yere uyduramaz ve afazik hale gelir

Amaccedilsız hareketler tekrarlayıcı hareket ajitasyon goumlruumlluumlr

Tam bağımlı hale gelir

DEMANS TANISI

Anamnez

Noumlrolojik ve mental muayene

Tam kan sayımı

Biyokimya

Tiroid-karaciğer-boumlbrek fonksiyon testleri idrar tetkiki

Vitamin B12 folat duumlzeyleri

Kraniyal BT MR goumlruumlntuumlleme

Noumlropsikolojik testler evrelendirme

Yavuz Balam B Arıoğlu S Yaşlıda demans risk faktoumlrleri ve tedavisi İccedil hastalıkları Dergisi 200815(1)14-23

Guumlrvit H Baran B Demanslar ve kognitif bozukluklarda oumllccedilekler Noumlropsikiyatri Arşivi 2007 4458-65

ACİL SERVİSTE YOumlNETİM

Geridoumlnuumlşluuml demans ve bazal demansı koumltuumlleştiren

durumlar erken tanı ve altta yatan sebebin

duumlzeltilmesini gerektirir

Mental durumda akut değişikliği olan veya hızlı

başlangıccedillı semptomlarla başvuranlar kapsamlı

değerlendirme iccedilin yatırılmalıdır

Kognitif fonksiyonlarda ilerleyici bozulma ile

başvuran ve altta yatan akut tıbbi durumu olmayan

hastaların ileri tetkikleri poliklinik şartlarında

yapılabilir

DEMANS TEDAVİSİ

Tek bir hastalık değil değişken bir klinik sendrom

Altta yatan sebebe youmlnelik tedavi

Alzheimer Hastalığında tedavi

Kolinesteraz inhibitoumlrleri

Donepezil

Rivastigmin

Galantamin

Memantin

DELİRYUM VE DEMANS OumlZELLİKLERİ

OumlZELLİKLER DELİRYUM DEMANS

Başlangıccedil Akut (saat-guumln) Yavaş (ay-yıl)

Psikiyatrik bulgular Yok Sıklıkla depresyonla birlikte

24 saat iccedilinde seyri Hızlı dalgalı Stabil

Oryantasyon Bozuk Bozuk

Dikkat Bozuk Ciddi olgular dışında normal

Konsantrasyon Bozuk Bozuk

Haluumlsinasyon Goumlrselişitsel Sıklıkla yok

Deluumlzyonlar Geccedilici Genellikle yok

Konuşma Tutarsız dezorganize Anomik afazik

Hareketler Asteriks tremor Sıklıkla yok

Tedavi Geri doumlnmesi tipik Yanıt vermez

Acil Servise başvuran her 4 yaşlı hastanın yalnız

1rsquoinde bilişsel fonksiyonlar taranmakta

Yeterlilik şuumlphesi

Uygun araccedilların yokluğu

Hasta mahremiyetinin olmayışı

Aşırı guumlruumlltuuml

Zaman kısıtlılığı

Knowledge skills and attitudes of doctors towards assessing cognition in older patients in theemergency department Kennelly SP et al Postgrad Med J 2013

Mar89(1049)137-41 doi 101136postgradmedj-2012-131226 Epub 2012 Oct 30

DEMANS PATOFİZYOLOJİSİ

Artmış amiloid birikimi noumlrofibriler yumak ve plak uumlretimi

darr

Huumlcre oumlluumlmuuml

darr

Noumlrotransmiter değişiklikler

darr

Biliş duygulanım ve davranış değişiklikleri (DEMANS)

DEMANSTA RİSK FAKTOumlRLERİNİN

DEĞERLENDİRİLMESİ

Yaş

Ailede demans oumlykuumlsuuml

Kadın cinsiyet

Down sendromu

14 ve 21 kromozomlarda spesifik mutasyonların varlığı

Apolipoprotein E-4 genotipi

Kafa travması

Duumlşuumlk eğitim duumlzeyi

Tiroid hastalıkları (oumlzellikle hipotroidi)

Depresyon

Arslantaş D Oumlzbabalık D metintaş S Oumlzkan S Kalyoncu C Oumlzdemir G Arslantaş A Prevelance of dementia and associated risk factors in Middle Anatolia J Clin

Neurosci 2009 16 1455-1459

Amerikan Alzheimer Derneği resmi sitesi httpwwwalzorgindexasp

Cummings JL Cole G Alzheimer disease JAMA 2002 287(18)2335-2338

Guumlrvit H Emre S Tınaz B Bilgiccedil B Hanagasi H The prevalance of dementia in an urban Turkish population Am J Alzheimer Dis Other Demen 2008 2367-76

Keskinoğlu P Giray H Bıccedilakcıefe M Bilgiccedil N Uccedilku R The Prevalence and risk Factors of dementia in the elderly population in a low socio-economic region of Izmir Turkey Arch Gerontol Geriatr 2006 43 93-100

Lobo A Launer LJ Fratiglioni L Andersen K Prevalence of dementia and major subtypes in Europe A collaborative study of population-based cohorts Neurologic Diseases in the Elderly Research Group Neurology 2000 54 4-9

Goumlnen S Kuumlccediluumlkguumlccedilluuml Ouml Yener G Hastanede yatan yaşlı bireylerde demansla ilişkili olabilecek işlevsel-bilişsel bozukluk sıklığının incelenmesiJournal of Neurological Sciences 274)446-456 2010

DEMANS İccedilin DSM

Tanı Oumllccediluumltleri

A Aşağıdakilerin en az ikisini iccedileren bilişsel bozukluk gelişmesi

1 Bellek bozukluğu

2 Listedeki bilişsel bozukluklardan bir yada daha fazlası

a Afazi (Lisan bozukluğu)

b Apraksi (Motor işlevlerde bozukluk olmamasına karşın motor etkinlikleri yerine

getirememe)

c Agnozi (Duyu işlevlerinde bozukluk olmamasına karşın motor etkinlikleri yerine

getirememe)

d Yuumlruumltuumlcuuml işlev bozukluğu (planlama organizasyon sıralama soyutlama vs)

B Bilişsel bozukluk sosyal yaşam ve iş yaşamını etkileyecek kadar şiddetli olmalı ve daha oumlnce edinilmiş daha yuumlksek bir duumlzeyden duumlşuumlşle karakterize olmalı

C Oumlzellikle deliryum sırasında ortaya ccedilıkmış olmamalı

D Bilişsel bozukluk

a Tıbbi bir bozukluk toksine maruz kalma ya da ikisinin kombinasyonuna bağlı olabilir

b Non-organik bir mental hastalık (depresyon şizofreni vs) dışlanmalıdır

Hanağası H Demans kavramı ve hastaya yaklaşım Klinik Gelişim 201010(1)44-47

DEMANS

Etiyolojilerine

Lokalizasyonlarına

Klinik Oumlzelliklerine

goumlre sınıflandırılabilirler

DEMANS HASTALIĞI ETİYOLOJİSİNE GOumlRE

PRİMER SEKONDER

Alzheimer hastalığı

Diffuumlz Lewy cisim hastalığı

Fronto-temporal demans

Motor bozuklukla olan

demans

Ccedileşitli pediatrik demanslar

Vaskuumller demans

Normal basınccedillı hidrosefali

Toksik ndash metabolik demans

İnfeksiyonlar

Kafa iccedili yer kaplayıcı ve

otoimmuumln-inflamatuar

hastalıklar

Guumlrvit H Alzheimer ve Alzheimer dışı demanslar URL httpwwwitfnoumlrolojiorgdemansdemanshtm

Yazıcı K Bilişsel Bozukluklar URLytdkmersinedutruploads288filesBİLİŞSEL20BOZUKLUKLARdoc

KORTİKAL SUBKORTİKAL

Lezyonlar beyin korteksinde

(gri cevherde)

Alzheimer hastalığı gibi ağır

bellek bozukluğu semantik

afazi oumln planda

Hasta akıcı konuşabilir

sorulara normal yanıt

verebilir ve kendi ortamında

aktivitesi normaldir

Lezyonlar beyaz cevherde

Huntington hastalığı gibi hafif

bellek bozukluğu semantik

alanla ilgili daha az guumlccedilluumlk

yaşar youmlnetici işlevlerde

sorunlar vardır

Motor bozukluklara daha sık

rastlanır

Hasta ccedilevreye karşı daha

uyanık cevap vermesi yavaş

konuşması akıcı değil

kompleks cuumlmleler kurmakta

zorlanır (iletim tipi afazi)

DEMANS HASTALIĞI LOKALİZASYONUNA GOumlRE

DEMANS HASTALIĞI KLİNİĞİNE GOumlRE

Hafif evre

Depresyon genellikle ilk bulgu

İlerleyici oumlzellikte guumlnluumlk yaşamı etkileyen unutkanlıklar konuşma sırasında doğru kelimeleri bulmada guumlccedilluumlk eşyaların yerini hatırlamakta guumlccedilluumlk ve hatırlatıcı liste yapma gibi belirti ve davranışlar goumlruumlluumlr

Yeni tanınan yabancıların isimleri unutulabilir

Dalgalı seyreden bellek bozukluğunda yakın bellek kaybı oumln plandadır uzak hafıza goumlrece korunmuştur

Konuşma akıcılığı etkilenir

Karmaşık konularda soumlzcuumlk bulma zorlaşır

İş ve ev yaşamını suumlrduumlruumllebilir

Hesap yapma kompleks finansal aktivitelerde uygun elbise seccediliminde zorlanma olabilir

DEMANS HASTALIĞI KLİNİĞİNE GOumlRE

Orta evre

Bellek bozukluğu ilerlemiş eski olayları da unutma

başlamış olabilir

Seyrek goumlruumllen yuumlzler unutulur

Yer oryantasyonu bozulmaya başladığı iccedilin tanımadığı

ccedilevrede hasta kaybolur

Anlama bozuklukları kelime bulmada guumlccedilluumlk goumlruumlluumlr

Davranış bozuklukları ve psikiyatrik belirtiler ortaya ccedilıkar

Guumlnluumlk yaşam aktivitelerinde bağımsızlık azalır

DEMANS HASTALIĞI KLİNİĞİNE GOumlRE

İleri evre

Tamamen geccedilmişte yaşar ve en yakınlarını bile

tanımamaya başlar

Tanıdık ccedilevrede kaybolan hasta konuşma iccedileriğini

zaman ve yere uyduramaz ve afazik hale gelir

Amaccedilsız hareketler tekrarlayıcı hareket ajitasyon goumlruumlluumlr

Tam bağımlı hale gelir

DEMANS TANISI

Anamnez

Noumlrolojik ve mental muayene

Tam kan sayımı

Biyokimya

Tiroid-karaciğer-boumlbrek fonksiyon testleri idrar tetkiki

Vitamin B12 folat duumlzeyleri

Kraniyal BT MR goumlruumlntuumlleme

Noumlropsikolojik testler evrelendirme

Yavuz Balam B Arıoğlu S Yaşlıda demans risk faktoumlrleri ve tedavisi İccedil hastalıkları Dergisi 200815(1)14-23

Guumlrvit H Baran B Demanslar ve kognitif bozukluklarda oumllccedilekler Noumlropsikiyatri Arşivi 2007 4458-65

ACİL SERVİSTE YOumlNETİM

Geridoumlnuumlşluuml demans ve bazal demansı koumltuumlleştiren

durumlar erken tanı ve altta yatan sebebin

duumlzeltilmesini gerektirir

Mental durumda akut değişikliği olan veya hızlı

başlangıccedillı semptomlarla başvuranlar kapsamlı

değerlendirme iccedilin yatırılmalıdır

Kognitif fonksiyonlarda ilerleyici bozulma ile

başvuran ve altta yatan akut tıbbi durumu olmayan

hastaların ileri tetkikleri poliklinik şartlarında

yapılabilir

DEMANS TEDAVİSİ

Tek bir hastalık değil değişken bir klinik sendrom

Altta yatan sebebe youmlnelik tedavi

Alzheimer Hastalığında tedavi

Kolinesteraz inhibitoumlrleri

Donepezil

Rivastigmin

Galantamin

Memantin

DELİRYUM VE DEMANS OumlZELLİKLERİ

OumlZELLİKLER DELİRYUM DEMANS

Başlangıccedil Akut (saat-guumln) Yavaş (ay-yıl)

Psikiyatrik bulgular Yok Sıklıkla depresyonla birlikte

24 saat iccedilinde seyri Hızlı dalgalı Stabil

Oryantasyon Bozuk Bozuk

Dikkat Bozuk Ciddi olgular dışında normal

Konsantrasyon Bozuk Bozuk

Haluumlsinasyon Goumlrselişitsel Sıklıkla yok

Deluumlzyonlar Geccedilici Genellikle yok

Konuşma Tutarsız dezorganize Anomik afazik

Hareketler Asteriks tremor Sıklıkla yok

Tedavi Geri doumlnmesi tipik Yanıt vermez

Acil Servise başvuran her 4 yaşlı hastanın yalnız

1rsquoinde bilişsel fonksiyonlar taranmakta

Yeterlilik şuumlphesi

Uygun araccedilların yokluğu

Hasta mahremiyetinin olmayışı

Aşırı guumlruumlltuuml

Zaman kısıtlılığı

Knowledge skills and attitudes of doctors towards assessing cognition in older patients in theemergency department Kennelly SP et al Postgrad Med J 2013

Mar89(1049)137-41 doi 101136postgradmedj-2012-131226 Epub 2012 Oct 30

DEMANSTA RİSK FAKTOumlRLERİNİN

DEĞERLENDİRİLMESİ

Yaş

Ailede demans oumlykuumlsuuml

Kadın cinsiyet

Down sendromu

14 ve 21 kromozomlarda spesifik mutasyonların varlığı

Apolipoprotein E-4 genotipi

Kafa travması

Duumlşuumlk eğitim duumlzeyi

Tiroid hastalıkları (oumlzellikle hipotroidi)

Depresyon

Arslantaş D Oumlzbabalık D metintaş S Oumlzkan S Kalyoncu C Oumlzdemir G Arslantaş A Prevelance of dementia and associated risk factors in Middle Anatolia J Clin

Neurosci 2009 16 1455-1459

Amerikan Alzheimer Derneği resmi sitesi httpwwwalzorgindexasp

Cummings JL Cole G Alzheimer disease JAMA 2002 287(18)2335-2338

Guumlrvit H Emre S Tınaz B Bilgiccedil B Hanagasi H The prevalance of dementia in an urban Turkish population Am J Alzheimer Dis Other Demen 2008 2367-76

Keskinoğlu P Giray H Bıccedilakcıefe M Bilgiccedil N Uccedilku R The Prevalence and risk Factors of dementia in the elderly population in a low socio-economic region of Izmir Turkey Arch Gerontol Geriatr 2006 43 93-100

Lobo A Launer LJ Fratiglioni L Andersen K Prevalence of dementia and major subtypes in Europe A collaborative study of population-based cohorts Neurologic Diseases in the Elderly Research Group Neurology 2000 54 4-9

Goumlnen S Kuumlccediluumlkguumlccedilluuml Ouml Yener G Hastanede yatan yaşlı bireylerde demansla ilişkili olabilecek işlevsel-bilişsel bozukluk sıklığının incelenmesiJournal of Neurological Sciences 274)446-456 2010

DEMANS İccedilin DSM

Tanı Oumllccediluumltleri

A Aşağıdakilerin en az ikisini iccedileren bilişsel bozukluk gelişmesi

1 Bellek bozukluğu

2 Listedeki bilişsel bozukluklardan bir yada daha fazlası

a Afazi (Lisan bozukluğu)

b Apraksi (Motor işlevlerde bozukluk olmamasına karşın motor etkinlikleri yerine

getirememe)

c Agnozi (Duyu işlevlerinde bozukluk olmamasına karşın motor etkinlikleri yerine

getirememe)

d Yuumlruumltuumlcuuml işlev bozukluğu (planlama organizasyon sıralama soyutlama vs)

B Bilişsel bozukluk sosyal yaşam ve iş yaşamını etkileyecek kadar şiddetli olmalı ve daha oumlnce edinilmiş daha yuumlksek bir duumlzeyden duumlşuumlşle karakterize olmalı

C Oumlzellikle deliryum sırasında ortaya ccedilıkmış olmamalı

D Bilişsel bozukluk

a Tıbbi bir bozukluk toksine maruz kalma ya da ikisinin kombinasyonuna bağlı olabilir

b Non-organik bir mental hastalık (depresyon şizofreni vs) dışlanmalıdır

Hanağası H Demans kavramı ve hastaya yaklaşım Klinik Gelişim 201010(1)44-47

DEMANS

Etiyolojilerine

Lokalizasyonlarına

Klinik Oumlzelliklerine

goumlre sınıflandırılabilirler

DEMANS HASTALIĞI ETİYOLOJİSİNE GOumlRE

PRİMER SEKONDER

Alzheimer hastalığı

Diffuumlz Lewy cisim hastalığı

Fronto-temporal demans

Motor bozuklukla olan

demans

Ccedileşitli pediatrik demanslar

Vaskuumller demans

Normal basınccedillı hidrosefali

Toksik ndash metabolik demans

İnfeksiyonlar

Kafa iccedili yer kaplayıcı ve

otoimmuumln-inflamatuar

hastalıklar

Guumlrvit H Alzheimer ve Alzheimer dışı demanslar URL httpwwwitfnoumlrolojiorgdemansdemanshtm

Yazıcı K Bilişsel Bozukluklar URLytdkmersinedutruploads288filesBİLİŞSEL20BOZUKLUKLARdoc

KORTİKAL SUBKORTİKAL

Lezyonlar beyin korteksinde

(gri cevherde)

Alzheimer hastalığı gibi ağır

bellek bozukluğu semantik

afazi oumln planda

Hasta akıcı konuşabilir

sorulara normal yanıt

verebilir ve kendi ortamında

aktivitesi normaldir

Lezyonlar beyaz cevherde

Huntington hastalığı gibi hafif

bellek bozukluğu semantik

alanla ilgili daha az guumlccedilluumlk

yaşar youmlnetici işlevlerde

sorunlar vardır

Motor bozukluklara daha sık

rastlanır

Hasta ccedilevreye karşı daha

uyanık cevap vermesi yavaş

konuşması akıcı değil

kompleks cuumlmleler kurmakta

zorlanır (iletim tipi afazi)

DEMANS HASTALIĞI LOKALİZASYONUNA GOumlRE

DEMANS HASTALIĞI KLİNİĞİNE GOumlRE

Hafif evre

Depresyon genellikle ilk bulgu

İlerleyici oumlzellikte guumlnluumlk yaşamı etkileyen unutkanlıklar konuşma sırasında doğru kelimeleri bulmada guumlccedilluumlk eşyaların yerini hatırlamakta guumlccedilluumlk ve hatırlatıcı liste yapma gibi belirti ve davranışlar goumlruumlluumlr

Yeni tanınan yabancıların isimleri unutulabilir

Dalgalı seyreden bellek bozukluğunda yakın bellek kaybı oumln plandadır uzak hafıza goumlrece korunmuştur

Konuşma akıcılığı etkilenir

Karmaşık konularda soumlzcuumlk bulma zorlaşır

İş ve ev yaşamını suumlrduumlruumllebilir

Hesap yapma kompleks finansal aktivitelerde uygun elbise seccediliminde zorlanma olabilir

DEMANS HASTALIĞI KLİNİĞİNE GOumlRE

Orta evre

Bellek bozukluğu ilerlemiş eski olayları da unutma

başlamış olabilir

Seyrek goumlruumllen yuumlzler unutulur

Yer oryantasyonu bozulmaya başladığı iccedilin tanımadığı

ccedilevrede hasta kaybolur

Anlama bozuklukları kelime bulmada guumlccedilluumlk goumlruumlluumlr

Davranış bozuklukları ve psikiyatrik belirtiler ortaya ccedilıkar

Guumlnluumlk yaşam aktivitelerinde bağımsızlık azalır

DEMANS HASTALIĞI KLİNİĞİNE GOumlRE

İleri evre

Tamamen geccedilmişte yaşar ve en yakınlarını bile

tanımamaya başlar

Tanıdık ccedilevrede kaybolan hasta konuşma iccedileriğini

zaman ve yere uyduramaz ve afazik hale gelir

Amaccedilsız hareketler tekrarlayıcı hareket ajitasyon goumlruumlluumlr

Tam bağımlı hale gelir

DEMANS TANISI

Anamnez

Noumlrolojik ve mental muayene

Tam kan sayımı

Biyokimya

Tiroid-karaciğer-boumlbrek fonksiyon testleri idrar tetkiki

Vitamin B12 folat duumlzeyleri

Kraniyal BT MR goumlruumlntuumlleme

Noumlropsikolojik testler evrelendirme

Yavuz Balam B Arıoğlu S Yaşlıda demans risk faktoumlrleri ve tedavisi İccedil hastalıkları Dergisi 200815(1)14-23

Guumlrvit H Baran B Demanslar ve kognitif bozukluklarda oumllccedilekler Noumlropsikiyatri Arşivi 2007 4458-65

ACİL SERVİSTE YOumlNETİM

Geridoumlnuumlşluuml demans ve bazal demansı koumltuumlleştiren

durumlar erken tanı ve altta yatan sebebin

duumlzeltilmesini gerektirir

Mental durumda akut değişikliği olan veya hızlı

başlangıccedillı semptomlarla başvuranlar kapsamlı

değerlendirme iccedilin yatırılmalıdır

Kognitif fonksiyonlarda ilerleyici bozulma ile

başvuran ve altta yatan akut tıbbi durumu olmayan

hastaların ileri tetkikleri poliklinik şartlarında

yapılabilir

DEMANS TEDAVİSİ

Tek bir hastalık değil değişken bir klinik sendrom

Altta yatan sebebe youmlnelik tedavi

Alzheimer Hastalığında tedavi

Kolinesteraz inhibitoumlrleri

Donepezil

Rivastigmin

Galantamin

Memantin

DELİRYUM VE DEMANS OumlZELLİKLERİ

OumlZELLİKLER DELİRYUM DEMANS

Başlangıccedil Akut (saat-guumln) Yavaş (ay-yıl)

Psikiyatrik bulgular Yok Sıklıkla depresyonla birlikte

24 saat iccedilinde seyri Hızlı dalgalı Stabil

Oryantasyon Bozuk Bozuk

Dikkat Bozuk Ciddi olgular dışında normal

Konsantrasyon Bozuk Bozuk

Haluumlsinasyon Goumlrselişitsel Sıklıkla yok

Deluumlzyonlar Geccedilici Genellikle yok

Konuşma Tutarsız dezorganize Anomik afazik

Hareketler Asteriks tremor Sıklıkla yok

Tedavi Geri doumlnmesi tipik Yanıt vermez

Acil Servise başvuran her 4 yaşlı hastanın yalnız

1rsquoinde bilişsel fonksiyonlar taranmakta

Yeterlilik şuumlphesi

Uygun araccedilların yokluğu

Hasta mahremiyetinin olmayışı

Aşırı guumlruumlltuuml

Zaman kısıtlılığı

Knowledge skills and attitudes of doctors towards assessing cognition in older patients in theemergency department Kennelly SP et al Postgrad Med J 2013

Mar89(1049)137-41 doi 101136postgradmedj-2012-131226 Epub 2012 Oct 30

DEMANS İccedilin DSM

Tanı Oumllccediluumltleri

A Aşağıdakilerin en az ikisini iccedileren bilişsel bozukluk gelişmesi

1 Bellek bozukluğu

2 Listedeki bilişsel bozukluklardan bir yada daha fazlası

a Afazi (Lisan bozukluğu)

b Apraksi (Motor işlevlerde bozukluk olmamasına karşın motor etkinlikleri yerine

getirememe)

c Agnozi (Duyu işlevlerinde bozukluk olmamasına karşın motor etkinlikleri yerine

getirememe)

d Yuumlruumltuumlcuuml işlev bozukluğu (planlama organizasyon sıralama soyutlama vs)

B Bilişsel bozukluk sosyal yaşam ve iş yaşamını etkileyecek kadar şiddetli olmalı ve daha oumlnce edinilmiş daha yuumlksek bir duumlzeyden duumlşuumlşle karakterize olmalı

C Oumlzellikle deliryum sırasında ortaya ccedilıkmış olmamalı

D Bilişsel bozukluk

a Tıbbi bir bozukluk toksine maruz kalma ya da ikisinin kombinasyonuna bağlı olabilir

b Non-organik bir mental hastalık (depresyon şizofreni vs) dışlanmalıdır

Hanağası H Demans kavramı ve hastaya yaklaşım Klinik Gelişim 201010(1)44-47

DEMANS

Etiyolojilerine

Lokalizasyonlarına

Klinik Oumlzelliklerine

goumlre sınıflandırılabilirler

DEMANS HASTALIĞI ETİYOLOJİSİNE GOumlRE

PRİMER SEKONDER

Alzheimer hastalığı

Diffuumlz Lewy cisim hastalığı

Fronto-temporal demans

Motor bozuklukla olan

demans

Ccedileşitli pediatrik demanslar

Vaskuumller demans

Normal basınccedillı hidrosefali

Toksik ndash metabolik demans

İnfeksiyonlar

Kafa iccedili yer kaplayıcı ve

otoimmuumln-inflamatuar

hastalıklar

Guumlrvit H Alzheimer ve Alzheimer dışı demanslar URL httpwwwitfnoumlrolojiorgdemansdemanshtm

Yazıcı K Bilişsel Bozukluklar URLytdkmersinedutruploads288filesBİLİŞSEL20BOZUKLUKLARdoc

KORTİKAL SUBKORTİKAL

Lezyonlar beyin korteksinde

(gri cevherde)

Alzheimer hastalığı gibi ağır

bellek bozukluğu semantik

afazi oumln planda

Hasta akıcı konuşabilir

sorulara normal yanıt

verebilir ve kendi ortamında

aktivitesi normaldir

Lezyonlar beyaz cevherde

Huntington hastalığı gibi hafif

bellek bozukluğu semantik

alanla ilgili daha az guumlccedilluumlk

yaşar youmlnetici işlevlerde

sorunlar vardır

Motor bozukluklara daha sık

rastlanır

Hasta ccedilevreye karşı daha

uyanık cevap vermesi yavaş

konuşması akıcı değil

kompleks cuumlmleler kurmakta

zorlanır (iletim tipi afazi)

DEMANS HASTALIĞI LOKALİZASYONUNA GOumlRE

DEMANS HASTALIĞI KLİNİĞİNE GOumlRE

Hafif evre

Depresyon genellikle ilk bulgu

İlerleyici oumlzellikte guumlnluumlk yaşamı etkileyen unutkanlıklar konuşma sırasında doğru kelimeleri bulmada guumlccedilluumlk eşyaların yerini hatırlamakta guumlccedilluumlk ve hatırlatıcı liste yapma gibi belirti ve davranışlar goumlruumlluumlr

Yeni tanınan yabancıların isimleri unutulabilir

Dalgalı seyreden bellek bozukluğunda yakın bellek kaybı oumln plandadır uzak hafıza goumlrece korunmuştur

Konuşma akıcılığı etkilenir

Karmaşık konularda soumlzcuumlk bulma zorlaşır

İş ve ev yaşamını suumlrduumlruumllebilir

Hesap yapma kompleks finansal aktivitelerde uygun elbise seccediliminde zorlanma olabilir

DEMANS HASTALIĞI KLİNİĞİNE GOumlRE

Orta evre

Bellek bozukluğu ilerlemiş eski olayları da unutma

başlamış olabilir

Seyrek goumlruumllen yuumlzler unutulur

Yer oryantasyonu bozulmaya başladığı iccedilin tanımadığı

ccedilevrede hasta kaybolur

Anlama bozuklukları kelime bulmada guumlccedilluumlk goumlruumlluumlr

Davranış bozuklukları ve psikiyatrik belirtiler ortaya ccedilıkar

Guumlnluumlk yaşam aktivitelerinde bağımsızlık azalır

DEMANS HASTALIĞI KLİNİĞİNE GOumlRE

İleri evre

Tamamen geccedilmişte yaşar ve en yakınlarını bile

tanımamaya başlar

Tanıdık ccedilevrede kaybolan hasta konuşma iccedileriğini

zaman ve yere uyduramaz ve afazik hale gelir

Amaccedilsız hareketler tekrarlayıcı hareket ajitasyon goumlruumlluumlr

Tam bağımlı hale gelir

DEMANS TANISI

Anamnez

Noumlrolojik ve mental muayene

Tam kan sayımı

Biyokimya

Tiroid-karaciğer-boumlbrek fonksiyon testleri idrar tetkiki

Vitamin B12 folat duumlzeyleri

Kraniyal BT MR goumlruumlntuumlleme

Noumlropsikolojik testler evrelendirme

Yavuz Balam B Arıoğlu S Yaşlıda demans risk faktoumlrleri ve tedavisi İccedil hastalıkları Dergisi 200815(1)14-23

Guumlrvit H Baran B Demanslar ve kognitif bozukluklarda oumllccedilekler Noumlropsikiyatri Arşivi 2007 4458-65

ACİL SERVİSTE YOumlNETİM

Geridoumlnuumlşluuml demans ve bazal demansı koumltuumlleştiren

durumlar erken tanı ve altta yatan sebebin

duumlzeltilmesini gerektirir

Mental durumda akut değişikliği olan veya hızlı

başlangıccedillı semptomlarla başvuranlar kapsamlı

değerlendirme iccedilin yatırılmalıdır

Kognitif fonksiyonlarda ilerleyici bozulma ile

başvuran ve altta yatan akut tıbbi durumu olmayan

hastaların ileri tetkikleri poliklinik şartlarında

yapılabilir

DEMANS TEDAVİSİ

Tek bir hastalık değil değişken bir klinik sendrom

Altta yatan sebebe youmlnelik tedavi

Alzheimer Hastalığında tedavi

Kolinesteraz inhibitoumlrleri

Donepezil

Rivastigmin

Galantamin

Memantin

DELİRYUM VE DEMANS OumlZELLİKLERİ

OumlZELLİKLER DELİRYUM DEMANS

Başlangıccedil Akut (saat-guumln) Yavaş (ay-yıl)

Psikiyatrik bulgular Yok Sıklıkla depresyonla birlikte

24 saat iccedilinde seyri Hızlı dalgalı Stabil

Oryantasyon Bozuk Bozuk

Dikkat Bozuk Ciddi olgular dışında normal

Konsantrasyon Bozuk Bozuk

Haluumlsinasyon Goumlrselişitsel Sıklıkla yok

Deluumlzyonlar Geccedilici Genellikle yok

Konuşma Tutarsız dezorganize Anomik afazik

Hareketler Asteriks tremor Sıklıkla yok

Tedavi Geri doumlnmesi tipik Yanıt vermez

Acil Servise başvuran her 4 yaşlı hastanın yalnız

1rsquoinde bilişsel fonksiyonlar taranmakta

Yeterlilik şuumlphesi

Uygun araccedilların yokluğu

Hasta mahremiyetinin olmayışı

Aşırı guumlruumlltuuml

Zaman kısıtlılığı

Knowledge skills and attitudes of doctors towards assessing cognition in older patients in theemergency department Kennelly SP et al Postgrad Med J 2013

Mar89(1049)137-41 doi 101136postgradmedj-2012-131226 Epub 2012 Oct 30

DEMANS

Etiyolojilerine

Lokalizasyonlarına

Klinik Oumlzelliklerine

goumlre sınıflandırılabilirler

DEMANS HASTALIĞI ETİYOLOJİSİNE GOumlRE

PRİMER SEKONDER

Alzheimer hastalığı

Diffuumlz Lewy cisim hastalığı

Fronto-temporal demans

Motor bozuklukla olan

demans

Ccedileşitli pediatrik demanslar

Vaskuumller demans

Normal basınccedillı hidrosefali

Toksik ndash metabolik demans

İnfeksiyonlar

Kafa iccedili yer kaplayıcı ve

otoimmuumln-inflamatuar

hastalıklar

Guumlrvit H Alzheimer ve Alzheimer dışı demanslar URL httpwwwitfnoumlrolojiorgdemansdemanshtm

Yazıcı K Bilişsel Bozukluklar URLytdkmersinedutruploads288filesBİLİŞSEL20BOZUKLUKLARdoc

KORTİKAL SUBKORTİKAL

Lezyonlar beyin korteksinde

(gri cevherde)

Alzheimer hastalığı gibi ağır

bellek bozukluğu semantik

afazi oumln planda

Hasta akıcı konuşabilir

sorulara normal yanıt

verebilir ve kendi ortamında

aktivitesi normaldir

Lezyonlar beyaz cevherde

Huntington hastalığı gibi hafif

bellek bozukluğu semantik

alanla ilgili daha az guumlccedilluumlk

yaşar youmlnetici işlevlerde

sorunlar vardır

Motor bozukluklara daha sık

rastlanır

Hasta ccedilevreye karşı daha

uyanık cevap vermesi yavaş

konuşması akıcı değil

kompleks cuumlmleler kurmakta

zorlanır (iletim tipi afazi)

DEMANS HASTALIĞI LOKALİZASYONUNA GOumlRE

DEMANS HASTALIĞI KLİNİĞİNE GOumlRE

Hafif evre

Depresyon genellikle ilk bulgu

İlerleyici oumlzellikte guumlnluumlk yaşamı etkileyen unutkanlıklar konuşma sırasında doğru kelimeleri bulmada guumlccedilluumlk eşyaların yerini hatırlamakta guumlccedilluumlk ve hatırlatıcı liste yapma gibi belirti ve davranışlar goumlruumlluumlr

Yeni tanınan yabancıların isimleri unutulabilir

Dalgalı seyreden bellek bozukluğunda yakın bellek kaybı oumln plandadır uzak hafıza goumlrece korunmuştur

Konuşma akıcılığı etkilenir

Karmaşık konularda soumlzcuumlk bulma zorlaşır

İş ve ev yaşamını suumlrduumlruumllebilir

Hesap yapma kompleks finansal aktivitelerde uygun elbise seccediliminde zorlanma olabilir

DEMANS HASTALIĞI KLİNİĞİNE GOumlRE

Orta evre

Bellek bozukluğu ilerlemiş eski olayları da unutma

başlamış olabilir

Seyrek goumlruumllen yuumlzler unutulur

Yer oryantasyonu bozulmaya başladığı iccedilin tanımadığı

ccedilevrede hasta kaybolur

Anlama bozuklukları kelime bulmada guumlccedilluumlk goumlruumlluumlr

Davranış bozuklukları ve psikiyatrik belirtiler ortaya ccedilıkar

Guumlnluumlk yaşam aktivitelerinde bağımsızlık azalır

DEMANS HASTALIĞI KLİNİĞİNE GOumlRE

İleri evre

Tamamen geccedilmişte yaşar ve en yakınlarını bile

tanımamaya başlar

Tanıdık ccedilevrede kaybolan hasta konuşma iccedileriğini

zaman ve yere uyduramaz ve afazik hale gelir

Amaccedilsız hareketler tekrarlayıcı hareket ajitasyon goumlruumlluumlr

Tam bağımlı hale gelir

DEMANS TANISI

Anamnez

Noumlrolojik ve mental muayene

Tam kan sayımı

Biyokimya

Tiroid-karaciğer-boumlbrek fonksiyon testleri idrar tetkiki

Vitamin B12 folat duumlzeyleri

Kraniyal BT MR goumlruumlntuumlleme

Noumlropsikolojik testler evrelendirme

Yavuz Balam B Arıoğlu S Yaşlıda demans risk faktoumlrleri ve tedavisi İccedil hastalıkları Dergisi 200815(1)14-23

Guumlrvit H Baran B Demanslar ve kognitif bozukluklarda oumllccedilekler Noumlropsikiyatri Arşivi 2007 4458-65

ACİL SERVİSTE YOumlNETİM

Geridoumlnuumlşluuml demans ve bazal demansı koumltuumlleştiren

durumlar erken tanı ve altta yatan sebebin

duumlzeltilmesini gerektirir

Mental durumda akut değişikliği olan veya hızlı

başlangıccedillı semptomlarla başvuranlar kapsamlı

değerlendirme iccedilin yatırılmalıdır

Kognitif fonksiyonlarda ilerleyici bozulma ile

başvuran ve altta yatan akut tıbbi durumu olmayan

hastaların ileri tetkikleri poliklinik şartlarında

yapılabilir

DEMANS TEDAVİSİ

Tek bir hastalık değil değişken bir klinik sendrom

Altta yatan sebebe youmlnelik tedavi

Alzheimer Hastalığında tedavi

Kolinesteraz inhibitoumlrleri

Donepezil

Rivastigmin

Galantamin

Memantin

DELİRYUM VE DEMANS OumlZELLİKLERİ

OumlZELLİKLER DELİRYUM DEMANS

Başlangıccedil Akut (saat-guumln) Yavaş (ay-yıl)

Psikiyatrik bulgular Yok Sıklıkla depresyonla birlikte

24 saat iccedilinde seyri Hızlı dalgalı Stabil

Oryantasyon Bozuk Bozuk

Dikkat Bozuk Ciddi olgular dışında normal

Konsantrasyon Bozuk Bozuk

Haluumlsinasyon Goumlrselişitsel Sıklıkla yok

Deluumlzyonlar Geccedilici Genellikle yok

Konuşma Tutarsız dezorganize Anomik afazik

Hareketler Asteriks tremor Sıklıkla yok

Tedavi Geri doumlnmesi tipik Yanıt vermez

Acil Servise başvuran her 4 yaşlı hastanın yalnız

1rsquoinde bilişsel fonksiyonlar taranmakta

Yeterlilik şuumlphesi

Uygun araccedilların yokluğu

Hasta mahremiyetinin olmayışı

Aşırı guumlruumlltuuml

Zaman kısıtlılığı

Knowledge skills and attitudes of doctors towards assessing cognition in older patients in theemergency department Kennelly SP et al Postgrad Med J 2013

Mar89(1049)137-41 doi 101136postgradmedj-2012-131226 Epub 2012 Oct 30

DEMANS HASTALIĞI ETİYOLOJİSİNE GOumlRE

PRİMER SEKONDER

Alzheimer hastalığı

Diffuumlz Lewy cisim hastalığı

Fronto-temporal demans

Motor bozuklukla olan

demans

Ccedileşitli pediatrik demanslar

Vaskuumller demans

Normal basınccedillı hidrosefali

Toksik ndash metabolik demans

İnfeksiyonlar

Kafa iccedili yer kaplayıcı ve

otoimmuumln-inflamatuar

hastalıklar

Guumlrvit H Alzheimer ve Alzheimer dışı demanslar URL httpwwwitfnoumlrolojiorgdemansdemanshtm

Yazıcı K Bilişsel Bozukluklar URLytdkmersinedutruploads288filesBİLİŞSEL20BOZUKLUKLARdoc

KORTİKAL SUBKORTİKAL

Lezyonlar beyin korteksinde

(gri cevherde)

Alzheimer hastalığı gibi ağır

bellek bozukluğu semantik

afazi oumln planda

Hasta akıcı konuşabilir

sorulara normal yanıt

verebilir ve kendi ortamında

aktivitesi normaldir

Lezyonlar beyaz cevherde

Huntington hastalığı gibi hafif

bellek bozukluğu semantik

alanla ilgili daha az guumlccedilluumlk

yaşar youmlnetici işlevlerde

sorunlar vardır

Motor bozukluklara daha sık

rastlanır

Hasta ccedilevreye karşı daha

uyanık cevap vermesi yavaş

konuşması akıcı değil

kompleks cuumlmleler kurmakta

zorlanır (iletim tipi afazi)

DEMANS HASTALIĞI LOKALİZASYONUNA GOumlRE

DEMANS HASTALIĞI KLİNİĞİNE GOumlRE

Hafif evre

Depresyon genellikle ilk bulgu

İlerleyici oumlzellikte guumlnluumlk yaşamı etkileyen unutkanlıklar konuşma sırasında doğru kelimeleri bulmada guumlccedilluumlk eşyaların yerini hatırlamakta guumlccedilluumlk ve hatırlatıcı liste yapma gibi belirti ve davranışlar goumlruumlluumlr

Yeni tanınan yabancıların isimleri unutulabilir

Dalgalı seyreden bellek bozukluğunda yakın bellek kaybı oumln plandadır uzak hafıza goumlrece korunmuştur

Konuşma akıcılığı etkilenir

Karmaşık konularda soumlzcuumlk bulma zorlaşır

İş ve ev yaşamını suumlrduumlruumllebilir

Hesap yapma kompleks finansal aktivitelerde uygun elbise seccediliminde zorlanma olabilir

DEMANS HASTALIĞI KLİNİĞİNE GOumlRE

Orta evre

Bellek bozukluğu ilerlemiş eski olayları da unutma

başlamış olabilir

Seyrek goumlruumllen yuumlzler unutulur

Yer oryantasyonu bozulmaya başladığı iccedilin tanımadığı

ccedilevrede hasta kaybolur

Anlama bozuklukları kelime bulmada guumlccedilluumlk goumlruumlluumlr

Davranış bozuklukları ve psikiyatrik belirtiler ortaya ccedilıkar

Guumlnluumlk yaşam aktivitelerinde bağımsızlık azalır

DEMANS HASTALIĞI KLİNİĞİNE GOumlRE

İleri evre

Tamamen geccedilmişte yaşar ve en yakınlarını bile

tanımamaya başlar

Tanıdık ccedilevrede kaybolan hasta konuşma iccedileriğini

zaman ve yere uyduramaz ve afazik hale gelir

Amaccedilsız hareketler tekrarlayıcı hareket ajitasyon goumlruumlluumlr

Tam bağımlı hale gelir

DEMANS TANISI

Anamnez

Noumlrolojik ve mental muayene

Tam kan sayımı

Biyokimya

Tiroid-karaciğer-boumlbrek fonksiyon testleri idrar tetkiki

Vitamin B12 folat duumlzeyleri

Kraniyal BT MR goumlruumlntuumlleme

Noumlropsikolojik testler evrelendirme

Yavuz Balam B Arıoğlu S Yaşlıda demans risk faktoumlrleri ve tedavisi İccedil hastalıkları Dergisi 200815(1)14-23

Guumlrvit H Baran B Demanslar ve kognitif bozukluklarda oumllccedilekler Noumlropsikiyatri Arşivi 2007 4458-65

ACİL SERVİSTE YOumlNETİM

Geridoumlnuumlşluuml demans ve bazal demansı koumltuumlleştiren

durumlar erken tanı ve altta yatan sebebin

duumlzeltilmesini gerektirir

Mental durumda akut değişikliği olan veya hızlı

başlangıccedillı semptomlarla başvuranlar kapsamlı

değerlendirme iccedilin yatırılmalıdır

Kognitif fonksiyonlarda ilerleyici bozulma ile

başvuran ve altta yatan akut tıbbi durumu olmayan

hastaların ileri tetkikleri poliklinik şartlarında

yapılabilir

DEMANS TEDAVİSİ

Tek bir hastalık değil değişken bir klinik sendrom

Altta yatan sebebe youmlnelik tedavi

Alzheimer Hastalığında tedavi

Kolinesteraz inhibitoumlrleri

Donepezil

Rivastigmin

Galantamin

Memantin

DELİRYUM VE DEMANS OumlZELLİKLERİ

OumlZELLİKLER DELİRYUM DEMANS

Başlangıccedil Akut (saat-guumln) Yavaş (ay-yıl)

Psikiyatrik bulgular Yok Sıklıkla depresyonla birlikte

24 saat iccedilinde seyri Hızlı dalgalı Stabil

Oryantasyon Bozuk Bozuk

Dikkat Bozuk Ciddi olgular dışında normal

Konsantrasyon Bozuk Bozuk

Haluumlsinasyon Goumlrselişitsel Sıklıkla yok

Deluumlzyonlar Geccedilici Genellikle yok

Konuşma Tutarsız dezorganize Anomik afazik

Hareketler Asteriks tremor Sıklıkla yok

Tedavi Geri doumlnmesi tipik Yanıt vermez

Acil Servise başvuran her 4 yaşlı hastanın yalnız

1rsquoinde bilişsel fonksiyonlar taranmakta

Yeterlilik şuumlphesi

Uygun araccedilların yokluğu

Hasta mahremiyetinin olmayışı

Aşırı guumlruumlltuuml

Zaman kısıtlılığı

Knowledge skills and attitudes of doctors towards assessing cognition in older patients in theemergency department Kennelly SP et al Postgrad Med J 2013

Mar89(1049)137-41 doi 101136postgradmedj-2012-131226 Epub 2012 Oct 30

Yazıcı K Bilişsel Bozukluklar URLytdkmersinedutruploads288filesBİLİŞSEL20BOZUKLUKLARdoc

KORTİKAL SUBKORTİKAL

Lezyonlar beyin korteksinde

(gri cevherde)

Alzheimer hastalığı gibi ağır

bellek bozukluğu semantik

afazi oumln planda

Hasta akıcı konuşabilir

sorulara normal yanıt

verebilir ve kendi ortamında

aktivitesi normaldir

Lezyonlar beyaz cevherde

Huntington hastalığı gibi hafif

bellek bozukluğu semantik

alanla ilgili daha az guumlccedilluumlk

yaşar youmlnetici işlevlerde

sorunlar vardır

Motor bozukluklara daha sık

rastlanır

Hasta ccedilevreye karşı daha

uyanık cevap vermesi yavaş

konuşması akıcı değil

kompleks cuumlmleler kurmakta

zorlanır (iletim tipi afazi)

DEMANS HASTALIĞI LOKALİZASYONUNA GOumlRE

DEMANS HASTALIĞI KLİNİĞİNE GOumlRE

Hafif evre

Depresyon genellikle ilk bulgu

İlerleyici oumlzellikte guumlnluumlk yaşamı etkileyen unutkanlıklar konuşma sırasında doğru kelimeleri bulmada guumlccedilluumlk eşyaların yerini hatırlamakta guumlccedilluumlk ve hatırlatıcı liste yapma gibi belirti ve davranışlar goumlruumlluumlr

Yeni tanınan yabancıların isimleri unutulabilir

Dalgalı seyreden bellek bozukluğunda yakın bellek kaybı oumln plandadır uzak hafıza goumlrece korunmuştur

Konuşma akıcılığı etkilenir

Karmaşık konularda soumlzcuumlk bulma zorlaşır

İş ve ev yaşamını suumlrduumlruumllebilir

Hesap yapma kompleks finansal aktivitelerde uygun elbise seccediliminde zorlanma olabilir

DEMANS HASTALIĞI KLİNİĞİNE GOumlRE

Orta evre

Bellek bozukluğu ilerlemiş eski olayları da unutma

başlamış olabilir

Seyrek goumlruumllen yuumlzler unutulur

Yer oryantasyonu bozulmaya başladığı iccedilin tanımadığı

ccedilevrede hasta kaybolur

Anlama bozuklukları kelime bulmada guumlccedilluumlk goumlruumlluumlr

Davranış bozuklukları ve psikiyatrik belirtiler ortaya ccedilıkar

Guumlnluumlk yaşam aktivitelerinde bağımsızlık azalır

DEMANS HASTALIĞI KLİNİĞİNE GOumlRE

İleri evre

Tamamen geccedilmişte yaşar ve en yakınlarını bile

tanımamaya başlar

Tanıdık ccedilevrede kaybolan hasta konuşma iccedileriğini

zaman ve yere uyduramaz ve afazik hale gelir

Amaccedilsız hareketler tekrarlayıcı hareket ajitasyon goumlruumlluumlr

Tam bağımlı hale gelir

DEMANS TANISI

Anamnez

Noumlrolojik ve mental muayene

Tam kan sayımı

Biyokimya

Tiroid-karaciğer-boumlbrek fonksiyon testleri idrar tetkiki

Vitamin B12 folat duumlzeyleri

Kraniyal BT MR goumlruumlntuumlleme

Noumlropsikolojik testler evrelendirme

Yavuz Balam B Arıoğlu S Yaşlıda demans risk faktoumlrleri ve tedavisi İccedil hastalıkları Dergisi 200815(1)14-23

Guumlrvit H Baran B Demanslar ve kognitif bozukluklarda oumllccedilekler Noumlropsikiyatri Arşivi 2007 4458-65

ACİL SERVİSTE YOumlNETİM

Geridoumlnuumlşluuml demans ve bazal demansı koumltuumlleştiren

durumlar erken tanı ve altta yatan sebebin

duumlzeltilmesini gerektirir

Mental durumda akut değişikliği olan veya hızlı

başlangıccedillı semptomlarla başvuranlar kapsamlı

değerlendirme iccedilin yatırılmalıdır

Kognitif fonksiyonlarda ilerleyici bozulma ile

başvuran ve altta yatan akut tıbbi durumu olmayan

hastaların ileri tetkikleri poliklinik şartlarında

yapılabilir

DEMANS TEDAVİSİ

Tek bir hastalık değil değişken bir klinik sendrom

Altta yatan sebebe youmlnelik tedavi

Alzheimer Hastalığında tedavi

Kolinesteraz inhibitoumlrleri

Donepezil

Rivastigmin

Galantamin

Memantin

DELİRYUM VE DEMANS OumlZELLİKLERİ

OumlZELLİKLER DELİRYUM DEMANS

Başlangıccedil Akut (saat-guumln) Yavaş (ay-yıl)

Psikiyatrik bulgular Yok Sıklıkla depresyonla birlikte

24 saat iccedilinde seyri Hızlı dalgalı Stabil

Oryantasyon Bozuk Bozuk

Dikkat Bozuk Ciddi olgular dışında normal

Konsantrasyon Bozuk Bozuk

Haluumlsinasyon Goumlrselişitsel Sıklıkla yok

Deluumlzyonlar Geccedilici Genellikle yok

Konuşma Tutarsız dezorganize Anomik afazik

Hareketler Asteriks tremor Sıklıkla yok

Tedavi Geri doumlnmesi tipik Yanıt vermez

Acil Servise başvuran her 4 yaşlı hastanın yalnız

1rsquoinde bilişsel fonksiyonlar taranmakta

Yeterlilik şuumlphesi

Uygun araccedilların yokluğu

Hasta mahremiyetinin olmayışı

Aşırı guumlruumlltuuml

Zaman kısıtlılığı

Knowledge skills and attitudes of doctors towards assessing cognition in older patients in theemergency department Kennelly SP et al Postgrad Med J 2013

Mar89(1049)137-41 doi 101136postgradmedj-2012-131226 Epub 2012 Oct 30

DEMANS HASTALIĞI KLİNİĞİNE GOumlRE

Hafif evre

Depresyon genellikle ilk bulgu

İlerleyici oumlzellikte guumlnluumlk yaşamı etkileyen unutkanlıklar konuşma sırasında doğru kelimeleri bulmada guumlccedilluumlk eşyaların yerini hatırlamakta guumlccedilluumlk ve hatırlatıcı liste yapma gibi belirti ve davranışlar goumlruumlluumlr

Yeni tanınan yabancıların isimleri unutulabilir

Dalgalı seyreden bellek bozukluğunda yakın bellek kaybı oumln plandadır uzak hafıza goumlrece korunmuştur

Konuşma akıcılığı etkilenir

Karmaşık konularda soumlzcuumlk bulma zorlaşır

İş ve ev yaşamını suumlrduumlruumllebilir

Hesap yapma kompleks finansal aktivitelerde uygun elbise seccediliminde zorlanma olabilir

DEMANS HASTALIĞI KLİNİĞİNE GOumlRE

Orta evre

Bellek bozukluğu ilerlemiş eski olayları da unutma

başlamış olabilir

Seyrek goumlruumllen yuumlzler unutulur

Yer oryantasyonu bozulmaya başladığı iccedilin tanımadığı

ccedilevrede hasta kaybolur

Anlama bozuklukları kelime bulmada guumlccedilluumlk goumlruumlluumlr

Davranış bozuklukları ve psikiyatrik belirtiler ortaya ccedilıkar

Guumlnluumlk yaşam aktivitelerinde bağımsızlık azalır

DEMANS HASTALIĞI KLİNİĞİNE GOumlRE

İleri evre

Tamamen geccedilmişte yaşar ve en yakınlarını bile

tanımamaya başlar

Tanıdık ccedilevrede kaybolan hasta konuşma iccedileriğini

zaman ve yere uyduramaz ve afazik hale gelir

Amaccedilsız hareketler tekrarlayıcı hareket ajitasyon goumlruumlluumlr

Tam bağımlı hale gelir

DEMANS TANISI

Anamnez

Noumlrolojik ve mental muayene

Tam kan sayımı

Biyokimya

Tiroid-karaciğer-boumlbrek fonksiyon testleri idrar tetkiki

Vitamin B12 folat duumlzeyleri

Kraniyal BT MR goumlruumlntuumlleme

Noumlropsikolojik testler evrelendirme

Yavuz Balam B Arıoğlu S Yaşlıda demans risk faktoumlrleri ve tedavisi İccedil hastalıkları Dergisi 200815(1)14-23

Guumlrvit H Baran B Demanslar ve kognitif bozukluklarda oumllccedilekler Noumlropsikiyatri Arşivi 2007 4458-65

ACİL SERVİSTE YOumlNETİM

Geridoumlnuumlşluuml demans ve bazal demansı koumltuumlleştiren

durumlar erken tanı ve altta yatan sebebin

duumlzeltilmesini gerektirir

Mental durumda akut değişikliği olan veya hızlı

başlangıccedillı semptomlarla başvuranlar kapsamlı

değerlendirme iccedilin yatırılmalıdır

Kognitif fonksiyonlarda ilerleyici bozulma ile

başvuran ve altta yatan akut tıbbi durumu olmayan

hastaların ileri tetkikleri poliklinik şartlarında

yapılabilir

DEMANS TEDAVİSİ

Tek bir hastalık değil değişken bir klinik sendrom

Altta yatan sebebe youmlnelik tedavi

Alzheimer Hastalığında tedavi

Kolinesteraz inhibitoumlrleri

Donepezil

Rivastigmin

Galantamin

Memantin

DELİRYUM VE DEMANS OumlZELLİKLERİ

OumlZELLİKLER DELİRYUM DEMANS

Başlangıccedil Akut (saat-guumln) Yavaş (ay-yıl)

Psikiyatrik bulgular Yok Sıklıkla depresyonla birlikte

24 saat iccedilinde seyri Hızlı dalgalı Stabil

Oryantasyon Bozuk Bozuk

Dikkat Bozuk Ciddi olgular dışında normal

Konsantrasyon Bozuk Bozuk

Haluumlsinasyon Goumlrselişitsel Sıklıkla yok

Deluumlzyonlar Geccedilici Genellikle yok

Konuşma Tutarsız dezorganize Anomik afazik

Hareketler Asteriks tremor Sıklıkla yok

Tedavi Geri doumlnmesi tipik Yanıt vermez

Acil Servise başvuran her 4 yaşlı hastanın yalnız

1rsquoinde bilişsel fonksiyonlar taranmakta

Yeterlilik şuumlphesi

Uygun araccedilların yokluğu

Hasta mahremiyetinin olmayışı

Aşırı guumlruumlltuuml

Zaman kısıtlılığı

Knowledge skills and attitudes of doctors towards assessing cognition in older patients in theemergency department Kennelly SP et al Postgrad Med J 2013

Mar89(1049)137-41 doi 101136postgradmedj-2012-131226 Epub 2012 Oct 30

DEMANS HASTALIĞI KLİNİĞİNE GOumlRE

Orta evre

Bellek bozukluğu ilerlemiş eski olayları da unutma

başlamış olabilir

Seyrek goumlruumllen yuumlzler unutulur

Yer oryantasyonu bozulmaya başladığı iccedilin tanımadığı

ccedilevrede hasta kaybolur

Anlama bozuklukları kelime bulmada guumlccedilluumlk goumlruumlluumlr

Davranış bozuklukları ve psikiyatrik belirtiler ortaya ccedilıkar

Guumlnluumlk yaşam aktivitelerinde bağımsızlık azalır

DEMANS HASTALIĞI KLİNİĞİNE GOumlRE

İleri evre

Tamamen geccedilmişte yaşar ve en yakınlarını bile

tanımamaya başlar

Tanıdık ccedilevrede kaybolan hasta konuşma iccedileriğini

zaman ve yere uyduramaz ve afazik hale gelir

Amaccedilsız hareketler tekrarlayıcı hareket ajitasyon goumlruumlluumlr

Tam bağımlı hale gelir

DEMANS TANISI

Anamnez

Noumlrolojik ve mental muayene

Tam kan sayımı

Biyokimya

Tiroid-karaciğer-boumlbrek fonksiyon testleri idrar tetkiki

Vitamin B12 folat duumlzeyleri

Kraniyal BT MR goumlruumlntuumlleme

Noumlropsikolojik testler evrelendirme

Yavuz Balam B Arıoğlu S Yaşlıda demans risk faktoumlrleri ve tedavisi İccedil hastalıkları Dergisi 200815(1)14-23

Guumlrvit H Baran B Demanslar ve kognitif bozukluklarda oumllccedilekler Noumlropsikiyatri Arşivi 2007 4458-65

ACİL SERVİSTE YOumlNETİM

Geridoumlnuumlşluuml demans ve bazal demansı koumltuumlleştiren

durumlar erken tanı ve altta yatan sebebin

duumlzeltilmesini gerektirir

Mental durumda akut değişikliği olan veya hızlı

başlangıccedillı semptomlarla başvuranlar kapsamlı

değerlendirme iccedilin yatırılmalıdır

Kognitif fonksiyonlarda ilerleyici bozulma ile

başvuran ve altta yatan akut tıbbi durumu olmayan

hastaların ileri tetkikleri poliklinik şartlarında

yapılabilir

DEMANS TEDAVİSİ

Tek bir hastalık değil değişken bir klinik sendrom

Altta yatan sebebe youmlnelik tedavi

Alzheimer Hastalığında tedavi

Kolinesteraz inhibitoumlrleri

Donepezil

Rivastigmin

Galantamin

Memantin

DELİRYUM VE DEMANS OumlZELLİKLERİ

OumlZELLİKLER DELİRYUM DEMANS

Başlangıccedil Akut (saat-guumln) Yavaş (ay-yıl)

Psikiyatrik bulgular Yok Sıklıkla depresyonla birlikte

24 saat iccedilinde seyri Hızlı dalgalı Stabil

Oryantasyon Bozuk Bozuk

Dikkat Bozuk Ciddi olgular dışında normal

Konsantrasyon Bozuk Bozuk

Haluumlsinasyon Goumlrselişitsel Sıklıkla yok

Deluumlzyonlar Geccedilici Genellikle yok

Konuşma Tutarsız dezorganize Anomik afazik

Hareketler Asteriks tremor Sıklıkla yok

Tedavi Geri doumlnmesi tipik Yanıt vermez

Acil Servise başvuran her 4 yaşlı hastanın yalnız

1rsquoinde bilişsel fonksiyonlar taranmakta

Yeterlilik şuumlphesi

Uygun araccedilların yokluğu

Hasta mahremiyetinin olmayışı

Aşırı guumlruumlltuuml

Zaman kısıtlılığı

Knowledge skills and attitudes of doctors towards assessing cognition in older patients in theemergency department Kennelly SP et al Postgrad Med J 2013

Mar89(1049)137-41 doi 101136postgradmedj-2012-131226 Epub 2012 Oct 30

DEMANS HASTALIĞI KLİNİĞİNE GOumlRE

İleri evre

Tamamen geccedilmişte yaşar ve en yakınlarını bile

tanımamaya başlar

Tanıdık ccedilevrede kaybolan hasta konuşma iccedileriğini

zaman ve yere uyduramaz ve afazik hale gelir

Amaccedilsız hareketler tekrarlayıcı hareket ajitasyon goumlruumlluumlr

Tam bağımlı hale gelir

DEMANS TANISI

Anamnez

Noumlrolojik ve mental muayene

Tam kan sayımı

Biyokimya

Tiroid-karaciğer-boumlbrek fonksiyon testleri idrar tetkiki

Vitamin B12 folat duumlzeyleri

Kraniyal BT MR goumlruumlntuumlleme

Noumlropsikolojik testler evrelendirme

Yavuz Balam B Arıoğlu S Yaşlıda demans risk faktoumlrleri ve tedavisi İccedil hastalıkları Dergisi 200815(1)14-23

Guumlrvit H Baran B Demanslar ve kognitif bozukluklarda oumllccedilekler Noumlropsikiyatri Arşivi 2007 4458-65

ACİL SERVİSTE YOumlNETİM

Geridoumlnuumlşluuml demans ve bazal demansı koumltuumlleştiren

durumlar erken tanı ve altta yatan sebebin

duumlzeltilmesini gerektirir

Mental durumda akut değişikliği olan veya hızlı

başlangıccedillı semptomlarla başvuranlar kapsamlı

değerlendirme iccedilin yatırılmalıdır

Kognitif fonksiyonlarda ilerleyici bozulma ile

başvuran ve altta yatan akut tıbbi durumu olmayan

hastaların ileri tetkikleri poliklinik şartlarında

yapılabilir

DEMANS TEDAVİSİ

Tek bir hastalık değil değişken bir klinik sendrom

Altta yatan sebebe youmlnelik tedavi

Alzheimer Hastalığında tedavi

Kolinesteraz inhibitoumlrleri

Donepezil

Rivastigmin

Galantamin

Memantin

DELİRYUM VE DEMANS OumlZELLİKLERİ

OumlZELLİKLER DELİRYUM DEMANS

Başlangıccedil Akut (saat-guumln) Yavaş (ay-yıl)

Psikiyatrik bulgular Yok Sıklıkla depresyonla birlikte

24 saat iccedilinde seyri Hızlı dalgalı Stabil

Oryantasyon Bozuk Bozuk

Dikkat Bozuk Ciddi olgular dışında normal

Konsantrasyon Bozuk Bozuk

Haluumlsinasyon Goumlrselişitsel Sıklıkla yok

Deluumlzyonlar Geccedilici Genellikle yok

Konuşma Tutarsız dezorganize Anomik afazik

Hareketler Asteriks tremor Sıklıkla yok

Tedavi Geri doumlnmesi tipik Yanıt vermez

Acil Servise başvuran her 4 yaşlı hastanın yalnız

1rsquoinde bilişsel fonksiyonlar taranmakta

Yeterlilik şuumlphesi

Uygun araccedilların yokluğu

Hasta mahremiyetinin olmayışı

Aşırı guumlruumlltuuml

Zaman kısıtlılığı

Knowledge skills and attitudes of doctors towards assessing cognition in older patients in theemergency department Kennelly SP et al Postgrad Med J 2013

Mar89(1049)137-41 doi 101136postgradmedj-2012-131226 Epub 2012 Oct 30

DEMANS TANISI

Anamnez

Noumlrolojik ve mental muayene

Tam kan sayımı

Biyokimya

Tiroid-karaciğer-boumlbrek fonksiyon testleri idrar tetkiki

Vitamin B12 folat duumlzeyleri

Kraniyal BT MR goumlruumlntuumlleme

Noumlropsikolojik testler evrelendirme

Yavuz Balam B Arıoğlu S Yaşlıda demans risk faktoumlrleri ve tedavisi İccedil hastalıkları Dergisi 200815(1)14-23

Guumlrvit H Baran B Demanslar ve kognitif bozukluklarda oumllccedilekler Noumlropsikiyatri Arşivi 2007 4458-65

ACİL SERVİSTE YOumlNETİM

Geridoumlnuumlşluuml demans ve bazal demansı koumltuumlleştiren

durumlar erken tanı ve altta yatan sebebin

duumlzeltilmesini gerektirir

Mental durumda akut değişikliği olan veya hızlı

başlangıccedillı semptomlarla başvuranlar kapsamlı

değerlendirme iccedilin yatırılmalıdır

Kognitif fonksiyonlarda ilerleyici bozulma ile

başvuran ve altta yatan akut tıbbi durumu olmayan

hastaların ileri tetkikleri poliklinik şartlarında

yapılabilir

DEMANS TEDAVİSİ

Tek bir hastalık değil değişken bir klinik sendrom

Altta yatan sebebe youmlnelik tedavi

Alzheimer Hastalığında tedavi

Kolinesteraz inhibitoumlrleri

Donepezil

Rivastigmin

Galantamin

Memantin

DELİRYUM VE DEMANS OumlZELLİKLERİ

OumlZELLİKLER DELİRYUM DEMANS

Başlangıccedil Akut (saat-guumln) Yavaş (ay-yıl)

Psikiyatrik bulgular Yok Sıklıkla depresyonla birlikte

24 saat iccedilinde seyri Hızlı dalgalı Stabil

Oryantasyon Bozuk Bozuk

Dikkat Bozuk Ciddi olgular dışında normal

Konsantrasyon Bozuk Bozuk

Haluumlsinasyon Goumlrselişitsel Sıklıkla yok

Deluumlzyonlar Geccedilici Genellikle yok

Konuşma Tutarsız dezorganize Anomik afazik

Hareketler Asteriks tremor Sıklıkla yok

Tedavi Geri doumlnmesi tipik Yanıt vermez

Acil Servise başvuran her 4 yaşlı hastanın yalnız

1rsquoinde bilişsel fonksiyonlar taranmakta

Yeterlilik şuumlphesi

Uygun araccedilların yokluğu

Hasta mahremiyetinin olmayışı

Aşırı guumlruumlltuuml

Zaman kısıtlılığı

Knowledge skills and attitudes of doctors towards assessing cognition in older patients in theemergency department Kennelly SP et al Postgrad Med J 2013

Mar89(1049)137-41 doi 101136postgradmedj-2012-131226 Epub 2012 Oct 30

ACİL SERVİSTE YOumlNETİM

Geridoumlnuumlşluuml demans ve bazal demansı koumltuumlleştiren

durumlar erken tanı ve altta yatan sebebin

duumlzeltilmesini gerektirir

Mental durumda akut değişikliği olan veya hızlı

başlangıccedillı semptomlarla başvuranlar kapsamlı

değerlendirme iccedilin yatırılmalıdır

Kognitif fonksiyonlarda ilerleyici bozulma ile

başvuran ve altta yatan akut tıbbi durumu olmayan

hastaların ileri tetkikleri poliklinik şartlarında

yapılabilir

DEMANS TEDAVİSİ

Tek bir hastalık değil değişken bir klinik sendrom

Altta yatan sebebe youmlnelik tedavi

Alzheimer Hastalığında tedavi

Kolinesteraz inhibitoumlrleri

Donepezil

Rivastigmin

Galantamin

Memantin

DELİRYUM VE DEMANS OumlZELLİKLERİ

OumlZELLİKLER DELİRYUM DEMANS

Başlangıccedil Akut (saat-guumln) Yavaş (ay-yıl)

Psikiyatrik bulgular Yok Sıklıkla depresyonla birlikte

24 saat iccedilinde seyri Hızlı dalgalı Stabil

Oryantasyon Bozuk Bozuk

Dikkat Bozuk Ciddi olgular dışında normal

Konsantrasyon Bozuk Bozuk

Haluumlsinasyon Goumlrselişitsel Sıklıkla yok

Deluumlzyonlar Geccedilici Genellikle yok

Konuşma Tutarsız dezorganize Anomik afazik

Hareketler Asteriks tremor Sıklıkla yok

Tedavi Geri doumlnmesi tipik Yanıt vermez

Acil Servise başvuran her 4 yaşlı hastanın yalnız

1rsquoinde bilişsel fonksiyonlar taranmakta

Yeterlilik şuumlphesi

Uygun araccedilların yokluğu

Hasta mahremiyetinin olmayışı

Aşırı guumlruumlltuuml

Zaman kısıtlılığı

Knowledge skills and attitudes of doctors towards assessing cognition in older patients in theemergency department Kennelly SP et al Postgrad Med J 2013

Mar89(1049)137-41 doi 101136postgradmedj-2012-131226 Epub 2012 Oct 30

DEMANS TEDAVİSİ

Tek bir hastalık değil değişken bir klinik sendrom

Altta yatan sebebe youmlnelik tedavi

Alzheimer Hastalığında tedavi

Kolinesteraz inhibitoumlrleri

Donepezil

Rivastigmin

Galantamin

Memantin

DELİRYUM VE DEMANS OumlZELLİKLERİ

OumlZELLİKLER DELİRYUM DEMANS

Başlangıccedil Akut (saat-guumln) Yavaş (ay-yıl)

Psikiyatrik bulgular Yok Sıklıkla depresyonla birlikte

24 saat iccedilinde seyri Hızlı dalgalı Stabil

Oryantasyon Bozuk Bozuk

Dikkat Bozuk Ciddi olgular dışında normal

Konsantrasyon Bozuk Bozuk

Haluumlsinasyon Goumlrselişitsel Sıklıkla yok

Deluumlzyonlar Geccedilici Genellikle yok

Konuşma Tutarsız dezorganize Anomik afazik

Hareketler Asteriks tremor Sıklıkla yok

Tedavi Geri doumlnmesi tipik Yanıt vermez

Acil Servise başvuran her 4 yaşlı hastanın yalnız

1rsquoinde bilişsel fonksiyonlar taranmakta

Yeterlilik şuumlphesi

Uygun araccedilların yokluğu

Hasta mahremiyetinin olmayışı

Aşırı guumlruumlltuuml

Zaman kısıtlılığı

Knowledge skills and attitudes of doctors towards assessing cognition in older patients in theemergency department Kennelly SP et al Postgrad Med J 2013

Mar89(1049)137-41 doi 101136postgradmedj-2012-131226 Epub 2012 Oct 30

DELİRYUM VE DEMANS OumlZELLİKLERİ

OumlZELLİKLER DELİRYUM DEMANS

Başlangıccedil Akut (saat-guumln) Yavaş (ay-yıl)

Psikiyatrik bulgular Yok Sıklıkla depresyonla birlikte

24 saat iccedilinde seyri Hızlı dalgalı Stabil

Oryantasyon Bozuk Bozuk

Dikkat Bozuk Ciddi olgular dışında normal

Konsantrasyon Bozuk Bozuk

Haluumlsinasyon Goumlrselişitsel Sıklıkla yok

Deluumlzyonlar Geccedilici Genellikle yok

Konuşma Tutarsız dezorganize Anomik afazik

Hareketler Asteriks tremor Sıklıkla yok

Tedavi Geri doumlnmesi tipik Yanıt vermez

Acil Servise başvuran her 4 yaşlı hastanın yalnız

1rsquoinde bilişsel fonksiyonlar taranmakta

Yeterlilik şuumlphesi

Uygun araccedilların yokluğu

Hasta mahremiyetinin olmayışı

Aşırı guumlruumlltuuml

Zaman kısıtlılığı

Knowledge skills and attitudes of doctors towards assessing cognition in older patients in theemergency department Kennelly SP et al Postgrad Med J 2013

Mar89(1049)137-41 doi 101136postgradmedj-2012-131226 Epub 2012 Oct 30

Acil Servise başvuran her 4 yaşlı hastanın yalnız

1rsquoinde bilişsel fonksiyonlar taranmakta

Yeterlilik şuumlphesi

Uygun araccedilların yokluğu

Hasta mahremiyetinin olmayışı

Aşırı guumlruumlltuuml

Zaman kısıtlılığı

Knowledge skills and attitudes of doctors towards assessing cognition in older patients in theemergency department Kennelly SP et al Postgrad Med J 2013

Mar89(1049)137-41 doi 101136postgradmedj-2012-131226 Epub 2012 Oct 30

Acil Servis başvurusunda mental durum değişikliği ve delirium ilişkisi

Sensitivite 380

Spesifite 989

Mental durum değişikliği şikayeti varsa ileri tetkike gerek olmadan delirium tanısı konulabilir

Bu şikayetin olmaması deliriumu dışlamaz

The relationship between a chief complaint of altered mental status and delirium in older emergency department patients Han

JH1 Schnelle JF Ely EW Academic Emergency Medicine 201421937ndash940 copy 2014 by the Society for Academic Emergency Medicine

Delirium riskini oumlngoumlrmede

İleri yaş

Geccedilirilmiş SVO veya TIA

Demans

Enfeksiyon şuumlphesi

Akut intrakraniyal kanama

Niccedilin oumlnemli

Hospitalizasyon suumlresi 4 guumln 2 guumln

Yoğunbakım ihtiyacı 13 6

Mortalite 6 1

Teşhis konulursa

Delirium suumlresi kısaltılabilir

Akut deliriumlu hastalar yanlış olarak taburcu edilmemiş olur

Delirium risk prediction healthcare use and mortality of elderly adults in the emergencydepartment Kennedy M et al J Am Geriatr Soc 2014 Mar62(3)462-9 doi 101111jgs12692 Epub 2014 Feb 10

Teşekkuumlr ederim

Teşekkuumlr ederim