USOS – Uniwersytecki System Obsługi Studiów.

Współpraca z IBM. Mariusz Czerniak, Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu, marekcz@umk.pl

Janina Mincer-Daszkiewicz, Uniwersytet Warszawski, jmd@mimuw.edu.pl

Krzysztof Sprawnik, IBM, ksprawnik@pl.ibm.com

Streszczenie. Ponad czterdzieści procent studentów polskich uczelni publicznych o różnych profilach korzysta z systemu USOS oraz aplikacji z nim stowarzyszo-nych. Głównym zadaniem realizowanym przez ten dojrzały system jest admini-stracyjna obsługa procesów dydaktycznych, która rozpoczyna się od rekrutacji i immatrykulacji, a kończy na wręczeniu dyplomów i pomocy w rozpoczęciu karie-ry zawodowej. System korzysta ze stabilnej i wydajnej technologii oferowanej przez Oracle, która uwzględnia różnorodność rozwiązań sprzętowych, w szczegól-ności dostawcę serwerów i systemów firmę IBM.

Abstract. Over forty percent students of Polish public higher education institu-tions use University Study-Oriented System (USOS) and its associated applica-tions. The main task carried out by the system is administrative support of the teaching and learning process, which begins with the recruitment and ends with a presentation of diplomas and assistance in launching students careers. The system uses a stable and efficient technology offered by Oracle, which takes into account the diversity of hardware, especially servers and systems supplier IBM.

Słowa kluczowe. USOS, obsługa studiów, wymiana danych

1. Wprowadzenie

Uniwersytecki System Obsługi Studiów (USOS, http://usos.edu.pl) należy do kate-gorii ewidencyjnych systemów informatycznych, którego przeznaczeniem jest komplek-sowa obsługa spraw studiów, studentów, doktorantów, słuchaczy studiów podyplomo-wych i pracowników naukowo-dydaktycznych. Jego cechą charakterystyczną jest wyko-rzystanie centralnej bazy danych oraz modułowość poszczególnych elementów.

Pracę na systemem zapoczątkowało otrzymanie w roku 1999 przez 17 polskich uniwersytetów publicznych grantu w ramach programu TEMPUS (UM_JEP-14461-1999). Od początku projektem kieruje dr Janina Mincer-Daszkiewicz (usos@usos.edu.pl). Na kształt, funkcjonalność systemu oraz kierunki rozwoju ma wpływ Komisja ds. USOS (komisja-usos@mimuw.edu.pl), która zrzesza przedstawicieli użytkowników.

System jest własnością Międzyuniwersyteckiego Centrum Informatyzacji (MUCI, http://muci.edu.pl) – jednostki powołanej przez Konferencję Rektorów Uniwersytetów Polskich w 2002 roku.

Wśród najważniejszych cech, które wyróżniają ten system spośród innych występu-jących na rynku możemy wymienić:

2

• model rozwoju systemu nie zależy od kondycji finansowej i celów biznesowych zewnętrznej firmy,

• łatwe do spełnienia wymagania sprzętowe i programowe, • bardzo niski koszt zakupu licencji systemu, w który jest wliczony stały dostęp

do aktualizacji słowników i nowych wersji aplikacji, • łatwo mierzalne koszty administrowania systemem i aplikacjami stowarzyszo-

nymi, • możliwość uzyskania wsparcia na etapie wdrożenia i produkcyjnego użytko-

wania, • dostęp do pełnej i aktualnej dokumentacji oraz struktury danych i kodu źródło-

wego aplikacji. Należy też zwrócić uwagę na fakt, że system spełnia wszystkie wymogi prawne stawia-ne aplikacjom przetwarzającym dane osobowe i jest zgodny z ustawodawstwem w za-kresie szkolnictwa wyższego (więcej [1]).

2. Moduły systemu

Szczegółowy opis każdego z modułów i składowych systemu, a także aplikacji sto-warzyszonych jest zawarty w dokumentacji do systemu dostępnej na stronie domowej projektu ([3]). W tym artykule przedstawimy jedynie najważniejsze i jednocześnie cha-rakterystyczne elementy toku studiów obsługiwane przez system.

Immatrykulacja. Po przyjęciu kandydatów na studia i imporcie z systemu rekrutacyj-nego ich danych osobowych, w tym zdjęć, następuje proces przygotowania dokumenta-cji, na który składa się:

• przypisanie osobie numeru albumu związanych z nim studiów, • drukowanie albumu studentów, • drukowanie elektronicznych legitymacji studenckich (ELS); system zapewnia:

o wydruk na kartach stykowo-bezstykowych (karty Unicard, Gemalto, Oberthur, drukarki Evolis, Fargo),

o podpisywanie i przedłużanie ważności (certyfikaty Unizeto, KIR, PWPW),

o prowadzenie rejestru certyfikatów i wydanych ELS, kontrola zużytych blankietów i hologramów oraz uprawnień.

Przebieg studiów. Jest to najbardziej złożony element systemu, gdyż jest zbudowany z wielu połączonych ze sobą modułów:

• rozliczanie z wymagań programu studiów – obejmuje ewidencję uczestnic-twa w zajęciach i otrzymanych ocen oraz zaliczeń, sprawdzenie czy właściwe przedmioty zostały przez studenta zaliczone, a liczba otrzymanych punktów ECTS pozwala na rejestrację na kolejny etap studiów, przechowywanie historii awansów, skreśleń, powtórzeń etapów, zaliczeń warunkowych,

• elektroniczne przetwarzanie podań studenckich i rejestry wydanych decyzji administracyjnych,

• pomoc materialna – zastosowanie algorytmów obliczających wysokość należ-nych kwot na podstawie wprowadzonych średnich dochodów w roku podatko-

3

wym, uzyskanych ocen i informacji o niepełnosprawności, kontrolę poprawno-ści dokonywanych wypłat (przekroczenie maksymalnej kwoty, blokada jedno-czesnych wypłat stypendiów typu socjalnego z kilku jednostek dla tego samego studenta, uprawnienie do otrzymywania pomocy materialnej), dokonywanie po-trąceń ze stypendiów (np. za akademiki dla zakwaterowanych studentów), eks-port przelewów do systemu bankowego w najpopularniejszym standardzie Vi-deoTel, ale także do Kredyt Banku i BRE Banku,

• opłaty za usługi edukacyjne – obejmuje zdefiniowanie cenników należności (czesne, opłaty za powtarzanie, wpisy warunkowe, a także za zakwaterowanie w akademiku itp.), zaproponowanie należności studentom, rozbicie na dostępne plany ratalne, import plików zawierających informacje o dokonanych wpłatach (mikropłatności) z wielu banków, automatyczne rozliczenie wpłat z należno-ściami, naliczenie należnych odsetek, korekta rozliczeń, raportowanie o doko-nanych wpłatach, przeterminowanych transakcjach i nieopłaconych należno-ściach (np. ponaglenie do zapłaty),

• praktyki studenckie – ewidencja i zaliczanie odbywanych praktyk przewi-dzianych programem studiów,

• wymiana międzynarodowa – wyjazdy i przyjazdy w ramach programu ERASMUS, system umożliwia prowadzenie rejestru umów zawieranych po-między uczelniami partnerskimi w ramach wymiany studenckiej z określeniem warunków współpracy, dla studentów wyjeżdżających prowadzenie rekrutacji i kwalifikacji na wyjazd do uczelni partnerskiej, uzgadnianie porozumienia o programie zajęć w uczelni partnerskiej (ang. Learning Agreement), przyznanie i przekazywanie kwot stypendiów płatnych z określonych funduszy, dla studen-tów przyjeżdżających: rejestrowanie przyjazdów (daty, zakwaterowanie, opie-kunowie), wydanie karty przebiegu studiów (ang. Transcript of Records),

• certyfikaty (dyplomy i świadectwa) – system prowadzi rejestr napisanych prac dyplomowych, a także elektronicznych wersji ich recenzji, osiągnięć przedmiotowych i punktowych zdobytych na innych uczelniach w ramach wy-jazdów w programach ERASMUS, MOST i innych, a także innych szczegól-nych osiągnięć, stypendiów, nagród, pozwala obliczać średnią ze studiów oraz wynik końcowy na dyplomie z uwzględnieniem wag przypisanych poszczegól-nym składowym oceny oraz precyzji obliczeń, nadaje centralny numeru dyplo-mu wg jednego z trzech dostępnych sposobów numerowania, umożliwia wy-druk oryginałów i odpisów dyplomów na blankietach z nadrukiem lub bez na-druku oraz suplementu w polskiej i angielskiej wersji językowej,możliwy jest także wydruk świadectw ukończenia studiów podyplomowych,

• studia doktoranckie – umożliwia nie tylko prowadzenie ewidencji studiów doktoranckich, ale także obsługę przewodów doktorskich.

Nauczyciele akademiccy. Ta część systemu zapewnia realizację następujących zadań: • rozliczanie pensum – ewidencja i rozliczenie pracowników z przeprowadzo-

nych zajęć dydaktycznych z uwzględnieniem złożoności etatów, • planowanie zajęć (asystent planisty) – zapewniona kontrola poprawności

terminów odbywania zajęć i zajętości sal, możliwe uwzględnienie dezyderatów pracowniczych składanych w systemie internetowym, podgląd i wydruk ułożo-

4

nego planu dla pracownika, sali, grupy przedmiotów, programu i etapu stu-diów,

• ankiety – ankietowanie procesu dydaktycznego z elastycznym system pytań, obliczaniem i prezentacją wyników.

Sprawozdawczość. Istotny element systemu ze względu na dużą potrzebę przekazywa-nia różnego rodzaju danych, raportów na rzecz:

• organów administracji państwowej – Główny Urząd Statystyczny, Minister-stwo Nauki i Szkolnictwa Wyższego (S-10 – sprawozdanie o studiach wyż-szych, S-11 – sprawozdanie o pomocy materialnej i socjalnej dla studentów i doktorantów, S-12 – sprawozdanie o stypendiach naukowych, studiach pody-plomowych i doktoranckich oraz zatrudnieniu w szkołach wyższych, PNT-01/s – sprawozdanie o działalności badawczej i rozwojowej (B+R) w szkołach wyż-szych, EN-1 – sprawozdanie o liczbie kandydatów i przyjętych na studia sta-cjonarne i niestacjonarne,

• administracji uczelnianej – księgi albumów i dyplomów, listy prac dyplomo-wych, opiekunów, promotorów, recenzentów, oferta dydaktyczna jednostki, karty obciążeń dydaktycznych – zestawienia roczne itp.

3. Aplikacje stowarzyszone

Konieczność poszerzenia grona użytkowników systemu o studentów uczelni i oso-by prowadzące zajęcia dydaktyczne doprowadziła do zbudowania specjalnych aplikacji webowych do obsługi kolejnych zastosowań i z łatwym dostępem. Stawiane tym aplika-cjom wymagania dużej wydajności, wymusiły zastosowanie dodatkowych baz danych (wyodrębnionych z systemu USOS, ale korzystających z danych w nim zawartych) – por. rys. 1. Stąd pochodzenie określenia ich jako aplikacji stowarzyszonych. IRK (Internetowa Rejestracja Kandydatów). Aplikacja do kompleksowej obsługi przebiegu procesu rekrutacji dla kandydatów i komisji rekrutacyjnych – pełna informa-cja o przebiegu procesu kwalifikacji zarejestrowanego kandydata, od zapisania się na kierunek, obliczenie wysokości i wniesienie opłaty rekrutacyjnej, pozycję na liście ran-kingowej i otrzymanie wyniku postępowania, wydrukowanie podania na studia (ankiety osobowej) po przyjęcie na studia, pozyskanie i przetworzenie danych z systemu KReM, przeprowadzenie kwalifikacji kandydatów z wykorzystaniem funkcji obliczających wyniki na podstawie egzaminów maturalnych i wewnętrznych (przeprowadzonych przez uczelnię), przetwarzanie zdjęć kandydatów niezbędnych do Elektronicznej Legitymacji Studenckiej, odpowiedzi na zgłaszane pytania i wątpliwości na specjalnym forum dys-kusyjnym, raportowanie o stanie rekrutacji i udostępnianie statystyk. KReM (Krajowy Rejestr Matur, https://krem.uw.edu.pl/). Aplikacja ogólnopolska umożliwiająca uczelniom, które podpisały umowę, korzystanie z następujących danych kandydatów, którzy wyrazili zgodę na przetwarzanie ich danych w celach rekrutacyj-nych:

• wyniki maturalne na świadectwach dojrzałości zdawanych w trybie nowej ma-tury i aneksach oraz numery dokumentów,

• otrzymane tytuły laureatów i finalistów olimpiad, • nazwy ukończonych szkół średnich.

5

Rys. 1. Schemat struktury aplikacji stowarzyszonych (rys. Wojciech Rygielski).

Informator ECTS. Jednym z elementów wdrożenia systemu transferu i akumulacji punktów jest przygotowanie informatora ECTS. Zawiera on najważniejsze informacje dotyczące uczelni, programu oferowanych przez nią studiów, zasad rekrutacji oraz prak-tyczne informacje dla studentów. Omawiany informator stanowi uzupełnienie i jest integratorem informacji dostępnych w systemach USOS i IRK. USOSweb – Wirtualny dziekanat. Aplikacja stowarzyszona USOSweb powstała jako pierwsza i oferuje największą liczbę usług. Pozwala na przeniesienie na płaszczyznę elektroniczną wielu czynności i procedur wykonywanych przez nauczycieli akademic-kich i studentów, które są związane z organizacją i dokumentacją przebiegu studiów. Przedstawimy teraz kilka najważniejszych czynności możliwych do wykonania:

• przez pracowników prowadzących zajęcia: • sprawdzanie planu prowadzonych zajęć, składanie propozycji do planowa-

nego rozkładu zajęć i prowadzenie planu zajęć „własnych”,

6

• otrzymanie list uczestników grup zajęciowych, eksport danych, wysyłanie wiadomości tekstowych do uczestników,

• przechowywanie wyników przeprowadzonych sprawdzianów i przeliczanie ich na oceny końcowe z przedmiotów,

• wystawianie ocen i zaliczeń, drukowanie i zatwierdzanie protokołów, • zarządzanie procesem kwalifikacji na wyjazdy w ramach programu

ERASMUS, • opiniowanie podań studenckich, • branie udziału w wyborach prowadzonych na uczelni przeprowadzanych w

środowisku USOSweb, • przez studentów:

• sprawdzanie planu zajęć, uzyskanych ocen i zaliczeń, uzupełnianie osią-gnięć przedmiotowych i punktowych otrzymanych w ramach wyjazdów z programów ERASMUS, MOST i innych, a także łączenie (podpinanie) za-liczanych przedmiotów z realizowanymi programami studiów,

• zapisywanie się na zajęcia, egzaminy, wyjazdy w ramach programu ERASMUS według jednej z kilku dostępnych metod,

• składanie niektórych „rutynowych” podań w dziekanacie i monitorowanie przebiegu ich realizacji,

• wypełnianie ankiet dotyczących procesu dydaktycznego czy uczestniczenie w wyborach organizowanych w ramach systemu USOSweb,

• uzyskiwanie informacji o płatnościach za usługi edukacyjne, otrzymanej pomocy materialnej itp.,

• komunikowanie się z uczestnikami swoich grup zajęciowych i ich prowa-dzącymi.

Ponadto każdy może zapoznać się z oferowanymi przedmiotami, wymaganiami dy-daktycznymi na poszczególnych kierunkach studiów, strukturą uczelni, wyszukać pra-cowników. Szczegółowe informacje na temat systemu i jego zastosowań można znaleźć nie tylko w dokumentacji, ale także w nowatorskich e-podręcznikach dostępnych w systemie Pomocy. UL – Uniwersyteckie Lektoraty. Aplikacja jest odpowiedzią na potrzebę szybkiego, prostego w obsłudze i wydajnego systemu rejestracji na zajęcia według kolejności zgło-szeń („kto pierwszy ten lepszy”). Rejestrację przeprowadzaną w tym systemie nazywa-my żetonową. Warto korzystać z tej aplikacji, jeśli zachodzą następujące przesłanki: liczba chętnych na wybrane grupy zajęciowe znacząco przekracza liczbę dostępnych miejsc czy o możliwości zapisu do grupy decyduje wynik testu poziomującego, np. grupy języka obcego o odpowiedniej znajomości języka, lub za uczestnictwo w zaję-ciach należy wnieść dodatkowe opłaty. SRS – System Rezerwacji Sal. Efektywniejsze wykorzystanie bazy lokalowej uczelni może zapewnić System Rezerwacji Sal. Po zakończeniu procesu planowania zajęć i przydziału do nich sal można przystąpić do poszukiwania wolnych sal na przeprowa-dzenie dodatkowych zajęć, sprawdzianów, spotkań okolicznościowych. APD – Archiwum Prac Dyplomowych. Kolejna aplikacja stowarzyszona umożliwia zautomatyzowanie czynności związanych ze składaniem prac licencjackich, magister-

7

skich oraz doktorskich, a także archiwizowanie ich elektronicznych wersji (plików w formacie PDF). APD może zostać wykorzystane dodatkowo do następujących celów: zarządzanie danymi o pracach dyplomowych, informowanie o tematach, autorach, opie-kunach prac w danych jednostkach, wyszukiwanie i przeglądanie prac, przeprowadzenie procesu recenzowania i oceniania prac przez upoważnione osoby oraz przechowywania elektronicznych wersji napisanych recenzji. Statystyki – system informowania kierownictwa. Istnieje duże zapotrzebowanie na aplikacje typu Business Inteligence. Są to systemy dedykowane głównie kadrze zarzą-dzającej, które dostarczają wiedzy uzyskanej na podstawie informacji zebranych z wo-lumenów danych (pochodzących także z wielu źródeł). Wiedza ta jest prezentowana w różnych przekrojach, dzięki czemu wspomaga proces podejmowania decyzji.

W ramach projektu USOS jest dostępny system Statystyki, który pobiera dane z dwóch źródeł danych: USOS oraz IRK. IKS – Internetowy Katalog Studiów. Najmłodsza (znajdująca się z fazie testowej) z aplikacji przygotowywanych przez zespół tworzący system USOS. Napisana została w celu prezentacji oferty studiów prowadzonych przez polskie uczelnie wyższe. biurokarier.edu.pl. Biura Karier (https://biurokarier.edu.pl/) prowadzone przez uczel-nie wyższe pełnią rolę promocji i poradnictwa zawodowego dla studentów. Dzięki bli-skiemu związkowi z uczelniami wyższymi, zgromadzone życiorysy studentów są dla pracodawcy bardziej wiarygodne i wartościowe niż te dostępne u innych pośredników pracy. Powstało narzędzie, które wykorzystując atuty systemu USOS (wiarygodność danych na temat nabytych kwalifikacji i osiągnięć studentów, duża liczba uczelni prze-twarzająca dane studentów w tym systemie) pozwala pracodawcom umieszczać oferty, przeglądać dane i kontaktować się z ofertobiorcami, biurom karier udostępniać praco-dawcom dane pochodzące prosto z baz polskich uczelni, a studentom, którzy wyrażą zgodę na przystąpienie do systemu, na uzyskanie dostępu do tysięcy ofert pracy, praktyk oraz możliwości stażu. Uwierzytelnianie w aplikacjach stowarzyszonych. W systemie USOS definiuje się dla każdej osoby, która chce korzystać z aplikacji stowarzyszonych, profil logowania w tych aplikacjach. Opis profilu polega na określeniu rodzaju usługi (instancji), identyfikatora użytkownika w tej instancji, metody uwierzytelniania. Dostępne są następujące metody:

• baza – najstarszy i najprostszy ze sposobów uwierzytelniania użytkowników. Polega na wpisaniu do bazy identyfikatora i hasła użytkownika, a podczas pró-by zalogowania porównywaniu wpisanych wartości z zawartością bazy.

• LDAP lub NIS – LDAP (Lightweight Directory Access Protocol) oraz NIS (Network Information Service) są protokołami pozwalającymi na scentralizo-wanie zarządzania kontami użytkowników w sieci, a przechowywane w nich identyfikatory i hasła osób uprawnionych są wykorzystane do uwierzytelniania użytkowników.

• CUS – Centralne Uwierzytelnianie Studentów. Jest to usługa opracowana przez ICM przy współpracy z Wydziałem Matematyki, Informatyki i Mechaniki UW, służącą do uwierzytelniania studentów i (niektórych) pracowników przy współ-pracy z systemem USOS. Usługa korzysta z protokołu XML-RPC. Do zapew-nienia poufności przesyłanych danych wykorzystywany jest protokół SSL.

8

SSL. CUS jest oprogramowaniem rozprowadzanym bezpłatnie w ramach licen-cji GNU GPL.

Większość aplikacji umożliwia wykorzystanie technologii CAS – Centralny System Uwierzytelniania (ang. Central Authentication Service), która w sposób prosty, wygod-ny i bezpieczny daje dostęp do wszystkich serwisów z niej korzystających.

3. Referencje i wdrożenia systemu USOS

W roku 2007 system otrzymał nagrodę EUNIS Elite Award (http://www.eunis.org/ oraz http://www.eunis.org/activities/b_practices/award/MUCI.pdf). Na podstawie danych z Głównego urzędu Statystycznego z 2007 roku możemy otrzy-mać udział studentów uczelni korzystających z systemu USOS oraz kandydatów przyję-tych za pomocą systemu IRK wśród studentów wszystkich polskich uczelni.

wszystkie uczelnie 1 937 404501 588

100% studentów 100% studentów I roku

wyższe uczelnie publiczne 1 262 249297 873

65% ogółu studentów 59% ogółu studentów I roku

uczelnie korzystające z USOS 525 956 27% ogółu studentów 41% studentów uczelni publicznych

uczelnie korzystające z IRK 57 484 11% ogółu studentów I roku 19% studentów I roku uczelni publicznych

Uczelnie korzystające z systemu USOS w rankingu uczelni akademickich przygotowa-nym w 2009 roku przez Perspektywy.pl i Rzeczpospolitą znalazły się na następujących pozycjach:

Podział Pozycje uczelni Pierwsza dziesiątka 1, 2, 3, 7, 10 Druga dziesiątka 15 Trzecia dziesiątka 26, 29 Czwarta dziesiątka 32, 34 Piąta dziesiątka 41, 46, 47 Szóstka dziesiątka 51, 53, 56, 59 Siódma dziesiątka 61, 62, 65, 67

W tym samym rankingu w kategorii Państwowych Wyższych Szkół Zawodowych uczel-nia usosowa uplasowała się na 3-ciej pozycji. Lokalizację uczelni korzystających z systemu USOS możemy zobaczyć na mapie Goo-gle Maps (opisy użytych oznaczeń są dostępne pod adresem http://usos.edu.pl/uczelnie-usos.html).

4. System USOS od kuchni

Projekt systemu oraz poszczególnych modułów powstaje w drodze uzgodnień i ne-gocjacji między uczelniami korzystającymi z systemu na podstawie zgłaszanych po-trzeb.

9

Wykonawstwo systemu zostało powierzone zespołowi doświadczonych programistów, absolwentów kierunków informatycznych, którzy są etatowo związani z projektem. Części projektu są także wykonywane przez informatyków z uczelni, które wdrażają system na zasadzie powierzenia zadań. Niekiedy prototypowe wersje nowych modułów wykonują studenci etapu magisterskiego uczelni korzystających z systemu. Technologie. Do budowy systemu wykorzystane są technologie dostarczone przez firmę Oracle, które gwarantują stabilność, skalowalność i wydajność ([2]). Ponadto jest to wiarygodny dostawca gwarantujący wieloletnią współpracę, dający 60% zniżki na zakup licencji bazodanowej dla USOS oraz 50% dla innych potrzeb. MUCI dysponuje wyku-pioną asystą techniczną. Stosowane produkty:

• baza danych (wersja 10g, Standard Edition One z licencjami na liczbę proceso-rów lub dla małej uczelni na nazwanych użytkowników),

• Oracle Developer 6i z łatą 17 jako narzędzie do tworzenia formularzy i rapor-tów.

Dla aplikacji stowarzyszonych wykorzystywane są narzędzia programistyczne i bazoda-nowe z kategorii Open source (MySQL, PHP, Smarty, Pyton). Standardy. Podczas tworzenia systemu są stosowane dobre praktyki programistyczne. Dla każdego z realizowanych elementów systemu zespół przygotowuje specyfikację istotnych wymagań, dokumentację techniczną, podręcznik użytkownika. Określone są zasady tworzenia:

• kodu bazodanowego (zasady pisania skryptów, nazewnictwo tabel, pól, se-kwencji, wyzwalaczy, więzów, nadawanie uprawnień dla obiektów, tworzenia widoków w schemacie),

• formularzy i raportów (pisanie kodu, dołączanie bibliotek, wykorzystanie zmiennych, standardy wyglądu kanw, przycisków, bloków danych i ich roz-mieszczenia, współpraca z rolami, filtrami i parametrami).

Kod źródłowy (formularze, raporty, obiekty bazodanowe, aplikacje webowe, dokumen-tacja) jest przechowywany w repozytorium CVS (ang. Concurrent Versions System), które wspomaga kontrolę wersji systemu informatycznego. Kompletny schemat bazy danych jest dostępny także w postaci hipertekstowej. Cały projekt jest usytuowany na dedykowanej maszynie z kilkoma serwerami wirtualnymi. Ponadto, zespół programi-stów korzysta z bezpiecznego i stabilnego systemu zarządzania błędami https://bugzilla.usos.edu.pl. Dodatkowo na bieżąco stan wykonywanych zadań jest opi-sywany w blogu „Prace wykonane”. Po zamknięciu pewnego etapu prac (zwykle 2-3 razy w roku) przygotowywana jest dystrybucja (uaktualnienie) systemu składająca się z następujących elementów:

• skompilowane formularze i raporty, • skrypty instalacyjne bazy oraz aktualizujące strukturę istniejącej bazy (tzw. del-

ta), • niezbędne uaktualnienia słowników ogólnopolskich, • paczki z instalacjami aplikacji towarzyszących systemowi USOS, • baza testowa.

Natomiast między dystrybucjami przygotowywane są drobne uaktualnienia i poprawki (tzw. łaty), które mogą zawierać np. niezbędne zmiany w formularzach, nowe raporty.

10

Wsparcie użytkowników. Dla osób współtworzących i wdrażających system zostały przygotowane liczne grupy dyskusyjne, za pośrednictwem których odbywa się wymiana doświadczeń i zgłaszanie postulatów oraz usterek:

• usosora@mimuw.edu.pl – lista deweloperów USOS-Oracle, • usosphp@mimuw.edu.pl – lista deweloperów USOSweb i innych aplikacji we-

bowych, • usosrole@uniw.net – lista administratorów systemu ról, • usos-els@uj.edu.pl – lista administratorów ELS, • bk@ml.umk.pl – lista użytkowników serwisu biurokarier.edu.pl, • krem-uczelnie@mimuw.edu.pl – lista administratorów z uczelni i z OKE w

systemie Krem. Zespoły wdrażające system na swoich uczelniach mogą korzystać z help-desku, który jest dostępny on-line.

5. Wymiana danych pomiędzy systemami

Migrator. Wymianę niezbędnych danych pomiędzy systemem USOS a aplikacjami stowarzyszonymi zapewnia specjalna aplikacja o nazwie migrator. Jej główne cechy, to:

• sprawdzanie zgodności typów pól w synchronizowanych bazach, • bezpieczeństwo danych dzięki możliwości wycofania wprowadzonych zmian w

przypadku wystąpienia błędu, • korzystanie z dat ostatnich modyfikacji danych, co pozwala na migrację tylko

danych zmienionych od ostatniej synchronizacji (synchronizacja różnicowa), • możliwość wykonywania dodatkowych czynności (zamykanie serwisu na czas

migracji, przeterminowywanie protokołów, rozbijanie planów ratalnych itp.), • logowanie i raportowanie wykonywanych operacji.

Proces migracji składa się z następujących etapów: 1. przenoszenie zmian z dziennika do bazy podstawowej (USOS), 2. aktualizacja istniejących rekordów w bazie satelitarnej (aplikacja stowarzyszo-

na), 3. usuwanie nadmiarowych rekordów w bazie satelitarnej.

Elastyczność aplikacji zapewnia wykorzystanie jej do dwukierunkowej wymiany danych między różnymi bazami danych. Przykłady integracji z innymi systemami. Uczelnia jako złożona jednostka organiza-cyjna może do swej bieżącej działalności korzystać z wielu systemów informatycznych, w których przetwarzane są różnego rodzaje dane pochodzące z wielu źródeł. Ponadto nieustannie rośnie złożoność stosowanych rozwiązań informatycznych. Zakup jednolite-go standardowego systemu zintegrowanego, zaspokajającego wszystkie potrzeby infor-macyjne, pozostaje ciągle w sferze idei, choćby z powodów bardzo wysokich kosztów. Podamy przykłady zastosowanych rozwiązań, które pozwalają na integrację systemów:

• baza kadrowa: o UW – automatyczna synchronizacja (skrypty w języku Progress 4GL

pobierają i zapisują dane w łączu nazwanym -> Java – korekta danych -> Java – wywołanie skryptu w PL/SQL),

o UMK – synchronizacja na podstawie pliku z danymi (eksport do pliku CSV -> obróbka w lokalnej bazie danych -> generowanie skryptu

11

PL/SQL za pomocą PERL -> wykonanie skryptu na bazie produkcyj-nej),

• system finansowo-księgowy, system bankowy: o eksport płatności w kilku standardach plików tekstowych (przelewy

VideoTel, transakcje do aplikacji Symfonia), o import płatności masowych uwzględniający różnorodność formatów,

• inne systemy, które mogą wykorzystać dedykowane widoki: o bazy biblioteczne, usługi katalogowe np. LDAP, o systemy pocztowe, platformy e-learningowe, o aplikacje stosowane w akademikach, archiwum uczelni itp.

6. Współpraca z IBM

Firma IBM dostarcza rozwiązania potrzebne dla realizacji systemów informatycz-nych – oprogramowanie, usługi oraz sprzęt komputerowy. Duża różnorodność oferowa-nego sprzętu umożliwia stworzenie dopasowanego systemu do wymagań użytkownika. System USOS może być posadowiony na różnych platformach IBM wspierających system operacyjny Linux – System x (architektura x86), System p (architektura RISC) czy System z (architektura Mainframe). Istniejące instalacje systemu USOS wykorzystu-ją wszystkie wyżej wymienione platformy IBM – np. USOS obsługujący Uniwersytet Warszawski jest posadowiony na serwerach System p, natomiast Uniwersytet Adama Mickiewicza wykorzystuje w tym celu maszynę System z. W końcu 2008 roku przeprowadzone zostały testy systemu USOS w ośrodku laborato-ryjnym w Montpellier we Francji [4]. Założeniem testów było sprawdzenie działania bazy danych USOS oraz migracji danych do instancji serwerów mySQL. W tym celu zestawiono środowisko składające się z serwera IBM System z10 BC, wyposażonego w 6 procesorów IFL1 obsługujących środowisko Linux, 32 GB pamięci RAM oraz prze-strzeń dyskową na macierzy DS8000. Podczas testu sprawdzono działanie głównej bazy danych w wersji Oracle 9 oraz w wersji Oracle 10 we współpracy z klientami Oracle Forms, wykorzystywanymi do pracy przez pracowników administracyjnych USOS oraz synchronizację danych z serwisami WEB, odstępowanymi przez studentów i wykładow-ców. Oprócz tego sprawdzono czasy wykonania określonych operacji, takich jak im-port/eksport danych w środowiskach:

System Czas importu IBM System z890 / Oracle 9 210 IBM System z10 BC / Oracle 9 110 IBM System z10 BC / Oracle 10 40

Oprócz sprawdzenia czasów importu i eksportu wykonano test działania określonych funkcji systemu USOS, przez wywołanie akcji w systemie, np. generowanie raportu, czy wywołanie określonego formularza.

1 IFL – Integrated Facility for Linux – specjalizowany procesor komputera Mainframe przezna-czony do instalacji środowisk Linux w maszynach System z.

12

Wnioskami z testów, oprócz poprawy czasów odpowiedzi systemu wynikające z zasto-sowania szybkich procesorów (3,5 GHz w IBM System z10 BC) są między innymi:

• Celowym jest zastosowania bazy danych w wersji 10, umożliwi to pełniejsze wykorzystanie możliwości 64-bitowego środowiska,

• Celowym jest zastosowanie trójwarstwowej architektury aplikacji – umożliwi to zmniejszenie ilości bezpośrednich połączeń do bazy danych (używanie współdzielenia połączenia bazodanowego),

• Przejrzenie kodu aplikacji pod kątem „hintów” Oracle-a – Oracle 10 oparte jest na tzw. „cost optimization hints”.

Możliwe było stworzenie środowiska bazodanowego i aplikacyjnego, które spełniało następujące wymagania:

• bezpieczeństwa, zapewnionego przez najwyższy poziom wykonania platformy sprzętowej IBM System z10 BC,

• izolacji poszczególnych środowisk Linux, których ewentualne awarie nie mają wpływu na działanie pozostałych systemów operacyjnych,

• wymiany mocy obliczeniowej – cały system, włączając w to serwery WEB wykorzystywały współdzielone zasoby sześciu procesorów IFL,

• współdzielenia pamięci operacyjnej – cały system wykorzystywał do pracy 32 GB pamięci RAM,

• użycie wirtualizacji – zastosowana wirtualizacja z/VM pozwoliła na wykorzy-stanie możliwości komputera Mainframe oraz wykorzystania zaawansowanych technik współdzielenia zasobów wirtualnych maszyn takich jak: procesory, pamięć oraz urządzenia I/O,

• prostota infrastruktury – redukcja ilości połączeń dzięki zastosowaniu we-wnętrznych wirtualnych połączeń HiperSocket. Środowisko bazodanowe posa-dowione przy użyciu trzech komponentów: serwera, macierzy dyskowej i pod-systemu taśmowego,

• skalowalność – możliwość skalowania rozwiązania przez dodawanie kolejnych licencji procesorów IFL (maksymalnie 10) lub użycie pozostałych procesorów do realizacji innych zadań.

13

IBM System z10 BC6 IFL, 32 GB RAM

Baza danychUSOS

(Oracle 9 i Oracle 10)SUSE Linux

USOSAplikacja WEB

(apache i mySQL)Debian Linux

USOSAplikacja WEB

(apache i mySQL)Debian Linux

USOSAplikacja WEB

(apache i mySQL)Debian Linux

SYNCH

SYNCH

SYNCH

Klienttestowy

Klienttestowy

Klienttestowy

Klienttestowy

Klienttestowy

Klienttestowy

Sieć Gigabit Ethernet

600 użytkowników testowych WWWMacierz

DS8000

Taśma 3592

Rys. 2. Schemat logiczny środowiska testowego USOS /.System z / Linux (rys. Krzysztof Sprawnik)

Przeprowadzone testy wykazały, iż zastosowanie platformy System z10 BC umożliwia realizację złożonego środowiska na potrzeby systemu USOS, przy jednoczesnym uproszczeniu infrastruktury IT wymaganej do realizacji tego zadania przez wykorzysta-nie zaawansowanych technik wirtualizacji. Platforma IBM System z dostarcza środowisko, w którym można w wydajny sposób uruchamiać wiele różnorodnych systemów operacyjnych, które dostarczają funkcjonal-ność systemu USOS. Zastosowanie automatyzacji wdrażania komponentów systemu, ich standaryzacja oraz możliwość dodania mocy obliczeniowej „na żądanie” mogą być elementem, który umożliwi elastyczne i wydajne działanie systemu w przyszłości.

7. Podsumowanie

Wdrożenie na uczelni wyższej w pełni dojrzałego systemu administracyjnej obsługi toku studiów jakim jest USOS może przynieść jej wiele korzyści. Wymieńmy tylko te najważniejsze:

• otrzymanie gwarancji bezpiecznego systemu i wysokiej jakości, • stworzenie centralnej jednolitej bazy danych, spełniającej wymagania stabilno-

ści i pełnej obsługi transakcji, • pewny i szybszy dostęp do aktualnej informacji o programach studiów, studen-

tach, osiągnięciach dydaktycznych itp., a także wykorzystanie nowoczesnych technologii informatycznych do usprawnienia komunikacji wewnątrz uczelni,

• monitorowanie i kontrola jakości procesu dydaktycznego, • ujednolicenie i uporządkowanie procedur, standaryzacja wzorów i obiegu do-

kumentów, • możliwość generowania wszechstronnych raportów w oparciu o zawsze aktual-

ną bazę danych,

14

• umożliwienie jednoczesnej pracy on-line wszystkim użytkownikom systemu, • niższe koszty funkcjonowania jednostek dzięki elektronicznej obsłudze procesu

dydaktycznego, • usprawnienie zarządzania zasobami ludzkimi i lepsze wykorzystanie posiada-

nych zasobów materiałowych (np. zapełnienie grup, sale dydaktyczne), • lepszy wizerunek uczelni.

Ogromne znaczenie ma też współpraca uczelni korzystających z tego systemu. Dotyczy to zarówno samego procesu wdrażania systemu, a także pozytywnego wpływu na orga-nizację administracyjnej obsługi procesów dydaktycznych.

Literatura

[1] M. Czerniak, J. Mincer-Daszkiewicz: Dokumentacja wdrożeniowa systemu USOS. MUCI, Warszawa 2009.

[2] J. Mincer-Daszkiewicz: USOS. Zintegrowany system dla uczelni wyższych. Rozwiązania Oracle dla placówek edukacyjnych, Warszawa 2009.

[3] Strona domowa projektu USOS, http://usos.edu.pl/. [4] M. Dalbin, R. Mańkowski, K. Sprawnik: UAM-Compfort Benchmark. Oracle database on

zLinux. Technical report, IBM 2009.