urządzenia dla energetyki 7/2012

Urządzeniaenergetyki

Specjalistyczny magazyn branżowyISSN 1732-0216INDEKS 220272

Nr 7/2012 (66) cena 16 zł ( )w tym

8% VAT

|www.urzadzeniadlaenergetyki.pl|

ur

zą

Dz

EN

Ia D

la

EN

Er

gE

ty

KI 7

/2012 (6

6)

dla

• Reagujcie na kradzieże! – wywiad z Dr. Przemysławem Zaleskim, Wiceprezesem ds. handlowych w ENEA Operator Sp. z o.o. • O pozycji lidera słów kilka - wywiad z Prezesem firmy Belos-PLP, Piotrem Rozwadowskim • Bezpieczne rozdzielnice średniego napięcia – Elektrobudowa SA •

• ZPUE Katowice S.A. (dawniej Elektromontaż 1 Katowice S.A.) w grupie kapitałowej ZPUE S.A. • Ekologiczny rozdział energii – Green Switching •

od redakcji

4 urządzenia dla energetyki 7/2012

Spis treści

Współpraca reklamowa:

ElEktrobudowa Sa .........................................................................................IZPuE ........................................................................................................................ IIrElPol.................................................................................................................... 3MIkronIka ........................................................................................................... 5uESa PolSka.....................................................................................................15HMF PolSka ......................................................................................................15JM-tronIk ..........................................................................................................17InStytut EnErgEtykI ..................................................................................27FlIr .........................................................................................................................33EnErgEtIcS ........................................................................................................37PFIStErEr ............................................................................................................41EnErgoElEktronIka.Pl .............................................................................52EnErvISIon ........................................................................................................53tEcHnokabEl ..................................................................................................55orMaZabal ......................................................................................................61SPrEcHEr autoMatIon ..............................................................................63boScH ...................................................................................................................67EnErgEtykacIEPlna.Pl ..............................................................................69ExPoPowEr .......................................................................................................78Eaton .................................................................................................................... IIIEnEa oPErator ................................................................................................Iv

n WyWiadReagujcie na kradzieże! .................................................................................6

O pozycji lidera słów kilka ......................................................................... 12

nWydaRZENia i iNNOWaCJEUran z oceanów .................................................................................................8

Współpraca Państwowej Agencji Atomistyki z Politechniką

Warszawską ...........................................................................................................9

Na fali ..................................................................................................................... 10

Wietrzna potęga USA bez CO₂ ............................................................... 11

n tEChNOlOgiE, pROdukty iNfORmaCJE fiRmOWE

Pomiar energii biernej – niedoceniane źródło informacji

o sieci ..................................................................................................................... 16

Publikacja platformy Green Switching ............................................. 18

Bezpieczne rozdzielnice średniego napięcia ................................ 22

Wykorzystanie baz danych do obliczeń zwarciowych ........... 26

Bydgoskie Zakłady Elektromechaniczne BELMA S.A................ 30

Pomiar przepływu spalin w systemach kontroli emisji ........... 34

Optymalizacja doboru parametrów przekładników

prądowych oraz przekładników napięciowych niskiego

napięcia stosowanych do rozliczeń energii elektrycznej ...... 38

Elementy Stacji Redukcyjno-Schładzających ............................... 42

Napędy elastyczne typu Flexball do rozłączników SN

stosowanych w wieżowych stacjach transformatorowych .....44

ZPUE Katowice S.A (dawniej Elektromontaż 1 Katowice S.A.)

w grupie kapitałowej ZPUE S.A. ............................................................ 46

Wykorzystanie termowizji w diagnostyce odnawialnych

źródeł energii .................................................................................................... 48

Kable bezhalogenowe w instalacjach budynków ..................... 54

Energetyka Trakcyjna – Innowacyjny system kompensacji

sieci trakcyjnej TENSOREX® ...................................................................... 56

Jak niepopełniać błędów – montaż rozdzielnic CGMcosmos ..60

n EksplOataCJa i REmONtyNajlżejszy „mocarz” w swojej klasie ..................................................... 66

Grupa Topex na targach Energetab .................................................... 68

n kONfERENCJE i sEmiNaRiaIX Konferencja Naukowo – Techniczna ............................................ 70

n taRgiVIENNA-TEC ....................................................................................................... 72

Jubileuszowa, 25 - edycja targów energetycznych

ENERGETAB 2012 znów rekordowa .................................................... 74

WydawcaDom Wydawniczy LIDAAN Sp. z o.o.

Adres redakcji00-241 Warszawa, ul. Długa 44/50 lok. 109tel.: 22 812 49 38, fax: 22 810 75 02

e-mail: [email protected]

Prezes ZarząduAndrzej Kołodziejczyktel. kom.: 502 548 476, e-mail: [email protected]

Dyrektor ds. reklamy i marketinguDariusz Rjatintel. kom.: 600 898 082, e-mail: [email protected]

Zespół redakcyjny i współpracownicyRedaktor naczelny: mgr inż. Marek Bielski,tel. kom.: 500 258 433, e-mail: [email protected]

Dr inż. Andrzej Maciej Maciejewski,tel. kom.: 601 991 000, e-mail: [email protected]

Sekretarz redakcji: mgr Marta Olszewskatel. kom.: 531 266 287, e-mail: [email protected]

Dr inż. Wojciech Żurowski, doc. dr Valentin Dimov (Bułgaria), Inż. Armand Kehiaian (Francja), prof. dr hab. inż. Andrzej Krawczyk, prof. dr hab. inż. Krzysztof Krawczyk, dr inż. Jerzy Mukosiej, prof. dr hab. inż. Andrew Nafalski (Australia), prof. dr hab. inż. Andrzej Rusek, prof. dr inż. Wiesław Seruga, prof. dr hab. Jacek Sosnowski, prof. dr hab. inż. Czesław Waszkiewicz, prof. dr hab. inż. Jerzy Ziółko

Redaktor TechnicznyRobert Lipski, [email protected]

Fotoreporter: Zbigniew Biel

Opracowanie graficzne: Robert Lipski, Piotr Wachowski, www.studio2000.pl

Redakcja nie odpowiada za treść ogłoszeń. Redakcja zastrzega sobie pra-wo przeprowadzania zmian w tekstach, np. adiustowania lub skracania, a także nieodsyłania materiałów nie zakwalifikowanych do druku. Prze-druk, a także publikacja w innej formie, np. elektronicznej w internecie, tylko za zgodą wydawcy i właściciela praw autorskich.

Urządzeniaenergetyki

dla

Wywiad z Dr. Przemysławem Zaleskim, Wiceprezesem ds. handlowych w ENEA Operator Sp. z o.o.

• ENEA Operator Sp. z o.o. nagłośni-ła ostatnio problem z kradzieżami i aktami wandalizmu infrastruktury energetycznej. Czy rzeczywiście ska-la problemu jest aż tak duża?

Skala tego zjawiska, niestety jest prze-rażająca i cały czas się nasila. Podjęli-śmy działania w celu nagłośnienia te-go procederu nie tylko ze względu na nasze straty, ale przede wszystkim dla-tego, żeby uświadomić ludzi, że jest to dla nich śmiertelne zagrożenie. Każde wejście na słup czy otwarcie skrzynki ze złączem kablowym przez osobę niepo-wołaną wiąże się ze sporym ryzykiem dla niej. I nie jest to żadna przesada – przypadków, w których tacy ludzie pła-cili bardzo wysoką cenę mamy w ostat-nich latach aż nadto.Pyta Pan o skalę problemu. Statystyki rosną w zastraszającym tempie. W 2009 roku aktów wandalizmu i kradzieży było 126 przypadków, rok później 250. W ro-ku 2011 liczba tego typu incydentów doszła do około 600. Koszty usuwania zniszczeń i odtwarzania majątku w roku ubiegłym dwukrotnie przewyższyły su-mę z lat 2009 i 2010! Na przywracanie infrastruktury sieciowej do pierwotne-

Reagujcie na kradzieże!

urządzenia dla energetyki 7/2012

wywiad

6

go stanu ENEA Operator wydała ponad 6 mln złotych. Za te pieniądze mogliby-śmy zrealizować kilka inwestycji, które poprawiłyby bezpieczeństwo dostaw energii elektrycznej. Warto dodać, że są to liczby dotyczące naszego terenu dzia-łania, a wiem, że nasi koledzy z innych operatorów systemów dystrybucyjnych borykają się z podobnymi problemami. Śmiało można powiedzieć, że jest to niestety problem w skali całego nasze-go kraju i nie dotyczy tylko infrastruktury energetycznej.

• Jakiej jeszcze?

Problem z rosnącymi na masową ska-le kradzieżami i przypadkami wanda-lizmu ma również telekomunikacja i polskie koleje. Oni również ponoszą z tego tytułu coraz większe straty. Jed-ną z przyczyn tak lawinowego wzrostu kradzieży są na pewno wysokie ceny miedzi. To sprawia, że nawet świado-mość zagrożenia na jakie się naraża-ją kradnąc elementy energetycznych urządzeń nie odstrasza złodziei. Dla-tego bardzo ważne jest to, żeby oso-by będące świadkami tych zdarzeń lub widzące rozkradzione czy zniszczone elementy infrastruktury jak najszybciej zgłaszały to na policję.

• Czy podejmujecie jakieś działania w związku z kradzieżami?

Oczywiście. W sierpniu tego roku z ini-cjatywy trzech urzędów regulacyjnych: Urzędu Regulacji Energetyki, Urzędu Transportu Kolejowego oraz Urzędu Ko-munikacji Elektronicznej zostało podpi-sane Memorandum w zakresie współ-pracy przy przeciwdziałaniu kradzieżom i aktom wandalizmu. Sygnatariuszem te-go dokumentu jest również ENEA Ope-rator. Jednoczymy siły, aby uświadomić społeczeństwu rozmiar oraz koszty tego procederu ale również a może przede wszystkim kwestie naszego bezpieczeń-stwa. Tą akcją chcielibyśmy zmienić naszą świadomość i postawę, z biernej na czyn-ną. Mamy nadzieję, że z czasem, wspól-nymi siłami nam się to uda.

• Co grozi złodziejom, którzy decydu-ją się na takie działania?

Pomińmy wszelkiego rodzaju sankcje prawne, które pozostawiam organom ścigania. Grozi im przede wszystkim po-ważny uszczerbek na zdrowiu, a w naj-gorszych wypadkach nawet śmierć. I to nie jest straszenie. Za kradzież elemen-tów naszych urządzeń mogą zapłacić nawet najwyższą cenę – stracić życie.

I zapewniam Pana, że takich przypad-ków było już wiele i przy tej skali zja-wiska, o jakiej dzisiaj mówimy, niestety jest duże prawdopodobieństwo, że bę-dą kolejne. Nie mam złudzeń. I to może w pierwszej kolejności takie osoby po-winny sobie uświadomić. Porażenie prą-dem nie zawsze występuje tylko w przy-padku dotknięcia konkretnych elemen-tów – czasem wcale nie trzeba ich do-tknąć, żeby zostać porażonym. Wiele osób doznaje porażeń z powodu po-wstania łuku elektrycznego, który przy dużej wilgotności może porazić nawet z odległości kilkudziesięciu centyme-trów w przypadku średniego napięcia. W pracy z prądem wypadki zdarzają się nawet fachowcom, którzy działają we-dług określonych procedur, a co dopie-ro osobom niepowołanym, które prowi-zorycznymi sposobami i najczęściej bez specjalistycznej wiedzy, na własną rękę, zabierają się do rozmontowywania na-szej infrastruktury sieciowej.

• Ale tego typu wypadki zdarzają się nie tylko w przypadkach kradzieży...

Niestety mamy również przypadki nie-odpowiedzialnych zabaw dzieci i mło-dzieży. I to kolejna rzecz, na którą należy uczulać. W oddziale bydgoskim bardzo poważny wypadek miał miejsce kilka miesięcy temu – we Fletnowie nieda-leko Grudziądza. Trzech nastolatków prawdopodobnie urządziło sobie za-wody wspinania się na słup średniego napięcia. Jeden z nich wszedł na tyle

wysoko, że został porażony prądem. W stanie ciężkim został przewieziony do grudziądzkiego szpitala, miał popa-rzone prawie 80% ciała. Nasilenie tego typu zabaw obserwujemy szczególnie w miesiącach wiosennych, kiedy robi się ciepło i w czasie wakacji, kiedy dzie-ci mają przerwę od obowiązków szkol-nych. Myślę, że warto nagłaśniać tego typu przypadki i mówić o nich, żeby ludzie mieli świadomość czym to gro-zi. Apeluję do rodziców i opiekunów, zainteresujcie się gdzie bawią się wa-sze dzieci, mówcie im o zagrożeniach, o tym, że słupy, szafki energetyczne i in-ne elementy infrastruktury sieciowej to nie są dla nich bezpieczne miejsca. Warto też zaznaczyć, że tego typu wy-padki niestety zdarzają się również w połączeniu ze zniszczonymi elemen-tami naszych urządzeń. Wiszący kabel pod napięciem po rabunku to śmier-telne zagrożenie nie tylko dla bawią-cych się czy przebywających w pobliżu dzieci, ale dla każdego kto będzie prze-chodził obok. Tak samo jest w przypad-ku niezabezpieczonych po kradzieży i otwartych stacji transformatorowych czy szafek kablowych.Na koniec pragnę jeszcze raz prosić wszystkich o współpracę przy ściganiu złodziei infrastruktury. Dzwońmy na policję, jeżeli widzimy, że ktoś niszczy lub kradnie urządzenia, z których prze-cież wszyscy korzystamy. Zróbmy to przede wszystkim dla siebie.

n


wywiad

7

Światowy ocean, zajmujący 71 pro-cent powierzchni naszej planety, to potężna skarbnica cennych su-

rowców – w tym uranu. Metr sześcien-ny morskiej wody zawiera średnio 3 mg tego pierwiastka. W oceanach za-wartych jest zaś łącznie aż 4,6 miliarda ton. To 840 razy więcej, niż kryją zasoby konwencjonalne. I choć od dawna wia-domo było, że wody morskie stanowią potężny rezerwuar uranu, przeszkodą w ich eksploatacji były wysokie kosz-ty (związane z relatywnie niskim stę-żeniem uranu w cieczy) oraz trudności techniczne. Teraz jednak, jak donosi brytyjski da-ilymail.co.uk, niespełnione od 40 lat marzenia zwolenników energetyki ją-drowej o wydobywaniu uranu z wód oceanicznych, mogą szybko stać się rzeczywistością – za którą stoją oczy-wiście realne nadzieje na potężne zyski finansowe.Jak powiedział dr Robin Rogers z uni-wersytetu w Alabamie, kierujący pro-jektem unowocześnionego i zoptyma-lizowanego wydobycia uranu z wód oceanicznych – Szacuje się, że oceany są największym skupiskiem uranu. Jest dużo więcej uranu rozpuszczonego w wodzie morskiej niż we wszystkich znanych złożach lądowych, skąd mo-że być wydobywany. Trudność zawsze polegała na tym, że bardzo niskie stęże-nie, generowało bardzo wysokie koszty wydobycia.Dotychczas za przełomową uchodzi-ła opracowana przez japońskich na-ukowców, zajmujących się tym zagad-nieniem już od lat 60. ub. wieku pro-sta metoda wydobycia uranu z wody morskiej, polegająca na umieszczeniu w wodach oceanicznych mat z plasti-kowych włókien pokrytych cząstecz-kami amidoksymu, które wybiórczo

absorbowały uran. Osiągające 100 me-trów długości maty zanurzano na głę-bokość 200 metrów, po czym wycią-gano je i przepłukiwano roztworem kwasu, uwalniającym uran. Maty tego rodzaju można wykorzystywać wiele razy. W roku 2003 udało się tym sposo-bem pozyskać kilogram uranu.Dziś, co podkreśla raport przedstawio-ny na corocznym spotkaniu naukowym Amerykańskiego Towarzystwa Chemicz-nego w Filadelfii, opracowane zostały ulepszone technologie wydobywania uranu z oceanu, który staje się dla prze-mysłu nuklearnego gigantycznym zbior-nikiem wartościowego pierwiastka.

Wszystko dzięki udostępnieniu tańszych i bardziej wydajnych wersji mat pozwa-lających na obniżenie kosztów procesu wydobycia z około 500 dolarów amery-kańskich za kilogram uranu do 300 do-larów. Jak bowiem odkryli naukowcy z University of Alabama, pracujący pod kierownictwem dr Rogersa, obiecują-cym materiałem na maty jest chityna uzyskiwana z odpadów po połowie sko-rupiaków. Przeprowadzone przez nich badania wykazały, że maty z chityny ab-sorbują dwa razy więcej uranu. Jeśli proces do pozyskiwania do produk-cji mat tego biodegradowalnego mate-

riału sprawdzi się, przed energetyką ją-drową otworzą się perspektywy korzy-stania z ogromnych zasobów cennego pierwiastka stanowiącego fundament działania elektrowni jądrowych.W tym samym kierunku zmierzają też badania prowadzone w Pacific Nor-thwest National Laboratory, których efekty zaprezentowano właśnie pod-czas zgromadzenia Amerykańskie-go Towarzystwa Chemicznego (ACS) w Pensylwanii. Uczeni z Pacific North-west National Laboratory we współpra-cy z badaczami z Oak Ridge National Laboratory do ekstrakcji uranu z wody morskiej wykorzystali – jak w metodzie

japońskiej amidoksym i polietylen. Ich wysiłki mają jednak podwoić możliwo-ści wydobycia uranu z oceanu – w sto-sunku do prób podejmowanych przez Japończyków. Pozostaje oczywiście pytanie, jak pro-ces masowego wydobycia uranu z wód oceanicznych (choćby za po-średnictwem wątpliwego ekologicznie połowu „owoców” morza) wpłynie na ekosystem – i, oczywiście – co z nadal nierozwiązanymi problemami emisji ra-dioaktywnych gazów i składowania od-padów promieniotwórczych.

OM n

uran z oceanówWracająca w części krajów do łask za sprawą nacisków potężnego lobby kapitałowego polityka pro-jądrowa, mająca być rzekomym rozwiązaniem problemu dostępu do taniej energii, niesie ze sobą, jak wiadomo, konieczność zapewnienia dostaw uranu, którego źródła nie są ani odnawialne, ani też niewyczerpane. Dostawy tego cennego surowca, którego deficyt zagroziłby opłacalności atomowego biznesu, miałyby, wedle najnowszych doniesień, pochodzić z oceanów, które stanowią jego największe skupiska na Ziemi.

Oak Ridge National Laboratory, Materiał absorbujacy uran z wody morskiej

Fot. wikipedia


wydarzenia i innowacje

w dniu 29 października 2012 podpisane zostały dwie umo-wy pomiędzy Januszem Wło-

darskim, prezesem Państwowej Agen-cji Atomistyki , a profesorem dr hab. inż. Piotrem Furmańskim, dyrektorem Instytutu Techniki Cieplnej Politechni-ki Warszawskiej. Dotyczą one współ-pracy pomiędzy PAA i ITC oraz uży-czenia Instytutowi kodów obliczenio-wych służących do przeprowadzania analiz wiązanych ze sferą bezpieczeń-stwa pracy elektrowniach. Dyspono-wanie kodami umożliwia ITC PW m.in. wykonanie zadania badawczego pn. „Opracowanie metodyki i wykonanie analiz bezpieczeństwa w reaktorach jądrowych przy zaburzeniach w od-biorze ciepła i w warunkach ciężkich awarii” realizowanego w ramach stra-tegicznego programu badawczego Narodowego Centrum Badań i Roz-woju „Technologie wspomagające roz-wój bezpiecznej energetyki jądrowej”. Wykonywane w ramach zadania ba-dawczego prace dotyczyć będą analiz bezpieczeństwa typowych awarii wymaganych przy licencjonowaniu elektrowni jądrowych. Przykładowo - zadania obejmującego obliczenia i dokładną analizę zjawisk zachodzą-cych w elektrowni na skutek małego i dużego rozerwania obiegu chłodze-nia reaktora (SBLOCA i LBLOCA) lub analizę długotrwałego przebie-gu całkowitej utraty zewnętrznego zasilania elektrycznego prowadzące-go do braku możliwości chłodzenia rdzenia reaktora. Obecnie brak jest w Polsce specjalistów, którzy mogliby tego typu analizy wykonać przy użyciu uznanych międzynarodowo narzędzi, wykorzystując dane wejścio-

we dla współczesnych reaktorów. Z te-go też względu współpraca między PAA i ITC powinna być bardzo cenna dla obu stron.Użyczone przez PAA w ramach umów kody obliczeniowe znajdu-ją się w dyspozycji PAA dzięki po-głębiającej się współpracy pomię-dzy PAA i amerykańskim dozorem jądrowym NRC. PAA uczestniczy w programach CAMP i CSARP ma-jących na celu doskonalenie kodów obliczeniowych służących analizom bezpieczeństwa w zakresie awarii projektowych i ponadprojektowych w tym awarii ciężkich. Udział w pra-cach wymienionych programów wią-że się z koniecznością wnoszenia myśli technicznej i naukowej jak rów-nież wnoszenia wkładu finansowego, który jest pokrywany przez PAA. Należy

zaznaczyć, iż użyczenie przez PAA ko-dów obliczeniowych w ramach podpi-sanych umów nie wiąże się dla ITC PW z koniecznością wnoszenia żadnych opłat.Dla PAA umowy stanowią ważny krok w procesie pozyskiwania partnerów, którzy będą mogli służyć wysoko wy-specjalizowaną wiedzą i umiejętnościa-mi w przeprowadzaniu ocen bezpie-czeństwa zaproponowanych rozwią-zań technicznych w polskich elektrow-niach jądrowych. W wyniku podpisa-nych umów, pracownicy Agencji będą mogli czynnie uczestniczyć w pracach związanych z wykonywaniem ww. za-dania badawczego podnosząc w ten sposób swoje kwalifikacje i nabywa-jąc doświadczenie w przeprowadzaniu analiz bezpieczeństwa.

(MB) n

Współpraca państwowej agencji atomistyki z politechniką Warszawską

Moment podpisania umów w siedzibie Państwowej agencji atomistyki w warszawie: (na zdjęciu od lewej) prof. Piotr Furmański, dyrektor Itc Pw oraz prezes Janusz wło-darski, Paa.

urządzenia dla energetyki 7/2012 9


y Przenośna wiertarka ze stopą z elektromagnesem do wiercenia w elementach stalowych i metalowych

y Szybka, beznarzędziowa wymiana wiertła

y Duża siła przyciągania elektromagnetycznego zapewnia bezpieczną pracę

y Zintegrowany system chłodzenia cieczą

2 Biegowa wiertarka magnetycznaMoc znamionowa 1.150 WPrędkość obr. na biegu jałowym 350/650 obr/minSiła chwytu elektromagnesu min. 907 kgŚrednica wiercenia 12–50 mmWymiary (D x S x W) 290 x 450 x 150 mmWaga 17,9 kg

Dostarczone wyposażenie: nr katalogowyUchwyt wierteł rurowych (zamontowany)

Bd062

Osłona (zamontowana) VISIO15Zbiornik na ciecz chłodzącą z zaworem i wężykiemOlej do sporządzenia cieczy chł. 50 mlObejma mocująca zbiornik na ciecz chłodzącą

10076C

Klucze imbusowe 2.5, 3, 4, 5 i 6 mmUchwyty do korby posuwu (3 szt.) 10081 + 10082Pas zabezpieczający

HB500 20 mm

Pomysł na zainstalowanie jedno-megawatowej turbiny zatopionej u wybrzeży Szkocji ma, jak twier-

dzą jego autorzy, nie tylko oszczędzić krajobraz i ptactwo, narażone w przy-padku instalacji wiatrowych na kontakt z niebezpieczną maszynerią, ale też zapoczątkować większy projekt opty-malnego wykorzystania gigantyczne-go, dostępnego potencjału, jakim jest energia oceanu. Przedsięwzięcie to, którego celem jest pozyskiwanie energii z pływów oce-anicznych realizuje firma Scottish Po-wer Renewables (SPR). Umieściła ona na dnie morskim w pobliżu wyspy Eday na Orkadach 30 metrową turbinę HS 1000 o mocy 1 MW. Pozyskiwana dzię-ki niej energia wykorzystywana jest do zasilania gospodarstw domowych na wyspie. Cały projekt zaś przewiduje stworzenie farmy wykorzystujących moc pływów turbin podwodnych o mocy 10 MW. Jedna maszyna będzie mogła zaspoka-jać roczne zapotrzebowanie na ener-gię elektryczną 500 domów.Turbina HS 1000 jest jedną z najbar-dziej zaawansowanych technologicz-nie turbin pływowych na świecie. Jej konstrukcja wykorzystuje technologie stosowane w tradycyjnych, lądowych turbinach wiatrowych w połączeniu z osiągnięciami technologii podwod-nego wydobycia gazu i ropy naftowej, a także w hydroelektrowniach. Pierwsza zatopiona turbina została przetestowana w okresie zimowych sztormów, a zatem w najtrudniejszych warunkach pogodowych panujących u wybrzeży Szkocji. Wyniki okazały się

zadowalające – turbina spełniła ocze-kiwania projektantów, działając bardzo wydajnie.Budowa całego projektu, według pla-nów SPR, powinna zostać ukończona pomiędzy 2013 a 2015 rokiem. Szkocki rząd zapowiada chęć przestawienia się w całości na odnawialne źródła energii do roku 2030.

System wykrywania i reagowania Twórczym rozwinięciem poszukiwań metody optymalizacji wykorzystania potencjału wodnego żywiołu Ziemi mają być badania naukowców z Izraela i Wielkiej Brytanii, których wyniki opu-blikowano w czasopiśmie „Renewable Energy”. Efekty ich pracy mają pomóc w dal-szych badaniach nad morską energią odnawialną, tak, aby mogła ona stać się optymalnym źródłem energii. Badania dofinansowane z projektu WAVEPORT (Demonstracja i wdrożenie na skalę ko-mercyjną konwertera energii falowej z innowacyjnym systemem dostraja-nia międzyfalowego), który otrzymał ponad 4,5 mln euro z tematu „Energia” Siódmego Programu Ramowego (7PR) UE, przynoszą usprawnienie technolo-gii produkcji energii z tego źródła dzię-ki opracowaniu sposobu precyzyjnego przewidywania siły kolejnej fali.Naukowcy z Uniwersytetu w Exeter i z Uniwersytetu w Tel Awiwie stworzy-li bowiem system gwarantujący moż-liwość dokładnego przewidywania siły kolejnej fali i reagowania poprzez po-zyskiwanie z niej maksymalnej ilości energii.

Przedmiotem badań były absorbery punktowe, czyli pływające urządzenia, których części poruszają się w reakcji na fale i wytwarzają energię przekazywa-ną następnie do sieci.Zdaniem naukowców sprawność ab-sorberów punktowych pod względem ilości wytwarzanej energii jest wyższa, jeżeli ich reakcja odzwierciedla precy-zyjnie siłę fal. O ile wcześniejsze bada-nia kładły nacisk na podniesienie wy-dajności, te ostatnie koncentrowały się na zwiększeniu sprawności urządzenia właśnie poprzez przewidywanie i kon-trolowanie wewnętrznych sił wywoły-wanych przez nadchodzące fale.Opracowany przez naukowców sys-tem wyposaża urządzenie w możli-wość pozyskiwania maksymalnej ilości energii dzięki przewidywaniu nadcho-dzącej fali. Dane umożliwiają aktywną kontrolę reakcji na falę o określonej wielkości. Obniżone zostało także ryzyko uszko-dzenia urządzenia, gdyż reaguje ono odpowiednio do siły kolejnej fali. W efekcie wyeliminowano koniecz-ność wyłączania urządzenia w okresie niestabilnych warunków pogodowych.Jak mówi dr Guang Li z Uniwersyte-tu w Exeter: – Nasze badania mogą przynieść ogromne postępy w rozwoju branży odnawialnej energii morskiej. Korzyści zapewniane przez energię falową są znaczące, niemniej postęp w tej technologii stanowi wyzwanie. To istotny krok naprzód, który może otworzyć drogę energii falowej do ode-grania znaczącej roli w zapewnianiu nam energii elektrycznej.

OM n

Na faliprzybywa pomysłów na usprawnienie sposobu wykorzystania potęgi morskiego żywiołu do zasilania prądożerczej i nieustannie rozbudowującej się ludzkiej cywilizacji. W szkocji powstała alternatywna wobec tradycyjnej już – wiatrowej – turbina, która zainstalowana została na dnie morza, zaś grupa naukowców z izraela i Wielkiej Brytanii znalazła sposób na podwojenie wydajności produkcji energii z fal oceanów dzięki wykorzystaniu nowatorskich metod przewidywania energii falowej.

turbina HS 1000, andritz Hydro Hammerfest



Jeszcze w pierwszym kwartale te-go roku w Stanach zamontowa-no 1,695 gw nowych elektrow-

ni wiatrowych, co daje wynik o prze-szło 0,5 GW lepszy w porównaniu do analogicznego okresu roku ubiegłego i o ponad 1 GW do roku 2010. Dziś farmy wiatrowe, z których większość zlokalizowana jest w pięciu stanach: Kalifornii, Ore-gonie, Waszyngtonie, Pensylwa-nii i Teksasie, produkują łącznie energię zdolną zasilić ok. 13 mln domów (to z kolei tyle, ile mieści się w sumie stanach Nevada, Kolo-rado, Wisconsin, Virginia, Alabama oraz Connecticut). Gigantyczny potencjał amerykań-skiej energetyki wiatrowej dobrze obrazuje porównanie z innymi, konwencjonalnymi źródłami – podobną ilość energii do tej, która wytwarzana jest obecnie w elek-trowniach wiatrowych, produku-je bowiem11 elektrowni nuklear-nych lub 44 węglowe. Dzięki intensywnemu przyśpie-szeniu realizacji amerykańskich projektów wiatrowych, związa-nych z obawami deweloperów o wygaśnięcie rządowej ulgi po-datkowej dla branży wiatrowej, to czyste i tanie źródło energii przyczyniło się też do ogranicze-nia emisji dwutlenku węgla o wartości odpowiadającej zniknięciu z dróg aż 14 mln samochodów!Spadek emisji jest zresztą wielkim suk-cesem amerykańskiej energetyki, która idzie w tym przypadku pod prąd świa-towym tendencjom – podczas, gdy globalna emisja CO₂ nieustannie zwyż-kuje, USA notuje jej konsekwentny, re-kordowy spadek. Jak podaje agencja informacyjna mini-sterstwa do spraw energii Stanów Zjed-noczonych – EIA, w pierwszym półro-czu 2012 poziom emisji CO₂ był w tym

kraju najniższy od 20 lat. Według rapor-tów EIA, emisje związane z energetyką i stanowiące około 98 procent całkowi-tych emisji tego kraju, spadły w pierw-szym kwartale tego roku do poziomu z roku 1992, osiągając wartość 1,34 mld ton CO₂ – to 8 procent mniej, niż w tym

samym okresie w roku ubiegłym.W maju br. Międzynarodowa Agencja Energetyczna (IEA) poinformowała na-tomiast, że od roku 2006 emisje CO₂ spadły w Stanach już o 420 Mt (7,7%), co czyni z USA kraj o rekordowej reduk-cji emisji w ciągu ostatnich 6 lat.Choć z sytuacji niebywale dumni są po-litycy tego kraju, analitycy przekonują, że nie jest ona bynajmniej wynikiem świadomych działań tych pierwszych, lecz efektem sytuacji na rynku, a kon-kretnie spadających cen gazu (w ciągu ostatnich 4 lat z 7-8 dol. do niespełna

3 dol. za jednostkę), który stał się pali-wem bardziej opłacalnym niż węgiel – w największej mierze odpowiedzialny za emisje CO₂. W ciągu najbliższych 5 lat planuje się zresztą zamknięcie 175 elektrowni węglowych.Ograniczenie spalania węgla oznacza

zarazem redukcję innych za-nieczyszczeń – wg danych EIA, w ciągu ostatnich dwóch lat we wschodnich, środkowoza-chodnich i południowych sta-nach emisje tlenków siarki spa-dły o 34, a tlenków azotu o 16 procent. Elektrownie węglowe emitują 90 razy więcej tlenków siarki, pięć razy więcej tlenków azotu i dwa razy więcej CO₂ niż elektrownie gazowe. Korzyści z wycofania się z węgla są oczy-wiste – mniejsze zanieczyszcze-nie powietrza i co za tym idzie mniejsza zapadalność na choro-by dróg oddechowych.Uznawane za główną przyczy-nę spadku emisji – obok kry-zysu gospodarczego i zwięk-szonego udziału OZE – niższe ceny gazu mają jednak również swoje ciemne strony. Chociaż bowiem gaz to surowiec czyst-szy niż węgiel, jest on również paliwem kopalnym, co ozna-cza, że również wiąże się z nie-

uchronną emisją dwutlenku węgla do atmosfery. Dodatkowym zagrożeniem są metody wydobycia gazu z łupków – szczelino-wanie hydrauliczne oznacza wtłacza-nie pod powierzchnię ziemi wielkich ilości substancji chemicznych, grożą-cych zatruciem wód gruntowych i po-wierzchniowych, a niekontrolowane wycieki metanu do atmosfery pogar-szają obraz tego rodzaju zasilania.

FOT. Międzynarodowa Agencja EnergetycznaOM n

Wietrzna potęga usa bez CO₂Wedle doniesień amerykańskiego stowarzyszenia Energetyki Wiatrowej (aWEa) łączna moc zainstalowana elektrowni wiatrowych w stanach Zjednoczonych przekroczyła już 50 gW. Wzrost mocy ze źródeł odnawialnych, o którym pisaliśmy w tegorocznym 4 numerze „urządzeń dla energetyki” („Zieleni się ameryka”), przyniósł też rekordowy spadek emisji CO₂.

Fot. aw

Ea



• Od ponad 60 lat Belos-PLP utrzy-muje na polskim rynku pozycję naj-ważniejszego producenta osprzętu do napowietrznych linii elektro-energetycznych niskich, średnich i wysokich napięć, a liczba ofero-wanych przez Was wyrobów sięga kilku tysięcy. Co stanowi tajemni-cę sukcesu i jaki wpływ na rozwój firmy ma przeprowadzone parę lat temu włączenie jej do grupy Pre-formed Line Products?

W tym roku obchodzimy 65-lecie istnie-nia na polskim rynku oraz 5 lat od kiedy jesteśmy członkiem grupy PLP. Nasze wieloletnie doświadczenie, jakość wy-twarzanych produktów oraz zbudowa-ne długofalowe relacje z klientami dają nam pozycję lidera.

Włączenie do grupy PLP umożliwiło po-szerzenie oferty produktowej o osprzęt oplotowy, telekomunikacyjny i solarny, dało wsparcie techniczne i laboratoryj-ne oraz umożliwiło zdobycie szerszego doświadczenia międzynarodowego.

• Jak przebiega sprzedaż osprzętu na rynkach zagranicznych i czy dziś różnią się te rynki pod jakimkolwiek względem od polskiego?

Każdy rynek, czy to polski, czy zagra-niczny, charakteryzuje się swoją indy-widualną specyfiką, tradycją technicz-ną, bardzo różnymi wymaganiami i róż-ną specyfiką handlową. Nasza sprzedaż eksportowa z roku na rok rośnie, 10 lat temu stanowiła 3 pro-cent ogólnej sprzedaży, jeszcze 2 lata

O pozycji lidera słów kilkaWywiad z Prezesem firmy Belos-PLP, Piotrem Rozwadowskim.


wywiad

12

temu około 30 procent ogólnej sprze-daży, teraz jest na poziomie ponad 60 procent ogólnej sprzedaży.

• Jakie są główne atuty oferowanych przez Was produktów do linii elek-troenergetycznych napowietrznych z przewodami izolowanymi i go-łymi? Które z nich uznałby Pan za szczególnie innowacyjne, dopraco-wane lub godne uwagi?

Głównymi atutami są jakość, łatwość i bezpieczeństwo montażu. Te elemen-ty są dla branży elektroenergetycznej bardzo istotne. Szczególną uwagę warto zwrócić na osprzęt do przewodów HTLS, czyli tzw. gorących przewodów, za który w tym roku podczas Targów Energetab otrzy-maliśmy Nagrodę Ministra Gospodarki. Jest to dla nas ogromne wyróżnienie oraz powód do dumy.

• A zatem które z produktów dla energetyki oferowane przez Belos--PLP stanowią przedmiot Waszej szczególnej dumy?

Pośród szerokiej gamy naszych pro-duktów, szczególnie ważny jest osprzęt do przewodów HTLS. Pomimo zróżni-cowanych rozwiązań technicznych, cechuje się wspólnym zespołem wła-sności eksploatacyjnych, takich jak: skuteczne odprowadzanie ciepła przy długotrwałej pracy w temperaturze granicznej oraz przy zwarciu. Cechuje go również zadowalająca odporność reologiczna, zmęczeniowa i korozyjna w długoletnim okresie eksploatacji. BELOS-PLP prowadzi prace nad osprzę-tem do przewodów HTLS od 2007 roku. W tym czasie opracowano konstruk-cje i technologie wykonania osprzętu do wszystkich najważniejszych typów przewodów, takich jak: (Z)TACSR, TACIR, G(Z)TACSR, ACSS, ACCR, ACCC. W ra-mach każdej z grup wykonano proto-typy i przebadano po kilka wielkości osprzętu do przewodów o średnicach 15–38 mm. BELOS-PLP projektuje i wy-konuje osprzęt do każdego z obecnie oferowanych na rynku przewodów HTLS. Potwierdzeniem wysokiej jakości osprzętu są wyniki badań typu i badań kontrolno-odbiorczych.

Ponadto BELOS-PLP współpracuje z producentami przewodów oraz la-boratoriami akredytowanymi (Instytut Energetyki, Instytut Elektrotechniki), w których przeprowadzane są anali-zy i badania osprzętu potwierdzające możliwość stosowania w liniach elek-troenergetycznych.

• Co stanowi największe wyzwanie w dziedzinie produkcji osprzętu do linii elektroenergetycznych?

Nie lada wyzwaniem jest bardzo szeroka gama produktów i rozwiązań często po-trzebnych w bardzo niedużych ilościach. Stanowi to duże wyzwanie produkcyjne.

• Czym wyróżnia się Wasza oferta osprzętu stacyjnego?

Poza oczywistymi zaletami, jak cena, ja-kość itp., wielką zaletą naszego osprzę-tu jest możliwość bardzo dużych mo-dyfikacji. Dzięki temu jesteśmy w stanie zaprojektować każde połączenie me-chaniczno-elektryczne w stacji elektro-energetycznej.


wywiad

13

• W ofercie Belos-PLP znajduje się osprzęt do przewodów światło-wodowych – największe problemy związane z budową sieci światłowo-dowej wiążą się z tworzeniem drogi kablowej – jakie rozwiązania pozwa-lające pokonać te trudności oferuje Pańska firma?

Budowa sieci światłowodowych re-alizowana jest przy zastosowaniu dwóch technologii: kabli prowadzo-nych w ziemi bądź w mikrokanalizacji oraz kabli napowietrznych. Z uwagi na fakt, iż druga z nich charakteryzuje się znacznie niższymi kosztami wyko-

nania oraz prostszym procesem przy-gotowania dokumentacji projekto-wej, rozwiązanie proponowane przez Belos-PLP umożliwia wykorzystanie techniki oplotowej do mocowania ka-bli światłowodowych do każdego ro-dzaju podbudowy telekomunikacyj-nej bądź energetycznej.

• Posiadają też Państwo w swojej ofercie osprzęt czysto telekomuni-kacyjny do budowy pasywnych sie-ci telekomunikacyjnych…

Jak się wydaje, budowa pasywnych sieci światłowodowych w latach 2013-

2015 wkroczy w Polsce w szczególnie intensywne stadium. Stanie się tak m.in. za sprawą realizacji licznych projektów objętych dofinansowaniami Unii Eu-ropejskiej. Wychodząc naprzeciw te-mu wyzwaniu, firma Belos-PLP oferuje swym klientom kompleksowe rozwią-zania systemowe, w ramach których znajdują się nie tylko wysokiej klasy szafki, osłony złączowe, mufy różnych pojemności i gniazda światłowodowe, ale również pełny wachlarz uchwytów i zawiesi do kabli światłowodowych. W skład naszej oferty wchodzą tak-że kable i przewody światłowodowe, w szczególności ADSS i OPGW.

• Czy można pokusić się o wskazanie rysujących się lub dobrze już wi-docznych ogólnoświatowych ten-dencji w zakresie rozwoju i udosko-nalania osprzętu energetycznego?

Znowu muszę wrócić do przewodów HTLS, które mają duże zastosowanie ze względu na możliwość wykorzystania istniejących tras przewodów oraz ist-niejących już słupów do stworzenia li-nii mogących przesyłać znacznie więk-sze ilości prądu. Zastosowanie przewo-dów HTLS rozwija się na całym świecie, w tym w Polsce w liniach o napięciach 110kV i wyższych. Tak więc naszym doświadczeniem w projektowaniu i produkcji tej nowej gamy produktów trafiamy w dziesiątkę.

• W jakim kierunku rozwijać się bę-dzie działalność Belos-PLP – o ile może Pan mówić o długofalowej strategii firmy – czy planowane jest poszerzenie jej zakresu, czy stawia-cie raczej na konsekwentną konty-nuację dotychczasowej linii?

Oprócz rozwoju na naszym trady-cyjnym rynku poprzez coraz głębsze wchodzenie w kolejne jego segmen-ty, oraz oprócz poszerzania zasięgu geograficznego (ostatnio bardzo dużo uwagi poświęcamy rynkowi rosyjskie-mu) nowym strategicznym kierunkiem działania całej grupy PLP, w który rów-nież wpisuje się Belos-PLP, jest hardwa-re do instalacji fotowoltaicznych. Mam nadzieję, że już wkrótce będzie-my mocno zauważalni na tym rynku. Już dzisiaj posiadamy kompletny, nie-zmiernie łatwy w montażu system do instalacji paneli fotowoltaicznych na wszelkiego rodzaju dachach, który cieszy się coraz większym zaintereso-waniem.

Rozmawiała Marta Olszewska n


wywiad

14

Specyfikacja rynku energii elektrycznej jest zdeterminowana cechami zjawi-ska fizycznego, jakim jest przesyłanie

energii elektrycznej linią zasilającą do insta-lacji elektrycznej, a ściślej do miejsca dostar-czania, w której następuje jej konsumpcja przez odbiorniki elektryczne. Zużycie to jest rejestrowane przez układ pomiarowo--rozliczeniowy, którego najważniejszym elementem jest licznik energii elektrycznej. Z urządzeniem tym wszyscy mamy do czy-nienia, ponieważ na podstawie jego wska-zań wystawiane są faktury VAT za energię elektryczną, którą musimy opłacić. Faktura, która jest wystawiana zgod-nie z obowiązującą taryfą Dystrybutora i Sprzedawcy, zawiera szereg składników i stawek opłat zarówno zmiennych jak i sta-łych. Skupmy się na elementach mniej zna-nych od energii elektrycznej czynnej wid-niejącej na fakturach w grupach taryfowych G tzw. „komunalnych”. Poza nią nowocze-sne elektroniczne liczniki rejestrują:

y energię bierną (indukcyjną i pojemno-ściową),

y moc uśrednioną 15, 30 lub 60-minutową, y moc maksymalną 15-minutową, y nadwyżkę energii biernej, y profil obciążenia, y wartości napięć w poszczególnych fazach.

Ktoś zapyta: Po co w licznikach komunal-nych tyle informacji? Pomiary tych warto-ści są przede wszystkim potrzebne do roz-liczeń z energii biernej u odbiorców zasi-lanych z średnich i wysokich napięć. Otóż nie zawsze tak jest. Taryfy stosowane przez Operatorów umożliwiają, w uzasadnionych przypadkach, rozliczanie energii biernej u odbiorców zasilanych z sieci o napięciu nie wyższym niż 1 kV, czyli wspomniana grupa taryfowa G, którzy użytkują urzą-dzenia o charakterze indukcyjnym. Postęp i rozwój technologii oraz coraz wyższe wy-magania samych odbiorców, niosą ze so-bą coraz większe zużycie nie tylko energii czynnej, ale również i biernej. Urządzenia takie jak klimatyzacja, chłodziarki, kompu-tery, urządzenia elektroniczne, wentyla-cja mechaniczna w blokach mieszkalnych, wyciągi spalin z podziemnych garaży, sze-roko stosowane „oszczędne” oświetle-nie jarzeniowe są źródłem energii bier-nej. I coraz częściej będziemy spotykać się z pomiarem energii biernej u odbiorców na niskim napięciu, zwłaszcza w dobie „Smart meteringu”. Czym jest energia bierna i dlaczego jest tak ważna dla dystrybutora energii elek-

trycznej? Sama definicja nie wyjaśnia istoty rzeczy. Ważnym faktem jest to, że w dzisiejszych czasach przy tak dużym stopniu nasilenia elektroniki w naszym ży-ciu, o czym w przykładach wspomina-łem wcześniej, nie istnieje energia czynna bez energii biernej. Można śmiało stwier-dzić, iż nie ma gospodarstwa domowego z poborem energii elektrycznej o charak-terze czysto rezystancyjnym. Co więcej energia bierna jest skorelowana z wystę-powaniem składowych harmonicznych. Dokładniej prądy harmoniczne mają wie-le wspólnego z prądami biernymi. Jedne i drugie są niepożądane, dlatego że wy-korzystują część mocy generatorów i obciążalności kabli oraz transformato-rów, same nie uczestnicząc w wytwarzaniu i przenoszeniu energii elektrycznej. Jedne i drugie powodują dodatkowe straty; po-nieważ spadek napięcia jest fazowo zwią-zany z prądem, zatem ich iloczyn jest rze-czywisty i niezerowy. Kolokwialnie rzecz ujmując mamy do czynienia z pasożytem, który nie uczestniczy w wykonywaniu pra-cy i zabiera możliwości mocowe urządzeń elektroenergetycznych. Dlatego właśnie coraz bardziej istotny jest pomiar tych war-tości w sieci nn, która jest najbardziej rozle-gła i rozproszona, a tym samym jest coraz większym udziałowcem generowania ener-gii biernej.W chwili obecnej do najczęstszego rodzaju rozliczenia Odbiorcy z energii biernej nale-ży kontrola ustalonego współczynnika tg ϕ. Zazwyczaj, jeśli umowa nie stanowi inaczej, za odniesienie przyjmowana jest wartość tg ϕ0=0,4, stanowiąca iloraz energii biernej pobranej i energii czynnej pobranej. Prze-kroczenie tej wartości powoduje nałożenie stosownej opłaty przez spółkę. W uzasad-nionych przypadkach, przy występowaniu szybkozmiennych obciążeń mocą bierną, oraz możliwości pomiarowej licznika, moż-na zastosować bardziej rygorystyczny spo-sób na podstawie bezpośredniego pomiaru nadwyżki energii biernej. Oczywiście zasto-sowanie tych przepisów czasami jest ana-chroniczne. Chociażby w przypadku farm wiatrowych, gdzie w momencie rozruchu turbiny podczas jej pracy silnikowej współ-czynnik tg ϕ może osiągać wartość rzędu 14. Rozliczenie zgodnie z przepisami taryfowy-mi stawiałoby pod znakiem zapytania sens wznoszenia tego typu urządzeń, ponieważ oscylowałyby na granicy opłacalności. Dla-tego w tych przypadkach są podpisywane indywidualne umowy regulujące rozlicze-

nia z energii czynnej i biernej. Pomiar dla takich instalacji musi być bardziej szczegó-łowy, z okresem agregacji 15-minutowym w pełnym spektrum poboru i oddania ener-gii czynnej oraz energii biernej indukcyjnej i pojemnościowej. W większości przypadków dla odbiorców „komunalnych” dokonuje się rozliczeń na podstawie zarejestrowanej energii czyn-nej. Jednakże pomiar energii biernej jest źródłem wiedzy, którą spółka dystrybucyj-na może wykorzystać do poprawy funkcjo-nowania sieci elektroenergetycznej. Biorąc pod uwagę możliwości wpięcia obecnych liczników w system zdalnego odczytu, podnosimy możliwości analityczne sytemu elektroenergetycznego do najwyższych standardów. Na podstawie uzyskanych da-nych pomiarowych z liczników energii elek-trycznej można dokonywać następujących czynności:

y profilować odbiorców dzięki odczytowi danych on-line,

y dokonywać detekcji ingerencji w układy pomiarowe, wykrywanie awarii, genero-wanie alarmów, wyłączenia,

y umożliwiać dokonywania wyboru zróż-nicowanych taryf,

y zmieniać sprzedawcę w dowolnym mo-mencie czasu z automatycznym rozli-czaniem,

y eliminować reklamacje składane przez odbiorców dotyczące błędnego odczy-tu lub błędnego przekazywania danych pomiarowych,

y bilansować sieć elektroenergetyczną, y zautomatyzować proces zbierania da-

nych pomiarowych, y dokładniej prognozować zapotrzebo-

wanie zużycia energii. Oczywiście przykłady można mnożyć, po-nieważ posiadanie kompletnej wiedzy na temat pomiarów znacząco poszerza moż-liwości ich wykorzystania.

Podsumowując, w dobie nadchodzącego smart meteringu konieczne jest mierzenie i rejestrowanie znacznie większej liczby pa-rametrów sieci. Konieczność pomiaru ener-gii biernej u wszystkich odbiorów energii elektrycznej jest kluczowym problemem wpływającym na bezpieczeństwo i zmini-malizowanie niekorzystnych zjawisk wystę-pujących w sieci energetycznej.

nAutor: Maciej Leonhard

(przy współpracy służb pomiarowych OSD)

pomiar energii biernej – niedoceniane źródło informacji o sieci


technologie, produkty – informacje firmowe

Emisje gazu SF6 z rozdzielnic ma-ją znaczący wkład w zagrożenie efektem cieplarnianym i wynika-

jące z tego zmiany klimatu. Celem tej publikacji jest zwiększenie dostępno-ści przejrzystych informacji ułatwiają-cych podejmowanie decyzji w spra-wie wyboru ekologicznych rozdziel-nic do sieci rozdzielczej tym osobom z administracji publicznej, zakładów energetycznych i przedsiębiorstw

Ekologiczny rozdział energiipublikacja platformy green switching Ta publikacja wydana przez platformę Green Switching jest artykułem programowym zawierającym zbiór informacji o konsekwencjach stosowania gazu cieplarnianego SF6 w rozdzielnicach elektrycznych. Zgodnie ze stanowiskiem Międzyrządowego Zespołu Do Spraw Zmian Klimatu (IPCC), SF6 jest najsilniejszym z sześciu głównych gazów cieplarnianych, a jego potencjał tworzenia efektu cieplarnianego (GWP) jest 23 000 razy większy niż w przypadku CO2. SF6 może unosić się w atmosferze ponad 1000 lat. Z tego powodu SF6 został umieszczony w protokole z Kioto na liście substancji, których stosowanie i emisję należy minimalizować.

przemysłowych, które są za nie odpo-wiedzialne.

Sieć energetyczna i rozdzielniceElektrownie wytwarzają energię elek-tryczną, która jest przesyłana do konsu-mentów poprzez sieć linii napowietrz-nych i kablowych. Rozdzielnice umoż-liwiają bezpieczny rozdział energii elek-trycznej i sterowanie nią w punktach węzłowych sieci rozdzielczej. Systemy

te mogą być stosowane w zakładach energetycznych, przemyśle przetwór-czym i ogólnym, projektach infra-strukturalnych, szpitalach, budynkach komercyjnych oraz centrach handlo-wych. Na wypadek awarii wymagane jest stosowanie automatycznych wy-łączników, które odcinają zasilanie ob-wodu elektrycznego. Przy rozdziale i przesyłaniu energii są używane różne poziomy napię-



18

cia, aby wymiary sieci były optymalne pod względem ekonomicznym, a stra-ty energii były jak najmniejsze. Wyso-kie napięcie (>50 kV) jest używane do przesyłania na dużą odległość, a śred-nie napięcie (1–50 kV) jest używane do rozdziału poprzez linie napowietrzne lub kable podziemne w pobliżu użyt-kowników końcowych. Na poziomie użytkownika końcowego średnie na-pięcie jest ponownie zamieniane na ni-skie, które służy do wszelkiego rodzaju zastosowań.

Istnieją alternatywne rozwiązania pozbawione SF6SF6 stał się bardzo popularnym me-dium izolacyjnym i łączeniowym w roz-dzielnicach ze względu na dobre wła-ściwości gaszenia łuku oraz mniejsze rozmiary tego typu rozdzielnic w po-równaniu do konwencjonalnych roz-dzielnic izolowanych powietrzem. O ile jednak nie istnieje sensowna eko-nomicznie alternatywa dla gazu SF6 w rozdzielnicach wysokiego napięcia w sieci przesyłowej, to stosowanie SF6 w rozdzielnicach średniego napięcia w sieci dystrybucyjnej jest zupełnie niepotrzebne. Na rynku są przecież dostępne w peł-ni równoważne alternatywy. W tych alternatywnych rozwiązaniach stosuje się próżnię w łącznikach głównych oraz żywicę epoksydową jako materiał izola-cyjny, co pozwala zmniejszyć rozmiary rozdzielnicy do poziomu identycznego jak w przypadku rozdzielnic z SF6.

Emisje gazu SF6 Rozdzielnice zawierające SF6 wystę-pują zasadniczo w trzech głównych odmianach. W przypadku dwóch wer-sji, zwanych systemami „regulowane-go ciśnienia” i „zamkniętego ciśnienia”, uwalnianie SF6 jest w praktyce nieunik-nione. Jest to spowodowane tym, że rozdzielnice te wymagają konserwacji w okresie użytkowania, podczas której występuje wyciek. Wreszcie wyciek ten następuje, gdy urządzenia są ostatecz-nie rozbierane na części po zakończe-niu eksploatacji. Trzecia wersja to sys-tem „hermetycznie zabudowany”, któ-ry nie wymaga konserwacji w okresie użytkowania. Z tego względu mówi się, że emisje z tych systemów wskutek wy-cieków są ograniczone, chociaż nigdy nie będą zerowe, ponieważ w prakty-ce źródłem wycieku są same uszczelki.

Gaz SF6: fakty SF6 to syntetyczny związek składający się z jednego atomu siarki i sześciu ato-mów fluoru, który nor malnie nie wy-

stępuje w przyrodzie. SF6 ma postać gazową w temperaturze pokojowej i jest cięższy od powietrza. Ze wzglę-du na silne wiązania między atomami siarki i fluoru SF6 jest obojętny w nor-malnych warunkach. Gaz ten ma pew-ne właściwości elektryczne, które spra-wiają, że dobrze nadaje się na medium izolacyjne i łączeniowe w rozdzielni-cach energii elektrycznej. SF6 ma także pewne wady. W przypadku pojawienia się łuku elektrycznego SF6 rozkłada się na toksyczne substancje ,takie jak HF, SOF2, SF4 i S2F10. W przypadku wycie-ku gaz SF6 i jego toksyczne produkty uboczne są uwalniane do atmosfery. Reakcje te występują także podczas normalnej eksploatacji. Toksyczne sub-stancje pozostają wtedy w obudowie dlatego należy zastosować szczególne środki ostrożności podczas demontażu systemu po zakończeniu eksploatacji. Co roku wytwarza się około 8000 ton SF6, z czego 80% jest zużywane przez energetykę do gaszenia łuku, chłodze-nia i izolacji. Światowa pro dukcja SF6 stale rośnie, mimo że znajduje się on na liście gazów cieplarnianych Proto-kołu z Kioto.Im większe zużycie energii, tym więk-sze jest także zużycie SF6 w warto-ściach bezwzględnych. Ocenia się, że wielkość produkcji gazu SF6 osiągnie w 2010 r. około 10 000 ton. Wraz ze wzrostem liczby rozdzielnic w których gaz SF6 jest używany, emisja gazu SF6 do atmosfery będzie rosła. Dopóki poli-tyka względem niego nie ulegnie zmia-nie. Tendencja ta wzbudza duży niepo-kój, ponieważ jest ściśle powiązana ze wzrostem temperatury na Ziemi i wy-

nikającymi z tego zmianami klimatycz-nymi. Ponieważ dane dotyczące emi-sji SF6 nie są publicznie dostępne, nie wiadomo dokładnie, jaki jest stopień wycieków z rozdzielnic. Tak czy inaczej w praktyce uzyskiwane są emisje w za-kresie od 6 do 13%. W wielu krajach, gdzie gaz SF6 jest uży-wany w rozdzielnicach, podejmowane są działania, aby ograniczyć jego emi-sję. Do działań tych należy np. dobro-wolny program amerykańskiej Agencji Ochrony Środowiska (EPA) oraz rozpo-rządzenie f-gazowe w Europie. Nowe europejskie rozporządzenie f-gazo-we z 2007 r. nakazuje, aby wszystkie większe systemy zawierające SF6 były regularnie kontrolo wane i aby jak naj-bardziej ograniczać emisje podczas konserwacji, napełniania i demontażu. Pomimo że zrobiono aktualnie wyjątek dla hermetycznie zabudowanych roz-dzielnic zawierających mniej niż 6 kg SF6, to oczekuje się, że w przyszłości zostaną podjęte dodatkowe działania dla tego rodzaju systemów ze względu na rosnącą presję ze strony organizacji pozarządowych i partii politycznych, aby ograniczać emisję niewęglowych gazów cieplarnianych.

Obawy dotyczące gazu SF6 Zmiana klimatu Największe obawy dotyczące gazu SF6 są związane ze środowiskiem. Chodzi tu głównie o stopień, w jakim SF6 przy-czynia się do powstawania efektu cie-plarnianego. Uświadomiono to sobie dopiero ostatnio, gdy stały się dostęp-ne bardziej szczegółowe dane. SF6 jest uznawany za gaz cieplarniany. Instytu-



19

cja ONZ która to monitoruje, czyli Mię-dzyrządowy Zespół Do Spraw Zmian Klimatu (IPCC), umieściła gaz SF6 na li-ście najbardziej szkodliwych gazów cie-plarnianych. W Protokole z Kioto z 1992 r. stwierdzono, że emisje gazu SF6 na-leży redukować. Przekonywanie do re-zygnacji z jego używania jest obecnie najlepszą drogą do realizacji tego celu.

Zagrożenie efektem cieplarnianym Wzrost ilości gazów w atmosferze, któ-re zatrzymują ciepło, wzmaga efekt

cieplarniany. Konsekwencje tego zja-wiska są trudne do przewidzenia. Jed-nak zgodnie z raportem IPCC, czyli ze-społu naukowców działającego pod auspicjami instytucji ONZ zajmujących się meteorologią (WMO) i ochroną śro-dowiska (UNEP), średnia temperatura na ziemi może wzrosnąć o 6,4 stopni Celsjusza w ciągu XXI wieku.IPCC wskazuje, że największy wpływ ma na to wzrost ilości dwutlenku wę-gla (CO2) w atmosferze, co jest efek-tem działalności człowieka. CO2 ma

w istocie silne działanie izolacyjne, za-pobiegając ucieczce ciepła ziemskiego w przestrzeń kosmiczną. Oprócz tego istnieje jeszcze szereg innych gazów, które przyczyniają się do wzrostu efek-tu cieplarnianego. Chociaż ich emi-sje są o wiele mniejsze niż CO2, to ich działanie izolacyjne na jeden kg jest znacznie silniejsze. SF6 zajmuje pocze-sne miejsce w kategorii niewęglowych gazów cieplarnianych. Została zdefiniowana jednostka obli-czeniowa pozwalająca na ocenę wpły-wu takich gazów cieplarnianych jak SF6 na powstawanie efektu cieplarnianego. Jednostka ta, zwana potencjałem two-rzenia efektu cieplarnianego (GWP), mierzy stopień, w jakim dany gaz przy-czynia się do powstawania efektu cie-plarnianego w przeliczeniu na jednost-kę jego ciężaru. Miara ta jest pochodną CO2 i jest wyrażana jako ekwiwalent CO2. GWP dla SF6 wynosi 23 000. Ozna-cza to, że 1 kg gazu SF6 jest 23 000 razy „silniejszy” od 1 kg CO2.

Warstwa ozonowaNiepokój budzi także odkryty przez na-ukowców z Niemiec, Stanów Zjedno-czonych i Wielkiej Brytanii nowy, bar-dzo aktywny gaz cieplarniany, który atakuje warstwę ozonową. Gazem tym jest SF5CF3. Współczynnik stężenia te-go gazu wzrósł w ciągu ubiegłych 50 lat o sto jednostek. Naukowcy stwierdzili, że gaz ten jest produktem ubocznym rozkładu sześciofluorku siarki (SF6).

Zagrożenia dla zdrowia i bezpieczeństwaGaz SF6, a zwłaszcza jego pochodne, których powstawanie jest nieunik-nione podczas łączeń lub zwarć we-wnętrznych, zagraża zdrowiu opera-torów i konserwatorów oraz wszyst-kich osób, które znajdują się w pobliżu. Chociaż te produkty uboczne mogą się z czasem odnawiać, nie umniejsza to faktu, że w tego typu rozdzielnicach występują stężenia substancji toksycz-nych. Konserwatorzy są także narażeni na podwyższone ryzyko, gdy rozdziel-nica musi zostać zlikwidowana po za-kończeniu eksploatacji. Obawy doty-czą przede wszystkim postępowania z toksycznymi produktami ubocznymi, zwłaszcza powstającymi wskutek łą-czenia w gazie SF6 w trakcie normal-nej eksploatacji. Nawet mimo stosowania pewnych wy-tycznych i norm IEC nie można nigdy wykluczyć pewnego ryzyka dla zdro-wia i bezpieczeństwa konserwatorów. Kolejnym aspektem jest fakt, że roz-dzielnice zawierające SF6 — normal-nie traktowane jako odpady chemicz-



20

ne — są eksportowane jako normalne odpady do krajów trzeciego świata, gdzie mogą zostać rozłożone na części przez osoby nieprzeszkolone, co wiąże się z wysokim ryzykiem szkodliwości dla ludzi i środowiska.Wreszcie istnieje ryzyko otwartego łuku powodującego silne zanieczyszczenie otoczenia. W przypadku zwarcia we-wnętrznego prowadzącego do otwar-tego łuku nastąpi eksplozja, która roz-rzuci toksyczne produkty uboczne SF6 na całą okolicę. Chociaż rozdzielnice mogą być testowane zgodnie z norma-mi międzynarodowymi, to w odniesie-niu do łuków wewnętrznych zagrożenia związane z produktami ubocznymi SF6 nie są nigdy brane pod uwagę z punk-tu widzenia bezpieczeństwa. Ponieważ rozdzielnice, zwłaszcza średniego napię-cia, są powszechnie stosowane w bu-dynkach publicznych, centrach handlo-wych i szpitalach, może to mieć olbrzy-mi wpływ na zdrowie i bezpieczeństwo ludzi, którzy znajdują się w pobliżu.

Przepisy międzynarodoweW Protokole z Kioto uzgodniono, że kra-je uprzemysłowione muszą w latach 2008–2012 ograniczyć swoje emisje średnio o 5,2% w odniesieniu do pozio-mów emisji z 1990 r. Redukcja ta dotyczy takich gazów cieplarnianych jak dwu-tlenek węgla, metan, podtlenek azotu i wiele związków fluoru, w tym m.in.

SF6. Biorąc jednak pod uwagę istotną rolę gazu SF6 w sieciach wysokiego na-pięcia, w porozumieniach międzynaro-dowych nie zakazano jego stosowania w tego typu urządzeniach. W celu ogra-niczenia szkód ustanowiono pewne ce-le dotyczące stosowania, odzysku i recy-klingu gazu SF6 w rozdzielnicach. Ponieważ jednak wiadomo już, że na rynku istnieją wolne od SF6 alterna-tywy dla rozdzielnic średniego napię-cia, należałoby przyjąć różne przepisy dla rozdzielnic wysokiego i średniego napięcia oraz podjąć dodatkowe dzia-łania, aby ograniczyć stosowanie SF6 w rozdzielnicach średniego napięcia. Powinno to spowodować zakaz stoso-wania SF6 we wszystkich systemach, w których istnieją dla niego alternaty-wy. Ponadto każde państwo powinno także swoimi działaniami stymulować tworzenie i stosowanie technologii wolnych od SF6.

Korporacyjna odpowiedzialność społecznaW ostatnich latach można było za-obserwować wzrost profesjonalizmu działów zarządzania majątkiem w fir-mach będących operatorami sieci energetycznych. Dzięki temu w proce-sie podejmowania decyzji są w więk-szym stopniu brane pod uwagę takie aspekty jak jakość sieci, kontrola kosz-tów, zagrożenie dla bezpieczeństwa

i zrównoważony rozwój. Zakłady ener-getyczne coraz bardziej skupiają się na całkowitym koszcie posiadania zamiast na początkowej cenie zakupu. Z prze-prowadzonych ostatnio przez niezależ-ne ośrodki badań wynika, że rozdziel-nice wolne od SF6 są nie tylko tech-nicznie równoważne, ale także konku-rencyjne ekonomicznie na przestrzeni całego okresu eksploatacji. Działając zgodnie ze swoimi progra-mami korporacyjnej odpowiedzialno-ści społecznej, niektóre duże zakłady energetyczne i przedsiębiorstwa prze-mysłowe zdecydowały się na stosowa-nie rozdzielnic wolnych od SF6 w swo-ich sieciach średniego napięcia. Skłania je do tego także pogląd, że przedsię-biorstwa powinny opierać swoją wizję, misję i strategię na szerszej podstawie niż tylko korzyści akcjonariuszy. Roz-dzielnice wolne od SF6 to naprawdę konieczność w obliczu tej korporacyj-nej odpowiedzialności społecznej i ro-snącego poparcia społeczeństwa dla zrównoważonego rozwoju.

Green Switching Platform Oosteinde 237, 2271 EG Voorburg Postbus 123, 1234 AA Voorburg. HolandiaTel.: +31 (0)70 354 9000Faks: +31 (0)70 350 3145E-mail: [email protected] www.greenswitching.com

n



21

w Polsce działa wielu produ-centów rozdzielnic średnie-go i niskiego napięcia, którzy

konkurują na naszym rynku. Szacuje się, że w około 90% przetargów pu-blicznych cena jest jedynym kryte-rium decydującym o wybraniu zwy-cięskiej oferty. Skutkuje to niestety m.in. tym, że trafiają się producenci oferujący wyroby tańsze, ale nie do końca przebadane, z niepewnym w działaniu wyposażeniem, mniej wytrzymałymi obudowami. Z tego powodu warto inwestorom i użyt-kownikom przypomnieć podstawo-we normatywne wymagania, spraw-dzone i bezpieczne rozwiązania kon-strukcyjne, najnowsze osiągnięcia w konstruowaniu bezpiecznych, łu-koochronnych rozwiązań.Główne wymagania konstrukcyjne, zestawienie najważniejszych parame-trów technicznych, zakres i sposób wy-konania prób typu oraz zakres prób wy-robu określają normy: 1. PN-EN 62271-1: 2009 Wysokonapię-

ciowa aparatura rozdzielcza i ste-rownicza – Część 1: Postanowienia wspólne

2. PN-EN 62271-200: 2012 Wysokona-pięciowa aparatura rozdzielcza i ste-rownicza – Część 200: Rozdzielnice prądu przemiennego w osłonach metalowych na napięcie znamiono-we powyżej 1 kV do 52 kV włącznie.

Do obligatoryjnych prób typu należą:• próby sprawdzające poziom izolacji• próby nagrzewania i pomiar rezy-

stancji obwodów głównych i po-mocniczych

• próby obciążalności zwarciowej ob-wodów głównych i uziemiających

• sprawdzenie zdolności załączania i wyłączania wbudowanych łączni-ków

• próby działania mechanicznego łączników, blokad….

• badanie stopnia ochrony obudowy rozdzielnicy

• próby oceniające skutki łuku po-wstałego w wyniku wewnętrznego zwarcia

W normie przewidziano także próby kompatybilności elektromagnetycznej oraz opcjonalne, „zalecane” badanie poziomu wyładowań niezupełnych. Nie określono precyzyjnie dopuszczal-nego poziomu tych wyładowań. Oczy-wiście, im niższy poziom tym większa szansa na bezawaryjne, wieloletnie działanie aparatury. W celu zminimali-zowania wyładowań niezupełnych (jak i zoptymalizowania ilości stosowanej, dodatkowej izolacji) w rozdzielnicach serii D produkowanej przez ELEKTRO-BUDOWĘ SA zastosowano m.in. kształ-towniki miedziane o zaokrąglonych krawędziach, kuliste osłony połączeń śrubowych kabli, śruby z łbami kuli-stymi, specjalnie dla tych rozdzielni-cy skonstruowane izolatory przepu-stowo-stykowe. Dodatkową zaletą ta-kich rozwiązań jest zminimalizowanie możliwości powstania wewnętrznego zwarcia łukowego.Norma PN-EN 62271-200 wprowadziła trzy klasyfikacje-kategorie konstrukcji rozdzielnic, charakteryzujące ich właści-wości użytkowe i funkcjonalne. Produ-cenci z dużymi doświadczeniami wdro-żeniowymi i produkcyjnymi preferują produkcję rozdzielnic w pełni przedzia-łowych, charakteryzującymi się najwyż-szymi klasami. Należą do nich:

1. Klasa rodzaju przegród: PM - wszyst-kie przegrody międzyprzedziałowe oraz przegrody ruchome są wyko-nane z blachy metalowej i są uzie-mione, dlatego dotknięcie nawet wewnętrznych przegród rozdziel-nicy nie grozi porażeniem czy nara-żeniem się na oddziaływanie elek-tryczności statycznej.

2. Klasa odporności na łuk elektryczny IAC: AFLR – bezpieczny dostęp typu A (w odległości co najmniej 30cm od obudowy) ze wszystkich stron rozdzielnicy: z przodu, z boków, z tyłu. Klasa ta określa sprawdzony poziom ochrony osób znajdujących się w sąsiedztwie rozdzielnicy. Kla-sa BFLR dotyczy rozdzielnic z bez-piecznym dostępem w odległości już 10cm od obudowy – taką klasą charakteryzują się np. górnicze roz-dzielnice ognioszczelne.

3. Kategoria dostępności do przedzia-łów średnionapięciowych rozdziel-nicy: LSC2B – możliwy jest bezpiecz-ny dostęp do przedziału przyłączo-wego lub przedziału członu wysuw-nego, pomimo obecności napięcia we wszystkich sąsiednich polach i przedziałach kablowych oraz szy-nowych. Klasę LSC2B ma większość rozdzielnic 4-przedziałowych z izola-cją powietrzną (przedziały: szynowy, członu wysuwnego, przyłączowy, obwodów pomocniczych) – rys.1.

Do największych zagrożeń dla pracow-ników obsługujących rozdzielnice i cią-głości pracy rozdzielnicy należą bez wątpienia wewnętrzne zwarcia łukowe. W tym kontekście niezwykle ważne są konstrukcyjne cechy budowy rozdziel-nicy, jej wytrzymałość na dynamiczne

Bezpieczne rozdzielnice średniego napięcia

ELEKTRBUDOWA SA jest jednym z największych europejskich producentów rozdzielnic średnionapięciowych z izolacją powietrzną, przede wszystkim najbardziej konstrukcyjnie złożonych rozdzielnic dwuczłonowych i przedziałowych. Mnogość zebranych doświadczeń konstrukcyjnych i produkcyjnych pozwala nam pokusić się o wyciągnięcie wniosków i sformułowanie zaleceń dotyczących konstruowania, badania i produkcji bezpiecznych rozdzielnic średnionapięciowych.

Dyrektor Rozwoju Oddziału Spółki Rynek Dystrybucji Energii

Stanisław Wapniarski



22

i termiczne skutki zwarcia. Należy sto-sować środki skracające czas trwania zwarcia łukowego. Ze względu na m.in. na koordynację nastaw nadprądowych członów zabezpieczeń elektroenerge-tycznych nie jest możliwe radykalne skrócenie czasu trwania zwarcia. Stan-dardem jest obecnie stosowanie zain-stalowanych pod klapami dekompre-syjnymi rozdzielnicy łączników krańco-wych, które sygnalizują stan nadmierne-go ciśnienia w rozdzielnicy – po odchy-leniu się klap w górę. Często stosuje się szybciej działające zabezpieczenia opto-elektroniczne łukoochronne. W Polsce zdecydowanie najbardziej znane i sza-nowane są systemy ZŁ-4 dostarczane przez ENERGOTEST. Zastosowanie syste-mu łączników krańcowych lub systemu optoelektronicznego umożliwia wyłą-czenie zasilania zwarcia po około 40 do 60 milisekundach. Stąd w minionych la-tach często spotykano rozdzielnice, któ-rych wytrzymałość na skutki wewnętrz-nego zwarcia łukowego sprawdzano w czasie 0,1 sekundy. Ze względu na pojawiający się czasem brak możliwości wyłączenia zwarcia w tym czasie, ważne jest jednak przeprowadzanie testowych badań łukoochronności w czasie pełnej 1 sekundy. Rozdzielnice z wytrzymało-ścią zbadaną podczas 1 sekundy mają solidniejsze obudowy, nie musimy się też obawiać braku zadziałania systemu szybkiego wyłączania zwarcia. W związ-ku powyższym coraz więcej producen-tów rozdzielnic wykonuje próby łuko-ochronności w czasie pełnej 1 sekundy. Ważne jest, aby próby łukoochronności przeprowadzano dla najmniej korzyst-nej konfiguracji przedziałów rozdzielni-cy. Najczęściej oznacza to przeprowa-dzenie prób dla najmniejszych kubatur poszczególnych przedziałów, z pełnym wyposażeniem (lub atrapami wyposa-żenia). Należy przebadać odporność wszystkich przedziałów średnionapię-ciowych (rezygnując oczywiście z bada-nia np. obu identycznych przedziałów odłącznikowych w rozdzielnicy dwusys-temowej). Zwarcie testowe należy ini-cjować w części przedziału najbardziej narażonej na skutki zwarcia łukowego.Zgodnie z punktem A6 załącznika A do normy PN-EN 62271-200, rozdzielnica średniego napięcia podczas badań ty-pu powinna spełnić niżej wymienione kryteria, które pozwolą na uznanie jej za łukoochronną:1. Prawidłowo zabezpieczone drzwi

i pokrywy nie mogą się otworzyć.2. Nie nastąpiło rozdzielenie się czę-

ści obudowy i nie było odrzucenia z rozdzielnicy cząstek o wadze 60 gramów i większych

3. Łuk nie spowodował otworów w dostępnych częściach rozdzielni-cy do wysokości 2m.

4. Otaczające zestaw testowy podczas próby łukoochronności wskaźniki nie zapaliły się wskutek oddziaływa-nia gorących gazów.

5. Osłony nadal pozostają połączone z ich punktem uziemiającym

Spełnienie tych kryteriów dla rozdziel-nicy w klasie IAC AFLR oznacza, że stre-fa bezpieczna dla pracowników eksplo-atacji znajduje się w odległości większej niż 30 cm od obudowy rozdzielnicy. Przy ręcznym wykonywaniu przesta-wień w rozdzielnicy pracownik eksplo-atacji może się jednak znajdować bli-żej. Stąd ważne są nie ujęte w normach cechy konstrukcyjne rozdzielnic: jej so-lidna obudowa i szczelność, przedzia-łowość. Dobrze skonstruowana roz-dzielnica przedziałowa uniemożliwia przedostanie się skutków wewnętrz-nego zwarcia, z uszkodzonego pola do sąsiednich pól i przedziałów kon-strukcyjno-funkcjonalnych. Wędrówka zwarcia łukowego po rozdzielnicy nie tylko wyniszcza aparaturę w niej zain-stalowaną, ale również zwiększa ilość przedziałów, z których może nastąpić wyrzut niebezpiecznych dla ludzi gorą-cych gazów i rozżarzonych cząstek po-za rozdzielnicę. Aktualne wydanie nor-my nie odnosi się do tego problemu. Nie do zaakceptowania jest stosowany przez niektórych producentów stopień ochrony IP2X między przedziałami średnionapięciowymi (dopuszczalne szczeliny do 12mm!). Zdarzają się roz-dzielnice w których z powodu oszczęd-ności kosztów wytwarzania - świado-mie założono możliwość przemiesz-czania się zwarcia wewnątrz rozdzielni-cy i osłabiono wewnętrzne przegrody – ciśnienie powstałe podczas zwarcia jest w rezultacie nieco mniejsze i moż-na skonstruować słabszą obudowę ze-wnętrzną. Jeszcze ważniejszy jest oczywiście stopień ochrony obudowy zewnętrz-nej. Standardowo występuje stopień IP4X, co oznacza dopuszczalne szcze-liny w obudowie do 1mm. Z reguły te szczeliny są jeszcze mniejsze, stosuje się też uszczelki gumowe eliminują-ce szczeliny. Ale niektórzy producenci oferują niestety rozdzielnice o stopniu IP3X (dopuszczalna szerokość szcze-lin do 2,5mm! – są one bardzo groźne w przypadku zwarcia wewnętrznego).Klasyczne łukoochronne rozdzielnice średniego napięcia posiadają dekom-presyjne klapy dekompresyjne (nazy-wane czasem klapami bezpieczeń-stwa) umieszczone w górnej części

rys. 1. Przekrój rozdzielnicy 4-przedziałowej

rys. 2. rozdzielnica typu d-12-2S z wewnętrznymi kanałami dekompresyjnymi



23

rozdzielnicy, nad przedziałami apa-ratury średnionapięciowej. Podczas zwarcia łukowego część jego skut-ków może jednak stanowić zagro-żenie dla pracowników eksploatacji, np. płonące cząstki stali lub miedzi odbite od sufitu rozdzielni w kierun-ku korytarza obsługi. W celu wyeli-

minowania tego niebezpieczeństwa konstruktorzy ELEKTROBUDOWY za-stosowali - już ponad 10 lat temu, po raz pierwszy w Polsce - system we-wnętrznych kanałów dekompresyj-nych i komór dekompresyjnych – rys. 2 i rys. 3. Wewnątrz rozdzielnicy – po-przez wszystkie pola każdej sekcji –

biegną dwa albo trzy podłużne kanały dekompresyjne. Każdy z przedziałów średnionapięciowych posiada swoją dekompresyjną klapę bezpieczeń-stwa, która – w przypadku powstania zwarcia łukowego w tym przedziale – zostaje odgięta do wnętrza kanału powodując dekompresję przedziału. Wprowadzenie tej koncepcji w życie umożliwiło skonstruowanie małoga-barytowych, wieloprzedziałowych rozdzielnic dwusystemowych. W 2011 roku zespół konstrukcyjny roz-dzielnic średnich napięć w koniński za-kładzie ELEKTROBUDOWY opracował i zaatestował najpotężniejszą - jak do-tąd - rozdzielnicę dwusystemową z we-wnętrznymi kanałami dekompresyjny-mi. Przystosowana jest ona do pracy przy napięciu 12kV oraz najwyższym prądzie znamionowym ciągłym szyn zbiorczych, pól zasilających i sprzęgło-wych 4000A. Rozdzielnica jest w sta-nie przenieść przepływ gigantycznego prądu zwarciowego – 72 kA w czasie 1 sekundy, przetrzymując również prąd udarowy 180 kA!. Żadna inna firma na świecie nie ma w swoim asortymencie produkcyjnym takiej rozdzielnicy.Na trójwymiarowym widoku zasadni-czego pola rozdzielnicy (rys.4) warto zwrócić uwagę na klasyczny podział rozdzielnicy na przedziały konstruk-cyjne. Od góry widzimy kolejno: dwa przedziały szynowe, dwa przedziały odłącznikowe, przedział wyłączniko-wy i przedział obwodów pomocni-czych. Wzdłuż każdej sekcji rozdziel-nicy biegną w podłużnej osi rozdziel-nicy poziome kanały dekompresyjne, których zadaniem jest przejęcie skut-ków potencjalnego zwarcia łukowe-go w którymś z przedziałów śred-niego napięcia (płonące gazy, sto-pione drobne fragmenty konstrukcji i szyn). Każdy z przedziałów wypo-sażony jest w klapy dekompresyjne, które otwierają się pod wpływem ci-śnienia powstałego w czasie zwarcia łukowego. Sposób wykonania, mo-cowania i konfiguracji klap zapewnia zachowanie ważnej zasady: zwarcie w jednym z przedziałów nie może się przenieść do innych. Rozdzielni-ce D-12-2S są bowiem rozdzielnica-mi w pełni przedziałowymi. Czyli naj-bezpieczniejszymi z punktu widzenia bezpieczeństwa obsługi i możliwości przeniesienia się zwarć wewnętrz-nych z uszkodzonego przedziału kon-strukcyjnego do innych.Zasadniczą część prób typu przepro-wadzono w Instytucie Elektrotechni-ki w Warszawie. Najbardziej ryzykow-ną częścią prób typu były jednak pró-

rys. 3. Przekrój rozdzielnicy górniczej 12kv typu PrEM-g1dM z wewnętrznym prze-działem dekompresji

rys. 4. Pole liniowe rozdzielnicy d-12-2S



24

by łukoochronności przeprowadzone w czeskiej Pradze, w laboratorium na-leżącym do Kemy. W lutym 2012r. prze-prowadzono zakończone sukcesem próby - dla rekordowego prądu zwar-ciowego 72 kA, który płynął w czasie 1 sekundy. Podczas takiej próby tem-peratura wewnątrz rozdzielnicy osiąga wiele tysięcy stopni, a ciśnienie sięga kilkanastu barów. Podczas badań zwar-cia zasilano z dwóch równolegle połą-czonych generatorów zwarciowych o wielkiej mocy 2,5 GVA każdy.Wdrożenie do produkcji tak potężnej rozdzielnicy umacnia pozycję ELEKTRO-BUDOWY jako jednego z kilku najwięk-szych producentów rozdzielnic średnio-napięciowych w Europie. Nowatorskie rozwiązania potwierdzają natomiast kwalifikacje zespołu konstruktorów. Fo-tografia nr 1 przedstawia moment pró-by łukoochronności – wyrzut gazów z kanału dekompresyjnego.W rozdzielnicy D-12-2S zastosowano napędy silnikowe odłączników. Stoso-wanie napędów silnikowych skutkuje nie tylko oszczędnościami w kosztach eksploatacji rozdzielnic, lecz również podniesieniem bezpieczeństwa pra-cy tych pracowników, którzy pomimo możliwości w pełni zdalno sterowania rozdzielnicą jednak na terenie rozdziel-ni się czasem znajdują. Poza napędami silnikowymi umożliwiającymi zdalne zamykanie i otwieranie odłączników i uziemników, stosowane są coraz czę-ściej napędy silnikowe umożliwiają-ce przestawianie członu wysuwnego z położenia „praca” do położenia „pró-ba” i odwrotnie. Taką rozdzielnicą moż-na w pełni zdalnie sterować z odległo-ści wielu kilometrów. W ostatnich latach rośnie częstotliwość stosowania w roz-dzielnicach blokad elektrycznych i elek-tromagnetycznych. To również wpływa na zmniejszenie liczby przestojów pola lub rozdzielnicy spowodowanych np. uszkodzoną blokadą mechaniczną. Dla bezpieczeństwa pracy rozdzielnicy i osób ją obsługujących ważne jest do-kładne stosowanie zasad obsługi i kon-serwacji rozdzielnicy. Wystąpiło już nie-mało zwarć łukowych spowodowa-nych nie dokręceniem końcówki kabla SN, niedokładnym włożeniem wkładki bezpiecznikowej, zostawionym narzę-dziem. Z doświadczeń producentów rozdzielnic wynika, że stosunkowo du-żo uszkodzeń mechanicznych rozdziel-nic (blokad, napędów) następuje pod-czas montażu, rozruchu i w ciągu kilku tygodni lub miesięcy po dostawie. Jest to wynikiem braków dobrego prze-szkolenia osób pracujących przy roz-dzielnicach.

W podsumowaniu pokuszę się o przed-stawienie tych cech rozdzielnic, które znacząco wpływają na bezpieczeństwo pracowników obsługujących rozdziel-nice jak również na niezawodną pracę samych rozdzielnic. Należą do nich:1. Przeprowadzone pełne badania

typu w wiarygodnej i znanej in-stytucji badawczej. Wykonanie badań powinno być potwierdzo-ne sprawozdaniami z badań i cer-tyfikatami.

2. Pełna przedziałowość rozdzielnicy (klasa PM), również przedział szyn zbiorczych powinien być podzie-lony na odrębne dla każdego pola przedziały.

3. Przebadany poziom łukoochron-nośći wszystkich przedziałów średniego napięcia w czasie 1 sekundy - w najbardziej wymaga-jącej dla rozdzielnicy konfiguracji, ze wszystkich stron rozdzielnicy. Klasa IAC AFLR lub BFLR.

4. Zastosowanie systemu szybkiego wyłączania zwarcia łukowego – skraca czas zwarcia i wewnętrzne zniszczenia w rozdzielnicy, a tym samym umożliwia jej szybkie przy-wrócenie do ruchu.

5. Klasa LSC2B – możliwy jest do-stęp np. do przedziału członu wy-suwnego nawet jeżeli wszystkie inne przedziały średnionapięcio-

we rozdzielnicy znajdują się pod napięciem.

6. Czytelne, łatwe i maksymalnie uproszczone zasady obsługi ręcz-nych napędów i blokad.

7. Zastosowanie napędów silniko-wych: do przesuwania członu wysuwnego oraz do zamykania i otwierania uziemnika, ewentual-nie odłącznika (odłączników).

8. Umożliwiająca ustawienie przy-ścienne silna obudowa, z solidny-mi i bezpiecznymi wziernikami do przedziałów średniego napięcia.

9. Zastosowane aparaty łączeniowe, izolatory i inne elementy powinny być wyprodukowane przez spraw-dzonych dostawców.

10. Zastosowanie zewnętrznych lub wewnętrznych kanałów dekom-presyjnych.

11. Proces produkcyjny i badania roz-dzielnicy powinny być zrealizowa-ne zgodnie z dobrze przemyślany-mi i w praktyce przestrzeganymi procedurami systemu zapewnie-nia jakości.

12. Większa „bezobsługiwalność”, du-ża trwałość blokad i napędów, co skutkuje rzadszymi terminami przeglądów okresowych.

ELEKTRBUDOWA SA n

Fot. 1. rozdzielnica d-12-2S podczas próby łukoochronności 72ka w ciągu 1 sekundy



25

StreszczenieW artykule opisano, w jaki sposób bez dużych nakładów finansowych można stworzyć system (aplikację) bazy danych upraszczający oblicze-nia związane z analizą sieci przemy-słowej pod kątem elektroenergetycz-nej automatyki zabezpieczeniowej. Zaprezentowany system umożliwił znaczne skrócenie czasu wykonania takiej analizy oraz zmniejszył jej pra-cochłonność. Przedstawione rozwią-zanie wykonano w całości z wykorzy-staniem ogólnie dostępnego opro-gramowania biurowego.

WstępPrzeprowadzane w Pracowni Auto-matyki Elektroenergetycznej Instytu-tu Energetyki analizy sieci pod kątem poprawności zabezpieczeń w sie-ciach przemysłowych ŚN mają na ce-lu weryfikację elektroenergetycznej automatyki zabezpieczeniowej (EAZ) zarówno dla pojedynczych odbiorów (silników, transformatorów, baterii kondensatorów itd.), jak też dla sieci traktowanej jako całość. Wykonanie tego typu analizy zwykle przebiega w następujących etapach:1. Inwentaryzacja obiektów sieci –

polega zwykle na dostarczeniu jej ogólnego schematu (połączeń między poszczególnymi stacjami), danych technicznych obiektów (np. napięcie znamionowe, moc itd.), innych urządzeń pomocni-czych (takich jak przekładniki) itp. Niekiedy klient zleca dodatkowo przeprowadzenie analizy aparatury pierwotnej pod kątem wytrzymało-ści zwarciowej – wtedy dane apa-ratów również muszą być zebrane.

2. Opracowanie wariantów pracy sie-ci – wybranie kilku lub kilkunastu możliwych i stosowanych w zakła-dzie konfiguracji sieci, dla których będą wykonywane obliczenia. Wa-rianty, które są mało prawdopo-dobne lub niestosowane zarówno w ruchu normalnym jak i awaryj-nym, nie będą uwzględniane, gdyż wyniki obliczeń w takich przypad-kach nie służą celowi, w jakim wy-konywana jest analiza.

3. Wykonanie obliczeń zwarciowych – za pomocą specjalistycznego oprogramowania wykonywane są obliczenia zwarciowe dla sieci

Wykorzystanie baz danych do obliczeń zwarciowych

inwentaryzacji jest najbardziej czaso-chłonny i zwykle jego długość nie mo-że być ustalona na etapie ofertowania. Jednocześnie bardzo trudno jest skró-cić ten czas – a przedstawiciele klienta mają zwykle też i inne obowiązki i nie mogą poświęcić całego czasu pracy np. na odczytywanie zakurzonych ta-bliczek znamionowych.Dokumentacja, którą klient na końcu pracy otrzymuje, najczęściej przyjmu-je postać książki z informacjami przy-pominającymi karty pól. Znajdują się tam dane otrzymane od klienta na temat obiektu, kabli, przekładników, zabezpieczeń itd., wyniki obliczeń, oraz ewentualne wnioski. Tak pogru-powana analiza jest łatwiejsza w od-biorze, a także – jako zbiór wszystkich informacji o polu – stanowi wartość samą w sobie, gdyż zwykle w zakła-dzie nie ma zebranych takich infor-macji w jednym dokumencie.Dokument, jaki powstaje z pracy, zwykle jest tworzony w programie MS Word, jako najbardziej powszech-nym i przyjętym w Polsce.

Możliwości skrócenia czasu pracyPonieważ możliwości przyspieszenia procesu inwentaryzacji elementów sieci są zwykle bardzo ograniczone, a tak naprawdę obiekty w sieci są naj-częściej do siebie w dużym stopniu podobne, można próbować uprościć część powtarzalnej pracy, dzięki cze-mu skrócić etap obliczeń lub tworze-nia dokumentacji i zyskać więcej cza-su na inwentaryzację.Początkowe nasze doświadczenia z wykonywania tego typu analiz po-legały na pracy nad dokumentami Word z wpisywaniem bezpośrednio uzyskiwanych informacji do pliku. Ponieważ edycja dokumentów tek-stowych przez kilka osób jednocze-śnie jest utrudniona, był on dzielony na kilka mniejszych plików, np. jeden plik – jedna rozdzielnia. Powtarzalne obliczenia można wykonać np. w ar-kuszu kalkulacyjnym, wprowadzić do dokumentu, a następnie dokumenty połączyć ze sobą. Wiązało się to jed-nak z utrudnieniami związanymi np. z tym, że klient w połowie wykonywa-nia pracy zażyczył sobie innego wzo-ru dokumentu (np. szerszej tabelki), czy też z otrzymaną nową, popra-

w wybranych wariantach jej pracy. Wyniki obliczeń pozwalają zwery-fikować poprawność nastawiania zabezpieczeń oraz ( jeśli praca to obejmuje) wytrzymałość zwarcio-wą aparatów.

4. Ocena aparatury i zabezpieczeń – sprawdzane są wszystkie istotne funkcje zabezpieczeniowe wszyst-kich obiektów sieci. Sprawdzamy, czy każdy obiekt ma wszystkie wy-magane zabezpieczenia oraz czy są one prawidłowo nastawione. Do-datkowo należy także zweryfikować wzajemną koordynację zabezpie-czeń całej sieci – tj. czy spełnione są wymagania selektywności, rezerwo-wania i bezpieczeństwa. W przypad-ku błędów analiza może także obej-mować propozycje wymaganych zmian (np. zmiany wartości rozru-chowej, czasu zwłoki itp.).

5. Sformułowanie ostatecznych wniosków.

Praca powstaje zwykle po wprowa-dzaniu szeregu modyfikacji w sieci (np. dodania dodatkowych rozdziel-ni, wymiany kabli, wyłączenia części obiektów itp.), często na przestrze-ni kilkunastu czy kilkudziesięciu lat. Wymiana stosowanych starych za-bezpieczeń (często nawet elektro-mechanicznych) jest dobrym pretek-stem, aby zweryfikować w ramach tej samej modernizacji ich nastawienia.

Inwentaryzacja najdłuższym etapem analizyProces inwentaryzacji zwykle leży po stronie klienta, gdyż tylko on może wiedzieć, z jakich elementów składa się jego sieć. Analogicznie, także wy-bór realnych wariantów pracy sieci jest jego zadaniem. Warianty te wy-nikają z wieloletniej praktyki rucho-wej zakładu.Chociaż taka praca składa się głównie z wyników etapu 4, tj. oceny popraw-ności zabezpieczeń, zwykle najdłu-żej trwającym etapem jest inwentary-zacja. Często klient zlecając pracę nie zdaje sobie do końca sprawy z jej za-kresu i niejednokrotnie okazuje się, że do posiadanej przez niego dokumen-tacji na przestrzeni lat zakradły się bra-ki, sprzeczności lub inne niezgodności, których nikt nie był świadomy, a któ-re teraz trzeba „na szybko” uzupełnić. Nie wynika to ze złej woli, ale proces



26

wioną informacją nt. kabla łączące-go dwie stacje (wtedy należy pamię-tać o konieczności zmiany w dwóch miejscach). Z takich powodów uwa-ga osób analizujących sieć zbyt kon-centrowała się nad edycją tekstu za-miast nad analizą sieci.Nasuwającym się więc rozwiązaniem jest przygotowanie bazy danych, w której byłyby przygotowane od-powiednie tabele zawierające dane o sieci, a następnie, wygenerowa-nie (np. w postaci raportu) gotowe-go dokumentu, gdy wiadomo już, że wszystkie dane są poprawne.

Baza danychW naszej pracy wybraliśmy bazę pro-gramu MS Access, która jest dostęp-na w pakiecie Microsoft Office, jednak możliwe są także i inne środowiska. Stworzenie bazy ma następujące za-lety:1. Jeżeli baza jest udostępniona

w sieci, może na niej, w przeci-wieństwie do tekstów, pracować kilka osób jednocześnie. Dzięki te-mu mogą one wprowadzać zmia-ny niezależnie od siebie, co jest zdecydowanie wygodniejsze od pracy na zasadzie „jedna osoba – jeden plik”.

96 A (dla transformatora 1000 kVA, 6 kV), ale stosowany przekładnik prądowy ma przekładnię 50/5 A, co jest podejrzane – dane trzeba zweryfikować, bo być może źle podano moc transformatora, prąd przekładnika, a może też należy zwrócić uwagę klienta, że prze-kładnik jest źle dobrany.

5. Baza może automatycznie wykryć również błędy związane z dany-mi zależnymi od siebie, np. klient podał, że nastawienie przekaźnika wynosi 60 A po stronie pierwot-nej, 8 A po stronie wtórnej, co nie pasuje do podanego przekładnika 50/5 A.

6. Plik bazy jest jeden, więc można bez kłopotów wykonywać kopie bezpieczeństwa.

7. W bazie można zamieścić także informacje, które nie znajdą się w końcowym dokumencie, na przykład uwagi na temat potrzeby dodatkowych wyjaśnień, metodo-logii obliczeń itp. Nawet jeśli dane te nie zostaną usunięte, końco-wy raport nie będzie ich zawierał. W przypadku komentarzy w pliku Word może zdarzyć się, że autor zapomni o usunięciu uwag i bę-dzie do nich miał dostęp klient,

2. Baza pozwala na dodawanie no-wych rozdzielni czy pól bez więk-szych kłopotów – nie jest to ko-lejny plik tekstowy, a po prostu kolejny rekord w tabeli. Również usuwanie czy zmiana rekordów jest łatwa i wygodna.

3. Baza pozwala wyszukiwać i filtro-wać informacje według niemal dowolnych kryteriów. Na przykład, można znaleźć te pola, w których dane przekładnika Ferrantiego są niepełne, albo silniki o określonej mocy, dla których nie jest zna-ny współczynnik mocy. Wyniki są dostarczone niemal natychmiast, mogą być też dowolnie sortowa-ne. Dzięki takim zapytaniom moż-na też zadawać precyzyjne pytania klientowi, przez co jego pracow-nicy mogą szybciej znaleźć odpo-wiedź. Znalezienie takich braków w dokumencie tekstowym wyma-ga za każdym razem jego uważnej analizy. Krótko mówiąc – „wiemy, czego nie wiemy”.

4. Baza może wykonywać proste, powtarzalne obliczenia, na przy-kład wyznaczyć prąd znamiono-wy transformatora z pozostałych jego parametrów. Można łatwiej wykryć, że prąd obiektu jest np.



27

INS

TY

TU

T E

NE

RG

ET

YK

I P

rac

ow

nia

Au

tom

atyk

i Ele

ktro

en

erg

ety

cz

ne

j

Pracownia Automatyki Elektroenergetycznej (EAE) Instytutu Energetyki w Warszawie zajmuje się

szeroko pojętą automatyką elektroenergetyczną sieci wysokich i średnich napięć, w tym także

generatorów i bloków generator-transformator, pracujących zarówno w krajowych i zagranicznych

elektrowniach systemowych, jak i w mniejszych zakładach przemysłowych. Wykonywane prace dotyczą

głównie układów elektroenergetycznej automatyki zabezpieczeniowej (EAZ) oraz innych układów

automatyk systemowych, np. APKO.

Zapraszamy Państwa do współpracy!

Zakres usług:

wykonywanie projektów zabezpieczeń, w tym dla

generatorów i bloków generator-transformator,

obliczanie wartości nastawieniowych

zabezpieczeń,

uruchomienia systemów zabezpieczeń,

obliczenia zwarciowe oraz analiza całościowa

zabezpieczeń w sieciach przemysłowych

i miejskich,

analizy awarii i innych zdarzeń,

badania symulacyjne oraz prace badawczo-

rozwojowe,

szkolenia,

tłumaczenia dokumentów technicznych.

-300

-250

-200

-150

-100

-50

0

50

100

150

200

250

300

0 50 100 150 200 250 300

IsIwPtstabIs(w)Iw(w)

Pracownia Automatyki Elektroenergetycznej Instytut Energetyki

ul. Augustówka 36 02-981 Warszawa tel.: (22) 3451 164 do 166 e-mail: [email protected]

www. ien.com.pl /p l /eae

co może być niepożądane, nawet nie tyle ze względów poufności, co raczej z powodu używania spe-cyficznego żargonu takie uwagi wyrwane z kontekstu mogłyby być źle zrozumiane.

8. Ewentualna zmiana szablonu do-kumentu odbywa się w jednym miejscu i dopóki raport nie osią-gnie swojej wersji ostatecznej, jest praktycznie niekłopotliwa i zaj-muje tylko kilka minut. Układ gra-ficzny każdego pola jest jednolity i nie trzeba pamiętać o zmianach w wielu plikach.

Narzucającym się rozwiązaniem jest wykorzystanie raportów MS Access, jednak z kilku powodów odstąpili-śmy od tego. Przede wszystkim, plik raportu nie jest edytowalny, a wie-le informacji wciąż trzeba uzupełnić „ręcznie” w końcowym dokumen-cie. Po drugie, raport taki nie zawie-ra spisu treści, co dla dokumentów obejmujących nieraz nawet i kilkaset stron, byłoby pożądane. W związku z tym tradycyjne raporty okazały się nieodpowiednie, ale za to możliwe jest, aby MS Access wygenerował od-powiedni plik MS Word, na podstawie zadanego szablonu (plik *.dot). Spis treści wstawiany jest i aktualizowany automatycznie ( już przez program Word), a wszelkie uwagi są dodawa-ne w formie komentarzy MS Word. Po zakończeniu edycji należy tylko pa-miętać o ich usunięciu (zakładka Re-cenzja → Następny komentarz, Usuń komentarz).Dalszym krokiem rozwoju bazy by-ła automatyzacja szeregu obliczeń i zrezygnowanie z arkusza kalkulacyj-nego (MS Excel). Wiele obliczeń może przejąć mechanizm bazy danych. Dla przykładu może on wyznaczyć bez udziału użytkownika (i – co ważne – bez ryzyka popełnienia przez niego pomyłki rachunkowej) następujące wielkości:• sumę obciążeń wszystkich pól

sekcji (ważne przy nastawianiu za-bezpieczeń w polach zasilających i sprzęgieł),

• sumę prądów ziemnozwarcio-wych fragmentu sieci (z katalogo-wych danych kabli),

• sprawdzić, czy zabezpieczenie jest nastawione poprawnie (spełnia wymagania czułości i bezpieczeń-stwa). Dla przykładu, zazwyczaj za-bezpieczenie nadprądowe zwłocz-ne transformatora ŚN/nN nastawia się [1, 2] w następujący sposób (dla innych obiektów można wykonać analogiczne przekształcenia):

przy czym (wszystkie wielkości po stronie pierwotnej przekładników):Ir – prąd rozruchowy zabezpieczeniakb – współczynnik bezpieczeństwa

(kb=1,2)In – prąd znamionowy transforma-

torakp – współczynnik powrotu (0,85 dla

zabezpieczeń analogowych, 0,95-0,98 dla cyfrowych)

I2fmin – minimalny prąd zwarcia (dwu-fazowego) po stronie DN, mierzo-ny po stronie górnego napięcia. Jest on znany z obliczeń zwarcio-wych lub można go wyznaczyć znając moc zwarcia na szynach GN transformatora i jego reaktan-cję

kc – współczynnik czułości (1,5)Przekształcając powyższą zależność można doprowadzić ją do dwóch równań:

Spełnienie pierwszego z nich zapew-nia, że zabezpieczenie nie będzie dzia-łać podczas normalnego stanu pracy (wymaganie bezpieczeństwa), nato-miast drugiego – że będzie działać za-wsze, nawet w „warunkach minimal-nych” zwarć (wymaganie czułości).Jeżeli obie te zależności są równo-cześnie spełnione, to zabezpieczenie nastawione jest poprawnie. Wszyst-kie wielkości wymagane do tych równań są dane (parametry obiektu, wynik obliczeń zwarciowych), a więc mogą być obliczone automatycznie. Jeżeli nastawienie jest błędne, użyt-kownik jest o tym informowany i mo-że np. ręcznie wyznaczyć prawidło-we nastawienie. Baza „zwalnia” także użytkownika z konieczności przeli-czania nastawień ze strony pierwot-nej i wtórnej, co nie tylko skraca czas obliczeń, zmniejsza ryzyko pomyłki obliczeniowej, ale pozwala mu sku-pić się na tych miejscach, które są dla automatu zbyt trudne, np. linie dwustronnie zasilane lub weryfikację stopniowania czasów.W przypadku, gdyby np. okazało się, że zaszła zmiana w parametrach sieci (np. nowa informacja nt. mocy zwar-ciowej w GPZ), można na nowo wyko-nać obliczenia zwarciowe i wprowa-

dzić wyniki do bazy, nie troszcząc się o to, że nowa moc zwarcia powinna być uaktualniona we wszystkich po-lach sekcji – przy generowaniu tek-stu dokumentu baza przeliczy współ-czynniki na nowo.Należy zauważyć, że klient dostaje tylko końcowy raport, natomiast ba-za jest wykorzystywana tylko do je-go generowania. Dokument wymaga ręcznych poprawek, takich jak wspo-mniane sytuacje zbyt skomplikowane dla automatycznych obliczeń.Rysunek 01 przedstawia formularz edycji pola w MS Access. Przykład ekranu z błędami przedta-wia rysunek 02 – baza może wska-zać, które pola są błędne, tj. zawiera-ją niepełne dane lub niepasujące do siebie. Kryteria wyszukiwania błędów są praktycznie nieograniczone.Przykład ekranów z danymi katalogo-wymi kabli widoczny jest na ilustra-cji 03.

PodsumowanieWykorzystanie bazy danych i genero-wanego przez nią raportu znacznie uprościło i skróciło pracę związaną z analizą sieci. Główne zalety takiego rozwiązania to:1. możliwość pracy kilku osób jedno-

cześnie na jednym pliku2. przejrzyste formularze, dostoso-

wane do naszych wymagań, a jed-nocześnie sposób prezentacji wy-ników (raport) jest taki, aby odpo-wiadał klientowi,

3. odciążenie pracowników poprzez automatyczne wykonywanie przy-najmniej części obliczeń, tych najbardziej żmudnych i praco-chłonnych, co po pierwsze ograni-cza ryzyko błędu obliczeniowego, a po drugie pozwala na spędzenie większej ilości czasu czasu nad ty-mi zagadnieniami, które nie mogą być obliczone automatycznie,

4. możliwość sortowania i przeszu-kiwania elementów bazy według praktycznie dowolnych kryteriów pozwala na łatwiejszą analizę, gdyż np. można w danej chwili skupić się tylko na polach transformatorów,

5. pewność, że obliczenia wykonane na otrzymanych danych są po-prawne. Weryfikacja zawartości bazy jest konieczna, ale jest ona znacznie prostsza od weryfikacji kilkunastu plików MS Word,

6. znikomy koszt bazy: komputery połączone w sieci LAN, na każdym pakiet MS Office, który jest wyko-rzystywany w codziennej pracy biurowej. Poza czasem przygoto-



28

wania struktury bazy i testowania żadne inne nakłady (w tym finan-sowe) nie były wymagane,

7. w Instytucie Energetyki wykorzy-stano pakiet MS Office dla syste-mu Windows, ale nic nie stoi na przeszkodzie, aby wykorzystać koncepcję dla innych systemów, np. użyć bezpłatnego serwera Apache, w bezpłatnym systemie Linux, z bezpłatną bazą MySQL, obsługiwaną za pomocą skryptów w bezpłatnym języku PHP i wy-świetlanym w bezpłatnych prze-glądarkach np. Mozilla Firefox. Sys-tem dostępu przez stronę WWW ma też tę zaletę, że jest dostępny także dla osób pracujących w in-nym systemie operacyjnym i uży-wających innych przeglądarek.

Niniejszy artykuł powstał głównie w celu pokazania, że często złożone problemy można rozwiązać za pomo-cą środków, które już są w posiadaniu naszej instytucji. Jak wspomniano, do celów wykonania bazy generującej plik wynikowy (raport) i wykonującej część obliczeń, nie były konieczne żadne in-westycje. Korzyści z prostego rozwiąza-nia okazały się za to ogromne.

Uwagi dotyczące praw autorskich• Właścicielem znaków: MS Office,

MS Word, MS Excel, MS Access jest firma Microsoft Corporation.

• Właścicielem znaku Apache jest firma The Apache Software Foun-dation.

• Właścicielem znaku MySQL jest fir-ma Oracle Corporation.

• Właścicielem znaku PHP jest firma The PHP Group.

• Właścicielem znaku Mozilla Firefox jest firma Mozilla Foundation.

dr inż. Wojciech Szweicer, mgr inż. Marcin LizerInstytut Energetyki, Pracownia Automatyki Elektroenergetycznejul. Augustówka 36, 02-981 [email protected]

n

Literatura[1] Winkler W., Wiszniewski A. Auto-

matyka zabezpieczeniowa w sys-temach elektroenergetycznych, Wydawnictwo Naukowo-Tech-niczne; Warszawa, 2004 r.; [17]

[2] Żydanowicz J. Elektroenerge-tyczna automatyka zabezpiecze-niowa, Wydawnictwo Naukowo--Techniczne; Warszawa 1979

rys. 01.

rys. 02.

rys. 03.



29

w roku 1868, Carl Fiebrandt za-kłada niewielki warsztat me-chaniczny przy ul, Dworco-

wej 11, w którym produkował i napra-wiał proste maszyny rolnicze, parkany i ogrodzenia nagrobków. W początko-wym okresie w warsztacie zatrudnio-nych było 10 – 12 pracowników. Po-wodzenie i inwencja twórcza właści-ciela spowodowały, że warsztat okazał się zbyt mały i wymagał rozbudowy. Warsztat zlokalizowany był w terenie miejskim, gęsto zabudowanym. Wy-musiło to na właścicielu warsztatu ko-

Bydgoskie Zakłady Elektromechaniczne BElma s.a.

W 2013 roku Spółka będzie obchodzić jubileusz 145-lecia istnienia. Na rynku urządzeń elektrycznych jest niewiele firm, które mogą poszczycić się tak długim i nieprzerwanym funkcjonowaniem. W cyklu artykułów zostanie zaprezentowana historia Spółki.

nieczność poszukiwania wolnych tere-nów pod rozbudowę.W 1875 r., Carl Fiebrandt nabywa zespół parcel o dużej powierzchni, położony w sąsiadującej z Bydgoszczą gminie wiejskiej Okole i przenosi tam swój warsztat. Nowy teren pozwala na po-większenie firmy, z czego Fiebrandt skwapliwie korzysta i rozpoczyna bu-dowę dużej parterowej hali warszta-towej.Gwałtownie zwiększający się ruch ko-lejowy i rosnąca szybkość pociągów powodowały, że stało się koniecznym

zabezpieczenie tego ruchu przy pomo-cy odpowiednich urządzeń. Powstało wówczas wiele fabryk produkujących urządzenia do zabezpieczania i ste-rowania ruchem kolejowym. Carl Fie-brandt wyczuł koniunkturę i rozpoczął produkcję tych urządzeń.W 1892 r. C. Fiebrandt rezygnuje z wy-konywania usług dla klienteli wiejskiej i postanawia, że cała moc produk-cyjna firmy zostanie zaangażowana w wykonawstwo urządzeń do za-bezpieczania ruchu kolejowego. Bu-duje dużą halę produkcyjną, w któ-

linia montażowa wyłączników koplanianych



30

rej produkuje mechaniczne nastaw-nie z dźwigniami zwrotnicowymi, sygnałowymi, drążkami przebiego-wymi ze skrzyniami zależności, ele-mentami zależności, wyklucznikami i pokrywami. Do nastawnic tych ja-ko urządzenia zewnętrzne produ-kowano naprężniki do pędni zwrot-nicowych i sygnałowych, napędy zwrotnicowe, sygnałowe, wykolejni-cowe, semafory, tablice ostrzegaw-cze, zwroty załamowe, krążki odchy-lające, słupki pędniowe oraz pokrywy na kanały pędniowe. Produkowano również mosty sygnałowe, urządze-nia dzwonkowe oraz komplety zapór drogowych.W 1927 r. na życzenie Ministerstwa Ko-munikacji, przy pomocy firmy Siemens und Halske AB Blockwerk, Berlin, w fa-bryce uruchomiona zostaje produkcja elektrycznych urządzeń nastawczych, i od tego roku firma wykonywała pełen zakres urządzeń do zabezpieczania ru-chu pociągów. Były to urządzenia me-chaniczne, mechaniczno – elektryczne i elektryczne.W 1942 r. jedna z firm Grupy Siemens przenosi do naszego zakładu część swojej produkcji aparatury ogniosz-czelnej dla górnictwa. Była to nowa dziedzina produkcji. Przywieziono duże ilości surowców i półfabryka-tów oraz nowe specjalistyczne ma-szyny, takie jak: frezarki dwuwrzecio-nowe, wytaczarkę i szlifierkę. Wyroby w osłonach ognioszczelnych produ-kowane były taśmowo na parterze budynku, w którym produkowano urządzenia blokowe. W piwnicy bu-dynku powstała próbownia, w której sprawdzano ognioszczelność obu-dów gazem świetlnym. Brak było miejsca na składowanie rozszerzone-go asortymentu części i półfabryka-tów. Postanowiono wybudować no-wy murowany magazyn. Rozpoczęto jego budowę, wykonano nawet fun-damenty, lecz jej nie dokończono, ponieważ zakończyła się wojnaW 1945 roku obok produkcji podsta-wowej jaką była produkcja urządzeń do zabezpieczenia ruchu kolejowego rozwija się również produkcja elek-trycznej aparatury ognioszczelnej dla górnictwa. Rozruch tej niezwykle ważnej i potrzebnej dla przemysłu wydobywczego produkcji jest trud-ny ze względu na brak doświadczenia i brak odpowiedniej kadry technicz-nej. Wśród fachowców zatrudnionych w firmie, pracował tylko jeden inżynier i czterech techników. Większość pra-cowników umysłowych stanowili lu-dzie z podstawowym lub zawodowym

Stanowisko prób napięciowych wyłaczników kopalnianych

Stanowisko próbowni wodnej do prób ciśnieniowych urzadzeń ognioszczelnych dla górnictwa

wykształceniem. Sytuacja z upływem czasu zaczęła się poprawiać.W oparciu o pozostawione przez oku-panta materiały i półfabrykaty urucho-miono najpierw produkcję skrzynek ognioszczelnych U6 i U8 a potem wy-łączników ognioszczelnych DUR 1261, DUR 1231, DUR 922, DUK 917, DUR 37030, DUP 2 i sprzęgła wtykowego 100 A. Od 1947 roku rozwija się dyna-micznie produkcja aparatury ogniosz-czelnej dla górnictwa, której BELMA by-

ła w tamtym okresie jedynym produ-centem. Ciągle rośnie jej udział w cało-ści produkcji i na koniec 1950 r. wynosi już 34,8 procent. W październiku a następnie w listo-padzie 1953 r. rozpoczęto intensyw-ne działania o utrzymanie w fabry-ce produkcji elektrycznej aparatury przeciwwybuchowej, która decyzją władz rządowych miała być przekaza-na do nowo powstałych Pomorskich Zakładów Wytwórczych Aparatury



31

• KTO – 6,3 kopalniany transformator ogniosz-czelny, moc znam. 6,3 kVA,

• SWO – 200 sprzęgło wtykowe ognioszczelne, na prąd znam. 200 A,

• ZWO – 200 złącze wtykowe ognioszczelne, na prąd znam. 200 A,

• WEMA – 200 wyzwalacz elektromagnetyczny, na prąd znam. 200 A.

Prototypy przedstawiono zaproszo-nym przedstawicielom Ministerstwa Górnictwa wzbudzając ich zaintereso-wanie i uznanie. Niektóre wyroby by-ły wystawiane w czasie czerwcowych Międzynarodowych Targów Poznań-skich, w stoisku Centrali Handlu Zagra-nicznego „Elektrum”.W 1957 roku po raz pierwszy wysłano wy-rób z BELMY na Wiosenne Targi Lipskie. Był to samoczynny wyłącznik styczniko-wy typu SWS – III – 15. Rozwój produk-cji aparatury elektrycznej dla górnictwa był bardzo dynamiczny. Powstały nowe typy aparatów, z których najważniejszy był samoczynny wyłącznik stycznikowy ognioszczelny typu SWSO – 85.W latach 60-tych nastąpiło utworze-nie Zjednoczenia EMA-Apator-BELMA i podział produkcji elektrycznej i prze-kazanie do Apatora produkcji wyłącz-ników i transformatorów kopalnia-nych. W BELMIE pozostała przeciw-wybuchowa aparatura sterownicza i łączeniowa.

Artykuł opracował Adam Potapenko Szef Działu Rozwoju Wyrobów Elektrycznych BELMA S.A. na podstawie „Monografii BELMY” autorstwa Zdzisława Audyckiego.

nZestaw urządzeń nastawczych bydgoszcz-4

wyłącznik Zapadkowy ognioszczelny wZo-400 Łacznik roboczy Stycznikowy wodoszczelny kwSw-85

Niskiego Napięcia /PZWANN/ „Apa-tor” w Toruniu. Ostatecznie starania odniosły pozytywny skutek i zadecy-dowano, że produkcja aparatów dla górnictwa pozostanie w BFSK w Byd-goszczy. Rada Ministrów zaleciła Mi-nisterstwu Górnictwa rozpoczęcie rozmów z zakładem na temat uru-chomienia produkcji nowych wyro-bów dla przemysłu wydobywczego. Następuje dalszy rozwój produkcji aparatury elektrycznej, rozszerzany jest asortyment wyrobów propono-wanych kopalniom. Gdy w 1946 r. produkowano tylko 4 typy wyrobów, to osiem lat później proponowano już 12 typów wyrobów.Intensywnie również pracowano nad skonstruowaniem grupy nowych kopal-nianych wyłączników ognioszczelnych w spawanych obudowach stalowych.

Zaadoptowany ze starej kuźni, w cią-gu pół roku, warsztat obudów stalo-wych oraz prototypownia wykonały do 15 kwietnia 1956 r. prototypy nowych wyrobów.Były to:• KWSO – 350 kopalniany wyłącznik stycznikowy

ognioszczelny, na prąd znamiono-wy 350 A,

• KWSO – 85 kopalniany wyłącznik stycznikowy ognioszczelny, na prąd znamiono-wy 85 A,

• KWSO – 40 kopalniany wyłącznik stycznikowy ognioszczelny, na prąd znamiono-wy 40 A,

• WZO – 400 wyłącznik zapadkowy ognioszczel-ny, na prąd znam. 400 A,



32

Przedstawicielstwo Handlowe Paweł Rutkowskiul. Rakowiecka 39A/3, 02-521 Warszawa, tel.: +48(22) 849 71 90, fax. +48(22) 849 70 01, e-mail: [email protected]

w w w . k a m e r y I R . c o m . p l

FLIR SYSTEMS dąży do tego aby jak najwięcej ekspertów z dziedziny termowizji korzystało z jak najbardziej profesjonalnego sprzętu. W związku z tym już po raz kolejny wprowadza unikatowy program wymiany kamer termowizyjnych. Dzięki niemu każdy może wymienić swoja starą kamerę dowolnego producenta na nową firmy FLIR oszczędzając przy tym do 7130 Euro.

PROGR AM WYMIANY K AMER TERMOWIZ YJNYCH

FLIR T440

ZAOSZCZĘDŹ do 7130 Euro

GWARANCJA2 lata

DOWOLNYPRODUCENT

NAWETUSZKODZONA

FLIR E60

Aktualna sytuacja – pomiary emisji i metoda obliczeniowaObowiązujące przepisy nakładają na właścicieli źródeł energii o mocy wyższej niż 100MW obowiązek mo-nitorowania emisji do środowiska za-nieczyszczeń takich jak tlenek węgla CO, dwutlenek siarki SO2, tlenki azo-tu (NOx), pyły i inne. Stąd wyposaża-nie instalacji odprowadzania spalin w systemy monitoringu, analizatory mierzące stężenia poszczególnych szkodliwych substancji i pyłomierze. Informacja o samych stężeniach za-nieczyszczeń jest jednak niewystar-czająca. Żeby wiedzieć jaka ilość tych substancji została wyemitowana do środowiska, niezbędna jest także in-formacja o ilości wytworzonych spalin. Dopiero te dwie informacje pozwalają stwierdzić, czy wytwórca ciepła speł-nia wymogi i normy ochrony środowi-ska, czy też je przekracza. Mimo, tego, iż ustawodawca dopusz-czał, aby przy braku technicznych możliwości pomiaru ilości spalin wy-dalanych do otoczenia, szacować ich ilość w oparciu o masę spalanego paliwa (czyli najczęściej używanego

węgla), metoda taka ma jednak dwie znaczące wady. Po pierwsze, jest ona niezbyt dokładna i szacowane wiel-kości wytwarzanych spalin są często wyższe niż w rzeczywistości. Po dru-gie, dane dotyczące ilości wytworzo-nych spalin są dostępne dopiero po okresie rozliczeniowym, kiedy moż-liwe jest zsumowanie ilości użytego paliwa. Informacja o ewentualnych wystąpieniach przekroczeń limitów emisji jest dostępna dopiero po fak-cie, kiedy nie ma już możliwości w ża-den sposób na nie zareagować. W tej sytuacji pomysł, by na bieżąco mie-rzyć ilość produkowanych spalin, jest rozwiązaniem najwłaściwszym. Pyta-nie tylko czy/jak możliwa jest realiza-cja takiego pomiaru?

Metody tradycyjne – pomiar różnicy ciśnień i pomiar ultradźwiękowyPomiar przepływu spalin nie należy do łatwych pomiarów. Medium za-wiera substancje agresywne i koro-zyjne, często jest silnie zapylone, oraz ma wysoką, przekraczającą nawet 400 stopni Celsjusza temperaturę. Wiel-kość przepływu jest zmienna i zależy od pory roku (lato-zima), ilości pra-cujących kotłów oraz stanu ich pracy (rozruch, normalna praca). Wewnątrz komina występują silne turbulencje, a rozkład temperatur jest nierówno-mierny, szczególnie w sytuacji, gdy trafiają do niego spaliny z więcej niż jednego kotła. Dodatkowym utrud-nieniem są rozmiary komina: we-wnętrzna średnica 5 metrów nie jest żadnym odosobnionym przypadkiem.W takiej sytuacji ilość dostępnych me-tod pomiarowych jest ograniczona. Najprostszą jest metoda wykorzystu-jąca rurkę uśredniającą, w której na skutek przepływu medium, powsta-je różnica ciśnień proporcjonalna do przepływu. Do rurki montowany jest przetwornik różnicy ciśnień, z którego sygnał jest przekazywany do systemu pomiarowego. Drugie stosowane urządzenie to prze-pływomierz ultradźwiękowy. Stano-wiące jego część głowice nadawczo--odbiorcze montuje się po przeciw-nych stronach komina, a czas przejścia sygnału ultradźwiękowego pomiędzy głowicami pozwala na określenie

prędkości przepływającego medium. Opisane metody wydają się proste i skuteczne, jednak w praktyce użyt-kownik trafia na wiele niedogodności, z których część jest trudna do zaak-ceptowania.Po pierwsze, obie metody dają infor-mację o objętościowym przepływie spalin. Aby wyliczyć przepływ masowy, wykorzystywany do wyliczenia emisji, należy wyniki pomiaru przepływu ob-jętościowego skorygować od aktualne-go ciśnienia i temperatury. Problemem jest wybór odpowiedniego miejsca do pomiaru, a stosowany powszechnie pomiar temperatury w jednym punk-cie nie da właściwej korekty przy du-żych różnicach temperatury w różnych punktach przekroju komina.Po drugie, obie metody dają dobre wyniki w stabilnych warunkach. Nie-stety, podczas rozruchu kotłów oraz poza sezonem grzewczym, kiedy prędkości przepływów są znacznie mniejsze od nominalnych, informacje uzyskane zwłaszcza za pomocą rurki uśredniającej są obarczone dużymi błędami (wielkość przepływu w takich sytuacjach często znajduje się poniżej 20% zakresu nominalnego dla rurki). W niektórych przypadkach prędkość przepływu spalin jest niższa niż 1 m/s, co stanowi problem także dla metody ultradźwiękowej.Kolejnym utrudnieniem jest koniecz-ność wyposażenia opisanych ukła-dów pomiarowych w dodatkowe systemy niezbędne do ich prawidło-wego funkcjonowania. I tak, z uwagi na swoją budowę, rurka uśredniająca jest wrażliwa na wszelkie zanieczysz-czenia i pyły niesione ze spalinami. Zanieczyszczania te zatykają otwo-ry znajdujące się na czołowej po-wierzchni rurki i z czasem powodu-ją, że układ przestaje funkcjonować. Aby temu zapobiec, niektóre rurki są wyposażane w specjalne układy prze-dmuchu. Niezbędne jest doprowa-dzenie sprężonego powietrza, a i tak skuteczność oczyszczania rurki w ten sposób nie jest wystarczająca.Dla głowic przepływomierzy ultradź-więkowych szkodliwa jest zarówno obecność pyłów, jak i wysoka tem-peratura. Pył, który osadza się na po-wierzchni głowic tłumi emitowany sygnał pomiarowy. Konstrukcja gło-

pomiar przepływu spalin w systemach kontroli emisji

kanał i komin spalin



34

wic pozwala na ich pracę w tempe-raturze najwyżej 130 stopni Celsjusza. Przy wyższych temperaturach spalin stosowane są specjalne układy chło-dzenia sprężonym powietrzem. Użyt-kownik musi się więc liczyć z dodat-kowymi kosztami wykonania i utrzy-mania instalacji. Szczególnie dotkliwe mogą być koszty samego powietrza, którego zużycie jeden z producen-tów szacuje na 80 m3/h (oznacza to koszt ponad 50 tyś. zł w ciągu roku). Dodatkowe koszty zastosowania me-tody ultradźwiękowej wiążą się także z koniecznością wykonania dodatko-wego podestu na kominie, kilka me-trów powyżej podestu podstawowe-go (głowice są umieszczane pod ką-tem 45-60 stopni w stosunku do prze-kroju komina).

Pomiar wielopunktowymi przepływomierzami termicznymi FCIZastosowanie do pomiarów przepływu spalin przepływomierzy termicznych udowodniło, że urządzenia te radzą so-bie doskonale tam, gdzie zawiodły inne metody. Najważniejszą zaletą metody jest to, że mierzony jest wprost przepływ masowy spalin. Bez konieczności korygo-wania pomiaru, urządzenie daje wskaza-nia w Nm3/h, które mogą być wprost wy-korzystywane do wyliczania emisji.Ze względu na znaczne wymiary ka-nałów spalin i kominów, producent przepływomierzy – firma FCI, zaleca stosowanie przepływomierzy wielo-

punktowych. Oznacza to, że w wybra-nym przekroju pomiarowym przewo-du spalinowego rozmieszcza się od kil-ku do kilkunastu sensorów mierzących rozkład prędkości i temperatury. Dzięki takiemu rozwiązaniu przepływomierz ma możliwość dobrego uśrednienia wskazań, nawet w sytuacji niesyme-trycznego i nieregularnego profilu przepływu. Ilość sensorów oraz ich roz-kład dobiera się stosownie do rozmiaru i kształtu przewodu, a także biorąc pod uwagę oczekiwaną dokładność ukła-du pomiarowego. Dla każdego przy-padku producent wykonuje obliczenia i symulacje możliwych do uzyskania dokładności oraz dobiera optymalną

wielopunktowy przepływomierz Mt91

Sonda przepływomierza termicznego

czujnik termiczny odporny na zanieczyszczenia



35

konfigurację przepływomierza. Należy dodać, że wielopunktowe przepływo-mierze FCI są praktycznie jedynym do-stępnym rozwiązaniem w przypadku braku odcinków prostych przed punk-tem pomiarowym.Wielopunktowe przepływomierze FCI wyróżniają się dużą zakresowością po-miaru (nawet 1000:1), co zapewnia wła-

ściwy pomiar zarówno przy normalnej pracy kotłów w sezonie grzewczym, jak podczas rozruchu, gdy przepływy i prędkości są bardzo małe. Sensor ter-miczny FCI zaczyna mierzyć przepływ już dla prędkości 0,08 Nm/s.Konstrukcja przepływomierza FCI po-zwala mu na pracę w trudnych wa-runkach. Wszystkie elementy mające

bezpośrednią styczność ze spalinami są wykonane z materiałów odpornych na ich korozyjne działanie. Sensory po-zwalają na swobodny przepływ spalin nawet przy dużej zawartości pyłów, a sonda pomiarowa wytrzymuje tem-peratury do 450 stopni Celsjusza. Co niemniej ważne w takich sytuacjach, w metodzie tej nie są wymagane żad-ne układy czyszczenia, przedmuchu lub chłodzenia. System pomiarowy z przepływomierzem termicznym jest więc prostszy i tańszy w utrzymaniu. Nie możemy zapomnieć o tym, że wie-lopunktowe przepływomierze termicz-ne FCI posiadają certyfikat QAL-1, któ-ry jest wymagany przez przepisy doty-czące układów do kontroli emisji spalin.

Doświadczenia eksploatacyjneNa zakończenie warto zapoznać się z wynikami przeglądu przeprowa-dzonego ostatnio przez serwis fir-my INTROL. Przegląd obejmował 9 wielopunktowych przepływomierzy termicznych FCI typu MT91, zainsta-lowanych w kominach oraz w kana-łach dolotowych spalin. Poszczegól-ne urządzenia posiadają od 6 (kominy o średnicy 5000 mm) do 12 (kanały 2500 x 3500 mm) sensorów. Wszyst-kie zostały zainstalowane pod koniec roku 2009, mają więc za sobą 3 sezo-ny grzewcze.Dla użytkownika najistotniejsze jest to, że po prawie trzech latach pracy w trudnych warunkach wszystkie urzą-dzenia są sprawne, a sondy i senso-ry nie noszą śladów zużycia. W całym tym okresie użytkownik, dzięki pomia-rowi przepływu, miał ciągłą informa-cję o bieżącej emisji oraz wiedzę na-wet o chwilowych przekroczeniach. Umożliwiało to natychmiastową reak-cję na nieprawidłowości, a to w prak-tyce oznaczało możliwość uniknięcia kar nakładanych przez służby ochrony środowiska.Opisane zalety metody termicznej powodują, że przepływomierze wie-lopunktowe są stosowane coraz po-wszechniej, przede wszystkim w ukła-dach kontroli emisji spalin, ale także w układach pomiaru ilości energii che-micznej paliwa (np. pomiar gazu wiel-kopiecowego) lub ilości ciepła niesio-nego ze spalinami (agregaty kogene-racyjne).

Jerzy JanotaDyrektor ds. technicznychINTROL Sp. z [email protected]

n

Montaż sond przepływomierza Mt91

układ pomiaru przepływu w systemie kontroli emisji



36

1. WSTĘPWzględy ekonomiczne wymuszają na współczesnej energetyce obowiązek dokonywania coraz dokładniejszego pomiaru energii elektrycznej. W związku z tym występuje konieczność stosowa-nia w układach pomiarowych urządzeń o wyższej klasie dokładności, w tym licz-ników, przekładników prądowych oraz przekładników napięciowych. Urządze-nia te, aby pracowały poprawnie zacho-wując swoją klasę dokładności, muszą spełniać warunki swoich znamiono-wych parametrów elektrycznych. Obec-nie instalowane są elektroniczne liczniki energii elektrycznej, które w mniejszym stopniu obciążają obwody wtórne prze-kładników niż dotychczas stosowane analogowe indukcyjne liczniki.Niedociążenie przekładników prądo-wych i napięciowych, spowodowane np. wymianą liczników indukcyjnych na elektroniczne, wpływa na wzrost ich błędów pomiarowych i może dopro-wadzić do pogorszenia ich klasy do-kładności, co w konsekwencji wiąże się z pogorszeniem pomiaru energii elek-trycznej. W przypadku przekładników prądowych zmiana obciążenia ma tak-że znaczący wpływ na zmianę współ-czynnika bezpieczeństwa przyrządu FS. W związku z powyższym niezwykle istotny jest optymalny dobór parame-

trów przekładników prądowych i na-pięciowych stosowanych w rozlicze-niach energii elektrycznej.Normami definiującymi przekładniki, na podstawie których dokonywane jest wzorcowanie (dawna legalizacja) są normy PN-EN60044-1 dla przekład-ników prądowych oraz PN-EN60044-2 w przypadku przekładników napięcio-wych. Zgodnie z tymi normami prze-kładniki pomiarowe to urządzenia, któ-rych głównym zadaniem jest transfor-macja wielkości mierzonej po stronie pierwotnej na stronę wtórną zgodnie z określoną klasą dokładności.

2. PRZEKŁADNIKI PRĄDOWEW rozliczeniach energii elektrycznej stosuje się przekładniki prądowe o kla-sach dokładności: 0,2S; 0,2; 0,5S oraz 0,5. Błędy dla każdej z tych klas dokładności przedstawiono w tabeli 1.Dla klas dokładności 0,2 oraz 0,5 do-puszczalne błędy prądowe i kątowe określone są w przedziale od 5 do 120% znamionowego prądu pierwot-nego Ipn, a w klasie dokładności 0,2S i 0,5S od 1 do 120% Ipn przy obcią-żeniu wtórnym od 25 do 100% obcią-żenia znamionowego i współczynni-ku mocy równym 0,8. Przy obciążeniu przekładnika mocą inną niż znamiono-wa charakterystyki błędów prądowych

i kątowych ulegają przesunięciu. Przy zmniejszaniu mocy obciążenia błędy prądowe rosną przesuwając się w kie-runku dodatnim. Natomiast przy prze-ciążeniu przekładnika błędy przesu-wają się w kierunku ujemnym, ale ich bezwzględna wartość jest znacznie większa niż w przypadku niedociąże-nia przekładnika.Na rys. 1 i 2 przedstawiono wpływ zmian obciążenia przykładowego prze-kładnika prądowego przepustowego (ELA1 200/5 A 15 VA kl. 0,5) na wartości błędów prądowych i kątowych. Cha-rakterystyki błędów prądowych (rys. 1) zarówno przy niedociążeniu jak i prze-ciążeniu przekładnika wychodzą poza obszar oreślony dla klasy dokładności 0,5. Natomiast charakterystyki błędów kątowych mieszczą się w granicach klasy 0,5. Z uwagi na przekroczone granice błędów prądowych występu-jące przy przeciążeniu i niedociążeniu obwodu wtórnego przekładnika, ba-dany przekładnik nie spełnia warun-ków określonych dla klasy dokładności 0,5. W związku z tym klasa dokładności przekładnika przy takich obciążeniach będzie znacznie niższa. W celu zacho-wania odpowiedniej klasy dokładności istotne wiec jest odpowiednie dopaso-wanie parametrów przekładnika do je-go rzeczywistych warunków pracy. Zmiana obciążenia obwodu wtórne-go wpływa również na zmianę wielko-ści współczynnika bezpieczeństwa FS. Wartość współczynnika FS określa krot-ność znamionowego prądu pierwot-nego, przy którym całkowity błąd prą-dowy przekładnika jest nie mniejszy niż 10%. W przypadku gdy współczynnik bezpieczeństwa przekładnika wyno-si FS5 oznacza to, że przy pięciokrot-nym wzroście znamionowego prądu pierwotnego magnetowód przekład-nika wchodzi w nasycenie i całkowity

Optymalizacja doboru parametrów przekładników prądowych oraz przekładników napięciowych niskiego napięcia stosowanych do rozliczeń energii elektrycznejW artykule przedstawiono informacje dotyczące przekładników prądowych i napięciowych niskiego napięcia oraz sposoby doboru ich parametrów.

Tabela 1. Graniczne błędy prądowe i kątowe pomiarowych przekładników prądowych kl. 0,5; 0,2; 0,5S i 0,2S

Klasa dokładności

Ipn , % - Procentowa wartość znamionowego prądu pierwotnego

1 5 20 100 120 1 5 20 100 120

Procentowy błąd prądowy; + lub - Błąd kątowy, minuty; + lub -

0,2 - 0,75 0,35 0,2 0,2 - 30 15 10 10

0,5 - 1,5 0,75 0,5 0,5 - 90 45 30 30

0,2S 0,75 0,35 0,2 0,2 0,2 30 15 10 10 10

0,5S 1,5 0,75 0,5 0,5 0,5 90 45 30 30 30



38

błąd prądowy jest równy lub większy od 10%. Współczynnik FS zawsze zwią-zany jest z konkretnym obciążeniem zewnętrznym obwodu wtórnego S2n. W przypadku, gdy pomiarowy obwód wtórny przekładnika jest obciążony mocą mniejszą od znamionowej prze-kładnik wolniej się nasyca, co oznacza, że współczynnik FS zwiększa się. Wpływ zmiany obciążenia obwodu wtórnego przekładnika na wartość FS jest przedstawiony na rys. 3 na przykła-dzie przepustowego przekładnika prą-dowego (ELA1 200/5 A 15 VA kl.0,5).W przypadku przepływu przez uzwoje-nie pierwotne przekładnika prądu zwar-ciowego sieci bezpieczeństwo aparatu-ry zasilanej przez ten przekładnik uzależ-nione jest od wielkości współczynnika FS, dlatego w obwodach pomiarowych dąży się do jego ograniczania.

3. PRZEKłADNIKI NAPIĘCIOWEPrzekładniki napięciowe stosowane w energetyce mają klasę dokładności nie gorszą niż 0,5. Maksymalne war-tości błędów dla poszczególnych klas dokładności przekładników napięcio-wych przedstawione zostały w tabeli 2.Błędy powinny być mierzone na zaci-skach przekładników i należy uwzględ-niać wpływ bezpieczników, rezystorów i pozostałych elementów będących in-tegralnymi częściami przekładników. Błędy napięciowe i kątowe przekład-nika napięciowego wyznaczane są po-między 80 a 120% napięcia pierwotne-go znamionowego Un przy obciąże-niu przekładnika mocą wynoszącą od 25 do 100 % mocy znamionowej przy indukcyjnym współczynniku mocy 0,8. Przy obciążaniu typowego przekładni-ka napięciowego (brak dodatkowych rezystorów, kondensatorów) mocą większą niż znamionowa, błąd napię-ciowy rośnie i przesuwa się w kierunku ujemnym, wzrasta także błąd kątowy. Taka sytuacja może doprowadzić do przesunięcia charakterystyki błędów przekładnika poza klasę dokładności. Podobne skutki niesie za sobą niedo-

Tabela 2. Graniczne błędy napięciowe i kątowe dla pomiarowych przekład-ników napięciowych stosowanych do rozliczeń energii elektrycznej

Klasa dokład-

ności

Procen-towy błąd

napięcio-wy (prze-

kładni)

Błąd kątowy

Minuty Centyra-diany

0,1 0,1 5 0,150,2 0,2 10 0,30,5 0,5 20 0,6

rys. 1. charakterystyki błędów prądowych przekładnika prądowego dla różnych ob-ciążeń zewnętrznych.

rys. 2. charakterystyki błędów kątowych przekładnika prądowego dla różnych ob-ciążeń zewnętrznych.

rys. 3. wykres współczynnika bezpieczeństwa przyrządu w funkcji obciążenia obwo-du wtórnego FS=f(S2n).



39

ciążenie przekładnika. Jeżeli rzeczywi-sta moc obciążająca przekładnik wy-niesie poniżej 25 % mocy znamiono-wej, wówczas błąd napięciowy rośnie i przesuwa się w kierunku dodatnim. Wpływ niedociążenia i przeciążenia dla przykładowego przekładnika na-pięciowego US1,2 (1000:√3)/(100:√3) V o mocy 10 VA i klasie dokładności 0,5 na wartości błędów napięciowych przed-stawiono na rysunku 4.Przekładnik zgodnie z normą zachowu-je dokładność metrologiczną w zakresie od 25 do 100% mocy znamionowej, tj. od 2,5 do 10 VA. Obciążenie przekładnika mocą poniżej 1,25 VA powoduje wzrost błędu napięciowego – przesunięcie błę-dów w kierunku dodatnim i wypadnięcie przekładnika z klasy dokładności. Nowo-czesne liczniki i przekaźniki elektroniczne mają obciążenie rzędu 0,5 VA. Tak więc dopasowanie obciążenia przekładnika do obciążenia licznika jest sprawą nie-zwykle istotną w perspektywie zacho-wania dokładności metrologicznej ca-

łego układu pomiarowego. Obciążenie przekładnika mocą większą niż znamio-nowa również powoduje wzrost błędu napięciowego – przesunięcie błędów w kierunku ujemnym. Dodatkowo prze-ciążanie jest niebezpieczne dla konstruk-cji przekładnika ze względu na wzrost gę-stości prądów w uzwojeniach poza war-tości znamionowe.Zmiana obciążenia przekłada się także na zmianę wartości błędu kątowego przekładnika. Im większe obciążenie, tym większy błąd kątowy. Wpływ ob-ciążenia na wartość błędu kątowego dla przekładnika napięciowego US1,2 (1000:√3)/(100:√3) V o mocy 10 VA i kla-sie dokładności 0,5 ilustruje rysunek 5.Błąd kątowy przekroczy znamionową dla klasy 0,5 wartość 20 minut przy obciążeniu przekładnika mocą 15,5 VA. Obciążenie przekładnika mocą niż-szą niż znamionowa przekłada się na zmniejszenie błędu kątowego. W przypadku, gdy mierzony przekład-nik posiada więcej niż jedno uzwojenie

wtórne, należy określić zakres mocy dla każdego z tych uzwojeń. Zaleca się, aby każde uzwojenie w swoim zakresie mo-cy spełniało wymagania dotyczące kla-sy dokładności, podczas gdy pozostałe uzwojenia są obciążane dowolną war-tością mocy z przedziału od 25 do 100 % mocy znamionowej. Wpływ jednego uzwojenia na pozostałe uzwojenia mo-że zostać pominięty, gdy uzwojenie to wykorzystywane jest jako uzwojenie napięcia resztkowego lub uzwojenie obciążane jest tylko chwilowo.Wpływ przewodów łączących prze-kładniki napięciowe z licznikami czy przekaźnikami na wartości błędów na-pięciowego i kątowego jest w przeci-wieństwie do przekładników prądo-wych stosunkowo niewielki. W typo-wych przekładnikach napięciowych napięcie strony wtórnej wynosi 100 V lub 100:√3 V, a moc znamionowa nie przekracza 10 VA, a więc prądy płyną-ce przez obwody wtórne przekładni-ków mają wartość rzędu kilkudziesię-ciu miliamperów i moc odkładana na przewodach jest niewielka. Prawidło-wo zaprojektowany układ pomiarowy powinien jednak uwzględniać straty tej mocy.

4. PODSUMOWANIEWłaściwy dobór przekładni, mocy oraz klasy dokładności przekładników po-zwala na ograniczenie ponoszonych opłat za energię elektryczną. Bogata oferta Zakładów Polcontact Warszawa daje możliwość optymalnego dopaso-wania parametrów przekładników do wymagań klienta. Dostępność przekładników napięcio-wych pomiarowych w klasach dokład-ności 0,2 i 0,5 dla różnych znormalizo-wanych wartości napięć pierwotnych i wtórnych oraz możliwość dopaso-wania obciążenia w granicach od 0 do 30 VA sprawia, że przekładniki te są powszechnie stosowane w pomiarach pośrednich w rozliczeniach energii elektrycznej. Przekładniki prądowe pomiarowe ofe-rowane są w różnych rodzajach wy-konań (z uzwojeniem pierwotnym, z otworem na kabel, z otworem na szynę) i na wszystkie wartości prądów pierwotnych i mocy znamionowych, z jednoczesnym zachowaniem wyso-kich klas dokładności. Przekładniki do rozliczeń energii na ży-czenie klienta mogą być wzorcowane przez Okręgowy Urząd Miar.

mgr inż. Jakub Strużyna, mgr inż. Robert Skowron Polcontact Warszawa n

rys. 4. błąd napięciowy Δu w funkcji wartości obciążenia przy 80%, 100% i 120% un dla uS1,2 (1000:√3)/(100:√3) v, 10va, kl. 0,5

rys. 5. błąd kątowy du w funkcji wartości obciążenia przy 80%, 100% i 120% un dla uS1,2 (1000:√3)/(100:√3) v, 10va, kl. 0,5



40

system połączeń konektorowych CONNEX sN: y ujednolicony system dla transformatorów i rozdzielnic gIS y napięcie: do 52kv y bogata gama akcesoriów: ograniczniki przepięć,

wskaźniki obecności napięcia, uziemiacze, uzgadniacze faz, itp.

Osprzęt kablowy SN i WN

PFISTERER Sp. z o.o.ul. Pogodna 10Piotrkówek Mały05-850 Ożarów Maz.

http://www.pfisterer.plTel. +48 22 722 41 68Fax +48 22 721 27 81e-mail: [email protected]

głowice napowietrzne dla kabli WN XlpE: y napięcie: do 300kv y Przekroje żyły roboczej: do 3000mm2

y Strefa zabrudzeniowa: do 31mm/kv y System monitoringu temperatury kabla y Maksymalny prąd zwarciowy: 60ka/1s y Izolacja: kompozytowa lub porcelanowa

mufy dla kabli WN XlpE: y napięcie: do 300kv y Przekroje żyły roboczej: do 2500mm2

y wykonanie przelotowe lub crossbondingowe y System monitoringu temperatury kabla y Maksymalny prąd zwarciowy: 60ka/1s y Możliwość łączenia kabli o innych średnicach

(wersja trzyczęściowa)

system połączeń konektorowych CONNEX WN: y ujednolicony system dla transformatorów i rozdzielnic gIS y napięcie: do 245kv y Przekroje żyły roboczej: do 2500mm2

y System monitoringu temperatury kabla y Maksymalny prąd zwarciowy: 50ka/1s y Możliwość wykonania mufy rozgałęźnej wn

Jako producent elementów stacji redukcyjno-schładzających, za-praszamy do lektury poniższego

opracowania przybliżającego ich za-stosowanie.

Głównymi elementami stacji redukcyj-no-schładzających są:- zawory redukcyjne pary- schładzacze- zawory wtryskowe

1. Zawory redukcyjneMają za zadanie obniżenie ciśnienia pa-ry do wartości zbliżonej do parametrów pary nasyconej. Do tych celów mogą być wykorzystywane zawory z asorty-mentu zaworów regulacyjnych spółki. Na zastosowanie do wysokich para-metrów ciśnienia i temperatury za-lecane są zawory typu Z1B. Zapew-niają one możliwość stosowania wie-lootworowych i wielostopniowych struktur dławiących oraz grzybów od-ciążonych. Rozwiązania te dają moż-liwość eliminacji przepływu dławio-nego, ograniczenia poziomu hałasu oraz zmniejszenia sił przesterowania. W ofercie spółki oprócz zaworów prze-

lotowych znajdują się również zawory kątowe wykonywane z prętów kutych.

2. Schładzacze:- tłoczkowe- pierścieniowe- lancoweZadaniem schładzaczy jest dopro-wadzenie do komory schładzania wody chłodzącej w stanie maksy-malnej atomizacji w całym zakre-sie ciśnień roboczych i przepływu. Najpowszechniej stosowane są schła-dzacze tłoczkowe typu ST1. Składa-ją się one z części zaworowej z grzy-bem jedno lub dwustopniowym oraz głowicy z dyszami wtryskowymi. Za-pewniają one szeroki zakres regula-cji (ok. 40:1), nie wymagają zaworu wtryskowego mogą być wyposażo-ne w napęd pneumatyczny lub elek-tryczny. Stosowane są do rurociągów od DN150.

Elementy stacji Redukcyjno-schładzającychStacje redukcyjno-schładzające mają zastosowanie w energetyce przemysłowej do utrzymywania temperatury pary w granicach uwarunkowanych procesem technologicznym przez wtrysk cieczy chłodzącej.

rys. 1. Zawór redukcyjny pary – kątowy dn25 / dn150 z materiału x10crMovnb9-1 (1.4903). grzyb wielostopniowy i płyty dławiące na wypływie w celu wyeliminowa-nia przepływu dławionego i ograniczenia hałasu. komora schładzania jest integralna częścią zaworu. na rysunku widoczne także: Schładzacz lancowy, zawór wtryskowy o konstrukcji antykawitacyjnej.

rys. 1a. Zawór kątowy z siłownikiem elektrycznym.



42

rys. 2. Schładzacz tłoczkowy typu St1 z napędem pneumatycznym. rys. 2a. Schładzacze tłoczkowe przed wysyłką do klienta.

Dla mniejszych średnic rurociągu i mniejszych wymagań w zakresie regulacyjności (ok. 3:1) zalecane są schładzacze pierścieniowe typu SP1 i lancowe typu SL1. Wymagają one zastosowania zaworu wtryskowego. Schładzacze pierścieniowe mocowa-ne są miedzy kołnierzami rurociągu.

rys. 3. Schładzacz pierścieniowy.

rys. 4a. Schładzacz lancowy z dyszą o zmiennej wydajności

rys. 4. Schładzacz lancowy

rys. 5. Zawór typu Z1a, z grzybem wie-lostopniowym i klatką dławiącą.

Zawierają 1…3 dysz wtryskowych. Zwiększenie regulacyjności schładza-czy pierścieniowych (do ok. 15:1) moż-na uzyskać przez zastosowanie wielo-wylotowych zaworów wtryskowych.Schładzacze lancowe wyposażone są najczęściej w jedna dyszę wtry-skową i zalecane są do rurociągów DN100…300.

3. Zawory wtryskowe.Rolę zaworów wtryskowych spełniają najczęściej zawory regulacyjne typu Z1A. Ze względu na parametry wody chłodzącej w wielu przypadkach nie-zbędne jest wykonanie antykawitacyj-ne zaworu.

Polna SA n



43

we wnętrzu tych stacji pracuje przestarzała i wyeks-ploatowana aparatura rozdzielcza średniego i ni-skiego napięcia, a ich operatorzy napotykają na

trudności w niezawodnej i bezpiecznej obsłudze. Problem bezpieczeństwa obsługi w większości przypadków dotyczy rozłączników SN, które zawieszone są w górnej części bu-dynku stacji.

Niezawodny rozłącznik SNEfektywnym sposobem poprawy niezawodności pracy i bez-piecznej eksploatacji tych stacji jest wymiana zużytej apara-tury SN na rozłączniki wnętrzowe typu KL i KLF wyposażone w teleskopowe komory gaszeniowe. Komory te przerywają obwód prądu bez widocznego łuku elektrycznego, który nie wydostaje się na zewnątrz tejże komory. Są zatem idealnym rozwiązaniem do pracy w otwartej przestrzeni wewnątrz stacji wieżowej, gdzie rozłącznik nie jest osłonięty obudową rozdzielnicy SN. W stanie otwarcia rozłączniki stwarzają bez-pieczną, widoczną przerwę izolacyjną. Aparaty te spełniają wymagania norm IEC dla urządzeń wnętrzowych, a elemen-ty konstrukcji zabezpieczone są przed korozją poprzez cyn-kowanie galwaniczne.

Napędy elastyczne typu flexball do rozłączników sN stosowanych w wieżowych stacjach transformatorowych

Wieżowe stacje transformatorowe są często spotykanym elementem energetycznej sieci rozdzielczej SN/nn.

Przykładowa stacja wieżowa

wysłużona aparatura Sn nowy rozłącznik Sn typu klF



44

„Elastyczne” manewrowanie z poziomu parteru stacjiW stacjach wieżowych, gdzie ze względu na ich gabaryty rozłączniki SN montowane są w górnej części stacji wieżowej, a ich obsługa ma odbywać się na parterze (lub na zewnątrz stacji) bardzo dobrze sprawdza się zastosowanie napędów elastycznych typu Flexball. Napęd elastyczny może mieć długość do kilkunastu metrów, jest odporny na działanie czynników atmosferycznych i daje możliwość swobodnego wyboru miejsca, z którego dokonuje się czynności łączenio-

we. Jest on chętnie stosowaną alternatywą wielu rodzajów napędów: sztywnych, hydraulicznych, pneumatycznych czy elektrycznych. Zestaw rozłącznika typu KL / KLF wraz z napędem elastycz-nym podnosi w znaczący sposób bezpieczeństwo personelu obsługi stacji wieżowych. Dzięki temu stacje wieżowe można wyposażyć w nowoczesne i niezawodnie pracujące urządze-nia, zachowując jednocześnie charakter i wygląd zewnętrz-ny budynku.

UESA Polska n

Prowadzenie napędów elastycznych w dół stacji Stanowisko do manewrowania rozłącznikami Sn z parteru stacji

napędy elastyczne w stacji



45

Profil działalności firmy nie uległ zmianie. Kontynuując tradycje Elektromontażu-1 Katowice S.A.

spółka jest producentem nowocze-snych i uznanych przez odbiorców urządzeń elektrycznych specjalizują-cym się głównie w projektowaniu i pro-dukcji rozdzielnic niskiego i średniego napięcia, układów SZR i baterii konden-satorów do kompensacji mocy biernej.Rozdzielnice nN i SN produkowane przez ZPUE Katowice S.A. swoimi para-metrami technicznymi i możliwościa-mi adaptacyjnymi znajdują głównie za-stosowanie w przemyśle od elektrowni i elektrociepłowni, poprzez przemysł chemiczny, wydobywczy, metalur-giczny, w zakładach uzdatniania wody i ochrony środowiska po budownictwo komercyjne i ogólne. W ofercie rozdzielnic niskiego napięcia znajdują się przede wszystkim rozdziel-nice:• ZMR (do 5000A),• Sivacon S8 (do 7000A) i 8PT (do

7400A) produkowane na licencji firmy Siemens,

• xEnergy (do 4000A) i rozdzielnice innych systemów,

• pulpity i szafy sterownicze w obu-dowach własnej produkcji (szafy typu GU),

• szafy rozdzielcze i sterownicze w obudowach innych producentów.

Podstawowymi oferowanymi rozdziel-nicami nN są rozdzielnice systemu ZMR przeznaczone do rozdziału ener-gii elektrycznej, sterowania i zabezpie-czania urządzeń elektrycznych przed skutkami zwarć, przeciążeń i przepięć. Produkowane w technologii modular-nej, w technice stacjonarnej, wtykowej i wysuwnej rozdzielnice mogą być sto-sowane jako główne, oddziałowe lub manewrowo-stycznikowe. System po-zwala na zastosowanie pełnej gamy dostępnej na rynku aparatury łącze-niowej, zabezpieczeniowej i realizację

funkcji rozdzielczych, sygnalizacyjnych, pomiarowych, sterowniczych, regula-cyjnych i kompensacji mocy biernej. Doświadczenie kadry projektantów i konstruktorów systemu, po dokona-niu uzgodnień z klientami pozwala na produkcję specjalnych wykonań roz-dzielnic, o parametrach technicznych innych niż podane w katalogu. Ce-chy systemu ZMR, jego modułowość, otwartość, wysoka elastyczność i zwar-tość zapewniają użytkownikom wysoki stopień bezpieczeństwa, komfort ob-sługi oraz możliwość pracy w zintegro-wanym systemie sterowania, zbierania danych i wizualizacji. Obecne parametry to: Ue do 690V (do 1000V); In do 5000A; Icw do 85kA/1s; Ipk do 187kA; IP 20÷42. Prowadzone prace modernizacyjne rozdzielnicy mają na celu podniesienie jej parametrów elektrycznych i wytrzy-małościowych oraz udoskonalenie wła-ściwości eksploatacyjnych.ZPUE Katowice S.A. jest kwalifikowa-nym partnerem technologicznym SIVACON (Siemens) w zakresie produk-cji, montażu i dostaw rozdzielnic typów Sivacon S8 i 8PT, przeznaczonych głów-nie do stosowania w energetyce, prze-myśle (głównie procesowym) i w bu-downictwie.Katowicka firma produkuje rozdzielni-ce średniego napięcia:• o budowie przedziałowej, w tech-

nice wysuwnej typów RELF, RELF ex i RELF36,

• o budowie bezprzedziałowej, w technice stacjonarnej lub wysuw-nej typów RXD i RXD 36.

Podstawowymi rozdzielnicami SN pro-dukowanymi w Katowicach są rozdziel-nice typu RELF na napięcia i prądy jako: RELF12 (do 12kV/630-4000A); RELF17,5 (do 17,5kV/630-1600A); RELF24 (do 24kV/630-2500A). Rozdzielnice typu RELF ex oferowane są na napięcia i prądy do 17,5kV/630-

-2500A - głównie do stacji kontenero-wych.Rozdzielnice typu RELF 36 oferowane są na napięcia i prądy do 40,5kV/630--1600A.Rozdzielnice RELF do chwili obecnej w większości były eksportowane głów-nie do krajów Europy Wschodniej jak i Zachodniej, Afryki, Azji i Ameryki Pół-nocnej. Oferta bezprzedziałowych rozdzielnic SN obejmuje typy RXD na napięcia i prą-dy jako: RXD12 (do 12kV/630-1600A; RXD17,5 (do 17,5kV/630-1250A); RXD24 (do 24kV/630-1250A) oraz RXD36 (do 36kV/630-1250A) eksportowane głów-nie do krajów Europy Wschodniej. Rozdzielnice SN typów RELF i RXD są rozdzielnicami wnętrzowymi, w izolacji powietrznej, w obudowie metalowej, w stopniach ochrony IP4X lub IP3X, z pojedynczym układem szyn zbior-czych. Wysoki poziom bezpieczeństwa obsługi uzyskano przez: konstrukcje łukochronne, wykonanie blokad drzwi dla wszystkich przedziałów i systemy blokad uniemożliwiających wykonanie nieprawidłowych czynności łączenio-wych. Możliwość stosowania szerokiej gamy aparatury łączeniowej i zabez-pieczeniowej, umożliwia dostosowa-nie wyrobów do aktualnych wymogów różnych grup klientów. Rozdzielnice przeznaczone są do stosowania w sta-cjach rozdzielczych przedsiębiorstw wytwarzających, przesyłających i użyt-kujących energię elektryczną.Stale modernizowane, udoskonalane i dopasowywane do oczekiwań współ-czesnego rynku rozdzielnice, w połą-czeniu z wysokim poziomem technicz-nym, jakością i rozsądną ceną, dają fir-mie znaczące miejsce na rynku produ-centów rozdzielnic zarówno w kraju jak i zagranicą.Prowadząc politykę partnerstwa wo-bec klientów firma podejmuje się roz-wiązywania najtrudniejszych proble-

ZpuE katowice s.a. (dawniej Elektromontaż 1 katowice s.a.) w grupie kapitałowej ZpuE s.a.Od sierpnia 2012 roku Elektromontaż 1 Katowice S.A. zmienił nazwę na ZPUE Katowice S.A. Zmiana nazwy spółki jest wynikiem porządkowania struktur wewnętrznych grupy kapitałowej ZPUE S.A. z siedzibą we Włoszczowie i ma na celu unifikację spółek energetycznych.



46

Elewacja rozdzielnicy ZMR Elewacja rozdzielnicy RELX ex

Elewacja rozdzielnicy RELF12 Rysunek poglądowy budowy rozdzielnicy RELF

Elewacja rozdzielnicy RELF 36 Wnętrze rozdzielnicy RELF 36

Elewacja rozdzielnicy RXD Rysunek poglądowy budowy rozdzielnicy RXD

Elewacja rozdzielnicy RXD 36 Rysunek poglądowy budowy rozdzielnicy RXD36

mów technicznych z jakimi spotyka-ją się nasi klienci oferując im nie tylko wyroby produkowane seryjnie lecz tak-że rozwiązania na specjalne zamówie-nia, czym zyskuje uznanie branżowych specjalistów.

Prowadzone w ramach ZPUE S.A dzia-łania pozwalają na utrzymanie relacji z dotychczasowymi klientami jak i na pozyskanie nowych klientów, stwarza-jąc nowe możliwości sprzedaży ofero-wanych rozwiazań.

Szczegółowe informacje dotyczące oferowanych rozdzielnic dostępne są

na stronach internetowych www.zpue.pl i www.katowice.zpue.pl

n



47

Przykładem zbliżenia się do takiej koncepcji niech będzie projekt Pracowni Architektonicznej Lecha

Wojtasika z Piły, który zdobył pierw-szą nagrodę w kategorii Sustainabili-ty w konkursie „Future Project Awards 2012”, rozpisanym przez angielskie cza-sopismo architektoniczne Architec-tural Review. Projekt domu wychodzi naprzeciw zaleceniom Komisji Euro-pejskiej, która chce, aby po roku 2020 standardem budownictwa były domy „plus energetyczne” - czyli domy nie tylko niezależne od dostarczanej z ze-wnątrz energii, ale wytwarzające jej więcej, niż zużywają.Ten drobny fakt, nie jest odosobniony, takich projektów na świecie powsta-je więcej…, chociaż obecnie w Polsce

skupiamy się „dopiero” na domach energooszczędnych. Ale fakt,że 40% domów w Unii Euro-pejskiej i 15% fasad budynków nadaje się do zainstalowania na nich urządzeń fotowoltaicznych, w połączeniu z infor-macją Stowarzyszenia Przemysłu Foto-woltaicznego (EPIA) że zamontowanie ogniw na wszystkich tych powierzch-niach pozwoliłoby wygenerować 1500 Gigawatów energii i pokryć 40% całko-witego zapotrzebowania na elektrycz-ność na terenie EU [1] pozwala bardziej optymistycznie patrzeć na wizję Rifkina.Firma Euro Pro jest członkiem Dolnoślą-skiego Klastra Energii Odnawialnej, któ-ry wspiera rozwój odnawialnych źródeł energii i propaguje ideę poszanowania energii. Poszanowanie energii i popra-

wę jej efektywnego wykorzystania można osiągnąć poprzez badania ter-mowizyjne zarówno w dziedzinie bu-dowlanej jak i przy diagnostyce urzą-dzeń produkujących energię ze źródeł odnawialnych.

Jak wygląda rynek energii odnawialnej?Najnowsze dane dotyczące produkcji energii ze źródeł odnawialnych ukaza-ły się w czerwcu 2012 roku, na stronach koncernu paliwowego BP, gdzie poka-zano strukturę i dynamikę wzrostu od-nawialnych źródeł energii w podziale na energię słoneczną, wiatrową, geo-termalną, biopaliwa (Rys. 1).

Wzrost konsumpcji energii elek-trycznej z odnawialnych źródeł energii wzrósł w 2011 roku o 17,7% ale stanowiło to tylko 3,9% całości zużycia energii na świecie.

Globalna produkcja biopaliw wzrosła o 0,7%, i jest to najmniejsza dynamika od 2000 roku. Nastąpił wzrost o 0,8% produkcji energii geotermalnej w 2011 i osią-gnął poziom 11 GW. Natomiast rekordowy był wzrost pro-dukcji energii słonecznej o 73% w 2011(69GW), co oznacza prawie pię-ciokrotny wzrost w stosunku do wielko-ści sprzed pięciu lat. Produkcja energii wiatrowej wzrosła o 20,5%, dając rekordową ilość 239 GW.Wracając do rynku instalacji fotowolta-

Wykorzystanie termowizji w diagnostyce odnawialnych źródeł energiiZacznę od wizji amerykańskiego ekonomisty Jeremy Rifkina, który przedstawia w swej książce „Trzecia rewolucja przemysłowa” [1] wizję fuzji technologii internetowych i odnawialnych źródeł energii. Dzięki budowie domów „plus energetycznych” a następnie wymianie nadwyżek energii w sieci, tak samo jak dziś tworzymy i wymieniamy w sieci informacje kreuje On wizję uwolnienia się od tradycyjnych źródeł energii i swoistej giełdy energii odnawialnej poprzez Internet. Pomijając kwestie techniczne skupmy się na faktach:

Jak daleko jesteśmy od tej wizji? Jakie są obecnie dane statystyczne na temat produkcji energii odnawialnej, a jakie są perspektywy do 2030 roku? Jak możemy oszczędzać energię i poprawiać efektywność energetyczną urządzeń i naszych domów?

rys. 1. Produkcja energii z odnawialnych źródeł energii w Milionach ton ropy, źródło: Renewable _energy _info_graphics.bp.com/statisticalreview.



rys. 2. Moc wytwórcza na świecie w gwh z instalacji fotowoltaicznych w latach 2002-2011. Źródło [2].

rys. 3. Prognoza zapotrzebowania na energię elektryczną do roku 2030 i źródła jej pochodzenia. źródło [3].

rys. 4. dane w zakresie sprzedaży kolektorów słonecznych w Polsce w latach 2000-2011. źródło: Instytut Energetyki odnawialnej. www.ieo.pl.

icznych; na świecie najwięcej wykonu-je się ich w Niemczech, następnie we Włoszech, Hiszpanii, Japonii, Stanach Zjednoczonych i Chinach. Szczegóło-we dane pokazuje wykres poniżej.

W raporcie opublikowanym przez Kon-cern Energetyczny BP „ Energy Outlo-ok 2030”Planuje się wzrost konsumpcji ener-gii 1,6% rocznie w latach 2010 do 2030.Wskaznik wzrostu zużycia ener-gii zmniejszył się z 2,5% do 2% rocz-nie w ostatniej dekadzie oraz zakłada się spadek do poziomu 1,3% w latach 2020 do 2030.Prawie 96% wzrostu zużycia ener-gii przypada na kraje nie zrzeszone w OECD. W krajach OECD przewidywa-ne zużycie energii jest tylko 4% wyż-sze w roku 2030 niż w 2010. Najszybszy wskaźnik wzrostu 8, 2% rocznie będą wykazywały jak wynika z raportu od-nawialne źródła energii. Ale do 2030 będą dostarczały tylko 11% energii światowej, w dziedzinie transportu 7%. Dalej tradycyjne źródła będą podstawą gospodarki energetycznej. W raporcie tym hydroelektrownie nie są traktowa-ne jako odnawialne źródła energii.W zakresie rynku energii ze źródeł PV nie odnotowano w Polsce znacznych wzrostów, przynajmniej na tle rynku europejskiego. Natomiast nastąpił wzrost mocy zain-stalowanej w zakresie kolektorów sło-necznych. Poniżej zamieszczam dane za 2011 rok w zakresie instalacji kolekto-rów słonecznych opublikowane przez Instytut Energetyki Odnawialnej.

Kolejne pytanie jakie rodzi się przy pisa-niu tego artykułu brzmi:

Jak oszczędzac energię, jak zwiększyc udział OZE w strukturze zużycia energii?Wprowadzenie taryf FIT ( Feed in Tariffs ) w 57 krajach, zapewnia producentom odnawialnej energii stałą regulowaną cenę przekraczającą wartość rynkową za sprzedaż do wspólnej sieci energii ekologicznej. Mamy nadzieję, że takie rozwiązanie zostanie również wprowa-dzone w Polsce.Tymczasem pozostało nam jedno roz-wiązanie „oszczędzanie” w miejscu pracy w mieszkaniach, domach, obiek-tach użyteczności publicznej. Bada-nia termowizyjne wykonywane m.in. przez firmę Euro Pro są znakomitą me-todą pozwalającą na zidentyfikowa-nie „którędy uciekają nasze pieniądze” i pozwalają na zaoszczędzenie energii niezbędnej do ogrzewania domów.



Ale nie tylko w budownictwie znalazły zastosowanie badania termowizyjne w celu zidentyfikowania strat ciepła-,np. badania paneli fotowoltaicznych w podczerwieni pozwalają na ziden-tyfikowanie wadliwych ogniw oraz po-prawę efektywności energetycznej ich pracy, a w przypadku kolektorów sło-necznych pozwalają wykryc ich wady.

Badania termowizyjne paneli fotowol-taicznych oraz kolektorów słonecznych nie są łatwe. Występuje wiele zjawisk, które mają wpływ na odczyt kamery.

Na rys. 5. pokazano czynniki zakłócają-ce pomiar termowizyjny.

Procedura na potrzeby inspekcji pa-neli solarnych i kolektorów słonecz-nych obejmuje konieczność spełnie-nia pewnych określonych warunków, mianowicie badanie powinno zostać przeprowadzone przy natężeniu pro-mieniowania nie mniejszym niż 500 W/m2, dla uzyskania najlepszego rezultatu rekomendowane jest badanie przy na-tężeniu promieniowania słonecznego 700W/m2. Pomiar daje lepsze rezulta-ty jeżeli jest wykonywany przy niskiej temperaturze na zewnątrz ponieważ uzyskuje się odpowiednie kontrasty ter-miczne. Przy pomiarze należy wykorzy-stywać wysokiej klasy kamery termowi-zyjne ponieważ tak naprawdę, szkło nie jest transparentne dla promieniowania elektromagnetycznego w zakresie fali elektromagnetycznej o długości 8-14 μm i w większości przypadków kame-ra zbiera emisję pochodzącą z odbicia a tylko w nieznacznym stopniu z na-grzanych ogniw, dlatego różnice tem-

peratur możliwe do zaobserwowania na powierzchni są bardzo małe, stoso-wane kamery powinny mieć czułość termiczną co najmniej 0,08°C. Pomiary powinny być wykonywane przy nasło-necznieniu i dla porównania wyników w nocy lub nad ranem bez nasłonecz-nienia. Dla lepszego zobrazowania roz-kładu temperatury na powierzchni, po-winno pracować się w trybie ręcznego dostrojenia temperatury, tak by rozkład temperatury i palet barw był tylko w za-kresie temperaturowym interesującym dla wykonującego pomiar.

Aby otrzymać dobry obraz termo-wizyjny zarówno zakres jak i poziom temperatury powinien być ręcznie dostrojony. Pomimo uwzględnienia emisyjności szkła pomiędzy 0,85 a 0,90 w zakresie długości fal 8-14μm czasami odbicia są tak duże,że widzimy obiekty położone

obok a nie same efekty termiczne spo-wodowane pracą kolektorów. Odbicia są doskonale widoczne na obrazie ter-mowizyjnym robionym na kolektorze słonecznym (przykład zdjęcia z da-chem rys. 6). Ponadto istotnym ele-mentem dla wykonania prawidłowych pomiarów celem uniknięcia błędnej interpretacji termogramów jest kąt pod jakim dokonuje się pomiarów. Jednym ze sposobów uniknięcia od-bić kamery a także operatora jest wy-konywanie zdjęć pod odpowiednim kątem ok. 85° do 30°, gdzie kąt 90°, to kąt prostopadły do powierzchni.Nie zawsze możliwe jest usytu-owanie kamery pod odpowied-nim kątem, wtedy pomocne może być użycie statywu, platformy obser-wacyjnej, lub przelot nad powierzch-nią. Do tego typu badań preferowane są kamery o rozdzielczości minimum 320x240 pikseli, jakkolwiek najlepsze rezulaty otrzymamy przy rozdzielczości 640x480 pikseli. Zdjęcia prezentowane w artykule zostały wykonane przy uży-

ciu kamery T440 z funkcją MSX, która pozwala dostrzec dodatkowe szczegó-ły na termogramach. Kamera powinna mieć możliwość wymiany obiektywów, np., na tele-

rys. 5. różne czynniki zakłócające pomiar termowizyjny kolektora słonecznego.

rys. 6. termogram kolektora słoneczne-go. Zaciemnione obszary nie wynikają z wadliwej pracy kolektora a są wyni-kiem odbicia dachu i nieba. Zdjęcie wy-konano w trybie ręcznego ustawienia zakresu temperatury. źródło: opracowa-nie własne firmy Euro Pro.

rys. 7. Prawidłowy kąt ustawienia ka-mery. źródło: [5].

rys. 8. Zdjęcie kolektora słonecznego wykonane przy dobrym nasłonecznie-niu. Pokazuje anomalie temperaturowe, które mogą wynikać ze zmatowienia powierzchni lub ze względu na odspoje-nie absorbera od blachy lub skroplenie pary wodnej i nieszczelności kolektora. kolektor pracuje ok.16 lat. źródło : opra-cowanie własne firmy Euro Pro.



skopowe, które pozwolą na obser-wację z dużej odległości, np. z heli-koptera. Te ujęcia powinny by wyko-nywane kamerami o największej roz-dzielczości.

Na rysunku 8 znajduje się zdjęcie kolek-tora słonecznego, który pracuje już ok. 16 lat. Potencjalne przyczyny zauważo-nych różnic temperatury to:

y powłoka absorbera uległa odspoje-niu od blachy;

y szyba solarna a właściwie w tym modelu plexi zmatowiała;

y w kolektorze zbiera się i skrapla para wodna - nieszczelność kolektora

y stara izolacja termiczna.

Niekiedy najlepsze rezultaty można otrzymać przy badaniu z tyłu modułu, wtedy unika się wpływu odbić słoń-ca czy chmur. W dodatku temperatury otrzymane od tyłu modułu mogą być wyższe bo pomiar jest bezpośredni a nie przez powierzchnię szklaną. Przy pomiarze paneli kamerą termowizyjną niebo powinno by czyste, bo chmury zakłócają promieniowanie słoneczne i powodują zakłócenia w postaci od-bić, najlepsze warunki bezwietrzne, bo wtedy korekcja wynikająca z chło-dzenia przez przepływ powietrza nie musi być uwzględniona. Czym chłod-niejsze powietrze na zewnątrz tym lepszy kontrast termiczny umożliwia-jący wychwycenie anomalii temepra-turowych. Rano warunki są najlepsze do pomiarów. Dla weryfikacji pomia-ru termowizyjnego dobrze jest wyłą-czyć panel,wtedy możemy zobaczyć rozkład temperatury pochodzący wy-łącznie z odbić, a następnie porównać z obrazem w czasie pracy. Zwykle błę-

dy w pomiarach są spowodowane po-przez:

y nieodpowiedni kąt widzenia y zmiany w natężeniu promeniowania

w czasie z powodu chmur y odbicia y zaciemnienia

Najcieplejsze obszary nie zawsze mu-szą być zjawiskiem oznaczającym nie-prawidłowość. Dla prawidłowej oceny pracy kolektorów potrzebna jest wie-dza z zakresu techniki solarnej oraz znajomość układu badanego, doku-mentacja a także potwierdzenie ob-serwacji kamerą za pomocą pomiarów elektrycznych.Tabela 1 przedstawia typowe nieprawi-dłowości.

Główne zalety diagnostyki termowi-zyjnej to możliwość przeprowadzania badań w trakcie pracy urządzeń, na-wet pod napięciem, bez wyłączania, możliwość przeskanowania dużych powierzchni w szybkim czasie i ziden-tyfikowania problemu zanim nastąpi awaria.Kamery termowizyjne mogą służyć do nie tylko inspekcji paneli ale również są przydatne do przeglądu całej instalacji elektrycznej, łącznie z inwerterem, ka-blami, stycznikami czy łącznikami.

Inspekcja turbin wiatrowych z użyciem kamer termowizyjnych nie jest zada-niem łatwym, wymaga wysięgnika i od-powiednich warunków. Część inspekcji może być dokonana przed zamonto-waniem turbin, niektóre w trakcie pracy, a inne dodatkowo jako przeglądy serwi-sowe. Dzięki kamerom termowizyjnym można szczegółowo ustalić miejsce wa-dliwych elementów i można zapobiec takim awariom, zarówno w zakresie części mechanicznych i elektrycznych, w zasadzie zawsze przed awarią części te są przegrzane zanim ulegną uszko-dzeniu. Innego typu badania pozwa-lają zidentyfikować że „gdzieś” istnieje problem, natomiast za pomocą kamery można dokładnie wykryć, jaka część jest źródłem przegrzania, dzięki czemu moż-

na ją naprawić lub wymienić. Inspekcja termiczna pozwala na sprawdzenie ta-kich komponentów elektrycznych jak: transformator, konektory, łożyska. Głów-ne czynniki awarii to element hamulco-wy oraz łożyska, które kontrolują pręd-kość obrotu turbiny, w zakresie na jaki została zaprojektowana, w razie awarii energia kinetyczna z jaką uszkodzone części mogą być wyrzucone może po-wodować nieoczekiwane zagrożenia, a uszkodzone elementy znajdowano setki metrów od turbiny [7].

rys. 9. Zdjęcie tego samego kolektora słonecznego co na rysunku 8, ze zmie-nionym zakresem temperaturowym, ustawionym w trybie ręcznym. Pokazu-je różnice temperatur, oraz wady, które muszą zostać dodatkowo przebadane. kolektor pracuje ok. 16 lat. Pomiar został dokonany w warunkach bezwietrznych, przy temperaturze odbicia -30°. Źródło: opracowanie własne firmy Euro Pro.

Typ wady Przyczyna Widoczne w obrazie termowizyjnym jako:

Wada producenta Zanieczyszczenia, komory powietrza Gorące lub zimniejsze punkty

Uszkodzenia Nieciągłośc modułu Przegrzany moduł

Czasowe zaciemnienie Zapylenie, zanieczyszcenia ptaków, wilgotnoś Gorące punkty

Wadliwe diody, powodujące zwarcia i redukujące zabez-

pieczenie obwoduNie zidentyfikowano Widoczny wzór „w kratkę”

Wadliwe połączenia Moduły lub przewody nie podłączone

Moduł lub przewód ma pod-wyższoną temperaturę

tabela 1: typowe wady modułów Źródło: „ZAE BAYERN e. V, „Uberprufung der Qualitat von Photovoltaik-Modulen mittels Infrarot AuFnahmen „[Quality testing in photovoltaic modules using infrared imaging „], 2007.

rys. 10. kamery termowizyjne mogą słu-żyć do inspekcji całej instalacji elektrycz-nej. termogram z szafy rodzielczej. Źródło: opracowanie własne firmy Euro Pro.

rys. 11. główne czynniki awarii to ele-ment hamulcowy oraz łożyska. Zwykle są mocno przegrzane zanim nastąpi awaria. Źródło [5].



Szczegółowe informacje dotyczące podstaw badań termowizyjnych oraz zastosowania tych badań w budownic-twie i energetyce a także dla inspekcji OZE można zdobyć na szkoleniach w In-frared Training Center w Świdnicy. Firma Euro Pro partner w Projekcie „Centrum Technologii Energetycznych Powiązania Kooperacyjnego Dolnośląskiego Klastra Energii Odnawialnej” prowadzi Ośrodek Szkoleniowy ITC pod auspicjami firmy FLIR, który ma siedzibę w Centrum Efek-tywności Energetycznej w Świdnicy, ul. Stalowa 2 na bazie międzynarodowych uprawnień zgodnych z ISO 17024 oraz ISO 18436, Level I Thermography. Pro-gram szkoleniowy oparty jest na mode-lu wypracowanym na podstawie wie-loletniego doświadczenia amerykań-skiej firmy FLIR, stosowany w ośrodkach szkoleniowych ITC na całym świecie z termografii. Zapraszamy na szkolenia. www.europro.com.pl.

nmgr Renata Gonet, MBA. Certyfikat Level I.

Ilość miejsc

ograniczona

Partnerzy:

Regionalne Seminaria / Szkolenia dla Służb Utrzymania Ruchu

Jeżeli jesteś zainteresowany uczestnictwem w Seminarium, zaprezentowaniem produktu lub nowego rozwiązania napisz do nas: [email protected]

Energoelektronika.pl tel. (+48) 22 70 35 291

201205.12.2012 – Poznań

201321.02.2013 - Kraków28.03.2013 - Stalowa Wola18.04.2013 - Wałbrzych23.05.2013 - Rzeszów20.06.2013 - Trójmiasto10.10.2013 - Bydgoszcz04.12.2013 - Warszawa

BIBLIOGRAFIA:

1. Jeremy Rifkin, Trzecia rewolucja przemysłowa, Wyd. Sonia Draga, Katowice

2011.

2. BP Statistical Review of World Energy June 2012, bp.com/statistical review.

3. Energy Outlook 2030.bp.com/ statistical review.

4. Prognoza bilansu energetycznego dla Polski. M. Duda, H. Mikołajuk, S. Okrasa.

Materiały XXIII Konferencji pt. Zagadnienia surowców energetycznych i ener-

gii w gospodarce krajowej. Zakopane 2009.

5. Materiały firmy Flir. Thermal Imaging Guidebook for building and renewable

energy applications.2011.

6. Photovoltaic Barometer, Euroobserver, April 2012.

7. Thermographic Inspection of Rotor Blades ,P.Meinlschmidt,J. Aderhold,

Fraunhofer-Institute for Wood Research (WKI), Braunschweig, Germany.

ECNDT 2006.

8. Energia w czasach kryzysu. K.Kuciński. Difin, Warszawa 2006.

9. Proekologiczne odnawialne źródła energii. W. Lewandowski. WNT.Warsza-

wa 2006.



Jesteśmy na rynku polskim wyłącznym przedstawicielem firm:

EnerVision Sp. J. zaprasza do odwiedzenia stoiska nr 30 w hali C

podczas targów ENERGETICS w dn. 13-15 listopada w Lublinie

kompleksowe rozwiązania dla stacji elektroenergetycznych, m.in. uniwersalny system zacisków MFc, osprzęt rurowy

Szeroka gama osprzętu dla napowietrznych linii elektroenergetycznych, w tym systemy tłumienia drgań (tłumiki, odstępniki) firmy daMP

Suzhou Furukawa Power optic cable co. ltd. bogata oferta w zakresie przewodów oPgw

www.EnerVision.pl

rozporządzenie, które uchyla obo-wiązującą dotychczas dyrektywę 89/106/EWG (CPD) może w zna-

czący sposób zwiększyć zastosowanie w różnych instalacjach wyrobów wyko-nanych z materiałów nie zawierających halogenków, czyli związków chemicz-nych pierwiastków 17-stej grupy ukła-du okresowego (chloru, bromu, fluoru i jodu).W trakcie pożaru materiały te emitują małe ilości dymu i nie utrudniają ewa-kuacji przebywających w obrębie po-żaru osób. Gazy emitowane podczas palenia są nietoksyczne oraz niekoro-zyjne i w wyniku połączenia z wilgo-cią nie tworzą żrących substancji, które mogą być przyczyną uszkodzeń urzą-dzeń elektronicznych.Zgodnie z rozporządzeniem CPR kable będą poddawane badaniom opisanym w normie prEN 13501 Fire classification of construction products and building elements - Part 6: Classification using data from reaction to fire tests on elec-tric cables. Oceniane własności:• PCS [MJ/kg] ciepło spalania,• HRR [kW] szybkość wydzielania ciepła,• FIGRA [W/s] szybkość rozwoju pożaru,• THR1200s [MJ] całkowite ciepło wy-

dzielone,

• TSP600s [m2] całkowite wydzielanie

dymu,• SPR [m2/s] szybkość wydzielania dy-

mu,• FS [m] zasięg rozprzestrzeniania się

płomienia dla kabli i przewodów ułożonych w wiązkach,

• H [mm] zasięg rozprzestrzeniania się płomienia dla pojedynczych kabli i przewodów,

będą badane zgodnie z metodami opi-sanymi w normach wymienionych po-niżej:• Badania reakcji na ogień wyrobów –

Określenie ciepła spalania (wartości kalorycznej) – PN-EN ISO 1716,

• Badania palności kabli i przewodów elektrycznych oraz światłowodo-wych – Część 1-2: Sprawdzanie od-porności pojedynczego izolowanego przewodu lub kabla na pionowe roz-przestrzenianie się płomienia – Me-toda badania płomieniem mieszan-kowym 1 kW – PN-EN 60332-1-2,

• Wspólne metody badania palności przewodów i kabli – Pomiar wy-dzielania ciepła i wytwarzania dymu przez kable podczas sprawdzania rozprzestrzeniania się płomienia – Aparatura probiercza, procedury, wyniki – PN-EN 50399,

• Pomiar gęstości dymów wydziela-nych przez palące się przewody lub kable w określonych warunkach – Część 2: Metoda badania i wymaga-nia – PN-EN 61034-2,

• Wspólne metody badania palności przewodów i kabli – Badanie gazów powstałych podczas spalania ma-teriałów pobranych z przewodów i z kabli – Część 2-3: Metody – Okre-ślanie kwasowości gazów przez wy-znaczanie średniej ważonej pH i kon-duktywności – PN-EN 50267-2-3.

Na podstawie przeprowadzonych te-stów kable będą zaliczone do określo-nej klasy reakcji na ogień: Aca, B1ca, B2ca, Cca, Dca, Eca i Fca. Dodatkowo będą klasy-fikowane pod kątem:• emisji dymu na klasy s1, s1a, s1b, s2

i s3,• spadających płonących kropli i dro-

bin na klasy d0, d1 i d2,• oraz kwasowości na klasy a1, a2 i a3.W zależności od klasy kable będą pod-legały określonemu procesowi certyfi-kacji. Znakiem CE będą oznaczane wy-roby z deklaracją zgodności zawierają-cą odwołanie do rozporządzenia CPR.Rozporządzenie CPR zacznie obowią-zywać z dniem 1 lipca 2013 roku. De-cyzją rządu powinna ukazać się do te-go czasu lista obszarów zastosowań danych klas. Należy spodziewać się, że we wszystkich budynkach użytecz-ności publicznej różne instalacje będą wykonywane przy użyciu kabli bezha-logenowych.Technokabel S.A. od wielu lat produku-je kable bezhalogenowe. Do każdego rodzaju zastosowań obok tradycyjnych kabli można znaleźć ich bezhalogeno-we odpowiedniki.Najbardziej znaną grupą są kable do instalacji przeciwpożarowych w śród, których wyróżnić można:• stosowane w sygnalizacji alarmu

pożaru typy HTKSH i HTKSHekw,• wykorzystywane do budo-

wy dźwiękowych systemów

kable bezhalogenowe w instalacjach budynkówWymóg stosowania kabli bezhalogenowych dotychczas pojawił się tylko w instalacjach przeciwpożarowych. Stosowanie tego typu kabli w pozostałych instalacjach budynków było wyrazem dobrej praktyki inżynierskiej oraz wymogów postawionych przez inwestora lub firmy ubezpieczeniowe. Sytuacja może się zmienić z dniem wejścia w życie rozporządzenia UE w sprawie wprowadzania do obrotu wyrobów budowlanych (CPR).

Ekranowany elektroenergetyczny przewód zasilający Hdgsekw FE180 PH90/E30-E90 300/500 v 2x1,0 mm2

telekomunikacyjny kabel bezhalogenowy HtkSH 2x2x1,0 mm

kabel bezhalogenowy z podtrzymaniem funkcji HtkSHekw PH90 1x2x1,0 mm

Elektroenergetyczny kabel bezhalogenowy n2xH-o 0,6/1 kv 3x2,5 rE



54

ostrzegawczych i oświetlenia awa-ryjnego typy HTKSH PH90 i HTK-SHekw PH90 oraz z izolacją silikono-wą HDGs i HDGsekw,

• realizujące zasilanie wind, wentyla-torów, klap oddymiających i kurtyn przeciwpożarowych elektroenerge-tyczne NHXH FE180 PH90/E30-E90 oraz z koncentryczną żyłą ochronną NHXCH FE180 PH90/E30-E90.

Nowością w tym obszarze zastosowań są odmiany NHXHX i NHXCHX FE 180 PH90/E30-E90 na napięcie 0,6/1 kV do stosowania również w instalacjach ze-wnętrznych. Poza instalacjami przeciwpożarowymi instalacje elektroenergetyczne w bu-dynku powinny być realizowane przy użyciu kabli N2XH-J 0,6/1 kV i N2XCH 0,6/1 kV zaś instalacje elektryczne pomieszczeń za pomocą przewo-dów H03Z1Z1-F, H05Z1Z1-F, H05ZZ-F i H07ZZ-F.Obok kabli zasilających w budynkach znajdują się duże ilości kabli struktu-ralnych. Budowa sieci komputerowej może być zrealizowana nieekranowa-ną skrętką komputerową UTP-H kat. 5E lub kat.6 a w przypadku otoczenia sil-nie zakłócającego ekranowanym FTP--H kat.5E.

Coraz częściej w tak zwanych „inteli-gentnych budynkach” mamy do czy-nienia z Europejską Magistralą Instala-cyjną, w której połączenia realizowane są za pomocą kabli EIB BUS-H.Sieci telewizji kablowej mogą być zbudo-wane przy użyciu kabli koncentrycznych HWDXpek 75 oraz 11F-H. Natomiast ka-ble koncentryczne RG-59B/U-H oraz HWD 75 i HWL 75 często wykorzystywa-ne są do budowy sieci monitoringu.Jako producent kabli na specjalne zamó-wienie możemy poszczycić się także wie-

loma oryginalnymi konstrukcjami, dosto-sowanymi do indywidualnych potrzeb klienta, realizującymi określone zadania. Już dzisiaj nie czekając na wdrożenie roz-porządzenia CPR w życie, zachęcamy do stosowania kabli bezhalogenowych, któ-re z powodzeniem sprawdzają się w róż-nych aplikacjach, podnosząc bezpieczeń-stwo pożarowe obiektów budowlanych.

mgr inż. Dariusz ZiółkowskiTECHNOKABEL S.A.

n

Elektroenergetyczny kabel ognioodporny z koncentryczną żyłą ochronną nHxcH FE180 PH30/E30 0,6/1 kv 4x50/25 rM

Elektroenergetyczny kabel ognioodporny nHxH-J FE180 PH90/E90 0,6/1 kv 4x35 rM

bezhalogenowa skrętka komputerowa utP-H kat.5e 4x2x0,5 mm



55

System Tensorex® jest dedyko-wany w szczególności wszędzie tam, gdzie istnieją problemy

techniczne z zastosowaniem trady-cyjnego rozwiązania (tunele, bramki, itp.), gdzie zależy na zachowaniu wa-lorów estetycznych (tereny miejskie, zabytkowe dworce, itp.), gdzie wyma-gane jest zachowanie pełnego bez-pieczeństwa pasażerów (przystanki, dworce, itp.) a w szczególności tam gdzie występuje problem z kradzieżą elementów sieci trakcyjnej. System Tensorex® sprawdza się od ponad 15 lat. W roku 2009 firma PFISTERER zaprezentowała nowe rozwiązanie, TENSOREX® C+, będący rozwinięciem systemu.

Zasada działaniaOpatentowany przez firmę PFISTERER system TENSOREX® oparty jest na innej zasadzie niż powszechnie stosowany system ciężarowy – na zasadzie wyko-rzystania zwojowych cylindrycznych ściskanych sprężyn stalowych (TEN-SOREX®) oraz stalowych sprężyn spiral-nych o przekroju prostokątnym (TEN-SOREX® C+).Na poniższym rysunku (rys.2) przed-stawiono szkic konstrukcyjny systemu naprężania sieci trakcyjnej TENSOREX® z zaznaczeniem trzech podstawowych zespołów.Pożądaną charakterystykę stałego na-prężenia (naciągu) liny połączonej z elementami sieci trakcyjnej uzyskuje się przez odpowiednie ukształtowa-nie zespołu rolka/krzywka (3) i dobór odpowiedniej temu ukształtowaniu

Energetyka trakcyjna – innowacyjny system kompensacji sieci trakcyjnej tENsOREX®

TENSOREX® to innowacyjne, automatyczne urządzenie do kompensacji sieci trakcyjnej tramwajowej i kolejowej. Tensorex® zastępuje tradycyjne rozwiązanie oparte na ciężarach a jego parametry pozwalają na zastosowanie tego rozwiązania, zarówno na „ciężkiej” sieci trakcyjnej 3kV, na sieci 2x25kV czy tramwajowej.

rys. 1. System tEnSorEx® i tEnSorEx® c+

rys. 2. Szkic konstrukcyjny urządzenia kompensacyjnego tEnSorEx® 1 – rama (zespół), 2 – pakiet dwóch sprężyn zwojowych z prowadnicą, 3 – zespół rolka/krzywka,



charakterystyki zespołu sprężyn zwo-jowych (2). Rolka zespołu (3) posiada stały promień Rstały, natomiast krzywka posiada odpowiednio dobrany zmien-ny promień Rzmienny.

Wskutek właściwego doboru parame-trów geometrycznych zespołu rolka/krzywka i charakterystyki zespołu sprę-żyn zwojowych uzyskuje się charakte-rystykę mechaniczną systemu napręża-nia, której schemat przedstawiono po-glądowo na poniższym rysunku (rys. 4).

Zastosowanie zespołu sprężyn i od-powiednio ukształtowanego zespołu rolka/krzywka gwarantuje stałość war-tości naprężenia (naciągu) elementów sieci trakcyjnej bez konieczności sto-sowania dodatkowych mas. System naprężania sieci trakcyjnej TENSOREX®

zapewnia stałość wartości naprężenia przy szerokim zakresie typoszeregu wyrobów, co gwarantuje skuteczny ich dobór dla konkretnych potrzeb i wy-mogów projektowych.

System naprężania sieci trakcyjnej TEN-SOREX® charakteryzuje się zespołem cech, z których najważniejsze to: 1. pełna przydatność w całym zakresie

temperatur i długości odcinków na-prężania,

2. stałość siły naprężającej bez wzglę-du na temperaturę otoczenia,

3. praktyczna bezobsługowość systemu,4. ruchome części systemu nie zagra-

żają otoczeniu, stąd osłony ochron-ne nie są konieczne,

5. wysoki poziom dokładności reakcji systemu na zmieniające się warunki otoczenia,

6. minimalne koszty magazynowania i konserwacji,

7. całkowita możliwość montażu na słu-pach trakcyjnych dowolnego typu,

8. prosty montaż i niskie koszty insta-lacji,

9. możliwość stosowania w tunelach bez konieczności wykonywania nisz dla zespołu obciążników jak w syste-

mie naprężania ciężarowego (rys. 5), 10. możliwość usytuowania systemu

naprężania pod kątem 90⁰ wobec sieci trakcyjnej (rys. 6),

11. system jest praktycznie niedostęp-ny dla złodziei elementów sieci trak-cyjnej.

Wykorzystując doświadczenia zdoby-te w eksploatacji systemu TENSOREX® dokonano jego rozwinięcia w postaci systemu TENSOREX® C+, skutkiem cze-go utrzymując walory eksploatacyjne poprzednika, uproszczono konstrukcję i radykalnie zmniejszono wymiary ga-barytowe przy zachowaniu wymaga-nego zakresu jego stosowalności.Budowę systemu naprężania sieci trak-cyjnej TENSOREX® C+ przedstawio-no na poniższym rysunku aksonome-trycznym (rys.7), zawierającym wszyst-kie elementy składowe. Rozwijając ideę stosowania sprężyn stalowych, zastosowano w tym systemie sprężynę spiralną o przekroju prostokątnym, co w istotny sposób uprościło system na-prężania i zmniejszyło liczbę elemen-tów składowych. Wskutek zastosowa-nia sprężyny spiralnej zmniejszono tak-że w bardzo istotny sposób wymiary gabarytowe urządzenia. Sprężyna spiralna (1) jednym końcem (wewnętrznym) jest utwierdzona na wale (2), drugim zaś utwierdzona we wsporniku (3). Obrót wału (2) wzglę-dem wspornika (3) powoduje powsta-nie momentu skręcającego T (rys.10). Wał (3) jest ułożyskowany w jarzmach (6) przy pomocy łożysk kulkowych (10), natomiast jarzma (6) są połączone ze wspornikiem (3). Powstaje w ten spo-sób zamknięty układ sił, który musi być zrównoważony przez zespół cięgien re-akcyjnych (5). Na wale (2) zamocowane są przy pomocy połączenia wpusto-wego dwie krzywki (6), do których za-mocowane są liny (7) połączone dru-gim końcem z dźwignia dwustronną (8). Sprężyna spiralna (1) zamknięta jest w dwudzielnej obudowie (9) wykona-nej z blachy ze stopu aluminiowego. Do krzywek (6) zamocowane są ówki, które obracając się wraz z nimi wska-zują wielkość wydłużenia/skrócenia naprężanych elementów sieci trakcyj-nej na naklejonych do obu połówek obudowy skalach. Wspornik (3) oraz zespół cięgien reakcyjnych (5) przymo-

rys. 3. Schemat ukształtowania zespołu rolka/krzywka (3).

rys. 4. Poglądowy kształt charakterystyk mechanicznych systemu naprężania.

rys. 5. Instalacja systemu naprężania tEnSorEx® w tunelu.

Rys. 6. Tensorex® zainstalowany na stacji końcowej pod kątem 90⁰ do sie-ci trakcyjnej- HB Zürych



cowane są do słupa trakcyjnego przy pomocy łączników, których rodzaje są wymienione w stosownej Dokumenta-cji Techniczno-Ruchowej systemu na-prężania. Do środka dźwigni dwustron-nej (8) zamocowany jest naprężany ele-ment sieci trakcyjnej.Jak wspomniano powyżej, obrót wału (2) względem wspornika (3) spowodu-je powstanie momentu skręcającego T, równoważonego siłą w linie Fliny nawi-niętej na krzywce (6) o zmiennym pro-mieniu R, jak przedstawia to poniższy schemat (rys.8).Wskutek odpowiedniego skojarzenia charakterystyki mechanicznej (sztyw-ności skrętnej) sprężyny spiralnej z pa-rametrami geometrycznymi krzywki uzyskuje się stałą siłę naprężania, co schematycznie przedstawiono na rys.9.Zakres pracy systemu naprężania sie-ci trakcyjnej TENSOREX® C+ oraz jego własności użytkowe są analogiczne do systemu TENSOREX® C+. Jednakże zmiana rodzaju i kształtu sprężyny sys-temu powoduje, że wymiary gabaryto-we urządzenia naprężającego w syste-mie TENSOREX® C+ są istotnie mniejsze.Zakresy zastosowania obu systemów naprężania sieci trakcyjnej są bardzo zbliżone a ich cechy użytkowe są ana-

logiczne. Istotne różnice występują w zakresie wymiarów i mas odpowied-ników w obu systemach. System TEN-SOREX® C+ posiada mniejsze wymiary i masy. System TENSOREX® C+ generuje tym samym mniejszą siłę bezwładności wzdłuż przewodu jezdnego co jest ce-chą pozytywną.Reasumując powyższe rozważania należy stwierdzić, że pomiędzy syste-mami naprężania sieci trakcyjnej TEN-SOREX® oraz TENSOREX® C+ nie ma istotnych różnic i z punktu widzenia technicznego i użytkowego posiada-ją bardzo zbliżone własności a wybór pomiędzy nimi należy uwarunkować szczególnymi wymaganiami technicz-nymi oraz ekonomicznymi. Należy podkreślić także, że oba syste-my są coraz szerzej wdrażane w wielu krajach, a lista referencyjna jest obszer-na mimo stosunkowo krótkiego, jak na kolejnictwo, okresu ich obecności na rynku urządzeń trakcyjnych. Sys-tem TENSOREX® (C+) ze względu na za-stosowane innowacyjnych rozwiązań spełnia także wymagania i zalecenia najnowszej nowelizacji normy PN-EN 50119:2010-05 Zastosowania kolejowe -- Urządzenia stosowane -- Sieć jezdna górna trakcji elektrycznej . Pkt 7.1 ww

normy w sposób szczególny odnosi się do problemu zapewnienia bezpieczeń-stwa w miejscach publicznych gdzie zastosowano urządzenia naprężające. Na życzenie Użytkownika producent może dostarczyć urządzenia w do-wolnym kolorze. Dodatkowo istnieje możliwość wyposażenia w dodatko-we czujniki odpowiadające za monito-ring siły naciągu lub czujniki zerwania trakcji co może być przydatne w wal-ce ze złodziejami elementów sieci trak-cyjnej.

TENSOREX® w PolsceNa początku roku 2009 na sieci tram-wajowej, której zarządcą jest firma ZI-KiT w Krakowie testowo został zain-stalowany pierwszy system urządzeń kompensacyjnych Tensorex C+®, dla drutu jezdnego. Po tej instalacji i pozy-tywnych opiniach na temat jego dzia-łania, także w innych miastach w Pol-sce system Tensorex C+ znalazł swoje zastosowanie.

rys. 7. Schemat konstrukcyjny zespołu naprężającego systemu tEnSorEx® c+.

rys. 8. Schemat równowagi statycznej sił w urządzeniu.

rys. 9. Poglądowy kształt charakterystyk mechanicznych systemu naprężaniarys. 10. testy systemu tensorex c+ na sieci tramwajowej w krakowie



W sierpniu 2011r. nastąpił montaż sys-temu Tensorex® i Tensorex C+® na sieci PKP PLK celem przeprowadzenia tzw. Eksploatacji Obserwowanej, będącej ostatnim etapem procedury uzyskania dopuszczenia do eksploatacji i wpisa-nia do Katalogu Kolejowego. PKP Pol-skie Linie Kolejowe S.A. Zakład Linii Kolejowych w Warszawie udostępnił poligon, gdzie eksploatowana jest sieć trakcyjna typu C120-2C podwieszo-na na bramkach i słupach stalowych. PFISTERER dostarczył urządzenia kom-pensujące dostosowane do tego typu sieci i pełnił nadzór nad ich montażem. Firmą odpowiedzialną za montaż sys-temu była PKP Energetyka. Przy okazji montażu urządzeń kompensacyjnych zainstalowano także nowoczesne kom-pozytowe izolatory trakcyjne produkcji PFISTERER, gdzie materiałem izolują-cym jest silikon HTV.Założeniem Eksploatacji Obserwowa-nej było sprawdzenie dwóch syste-mów (Tensorex® i Tensorex® C+) nieza-leżnie. Zdemontowano stare urządze-nia kompensacyjne odpowiedzialne za

kompensację liny nośnej i drutu jezd-nego jednocześnie. Dla liny nośnej za-instalowano urządzenie Tensorex® a dla drutu jezdnego Tensorex® C+. Program eksploatacji obserwowanej zakłada okresową kontrolę poprawności dzia-łania urządzeń. Poniżej zdjęcia z mon-tażu urządzeń.

W sierpniu 2012 z pozytywnym rezul-tatem zakończyła się próbna eksplo-atacja tych urządzeń na sieci PKP PLK, co pozwoliło na uzyskanie dopuszcze-nia do powszechnego stosowania ich w nowych projektach kolejowych.

n

Dariusz DudekPFISTERER Sp. z o.o.

ul. Pogodna 10, Piotrkówek Mały05-850 Ożarów Maz.

tel. +48 22 7224168www.pfisterer.pl

rys. 11. tensorex c+ na zabytkowej ulicy w krakowie

rys. 12. tensorex c+ – warszawa

rys. 13. tensorex c+ - wrocław

rys. 16. Zainstalowane nowe urządzenia

rys. 15. Montaż systemu tensorex® i tensorex® c+ przez pracowników PkP Energetyka

rys. 14. demontowane urządzenia kom-pensacyjne



Pierwszy z częstych błędów mon-tażowych to nieprawidłowy mon-taż elementów szyn zbiorczych

ormalink. W przypadku łączenia ze so-bą pól niezwykle istotne jest przestrze-ganie trzech zasad:• należy prawidłowo przygotować po-

wierzchnię, na której będą stały po-łączone ze sobą pola – powierzchnia ta musi być równa. Tylko wtedy or-malinki mają szansę trafić w gniazda przygotowane dla nich w bocznych ścianach pól bez naprężeń prowa-dzących do uszkodzenia ormalinków

Jak niepopełniać błędów – montaż rozdzielnic Cgmcosmos Podobno saper i elektryk mają przynajmniej jedną cechę wspólną: mianowicie mylą się tylko raz. Spotkałem się z wieloma elektrycznymi wariacjami na temat tego dowcipu ale nie nadają się one raczej aby je tu przytoczyc. Chciałbym dzisiaj przedstawić grupę błędów popełnianych przez elektryków podczas monatażu i ekspolatacji naszych urządzeń. Nie będę one oczywiście z kategorii błędów ostatecznych, ponieważ urządzenia Ormazabal mają rozbudowany i bardzo dobrze przemyślany system zabezpieczeń. Chcę napisać o kilku najczęstszych błędach, ponieważ może nie niosą one strat w ludziach, ale zazwyczaj generują wysokie koszty związane z serwisem lub przestojem urządzeń.

bądź powstania luki powietrznej po-między przepustem a łącznikiem, co może doprowadzić do zwarcia

• nie należy żałować pasty montażo-wej – aby za kilka lat móc bez trud-ności rozdzielić pola na przykład w celu ich rekonfiguracji

• koniecznie trzeba zamontować wszystkie elementy zestawu, nie za-pominając o sprężynkach oraz pier-ścieniach kontaktowch. Elementy te są niezykle ważne w związku z eli-minacją wyładowań niezupełnych i sterowania polem. Zapewniają

kontakt warstwy przewodzącej na-pylonej na powierzchnię ormalinka z obudową rozdzielnicy i poprzez połączenia uziemiające z poten-cjałem ziemi. Ich pominięcie może prowadzić do zwarcia i całkowitego uszkodzenia rozdzielni.

Również przy montażu głowic konek-torowychj powyższa uwaga o użyciu pasty montażowej ma swoje zastoso-wanie. Niezmiernie istotnym jest jed-nak przestrzeganie zasady używania klucza dynamometrycznego przy do-kręcaniu głowic z momentem poda-nym w instrukcji montażu tychże. Za słabe skręcenie głowic będzie skutko-wało zwiększeniem oporności złącza i grzaniem się elementów w tym miej-scu. W konsekwencji może dojść do osłabienia izolacji i zwarcia łukowego. Przy zbyt mocnym dokręceniu skutek będzie ten sam ale dojdzie do zwarcia w wyniku rozszczelnienia rozdzielnicy poprzez uszkodzony przepust.Kolejny często popełniany błąd jest związany z uszkodzeniami blokady re-wersyjnej.To rodzaj usterki, z którym mieliśmy sto-sunkowo często do czynienia w począt-kach wprowadzania naszych urządzeń na polski rynek. Zdarzało się, że poiry-towani montażyści zarzucali nas pre-tensjami, że nowe urządzenie a nie daje się załączyć. Po przyjeździe na miejsce najczęściej zastawaliśmy wygiętą, ude-rzoną lub inaczej zniekształconą osłonę przedziału kablowego . Aby obsługa roz-dzielnicy była bezwzględnie bezpiecz-

ormalinki to opatentowany przez ormazabal sposobu łączenia pól rozdzielczych bez konieczności wykonywania jakichkolwiek czynności związanych z napełnianiem bądź uzupełnianiem rozdzielnicy gazem SF6.



60

Ormazabal Polska Sp z o.o.ul. A. Struga 23

95-100 Zgierztel./fax: +48 42 659 36 13

www.ormazabal.com

Posiadamy certyfikaty Instytutu Energetyki i Energopomiaru

Rozdzielnice gazowe pierwotnegoi wtórnego rozdziału energii,transformatory olejowe do 36 kV

na zdjęcie osłony przedziału kablowego jest możliwe jedynie jeżeli dane pole jest uziemione. Jeżeli już osłona ta zostanie zdjęta to z kolei nie ma możliwości od-ziemienia pola bez jej ponownego zało-żenia. Jeżeli zdarzy się, że element blo-kady drzwi zostaje uszkodzony mecha-nicznie właśnie poprzez wygięcie ewen-tualnie wyłamanie elementu drzwi, o co w warunkach budowy często nie trud-no (patrz zdjęcie) to rozdzielnica „nie wi-dzi” założonych drzwi i nie pozwala wło-żyć dzwigni napędu do gniazda uziem-nika. Element drzwi podczas zakładania pokrywy naciska na dźwignię blokady napędu i umożliwia wsunięcie dźwigni napędu do gniazda uziemnika. Oczywiście blokadę można świado-mie obejść w celu w przeprowadzenia prób kablowych - należy nacisnąć na dźwignię blokady symulując nacisk od drzwi.Następny błąd, którego łatwo uniknąć to nieprawidłowa sekwencja łączenio-wa przy uziemianiu pola.Blokady są elementami, które najczę-ściej cierpią z powodu naszej niefraso-bliwości. Mimo, iż skrócona instrukcja obsługi pola jest umieszczona na każ-dym z pól, często rutyna i przyzwycza-jenie do innego systemu czy sekwen-cji łączeniowej powodują, że w wyniku użycia nadmiernej siły blokada ustępu-je. Jej konstrukcja została pomyślana

w taki sposób, aby nie uszkadzać całe-go napędu a jedynie drobny jego ele-ment. Obsługa ma wtedy świadomość uszkodzenia i konieczności wezwania serwisu ale mimo tego ma również możliwość dalszej pracy pola.Szczególnie nasza konstrukcja napę-du wyłącznika RAM jest sprawdzianem dla znajomości polskiego. Podobnie jak inni producenci pól w izolacji SF6 zde-cydowaliśmy się na konstrukcję, gdzie uziemienie odbywa się dwuetapowo z wykorzystaniem wyłącznika w polu. Tu jednak podobieństwa do innych systemów się kończą – sekwencja uzie-mienia pola zakłada że najpierw zamy-kamy wyłącznik a potem aparat trójpo-łożeniowy (tzw. odłącznikouziemnik) przestawiamy do położenia uziemiony. Czasem łatwiej jest zmusić pole do ule-głości niż przeczytać krótki tekst opisu czynności łączeniowych, który umiesz-czony na wysokości głowy dosłownie kłuje w oczy.Istotnym choć już nie eksploatacyj-nym błędem jest niedopatrzenie na etapie zamawiania na jakim napięciu rozdzielnica będzie pracować. Prak-tycznie wszystkie nasze rozdzielnice są wykonywane w izolacji 24kV. Wyjątek stanowią rozdzielnice CGM.3 i CPG.0/1 o poziomie izolacji do 40,5 kV. Jest to spore ułatwienie logistyczne dla klienta gdyż w tej samej korzystnej cenie ku-

puje rozdzielnice, które mogą praco-wać w sieciach 20, 15, 10 czy też 6kV. Jest tylko jedno zastrzeżenie…Musimy pamiętać, żeby przy pozio-mach napięć niższych niż 10kV wy-posażać rozdzielnicę w inny, dostoso-wany do niższych poziomów napięcia sieci wskaźnik obecności napięcia Ekor VPIS. Jeżeli o tym zapomnimy wskaź-nik standardowy nie będzie działał pra-widłowo.Ostatni problem, o którym chciałbym tu-taj wspomnieć to palące się wyzwalacze.To właściwie sprawdzian umiejętnego czytania schematów obwodów wtór-nych – należy zawsze podłączać prze-wody sygnału wyłączającego pole po-przez jeden ze styków pomocniczych wyłącznika bądź rozłącznika tak jak za-lecamy to w naszych instrukcjach. Taki sposób gwarantuje przerwanie zasila-nia cewki w momencie kiedy wyłącznik bądź rozłącznik zostanie otwarty. Dzię-ki temu unikniemy spalenia cewki.Wszystkie błędy, o których tutaj krótko wspomniałem są są stosunkowo łatwe do uniknięcia. Na obecną chwilę, urzą-dzenia ORMAZABAL są już na tyle po-pularne, że liczba bezproblemowych montaży i ekip dobrze znających spe-cyfikę naszych urządzeń stale rośnie, a ilość błędów i pomyłek stale maleje.

ORMAZABAL n



62

wielofunkcyjna i uniwersalna platforma dla systemów sterowania i nadzoru obiektów energetycznych i przemysłowych

Linia produktowa SPRECON

kontrola synchronizmu, regulator napięcia,centralna sygnalizacja, koncentrator zabezpieczeń,SZR, moduł wyłącznikowy, konwertery protokołów...

wielofunkcyjne zabezpieczeniaze sterownikiem pola

kompaktowe sterowniki RTUmoduły SMART GRID

Dostawca kompleksowych rozwiązań automatyki dla przemysłu energetycznego.Więcej informacji: T: +48 74 851 35 31, F: +48 74 851 35 32,www.sprecher-automation.pl, [email protected]

PROGRAMSZKOLENIOWY2013

Energia udaru 1,7 J, zaledwie 2,6 kg wagi i 12 kg urobku na godzinę w trybie dłutowania – to najważ-

niejsze parametry nowego młota GBH 18 V-EC Professional firmy Bosch. Ten poręczny, wytrzymały i trwały młot jest dostępny w sprzedaży od września 2012 roku.

Bosch zastępuje akumulatorowy młot udarowo-obrotowy GBH 18 V-LI nie tylko wydajniejszym urządzeniem, ale także wzbogaconym o funkcję dłuto-wania. Nowy model o symbolu GBH 18 V-EC Professional waży zaledwie 2,6 kg i osiąga energię udaru 1,7 J. Jest to najlepsza relacja mocy do wagi wśród wszystkich dostępnych na rynku mło-tów udarowo-obrotowych klasy 18 V. Ponadto w trybie dłutowania młot GBH 18 V-EC Professional osiąga wydajność do 12 kg urobku na godzinę, co czyni z niego lidera swojej klasy.

Wysoka efektywność nowego młota jest rezultatem zastosowania w nim silnika komutowanego elektronicznie Bosch EC (ang. Electronically Commutated), którego sprawność dochodzi do 80%, podczas gdy w przypadku konwen-cjonalnych silników elektrycznych DC kształtuje się ona na poziomie 60 – 70%. Główną zaletą silnika EC jest jego wysoka wydajność wynikająca z odmiennej kon-strukcji i braku szczotek węglowych, któ-re wprowadzają drgania i prowadzą do strat energii. Silnik EC jest trwalszy, odpor-ny na przeciążenia oraz mniejszy i lżejszy. Ponadto, jest zabezpieczony przed wni-kaniem pyłu i całkowicie bezobsługowy. To już kolejne – po GBH 36 V-LI Compact – elektronarzędzie Bosch z linii profesjo-nalnej wyposażone w silnik EC.

Pozostałe elementy wyposażenia urzą-dzenia to: zintegrowane oświetlenie LED oraz wskaźnik stanu naładowania akumulatora.

Młot GBH 18 V-EC Professional bardzo dobrze sprawdzi się w rękach elektry-ków, instalatorów systemów klimatyza-cyjnych czy wykonawców suchej zabu-dowy. Jego wytrzymałość (urządzenie zachowuje pełną sprawność nawet po upadku na beton z wysokości dwóch metrów) i żywotność powodują, że jest to urządzenie stworzone do pra-cy w trudnych warunkach panujących na budowie. Zwarta konstrukcja i nie-wielka waga ułatwią pracę w miejscach trudno dostępnych lub w sytuacjach wymagających pracy narzędziem trzy-manym nad głową. Optymalny zakres stosowania młota GBH 18 V-EC Profes-sional to otwory o średnicy od 4 do 10 mm wiercone w betonie.

Akumulatory Premium o długiej żywotnościDługi okres eksploatacji akumulatorów litowo-jonowych Bosch Premium za-pewnia system elektronicznej ochrony ogniw ECP (ang. Electronic Cell Protec-

tion). Niezawodnie chroni on akumu-lator przed przeciążeniem, przegrza-niem i całkowitym rozładowaniem ogniw. W wyposażeniu seryjnym aku-mulatorowego młota udarowo-obro-towego Bosch GBH 18 V-EC Professio-nal znajduje się szybka, 30-minutowa ładowarka. Dzięki technologii szyb-kiego ładowania Hyper Charge firmy Bosch akumulatory są naładowane w 75% już po upływie połowy czasu ła-dowania. Akumulatory litowo-jonowe nie wykazują efektu pamięci ani samo-rozładowania, dzięki czemu są gotowe do użycia nawet po kilku miesiącach przechowywania.

Sugerowana cena detaliczna brutto (wrzesień, 2012): - GBH 18 V-EC Pro-fessional z walizką systemową L-Boxx, dwoma akumulatorami 3,0 Ah i szybką ładowarką – 2 705,00 zł,

nRobert Bosch Sp. z o.o.

On Board Public Relations Sp. z o.o.Łukasz Kałucki,

[email protected] Aleksandra Lau,

[email protected]

Najlżejszy „mocarz” w swojej klasie

Akumulatorowy młot udarowo-obrotowy Bosch GBH 18 V-EC Professional z silnikiem EC i funkcją dłutowania

Fot. bosch

dane technicznegBh 18 V-EC professional

(zastępuje model gBh 18 V-li professional)

Napięcie/pojemność akumulatora 18 V / 3,0 AhEnergia udaru 1,7 JLiczba udarów przy nominalnej prędkości obrotowej 0 – 4550 min-1

Nominalna prędkość obrotowa 0 – 1400 min-1

Maks. średnica wiercenia wiertłami do młotów w betonie 18 mmOptymalna średnica wiercenia w betonie 4 – 10 mmSystem montażu narzędzi SDS-plusWaga z akumulatorem 2,6 kg


eksploatacja i remonty

NOWOŚĆ! GBH 18 V-EC Professional lekki akumulatorowy młot udarowo-obrotowy z uchwytem SDS Plus,z funkcją wiercenia, wiercenia z udarem i podkuwania.Bezszczotkowy silnik Bosch EC gwarantuje najwyższą wydajnośći długi okres bezawaryjnej pracy.Linia niebieska Bosch: dla rzemiosła i przemysłu.

www.bosch-professional.pl

Tylko Bosch!Niezrównane połączenie mocy i wagi

Przedstawiciele Grupy Topex, na specjalnie przygotowanym sto-isku, zaprezentowali licznie przy-

byłym profesjonalistom swoje topowe marki narzędziowe: NEO i GRAPHITE. – Prezentowanie naszych produktów przed odbiorcą profesjonalnym jest dla nas niezwykle istotne. Nasze pro-dukty cechuje wysoka jakość potwier-dzona w wielu rygorystycznych testach laboratoryjnych. Otrzymujemy również bardzo dobre opinie od użytkowników profesjonalnych. Naturalnie szukamy więc z nimi bezpośredniego kontak-tu, właśnie na takich imprezach jak ta, gdzie profesjonaliści mają okazję wła-snoręcznie sprawdzić nasze narzędzia, dowiedzieć się więcej o technologiach użytych przy ich produkcji, czy upew-nić się co do ich wysokiej jakości – pod-

kreśla Daniel Szafulera, Dyrektor Marke-tingu Grupy Topex.

Fachowcy z branży elektrotechnicznej szczególną uwagę zwracali na markę NEO, której produkty cieszyły się du-żym zainteresowaniem wśród odwie-dzających stoisko. Uczestnicy targów mieli również okazję wypróbować na-rzędzia topowej marki podczas I Mi-strzostw Polski Elektryków – imprezy towarzyszącej targom. Udział w zawo-dach wzięło kilkuset aktywnych zawo-dowo elektryków, którym kibicowało kilkuset kolegów z branży. Tak duża fre-kwencja nie powinna dziwić. Wyposa-żeni w narzędzia marki NEO profesjona-liści walczyli o nagrodę główną o war-tości 30 000 zł! Najlepszy okazał się Mateusz Majdanik z Reńskiej Wsi, któ-

ry w czasie 2:28,86, dokładnie w dniu swoich 21. urodzin, udowodnił, że jest najszybszym i najsprawniejszym elek-trykiem w Polsce.

Uczestnictwo w Targach było dla Grupy Topex wyśmienitą okazją do zaprezen-towania bogatej oferty, podkreślenia wciąż rosnącej jakości produktów oraz nawiązania kontaktów handlowych. Stoisko narzędziowego potentata przy-ciągnęło wykonawców, hurtowników, a nawet przedstawicieli przemysłu cięż-kiego. Duża popularność stoiska, możli-wość przedstawienia oferty produkto-wej szerokiemu gronu profesjonalistów oraz nowe kontakty biznesowe sprawi-ły, że tegoroczne targi Energetab były dla Grupy Topex szczególnie udane.

n

grupa topex na targach EnergetabW dniach 11-14 września 2012 roku w Bielsku-Białej odbyły się największe targi elektro-energetyczne w Europie Środkowej – Międzynarodowe Targi Energetyczne Energetab. Wśród uczestników nie zabrakło największej polskiej firmy narzędziowej – Grupy Topex.


eksploatacja i remonty

w dniach 3 – 5 października 2012 r. odbyła się kolejna, IX edycja konferencji naukowo – tech-

nicznej „Transformatory energetyczne i specjalne” poświęcona tematyce pro-jektowania, produkcji oraz eksploatacji transformatorów. Miejscem spotkania był hotel „Król Kazimierz” w Kazimierzu Dolnym. Konferencja odbyła się sta-raniem firmy Polimex–Mostostal S.A. Zakład ZREW Oddział Transformatory, Instytutu Mechatroniki i Systemów In-formatycznych Politechniki Łódzkiej, Zakładu Wysokich Napięć Politechniki Łódzkiej, Instytutu Energetyki z War-szawy przy współudziale firmy PFISTE-RER Sp. z o.o.Przedsięwzięcie zostało objęte patro-natem Polskiego Komitetu Wielkich Sie-ci Elektrycznych, Polskich Sieci Elektro-energetycznych Operator S.A., Zarzą-du Głównego Stowarzyszenia Elektry-ków Polskich, Stowarzyszenia Elektry-ków Polskich Oddziału Warszawskiego i Łódzkiego. W spotkaniu uczestniczyło ponad 150 osób, które reprezentowały ośrodki na-ukowo-badawcze w kraju, służby tech-niczne energetyki zawodowej i przemy-słowej, producentów transformatorów i osprzętu do ich produkcji oraz firmy zaj-mujące się diagnostyką transformatorów.

Podczas konferencji wygłoszono 26 re-feratów w 5 sesjach tematycznych.Sesję inauguracyjną poprowadził pro-fesor Kazimierz Zakrzewski – przewod-niczący Komitetu Naukowego Konfe-rencji. W wystąpieniu swoim przedsta-wił publikację „Łódzka Szkoła Naukowa Transformatorów” wydaną w ramach IV Konwersatorium Łódzkiego Towarzy-stwa Naukowego. Przypomniał sylwet-kę profesora Eugeniusza Jezierskiego oraz wkład jego zespołu w rozwój i ba-dania nad konstrukcjami transformato-rów energetycznych w kraju.Sesję tematyczną „Izolacja I” prowadzi-li – Mirosław Bednarek i Kazimierz Za-krzewski. Złożyły się na nią następujące referaty:„Bubble effect – poważne zagrożenie transformatorów”- Jarosław Gielniak, Andrzej Graczkowski, Hubert Morańda, Piotr Przybyłek, Krzysztof Walczak, Han-na Mościcka-Grzesiak;

„Bubble effect w izolatorach przepusto-wych” - Piotr Przybyłek, Hubert Morań-da, Krzysztof Walczak, Hanna Mościcka--Grzesiak;„Wzorce zawilgocenia izolacji celulo-zowej syconej estrem syntetycznym” - Jarosław Gielniak, Andrzej Graczkow-ski, Hubert Morańda, Piotr Przybyłek, Krzysztof Walczak, Hanna Mościcka--Grzesiak;„Wpływ skoncentrowanego strumienia cieplnego na właściwości estrów synte-tycznych” – Paweł Rózga, Anna Skowron.

Sesję tematyczną „Izolacja II” prowa-dziły – Hanna Mościcka – Grzesiak i Ja-nina Pospieszna. Słuchaczom przedsta-wiono następujące referaty:„Analiza przepięć w transformatorach rozdzielczych” – Marek Florkowski, Ja-kub Furgał, Maciej Kuniewski;„Analiza błędów w pomiarach współ-czynnika stratności dielektrycznej i po-jemności izolatorów przepustowych”- Zbigniew Szymański;„Badania diagnostyczne w eksploata-cji transformatorów” – Andrzej Krawiec, Paweł Polak;„Propozycja zmian zaleceń IEC 60076-3:2000”- Adam Ketner, Grzegorz Płu-ciennik;

Sesję tematyczną „Eksploatacja” prowa-dzili Wojciech Urbański i Andrzej Gadula. Przedstawiono następujące referaty:„Laserowanie blach jako sposób popra-wy parametrów transformatora” – Ja-cek Dziura, Marcin Morawiec, Andrzej Stabrawa; „Skutki biomedyczne działania pola elektromagnetycznego generowanego przez transformatory” – Andrzej Kraw-czyk, Wanda Rachaus-Lewandowska;„Dane znamionowe transformato-rów przekształtnikowych pracujących w urządzeniach o komutacji sieciowej”- Ryszard Szczerbanowski;„Proces regeneracji oleju transforma-torowego w świetle wieloletnich do-świadczeń eksploatacyjnych” – Miro-sław Owczarek, Michał Lasota;„Hałas uzwojeń transformatorów ener-getycznych i przekształtnikowych” – Wojciech R. Marciniak;„Wpływ impregnacji olejem wstępnie wy-suszonej izolacji transformatora na czas i skuteczność suszenia końcowego” – Chri-stoph Krause, Kurt Wick, Uwe Nachtigall, Wojciech R. Marciniak, Ryszard Malewski;„Obciążalność transformatorów dys-trybucyjnych przy przepływie odwrot-nym mocy” – Bogusław M. Bocheński, Tomasz Piotrowski.

iX konferencja Naukowo – technicznaTransformatory Energetyczne i Specjalne – projekt, produkcja, eksploatacjaKazimierz Dolny 3 – 5 października 2012 r.


konferencje i seminaria

Sesję „Marketingową” prowadzili: Mi-rosław Bednarek i Franciszek Mosiński. Zaprezentowały się firmy: WEIDMANN i ABB Oddział w Łodzi..

Sesję „Diagnostyka I” prowadzili: Ry-szard Szczerbanowski i Andrzej Boroń. Uczestnicy wysłuchali następujących wystąpień:„Transformatory przewoźne jako ele-ment sieci energetycznej USA” – Woj-ciech R. Marciniak;„Porównanie właściwości izolacyjnych różnych typów izolacji aramidowej dla transformatorów mocy”- Radosław Szewczyk;„Przykład diagnostyki rdzeń transfor-matorów eksploatowanych w krajo-wej sieci elektroenergetycznej z wyko-rzystaniem zmodyfikowanej metody wibracyjnej” – Sebastian Borucki;„Detekcja, lokalizacja i monitoring wy-ładowań niezupełnych w transforma-torze przy użyciu metody emisji aku-stycznej” –Wojciech Sikorski, Krzysztof Walczak, Hubert Morańda;

„Analiza przyczyny awarii transforma-tora piecowego” – Bogusław M. Bo-cheński, Tomasz Piotrowski.

Sesję „Diagnostyka II” prowadzili: Kazi-mierz Zakrzewski i Wojciech Marciniak. Zebranych zapoznano z następującymi referatami:„Problemy związane z wdrażaniem i eksploatacją systemów on-line moni-toringu transformatorów” – Marek An-drzejewski, Wiesław Gil;„Wykorzystanie i perspektywy rozwoju monitoringu transformatorów w PGE Dystrybucja S.A. Oddział Łódź – Teren” – Paweł Ściborek;„Aktualny potencjał badawczy w za-kładzie ZREW Oddział Transformatory” – Ryszard Kozak;„System monitorowania transforma-torów energetycznych w środowisku wirtualnym” – Adam Biernat, Wojciech Urbański;„Michał Jabłoński – patron stacji prób zakładu Transformatorów Mocy ABB Łódź” – Adam Ketner.

Konferencji towarzyszyli następujący wystawcy: ABB Sp. z o.o., Bezpol S.j., Energo-Complex, Energo-Silesia, Eu-romold, Polimex-Mostostal SA Zakład ZREW Oddział Transformatory, Pfisterer Sp. z o.o., Szymański S.C., Trafta Sp. z o.o. Tematyka i poziom referatów skłaniały uczestników konferencji do podejmo-wania ożywionych, także kuluarowych dyskusji. Wieczorem, zgodnie z tradycją, uczest-nicy konferencji obejrzeli występ ka-baretowy (kabaret HRABI), a także wy-słuchali koncertu muzyki żydowskiej w wykonaniu młodych klezmerów z Lublina (zespół Di Kuzine) oraz wzię-li udział w uroczystej kolacji, będącej ważnym elementem integracyjnym. Tegoroczną konferencję podsumował przewodniczący Komitetu Naukowo--Programowego prof. Kazimierz Za-krzewski, dziękując organizatorom za godną pochwały imprezę i życząc rów-nie udanego spotkania za 2 lata pod-czas jubileuszowej X Konferencji.

n


konferencje i seminaria

Automatyka i Technika PomiarowaFirma Fanuc Robotics wystawiła się z małymi, szybkimi i niezawodnymi robotami do podnoszenia i sortowa-nia. Zaprezentowała również najsilniej-szego robota na świecie, który wzbu-dził ogromne zainteresowanie. „Osiłek“ podnosi całe 1.200 kg.Stäubli Robotics zaprezentowało ul-traszybkiego, nowoczesnego robota High-Speed do zadań Pick i Place, któ-rego osiągi wynoszą ponad 200 Pic-k’ów na minutęTrendy z zakresu techniki napędowo-ste-rującej, odwiedzający mogli zobaczyć na stoiskach firmy Beckohh, B&R, Phoenix Contract, Pilz, Tittal, Vipa i Wago.

Prezentacje na targach naznaczone były jeszcze dwoma innymi trendami. Monitorowanie stanu maszyn i instala-cji, oraz pomiar zużycia energii, dzięki którym można zoptymalizować wszel-kie media, takie jak prąd, sprężone po-wietrze, para czy woda.

„INTERTOOL”Dla odwiedzających specjalistów z branży przetwórstwa metalu „IN-TERTOOL” były istnym „Eldorado” je-śli chodzi o wysokowydajne maszyny i narzędzia precyzyjne do toczenia, fre-zowania, wiercenia czy szlifowania. Co-raz bardziej kompleksowe elementy, twarde materiały i mocno wahające się wielkości partii produkowanych towa-

rów, stawiają przed branżą wyzwania, i wystawcy z „Intertool” nie zawiedli oczekiwań odwiedzających.

Technika energetyczna i Elektronika PrzemysłowaZainteresowanie wzbudzili wystaw-cy z zakresu techniki energetycznej i elektroniki przemysłowej. Jednym z najważniejszych tematów tej bran-ży była ochrona odgromowa i prze-pięciowa instalacji elektronicznych w branży dostaw energii elektrycz-nej, IT, czy też w przypadku systemów sterująco-regulujących stosowanych w produkcji.Zaprezentowano również liczne syste-my zasilania gwarantowanego – UPS.

ViENNa-tECW dniach 9 - 12 października 2012 odbyła się w stolicy Austrii, czwarta edycja, największych i najbardziej znaczących międzynarodowych targów specjalistycznych z obszaru przemysłu i sektora produkcyjnego. Podczas sześciu wystaw takich jak „Automatyka”, , „Technika - Energetyczna“, „Elektronika przemysłowa“, „Obróbka metalu“, „Technika pomiarowa“ oraz „Spawalnictwo“, skupionych pod nazwą „VIENNA-TEC”, swoje innowacje i oferty zaprezentowało 563 wystawców z 31 krajów, na powierzchni wystawienniczej wynoszącej blisko 55.000 metrów kwadratowych.


targi

SpawalnictwoW tym obszarze wystawiało się około 100 oferentów.I tak np. firma Jutz zaprezentowała „me-todę spoinowania przyszłości” – lase-rowe spawanie tworzyw sztucznych, którym można trwale połączyć dwa tworzywa sztuczne. Rozwiązanie to ma wiele zalet i ma przełamać granice tradycyjnego spawania.

Firma Fronius wprawiła swoją austriac-ką premierą wielu w zdumienie. Zapre-zentowała system do spawania z wyso-kimi prędkościami i małą ilością odpry-sków przy stabilnym łuku elektrycznym i głębokim wtopie. Użytkownik może dzięki temu łączyć różne grubości ma-teriałów – od blach „heavy duty” do „delikatnych” cieniutkich blaszek.

Premierę europejską na targach „VIEN-NA-TEC 2012“ miała też firma Fanuc Ro-botics prezentując smukłego i szybkie-go robota do spawania spoinowego. Robot oferowany jest w przystępnej cenie i skierowany ma być do małych i średnich przedsiębiorstw, których do tej pory nie było stać na roboty do spa-wania. Organizator upatruje sukcesu w tym, że targi „VIENNA-TEC” rozszerzyły swo-je skupienie na kraje Europy Środkowej i Wschodniej z akcentem położonym na Federację Rosyjską. „Rok rocznie kontynuowana praca u podstaw, pole-gająca na skupianiu się na krajach Eu-ropy środkowej i wschodniej od zapo-czątkowania ‘VIENA-TEC’ przed sześcio-ma laty, przynosi teraz owoce”. „Jeszcze

nigdy nie mieliśmy tak dużej ilości wy-stawców i odwiedzających, w tym wy-sokich rangą delegacji, z tych krajów, jak w 2012 roku” cieszy się Matthias Limbeck i dodaje> „Tym samym targi ‘VIENA-TEC’, bardziej niż kiedykolwiek, spełniają swój cel zbudowania mostu pomiędzy Austrią a jej silnymi między-narodowymi partnerami gospodarczy-mi”. Ponadto, ‘VIENA-TEC’ daje wiele impulsów dla gospodarki i przemysłu, oraz umożliwia nawiązanie dobrych kontaktów i interesów.”

Nie tylko według organizatorów , ale również z punktu widzenia wystaw-ców, oraz odwiedzających w liczbie 27.286 osób, targi „VIENNA-TEC 2012” zakończyły się sukcesem.

n


targi

ENERGETAB 2012 to największe w Polsce targi w branży elektro-energetycznej, na których wy-

stawcy z kilkunastu krajów Europy, Azji i Ameryki Północnej zaprezentowali najnowocześniejsze maszyny, urządze-nia, aparaty i materiały służące zwięk-szeniu niezawodności przesyłania energii elektrycznej oraz podniesieniu

efektywności jej wytwarzania i użytko-wania. Większość międzynarodowych koncernów dostarczających swoje produkty do krajowej energetyki była obecna w Bielsku. Gama prezentowanych urządzeń i apa-ratów była bardzo szeroka: od stacji transformatorowych, rozdzielnic, wy-łączników po aparaty i systemy nadzo-

ru, pomiarów i zabezpieczeń, maszty oświetleniowe i oprawy, kable i prze-wody, agregaty prądotwórcze i urzą-dzenia UPS czy pojazdy specjalistyczne dla energetyki oraz wiele innych wyro-bów i usług. Natomiast spośród prawie 80 innowa-cyjnych produktów zgłoszonych do konkursu targowego na wyróżniający

Jubileuszowa, 25 - edycja targów energetycznych ENERgEtaB 2012 znów rekordowaW piątek zakończyły się 25. Międzynarodowe Energetyczne Targi Bielskie ENERGETAB. Jubileuszowa edycja targów zgromadziła rekordową liczbę 713 wystawców. Bardzo duże było też zainteresowanie targami ze strony zwiedzających, którzy tłumnie odwiedzali stoiska zajmujące ponad 30 tys. m2 powierzchni ekspozycyjnej.

Foto

: Jan

usz

Maz

urki

ewic

z


targi

74

się produkt, komisja konkursowa pu-charem Ministra Gospodarki wyróżniła osprzęt do przewodów HTLS firmy BE-LOS-PLP.Pełny wykaz produktów i firm wyróż-nionych w konkursie – w załączeniu.Obok wielu specjalistycznych urządzeń i aparatów mniej wprawieni w arkana energetyki zwiedzający zapewne za-uważyli także wiele urządzeń i apara-tów o szerszym zastosowaniu. Przykła-dowo producenci i dostawcy oświetle-nia promowali najnowsze rozwiązania z diodami LED. Spotkać także można było wyroby związane z pozyskiwa-niem energii z odnawialnych źródeł (na przykład ogniwa fotowoltaiczne, kolektory słoneczne, małe elektrownie wiatrowe, itp.) jak i znaczną liczba urzą-dzeń z tą technologią związanych, jak np. przetwornice, systemy automatyki i sterowania, szczególnie do stosowa-nia w budownictwie (inteligentne bu-dynki),itp.

KonferencjeTargom towarzyszyły konferencje i se-minaria oraz bardzo wiele mniej for-malnych ale równie ważnych spotkań wystawców z ich klientami - wymaga-

jącymi i odpowiadającymi za poważne inwestycje i modernizacje w polskiej energetyce. W trakcie targów odbyły się trzy znaczące konferencje. Podczas pierwszej, zatytułowanej „Problema-tyka rozwoju elektroenergetycznych sieci przesyłowych i dystrybucyjnych”, przedstawiono zarówno potrzeby roz-budowy i modernizacji sieci, jak i uwa-runkowania techniczne i prawno–or-ganizacyjne ograniczające ten rozwój. W konferencji wzięli udział wybitni eksperci z PSE Operator, TAURON Dys-trybucja oraz PTPiREE oraz dyrektor Edward Słoma z Departamentu Ener-getyki Ministerstwa Gospodarki, który przedstawił stan zaawansowania prac nad nowymi ustawami (tzw. trójpa-kiem) energetycznymi a przede wszyst-kim omówił prace związane z ustawą o tzw. korytarzach przesyłowych.Mimo, iż o niezbędnej potrzebie no-wych inwestycji w energetyce pisze się i mówi od wielu lat, to jednak wiel-kie inwestycje infrastrukturalne napo-tykają na wiele problemów: lokaliza-cyjnych, technicznych i finansowych. We dług wielu ekspertów opóźnie-nia w rozbudowie i modernizacji sieci przesyłowych i dystrybucyjnych mogą

w niedługim czasie spowodować duże perturbacje i zagrożenie dla niezawod-ności dostaw energii elektrycznej oraz możliwości podłączania nowych źródeł w tym OŹE.W drugim dniu targów Stowarzyszenie Ekologów na Rzecz Energii Nuklearnej SE REN Polska i Centralny Ośrodek Szko-lenia i Wydawnictw SEP zorganizowali konferencję zatytułowaną . „Energetyka Jądrowa dla Polski”. W trakcie konferen-cji można było uzyskać odpowiedzi na wiele nurtujących społeczeństwo py-tań czy obaw – także na dosyć zaska-kujące pytanie „Czy odnawialne źródła energii i energetyka jądrowa mają się wykluczać czy wspierać?”. Natomiast trzeciego dnia targów Biel-sko – Bialski Oddział SEP we współpra-cy z Oddziałami w Szczecinie i Warsza-wie zorganizował konferencję nt. „No-woczesnych metod eksploatacji elek-troenergetycznych sieci przesyłowych i dystrybucyjnych” Podczas tej konferencji została też przy-pomniana sylwetka wybitnego pionie-ra elektrotechniki, twórcy systemu trój-fazowego, naszego rodaka, Michała Doliwo – Dobrowolskiego, którego 150 rocznica urodzin przypada w 2012 r.

Foto

: Jan

usz

Maz

urki

ewic

z


targi

75

Głównym celem konferencji było przedstawienie innowacyjnych roz-wiązań mających istotny wpływ na podnoszenie poziomu eksploatacji w energetyce, w celu maksymalne-go ograniczania przerw w dostawach energii do odbiorców. Przedstawiano rozwiązania wspomagające stosowa-nie zdalnego i ciągłego monitoro-wania stanu elementów sieci w celu wczesnego wykrywania zagrożeń jej normalnej pracy. Kolejnym istotnym zagadnieniem poruszanym na kon-ferencji była kwestia podnoszenia efektywności energetycznej urządzeń i obniżania strat przesyłowych energii elektrycznej.Podczas konferencji wybrane innowa-cyjne firmy zostały wyróżnione płasko-rzeźbą Michała Doliwo – Dobrowol-skiego i listem gratulacyjnym wysto-sowanym przez Komitet ds. Promocji Osoby i Dzieła Michała Doliwo – Do-browolskiego. Zarząd SEP przyznał też medale M.Doliwo – Dobrowolskiego osobom zasłużonym dla rozwoju tar-gów ENERGETAB.Towarzyszące targom konferencje i se-minaria od wielu lat odznaczają się bar-dzo wysokim poziomem merytorycz-nym. Niewątpliwa w tym zasługa wie-loletnich partnerów targów: Stowarzy-szenia Elektryków Polskich, Polskie go Towarzystwa Przesyłu i Rozdziału Ener-gii Elektrycznej oraz Grupy TAURON Polska Energia S.A.

Nieco historiiZainteresowaniem cieszyła się, zwią-zana ze srebrnym jubileuszem tar-gów, okolicznościowa wystawa, uka-zujące rozwój tych targów od małej giełdy wynalazczości do jednej z naj-

większych w kraju imprez targowych, konkurującej z targami w Poznaniu czy Kielcach.A początki tej imprezy rzeczywiście były bardzo skromne. Otóż w 1984 roku zorganizowano Krajową Giełdę Elektrownianych Projektów Wyna-lazczych, na której 14 racjonalizato-rów prezentowało swoje rozwiązania z nadzieją na ich rozpowszechnienie w innych elektrowniach. W następnej edycji Giełdy w 1986 r. rozszerzono jej tematykę także o projekty znajdują-ce zastosowanie w sieciach elektro-energetycznych. Po 1990 r. rosnące zainteresowanie Giełdą zaczęli prze-jawiać producenci i dostawcy „go-towych” urządzeń i aparatów. Rów-nolegle z Giełdą organizowane były konferencje i liczne prezentacje, co dodatkowo zachęcało do odwiedze-nia imprezy, która w r. 1996 przyjęła bardziej adekwatne do jej charakte-ru określenie „targi”. Nazwę ENERGE-TAB - Międzynarodowe Energetyczne Targi Bielskie przyjęto w 1998 r. Targi szybko się rozwijały goszcząc coraz więcej wystawców i powiększając te-reny ekspozycyjne. W tegorocznych targach uczestniczyło ponad 700 wy-stawców a powierzchnia (netto) za-jęta przez same stoiska ekspozycyjne sięgała 19 tys. m2. Władze miasta Bielsko – Biała – ak-tualny właściciel wywodzącej się z energetyki spółki ZIAD przez wie-le ostatnich lat dołożyło wielu starań (i funduszy) aby warunki organizacji targów nadążały za rosnącymi wy-maganiami wystawców. W 2010 r. oddana została do użytkowania no-woczesna, wielofunkcyjna, klimaty-zowana hala o powierzchni ok. 6 tys.

m2, w której prawie stu wystawców może eksponować swoje najnow-sze produkty na okazałych stoiskach. Sukcesywnie też miasto poprawiało warunki dojazdu do terenów targo-wych pod Szyndzielnią, dzięki czemu teraz dojazd jak i zaparkowanie po-nad 2 tysięcy samochodów w naj-bliższej okolicy targów nie stanowi wielkiego problemu. Spółka ZIAD też mocno inwestuje – właśnie niedaw-no uruchomiono gruntownie prze-budowane centrum hotelowo – ga-stronomicznego. Znakomicie popra-wiło to warunki do organizacji konfe-rencji i szkoleń a także umożliwia ofe-rowanie kompleksowych usług wraz ze wspomnianą halą. Duże zainteresowanie zwiedzających, szczególnie nieco młodszego pokole-nia wzbudziły zorganizowane podczas targów przez wydawcę czasopisma „Fachowy elektryk” „mistrzostwa Pol-ski elektryków - instalatorów”. W za-ciętych „bojach” mogli oni sprawdzić swoje umiejętności w szybkim i bez-błędnym wykonywaniu instalacji elek-trycznych w budownictwie. Zwycięz-ca konkursu wyjechał z targów z cze-kiem opiewającym na zawrotną kwotę 30 tys. zł.O wysokim prestiżu targów świadczą honorowi patroni targów: • Minister Gospodarki• Prezes Stowarzyszenia Elektryków

Polskich• Prezes Polskiego Towarzystwa Prze-

syłu i Rozdziału Energii Elektrycznej• Prezydent Miasta Bielska–Białej• oraz inne branżowe izby gospodar-

cze i stowarzyszenia. Patroni targów delegują swoich eks-pertów do komisji konkursowej tar-gów. Wyróżnienia przyznawane w kon-kursie cieszą się bardzo wysokim presti-żem wśród wystawców. Natomiast Generalnym Partnerem tar-gów ENERGETAB była Grupa TAURON Polska Energia S.A. – największy dystry-butor energii elektrycznej w kraju i dru-gi pod względem wielkości wytwórca energii elektrycznej w Polsce. Międzynarodowe targi ENERGE-TAB 2012 kolejny raz potwierdziły, że są idealnym i bardzo urokliwie położo-nym miejscem w Polsce do zapoznania się z najnowszymi osiągnięciami świa-towymi z zakresu wytwarzania, przesy-łu i rozdziału energii elektrycznej.Na kolejne, 26 targi ENERGETAB 2013 ich organizator - ZIAD Bielsko – Biała SA zaprosił w dniach od 17- 20 wrze-śnia 2013 r. Wstęp na targi był (już tra-dycyjnie) bezpłatny.

RM. n

Foto

: Jan

usz

Maz

urki

ewic

z


targi

76

Medale i wyróżnienia 25. Międzynarodowych Energetycznych Targów Bielskich ENERGETAB 2012

Nazwa zgłaszającego Producent Nazwa produktu Paw/Stoisko

Puchar Ministra Gospodarki

BELOS-PLP S.A. BELOS-PLP S.A. Osprzęt do przewodów HTLS A / 28

Puchar Prezesa Polskiego Towarzystwa Przesyłu i Rozdziału Energii Elektrycznej

Instytut Energetyki - Zakład Doświadczalny w Białymstoku

Instytut Energetyki - Zakład Doświadczalny w Białymstoku

Rozłącznik napowietrzny SN typu SRNkp-24/400 z napędem elektromechanicznym L1 / 101

Statuetka „energia w dobrych rękach” PSE - Operator S.A.

COMPUTERS & CONTROL COMPUTERS & CONTROL Stacyjny system rejestracji zakłóceń ARCHI 9000 A / 73

Medale 25. Międzynarodowych Energetycznych Targów Bielskich ENERGETAB 2012

Medal ZłotyELEKTROBUDOWA SA Oddział Spółki

Rynek Dystrybucji EnergiiELEKTROBUDOWA SA Oddział Spółki

Rynek Dystrybucji EnergiiRozdzielnica dwusystemowa średniego napięcia typu D-12-2S

dla I1s=72kAL4.4 / 143

Medal Srebrny

ATLAS Sp. z o.o. ATLAS Sp. z o.o. Prefabrykowany betonowy budynek techniczny dla stacji elektroenergetycznej L1 /107

Medal Brązowy

ASTAT Sp. z o.o. Maschek Miernik pola ESM-100 L8.4 / 179

Medale PGE Energia Odnawialna S.A.

Medal Złoty

ZPUE S.A. ZPUE S.A. Rozproszony system odbioru energii z elektrowni fotowoltaicznej o mocy od 0,5 do 20 MW L2 / 108

Medal SrebrnyABB Sp. z o.o. ABB S.p.A. Próżniowy zintegrowany wyłącznik SN typu eVD4 A / 31

Medal Brązowy

P.P.U.H. „HORUS-ENERGIA” Sp. z o.o. P.P.U.H. „HORUS-ENERGIA” Sp. z o.o. Biogazowy agregat kogeneracyjny typu HE-EC-99/129-MG99-B L4.2 / 129

Statuetka Izby Gospodarczej Energetyki i Ochrony Środowiska

Instytut Automatyki Systemów Energetycznych Sp. z o.o.

Instytut Automatyki Systemów Energetycznych Sp. z o.o.

Moduły wykonawcze wejść i wyjść analogowych PMA-3, PMB-8 i PMB-8s Systemu Automatyki MASTER A / 61

Statuetka Złotego „Volta” Polskiej Izby Gospodarczej Elektrotechniki

ZAE ERGOM Sp. z o.o. MAX Co., Ltd. Drukarka oznaczników LETATWIN LM-390A/PC CE N / 16

Statuetka Polskiego Stowarzyszenia Elektroinstalacyjnego

OSPEL.S.A. OSPEL.S.A. seria łączników i gniazd AS Z / 2

Medal Prezesa SEP

Fabryka Przewodów Energetycznych S.A.

Fabryka Przewodów Energetycznych S.A. Przewody elektroenergetyczne o małym zwisie TYP ACSS A / 28

Wyróżnienia Honorowe 25. Międzynarodowych Energetycznych Targów Bielskich ENERGETAB 2012

Zakład Obsługi Energetyki Sp. z o.o. Hawker Siddeley Switchgear Ltd, Elkomtech S.A. Wyłącznik napowietrzny GVR Recloser T / 22

Instytut Tele- i Radiotechniczny Instytut Tele- i Radiotechniczny MUPASZ 710 plus G / 7APATOR S.A. APATOR S.A. RBK 00 pro - V 120 W / 26

BENNING POWER ELECTRONICS Sp. z o.o.

BENNING POWER ELECTRONICS Sp. z o.o. Solar TLS G / 14

EKOFLUID POLSKA Sp. z o.o. EKOFLUID s.r.o. Regeneracja oleju transformatorowego z zastosowaniem technologii REOIL W / 28

EL-JET Michał Kryściński EL-JET SMO K / 7

ELGO Lighting Industries S.A. ELGO Lighting Industries S.A. Liniowe źródła światła LED z wewnętrznym układem zasilającym, zasilane jedno- lub dwustronnie LEDstar T8 A / 48

Schneider Electric Energy Poland Sp. z o.o.

Schneider Electric Energy Poland Sp. z o.o. MiCOM P111Enh L1 / 100

Zakład Produkcyjny Aparatury Elektrycznej Sp. z o.o.

Zakład Produkcyjny Aparatury Elektrycznej Sp. z o.o.

Zabezpieczenie szyn zbiorczych i układ lokalnego rezerwowania wyłączników typu TSL-11 N / 25

Zakład Produkcji Sprzętu Oświetleniowego ROSA Stanisław

Rosa

Zakład Produkcji Sprzętu Oświetleniowego ROSA Stanisław

RosaRodzina ROSA LED L1 / 103

Puchar redakcji miesięcznika Energetyka za aranżację stoiska

MEDCOM Sp. z o.o. A / 19


targi

77

mtp_Expopower2013_205x295_UrzDlaEnerg.indd 2 8/10/12 2:21:05 PMProcess CyanProcess MagentaProcess YellowProcess Black

urządzenia dla energetyki 7/2012

Documents