urbanlab bg 2020

Aleksandra Đukić, Milena Vukmirović

2020 2020 2020 2020 2020 20202020 2020 2020 2020 2020 2020

2020 2020 2020 2020 2020 20202020 2020 2020 2020 2020 2020

2020 2020 2020 2020 2020 20202020 2020 2020 2020 2020 2020

2020 2020 2020 2020 2020 20202020 2020 2020 2020 2020 2020

2020 2020 2020 2020 2020 20202020 2020 2020 2020 2020 2020

2020 2020 2020 2020 2020 20202020 2020 2020 2020 2020 2020

2020 2020 2020 2020 2020 20202020 2020 2020 2020 2020 2020

2020 2020 2020 2020 2020 20202020 2020 2020 2020 2020 2020

2020 2020 2020 2020 2020 20202020 2020 2020 2020 2020 2020

2020 2020 2020 2020 2020 20202020 2020 2020 2020 2020 2020

2020 2020 2020 2020 2020 20202020 2020 2020 2020 2020 2020

2020 2020 2020 2020 2020 2020

Aleksandra Đukić, Milena Vukmirović

Impresum Zahvalnica

Autori: dr Aleksandra Đukić i Milena VukmirovićNaslov: UrbanLAB: Beograd 2020_Evropska prestonica kultureIzdavač: Univerzitet u Beogradu, Arhitektonski fakultetZa izdavača: prof. dr Vladimir MakoRecezenti: prof. dr Eva Vaništa Lazarević, doc. mr Ksenija Lalović, Aleksandar PekovićDizajn: Stanislav Mirković i PromoskyTiraž: 1.000Štampa: P3 AdvertisingMesto i godina izdanja: Beograd, 2012.ISBN 978–86–7924–070–5

Zahvaljujemo se svim učesnicima i saradnicima u realizaciji projekta UrbanLAB: Beograd 2020_Evropska prestonica kulture – koji je obuhvatio istraživanje, izradu projekata, organizaciju i realizaciju izložbe i pripremu i objavljivanje publikacije – Aleksandru Pekoviću, mr Danku Runiću, Teni Lazarević, Ani Krgi, Milici Mitrović, Sonji Kesić, Stanislavu Mirkoviću, Tatjani Antić, Tijani Todorović, Maši Samardžicki, Jeleni Ocokoljić, Organizacionom odboru za kandidaturu Beograda za Evropsku prestonicu kulture 2020. godine, Agenciji za evropske integracije i saradnju sa udruženjima Grada Beograda, Galeriji O3ONE i agenciji Promosky.

Urban Lab BEOGRAD 2020 EVROPSKA PRESTONICA KULTURE 54

SADRŽAJ

Zahva ln ica

Recenz i je

Predgovor

Beograd 2020: A leksandar Pekov ić

UrbanLAB_Obl ikovan je budućnos t i : A leksandra Đuk ić

UrbanLAB_Kul tura kao p la t f orma brend i ran ja grada : Mi lena Vukmirov ić

Mreža ep icentara ku l ture

Potencijalni epicentri kulture: Pregledna mapa lokacija

Analize pojedinačnih lokacija: Problemi i potencijali

• Brankov most

• Dorćolska pruga

• Zemunski kej

• Plato ispred Beogradskog dramskog pozorišta

Evropske prestonice kulture: Primeri gradova

• Glazgov

• Liverpul

• Istanbul

Vizija Beograd 2020: Evropska prestonica kulture

Prostorna sintaksa

• Dorćolska pruga

• Potez Venizelosove ulice

• Cvetni trg

Analiza metodom asocijacija i inspiracija

• Trg Slavija

• Novobeogradska marina

Vračar

• Cvetni trg kao refleksija grada: Vladimir Matić

• Muzej stripa na Slaviji: Miloš Kolarić

• Trg Beogradskog dramskog pozorišta: Ognjen Marković

Stari Grad

• Oživljavanje starih zanata: Olivera Petrović

• Revitalizacija dorćolske pruge: Natalija Ostojić

Palilula

• Rekonstrukcija Tašmajdana: Đulija Zlatanović

Savski venac

• Alternativna kultura između dva mosta: Emilija Josipović

Zemun

• Zemunsko priobalje: Darija Laškareva

• Zemunska pijaca: Suzana Maksimović

Novi Beograd

• Gradska oaza: Suzana Obradović

• Novobeogradsko priobalje: Tamara Subotić

Bib l iogra f i ja

B iogra f i je autora

5

8

10

13

15

25

40

42

42

44

46

48

50

50

52

54

56

58

59

60

61

62

62

63

64

68

72

76

80

84

88

92

98

102

106

110

113


RECENZIJE

UrbanLAB: Beograd 2020_Evropska prestonica kulture

Monografija „UrbanLAB: Beograd 2020_Evropska prestonica kulture“ nastala je kao rezultat jednogodišnje saradnje studija UrbanLAB Arhitektonskog fakulteta Univerziteta u Beogradu i Odbora za kandidaturu Beograda za Evropsku prestonicu kulture 2020. godine. U okviru monografije predstavljen je specifičan teoretski i metodološki pristup istraživanju u domenu urbanog dizajna i obrađivanju urbanih problema izgrađenog gradskog jezgra sa fokusom na urbanu regeneraciju, redizajn i morfologiju gradskih prostora u cilju oblikovanja budućnosti grada, odnosno predviđanja progresivnih scenarija razvoja grada.

Cilj monografije je da se budući i aktuelni profesionalni kadar upozna sa inovativnim tehnikama i njihovom konkretnom primenom u osmišljavanju izgleda i načina funkcionisanja gradskih područja, tj. istraživanja i akcentovanja potencijala koji su generisani u specifičnostima i posebnom karakteru lokacije, a u zavisnosti od šireg i užeg konteksta. Nudeći objašnjenje i prikaz korišćenja niza analitičkih alata i tehnika, čijom se adekvatnom primenom dobija detaljan uvid u specifičnosti i probleme lokacije, publikacija ima karakter praktikuma koji može da posluži studentima arhitekture i bliskih disciplina u radu na projektnim zadacima. Drugi deo monografije obrađuje temu kulture kao platforme brendiranja gradova sa fokusom na sticanje statusa Evropske prestonice kulture. Paralelno sa prikazom teoretskog okvira, akcenat je stavljen na ispitivanje mogućnosti i potencijala Beograda da ostvari cilj koji je postavio kandidaturom za Evropsku prestonicu kulture 2020. godine. Kao neka vrsta logičnog nastavka teoretsko-metodološkog dela, dat je pregled rezultata istraživanja i 11 studentskih projekata rađenih na 11 lokacija u Beogradu, izdvojenih nakon mapiranja i evaluacije 53 lokacije na kojima je prepoznat potencijal u vidu

mogućnosti da postanu budući epicenti kulture. Svaki projekat predstavlja predlog unapređenja prostora u kome su jasno izdvojeni potencijali lokacije koji naglašavaju novu kulturnu, fizičku i društvenu dimenziju prostora i specifičan lokalni karakter koji je usklađen sa evropskim vrednostima.

prof. dr Eva Vaništa Lazarević

koja, sa jedne strane, poštuju i uvažavaju specifičnosti lokaliteta, a sa druge – spajaju lokalne vrednosti Beograda sa vrednostima Evrope. Kao poseban kvalitet ističemo način vizuelizacije i prezentacije dobijenih rešenja, koji u potpunosti prati sve zahteve kvalitetnog marketinškog plasmana projekata kako u programskom, tako i u oblikovnom smislu.

Preporučujemo ovu publikaciju ne samo stručnoj, već i široj javnosti sa dubokim uverenjem da će prikazani istraživački rezultati i projekti zasigurno uneti kvalitativne promene u promišljanju, revitalizaciji i obnovi prostora kulture Beograda. Nadamo se da će se težnje mentora i njihovih studenata iskazane na stranicama ove publikacije o nadgradnji kulturnog identiteta Beograda i ostvariti, i da ćemo svi zajedno biti svedoci prepoznavanja Beograda kao kulturne prestonice Evrope.

doc mr Ksenija Lalović, dia

UrbanLAB: Beograd 2020_Evropska prestonica kulture

Ova publikacija na prvi pogled svojim sadržajem i strukturom, pre svega predstavlja osvrt na rad studenata prve godine diplomskih master studija arhitekture. Međutim, rad u studiju pod rukovodstvom dr Aleksandre Đukić i saradnika ass. Milene Vukmirović i Tene Lazarević, sa veoma specifičnom temom studija „UrbanLAB_BEOGRAD 2020_Evropska prestonica kulture“, višestruko je unapređen pre svega u kvalitativnom smislu. Najpre, kontekst teme koja se obrađuje – kandidatura Beograda za Evropsku prestonicu kulture 2020. godine – daje poseban značaj i važnost zadatku koji u ovom slučaju nije zasnovan na hipotetičkim pretpostavkama, već realnim vizijama i potrebama ovog grada. Fokusiranje studenata na objekte i urbane prostore u kojima dominiraju sadržaji kulture, u ovom slučaju dodatno je motivisano i prošireno, što je konsekventno dovelo do veoma zanimljivih, inovativnih i kreativnih rešenja prikazanih u publikaciji. Dodatno, primenjena istraživačka metodologija planiranja i projektovanja posmatranih prostora i njihova primena na konkretnim zadacima u rehabilitaciji izgrađenih ili devastiranih područja urbanog tkiva Beograda, predstavlja zaista inovativan eksperiment koji doprinosi ne samo edukaciji budućih arhitekata, već i unapređenju arhitektonske i urbanističke prakse u Srbiji.

Posebnim kvalitetom smatramo rezultate zajedničkih istraživanja u okviru teme Evropske prestonice kulture, Beograda 2020, usmerenog ka mapiranju potencijalnih epicentara kulture na teritoriji grada Beograda. Ovim istraživanjima identifikovane i višekriterijumski vrednovane su brojne lokacije sa različitim potencijalima i mogućnostima za razvoj kulturnih programa usmerenih ka najrazličitijoj strukturi korisnika, što predstavlja zaista značajan osnov za dalje sagledavanje pravaca razvoja ovih prostora. Urbanističko-arhitektonski projekti 11 različitih, veoma značajnih lokacija u kulturnoj mapi Beograda, kakve su Cvetni trg, park Tašmajdan, Beogradsko dramsko pozorište, Zemunski kej, Novobeogradski kej, Savski kej, Slavija i drugi, rađeni po metodi prostorne sintakse – Space Syntax, predstavljaju paletu izuzetno kreativnih i inovativnih rešenja


PREDGOVOR

UrbanLAB (Urbana laboratorija) formirana je 2006. godine, iste godine kada je započeta nastava na novim diplomskim studijama Arhitektonskog fakulteta Univerziteta u Beogradu (master studije). Težište rada UrbanLAB-a je u radu u okviru studija, sa studentima prvog i završnog semestra master studija, a posebna istraživanja iz oblasti arhitekture i urbanizma se rade i sa studentima u okviru izbornih predmeta na osnovnim i master studijama. U okviru Urbane laboratorije najčešće su obrađivani urbani problemi izgrađenog gradskog jezgra, sa fokusom na urbanu regeneraciju, redizajn, morfologiju, a u cilju oblikovanja budućnosti grada. Do sada su predmetne lokacije bile birane sa područja gradskog jezgra Beograda i rađene su u saradnji sa gradskim opštinama Beograda, a u cilju promišljanja rešenja za ključne probleme lokalne zajednice (ovi problemi često predstavljaju i probleme na nivou grada – primer Savskog amfiteatra, Cvetnog trga, Platoa BDP-a, Kalenićeve pijace).

Školske 2006/07. godine za predmetnu lokaciju je odabran potez ulice Maksima Gorkog na Vračaru sa fokusom na tri urbane celine – pijacom Kalenić, Čuburskim parkom i skverom u Golsvortijevoj ulici.

Sledeće školske godine je organizovan zajednički program („joint program“) sa dva studija na master programu sa Tehničkog univerziteta u Gracu – Odseka za urbanizam (čiji su rukovodioci bili prof. dr Grigor Dojčinov i prof. dr Johan Zankanela). Predmetna lokacija se nalazila u okviru Savskog amfiteatra, a studiji su pokušali da realizuju saradnju i interakciju tokom faze istraživanja i faze izrade urbanističko-arhitektonskog projekta. Ovaj zajednički program dva fakulteta i departmana je podržan od strane predsednika Opštine Savski venac i uprave Opštine. Rezultati ove saradnje, u vidu izložbe studentskih radova UrbanLAB-a iz Beograda i dva studija iz Graca, predstavljeni su na odvojenim izložbama u Beogradu i Gracu.

Naredne školske godine je program u studiju realizovan u saradnji sa Opštinom Palilula. Razmatrana je regeneracija tri značajna otvorena javna gradska prostora na teritoriji Opštine, sa osvrtom na remodelaciju fizičke strukture u neposrednom okruženju (Palilulske pijace na uglu ulica 27. marta i Majora

Ilića, platoa i zone neposrednog okruženja Doma „Braća Stamenković“ i autobuske okretnice u Ulici čiče Romanijskog na Karaburmi). Rezultati studija su izloženi na izložbi u Domu „Braća Stamenković“ i objavljeni u katalogu.

Školske 2009/10. godine, u saradnji sa Opštinom Vračar, odabrani su ključni javni gradski prostori na ovoj opštini (Kalenić pijaca, plato i zona Beogradskog dramskog pozorišta, Cvetni trg) kao predmet internog studentskog konkursa, a u cilju njihove regeneracije, redizajna i oživljavanja. Rezultat ove saradnje prikazan je na izložbi studentskih radova u prostorijama Opštine Vračar, a interakcija sa građanima koji žive na predmetnim lokacijama, ostvarena je njihovim uključivanjem u glasanje za najbolji rad (glasanje je sprovedeno tokom trajanja izložbe u prostorijama Opštine i online na veb-stranici Opštine).

Sledeće, školske 2010/11. godine je u saradnji sa Opštinom Palilula odabrana neizgrađena lokacija u Višnjičkoj banji kao potencijalna zona stambene izgradnje. Predsednik Opštine je predložio izradu urbanističkog plana u cilju sprečavanja dalje nelegalne izgradnje na Opštini Palilula, i na taj način izašao u susret mnogobrojnim vlasnicima parcela zainteresovanim za izgradnju stambenih objekata. Tema studija se odnosila na planiranje novog stambenog naselja na pokrenutom terenu, sa svim pratećim sadržajima. Projekat je realizovan kao paralelan zajednički projekat sa Arhitektonskim fakultetom u Mariboru (rađen je isti zadatak, sa istim programom, ali na različitim lokacijama). Rezultat ove saradnje je prikazan na zajedničkim izložbama studentskih radova na Arhitektonskom fakultetu u Beogradu i galeriji u Mariboru.

Školske 2011/12. godine, studenti prvog semestra master studija su se u okviru UrbanLAB-a uključili u gradski projekat Beograd 2020, za kulturnu prestonicu Evrope 2020. godine. Rezultat saradnje između UrbanLAB-a sa Arhitektonskog fakulteta i Organizacionog odbora Beograd 2020 je izložba studentskih radova rađenih u okviru studija na programu M4_Studio projekat, kao i radovi objavljeni u ovoj monografiji (slika 1).

Knjiga je organizovana u 3 poglavlja. U prvom poglavlju je izložena metodologija izrade zadatka; drugo poglavlje se odnosi na temu kulture kao platforme brendiranja grada sa fokusom na gradove – evropske prestonice kulture, kao i mogućnosti i potencijali Beograda da ostvari cilj koji je postavio kandidaturom za evropsku prestonicu kulture; u trećem poglavlju su prikazani rezultati – projekti – koje su osmislili studenti u okviru predmeta M4_Studio projekat: UrbanLAB: Beograd 2020_Evropska prestonica kulture. Izložba navedenih projekata prikazana je na završnoj odbrani studentskih radova M4_Studio projekat 2011/2012, 26. januara 2012. godine, kao i na javnoj izložbi u galeriji O3ON u Beogradu, 19. marta 2012. godine.

Knjiga koja je pred vama zapravo je praktikum koji može da posluži studentima u radu na studio projektima, bilo da se radi o studiju UrbanLAB ili nekom drugom.

Slika 1. Prezentacija – odbrana studentskih radova na Arhitektonskom fakultetu pred proširenom komisijom (predstavnici Odbora Beograd 2020), 26. 1. 2012.


Projekat kandidature grada Beograda za Evropsku prestonicu kulture 2020. godine najznačajniji je strateški razvojni projekat u oblasti kulture. Proces je u završnoj fazi, a puna afirmacija mogla bi da usledi sa konačnom odlukom Saveta i Parlamenta Evrope. Prethodne tri godine su protekle u intenzivnoj pripremi projekta strategije i saradnji sa zvaničnim evropskim institucijama, što je rezultiralo najboljim rejtingom Beograda i Srbije u Evropi. Evropska komisija je konstatovala značaj projekta i veliku motivisanost Beograda, a posledično i afirmaciju čitavog projekta Evropske prestonice kulture u Srbiji i regionu Balkana. „Beograd 2020“ je velika šansa za institucije kulture, ali i sve aktere u kulturnom životu grada i države. On podrazumeva jačanje kapaciteta i stvaranje uslova za kvalitetniju produkciju u kulturi, a time i bolji život građana. Kultura je veoma značajno poglavlje u opštem procesu tranzicije društva i usvajanja evropskih vrednosti.Saradnja sa Univerzitetom i Univerzitetom umetnosti u Beogradu jedan je od ključnih pravaca razvoja projekta „Beograd 2020“, a istovremeno predstavlja i značajan doprinos u procesu dobijanja titule. To je prilika da se generacije mladih ljudi usavršavaju i stručno sazrevaju kroz ovaj projekat, jer dekada posle 2020. pripada upravo njima. Arhitektonski fakultet je među prvima uzeo značajno učešće u saradnji. Zahvaljujući profesorkama, doc. dr Aleksandri Đukić i asistentkinji Mileni Vukmirović, stvoren je program „UrbanLAB – Beograd 2020 (Kultura kao platforma za brendiranje grada)“ u okviru master studija, kojim se studenti pridružuju stvaranju vizije lepšeg i funkcionalnijeg grada sa značajnijim fokusom na kulturu.Ispitni radovi studenata, prikazani na ovoj izložbi, sa jedne strane zaokružuju započetu saradnju sa Arhitektonskim fakultetom – departmanom za urbanizam za ovu godinu, ali sa druge – što je još važnije – tek započinju proces kreativnosti, a ta vizura je presudna za posmatranje Beograda u budućnosti. Posmatrati kako nastaju ili se urbanistički transformišu pojedini delovi grada, kako dobijaju novi smisao ili funkciju koju do tada nismo videli ili prepoznali, delovalo je fascinantno na nas u Organizacionom odboru. Smatrajući da je najveći potencijal Beograda upravo u ljudima, želimo da ukažemo na značaj uključivanja novih generacija u stvaranje lepše i društveno odgovornije sredine za život.

Aleksandar Pekovićzamenik sekretara, Grad Beograd, Sekretarijat za kulturupredsednik Organizacionog odbora projekta kandidature Beograda za Evropsku prestonicu kulture 2020. godine

Beograd 2020:Aleksandar Peković


UrbanLAB: Oblikovanje budućnostiAleksandra Đukić

Uvod

Promišljanje regeneracije delova gradskog tkiva Beograda, u funkciji uspostavljanja mreže kulturnih sadržaja i događaja, koji bi pokrenuli dalju transformaciju grada u susret promociji Beograda za Evropsku prestonicu kulture 2020. godine, okvir je u kojem su preciznije definisani sami poligoni za intervenciju. Formiranjem mreže otvorenih javnih gradskih prostora, „pozornica“ za odvijanje kulturnih manifestacija i potencijalnih lokacija objekata kulture – pokrenule bi se „kulturne transformacije“ distrikta i kvartova i uspostavio se ravnomerniji razvoj kulture u različitim delovima grada.Na osmišljavanju zadatka za školsku 2011/12. godinu studija UrbanLAB, zajedno su radile rukovodilac studija doc. dr Aleksandra Đukić i saradnik na studiju asis. Milena Vukmirović, dok je sama realizacija programa rađena prema metodološkim okvirima za izradu urbanističko-arhitektonskog projekta na master studijama i metodologiji doc. dr Aleksandre Đukić. U realizaciji programa su saradnici demonstratori bile: Tena Lazarević, MArch, Milica Mitrović, BArch, Ana Krga, BArch i Sonja Kesić, BArch. Ispred Organizacionog odbora Beograd 2020, aktivno učešće u koordinaciji i obrazloženju teme „Beograd – evropska kulturna prestonica“ preuzeli su članovi odbora Aleksandar Peković (predsednik odbora) i Danko Runić (član).Sastavni deo kurikuluma M4_Studio projekat je i učešće studenata na seminarima koji su organizovani tokom semestra, kao i završna radionica koja se realizuje poslednje nedelje zimskog semestra. Tokom ove godine, obaveza studenata je bila da pohađaju seminar „Grad dizajn“ čiji su rukovodioci prof. dr Eva Vaništa-Lazarević, doc. dr Aleksandra Đukić i prof. dr Vladan Đokić. Cilj seminara je bio da studentima, sa jedne strane, približi aktuelne probleme sa kojima se suočavaju naši gradovi, ali i gradovi Evrope i sveta, kao i metode i tehnike kojima se služe urbanisti, planeri i gradska uprava u prevazilaženju ovih problema, a sa druge strane, neke odgovore (u teorijskom i praktičnom smislu) na izazove globalizacije, kompetitivnosti i urbane obnove. Gostujući predavači na seminaru su bili: doc. dr Sean Vance, sa Univerziteta u Masačusetsu, SAD, sa temom „Inkluzivni dizajn“, Aleksandar Peković i Danko Runić iz Odbora Beograd 2020, sa temom „Beograd – evropska prestonica kulture“ i Aleksandra Tilinger iz Urbanističkog zavoda Beograda, sa temom „Studija beogradskog priobalja“.

Radionica je održana na Gete institutu, sa temom „Savamala – nova gradska kulturna četvrt“. Svoje viđenje razvoja ovog devastiranog gradskog prostora dali su arhitekte, urbanisti, profesori sa Arhitektonskog fakulteta u Beogradu i ETH Cirih, sociolozi i predstavnici Organizacionog odbora Beograd 2020. Studenti su uzeli aktivno učešće u radionici, a rezultate promišljanja na zadatu temu su prikazali u eseju, skicama i tekstom.Studenti UrbanLAB-a čiji su radovi prikazani u četvrtom delu ove knjige su: Vladimir Matić, Natalija Ostojić, Olivera Petrović, Tamara Subotić, Miloš Kolarić, Emilija Josipović, Darija Laškareva, Đulija Zlatanović, Suzana Maksimović, Suzana Obradović i Ognjen Marković.

Predmet, cilj, projektni zadatak i struktura rada

Predmet, cilj i okvirna struktura rada su preuzeti iz posebnog dela kurikuluma za M4_Studio projekat na master studijama Arhitektonskog fakulteta u Beogradu, koji svaki studio daje nezavisno, ali koji mora da se kreće u okvirima opštih uslova zacrtanih zajedničkim delom kurikuluma za M4_Studio projekat. Struktura rada, koja podrazumeva istraživački i projektantski deo, odgovara strukturi projekata koji se realizuju na master studijama, na većini evropskih i svetskih škola arhitekture i urbanizma.

Posebni kriterijumi za prijem studenata:

Da bi uspešno savladali program i zadatke u okviru studija projekta na master studijama, od studenata se očekuje da su stekli osnove iz urbanizma sa posebnim akcentom na urbanističko projektovanje, osnove iz arhitektonskog projektovanja i konstrukcija, a podrazumeva se i sklonost ka dizajnu, istraživanju (multifunkcionalni pristup) i kreativnom pristupu.

Ciljevi i pristup nastavi:

Projektni zadatak podstiče razumevanje i interpretaciju odnosa arhitektonsko-urbanističkog objekta i okruženja, kao i razumevanje i interpretaciju odnosa pojedinaca (vlasnika i korisnika) i urbanog prostora. Takođe, teži se izgrađivanju sposobnosti arhitektonsko-urbanističkog organizovanja i oblikovanja prostora koje odgovara estetskim, funkcionalnim i tehničkim zahtevima. Studenti razvijaju sposobnosti integrisanog projektovanja od nivoa regulacionog plana i urbanističkog projekta, preko tipologije prostora, do tehničkih


modela oblikovanja javnih gradskih prostora i izgradnje objekata. Najčešće se biraju specifične i zahtevne lokacije, u funkcionalnom, morfološkom i socio-kulturnom smislu, i to: gusto izgrađene urbane strukture, ambijentalno definisane, u često zaštićenom gradskom tkivu, ili (ređe) ivična područja grada i prirodno okruženje. Cilj nastave je povezivanje i unapređivanje znanja i veština stečenih tokom osnovnih akademskih studija kako na nivou istraživanja i generalizacije, tako i na nivou projektovanja i realizacije.Cilj kursa je upoznavanje studenata sa istraživačkim metodama u urbanističkom projektovanju i dizajnu i njihova primena na konkretnim zadacima u rehabilitaciji izgrađenih ili devastiranih područja užeg urbanog tkiva. Studenti se upoznaju sa određenim konceptima u pristupu urbanoj regeneraciji i revitalizaciji i mogućim primenama metoda i tehnika na konkretnim poligonima. Posebno težište je dato kreativnom pristupu (kako u istraživačkom, tako i u projektantskom delu zadatka) putem asocijacija i istraživanja marketinškog diskursa (brend), gde se individualna promišljanja i saznanja proveravaju putem zajedničkih prezentacija i debata (brain-storming), timskim radom (naročito u fazi istraživanja) i negovanjem individualnih preferenci svakog studenta posebno.

Projektni zadatak:Rad studenata podrazumeva dve celine: istraživačku (koja je u suštini informaciona osnova sa elementima koncepta) i projektnu (izlazni proizvod sa elementima urbanističko-arhitektonskog projekta). Istraživački deo obuhvata segmente koji se odnose na interna istraživanja (vizuelna percepcija prostora, asocijacije, inspiracije, mentalne mape, participacija, space syntax, morfologram) i eksterna istraživanja (globalno promišljanje na temu brenda i imidža grada i razmišljanja na temu identiteta konkretnog prostora, uklapanje u kontekst i interakcije sa okruženjem, pristupačnost). Konačni rezultat istraživačkog dela se prikazuje u formi eseja, sa svim rezultatima pojedinačnih istraživanja i sintezom u vidu koncepta. Koncept, pored osnovne ideje, sadrži i program, kao i izbor metode rekonstrukcije. Projektantski deo rada je uslovljen pojedinačnim afinitetima studenata. U zavisnosti od opredeljenja, dalje se usmerava i pravac razrade koncepta, pa stoga i konačni rezultat može biti u vidu scenarija urbanog razvoja ili u vidu konkretnog arhitektonsko-urbanističkog projekta, remodelacije ili rekonstrukcije objekta i/ili njegovog okruženja.

Metod izvođenja nastave: Nastava obuhvata predavanja, seminare, individualna i grupna istraživanja, obilazak i rekognosciranje terena, kontakte sa odgovarajućim ekspertima i istraživanja savremene teorije i prakse u oblasti urbane rekonstrukcije i reciklaže, kao i kontakte sa korisnicima i lokalnom upravom.

Način polaganja ispita (sadržaj projekta i seminarskog rada):

Ispit se polaže predajom i prezentacijom elaborata koji se sastoji iz: • istraživačkog dela elaborata i • projektnog dela elaborata.

Kriterijumi ocenjivanja:

Istraživački i projektni deo su ravnopravni i nose po 50% ocene. Naročito se vrednuju: • kontinuirani rad u studiju (u individualnom i timskom radu), • istraživački rad – prikupljanje, obrada i sistematizacija

podataka i primena novih tehnika urbanog dizajna, kao i kvalitet zaključaka do kojih se došlo,

• logičko povezivanje istraživačkog dela sa konceptom i programom,

• ugrađivanje vrednosnih stavova istraživačkog dela u konačni proizvod: urbanistički projekat ili scenario urbane regeneracije na konkretnom poligonu.

Metodologija izrade projekta

Rad u studiju je koncipiran tako da se odvija u dve faze – istraživačkoj i projektantskoj.

Istraživačka faza se realizuje u više koraka:

• istraživanje fenomena „evropske prestonice kulture“; • mapiranje i izrada kataloga potencijalnih lokacija intervencije

(epicentara pokretanja „kulturne“ regeneracije četvrti i distrikta);

• primena metode prostorne sintakse na konkretne lokacije; • primena metode asocijacija i inspiracija (iz drugih oblasti

umetnosti) u funkciji podsticanja kreativnosti u oblikovanju predmetnih lokacija;

• primena modifikovanog Linčovog metoda mapiranja na šire područje intervencije;

• koncept intervencije sa programom – kao proizvod interakcije i zaključnih razmatranja prethodnih koraka.

Koraci u izradi urbanističkog projekta:

• razrada koncepta intervencije predmetnog područja kao sastavnog dela šire zone (uklapanja, preklapanja, relacije);

• kompoziciona provera koncepta na 3D modelu; • razrada urbanističko-arhitektonskog projekta (parter,

preseci, izgledi) ili različitih scenarija realizacije; • provera mogućnosti realizacije rešenja na odabranim

detaljima; • izrada konačnog elaborata.

Metod prostorne sintakse

Prostorna sintaksa je analitička metoda kojom se izučava odnos između forme i sadržaja u urbanom prostoru ili pojedinačnom objektu, a čini je set tehnika za analizu različitih prostornih konfiguracija, posebno kada

je funkcionisanje strukture uslovljeno kretanjem korisnika, bilo da se radi o gradu ili objektu. Istraživanje proučava efekte rekonstrukcije na kretanje pešaka i obrnuto, i treba da razvije model za prognozu efekata rekonstrukcije na korisnike. Ovim metodom se analiziraju odnosi između konfiguracije prostora i socio-ekonomskih relacija tj. istražuju se relacije između kretanja korisnika i sadržaja u prizemljima objekata duž tokova kretanja. Mreže pešačkih tokova se prikazuju u hijerarhiji, a model promene (budućih transformacija) najčešće podrazumeva promene sadržaja u objektima i aktiviranje šire mreže pešačkih kretanja (Hillier, Henson 1989).

Idejni tvorci ove tehnike su prof. Bil Hilier sa Univerziteta Bartlet iz Londona i prof. Džulija Henson sa Univerziteta Oksford Bruks iz Oksforda. U prvo vreme, metod je predstavljao teorijsku osnovu, a u praktičnom istraživanju je zaživeo 80-ih godina prošlog veka. Prvobitno je bio namenjen proveri efekata urbanog dizajna kao i

projektovanja uopšte, da bi desetak godina kasnije prerastao u alatku koja se širom sveta koristi u fazi izrade programa i koncepta u urbanističkom i arhitektonskom projektovanju (bilo da se radi o gradskoj strukturi ili pojedinačnom objektu, transportnom sistemu ili enterijeru). Poslednjih godina koristi se i u istraživanjima u oblasti arheologije, tehnologije, urbane geografije i antropologije.

Prostorna sintaksa izučava i „socijalnu logiku otvorenih prostora“ od 1995. godine i blisko je povezana sa istraživačkim centrom koji se bavi virtuelnom stvarnošću izgrađene sredine. Jedan od prvih urbanističkih projekata koji je koristio ovu tehniku je master plan arhitekte Normana Fostera za Whitehall u Londonu. Zahvaljujući drugoj, unapređenoj generaciji prostorne sintakse, Norman Foster je dobio nagradu na konkursu za projekat stanice na Kings Krosu (Kings Cross) u Londonu (slika 2).

Slika 3: Primena metode prostorne sintakse na Santjago, Čile

Slika 2: Primena metode prostorne sintakse na projektu za rekonstrukciju Trafalgar skvera u Londonu, Norman Foster (slika 2a – Pre intervencije i slika 2b – Posle intervencije)

Poslednjih godina urađena je studija prostorne sintakse za 17 naselja u Santjagu u Čileu, koja je dokazala teoriju o uzajamnoj zavisnosti ekonomije i pešačkih kretanja (slika 3). U studiji su kombinovana socijalna istraživanja sa izučavanjem fizičkih/morfoloških karakteristika prostora i tehnikama prostorne sintakse, a konačni rezultati su prikazani preko trodimenzionalnog modela. Informacije su prikupljane dvostepeno, a posle prvog koraka su doneseni zaključci koji su uticali na tok drugog koraka. Prvo su pojedinačno istraživana naselja da bi se utvrdili faktori koji su uticali na njihovu genezu i razvoj, a zatim su razmatrani specifični faktori u svim naseljima (poput prostornih faktora, lokacionih faktora, kao i korišćenja zemljišta), da bi se utvrdio način njihovog uticaja na formiranje i razvoj baš takvih naselja.


Za potrebe prostorne sintakse koristi se poseban softver, a dobijene informacije se obezbeđuju u 4 formata:

• Mapinfo• ArcGIS Shapefile• Excel Workbook • Tab Delimited Text File

Međutim, u praksi se često svi koraci u istraživanju metodom prostorne sintakse obavljaju i bez korišćenja softvera (brojanjem korisnika i crtanjem mapa i računanjem distanci), osim u završnoj fazi prikaza rezultata.I pre pojavljivanja prostorne sintakse u praksi arhitektonskog i urbanističkog projektovanja, mnogobrojni autori su istraživali kretanja pešaka, a naročito u periodu od 60-ih godina 20. veka do danas, u cilju razvijanja modela koji se zasniva na relacijama između nivoa usluga i pešačkog kretanja, formiranja pravilnika za urbanističko planiranje (za predviđanje pešačkih tokova), kao i za dizajniranje uličnog mobilijara. Metode koje su korišćene u ovim istraživanjima se uglavnom odnose na direktno posmatranje (rekognisciranjem na terenu), preko fotografija i filmova konkretnih lokacija snimanih u dužem vremenskom periodu. Mnogobrojna istraživanja su pokazala da je moguće predvideti dinamiku kretanja pešaka, da je moguće uticati na pešačke tokove (urbanim dizajnom), kao i da se pešaci mogu kretati relativno slobodno i nezavisno jedino duž kratkih distanci, dok je na dužim putanjama kretanje uslovljeno drugim pešacima (slika 4) tj. da se javlja fenomen „samoorganizovanja“ (kolektivnog ponašanja – koje uočavamo i u jatu ptica) i „automatizma“ (na principu radnji koje obavljaju po automatizmu – korisnici javnog gradskog prostora najčešće se odlučuju za najjednostavnija rešenja prilikom izbora pravca i biraju poznate rute kretanja) (Helbing, Molnar, Farkas 2001).

Kretanje pešaka je uslovljeno i starosnom i polnom strukturom, tj. različite kategorije korisnika prostora imaju različita interesovanja i kreću se u fizičkom smislu na različite načine (putanje se razlikuju,

kao i vreme provedeno u šetnji centralnim gradskim jezgrom)(Timmerman 2009).Funkcija objekata duž uličnog fronta uslovljava karakter gradskog poteza ili punkta, način njihovog korišćenja i gustinu korisnika. Da bi ovi prostori bili životni, neophodno je obezbediti gustinu učestalosti korisnika i gustinu različitosti. Kristofer Aleksander, kao najbitniji faktor životnosti otvorenog javnog prostora, ističe broj korisnika po kvadratnom metru, odnosno površinu otvorenog prostora po korisniku (Alexander 1977), dok je za metod prostorne sintakse Bila Hiliera bitan broj korisnika u određenom pravcu u jedinici vremena.

Međutim, oba teoretičara uviđaju značaj koncentracije korisnika u pojedinim zonama. Dok Aleksander samo istražuje uzroke okupljanja korisnika u pojedinim zonama gradskog prostora i njihov položaj (koncentracije radi odmora i ostvarivanja socijalnih kontakata, duž ivica i u uglovima trgova, i u nišama i uvučenim delovima frontova ulica), Hilier daje metode i tehnike za promenu koncentracija koje se zasnivaju na proučavanju sadržaja prizemlja objekata. Ovi sadržaji direktno utiču na gustinu korisnika i za razliku od spratnih etaža, prizemlje u najvećoj meri trpi pritisak promena (slika 5).Razlozi koji pokreću korisnike da borave u glavnoj gradskoj ulici su želja da se doživi nešto lepo i zadovoljavanje socijalne potrebe za kontaktima sa drugim korisnicima.

A. Želja da se doživi nešto lepo Podrazumeva šetnju i boravak u kvalitetnom ambijentu. Još je Luis Mamford 60-ih godina 20. veka ukazivao na značaj planiranja multifunkcionalnih zona i kvalitetnog i atraktivnog oblikovanja javnog gradskog prostora, u cilju podsticanja pešačkog kretanja i „oživljavanja“ gradskih ulica (Mumford 1968). Četiri decenije kasnije, Gel ukazuje na značaj kombinovanja različitih aktivnosti i sadržaja i njihov uticaj na kvalitet i atraktivnost javnog gradskog prostora. Istovremeno, značajna je i učestalost, kao i grupisanje izloga – u smislu koncentracije sadržaja i raznolikosti ponude.

Pešaci najčešće biraju najkraće putanje kojima će se kretati u prostoru i duž koje će uložiti najmanji napor tokom kretanja. Međutim, ako tokom kretanja zaključe da mogu da dožive nešto lepo, oni menjaju plan i biraju one putanje duž kojih ih očekuje zadovoljstvo, osim u slučaju da nose neki teži teret (Garling & Garling 1988).Sadržaji pojedinih ambijenata direktno utiču i na vreme zadržavanja korisnika u njima, kao i na sam broj i strukturu korisnika. Istraživanja sprovedena u Minhenu (Greater London Council, Pedestrian Streets) ukazuju da kombinacija komercijalnih sadržaja i istorijskog nasleđa u pešačkim ulicama, utiče na povećavanje posetilaca (u Minhenu 3,7 miliona posetioca godišnje, tj. 300.000 dnevno u pešačkoj zoni), dok se istovremeno povećava i renta u ovim ulicama (u Minhenu za 40%, u Esenu 35%), a struktura posetilaca se menja u korist turista (slika 6).

Prema britanskom priručniku za arhitekte i urbaniste, autora Bentlija, Alkoka, Marejna i drugih (Bentley, Alcock, Murrain, McGlynn, Smith 1985), navodi se da određeni sadržaji („magneti“) privlače pešake na udaljenosti od 90 do najviše 150 m u prečniku. Isti autori ističu značaj pozicije prodavnica u trgovačkim ulicama, napominjući da privlačnost zona opada sa udaljavanjem od regulacione linije (kod izračunavanja moguće rente za prodajne prostore u parteru, na svakih 6 m od regulacione linije, renta se smanjuje za 50%).

B. Zadovoljavanje socijalne potrebe

Istraživanja biheviorista su pokazala da se različite grupe korisnika (starosno doba, socijalna pripadnost, polna pripadnost) ponašaju i koriste javni prostor ulice na različite načine (Helbing D., Molnar, 1995; Galderisi, Ceudech 2010; Moussaid, Perozo, Garnier, Helbing, Theraulaz 2010), kao i da se u različitim kulturama otvoreni javni gradski prostori koriste na različite načine (Hall 1966). Takođe, za životnost javnog gradskog prostora su neophodne raznovrsne

kombinacije različitih aktivnosti. U slučaju socijalnih potreba, to su pasivni (posmatranje) i aktivni kontakti između korisnika (razgovor, sastanak, šetnja, rukovanje) (Gehl 2008). Analizama aktivnosti na rekonstruisanim otvorenim gradskim prostorima, zaključeno je da nije uvek dovoljno intervenisati u cilju preoblikovanja ili usmeravanja pešačkih tokova, ako ne postoje adekvatni sadržaji duž pravaca kretanja (rekonstrukcija trgova u Barseloni 1992, rekonstrukcija trga ispred galerije Tejt u Londonu 2000. koji nikada nisu prerasli u prostore u kojima korisnici rado borave) (slika 7).

Mentalno mapiranje prema Kevinu Linču

Kevin Linč pripadao je onoj grupi teoretičara koji su socijalni identitet objašnjavali preko individualnog i bavio se proučavanjem mentalnih slika koje poseduju njegovi stanovnici, povezujući identitet sa vizuelnim karakteristikama grada. On smatra da je identitet najjednostavniji oblik osećaja i shvatanja prostora tj. individualna karakteristika (živa, jasna, jedinstvena ili bar osobita slika) prema kojoj prepoznajemo neki grad ili njegov deo i da „dobra predstava ambijenta uliva onome koji je poseduje snažno osećanje emotivne sigurnosti, što je sušta suprotnost strahu koji nastaje gubljenjem orijentacije“ (Lynch 1981). Osnovni kvalitet koji se vrednuje u tim memorijskim slikama su svakako jasnost i čitljivost gradskog pejzaža, tj. mogućnost lakog i brzog raspoznavanja pojedinih gradskih segmenata i njihovo organizovanje u koherentnu sliku. Ovaj kvalitet bitno utiče na osećaj sigurnosti kod korisnika prostora, kao i na promenu „dubine i intenziteta doživljaja“ određenog prostora, a u cilju kreiranja ne samo dobro organizovanih gradskih segmenata, već prostora koji imaju određenu „simboliku i poetiku“.Osećaj tj. shvatanje prostora je u direktnoj zavisnosti od oblika i kvaliteta prostora, ali je takođe uslovljeno kulturom, temperamentom, statusom, iskustvom i razlogom posmatranja korisnika prostora. Stoga možemo zaključiti da je osećaj prostora varijabilan, da zavisi od posmatrača i njegovih sposobnosti da opazi i razlikuje prostore

Slika 6: Pešačka ulica u Minhenu (grupisanje pešaka u odnosu na sadržaje i aktivnosti)

Slika 7: Rekonstrukcija galerije Tejt u LondonuSlika 5: Prostorni model prikaza prostorne sintakse za rekonstrukciju

istorijskog jezgra Margejta

Slika 4: Dijagram samoorganizovanja pešaka u više linija kretanja


i forme, a da gradski prostori imaju višestruka značenja jer ga sagledavaju mnogobrojni pojedinci. Ova sposobnost se dodatno osnažuje aktivnostima, događanjima, manifestacijama u prostoru, koje u oku posmatrača vremenom postaju neraskidivi i živi deo samog prostora (Lynch 1981).

Šta je to slika grada („image of the city“) ili mentalna mapa?

Najjednostavniji odgovor je da se radi o nematerijalnom modelu grada, koji je kreiran iz praktičnih razloga: da bi utvrdili one elemente identiteta koji su stanovnicima grada ključni. Sačinjavaju ga individualne, lične predstave pojedinaca o složenim prostornim i vremenskim kodovima, često isprepletanim sa mitovima, legendama, predrasudama i emocijama (ličnim i kolektivnim).

Koji elementi sačinjavaju mapu?

Mentalna mapa je napravljena od pet elemenata koje je osmislio Kevin Linč (Lynch 1974). Ti elementi su: putanje, markeri, čvorišta, distrikti/susedstva i ivice (slika 8).

U knjizi „Slika jednog grada“, Linč je pomoću mentalnih mapa

istraživao gradove u SAD-u i opisao kako stanovnici doživljavaju grad i kreiraju mentalne mape u širokim skalama i na prostorima svog susedstva. Fokusirao se na razmišljanje stanovnika o fizičkoj strukturi u kojoj žive. Iz skica koje je dobio neposrednim anketiranjem, uspeo je da izdvoji pet osnovnih elemenata grada: kvartove/susedstva, putanje (ulice i staze kojima se stanovnici kreću), granice/ivice (između susedstva, često i druge vidove barijera – ograde, zidove, kanale), čvorišta (strateške tačke sa kojih se započinju putovanja ili raskrsnice) i markere (tačke koje služe za orijentaciju, najčešće su dominante u prostoru). I pored

toga što su mentalne mape individualne, Linč je zaključio da stanovnici konstantno prikazuje iste elemente.

Koja je svrha ovih mapa?

Mentalne mape služe kao navigacija u prostoru. S obzirom da postoje određeni tipovi naselja, pa čak i gradova, usvajanje određenih mentalnih mapa nam omogućuje da se u nekim gradovima, u kojima se nalazimo po prvi put, osećamo „kao kod kuće“ tj. omogućavaju nam da se ne izgubimo u prostoru. Sa druge strane, mentalne mape rukovode socijalnim interakcijama.Određeni prostori se doživljavaju kao zajednički, a prostore možemo i da stepenujemo prema verovatnoći potencijalnih susreta. Takođe, određeni prostori za korisnike imaju posebne grupe: decu, tinejdžere, studente, penzionere i sl.

Koji su slabosti ove metodologije?

Uslovljenost pojedinih segmenata metode veštinama, željom za participacijom (slobodnim vremenom), sposobnostima i mišljenjem ispitanika. Zapravo, odgovori ispitanika su direktno uslovljeni ličnim sposobnostima tj. talentom, kao i perceptivnim sposobnostima, obrazovanjem i godinama starosti, ali i dosadašnjom praksom crtanja mapa.

Koje su prednosti ove metodologije?

Prednosti su u otkrivanju individualnih doživljaja korisnika prostora, kao i u građenju komunikacije između istraživača/projektanta i subjekta tj. ostvarivanje jedne vrste participacije.Metodologija mentalnog mapiranja je jedna od najrasprostranjenijih alatki u urbanističkom planiranju i projektovanju, kako u istraživanju, tako i u praksi. Ako zanemarimo njene slabosti, očigledne su komparativne prednosti u odnosu na druge metode, s obzirom na mogućnosti neposredne komunikacije istraživača i arhitekte – planera sa neposrednim korisnicima na temu otkrivanja individualnih doživljaja korisnika, kao i utvrđivanja značenja koje pojedini prostori imaju za njih. Postoje i pokušaji da se pojedini elementi ove metode iskoriste za izradu softvera koji bi služio kao pomoćno sredstvo u planiranju i projektovanju. Međutim, ovi softveri najčešće samo usložnjavaju ceo postupak dok su rezultati uglavnom isti.

Morfolograf

Proporcija i razmera gradskih blokova i ulica definišu trodimenzionalnu formu gradova i njegovih celina (Bacon 1969; Krier 1984; Lynch 1981), obezbeđujući estetiku dimenzija i odnosa. Proporcioni sistemi utvrđuju odnose kako između pojedinih delova na objektu međusobno, tako i između pojedinih delova i celine. Veza između horizontalne i vertikalne dimenzije urbane celine je ključna za našu percepciju određenog prostora (Calthorpe 1993; Zyberk 1991; Jacobs 1992; Richert 1996). Proporcije poprečnog

Slika 8: Mentalna mapa Kevina Linča

uličnog preseka su uslovljene nivoom urbaniteta, prirodnim i kulturološkim faktorima.Morfolograf (slika 98) je alatka pomoću koje se određuju morfološke karakteristike mesta u tri dimenzije tj. koristi se za proveru proporcija i razmere otvorenih gradskih prostora (prvenstveno ulica). Morfolografom se proverava oblik prostora poteza koji je

definisan: visinom objekata duž poteza, širinom uličnog fronta i širinom pojedinačne parcele. Ovu alatku je promovisao prof. dr Ben Gaj u svom doktoratu u kojem se bavio istraživanjem duha mesta jednog od važnijih poteza u Norviču, u Engleskoj.

Morfolograf za istraživani potez bi trebalo da bude ujednačen prema

Slik

a 9.

Prik

az m

orfo

logr

afa

rađe

nog

za g

lavn

u gr

adsk

u ul

icu

u Zr

enja

ninu


svim parametrima, dok bi trebalo težiti i ujednačenosti njihovih međusobnih odnosa. Drugim rečima, ujednačen ritam, ujednačena linija krovnog venca (visina objekta), kao i poprečni profil ulice mogu da simuliraju idealan morfolograf. Postoje dva načina za proveru morfolografa: poređenjem dobijenog stanja sa idealnim modelom i komparativnom analizom dva morfolografa, od kojih jedan pripada otvorenom prostoru kojem težimo u rekonstrukciji. Korekcije na fizičkoj formi koja formira javne gradske prostore, najjednostavnije je vršiti u smislu promene elevacije i ritma (simulacija drugačijeg ritma uličnog fronta, bojama, materijalizacijom i sl.) u pojedinačnim zonama gradskog poteza ili drugog otvorenog javnog gradskog prostora.

Metod asocijacija i inspiracija

Metod asocijacije se koristi u dizajnu, arhitekturi i skulpturi (ali i u drugim umetnostima) kao pomoćno sredstvo za podsticanje kreativnosti i stvaralačkog čina, najčešće u fazi koncepta.Metod asocijacija možemo prepoznati i u nekim pokretima u arhitekturi. Organska arhitektura, koja se zasniva na generisanju forme na oblicima iz prirode je jedan od pokreta u arhitekturi gde dominira primena ove metode (alvar aalto). Sa druge strane, postoji problem banalnog korišćenja asocijacija – najčešće uprošćenim (banalnim) preslikavanjem određenih modela (često iz prirode) (slika 10).

Slika 10. Kuća školjka

Korišćenje ovog metoda možemo prepoznati u projektima i realizacijama poznatih arhitekata. Neki od projekata koji zaslužuju pažnju su: objekat opere u Singapuru (asocijacija oblika na lokalno voće), mnogobrojne realizacije Santjaga Kalatrave (mostovi, koncertne dvorane na Tenerifima i Valensiji, železnička stanica u Lisabonu i dr.) (slika 11), konkursno rešenje Zahe Hadid za voterfront u Kalabriji (asocijacija na ajkule) (slika 12).

Slika 11. Skica mosta Santjaga Kalatrave za Jerusalim, sa prikazom asocijacija

Metod inspiracija se koristi kako u arhitekturi, tako i u drugim umetnostima, međusobnim povezivanjem različitih umetnosti (slikarstvo, film, dizajn, arhitektura, skulptura, književnost...) a u cilju podsticanja kreativnosti kod autora i pronalaženju međusobne inspiracije i pokretačke snage. Ovaj koncept je dodatno razvijen na izbornom predmetu Morfologija gradskih prostora (na trećoj godini Arhitektonskog fakulteta), na kojem studenti daju predloge rekonstrukcije otvorenih javnih gradskih prostora, pronalazeći inspiraciju u drugim oblastima umetnosti (slika 13).

Slika 12. Konkursno rešenje Zahe Hadid za projekat priobalja u Kalabriji

Slika 13. Preoblikovanje javnog gradskog prostora u Beogradu, traženjem inspiracije u slici Vasilija Kandinskog

Poslednje dve decenije inspiracija se često traži u matematici i njenoj primeni u 3D modelovanju. Parametarska arhitektura i parametarski urbanizam su rezultat ovih metoda, a tehnika realizacije ovih odnosa vuče korene iz digitalnih animacija. Poslednjih godina sve više se razvija sistem naprednog parametarskog dizajniranja (advanced parametric design system). Podjednako se upotrebljava u arhitektonskom i urbanističkom projektovanju i urbanističkom planiranju, kao i u projektovanju enterijera, a projekti Zahe Hadid (Zaha Hadid), rađeni u ovom

sistemu, nagrađeni su na mnogobrojnim međunarodnim konkursima. Jedan od nagrađenih projekata je i master plan za Istanbul, rađen 2006. godine, u kome je parametrijski urbanizam rađen na nivou plana za deo grada. Prikazi su na nivou blokova, gde se jasno uočava njihova morfologija i korišćeni parametri. Primenjena je kvadratna matrica sa primarnim i sekundarnim uličnim sistemom, a na pojedinim uglovima blokova su postavljene kule. Svaki blok ima najmanje jednu „tačku“ koja prema određenim parametrima predstavlja objekat-kulu (slika 14).

Slika 14. Zaha Hadid archiects, Kartal-Pendik Masterplan, Istanbul, Turkey, 2006.

Provera modela iz prakse

Metod provere i korišćenja određenih modela iz prakse je široko primenjivan u nastavi na mnogim fakultetima arhitekture i urbanizma. Sastoji se iz nekoliko koraka: odabira odgovarajućih modela (najčešće već realizovanih) prema uspostavljenim kriterijumima, komparativne analize ovih primena i izdvajanja onih elemenata koji odgovaraju početnom konceptu ili viziji; transformacije modela i njihovog prilagođavanja konkretnom predmetu rada; kritičkoj analizi ostvarenog rešenja i provere tj. ponavljanja nekih od koraka u slučaju da nije postignuto zadovoljavajuće rešenje prema unapred postavljenim ciljevima. Sam metod se najčešće odnosi na fizičko modelovanje, ali je poželjno razmatrati i njegove druge aspekte: funkcionalne, filozofske, ekonomske, vremenske i sl.

Koncept

Koncept proističe iz valorizacije i sinteze svih dobijenih podataka i informacija iz prethodnih koraka. Podaci se slažu u odgovarajuće lejere, a njihovim preklapanjem se dobijaju višestruke informacije za pojedine segmente predmetnog područja, koje se dalje ili eliminišu valorizacijom ili se slažu u odgovarajuće hronološke ravni (fazna realizacija, kratkoročno/dugoročno).


UrbanLAB: Kultura kao platforma brendiranja gradaAss. Milena Vukmirović, dipl. inž. arh

Abstrakt

Rad ima za cilj da predstavi aktuelne fenomene koji se vezuju za urbani razvoj grada. Poseban fokus je stavljen na potencijal kulture u razvojnom procesu grada i na međunarodni status „Evropska prestonica kulture“ koju jedan ili više evropskih gradova dobijaju u određenoj godini, prilikom čega stiču mogućnost da predstave sebe i svoju kulturu i da to iskoriste kao povod za unapređenje privrednog i društvenog razvoja. Rad se sastoji iz tri dela. U prvom delu dat je prikaz korišćenja koncepcija marketinga i brendiranja mesta, koji postaju sve aktuelniji i zastupljeniji razvojni koncepti grada, i značaj koji se daje kulturi i zabavi u sklopu navedenih koncepcija. Drugi deo rada obuhvata prikaz specifičnosti koje se odnose na kulturni identitet Evrope, kao i predstavljanje manifestacije Evropska prestonica kulture, kao statusa koji grad stiče na period u trajanju od jedne godine. U navedenom periodu u izabranom gradu dešavaju se različite kulturne i zabavne aktivnosti koje imaju za cilj da predstave kulturu i kulturne domete tog grada, ali i evropske vrednosti na kojima se one zasnivaju. Treći deo rada posvećen je kandidaturi Beograda za sticanje statusa evropske prestonice kulture, osnovnim zadacima i ciljevima koji treba da se ostvare u periodu od 2011. do 2020. godine kako bi Beograd dobio ovo prestižno zvanje. Kao doprinos ovom projektu, biće predstavljen projekat UrbanLaB: Beograd 2020, u okviru kog je na Departmanu za urbanizam Arhitektonskog fakulteta Univerziteta u Beogradu rađeno istraživanje koje je imalo za cilj da identifikuje lokacije na području grada Beograda koje imaju potencijal da postanu epicentri kulture. Kao rezultat navedenog projekta, detaljnije je razrađeno 11 projekata u okviru kojih je predstavljen potencijal 11 različitih lokacija, obrađen kroz 11 različitih tema.

Uvod

Savremeni period karakteriše globalizovani i decentralizovani život – mesto konkurentske borbe gradova, regija i država. U takvoj situaciji gradovi formiraju jedinstveni skup promena i ekonomskog rasta, modernizma, inovacija, savremene infrastrukture, novih tehnologija, privlačnosti i kvaliteta, a kao takvi su ujedno i motori društvenog i kulturnog razvoja, snažni klasteri različitih resursa, stvaralaca i inovacija. Oni poseduju stvarnu moć da stimulišu sebe i svoje države na rast i razvoj. Međutim, konkurentska borba ne daje ravnopravne uslove za sve svoje učesnike. U njoj povlašćenu ulogu

imaju gradovi na visokim pozicijama u mrežama globalnih gradova, dok se gradovi na nižim pozicijama ili gradovi koji pokušavaju da postanu deo globalnih tokova, nalaze u nezavidnoj situaciji. Da bi opstali u takvom okruženju, „slabiji“ igrači su primorani da konstantno rade na svom unapređenju i profilisanju, kako bi opstali i ostali u igri (Vukmirović, Vaništa Lazarević 2011). Da bi postigli bolju poziciju u sistemu tačaka određenom mrežom globalnih gradova, gradovi moraju da imaju sposobnost privlačenja i zadržavanja najboljih firmi, profesionalaca, stučnjaka i investitora. Navedenu situaciju Dejvid Harvi (Harvey 1989) opisuje kao zaokret od menadžerskih ka preduzetničkim aktivnostima gradova, koje imaju za cilj pronalaženje novih formi kompetitivnog kapitalizma. U tako navedenim uslovima, marketing i njegovi instrumenti postaju sve značajniji element razvojnih strategija gradova. Njihovom upotrebom gradovi se reklamiraju i plasiraju svoje potencijale u okviru globalne ekonomije. Druga karakteristika aktuelnog trenutka ogleda se u brzini odvijanja promena, gde se pre svega misli na lako preusmeravanje tokova kapitala, ljudi, informacija na nove ili druge lokacije. Ta ista brzina dovela je i do toga da se i odluke po ovom pitanju donose veoma brzo, pa se za razliku od ranijeg perioda koji su karakterisale temeljne analize i istraživanja određenih lokacija, sada u prvi plan stavljaju karakteristike koje se odnose na imidž i reputaciju grada.Koncepcija brendiranja koja se bazira na kulturi postaje sve aktuelnija, s obzirom na uočavanje značaja kulture u urbanom razvoju. Ovo je trend koji je u stalnom porastu i široko je zastupljen u mnogim gradovima, a razlog za to ogleda se u uočenim efektima brendiranja kulture i zabave na fizičko, ekonomsko i društveno okruženje gradova. Kao jedan od razvojnih metoda, izdvaja se održavanje velikih međunarodnih događaja. Ovi događaji se koriste kako u svrhu pokretanja urbanog razvoja i obnove i regeneracije pojedinih delova grada, tako i za potrebe unapređenja imidža i identiteta mesta.Evropska prestonica kulture je naziv/status grada, koji dobija jedan ili nekoliko gradova u Evropskoj uniji u trajanju od jedne godine, prilikom čega se predstavljaju kulturni život grada i dometi njegove kulture. S obzirom na pozitivne rezultate koje su u svom razvoju zabeležili gradovi koji su imali ovaj status, dobijanje položaja Evropske prestonice kulture postaje veliki prestiž, ali i sredstvo za veoma brz i sveobuhvatan razvoj izabranog grada (Grad Beograd 2010). Imajući u vidu značaj kulture u razvojnom procesu grada,

Departman za urbanizam Arhitektonskog fakulteta Univerziteta u Beogradu


status grada-prestonice evropske kulture se koristi kao način za oživljavanje kulturnog i ukupnog kvaliteta života u gradu, ali i kao mogućnost da se unapredi privredni i društveni razvoj koji nastaje oživljavanjem kulturnog života i drugih delatnosti koje su sa tim povezane.Slično drugim evropskim gradovima koji su imali status evropske prestonice kulture, i Beograd je prepoznao svoju potrebu i mogućnosti da se nadmeće sa drugim gradovima za dobijanje ovog zvanja. U skladu sa tim, donesen je niz odluka na osnovu kojih su pokrenute različite aktivnosti za potrebe ovog procesa, od kojih je najznačajnija formiranje Organizacionog odbora za kandidovanje Beograda za Evropsku prestonicu kulture 2020. godine koji od 2010. godine intenzivno radi na pripremi i realizaciji programa kako bi Beograd tokom 2020. godine nosio ovu prestižnu titulu. S obzirom da su ljudi koji rade na ovom projektu kao jedan od svojih primarnih zadataka i ciljeva postavili uključivanje građana i vrednovanje i stimulisanje različitih građanskih i profesionalnih inicijativa, Departman za urbanizam Arhitektonskog fakulteta Univerziteta u Beogradu prepoznao je ovo kao šansu da se uključi i svojim angažovanjem doprinese realizaciji Projekta Beograd 2020. Tako je u okviru predmeta M4_Studio projekat koji se realizuje sa studentima prve godine diplomskih akademskih studija – master otvoren studio UrbanLaB, čija je tema bila Beograd 2020 – Evropska prestonica kulture. Imajući u vidu ciljeve i zadatke Projekta Beograd 2020, definisane u okviru Elaborata (Dragićević, Šešić, Čulić, Đerić 2010), studenti su pod nadzorom svog mentora i saradnika u studiju, proizveli 11 projekata koji su obrađivali 11 različitih tema na 11 različitih lokacija u Beogradu, prepoznatih kao budući epicentri kulture.Rad ima za cilj da predstavi aktuelne fenomene koji se vezuju za urbani razvoj grada. Poseban fokus je stavljen na potencijal kulture u razvojnom procesu grada i na međunarodni status Evropska prestonica kulture koju jedan ili više evropskih gradova dobijaju u određenoj godini, prilikom čega stiču mogućnost da predstave sebe i svoju kulturu i da to iskoriste kao povod za unapređenje privrednog i društvenog razvoja. Rad se sastoji iz tri dela. U prvom delu dat je prikaz korišćenja koncepcija marketinga i brendiranja mesta, koji postaju sve aktuelniji i zastupljeniji razvojni koncepti grada, i značaj koji se daje kulturi i zabavi u sklopu navedenih koncepcija. Drugi deo rada obuhvata prikaz specifičnosti koje se odnose na kulturni identitet Evrope, kao i predstavljanje manifestacije Evropska prestonica kulture, kao statusa koji grad stiče na period u trajanju od jedne godine. U navedenom periodu u izabranom gradu dešavaju se različite kulturne i zabavne aktivnosti koje imaju za cilj da predstave kulturu i kulturne domete tog grada, ali i evropske vrednosti na kojima se one zasnivaju. Treći deo rada posvećen je kandidaturi Beograda za sticanje statusa Evropska prestonica kulture, osnovnim zadacima i ciljevima koji treba da se ostvare u periodu od 2011. do 2020. godine, kako bi Beograd dobio ovo prestižno zvanje. Kao doprinos ovom projektu, biće

predstavljen projekat UrbanLaB: Beograd 2020, u okvru kog je na Departmanu za urbanizam Arhitektonskog fakulteta Univerziteta u Beogradu rađeno istraživanje koje je imalo za cilj da identifikuje lokacije na području grada Beograda koje imaju potencijal da postanu epicenti kulture. Kao rezultat navedenog projekta, detaljnije je razrađeno 11 projekata u okviru kojih je predstavljen potencijal 11 različitih lokacija, obrađen kroz 11 različitih tema.

Kultura kao platforma brendiranja grada

Gradovi formiraju skup snažnih i kontinuiranih promena – ekonomskog rasta, socijalnih promena, uspona i padova kvaliteta. Kao takvi, generišu i određuju društveni i kulturni okvir čitavih država, pa ih možemo smatrati istinskim pokretačima razvoja čitavih teritorija.Kao segment urbanog marketinga, izdvaja se marketing mesta koji je usmeren na procese koji se odnose na revitalizaciju gradova, regija i nacija. Ovako određena koncepcija se fokusira na grad ili neki drugi oblik teritorijalnog uređenja kao jedne ukupne celine, „proizvoda“, usmerene na stalno privlačenje novih poslova, turista, a sve u cilju razvoja i napretka određene zajednice. Iako nam marketing omogućava pojednostavljeno shvatanje grada kao proizvoda, neophodno je stalno imati u vidu kompleksnost grada kao fenomena. Marketing mesta se, sa druge strane, može posmatrati kao neka vrsta filozofije upravljanja mestom, ali i funkcija koja je komplementarna planiranju. U navedenom kontekstu i u težnji za ostvarivanjem širih ciljeva, gradovi i mesta širom sveta svoj fokus pomeraju na brendiranje i prihvataju koncepcije i tehnike brendiranja proizvoda i korporativnog brendiranja. Navedeni trend postaje jako popularan u poslednjih nekoliko godina, posebno u uslovima koje karakteriše sve veća uloga strategija koje se bave unapređenjem i negovanjem imidža, kao i rastućoj ulozi industrija kulture, razonode i zabave u savremenoj ekonomiji (Kavaratzis 2005), kako za turiste i druge posetioce, tako i za lokalno stanovništvo. Kultura i zabava imaju sve značajniju ulogu u lokalnom ekonomskom razvoju, što nam potvrđuje sve veći broj primera iz prakse, ali i teorijski doprinos u ovom domenu. Pomenuta situacija je najočiglednija u velikoj konkurenciji gradova za sticanje statusa Evropska prestonica kulture. Pored navedenog, kao vodeći „metod“ u urbanoj obnovi i regeneraciji, a koji ima za cilj revitalizaciju lokalne ekonomije, uočava se u transformaciji zapuštenih industrijskih područja u distrikte kulture i zabave. Shodno navedenom, kultura i zabava igraju značajnu ulogu i u brendiranju grada. Ova uloga se ogleda u isticanju „promotivnog materijala“ grada u vidu novih distrikta, postojanja zabavnih prilika i sadržaja, naglaska na festivalima i događajima iz domena kulture i vodećih projekata kulture. Pored navedenog, organizacija događaja i festivala manjeg ili većeg obima (u različitim domenima: sport, umetnost, itd.) smatra se vodećim instrumentom u uspostavljanju

i utemeljenju brenda mesta. Razlog za navedene aktivnosti ogleda se i u činjenici da su ljudi, kapital i kompanije postali sve slobodniji u svom kretanju i da je od vitalnog značaja za mesto da obezbedi kvalitetno okruženje kako bi privuklo nove korisnike, ali i (ono što je još bitnije) zadržalo svoje građane (Kavaratzis 2005) obezbeđujući im uslove koji će ih učiniti zadovoljnim u odnosu na svoj grad. U skladu sa navedenim, savremeni period karakterišu dve očigledne pojave:• unapređenja koja su se desila u okviru discipline marketinga

mesta, a što je rezultat razvoja matične discipline marketinga i pojava novih subdisciplina (društveni marketing, marketing nevladinih organizacija, imidž marketing, itd.) i

• „urbana kriza“ koja se ogleda u opadanju tradicionalnih oblika gradske ekonomije, ali i nova uloga grada koji pripada (ili ne pripada) mreži globalnih gradova, i novim načinima da se prevazilaze problemi koji su posledica navedene krize.

Razvoj osnovne marketinške discipline, a pre svega pojava novih subdisciplina, doprinela je izdvajanju određenih elemenata ili atributa koji se vezuju za fenomen (proizvod, preduzeće, društvo, itd.) koji je predmet bavljenja marketinga. Poseban značaj ostvaren je formiranjem marketinga imidža (image marketing) koji se bazira na saznanjima da se sam imidž (proizvoda, preduzeća, grada, itd.) može efikasno plasirati na tržište (Ashworth and Voogd 1994). Ova koncepcija je sa velikim oduševljenjem prihvaćena i u gradskoj administraciji (Kavaratzis 2005).Istraživači Instituta za poslovnu etiku iz Njujorka objašnjavaju da lideri sve više razmišljaju logikom XXI veka i da se ponašaju u skladu sa pravilima za koja pretpostavljaju da su glavne tehnike zadobijanja poverenja klijenata u budućnosti. Ovo se odnosi na stil koji se poslednjih godina označava kao društveno odgovorno ponašanje. U okviru menadžmenta i marketinga preduzeća, društveno odgovorno ponašanje podrazumeva posvećenost kompanije ekonomskom razvoju, povećanju standarda zaposlenih i njihovih porodica, tj. poboljšanju života zajednice u celini. Na taj način, društvena odgovornost predstavlja novu kompetitivnu alatku i jak argument u okvirima marketinga i brendiranja. Organizacija koja stoji iza brenda na taj način daje holistički signal svojim klijentima o društvenoj odgovornosti. Ovako prikazan stil poslovanja i upravljanja preduzećem, uveliko prihvaćen u svetu, imidž/reputaciju shvata kao značajan, pa i najvažniji kapital XXI veka. Prema tome, klasično verovanje firme na osnovu osnovnih i obrtnih sredstava se napušta, a u prvi plan dolaze nematerijalne svojine: brend, intelektualna svojina, mreža potrošača i korisnika usluga, kvalitet zaposlenih, organizaciona struktura i, naravno, imidž/reputacija. Drugi trend koji je uočen u savremenom periodu proistekao je iz delovanja gradskih administracija. Sučavanje sa „urbanom krizom“ koja se ogleda pre svega u opadanju tradicionalnih urbanih ekonomija, ukazalo je na potrebu za ekonomskim restrukturisanjem i „stimulisanjem nove uloge gradova i novih

načina rešavanja problema“ (Barke 1999). S obzirom na navedenu situaciju, javila se pojava novog „poslovnog“ (Harvey 1989) stila u lokalnom ekonomskom razvoju u kome je promovisanje imidža dobilo na neki način „privilegovan, centralni položaj od strane planera i političara“ (Hannigan 2003).Poslovni stil u upravljanju gradovima doveo je do toga da se gradovima mora upravljati kao što se to čini u poslovanju (sa preduzećima), dok nove aktivnosti koje lokalna uprava sprovodi, sve više podsećaju na karakteristike bliske aktivnostima jednog preduzeća – preduzimanje rizika, inventivnost, promocija i motivisanost profitom (Hubbard and Hall 1998). U skladu sa navedenim, kao prirodna posledica navedenih trendova bilo je fokusiranija, integrisanija i strateški orijentisana primena marketinga mesta (Kavaratzis 2005). S obzirom na novonastale okolnosti, pojavilo se nekoliko koncepcija koje su formirane i vode se saznanjima iz domena marketinške discipline, odnosno brendiranja, a koje su primenjene i koje se primenjuju na geografske entitete: brendiranje mesta porekla, brendiranje nacije (države), brendiranje destinacije, brendiranje na osnovu kulture/zabave i brendiranje mesta/grada. Za ovo istraživanje su od posebnog značaja poslednje dve. Kako bi se krenulo od opšteg ka posebnog, koncepcija brendiranja mesta će biti tretirana kao opšta, a brendiranje na osnovama kulture/zabave, razmatraće se kao posebna, odnosno kao segment brendiranja mesta/grada.

Brendiranje mesta/grada Mogućnosti primene metodologije brendiranja mesta je očigledna u sprovođenju praksi upravljanja mestom. Prema Kavaratzisu i Ašvortu (Kavaratzis and Ashworth, 2005), postoji najmanje tri oblika – tipa brendiranja mesta koja su veoma često nejasno predstavljena u literaturi, što uglavnom dovodi do zabune i njihovog pogrešnog tumačenja, interpretiranja i, naravno, primene. Njihova suštinska razlika leži u specifičnosti procesa koji se sprovodi od strane različitih aktera, pa samim tim služi za dostizanje različitih ciljeva. Prvi tip predstavlja geografsku nomenklaturu, drugi kobrendiranje proizvod–mesto, i treći je brendiranje kao koncepcija koja se primenjuje u upravljanju mestom.Za potrebe ovog rada, najveći značaj ima brendiranje mesta kao oblika upravljanja. Na svom najjednostavnijem nivou, upravljanje mestom uglavnom zavisi od promene načina na koje se ono opaža i doživljava u odnosu na specifične grupe korisnika (turisti, posetioci, investitori, talenti, građani, itd.). Na primer, urbana obnova obuhvata stvaranje i negovanje identiteta sa njegovom sopstvenom iskustvenom vrednošću, što se smatra originalnim i teško se može kopirati i preuzeti od strane drugih (konkurenata). Ovo je povezano sa specifičnim strukturama, funkcijama, akcijama i aktivnostima koje definišu karakter imidža grada, događaja, ali i samih ljudi koji žive i rade u tom gradu (Florian 2002). U skladu sa navedenim, ova koncepcija brendiranja mesta se odnosi na


stvaranje i negovanje prepoznatljivog identiteta mesta i njegovo korišćenje u cilju unapređenja drugih poželjnih procesa kao što su finansijske investicije, promene u ponašanju korisnika ili generisanje političkog kapitala (Kavaratzis 2005). Imajući u vidu da je identitet baza na kojoj se temelji čitav proces, uočava se njegova kompleksnost koja prevazilazi puko stvaranje i promociju imidža mesta, što je samo jedan od segmenata šireg pristupa primene koncepcije brendiranja na grad/mesto. S obzirom na to, Karavatzis uočava dva elementa koja su od ključnog značaja za ostvarivanje pozitivnih rezultata primenom procesa brendiranja mesta:• značaj imidža grada i njegova snaga da utiče čak i na samo

oblikovanje mesta i• velika zavisnost brenda i imidža grada u odnosu na njegov

sopstveni identitet (identitet mesta).

Slika 1: Uspostavljanje odnosa između identiteta i imidža brenda (Kavaratzis and Ashworth, 2005)

Prema Anholtu (Anholt 2007), način na koji se opaža neki grad, tj. njegov imidž/reputacija, stvara kritičnu tačku uspeha poslovnih, trgovačkih i turističkih napora posmatranog grada, ali istovremeno i njegovih diplomatskih i kulturnih relacija sa drugim gradovima. Imidž se definiše kao zbir verovanja, ideja i impresija koje ljudi imaju o nekom mestu. On predstavlja pojednostavljenje velikog broja asocijacija i delova informacija povezanih sa mestom (Kotler, Haider and Rein 1993). Rain isto smatra da je imidž rezultat kompleksnih dugoročnih aktivnosti koje mogu da stvore jedinstven karakter mesta, pa ga je iz tog razloga teško kopirati, kao što se mogu preuzimati druge aktivnosti operativnog marketinškog miksa.Za razliku od imidža, identitet mesta se konstruiše putem istorijskih, političkih, religijskih i kulturoloških diskursa; preko lokalnog znanja i pod uticajem borbe za prevlast. Na taj način, nacionalna, kulturna, prirodna, društvena i religijska imovina postaju važni identifikatori (Morgan, Pritchard and Pride 2002), jer generišu „stvarni identitet mesta“ (Govers and Go 2009). Naglasak na stvarnom značajan je jer treba da uputi na kompletan set jedinstvenih karakteristka i značenja koja postoje u mestu i njegovoj kulturi u određenom

vremenskom periodu, a imajući u vidu da je identitet podložan promeni i da obuhvata i pojedinačne identitete. U svakom slučaju, imidž i brend mesta treba graditi na „stvarnom identitetu“, kako bi se kreirala odgovarajuća očekivanja budućih posetilaca i izbegla neprijatna iznenađenja, a istovremeno se gradila jaka veza lokalnog stanovništva sa svojim gradom. Iz ovog kraćeg prikaza osnovnih elemenata i stavova koji se odnose na upotrebu marketinških instrumenata i saznanja u upravljanju i razvojnom procesu mesta, uočava se da su ključni elementi identitet i imidž mesta i njihova međusobna povezanost koja rezultira traganjem za specifičnostima određenog područja koje se teško mogu kopirati i preuzimati od strane drugih. S obzirom na to, uočen je veliki značaj kulture u procesu brendiranja, što je uslovilo i formiranje posebnog disciplinskog okvira brendiranja mesta na osnovama kulture (i zabave).

Brendiranje na osnovama kulture/zabaveKoncepcija brendiranja na osnovama kulture i zabave potekla je od nekoliko autora (Evans 2003; Greenberg 2003; Hannigan 2004) koji su uočili značaj kulture za urbani razvoj u novim okolnostima vezanim za period u kome živimo. Autori su uočili da je ovo jedan interesantan trend koji je u stalnom porastu i koji se odnosi na uočavanje efekata brendiranja kulture i zabave na fizičko, ekonomsko i društveno okruženje. U skladu sa sve većom primenom kulture u procesu brendiranja, uočavaju se tri trenda koja su tome doprinela: porast značaja kulture, razonode i zabave u savremenoj ekonomiji grada, porast značaja kulture u razvoju turizma i kultura kao temelj izgradnje jedinstvenog lokalnog identiteta.Brendiranje kulture svoj razvoj duguje porastu značaja industrija kulture, zabave i razonode u savremenoj ekonomiji, kako za turiste i posetioce, tako i za lokalno stanovništvo, pa je iz navedenih razloga široko zastupljena koncepcija u mnogim gradovima. Paralelno sa navedenim, uočavaju se i težnje da se ovaj trend poveže sa planiranjem grada (Evans 2003), čime bi se povećao značaj industrija koje se bave imidžom i ljudi koji su angažovani na ovim poslovima. Ekonomije konzumiranja kulture u postindustrijskom gradu se intenzivno istražuju (Zukin 1995; Bianchini 1993; Lash and Urry 1994). • Zukin istražuje različite tipove urbanih pejzaža koji se baziraju

na potrošnji, kao što su kolonije postmodernih odmarališta (Majami, Orlando, Los Anđeles) i gentrifikovani centri (Njujork, Boston, Čikago), navodeći da, u vremenu opadanja lokalnih proizvodnih industrija i povremenih finansijskih i administrativnih kriza, kultura postaje sve značajniji oblik poslovanja gradova – osnova turističkih atrakcija i jedinstvena konkurentna prednost. Rast kulturne potrošnje (umetnost, hrana, moda, muzika, turizam) i industrija koje su joj bliske, doprinosi simboličkoj ekonomiji grada, njenoj vidljivoj

sposobnosti da proizvede i simbole i prostor (Zukin 1995).• Bijanćini (Bianchini 1993) se slaže da se odnos kultura: grad, u

okvirima postmoderne ere sve manje shvata kao društveno-ekonomska praksa koja prati razvoj urbanog života, već kao motor urbane ekonomije.

• Laš i Uri (Lash and Urry 1994) smatraju da u novoj postfordističkoj eri i eri globalizacije, kulturne industrije oblikuju prostor – interfejs između globalnog i lokalnog (distribucija globalnih mreža bazirana na lokalnoj različitosti), na čemu leži veliki potencijal u vidu kompetitivnih prednosti, važniji od informatičkih aktivnosti i kreativnosti baziranih na znanju i istraživanjima.

U skladu sa navedenim, uočava se suočavanje sa ubrzanim rastom kulturnih ekonomskih aktivnosti u gradovima. I ovo je interesantno polje istraživanja koje teži merenju pojedinačnih parametara i analizi različitih sektora kulturne urbane ekonomije. • Prema Holu (Hall 2000), gradovi su za veoma kratko vreme

prošli put od proizvodnih, preko informatičkih ekonomija do kulturnih ekonomija; i shodno tome, kultura je viđena kao čarobna zamena za izgubljene fabrike i skladišta i kao alatka koja će omogućiti stvaranje novog imidža grada, čineći grad atraktivnijim mobilnom kapitalu i visokokvalifikovanim radnicima i stručnjacma.

• Skot (Scott 1997) interpretira ubrzani tempo rasta kulturnih industrija kao posledicu povećanja raspoloživih prihoda potrošača i diskrecionog vremena srednje klase razvijenih zemalja.

• Po istom principu Klark opisuje porast „zanimljivog urbanog napretka“ – i ekonomskog i demografskog – baziranog na činjenici da se obrazovani i talentovani mladi profesionalci i osoblje koje radi u domenu visokih tehnologija, koje se može locirati gde god poželi, uglavnom zadržavaju u gradovima koji se za njihov dolazak i naseljavanje bore putem javnih sadržaja. Ova rastuća srednja klasa vrednuje grad u odnosu na druga naselja (predgrađa, manji gradovi) i doprinosi gentrifikaciji s obzirom na širok spektar estetskih razloga i sposobnost grada da postane čvorište kulture i ponudi raznovrsnu, sofisticiranu i kosmopolitsku zabavu. U skladu sa navedenim, Klark (Clark, et al. 2002) zaključuje da vodeća urbana politika nije više pružanje većih podsticaja u odnosu na konkurentske lokacije, već pružanje pogodnosti koje će odgovarati određenom životnom stilu kako posetilaca, tako i građana određenog grada.

Na drugoj je strani veliki uticaj kulture u razvoju turizma, što se posebno ogleda u efektima na ekonomski razvoj određenog područja. Ono što je jako bitno, jeste da su većina kulturnih destinacija, urbane destinacije, ali i činjenica da većina gradova ima mogućnost i priliku da uveća svoju kulturnu ponudu u cilju samopromovisanja. Pored kulture, značajni porast u turizmu uočava se u domenu razonode i zabave, ali i u okviru poslovnog

i konferencijskog turizma, što su sve značajniji razvojni sektori urbanih centara. Jako interesantan aspekt na koji ukazuju Lojd i Klark (Clark, et al. 2002) predstavlja podržavanje ideje da u savremenom periodu postoje delovi gradske populacije koji se ponašaju kao turisti u svom sopstvenom gradu i koji imaju eksplicitne zahteve koji se odnose na razonodu.Treći trend objašnjava Kunzman (Kunznmann 2004) i ukazuje na snažnu vezu kako kulture i planiranja, tako i kulture i samog grada. Kultura igra veoma jaku ulogu, jer jača imidž grada i iz tog razloga se intenzivno koristi za promociju mesta (Kunznmann 2004). Pored navedenog, kultura unapređuje identitet grada ili kako Kunzman navodi: „U vremenu okarakterisanom globalizacijom, lokalni identitet postao je ključni problem/predmet i umetnost, osim pejzaža, jedino je lokalno sredstvo koje predstavlja određene razlike [...] kulturni sadržaj postaje poslednji bastion lokalnog identiteta“ (Kunznmann 2004, 387).Zapravo, kako navodi Zukin (Zukin 2002), mnoge gradske uprave i agencije za urbanu obnovu širom sveta sve više koriste aktivnosti koje se baziraju na kulturi u obnovi ili revitalizaciji. Ova strategija se koristi kako bi promovisala građanski identitet grada, da bi plasirala gradove na međunarodno tržište i da bi povećala ekonomsku dobit gradova koji su doživeli pad industrijske proizvodnje. Kako Rišards i Vilson (Richards, Wilson 2006) navode, kultura je postala osnovni resurs iz kog nastaju teme koje su od suštinskog značaja u stvaranju mesta, često viđene kao oblik vezivanja fizičkih pojava sa živom kulturom. Mnogi gradovi koji su doživeli propadanje industrijske proizvodnje, imali su potrebu da stvore nove „narative“ kroz regeneraciju baziranu na urbanoj kulturi i nasleđu, i tranziciju okrenutu ka ekonomiji znakova i simbola. Isti autori vrše kategorizaciju strategija koje se primenjuju u gradovima i regionima, a odnose se na razvijanje različitosti u turizmu zasnovanu na nekoliko ključnih nosilaca: 1. ikone: izgradnja arhitektonskih ikona čime se privlače

posetioci;2. mega događaji: organizovanje velikih događaja poput Olimpijskih

igara, Prestonice kulture, itd.;3. tematizacija: stvaranje teme kao osnove za pojavu priča

(narativa);4. otkrivanje nasleđa: korišćenje resursa iz prošlosti kako bi se

razvio turizam.Navedene strategije ne služe samo za privlačenje određenog broja posetilaca tokom vremena trajanja nekog događaja ili zbog posete određenoj ikoni. Glavni cilj ovih strategija predstavlja stvaranje asocijacija u svesti aktuelnih i potencijalnih posetilaca i publike uopšte, a koje su bazirane na bogatom kulturnom nasleđu i različitoj ponudi u vidu relaksacije i zabave. Drugim rečima, teži se kreiranju brenda grada na osnovama kulture i zabave. Shodno navedenom, osnovna ideja i moć brendiranja leži u činjenici da kultura može da stvori tako snažne asocijacije koje se kasnije mogu povezati sa gotovo svime što se dešava u tom gradu –


povezivanje simboličke vrednosti sa funkcionalnom vrednošću tog grada. Kao što Zukin (Zukin 2002) kaže, brendiranje je kulturna strategija preduzetničkog grada. Kao i većina kulturnih strategija, brendiranje nastoji da ponovo podstakne (osmisli) kolektivni identitet koji je srušen usled strukturalnih promena koje su se desile u kasnom XX veku.Nesumnjivo je da se tretiranjem grada kao brenda koji proizvodi asocijacije u odnosu na kulturu/zabavu za ciljnu (fokus) grupu, biramo ljude koji visoko vrednuju ovu vrstu asocijacija. Florida (Florida 2002) izdvaja jedan tip ovih ljudi i ono što oni vrednuju u jednom gradu, a koje naziva kreativnim. Autor ukazuje da fizičke atrakcije na koje se fokusira većina gradova (sportski stadioni, autoputevi, urbani tržni centri, turistički i zabavni distrikti u smislu tematskih parkova poput Diznilenda) nisu relevantni i dovoljni, čak se smatraju neatraktivnim za većinu pripadnika kreativne klase. Ono što ovi ljudi traže na nekom području jesu bogati, kvalitetni sadržaji i iskustva, otvorenost za različitost svih vrsta i, pored svega, mogućnost da potvrde svoj sopstveni identitet kao pripadnici kreativne klase (Florida 2002).Pored navedenog, pomenuti pripadnici kreativne klase su nosioci razvoja kreativnih industrija jednog grada. Prema Dragićević Šešić i saradnicima (Dragićević Šešić, Čulić, Đerić 2010), u mnogim razvijenim zemljama, kreatori kulturne i ekonomske politike, kao i profesionalci u oblasti kulturnog razvoja, smatraju da su kreativne industrije ključni faktor za opstanak u „ekonomiji znanja“. U tako definisanoj ekonomiji, konkurentne prednosti se temelje na znanju, intelektu, idejama i mašti – intelektualnoj svojini. Imajući u vidu rezultate koji su ostvareni realizacijom određenih projekata, kreativne industrije imaju kapacitet da zapošljavaju veliki broj ljudi, ostvaruju natprosečan ekonomski rast, u značajnoj meri učestvuju u bruto domećem proizvodu i regenerišu gradske četvrti, pa čak i čitave gradove (Jovičić, Mikić 2006). Zbog toga se razvoj kreativnih industrija svrstava u razvojne i političke prioritete mnogih zemalja i gradova (Đukić, Vukmirović 2011).Stvaranje kreativnih klastera predstavlja jedan od veoma važnih elemenata u razvoju kreativnih industrija (Đukić, Vukmirović 2010). Geografski definisani klasteri značajni su zbog toga što omogućavaju direktnu komunikaciju sa saradnicima i umrežavanje znanja preduzetnika. Kastels i Hol (Castells, Hall 1994) ove lokalitete nazivaju „miljeima inovacije“ ili tehnopolima – „specijalnim ekonomskim zonama koje se pre svega zasnivaju na društvenoj organizaciji koja generiše nova znanja, nove procese i proizvode“ (Castells 1996). Na drugoj strani, živi kreativni klasteri privlače i druge delatnosti i aktivnosti – u do skora napuštenom gradu ili uništenom kraju grada u kome je formiran klaster, ubrzano se otvaraju kafei, restorani, prodavnice, rekreativni centri (Jovičić, Mikić 2006). Praktično raste kvalitet života: „Specifičnost produkcije kreativnih industrija daje jednom mestu ili gradu autentičnost, a posetioce upravo privlače takva „realna i stvarna mesta“ (nasuprot mestima koja su visoko komercijalizovana i

podređena turistima)“ (Jovičić, Mikić 2006). Razonoda i zabava predstavljaju drugu stranu medalje brendiranja opisanog u ovom radu. Grad postaje grad zabave uz pomoć objekata kulture, obilja kulturnih dešavanja i javnih prostora u kulturno zrelom okruženju (Kunznmann 2004). Javni prostori u gradu su urbani zabavni prostori u širem smislu i to je ono što turisti i građani podjednako cene, kao što ih vrednuje i nova urbana klasa (Kavaratzis 2005). Kao što je opisano, zaposleni u elitnim sektorima postindustrijskog grada doprinose zahtevima koji se odnose na „kvalitet života“ i u svojim potrošačkim aktivnostima mogu da dožive svoju sopstvenu urbanu lokaciju poput turista. Ove navike utiču na razmišljanja o odgovarajućoj vrsti i prirodi sadržaja koje treba da ponude savremeni gradovi. Na taj način, „grad postaje ekonomska mašina usklađivanja kulture u cilju unapređenja svog ekonomskog blagostanja“ (Kavaratzis 2005). Zabavne komponente gradova su aktivno i strateški proizvedene putem političkih i ekonomskih aktivnosti.Kao što je ranije navedeno, pored umetnosti i kulture, drugi element koji može da doprinese lokalnoj različitosti u globalizovanom svetu jeste pejzaž (Kunznmann 2004). Kako Hubard opisuje, „iako je preduzetnički grad možda najbolje shvaćen kao ’virtuelni’ grad, onaj koji se stvara preko velikog broja slika i predstava (u tolikoj meri da je veoma teško da se napravi razlika između mita i realnosti grada), verovatno je urbani pejzaž to što šalje najvažniju poruku o prirodi mesta. Shodno tome, fizički prostori grada treba da se shvate kao sličan set kulturnih formi, kao što su brošure, video spotovi, vodiči ili reklama“ (Hubbard and Hall 1998). Iz svega navedenog se zaključuje da se ključni resursi i sredstva za izgradnju imidža grada, a koja se teško mogu imitirati, nalaze u prirodnom okruženju (pejzažu, klimi, flori, fauni, itd.) i kulturnom nasleđu koje obuhvata fizičku imovinu područja (koja ukazuju na korene mesta u odnosu na bogatu istoriju, religiju, itd.) i kulturne izraze kao što su umetnost, arhitektura i dizajn (Govers and Go 2009). Pored navedenog, konkurentna prednost se gradi i na osnovu osnovnih nadležnosti i kompetencija mesta.

Gradovi, kultura i fizičko okruženje

Gradovi su uvek važili za centre kulturnih aktivnosti i generatore kulture u vidu različitih umetnosti, stilova, novih ideja i stanovništva, ali Gospodini (Gospodini 2006) navodi da je tek krajem XX veka postindustrijskom gradu priznata uloga čvorišta kulturnog rasta. Kao razlog za to, autorka navodi da se tek 80-ih godina XX veka kulturne aktivnosti shvataju kao značajna pokretačka snaga urbane ekonomije, kada su „kulturna forma i značenja ovih proizvoda postale ključni, ako ne i dominantni elementi proizvodnih strategija u okviru kojih se oblast ljudske kulture sve više posmatra kao subjekt koji se može plasirati na tržište“.Imajući u vidu fizički aspekt navedenih promena, za razliku od nekadašne manje ili više nasumične distribucije objekata

i kompleksa kulture koji su građeni pre 90-ih godina XX veka (velika arhitektonska dostignuća i vodeći projekti poput onih predsedničkih realizovanih u Parizu), specifičnost aktuelnog perioda ogleda se u grupisanju i u formiranju mreže epicentara kulture koji su ravnomerno raspoređeni na teritoriji grada. Momas (Mommaas 2004) grupisanje vidi kao oblik korišćenja kulture kao neke vrste pokretača razvoja, „zaokret ka politikama čiji je cilj stvaranje organizovanih prilika spektakularne potrošnje ka finim politikama, koje takođe teže stvaranju prostora, četvrti i miljea za kulturnu proizvodnju i kreativnost“. Nekada je grupisanje bilo spontano i neformalno održavano, dok je danas u većini slučajeva stimulisano, podržavano i planirano pod nadzorom javnog sektora i gradskih vlasti. Grupisanje se, sa druge strane, može posmatrati i kao deo mreže kulturnih područja i objekata kulture, koja je ravnomerno uspostavljena na teritoriji grada. Nastanak mreže centara kulture koji se mogu javiti u vidu jednog multifunkcionalnog objekta ili čitavog gradskog područja, četvrti ili kompleksa (grupisanje), javlja se zahvaljujući politikama u vidu (Gospodini 2006) (Vaništa Lazarević 2003):• napora za obnovom, revitalizacijom i regeneracijom zapuštenih i napuštenih područja – uglavnom industrijskih područja, prilikom čega je kultura korišćena kao katalizator urbane regeneracije i• aktivnostima koje su posledica interurbanog nadmetanja i

potrebe za održavanjem velikih međunarodnih događaja koji zahtevaju velike prostore za izgradnju pojedinačnih i kompleksa objekata. Oba procesa predstavljaju podlogu za urbanu obnovu i regeneraciju, ali i osnovu za unapređenje identiteta i imidža grada.

U odnosu na svoj fizički izgled, prema rečima Beriatos i Gospodini (Beriatos and Gospodini 2003), ovi prostori predstavljaju neku vrstu „glokalizovanih pejzaža“, jer se u okviru njih javlja kombinovanje urbanog graditeljskog nasleđa i inovativno dizajniranih prostora. Navedeni aspekti urbane morfologije doprinose konkurentnosti grada i smatraju se ključnim turističkim resursima, zato što „predstavljaju suprotstavljene strukture poznatom okruženju, pa se iz tog razloga jako dobro uklapaju u potražnju posetilaca“ (Beriatos and Gospodini 2003). S obzirom na ukazan značaj kulture u razvojnom procesu grada, koji se ogleda pre svega u ekonomskom i fizičkom aspektu, posebno težište ovog rada stavljeno je na fenomen Evropska prestonica kulture, kao prestižne titule za koji se nadmeću gradovi Evrope, a koja ima za cilj unapređenje i predstavljanje kulture jednog grada, ali i doprinosi drugim razvojnim aspektima.

Evropska prestonica kulture

U uvodnom delu knjige Evropski kulturni identitet, autor postavlja pitanje: Gde tražiti osnove kulturnog jedinstva Evrope? (Stojković 2008) Traganje za odgovorom ga dovodi do evropske teritorije iz vremena neolita kada se javljaju tri osnovna kulturna kruga –

dunavski, kompjenski i sredozemni. Na nivou opšteg uvida, među navedenim kulturnim krugovima uočene su jasne razlike, ali su arheološka istraživanja na užim područjima ukazala na postojanje međusobne komunikacije (seobe i trgovinska razmena). Ove pojave su rezultirale sličnostima koje se ogledaju u načinima stanovanja, oruđima, grnčariji, itd. Navedeno Stojković smatra osnovom za tvrdnju o „postojanju neolitske kulture koju ne povezuje samo vreme nastanka, već i zajedničke odlike koje su posledica komunikacije čiji je okvir bio čitav kontinent“ (Stojković 2008). U skladu sa tim, autor smatra da je u slučaju Evrope i njene kulture dilema jedinstvo ili različitost lažna, i da bi je pre trebalo smatrati „procesom koji pulsira tokom istorije, približavajući se čas jednoj, čas drugoj krajnosti“ (Stojković 2008). Kao jedna od ideja Evrope na kraju XX veka, uočava se težnja da se evropski kulturni identitet konstituiše kao polikultura. Ovo znači da se ne javi negacija nacionalnih identiteta, već da se podstiču nacionalne posebnosti. Da bi se projekat ostvario, neohodno je utvrditi „agens“ „koji je istovremeno univerzalan, ali i konkretan, podjednako ispunjen prošlošću, otvoren za sadašnjost i usmeren ka budućnosti“ (Stojković 2008). Pomenuti „agens“ nađen je u evropskoj umetnosti, koja – prema Morenu (E. Moren) – „pišući na svom jeziku, govori evropski. U skladu sa navedenim, umetnost je prepoznata kao generator evropskog kulturnog identiteta, dok je sam Evropljanin viđen kao pluriidentitetna ličnost – ona koja uz personalni, regionalni i nacionalni, ima i sve izraženiji evropski kulturni identitet“ (Stojković 2008). S obzirom na ovako utvrđenu definiciju Evropljanina, ideja o pokretanju projekta Evropska prestonica kulture se čini sasvim razumljivom. Interesantna je činjenica da je ideja potekla od grčke ministarke kulture Meline Merkuri (u razgovoru sa francuskim ministrom Žakom Langom) 1984. godine, s obzirom da je teritorija Grčke prostor koji se smatra kolevkom evropske kulture. Već u junu 1985. godine projekat Evropski grad kulture, kasnije preimenovan u Evropska prestonica kulture, pokrenut je Rezolucijom Evropske unije, a njegov osnovni cilj je bio da poveže ljude Evrope. Nadmetanje za Evropski grad kulture je osmišljen u periodu kada je grad ponovo doživljen kao mesto kulture, stila i umetničke nadmoćnosti i kada je industrijska proizvodnja opala.Evropski gradovi kulture birani su odlukom ministara kulture, a na osnovu utvrđenih zaključaka i kriterijuma (januar 1985. godine, pa 12. novembra 1992. godine). Isto telo pokrenulo je i program Evropski mesec kulture koji je bio namenjen gradovima centralne Evrope, a čime se težilo podsticanju demokratskih procesa u gradovima centralne i istočne Evrope u godinama tranzicionih promena. Program Evropski mesec kulture trajao je do 2000. godine, kada je odlučeno da i srednjoevropski gradovi stiču pravo na učešće u nadmetanju za status Evropska prestonica kulture. Od ovog perioda svake godine dva, a nekad i tri grada iz različitih delova Evrope nose ovu titulu. Kako bi se unapredio sam program koji predviđa organizacija,


sticanje i realizacija projekta koji podrazumeva titula Evropska prestonica kulture, vrši se nekoliko analiza, tj. evaluacija: nezavisna evaluacija koju sprovode spoljni konsultanti Evropske komisije, većina gradova pravi svoje sopstvene evaluacije i zbirna evaluacija koja se pravi u odnosu na utvrđeni vremenski period. Za potrebe ovih istraživanja univerziteti i eksperti su formirali alate za evaluaciju (ECOC Policy Group, Impact 08, Laboforculture) koji

pomažu da se osvetli specifičan doprinos realizaciji projekta u odnosu na pojedinačne aspekte. Tako je paralelno sa trajanjem statusa Liverpula kao Evropske prestonice kulture, izvršena analiza postignutih efekata u sledećim domenima: ekonomija i turizam, kulturna vibrantnost, pristupačnost i participacija, imidž i percepcija, upravljanje i uticaji, društveni kapital i fizičko okruženje (slika 3).

Slika 2: IMPACT 08 – Istraživački program programa Evropska prestonica kulture

Od pokretanja projekta do danas, urađeno je više studija (prva je urađena za period od 1985. do 1994. godine, a zatim slede izveštaji: European Cultural Capital Report 1, iz 2007. godine, ECCR 2 iz 2009. godine i ECCR 3 iz 2011. godine) koje su pokazale pozitivne efekte programa u različitim domenima: ekonomije, kulture, turizma, demokratskog razvoja, povećanog stepena građanske svesti, itd. Pored navedenog, istraživanja su ukazala na moguća unapređenja samog programa, što se u okviru najnovijeg izveštaja European Cultural Capital Report 3 sagledava u domenu razmatranja da se program sa grada proširi i na region (Palmer, Richards, Dodd 2011). Prema opštim zaključcima i kriterijumima za status Evropska prestonica kulture, kandidat treba da prezentuje grad i ulogu koju ima ili je imao u evropskoj kulturi, njegove veze sa Evropom, njegov evropski identitet. Pored navedenog, grad kandidat je „morao da pokaže aktuelne procese uključivanja u evropske umetničke i kulturne tokove sa svim svojim specifičnostima, a sam program je trebalo da bude održiv i sastavni deo dugoročnog kulturnog i društvenog razvoja (Dragićević Šešić, Čulić, Đerić 2010). Kako zaključuje Evans (2003), pored toga što je grad kulture zamišljen i projektovan kao predstava identiteta samog grada, regiona i države, pojam zajedničkog, evropskog kulturnog nasleđa daje i supra-nacionalnu dimenziju. Ako se posmatra za aspekta brendiranja, korišćenje kulture kao kanala za brendiranje „Evropskog projekta“ doprinelo je konkurenciji kulture samih

gradova, ali je istovremeno slavilo zvaničnu verziju urbane renesanse Evrope.Dobijanje i sprovođenje projekta Evropska prestonica kulture tokom jedne godine koliko traje sam status prestonice kulture za određeni grad, korišćeno je za izgradnju novih i unapređenje postojećih objekata kulture i za ponovo utvrđivanje na aktuelnim rutama evropske kulture. Status Evropska prestonica kulture i nadmetanje za isti, odvijalo se sa istim optimizmom kao takmičenje za Olimpijske igre, Velike izložbe (EXPO) i druge velike događaje, vođen je geopolitikom i velikim sponzorstvima, ali i visokim rizikom, posebno za gradove koji ne poseduju veličinu, imidž i infrastrukturu potrebnu za postizanje uspeha u ovakvim poduhvatima. Međutim, uprkos navedenim rizicima, izbor za status Evropske prestonice kulture pre svega se povezuje sa povoljnim privrednim i društvenim ishodima koji nastaju kao posledica oživljavanja kulture i delatnosti koje su njom povezane (turizam, ugostiteljstvo, usluge, saobraćaj, itd.) o čemu je ranije bilo više reči.U periodu od 1985. do 2012. godine 45 gradova nosilo je status Evropska prestonica kulture. Zaključno sa 2014. godinom, još 6 gradova će nositi ovu titulu, dok je za period od 2015. do 2019. godine izdvojeno 10 zemalja čiji će jedan od gradova postati Evropska prestonica kulture. Pregled gradova koji su imali ovaj status i koji će imati, prikazan je u Tabeli 1.

Na ovaj način, kroz projekat Evropska prestonica kulture formirana je mreža kulture gradova Evrope koja se prostire na čitavom kontinentu (slika 3) i obuhvata kako one jake, velike igrače u globalnom nadmetanju, tako i one manje, koji svoju šansu prepoznaju u ulaganju u kulturu.

U cilju stvaranja uslova za kvalitetniji život u gradu, kao jedan od dugoročnih projekata koji bi doprineo realizaciji tog cilja, jeste i kandidatura Beograda za Evropsku prestonicu kulture 2020. godine. Aktivnosti na ovom projektu zvanično su počele u junu 2010. godine formiranjem Organizacionog odbora za realizaciju inicijative da se Beograd krajem iste godine kandiduje za Evropsku prestonicu kulture 2020. godine, praktično u narednom ciklusu od 5 godina (od 2020. do 2025. godine) koji bi trebalo da se definiše tokom 2012. godine.

Beograd 2020 – Kandidat za evropsku prestonicu kulture

Na dugoročnom planu Beograd sebe vidi kao:• glavni grad i kulturnu prestonicu Srbije kao pridružene članice Evropske unije, • geopolitički najznačajniju metropolitensku oblast južne Evrope, • saobraćajno i kreativno čvorište, • atraktivno mesto za život i poslovanje, • centar regiona mira i saradnje i bitnog partnera svih velikih evropskih gradova koji rade zajedno na unapređenju kontinenta i evropske zajednice naroda, • ciljno odredište svetske trgovine, • nezaobilaznu tačku na turističkim rutama i umetničkim turnejama i • jedinstveni prostor koji povezuje jugoistočnu Evropu sa Evropskom unijom, prostorom Mediterana i Bliskim istokom (Dragićević Šešić, Čulić, Đerić 2010).

U skladu sa navedenim ciljevima uočeno je da je Beograd „ozbiljan akter u jakoj konkurenciji sa drugim gradovima Evrope, ne samo u oblasti kulturnog, već i raznovrsnog društvenog stvaralaštva; grad policentričnog identiteta sa pojedinačnim identitetima svih svojih opština i kvartova u stalnoj sprezi sa drugim gradovima Srbije i u dijalogu sa drugim kulturama, grad koji je prednjačio u okončanju tranzicije u Srbiji i transformaciji kulturnog sistema u nov održiv sistem, kroz participativno delovanje sva tri sektora, redefinisanu mrežu ustanova i programa, izgradnju sistema kvaliteta i uravnoteženog odnosa tradicionalnog i savremenog“ (Dragićević Šešić, Čulić, Đerić 2010).Imajući većinu navedenog u vidu, tokom 2009. godine pokrenuta je i podržana u Skupštini grada Beograda inicijativa da se Beograd kandiduje za Evropsku prestonicu kulture 2020. godine, što je viđeno kao odgovarajuća platforma koja će pored unapređenja u oblasti kulture, doprineti i realizaciji ciljeva koji pripadaju drugim sektorima, a definisani su Strategijom razvoja grada Beograda za

Slika 3: Evropske prestonice kulture 1985–2013. godine


2020. godinu. Za potrebe kandidovanja Beograda urađen je i Elaborat, Beograd – Evropska prestonica kulture 2020. godine u kome su definisane glavne smernice kojima će se Grad voditi u periodu od 2011. do 2020. godine. Osnovni cilj navedene dugoročne strategije – programa – odnosi se na ostvarivanje trajnih i vidljivih rezultata (kako u fizičkom izgledu, tako i u atmosferi grada) i okupljanje i koordinisani rad velikog broja učesnika, što bi rezultiralo uspostavljanjem uređenog sistema koji bi trebalo da bude prepoznat kao standard dobrih učinaka u redovnom delovanju. Na drugoj strani, sam period od 10 godina viđen je kao „period ključnog preokreta u razvoju Beograda i Srbije u XXI veku“ (Dragićević Šešić, Čulić, Đerić 2010).Za potrebe Nacrta projekta Beograd 2020 (Dragićević Šešić, Čulić, Đerić 2010) izvršena je analiza kulturnog sistema grada Beograda koja je obuhvatila sledeće tematske jedinice: istoriju kulturne politike grada Beograda; analizu administracije, nadležnosti i postupka donošenja odluka u kulturi; ciljeve, prioritete i mere kulturne politike, osnovne tendencije i sistem finansiranja kulture; analizu programa i publike; analizu umetnika i strukture zaposlenih u kulturi; analizu festivala i glavnih kulturnih događaja; analizu kulturne infrastrukture; analizu preduzetništva i kreativnih industrija; analizu međunarodnih mreža i partnerstava; analizu profesionalizacije i razvojnih implikacija aktuelne situacije u kulturi i kulturnoj politici i utvrđivanje problema i preporuka kojim će se voditi strateško delovanje kroz Program Beograd 2020. Sagledavanjem rezultata sprovedene analize, utvrđen je programski koncept projekta koji obuhvata:• kulturni kontekst• viziju i strateške ciljeve• principe kulturne politike i organizaciono programski model• tematske predloge Programske dekade 2011–2020. • strukturu programskih događaja tokom godina kandidature i u godini Evropske prestonice kulture 2020.Pored navedenog, Elaborat (Dragićević Šešić, Čulić, Đerić 2010) sadrži i elemente organizacionog plana, strateški program upravljanja programom i metodologiju evaluacije uspeha realizacije projekta. U zaključnom delu Elaborata izdvojene su tri glavne strateške oblasti, tri cilja od opšte važnosti koje bi trebalo ostvariti kroz program kandidature, a to su:• izgradnja konkurentnosti grada Beograda,• razvoj i postizanje polivalentnog kulturnog identiteta grada i• izgradnja održivog, tranformisanog kulturnog sistema grada (Dragićević Šešić, Čulić, Đerić 2010) U skladu sa navedenim, ali i sa opštim ciljevima kojima se teži kroz program Evropska prestonica kulture, osnovna ideja projekta Beograd 2020 jeste da bude platforma na kojoj će se razvijati svi potencijali Beograda kao evropskog grada. Na taj način, projekat predviđa deset tematskih godina (slika 4), od kojih svaka ima najmanje tri dimenzije:• tema i strateški projekat,• umetničke discipline i• delovanje kroz mreže i partnerstva (programska, strukturna i teritorijalna) (Dragićević Šešić, Čulić, Đerić 2010). Slika 4: Tematski predlozi programa dekade 2011–2020. i mogući

strateški projekti (Dragićević Šešić, Čulić, Đerić 2010)


S obzirom da je jedan od ključnih ciljeva projekta Beograd 2020 okupljanje i koordinisani rad velikog broja učesnika, ali i prihvatanje spoljnih inicijativa kako građanskih, tako i profesionalnih, Departman za urbanizam je prepoznao svoju šansu da se kroz inicijativu koja podrazumeva uključivanje studenata njihovo upoznavanje sa programom Evropska prestonica kulture, aktivno priključi i doprinese realizaciji projekta Beograd – Evropska prestonica kulture 2020.

UrbanLAB – 11 projekata_11 lokacija_11 tema

Inicijativa za saradnju sa Organizacionim odborom za pripremu kandidature Grada Beograda za Evropsku prestonicu kulture 2020. godine pokrenuta je u junu 2011. godine (u razgovoru autorke sa mr Dankom Runićem, direktorom Agencije za evropske integracije i saradnju sa udruženjima grada Beograda), dok je saradnja zvanično počela u septembru iste godine otvaranjem studija UrbanLAB na prvoj godini Diplomskih akademskih studija – master na Arhitektonskom fakultetu Univerziteta u Beogradu, koji je za predmet svog istraživanja i projekta imao temu Beograd 2020_Evropska prestonica kulture. Rukovodilac studija UrbanLAB, doc. dr Aleksandra Đukić, od 2006. godine vodi ovaj program, koji se odlikuje specifičnim pristupom u radu sa studentima baziranom na istraživanju prema utvrđenoj metodologiji, koji rezultira formiranjem koncepta na kome se dalje razvija projektno rešenje. Druga specifičnost studija UrbanLAB jeste rad na aktuelnim temama, što podrazumeva saradnju sa članovima lokalne uprave (saradnja sa predstavnicima lokalne uprave opština Vračar, Palilula i Savski venac) i kolegama sa drugih fakulteta u inostranstvu (Departman za urbanizam Arhitektonskog fakulteta Tehničkog univerziteta u Gracu i Arhitektonski fakultet Univerziteta u Mariboru). U realizaciji plana i programa u okviru studija UrbanLAB u svojstvu saradnika učestvovale su ass. Milena Vukmirović, Tena Lazarević, Milica Mitrović, Sonja Kesić i Ana Krga.U sklopu saradnje na realizaciji projekta UrbanLAB: Beograd2020_Evropska prestonica kulture, a na predmetu M4_Seminar 4: Grad i dizajn, čiji je rukovodilac prof. dr Eva Vaništa Lazarević, predstavnici Organizacionog odbora za pripremu kandidature grada Beograda za Evropsku prestonicu kulture 2020. godine, Aleksandar Peković, predsednik Odbora i mr Danko Runić, član Odbora održali su predavanje pod nazivom „Beograd2020“ na kome su studentima Arhitektonskog fakulteta Univerziteta u Beogradu predstavili projekat kandidature Beograda za Evropsku prestonicu kulture. Krajem januara 2012. godine, članovi Organizacionog odbora Aleksandar Peković i mr Danko Runić prisustvovali su javnoj odbrani studentskih projekata u svojstvu komisije, zajedno sa rukovodiocem studija doc. dr Aleksandrom Đukić i saradnicima, na kojoj je predstavljeno i odbranjeno 11 studentskih radova, koji su obrađivali 11 tema na 11 lokacija koje pripadaju teritoriji Grada Beograda.

Osnovna odrednica istraživanja u okviru studija UrbanLAB bila je identifikovanje lokaliteta na teritoriji Grada Beograda koji imaju potencijal da postanu budući epicentri kulture, a u cilju uspostavljanja mreže kulture na čitavoj teritoriji Grada Beograda. Razlog za to leži u činjenici da je vrednost indikatora disperzije infrastrukture kulturnih delatnosti (ID) ukazala na veliku razliku između gradskih opština i neravnomernu strukturu kulturnih institucija, odnosno neusaglašenost postojeće mreže sa demografskom slikom. Pored navedenog uočeno je značajno odstupanje kapaciteta po opštinama u odnosu na prosečnu raspodelu za Beograd (Dragićević Šešić, Čulić, Đerić 2010). Na osnovu izloženih podataka, autori Elaborata su zaključili da je „kulturna ponuda i kulturni život Grada Beograda izrazito centralizovan s obzirom na to da centralne gradske opštine raspolažu sa oko 55% ukupnih kapaciteta u kulturnoj delatnosti“ (Dragićević Šešić, Čulić, Đerić 2010). Druga odrednica istraživanja i projekta studija UrbanLAB vezuje se za jedan od problema koje treba rešiti u periodu od 2011. do 2020. godine, a odnosi se na usavršavanje identiteta i fizičke strukture gradskih, ali i seoskih naselja, kao sastavnih i međusobnih celina Grada Beograda i obnovu postojeće urbane strukture, koje obuhvataju:• kompaktnost, identitet, mešovita namena, zelene površine i naročito rečne obale Save i Dunava, centralni delovi naselja i objekti i kompleksi od kapitalnog značaja;• značajno unapređenje shvatanja, razvoj i uređenje javnih prostora i javnog dobra i prihvatanje ideje da Grad kao celina predstavlja dobro od značaja za sve koji u njemu žive i deluju;• formiranje nove teritorijalne organizacije i policentričnosti i suštinske decentralizacije sa elementima regionalizacije;• okupljanje uz horizontalnu koordinaciju svih aktera i građana oko značajnih razvojnih projekata, itd. (Dragićević Šešić, Čulić, Đerić 2010).S obzirom na ograničeno vreme trajanja projekta od septembra 2011. god. do januara 2012. godine, teritorije na kojima je vršeno mapiranje potencijalnih epicentara kulture obuhvatile su teritorije/područja Starog grada, Dorćola, Vračara, Zvezdare, Novog Beograda i Zemuna na kojima je identifikovano 56 potencijalnih lokacija. Potencijali i nedostaci izdvojenih lokacija su pregledno predstavljeni korišćenjem kataloškog lista koji je obuhvatio sledeće elemente prikaza: analizu fizičkih i funkcionalnih karakteristika sa zaključkom u vidu izdvajanja problema i potencijala sa grafičkim prikazima. Nakon mapiranja i evaluacije lokacija na navedenim teritorijama, izdvojeno je 11 lokacija (svaki student se opredelio za jednu od identifikovanih lokacija) na kojima su rađena detaljnija istraživanja i predlog projektnog rešenja. Navedene lokacije su: (1) Cvetni trg, (2) Trg Slavija, (3) Plato ispred Beogradskog dramskog pozorišta, (4) Park i sportski centar Tašmajdan, (5) Dorćolska pruga, (6) Venizelosova ulica, (7) Obala kod Brankovog mosta – Savamala,

Slika 5: Dorćolska pruga – Pregledni prikaz potencijala i nedostataka lokacije, list br. 2. Natalija Ostojić

(8) Novobeogradski kej, (9) Novobeogradska marina, (10) Zemunska pijaca i (11) Zemunski kej.Svaka od navedenih lokacija detaljno je istražena korišćenjem metoda mentalnog mapiranja po Kevinu Linču (Kevin Lynch), metoda prostorne sintakse (Space Syntax) i metoda inspiracija i asocijacija. Na osnovu dobijenih rezultata, formirani su tema, koncept projekta i samo projektno rešenje. Svaki od navedenih projekata predstavlja predlog unapređenja prostora u kome su jasno izdvojeni potencijali lokacije koji naglašavaju novu kulturnu, fizičku i društvenu dimenziju prostora i naglašavaju specifičan lokalni karakter koji je usklađen sa evropskim vrednostima.U cilju ilustrovanja rezultata koji su postignuti u okviru studija UrbanLAB, izdvojen je projekat sa temom Ulica starih zanata, Olivere Petrović, koji na najbolji način oslikava uspostavljanje veze između tradicionalnih i evropskih vrednosti. Osnovna ideja projekta zasniva se na afirmisanju starih zanata kroz formiranje ambijenta u kome će oni biti predstavljeni, a sa ciljem da se oživi duh Srbije i Beograda koji datira od kraja XIX i početka XX veka.

Dodatnu težinu projektu daje i činjenica da je u ime Srbije, 9. oktobra 2006. godine grupa studenata Pravnog fakulteta Univerziteta u Beogradu (članovi Stručne grupe za evropsko pravo koji se bave pravnim aspektima evropskih integracionih procesa) pokrenula inicijativu i podnela Podnesak za usvajanje rezolucije kojim je predložila usvajanje Evropske konvencije o zaštiti starih i tradicionalnih zanata. Ovom konvencijom njeni podnosioci (35 studenata) imali su za cilj da potvrde da su „tradicionalni i stari zanati sastavni deo kulturne baštine Srbije, a da je ona sastavni deo evropske kulturne baštine“ (Brkić 2006). Projekat je rađen na potezu Venizelosove ulice (Dorćol) koji obuhvata četiri skvera na kojima je rađen predlog intervencije. Predlog intervencije rađen je na svakom od navedenih skverova, a bazirao se na ideji da svaki od njih dobije svoj sopstveni karakter na osnovu specifičnosti zanata kome će biti posvećen – Skver kod jorgandžije, Skver kod bombondžije, Skver kod mutavdžije i Skver kod šeširdžije. Za potrebe predloga intervencije u odnosu na način popločanja, materijalizaciju, dominantne boje, urbani mobilijar,


detalje, rađena je posebna analiza svakog od izdvojenih zanata i njegovih proizvoda.Projekat za svoj cilj ima podsticanje dinamike javnih prostora duž poteza Venizelosove ulice u vidu „pačvork slagalice“ koja se formira „uspostavljanjem mreže javnih prostora funkcionalno povezanih na različitim novima, a koji su objedinjeni u novu, jedinstvenu celinu kreativnog zanatstva“ (Petrović, 2012). Realizacija prikazanog

projekta omogućila bi aktiviranje prostora koji za sad ima isključivo lokalni karakter, ali i potencijal da postane sastavni deo šireg centra grada. Ovo bi se omogućilo kako ostvarivanjem fizičke veze sa centrom grada (Trgom Republike) preko Skadarlije, tako i putem tematske veze, kojom bi se povezala dva ambijenta u gradu u koje je upisano sećanje na Beograd iz drugog vremena.

Slika 6: Unapređenja lokaliteta na području Cvetnog trga. Vladimir Matić

Slika 7: Venizelosova – 4 skvera, 4 zanata. Olivera Petrović

Slika 8: Skver kod jorgandžije. Olivera Petrović


Mreža epicentara kulturePotencijalni epicentri kulture: Pregledna mapa lokacija

Analize izdvojenih lokacija rađene su prema utvrđenoj strukturi koja je stavljala akcenat na fizičke i funkcionalne karakteristike uže lokacije. Pored izdvajanja karakteristika lokaliteta, uočeni su ključni potencijali i problemi koji su dalje korišćeni u definisanju koncepta i programa. Kako bi se detaljnije predstavila početna ideja, korišćeni su primeri rešenja koji su sprovedeni na drugim, sličnim lokacijama u svetu.U nastavku će biti predstavljen samo segment rezultata dobijenih korišćenjem ovog analitičkog metoda sprovedenog na lokacijama: Brankov most, Dorćolska pruga, Zemunski kej i Plato ispred Beogradskog dramskog pozorišta.


Mreža epicentara kultureAnalize pojedinačnih lokacija: Problemi i potencijali

FIZIČKE KARAKTERISTIKE

PROBLEMI

POTENCIJALI POTENCIJALI

PRIMERI TRANSFORMACIJE

• Saobraćajne površine oko i ispod Brankovog mosta• Objekti stambenog karaktera i skladišnog tipa• Izrazita protočnost saobraćaja i dnevna buka, razvijeno

pešačko kretanje i klupski sadržaji noću – prostor koji živi 24 h

• Loš bonitet objekata• Dominacija Karađorđeve ulice

• Kombinacija saobraćajnih i stambenih površina• Blizina reke, centra grada i dobra strateška povezanost sa

svim saobraćajnim čvorištima u gradu

• Formiranje klastera urbane revitalizacije ostataka industrijskog nasleđa

• Mogućnost formiranja čvorišta kulturnog impakta urbane kulture• Stecište noćnog života prestonice• Kultura noći

• Blizina KC Grad• Blizina Magacina u Ulici Kraljevića Marka• Blizina reke Save i značajne vizure ka reci

• Buka, saobraćaj, izduvni gasovi i loš bonitet susednih objekata

• Devastirano područje u centru grada• Neadekvatni sadržaji i velika zapuštenost prostora i

objekata

Prikaz izabrane lokacije u širem okruženju

BRANKOV MOSTFUNKCIONALNE KARAKTERISTIKE

PROBLEMI


Ortografski prikaz lokacije

BRANKOV MOST




PROBLEMI

• Mrežu pruga sačinjavalo je pet sistema različitih kolosečnih širina i to 0,6 m, 0,75 m, 0,76 m, 1,0 m i 1,435 m.

• Površina lokacije: 97.000 m2

• Kompaktnost: Otvoreni blokovi, kompaktni blokovi, uređene i neuređene javne površine

• Spratnost objekata: P+1 do visokospratnoća P+12• Širina pruge: 5 m / širina pasarele 4 m / širina

podvožnjaka 7,5 m• Ukupna širina pruge: do 60 m• Širina Dunavske ulice: 9 m

• Namena javnog prostora: Železnička pruga koja služi za smeštanje vagona

• Namena objekata: Stanovanje, a u podnožju pruge – industrija

• Saobraćaj: šinski – međunarodna teretna pruga Beograd–Pančevo; kolski – Dunavska ulica II reda, Dunavski kej, Tadeuša Košćuška, Dubrovačka ulica; pešački – uređeni kej uz reku, pasarela preko pruge, podvožnjaci ispod pruge, trotoari; biciklistički – biciklistička staza duž keja

• Javni gradski prevoz: okretnica autobusa br. 26 u Dubrovačkoj ulici i autobusa br. 24 kod sportskog centra „Milan Gale Muškatirović“

• Neadekvatna uređenost javnih prostora koja ne afirmiše povezivanje sa priobalnim sadržajima

• Pojava zarđalih vagona i ostalog industrijskog otpada• Alternativne staze preko pruge stvorile su se usled

neadekvatnog premošćavanja i povezivanja stambenih blokova u Dunavskoj ulici sa ostatkom izgrađenog područja grada

DORĆOLSKA PRUGAFUNKCIONALNE KARAKTERISTIKE

DORĆOLSKA PRUGA

• Ulica Dunavski kej predstavlja jedinu kolsku vezu marine sa primarnom uličnom mrežom

• Današnja železnička postrojenja uglavnom se koriste za smeštaj rashodovanih železničkih, putničkih i teretnih vagona, dok je za prolazni saobraćaj u funkciji samo jedan kolosek koji vodi oko Kalemegdana za vezu sa glavnom železničkom stanicom

• Dezintegracija prostora u vidu formiranja manjih distrikata, koji nisu povezani – sport, stambena zona, industrijska zona

• Neadekvatno rešeno savladavanje prepreke u vidu železničke pruge, posebno u domenu pešačkog saobraćaja – nepristupačnost pasarele za sve kategorije korisnika, nebezbedni podvožnjaci

PROBLEMI

Ortografski prikaz lokacije

PRIMERI TRANSFORMACIJE PRIMERI TRANSFORMACIJE

Prikaz izabrane lokacije u širem okruženju

POTENCIJALI POTENCIJALI




PROBLEMI

POTENCIJALI

POTENCIJALI

• Zemunski kej se nalazi na desnoj obali Dunava• Šetalište koje nosi zvaničan naziv Kej oslobođenja počinje

ispod brda Gardoš i doseže do opštine Novi Beograd; na istoku se graniči sa Donjim gradom i Retenzijom, a na jugu sa užim centrom na Novom Beogradu

• U najvećem delu, šetalište se proteže paralno sa ulicom Kej oslobođenja: staza se nastavlja oko Ušća i čini jednu kontinuiranu pešačku zonu ka Starom Sajmištu i Savskom nasipu, duž leve obale Save

• Većinu površine u kraju sačinjavaju pešačke staze i zelene površine koje služe za rekreaciju, uključujući i veliki sezonski luna park. Jedan od najvećih hotela u Beogradu, hotel „Jugoslavija“, nalazi se u blizini i pripada navedenom potezu

• Najizraženije su funkcije okupljanja, šetališta, odmora i rekreacije

• Razvijene su i funkcije centralnih sadržaja na vodi (kafei, restorani i sl.)

• Mogućnost boljeg iskorišćenja vodenih površina u skladu sa šetalištem

• Potreba za dodatnim kulturnim sadržajima• Potreba za renoviranjem, adaptacijom zastarelih objekata

• Mogućnost uvođenja dodatnih sadržaja kulturnog, javnog, društvenog i zabavnog karaktera

• Potreba za jasnijim akcentovanjem postojećih sadržaja

• Nedostatak sadržaja kulturnog, javnog, društvenog i zabavnog karaktera

• Neakcentovani postojeći sadržaji • Nedovoljno naglašen identitet centralnih funkcija

• Nedovoljna iskorišćenost vodenih potencijala• Nedostatak kulturnih sadržaja• Neusklađenost objekata u kompaktnu fizičku celinu• Stanje objekata na vodi je loše (potrebna je obnova)

ZeMUNSKi KejFUNKCIONALNE KARAKTERISTIKE

PROBLEMI

Prikaz izabrane lokacije u širem okruženju Ortografski prikaz lokacije

ZeMUNSKi Kej





PROBLEMI

POTENCIJALI

POTENCIJALI

• Trg oivičen ulicama Vojvode Šupljikca i Mileševskom• Širi potez lokacije oivičen Kajmakčalanskom ulicom, Mate

Vidakovića, Branka Krsmanovića i Todora od Stalaća• Oblik platoa – trougaoni• Površina prostora – 800 m2

• Otvoreni blok• Spratnost objekata u okruženju – P+4 do P+7• Dominanta – Beogradsko dramsko pozorište

• Lokacija je javna površina pod zelenilom i stambeno-komercijalni blokovi

• Okolni objekti stambeno-komercijalne namene; dominanta – Beogradsko dramsko pozorište

• saobraćaj kolski – lokalne ulice; pešački – trotoari; biciklistički – nepostojeći; parkiranje – na prilagođenoj površini i duž uličnih poteza

• Nedovršena fizička struktura• Relativno veliki prostor za intervenciju u starom tkivu

grada• Otvoreni blok pogodan za intervencije

• Moguća prenamena sadržaja u prizemljima objekata• Uticaj BDP-a kao glavne prostorne i funkcionalne

dominante

• Kompleksnost pešačkog saobraćaja• Saobraćajna buka • Neuređenost javnih površina• Nedoslednost u fizičkoj strukturi• Nizak bonitet starih objekata

• Neusklađenost namene prostora sa zahtevima lokacije• Neintegrisanost BDP-a sa sadržajima lokacije• Nepostojanje namena koje bi proširile krug uticaja BDP-a• Nepostojanje logične celine u nameni prostora

PLATO iSPReD BeOGRADSKOG DRAMSKOG POZORišTAFUNKCIONALNE KARAKTERISTIKE

PROBLEMI


PLATO iSPReD BeOGRADSKOG DRAMSKOG POZORišTAOrtografski prikaz lokacijePrikaz izabrane lokacije u širem okruženju


Mreža epicentara kultureEvropske prestonice kulture: Primeri gradova

Glazgov 1990.Glazgov je prvi britanski grad koji je uspešno implementirao strategiju koja je koristila umetnost kao katalizator za urbanu regeneraciju.

CILJEVI• Da ukažu ljudima celog sveta da je Glazgov bio prestonica

kulture Evrope u 1990. godini• Da istaknu značaj onoga što može da se postigne za grad

i njegove građane, povećavanjem biznisa i umetničke aktivnosti

• Da iskoriste društvene i ekonomske mogućnosti prezentovane tokom te godine

• Da ubede ljude da učestvuju• Da obezbede povećanje investicija i kulturne aktivnosti i

posle održavanja manifestacije Evropska prestonica kulture• Do pokažu da Glazgov prezentuje kulturu celog grada u svim

svojim formama

BENEFITI• Preko 3.439 događaja je održano, uključujući performere i

umetnike iz 23 zemlje; 40 glavnih gradova se predstavilo u izvođenju performansa i vizuelnih umetnosti i 60 svetskih premijera u pozorištu i plesu

• Značajne promene u prisustvu lokalnih stanovnika – 54% odraslih je posetilo pozorište ili koncert bar jednom u godinu dana

• Glazgov je uključio i privatni sektor u domen umetnosti• Ekonomski dobitak od oko 14 milijardi funti

PROGRAMVeliki dan, Bolshoi opera, Brad, Glasgow all lit up, Specijalna evropska olimpijada, Otvaranje kraljevske koncertne dvorane, Stuttgart balet, izložbe Camille Pissarro i Vincente Van Gog, Call that singing!, Velika buka, Keeping Glasgow in stitches, Glasgow kite festival, Rarin’ to Go, StreetBiz, Glazgovski vašar

DOBAR PRIMER ZA BEOGRADTreba iskoristiti partnerstva privatnog i javnog sektora, što je definitivno prednost ovog programa, ali isto tako treba učiti na tuđim greškama. S tim u vezi, važno je preusmeriti privatna investiranja na sva polja, a ne samo na ona od velikog značaja gde taj privatni sektor samo može da iskoristi lokalne projekte.Benefit u pogledu prisustva građana u događajima je jako bitan s obzirom da je u Beogradu nerazvijena kultura odlaženja u pozorište i na koncerte. Godina kulture bi pomogla razvijanje navedenog oblika kulturne aktivnosti. Na taj način umetnost bi bila podržavana kako finansijski, tako i u smislu popularnosti koja se ogleda u nivou posećenosti publike.



Liverpul 2008_IT’S HAPPENINGIN LIVERPOOL!Moderan, kosmopolitski, grad koji misli unapred, Liverpul je takođe ušao u istoriju. Jedna od najznačajnih luka u svetu, preko ekonomskog pada pa do trenutne renesanse, priča o Liverpulu se nikad ne zaustavlja. Liverpul je poznat kao jedna od glavnih luka sa prvoklasnom obalom koja privlači turiste iz celog sveta. Pored svoje tradicionalne istorijske arhitekture, Liverpul je poznat i po svojoj najfinijoj modernoj arhitekturi u Evropi. Regeneracija je postigla neverovatan nivo u gradu koji broji više od 3 milijarde funti uloženih u glavne projekte koji su zauvek promenili lice grada. Grad je sedište primenjenih umetnosti, ali i sportski centar svetski poznat po fudbalskom timu Liverpul.

CILJEVI• Da naprave i predstave najbolje lokalne, nacionalne i

internacionalne umetnosti i događaje u svim žanrovima• Da izgradi zajednički entuzijazam, kreativnost i učešće• Da održe, unaprede i razviju kulturnu infrastrukturu grada• Da povećaju broj posetilaca i poboljšaju investiranje u grad• Da promene poziciju grada u vidu prvoklasne svetske

prestonice do 2008. godine• Da obezbede efikasni i efektivni menadžment u liverpulskoj

kampanji za kulturu

TEME• Centralna tema Liverpula za 2008. godinu bila je THE

WORLD IN ONE CITY ili svet u jednom gradu• Ciljevi su potvrđivanje Liverpula kao premijera u Evropskim

gradovima, sa zadatkom da se postigne dugotrajni kulturni i ekonomski benefit za buduće generacije

• Kulturne teme su se vezivale za tri poglavlja – stvaranje, učestvovanje i regeneraciju, a istraživane su na osnovu tri objektiva – juče, danas, sutra

PROGRAM• VIDILJIVI VIRUSI – prenosiva javna umetnost kao set od

tri projekta u tri različite sredine i konteksta u gradskoj infrastrukturi, saobraćaju, urbanim mestima i zelenim prostorima; za cilj su imali da ostvare pozitivan i veoma vidljiv, „zarazan“ efekat i da integrišu ljude u celom gradu; priroda same „zaraze“ je bila specifična za svaki izdvojeni kontekst

• NIJE OK! – projekat o homofobičnom maltretiranju; rad sa mladim ljudima u raznim oblastima sa ciljem istraživanja, reflektovanja i izazivanja njihovog ponašanja i formiranja stavova

• AROUND THE CITY IN 80 PUBS – u čast liverpulskih jedinstvenih pabova i specifične kulture koja se u njima razvija

• LIVERPOOL STREETS AHEAD – vikend fantastične ulične umetnosti, teatra, muzike, igre, koje predstavljaju lokalni, ali i umetnici iz celog sveta, itd.

DOBAR PRIMER ZA BEOGRAD• Projekat NIJE OK! veoma bi pomogao viđenju cele stvari u

Beogradu i pokazao bi evropsku tolerantnost• Projekat AROUND THE CITY IN 80 PUBS mogao bi da se

primeni u Beogradu preko „kulture kafana“ u Skadarliji i drugim boemskim četvrtima – Zemun i sl. – pa do „kulture splavova“ koja je sve prisutnija u Beogradu i karakteristična za njegov imidž

• Beograd bi takođe mogao da se ugleda i da iskoristi probleme ovog projekta kako u centru grada, tako i na periferiji i u delovima koji se odnose na aktiviranje priobalja


Istanbul je imenovan za Evropsku prestonicu kulture 2010. godine, zajedno sa Esenom (Nemačka) i Pečujem (Mađarska).

CILJEVI• Turska Istanbul predstavlja kao simbol svoje zemlje, koji je

deo evropske kulture već stotinama godina• Istanbul za cilj ima ostvarivanje dugoročnih ciljeva u oblasti

urbane regeneracije, urbanog života, socijalnog razvoja i razvoja životne sredine

• Otvaranje novih muzeja, renovacija starih zgrada sa prenamenom i otvaranjem za publiku

• Mladi talentovani ljudi lstanbula imali su mogućnost da budu uključeni u razvoj grada u vidu umetničke kreativnosti

• Novi poslovi u kreativnoj industriji za veliki broj ljudi• Vlasti su za potrebe događaja obnovili sve važne znamenitosti

u gradu • Niz projekata koji podržavaju kulturno nasleđe, kulturnu

i umetničku infrastrukturu, urbanu transformaciju i multikulturalizam

PROGRAMProgram Istanbula kao Evropske prestonice kulture 2010. izgrađen je oko 4 univerzalna elementa koji imaju specifično značenje za grad:• Zemlja – tradicija i tranformacija• Vazduh – rajski miris koji bi trebalo da spoji strane i lokalne

umetnike• Voda – grad i reka – višestruke aktivnosti na Bosforu• Vatra – kovanje budućnosti – razvoj savremene umetnosti i

privlačenje šire publike Imajući u vidu navedeno, program je obuhvatao više od 450 projekata u vizuelnoj umetnosti, muzici, filmu, književnosti, teatru, urbanoj kulturi, baštini, turizmu, itd. Jedna od ključnih ideja bila je predstavljanje Istanbula kroz istoriju i tradiciju nekadašnje prestonice Rimskog, Vizantijskog i Otomanskog carstva, ali i savremeni duh najvećeg grada Turske koja je na putu integracija u Evropsku uniju.

DOBAR PRIMER ZA BEOGRAD• Restauracija svih značajnih zgrada i fasada duž važnih

uličnih poteza – dobar primer za unapređenje i zaštitu starih, oronulih fasada u centru Beograda i šire

• Povezivanje sa prošlošću – poput povezivanja savremenog Beograda sa Singidunumom kao bitnim istorijskim i evropskim centrom

• Projekti arheoloških parkova koji se mogu primeniti na nalazišta u Vinči, Viminacijumu i sl.


Istanbul 2010.


Mreža epicentara kultureVizija Beograd 2020: Evropska prestonica kulture

Kandidat treba da prezentuje grad i njegovu ulogu koju ima ili je imao u evropskoj kulturi, njegove veze sa Evropom, njegov evropski identitet. Grad kandidat morao bi da pokaže aktuelne procese uključivanja u evropske umetničke i kulturne tokove, sa svim svojim specifičnostima. Kao prestonica kulture, Beograd 2020. podjednako treba da afirmiše srednjoevropski, podunavski i balkanski grad:

• MULTIKULTURALAN i UZBUDLJIV• POLIFONI i VIBRANTNI Beograd• BALKANSKI, KOSMOPOLITSKI i „NOVI“ Beograd, u

potrazi za svojim NOVIM IDENTITETOM.

Pored Sekretarijata za kulturu grada Beograda koji obuhvata 36 ustanova kulture (u 7 oblasti kulture), 2 javna preduzeća (Sava Centar i Beogradska tvrđava) i 11 manifestacija (FEST, BELEF, BITEF, BEMUS, Beogradski sajam knjiga, Oktobarski salon, itd.) čiji je osnivač grad Beograd, postoji još i: 230 ustanova i asocijacija kulture, 205 pojedinačnih projekata po konkursima i 75 manifestacija koje se održavaju u Beogradu. lz budžeta grada Beograda 2011. godine izdvojeno je 2,3 milijardi dinara za kulturu.Učešće privatnog i nevladinog sektora slabo je zastupljeno, a odnos javnog i privatnog sektora ne postoji. Trenutno stanje u gradskoj kulturi je, kako mnogi navode – statično i potrebno je mnogo truda i „buđenja kulturne svesti“ kako bi se ovaj projekat sproveo u delo.(Izvod iz Nacrta projekta Beograd 2020_Evropska prestonica kulture)

ZAŠTO?Beograd je poznat po svojoj istoriji punoj uspona i padova, ratova i godinama procvata. To je grad koji se nalazi na ušću dve reke, od kojih je jedna Dunav – poznati Evropski bulevar koji nas spaja

sa najvećim evropskim gradovima sa kojima je delimo. Beograd je grad koji je – zbog svoje bogate istorije i mešanja različitih naroda koji su ga posedovali – dobio značaj multikulturalnosti i diverziteta populacije koja živi u njemu. Kao srce Balkana, jedan je od najvećih urbanih centara na ovom području i od značaja zbog integracije lokalne i kulture Balkana sa evropskom kulturom. Beograd je poznat po mnogim manifestacijama, festivalima i kulturnim događajima i iako ima slabu kulturnu infrastrukturu, kultura je jedan od glavnih karakteristika ovog grada. Beogradsku kulturu ne čine samo brojni istorijski spomenici i arheološka nalazišta; njegovu kulturu pre svega čine život, ponašanje, umetnost, uverenja, verovanja, proizvodi koje poseduje.Beograd kao glavni grad, skup je različitih ljudi iz raznih krajeva Srbije, Bosne, Makedonije, Hrvatske, Crne Gore, Mađarske, što ga čini raznolikim i posebnim.

DOBITIRealizacija projekta Evropska prestonica kulture treba da obezbedi glavnu stratešku promenu na kulturnom, infrastrukturnom i ekonomskom planu Beograda, ona treba da omogući stvaranje nove, evropski obrazovane mlade generacije koja će u narednih deset godina otvarati nove puteve za Beograd i za Srbiju. To je jedinstven program preoblikovanja grada, rekonstrukcija javnog prostora podjednako kao i stvaranje strateškog kulturnog sistema realizacijom kompleksnog kulturno-socijalno-ekonomskog projekta Beograd_Evropska prestonica kulture kao implusa za razvoj Beograda u 21. veku. Stvaranje novih perspektiva življenja i stanovanja i izbegavanje kulturne rutine. Beograd će dobiti novu kulturnu infrastrukturu, novu prepoznatljivost, evropsku povezanost, sprečiće se odliv mozgova, unaprediće se sistem obrazovanja i razvoja umetnosti i kreativnosti mladih ljudi.

CILJEVIGlavni strateški cllj je investiranje u mlade i u nove ideje kroz strateške projekte i nove investicije koje odgovaraju 21. veku. Plansko i kreativno menjanje fizičkog izgleda grada, njegovog funkcionisanja, kulturne i duhovne atmosfere u njemu, biće najtrajniji i najvredniji kapital ovog programa (posle mnogo godina, ovo je prvi veliki strateški projekat začet u sferi kulture). On će doneti i kreiranje javno-privatnih partnerstava, otvaranje dijaloga sa svim zainteresovanim stranama u gradu, ali i sa regionom pa i širim okruženjem Beograda.


Mreža epicentara kultureProstorna sintaksa

Rezultati analiza pojedinačnih lokacija dobijeni korišćenjem metode Prostorne sintakse (Space Syntax)

Sa ciljem dolaženja do egzaktnih pokazatelja pri vrednovanju položaja i lokacije, predviđanja integracije nekih urbanih prostora, značajnih intervencija i sl., poslednjih decenija su razvijane metode koje služe za utvrđivanje karakteristika i evaluaciju lokacija na transparentan i precizan način. Jedna od najpoznatijih je metoda Prostorne sintakse (Space Syntax) – analiza konfiguracije urbanih mreža i intenziteta korišćenja prostora.

Space Syntax je analitička metoda kojom se pojedine lokacije – javni gradski prostori mogu vrednovati prema ostatku pripadajuće urbane konfiguracije kroz merenje povezanosti i integracije. Kao rezultat dobija se svedenost kompleksne gradske mreže na limitiran broj elemenata čiji se odnos može objektivno izmeriti kao odnos pojedinačnog elementa prema mreži.

Sprovođenje Space Syntax metode podrazumeva rad na lokaciji u vidu neposrednog merenja protoka pešaka i motornih vozila na utvrđenim tačkama – kapijama tog prostora, kao i obradu dobijenih podataka formiranjem tabela i preglednih mapa prostora. Merenje se vrši za svaku od kapija u 8 utvrđenih perioda: radnim danom 7:30–8:30h, 11:00–12:00h, 15:00–16:00h i 18:00–19:00h; subotom i nedeljom 11:00–12:00h i 18:00–19:00h. Dobijeni podaci uneseni su u tabele prema intervalima (za svaki interval po jedna tabela), posebno za pešake i vozila. Dobijeni podaci pretvoreni su u intervale intenziteta pešaka i vozila i na mapi predstavljeni korišćenjem boja: najmanji intenzitet – plava boja, najveći intenzitet – crvena boja.

Dobijeni rezultati preklopljeni su sa utvrđenim sadržajima u prizemljima objekata, na osnovu čega je utvrđeno koji su to ključni atraktori prostora (gde se okuplja najveći broj korisnika), ali i da bi se utvrdili prostori u kojima treba predvideti intervenciju.

U nastavku će biti predstavljen deo rezultata analize metodom Prostorne sintakse koji su dobijeni na lokacijama: Dorćolska pruga, Venizelosova ulica i Cvetni trg.

Struktura prostora i aktivnosti je takva da su uglavnom određene tačke najviše aktivirane, dok su sve ostale slabo aktivirane. Podvožnjaci i pasarela su jako opterećeni s obzirom da je to jedina povezanost Sportskog centra „Milan Gale Muškatirović“, šetališta i blokova u Dunavskoj sa gradom. Prostor oko vrtića i preduzeća „Partner lnženjering“ je jako do umereno aktiviran u zavisnosti od aktivnosti koje se odvijaju u toku dana. Sve stanice GSP-a su opterećene tokom celog dana s obzirom da je to veza sa centrom i ostatkom grada. Dunavska i Dubrovačka ulica, iako jako opterećene kolskim saobraćajem, slabo su aktivirane u pogledu pešačkog saobraćaja. Cela lokacija je slabo aktivirana u večernjim satima zbog loše osvetljenosti, što uzrokuje smanjenu bezbednost prostora.

DORĆOLSKA PRUGA


Mreža epicentara kultureProstorna sintaksa

POTeZ VeNiZeLOSOVe ULiCe SA KONTAKTNiM BLOKOViMA

Izvršenom analizom utvrđeno je da je tokom radnog dana približno isti broj pešaka koji prolazi ili koristi prostor Cvetnog trga. Pored navedenog, uočeno je da je najveći intenzitet korisnika duž poteza Ulice kralja Milana. Imajući navedeno u vidu a u cilju boljeg i ravnomernijeg korišćenja čitavog prostora Cvetnog trga, treba težiti koncentrisanju glavnih sadržaja na samom trgu.

Sumiranjem rezultata uočeno je da postoji velika razlika između intenziteta pešačkog i motornog saobraćaja u Venizelosovoj ulici, što se najviše odnosi na deo ulice koji je bliže industrijskoj zoni. Takođe, ta razlika uočljiva je i u ulicama Pavla Papa i Đorđa Jovanovića (u ovom slučaju to nije problem, jer se zapažena pojava može objasniti blizinom zelene pijace). Osim toga, uočeno je nekoliko konfliktnih zona proizašlih iz neadekvatne namene i sukoba funkcija u okviru javnog prostora. One predstavljaju poligone potencijalnih intervencija. Cilj je da se postigne harmonija u kretanju između i proizvedu prostori koji će imati intenzitet korišćenja srazmeran njihovoj nameni, poziciji, značaju i proporciji.

CVeTNi TRG


Mreža epicentara kultureAnaliza metodom asocijacija i inspiracija

Metod asocijacija i inspiracija korišćen je u cilju osmišljavanja forme objekta u celini ili delimično, ali koja nije proizašla iz prostornih ograničenja same lokacije, već kao proizvod neposrednog doživljaja, iskustva i asocijacija koje se vezuju za nju. U nastavku će biti predstavljen segment rezultata dobijenih na osnovu ove metode, a koja je sprovedena na lokacijama: Trg Slavija i Novobeogradska marina.

Trg SlavijaPrvo što se primeti kada se dođe na Slaviju je gužva, buka, zujanje i užurbanost. Pešaci dolaze uglavnom koristeći javni gradski prevoz (u rojevima) da bi se sa stanice razleteli svako na svoju stranu i svako svojim putem ne ometajući jedni druge. Automobilski saobraćaj koji zauzima centralnu poziciju, još je više zastupljen. Često je ulazak u košnicu toliko zagušen da je neophodan izlazak saobraćajaca i njegovo preusmeravanje kako bi se tok nastavio na odgovarajući način. Problem je što pešaci za razliku od pčela, nemaju saće, tj. mesto gde bi se zadržali na ovom prostoru, već samo prolaze kroz lokaciju.

Novobeogradska marinaPosebna inspiracija je prepoznata u vodi i samom poluostrvu koje formira oblik marine. Ambijenti koji bi mogli da se pojave na ovom prostoru doprineli bi životnosti, koja je trenutno veoma niska, i većem aktiviranju lokacije. Navedeni ambijenti bi funcionisali tokom čitave godine i prilagođavali bi se smeni godišnjih doba, što bi se postiglo različitim sadržajima koji bi se transformisali u zavisnosti od potrebe. Inspiracija za formu objekata i oblikovanje površina i partera pronađena je u koralima, tj. u njihovom izgledu.


Mreža epicentara kultureVračar – Cvetni trg kao refleksija grada

Cvetni trg nije velik, ali je duhom i tradicijom jedan od najznačajnijih u Beogradu. Nalazi se u strogom centru grada, okružen poznatim beogradskim građevinama kakve su Jugoslovensko dramsko pozorište, Studentski kulturni centar i naravno „Beograđanka“. Cilj projekta rekonstrukcije Trga je, između ostalog, vizuelno povezivanje celog okruženja. Tako nešto možemo učiniti efektom refleksije koja bi još više istakla staklenu fasadu Jugoslovenskog dramskog pozorišta preko puta Trga i jednu od najviših zgrada u Beogradu – Palatu Beograd. Ideja potiče iz samog duha Cvetnog trga koji je u Beogradu poznat kao mesto okupljanja i odmora, bogato zelenilom i cvećem. Cilj je opravdati njegovo ime i uvesti neponovljiv osećaj prirode u gradsko tkivo, osećaj koji može da nas podseća da sedimo u sopstvenoj bašti.Fizičke transformacije podrazumevaju potpuno preuređenje Trga i izgradnju novog, delimično ukopanog objekta – rezultat terena u padu. Time je rešena denivelacija terena, a krov objekta u kome se nalaze predviđeni sadržaji, koristi se kao javna površina – park.U objektu je predviđen prostor za supermarket koji se nalazio na Trgu, i za kafić sa baštom i bibliotekom. Ispred je obezbeđen prostor za prodaju knjiga i slika. Ovakva zamisao Cvetnog trga ima za cilj da poboljša njegove funkcionalne i estetske kvalitete. Kao rezultat projekta, imamo i mnogo veći i lepši trg sa multifunkcionalnim objektom.

Vladimir Matić


Izgled (iz Ulice kralja Milana)

Izgled (iz Ulice kralja Milana)

Vračar, Cvetni trg kao refleksija grada, Vladimir Matić

Izgled (iz Ulice kralja Milana)Izgled (iz Ulice kralja Milana) Izgled (iz Ulice kralja Milana)


Mreža epicentara kultureVračar – Muzej stripa na Slaviji

Trg Dimitrija Tucovića nalazi se na granici opština Vračar i Savski venac: veći istočni i centralni deo pripadaju Vračaru, a zapadni Savskom vencu. Zauzima poziciju u samom centru grada sa površinom od 23.400 m2. Na njemu i u njegovoj okolini nalaze se glavni administrativni centri i državne institucije, restorani, ugostiteljski objekti, kulturni centri, pozorišta, galerije, ali i škole. Raznovrsnost sadržaja prati i raznovrsnost stilova, nove i stare građevine su izmešane bez ikakvog reda. Spratnost objekata varira od P+1 pa do P+17, nema jedinstvenog uličnog fronta. Zbog konstantnih promena u strukturi, Slavija je postala sinonim za haos i za ružno. Trg je jedan od najposećenijih i najprometniji je trg u gradu. Nalazi se na glavnim saobraćajnicama u Beogradu i kroz njega cirkulišu svi oblici prevoza – automobili, autobusi, trolejbusi i tramvaji. Zato se gužve i zastoji često dešavaju, naročito za vreme špiceva ili pogoršanog vremena. Prisustvo saobraćajne policije je obavezno.

Miloš Kolarić

Položaj klupa

Pogled ka Beogradskoj ulici

Prolaz ka Trgu


Projekat je rađen za Slaviju, a glavni objekat ima dve funkcije – muzej stripa i sklonište. Beograd je rušen i paljen više od 40 puta tokom svog postojanja, zato je projektom predložena izgradnja centra za zaštitu i prevenciju od katastrofa. Služio bi kao sklonište tokom nepogoda, katastrofa i ratova, a u normalnim uslovima, bio bi muzej stripa. Ove dve funkcije, iako različite, zahtevaju slične uslove: muzej stripa je primarna funkcija koja ima uglavnom introvertnu publiku kojoj odgovara i privlači je privatnost i zaštita skloništa. Nadzemni deo objekta se sastoji od šestougaonih površina koje pružaju veću zaštitu od pravougaonih modula, i dalju

bolju vizuru prema gradu. Akcenat je stavljan na pešačko kretanje, oslobođeno je centralno ostrvo na Trgu i spojeno sa ostatkom lokacije. Objekat je sa parkom i ostrvom povezan podzemnim prolazom u kome se nalaze galerije i radionice. Na Slaviju pešaci uglavnom dolaze autobusima i onda se na stanici razilaze svaki na svoju stranu, ne ometajući jedni druge i odlaze na druga mesta. Izgradnja muzeja bi trebalo da preusmeri tok pešaka i da ih kao magnet privuče i zadrži na Trgu. Cilj projekta je da Slaviju od usputne stanicu pretvori u mesto na kom se ljudi okupljaju i zadržavaju.

Na sadašnjem izgledu Trga prvo što se primeti su buka, zujanje i užurbanost. Automobilski saobraćaj, koji ima centralnu poziciju, sve je više zastupljen. Pešaci nemaju mnogo mesta gde bi se zadržali, već samo produžuju kroz lokaciju. Projekat predviđa mesto koje bi pozivalo na razmenu znanja i ideja u mnogim kreativnim disciplinama. Mesto koje bi motivisalo građane da Beograd pretvore u evropsku prestonicu kulture.Inspiracija – Prvo što se primeti kad se dođe na Slaviju je „zujanje“.

Pešaci većinom dolaze autobusima (u rojevima) i onda se sa stanice razlete svako na svoju stranu, ne ometajući jedni druge. Automobilski saobraćaj je još više zastupljen. Često je ulazak u „košnicu“ toliko zagušen da je neophodan izlazak saobraćajaca i njihovo signaliziranje kako bi se saobraćaj nastavio. Problem je što pešaci, za razliku od pčela, nemaju saće ni mesto gde bi se zadržali, već samo „prozuje“ kroz lokaciju.

Vračar, Muzej stripa na Slaviji, Miloš Kolarić


Mreža epicentara kultureVračar – Trg Beogradskog dramskog pozorišta

Kandidovanjem, a kasnije i sticanjem zvanja Evropske prestonice kulture, stiču se uslovi za razvoj društvene svesti o doprinosu pojedinca gradu i njegovom uticaju na unapređenje prostora u kojem žive i koji koriste. Ova manifestacija prvenstveno za cilj ima promovisanje različitih kultura Evrope, a za posledicu – poboljšanje kulturne infrastrukture, kao i animiranje građana da daju doprinos kulturi grada u kom žive. Izgrađeni objekti i osnovane manifestacije ostaju u zalog budućim generacijama kao osnov razvoja kulturne slike grada.Beogradsko dramsko pozorište nalazi se na Vračaru, u Žičkoj ulici. Trenutna situacija zanemaruje ovaj objekat kulture dajući prednost saobraćajnoj infrastrukturi kao dominanti ovog prostora. Ne postoje prateći objekti koji bi proširili uticaj BDP-a na okolinu, a samom organizacijom prostora marginalizovana je funkcija ovog objekta.Koristeći ovu lokaciju kao prostor za održavanja manifestacija u okviru programa Beograd 2020, stiču se uslovi za preuređenje postojeće situacije sa ciljem da se namena objekta stavi u prvi plan, a dodavanjem pratećih objekata i promenom regulacije saobraćaja, stvorio bi se jedini trg na području Vračara koji bi poboljšao kvalitet prostora i života. Takođe, za cilj ima i ravnomerno zoniranje sadržaja u okviru manifestacije Beograd 2020, gde bi se sadržaji rasporedili po različitim gradskim zonama a ne koncentrisali u centru grada.Spajanjem platoa ispred Beogradskog dramskog pozorišta i trga Crveni krst, stvara se jedinstvena celina koja se može iskoristiti za održavanje performans art-a, kao teme unutar programa Beograd 2020. Prostor je osmišljen kao otvorena pozornica sa kreativnom klasom kao predvodnicima uređenja ovog prostora. Kapacitet lokacije je 2000 ljudi na otvorenom prostoru i 1000 ljudi u zatvorenom prostoru.Dodavanjem amaterskog pozorišta i galerije stvara se atmosfera pod uticajem objekata kulture koji imaju za cilj da korisnike prostora animiraju da učestvuju u programima i manifestacijama u okviru Beograd 2020. Sadržaji planiranih komercijalnih objekata su planirani da bi doprineli zadržavanju ljudi unutar ovog trga duži vremenski period, sa jasno podeljenim noćnim i dnevnim režimom i programom.

Ognjen Marković


Vračar, Trg Beogradskog dramskog pozorišta, Ognjen Marković


Mreža epicentara kultureStari Grad – Oživljavanje starih zanata

Lokacija se nalazi na samom obodu teritorije Dorćola, u Venizelosovoj ulici – na pravcu koji povezuje Dorćol sa obalom Dunava (Luka Beograd, Pančevački most i dalje – Ada Huja) i sa centrom grada (preko Francuske ulice). Mesto je susretanja više kontrasta – ortogonalne (Dorćol) i nepravilne matrice, industrijske i stambene zone, i sl. Kao posledica ukrštanja aksijalnih pravaca – duž Venizelosove ulice formirano je nekoliko „skverova“ – „ćoškova“ trougaonih blokova – otvorenih javnih prostora manje površine. Potencijal ove lokacije ogleda se u tome što se skverovi mogu prostorno i funkcionalno međusobno povezati, a potom i sa još nekim skverovima u širem okruženju i značajnim pešačkim javnim prostorima (Skadarska ulica u okviru užeg konteksta, kao i pešačka zona u Knez Mihailovoj u širem kontekstu). Neujednačenost fizičke izgrađenosti i poboljšanje građevinskog fonda koje nije praćeno unapređenjem urbane strukture i matrice, dovelo je do toga da je na čitavom ovom prostoru još uvek zadržan obrazac organizacije parcela tipa „partaje“, koji karakteriše visok stepen zauzetosti površine i nizak stepen izgrađenosti, nejasno definisani gradski blokovi i režimi korišćenja javnih prostora i nezadovoljavajuća regulacija saobraćajnih tokova. Otvoreni javni prostori u Venizelosovoj ulici – skverovi (skver kod kafane „Hercegovina“, skver na uglu Budimske i Venizelosove ulice, Skver Gundulićev venac – zajedno sa manjim skverom sa druge strane ulice) uglavnom su na nivou neadekvatno uređenih i loše opremljenih javnih površina, sa prisutnim zelenilom dobrog kvaliteta. Analizom namene površina na posmatranoj teritoriji, uočene su „zone“ sa frekventnijim sadržajima zanatskih delatnosti u prizemljima objekata individualnog stanovanja – ove zone javljaju se duž glavnih pešačkih tokova. Prostor sa „druge strane“ Venizelosove ulice – iza kojeg se nalazi industrijska zona – potpuno je neaktivan i siromašan sadržajima.

Olivera Petrović


Stari Grad, Oživljavanje starih zanata, Olivera Petrović

Složeno oblikovno rešenje treba da podstakne dinamiku javnih prostora u Venizelosovoj – proizašlo je iz „pačvork slagalice“ – mreže javnih prostora, funkcionalno povezanih na različitim nivoima, koji su objedinjeni u novu jedinstvenu tematsku celinu kreativnog zanatstva (koncept jorgandžije). Nekoliko tipova javnih prostora – ulice, skverovi, unutrašnja dvorišta stambenih blokova, zeleni krov, park sa zanatskim kulturnim centrom – uzbudljivo komuniciraju (visoka pasarela, stepeništa, liftovi, podzemni prolaz, vazdušni balon-vidikovac) i čine poligon za mnogobrojne aktivnosti;

kretanjem kroz „pačvork slagalicu“, svest pešaka je uključena u prostor i orijentisana ka prepoznavanju, razumevanju i afirmisanju njegovih specifičnosti. Prizemlja frontova u Venizelosovoj i okolnim ulicama zadržala su prvobitni karakter zone mešovite namene, u kojoj preovladavaju zanatske delatnosti, dok su pojedina unutrašnja dvorišta stambenih blokova dobila novi – javni karakter (zanatske radionice, ugostiteljski objekti, igrališta, itd.), integrišući se u jedinstven javni prostor sa pešačkom stazom kroz blokove.


Mreža epicentara kultureStari Grad – Revitalizacija dorćolske pruge

Od nekoliko traka stare železnice koja je nekada bila u funkciji privredno-industrijske zone na Dorćolu, sada se koristi samo jedna traka (ona koja ide oko Kalemegdana i povezuje dunavsku sa savskom padinom). Pored toga što se ne koristi i što je u velikoj meri zapuštena, ova pruga teritoriju Dorćola od obale Dunava vidno razdvaja otežanim pešačkim komunikacijama i neopremljenošću javnim sadržajima. Njenom revitalizacijom i reaktivacijom (uz promenu prvobitne funkcije) i uvođenjem multifunkcionalnih sadržaja moglo bi se postići povezivanje svih javnih prostora sa obe strane ruba duž celog njenog pravca, što bi znatno uticalo na kvalitet i karakter čitave ove zone.

Struktura prostora i aktivnosti je takva da su uglavnom određene tačke najviše aktivirane, dok su sve ostale slabo aktivne. Podvožnjaci i pasarela su jako opterećeni s obzirom da je to jedina povezanost „25. maja“, šetališta i blokova u Dunavskoj sa gradom. Prostor oko vrtića i Partner Inženjeringa je jako do umereno aktiviran u zavisnosti od aktivnosti koje se odvijaju u toku dana. Sve stanice GSP-a su opterećene tokom celog dana s obzirom da je to veza sa centrom i ostatkom grada. Dunavska i Dubrovačka iako jako opterećene kolovozom, slabo su aktivirane u pogledu pešačkog saobraćaja. Cela lokacija uveče je slabo aktivirana zbog loše osvetljenosti i time bezbednosti prostora.

Natalija Ostojić


Projekat je zamišljen kao revitalizacija postojeće pruge i spajanje reke i stambenog bloka sa ostatkom grada. Zadržani su neki delovi pruge sa starim vagonima koji bi bili prenamenjeni u prostore koji „nedostaju“ svakome. Takvi prostori su na primer: otvorena biblioteka sa čitaonicom na otvorenom, Sleep box – novi trend u svetu – kutija za spavanje, koristi se u neizbežnim situacijama (čekanje letova, problem povratka kući sa žurki, koncerata i sl.). Tu su i prostori za rad za one kojima nedostaje prostor za učenje, pravljenje maketa, rad na raznim projektima u grupi i sl., Garden train, workshop, caffe train, meditation room – mesto za pronalaženje unutrašnjeg mira i sl., gallery train – mini galerije na otvorenom za neafirmisane mlade umetnike, play train – igralište za decu i sl.

Pomenuti vagoni nalazili bi se u okviru otvorenog parka koji bi vodio ka industrijskoj zoni koja bi bila revitalizovana u veće kulturne sadržaje a u isto vreme i povezivala ovaj deo obale sa ostatkom grada.

Rđa koja vlada ovim prostorom naznaka je njegovog raspadanja – nepostojanja celine. Prostor je striktno izdvojen na distrikte koji ne komuniciraju dobro i ne integrišu se. Prostor je raspadnut na delove: sport, stanovanje, industrija. Ono što ih spaja je pruga koja ide kroz celine. Dezintegracija se pretvara u integraciju, tj. spajanje celina u celinu. Dezintegracija je raspadanje tih granica između distrikta.

Treba funkcionalno integrisati prostor postupkom dezintegracije na što manje delove i onda ih međusobno „mešati“. Fizičku strukturu formiramo dezintegracijom – raspadanjem (materijala – blokova) – formiranjem ulica, putanja koje će dezintegrisati prostor – fizički ga razdeliti, a potom integrisati – funkcionalno ga povezati.

PRUGA – povezujući faktor – „mešalica“. Pruga „meša“ sadržaje, integriše ih i pakuje u dezintegrisanu formu: sadržaji su višestruke namene / multifunkcionalni paviljoni. Putanje preko pruge bi rasipale taj miks namena unutar blokova i tako „razbijale granicu“ između striktnih sadržaja (sport, stanovanje, industrija).

Stari Grad, Revitalizacija dorćolske pruge, Natalija Ostojić


Mreža epicentara kulturePalilula – Rekonstrukcija Tašmajdana

Na zadatoj lokaciji – Krug dvojke – metodom obilaženja i analiziranja lokacije utvrđeno je više tačaka koje bi mogle biti Evropska prestonica kulture, od kojih je procesom koji proizlazi iz analiza zadate lokacije, odabran kompleks Tašmajdan kao jedna od prostornih dominanti Beograda. Kompleks Tašmajdan nalazi se u zaštićenoj zoni Beograda, pripada zastićenoj celini Stari Beograd i obuhvata (nadzemno) prostor između Aberdareve ulice na severu, Pete beogradske gimnazije i Ulice Ilije Garašanina na severoistoku, Beogradske ulice na jugoistoku i Tašmajdanskog parka na jugoistoku i zapadu, kao i Tašmajdansko podzemlje. Kompleks se neposredno oslanja na tašmajdanski plato koji se decenijama formirao pod uticajem dve koncepcije, kao centralni gradski park i kao prostor za izgradnju reprezentativnih javnih zgrada u zelenilu, da bi svoj današnji oblik i uređenje poprimio početkom šezdesetih godina prošlog veka. Kompleksom dominira sportski stadion Tašmajdan, objekat visoke ambijentalne vrednosti koja potiče iz uklopljenosti u masiv Tašmajdana, koji je umnogome odredio buduću fizionomiju i karakter ukupnog prostora kao mesta za rekreaciju, sport i zabavu. Tako je uz stadion kasnije došlo do izgradnje otvorenog i zatvorenog plivališta sa pratećim sadržajima, čime je predmetni prostor postao kvalitetan sportsko-rekreativni centar. Ideja je da se poveća broj korisnika i da se prilagodi svim starosnim grupacijama, kao i da se poboljša cirkulisanje između bitnih tačaka koje predstavljaju repere ove lokacije. U okviru projekta se nalazi kulturni centar koji je namenjen studentima i sadrži izložbene prostorije, biblioteku, amfiteatar, muzej, radionice...

Đulija Zlatanović


Palilula, Rekonstrukcija Tašmajdana, Đulija Zlatanović


Alternativna kultura je glavni pokretač čitavog koncepta. Način na koji se ona manifestuje u svakodnevnom životu grada i njegovih aktera osnovni je cilj rada, ali ujedno i njegovo sredstvo same intervencije u prostoru. Pod pojmom ALTERNATIVNO, podrazumevamo sve ono što NIJE MEJNSTRIM. Alternativna je umetnost ulice, platna i skulpture koje nastaju krišom, neprimetno, neretko ilegalno, a čine bitan deo naše svakodnevice. Od „Volim te...“ do nekih zaista impresivnih i osvešćujućih poruka na zidovima naših ulica. Alternativno je svako delo čiji umetnik nije još uvek potpuno poznat široj publici, ili prosto nije želeo da prigrli taj epitet u svojoj realnosti. Alternativna je i scena: muzička, modna, dizajnerska. Isto tako, alternativna je i muzika, moda, dizajn, film. Alternativni su i mladi, i stari, i deca. Alternativan je i svaki pojedinac koji svojoj svakodnevici doda bar jednu novu boju, pokret, ideju koja ga definiše i razlikuje od drugih. Alternativno je sve ono što beži od stega konvencionalnih kalupa. Alternativno je šansa za male. Alternativno je glas za neshvaćene, neafirmisane i anonimne. Alternativno je i skriveno, i zatvoreno, i otvoreno. Alternativno je i sigurno andergraund. Alternativno je i ono mračno, ali i ono šareno i razigrano. Alternativno je i nekad zabranjeno, ali ne mora to da bude. Alternativa je u stvari SINERGIJA svih kreativnih i neobičnih zanata. Danas je alternativan i žongler na trapezu! Arhitektura je alternativna kad daje podršku čitavom alternativnom konceptu i stvara njegov okvir. A ako je ova arhitektura alternativna, onda ja mogu biti alternativni arhitekta, ili bar pokušati da budem. Promoviši svoju kreativnost i svoj stav i budi i ti ALTERNATIVAN!

Mreža epicentara kultureSavski venac – Alternativna kultura između dva mosta

Emilija Josipović


Savski venac, Alternativna kultura između dva mosta, Emilija Josipović


U prethodnim decenijama, najveći svetski gradovi postepeno su otkrivali svoja priobalja i njihove potencijale, transformišući zastarele i nefunkcionalne zone u kvalitetne lokacije sa višestrukim namenama, stambenog, komercijalnog, kulturnog i sportskog karaktera. Reč je o arhitektonsko-urbanističkim projektima koji su imali ključnu ulogu u okviru razvoja strategije gradova, ostvarivanju njihove konkurentnosti u globalnoj hijerarhiji za investicije i posetioce.

Beograd je sigurno među poslednjim metropolama u Evropi koje nisu iskoristile i u postojeće gradsko jezgro integrisale ogroman potencijal svog priobalnog područja. Trenutno stanje ogleda se u neadekvatnim i degradirajućim sadžajima, dok potencijali velikih i neuređenih površina i poteza ostaju neiskorišćeni bez prisustva atraktivnih tačaka kao ciljnih destinacija.

Drveće i zelenilo u urbanoj sredini doprinose umanjenju buke i zagađenja, koji predstavljaju problem svakog velikog grada, ali takođe i estetskom izgledu prostora i njegovoj privlačnosti. Potrebno je kreirati ekološku raznovrsnost i prostor za aktivnu i pasivnu reakreaciju tokom cele godine. Svaki deo parka će nuditi različite teme i funkcije, raznovrsne pejzaže i javne atrakcije. Pružaće mogućnost za rekreativne i sportske aktivnosti, izlete, odmor i zabavu, čime postaje privlačan različitim grupama korisnika tokom cele godine. Karakteristike zelenih struktura će varirati od ambijenta do ambijenta, od kvarta do kvarta, neke će imati odlike kultivisanog parka, dok će druge biti zaštita potpuno prirodnog ambijenta, što doprinosi stvaranju jedinstvenog okruženja.

Mreža epicentara kultureZemun – Zemunsko priobalje

Darija Laškareva


Kao u slučaju mnogih gradova, reka je bila glavna vodilja ekspanzije gradskog jezgra. Predlaže se rešenje koje će integracijom Dunava u urbano okruženje, omogućiti budući razvoj rečnog ekosistema. Potrebno je srušiti barijere i omogućiti razvoj novih urbanih formi na samoj, do sada neiskorišćenoj vodenoj površini. Reku Dunav ne čini samo njeno neposredno okruženje; struktura predstavlja kompoziciju svih reka pritoka i potoka, kao i šuma i planina kroz koje ona protiče. Potrebno je stvoriti model kojim će i ostali gradovi na obali reke Dunav sačuvati i povezati svoje ekosisteme u unikalni balans prirode i urbanog života.

Staro jezgro Zemuna je unikalan istorijski ambijent, ali nedovoljno iskorišćena urbana struktura, koja je odsečena od šireg centra grada. Ustanovljeno je da gradsko jezgro ima zatvoren i nepristupačan karakter, što uslovljava da tokovi korisnika imaju lokalni karakter.

Smernice predstavljaju okvir za skup urbanih prostora definisanih iz perspektive čoveka i svakodnevnih aktivnosti. Rezultat je kvalitetan prostor na obali reke, dinamičan javni život, socijalna interakcija unutar novog urbanog konteksta.

Sa jedne strane, potrebno je aktivirati veliki potencijal priobalja, a sa druge – povezati novi urbani razvoj obimom i strukturom sa postojećom urbanom matricom, identitetom i dinamikom starog jezgra grada. Princip višestruke namene (tzv. mix-use) je danas imperativ u savremenom urbanističkom planiranju. Predstavlja mešanje funkcija i namena kako bi se kreirali prostori koji su živi i dinamični tokom celog dana. On je odgovor na posledice monofunkcionalnog pristupa koji je dugo dominirao u prostornom planiranju u većini gradova sveta. Strogim deljenjem funkcija na stanovanje, red, saobraćaj i razonodu proizvodimo mesta koja karakterišu pasivnost, jednoličnost i izolacija.

Ul. Stevana Markovića prolazeći pored solitera, proteže se na reku, preko pešačke zone formirajući trg (savremeni prostorni reper) i plutajuće platforme čiji način povezivanja simboliše sva značajna mesta starog jezgra Zemuna. Zahvaljujući dokovima koji predstavljaju produžetak šetališta u Gospodskoj ulici i strukturi na samoj reci sa uslužnim sadržajima, novo šetalište pruža mogućnost izbora pravca kretanja, kao nove vizure na grad.

Zemun, Zemunsko priobalje, Darija Laškareva


Struktura sa novim kulturnim programom i javnim prostorima predstavlja prikladan produžetak komercijalnog intenziteta Gospodske ulice. Otvoreni tržni centar sa prodavnicama i kafeima, nudi radne ćelije lokalnim umetnicima, što ne samo da revitalizuje prostor, već ga i održava aktivnim. Na krovu objekta razvija se unikalna urbana forma – park sa panoramom na istorijski deo grada i otvorenim bioskopom.

Javni prostor ispred osnovne škole i novog objekta na vodi, postaje atraktivni i aktivni gradski ambijent. Delimično poplavljeni trg sa prskalicama (iskorišćeno svojstvo vode) preko leta stvara osvežavajući magličast oblak u urbanom pejzažu, dok u zimskom periodu zamrznuta površina postaje lokalno klizalište. Plitak bazen (do 5 cm) koji se lako prazni i puni vodom, u isušenom stanju omogućava da se trg koristi kao mesto održavanja manifestacija poput lokalnih godišnjih festivala.


Lokacija predmetnog zadatka se nalazi u Zemunu, tačnije, to je sam centar Zemuna – Zemunska pijaca. Svi znamo koliko ova opština odiše starinskim ambijentom, lepotom i duhom zaštićenih objekata i prostora, ali isto tako poseduje i tamnije, zaboravljene kutke. Jedan od njih je i sama pijaca. Sa ciljem oživljavanja i buđenja Zemuna, zemunskog trga, ulice, pijace, prihvatila sam se meni najinteresantnije oblasti koja se odnosi na navedeni prostor blizu Dunava.

Ima sve potrebne uslove da postane jedan od repera i prioriteta Zemuna: blizinu reke i Glavne – najprometnije ulice, samog centra. Detaljnom analizom uže i šire lokacije, sumirani su problemi i pozitivne strane zadate teme, što je izrodilo zanimljivom idejom koja će Zemun kao deo Beograda podići na viši nivo lestvice lepote i funkcionalnosti grada.

Akcenat sam stavila na samu pijacu koja je trenutno ključna kočnica komunikacije između Glavne ulice, samog priobalja i šetališta u poslepodnevnim časovima, kada se tezge isprazne a ulice ostanu mračne i puste, tek po neko užurbano prođe. Štaviše, imam utisak da je stanovnici i uopšte prolaznici, nažalost, zaobilaze. Velika šteta za centar jedne opštine kao što je Zemun. U cilju buđenja celog bloka sa okolinom, želela sam da svojim projektom ostvarim vezu između okolnih komunikacionih oblasti, stambenih objekata, da poboljšam same uslove rada trgovcima koji na istoj pijaci prodaju svoju robu i, naravno, korisnicima, ali da taj ambijent ljudima bude čitljiv, jasan, jednostavan, koristan i funkcionalan. Beograd i sam Zemun zaslužuju više od ustaljenog šetališta, a narod zaslužuje više od starih, svima poznatih, pijačnih tezgi bez zaštite od nevremena, sa lošom higijenom, bez toaleta i sa dosta drugih nedostataka. Beogradu, tačnije Zemunu, zaista je potrebna pijaca-trg.

Mreža epicentara kultureZemun – Zemunska pijaca

Suzana Maksimović


Zemun, Zemunska pijaca, Suzana Maksimović

Razlika između i sadašnjeg stanja je prvenstveno u samoj funkciji pijace koja je po novom projektu isplanirana kao mobilna, što znači da bi u prepodnevnim časovima predstavljala samu pijacu, dok bi se na kraju radnog vremena „boksovi“–tezge spuštale u podzemnu etažu i ostavljale iznad sebe potpuno drugačiji ambijent gradskog trga sa klupama, platoe sa tribinama. Niko za vreme večernjeg

okupljanja ne bi naslutio da se na tom mestu tog jutra prodavalo povrće i voće. Prodavac bi imao kolski pristup do svojih prodajnih tezgi u podzemnom parking-prostoru.Projekat je rađen jedan školski semestar u vidu nastave na fakultetu uz savete predmetnog profesora i njenih saradnika i samostalnom radu kod kuće.


Kroz interna i eksterna istraživanja kao vid početnog istraživanja na odabranoj lokaciji, dolazi se do postojećih problema i potencijala na lokaciji, koji ukazuju na moguća rešenja. Upotreba različitih metoda, vizuelna percepcija prostora, asocijacije, inspiracije, Space Syntax, participacija – problem se sagledava iz više uglova i daje nam priliku da problemu pristupimo na sebi svojstven način.

U projektnom delu, kroz koncept i ideju menjanja ambijenta pored vode po principu menjanja godišnjih doba, došla sam do projekta koji je mala oaza mira i tišine pored vode, na veoma atraktivnom mestu u gradu. Sintezom polutransparentnih objekta kulture, zelenila, vode i drvene nadstrešnice koja dominira ovim potezom, kao finalni proizvod dobijena je atraktivna lokacija ispod najnovijeg beogradskog mosta.

Ovu lokaciju sam izabrala jer sam u njoj prepoznala puno potencijala, pre svega u vodi koja okružuje lokaciju, a potom i u samom položaju u odnosu na grad. Analiza Space Syntax je pokazala da je ova lokacija slabo posećena, nema puno pešaka, oni ne mogu pristupiti obali, a putevi za vozila samo u jednom pravcu vode do obale. Dostupnost, kao glavni problem, predstavlja prepreku za jači intenzitet korišćenja. Posebnu inspiraciju sam prepoznala u vodi, u samom poluostrvu. Ambijenti koji bi se mogli smestiti i desiti ovde dali bi život ovom prostoru i njegovo ponovno aktiviranje. Inspiracija u menjanju ambijenata na ovom prostoru asocirala su me na godišnja doba. Još jedna asocijacija bila je pojam korala, ali posebno izgled korala.

U odnosu na analize i inspiraciju, moj koncept se zasniva na primeni objekata koji bi svojim prozirnim i zanimljivim fasadama imali direktne poglede na vodu koja relaksira i opušta, a kulturnog su karaktera. Vizure na vodu i novi most bi privukle ljude na ovu lokaciju, posebno mlade ljude. Ambijenti, koji bi se menjali u odnosu na godišnje doba, imali bi svoju namenu. Ti ambijenti bi pružali ljudima odmor, rekreaciju, opuštanje, zabavljanje, vizure...

Mreža epicentara kultureNovi Beograd – Gradska oaza

Suzana Obradović


Novi Beograd, Gradska oaza, Suzana Obradović


Tokom analiza šire lokacije – Novog Beograda – prepoznati su potencijali deset lokacija na kojima bi se mogla izvršiti intervencija u sklopu teme „Beograd 2020“. Odabirom uže lokacije – Novobeogradskog priobalja – započeto je sa Space Syntax analizom. Ovim analizama dolazi se do zaključka da Novobeogradsko priobalje nedovoljnim sadržajima ne privlači mnogo posjetilaca van stambenih blokova koji se nalaze u neposrednoj blizini. Sa druge strane, lokacija ljepotom svoje prirode i posebnom atmosferom ima potencijal da postane značajno mjesto okupljanja kako stanovnika Beograda, tako i posjetilaca iz drugih gradova i država. Kao potencijali ove lokacije, pored prirodnog ambijenta, prepoznati su i dobra uvezanost kolskim i pješačkim saobraćajem, blizina tržnog centra Delta City, velike neizgrađene površine, kao i blizina Ade Međice. Kao najveći problemi na odabranoj lokaciji prepoznati su manjak sadržaja, neuređenost zelenih površina, zagađenost rijeke i njene obale, neadekvatno popločavanje i nedostatak urbanog mobilijara. Odabrana lokacija se najviše koristi u ljetnjem periodu, jer ne postoje sadržaji na otvorenom koji će privući posjetioce i u lošim vremenskim uslovima.

Zbog specifične releksirajuće atmosfere, prva asocijacija na ovu lokaciju bilo je „opuštanje“. Kroz analizu pojma opuštanja, dolazi se do zaključka da je pojam relativan. Za određenu grupu ljudi opuštanje predstavlja izležavanje, za nekoga je to čitanje, dok je za druge uživanje u muzici. Iz tog razloga je u konceptu intervencije lokacija podijeljena na zone opuštanja: zonu čitanja, zonu igre, zonu sportskih aktivnosti, zonu kulturnih dešavanja i zonu ugostiteljskih objekata. Inspiracija za ovakvu intervenciju bila je voda i njeno kretanje. Ono što je osnovno kod priobalja u fizičkom smislu, jeste voda. Ona određuje karakter samog prostora, česta je asocijacija u arhitekturi, predstavlja izvor života i može da bude simbol Beograda, grada na dvije rijeke. Voda je poslužila kao inspiracija zbog relaksirajućeg dejstva njenih zvukova i kretanja. Ova inspiracija rezultirala je organskim pristupom koji je čitljiv u rješavanju kako partera, tako i fizičke strukture. Projekat ima za cilj afirmaciju vrijednosti i potencijala priobalja, kao i unapređenja kvaliteta i atraktivnosti prostora. Priobalje se treba posmatrati i tretirati kao jedinstvena cjelina. Kao takva, ona može služiti kao reprezent Beograda u malom za potrebe njegove prezentacije u sklopu projekta „Beograd 2020“.

Mreža epicentara kultureNovi Beograd – Novobeogradsko priobalje

Tamara Subotić


U projektu je detaljnije razrađena zona za čitanje. Uvedeni su sadržaji podređeni ovoj funkciji kao što su: biblioteka sa medijatekom, Muzej književnosti, komercijalni objekat koji u prizemlju ima ugostiteljske sadržaje sa knjižarom, dok se na galerijskom prostoru održavaju večeri poezije i književnosti. Od sadržaja, uvedeni su otvoreni javni prostori na kojima ljudi mogu da leže i čitaju knjigu uživajući u prirodi, poluotvoreni javni prostori takođe namijenjeni čitanju, te paviljoni u staklu. Cijeli prostor je oplemenjen zelenim površinama i urbanim mobilijarom. Akcenat je stavljen na biblioteku sa medijatekom. Ovaj objekat ima metalnu

konstrukciju i fasadu u staklu radi adekvatnog osvjetljenja. Podijeljen je na pet dijelova međusobno povezanih hodnicima u staklu. Svaki ima svoju specifičnu namjenu. U jednom dijelu vrši se prodaja knjiga i antikviteta, u drugom se vrši prijem književnika i ljudi koji se ozbiljno bave tim vidom umjetnosti, u trećem se nalazi biblioteka, četvrtom medijateka, dok peti ima namjenu čitaonice i podređen je učenju studenata i učenika srednjoškolskog uzrasta. Splavovi na rijeci Savi su takođe podlegli intervenciji. Oni imaju ugostiteljsku namjenu, a neki od njih predstavljaju i repere u prostoru formom ili visinom objekta.


BIBLIOGRAFIJA

Alexander, C., Ishikawa, S. and Silverstein M. A Pattern Language – Towns Buildings, Construction. New York: Oxford University Press, 1977.

Anholt, Simon. COMPETITIVE IDENTITY: A New Brand Management for Nations, Cities and Regions. Hampshire/New York: Palgrave MacMillan, 2007.

Ashworth, Gregory, and Voogd, H. “Marketing and Place Promotion” In Place Promotion: The Use of Publicity and Marketing to Sell Towns and Regions, edited by J. R. Gold and S. V. Ward. Chichester: John Wiley and Sons Ltd., 1994.

Bacon, N. E. Design of Cities. London: Thames and Hudson, 1995.

Barke, M. “City Marketing as a Planning Tool.” In Applied Geography: Principles and Practise. London: Routledge, 1999.

Bentley, I., Alcock, A., Murrain, P., McGlynn, S. and Smith G. Responsive Environments – A Manuel for Designers. Oxford: Butterworth Architecture, 1985.

Beriatos, Elias and Gospodini, Aspa. “Glocalisation” and Urban Lanscape Transformations: Built Heritage and Innovative Design versus non-competitive morfologies – The case of Athens 2004.” Discussion Paper Series 9, no. 24 (august 2003): 549–566.

Bianchini, F. “Culture, conflict and cities: issues and prospects for the ‘90s’.” In Cultural Policy and Urban Regeneration: The West European Experience. Manchester: Manchester University Press, 1993.

Brkić, Aleksandra. “Ugovor iz Srbije u Savetu Evrope.” Politika Online. 13. 10. 2006. http://www.politika.rs/rubrike/Drustvo/t9264.lt.html

Calthrope, P. The Next american Metropolis. New York: Princeton Architectural Press, 1993.

Castells, Manuel and Hall, Peter. Technopoles of the World: The Making of Twenty-First-Century Industrial Complexes. London: Routledge, 1994.

Castells, Manuel. The Rise of the Network Society. Oxford: Blackwell, 1996.

Clark, T. N., Lloyd, R., Wong, K. K. and Jain, P. “Amenities Drive Urban Growth.” Journal of Urban Affairs 24, no. 5 (2002): 493–515.

Дрaгићевић Шешић, Миленa, Чулић, Дрaгaнa и Ђерић, Aлексaндaр. Беогрaд – Европскa престоницa културе 2020. Елaборaт, Беогрaд: Грaд Беогрaд, 2010.

Đukić, Aleksandra and Vukmirović, Milena. “Creative Cultural Tourism in Function of City Competitivness.” MULTISCIENCE – International Journal of Technical – Technological and Biotechnical Sciences 1, no. 4 (2010): 27–35.

Đukić, Aleksandra and Vukmirović, Milena. “The Concept of Creative City as an Urban Design Tool.” Edited by T. Yigitcanlar and A. C. Fachinelle. The 4th Knowledge Cities World Summit (Summit Proceedings). Bento Goncalves: The World Capital Institute and Ibero-american Community for Knowledge Systems, 2011. 76–82.

Evans, Graeme. “Hard-Branding the Cultural City – From Prado to Prada.” International Journal of Urban and Regional Research 2 (2003): 417–440.

Florian, B. “The City as a Brand: Orchestrating a Unique Experience.” In City Branding: Image Building and Building Images, by T. Hauben, M. Vermeulen and V. Patteeuw. Rotterdam: NaI Uitgevers, 2002.

Florida, Richard. The Rise of the Creative Class and How It’s Transforming Work, Leisure, Community and Everyday Life. New York: Basic Books, 2002.

Galderisi, A. and Ceudach, A. “Soft Mobility and Pedestrian Networks in Urban areas.” TeMaLab Journal of Mobility 3 (2010).

Garling, T. and Garling E. “Distance minimization in downtown pedestrian shopping.” Environment and Planning 20, no. 4 (1988): 547–554.

Gehl, Jan. Life Between Buildings: Using public space. Copenhagen: Danish architectural Press, 2008.

Gospodini, Aspa. “Portraying, classifying and understanding the emerging landscapes in the post-industrial city .” Cities 23, no. 5 (2006): 311–330.

Govers, Robert and Go, Frank. Place Branding. Glocal, Virtual and Physical Identities,Constructed, Imagined and Experienced. Hampshire: Palgrave MacMillan, 2009.

Grad Beograd. Beograd 2020 – Grad u postupku kandidature za Evropsku prestonicu kulture. 2010. http://www.beograd2020.com

Greenberg, M. “The Limits of Branding: The World Trade Center, Fiscal Crisis and the Marketing of Recovery.” International Journal of Urban and Regional Research 27, no. 2 (2003): 386–416.

Hall, E. T. The Hidden Dimension. New York: Anchor Books, 1966.

Hall, P. “Creative Cities and Economic Development.” Urban Studies 37, no. 4 (2000): 639–649.

Hannigan, John. “Symposium on Branding, the Entertainment Economy and Urban Place Building: Introduction.” International Journal of Urban and Regional Research 27, no. 2 (2003): 352–360.

Harvey, David. The Condition of Postmodernity. Oxford: Blackwell, 1989. Helbing, D. “Pedestrian dynamics and trail formation.”

In The Dynamic od Complex Urban Systems, by S. Alleveiro, D. Andrey and P. Giordano. New York: Physica-verlag Springer Company, 1998.

Helbing, D., Molnar, P., Farkas, I. J. and Bolay, K. “Self-organizaing pedestrian movement.” Environment and Planning B: Planning and Design 28, no. 3 (2001): 361–383.

Hillier, B. and Hansen J. The Social Logic of Space. London: Cambridge University Press, 1989.

Hubbard, P. and Hall, T. “The Entrepreneurial City and the New Urban Politics.” In The Entrepreneurial City: Geographies of Politics, Regime and Representation, by T. Hall and P. Hubbard. Chichester: John Wiley and Sons Ltd., 1998.

Jacobs, Allan. Great Streets. Massachusetts: MIT Press, 1995.

Jovičić, Svetlana i Mikić, Hristina. Kreativne industrije u Srbiji. Beograd: British Council, 2006.

Kavaratzis, Mihalis and Ashworth, Gregory. “City Branding: an Effective Assertion of Identity or a Transitory Marketing Trick?” Tijdschrift voor economische en sociale geografie 96, no. 5 (2005): 506–514.

Kavaratzis, Mihalis. “Branding the City through Culture and Entertainment.” AESOP 2005. 2005. http://aesop2005.scix.net/

Kotler, P., Haider, D. and Rein, I. Marketing Places: Attracting Investment, Industry and Tourism to Cities, States and Nations. New York: The Free Press, 1993.

Krier, R. Architectural Composition. London: academy Editions, 1991.

Kunznmann, K. R. “Culture, Creativity and Spatial Planning.” Town Planning Review 75, no. 4 (2004): 383–404.

Lash, S. and Urry, J. Economy of Signs and Space. New York: Sage, 1994.


Linč, Kevin. Slika jednog grada. Beograd: Građevinska knjiga, 1974.

Lynch, Kevin. Good City Form. Massachusetts: MIT Press, 1981.

Mommaas, H. “Cultural clusters and the post-industrial city: towards the remapping of urban cultural policy.” Urban Studies 41, no. 3 (2004): 507–532.

Morgan, N., Pritchard, A. and Pride, R. Destination Branding: Creating a Unique Destination Proposotion. Oxford: Butterworth-Heinemann, 2002.

Moussaid, M., Perozo, N., Garnier, S., Helbing, D. and Theraulaz, G.. “The walking behaviour of pedestrian social groups and its impact on crowd dynamics.” PLoS ONE 5, no. 4 (2010).

Mumford, L. The Urban Prospect. New York: Harcourt, Brace & World, 1968.

Palmer, Robert and Richards, Greg. European Cultural Capital Report. Arnhem: Atlas, 2007.

Palmer, Robert and Richards, Greg. European Cultural Capital Report 2. Arnhem: Atlas, 2009.

Palmer, Robert, Richards, Greg and Dodd, Diane. European Cultural Capital Report 3. Arnhem: Atlas, 2011.

Richards, Greg and Wilson, Julie. “Developing creativity in tourist experiences: a solution to the serial reproduction of culture? .” Tourisma Management 27 (2006): 1209–1223.

Scott, A. J. “The Cultural Economy of Cities.” International Journal of Urban and Regional Research 21, no. 2 (1997): 323–339.

Scott, A. J. The Cultural Economy of Cities. London: Sage, 2000.

Stojković, Branimir. Evropski kulturni identitet. Drugo izdanje. Beograd: Službeni glasnik, 2008.

Timmerman, H., ed. Pedestrian Behavior: models, data collection and application. London: Emerald Group Ltd., 2009.

Vaništa Lazarević, Eva. Obnova gradova u novom milenijumu. Beograd: Classic map studio, 2003.

Vukmirović, Milena and Vaništa Lazarević, dr Eva. “Privlačno i u skromnim uslovima.” DANS Časopis za arhitekturu i urbanizam/Magazine for architecture and City Planning , no. 71 (mart 2011).

Zukin, Sharon. The culture of cities. Oxford: Blackwell, 1995.

Zukin, Sharon. “Re-imaging Downtown: Problems of Branding the Particular_European Cities in a Global Era.” Report to the Conference, Danish Ministry of the Environment, Copenhagen, 2002.

Zyberk, E., A. Duany, and A. Krieger. Towns and Town-making Principles. Cambridge Ma: Harvard University Graduate School of Design, 1991.

Dr Aleksandra ĐukićDocent na Arhitektonskom fakultetu Univerziteta u Beogradu. Diplomirala (1989), magistrirala (1998) u oblasti arhitekture i urbanizma i odbranila doktorsku tezu 2011. godine na Arhitektonskom fakultetu u Beogradu na temu „Očuvanje identiteta glavne gradske ulice vojvođanskog grada u funkciji urbane obnove“. Učestvovala na više međunarodnih i nacionalnih naučno-istraživačkih projekata, objavila poglavlja u desetak međunarodnih monografija i časopisa, izlagala i objavila radove na više od 40 međunarodnih konferencija. Dobitnica dve nagrade za najbolji naučni rad na svetskim kongresima (Tokio, Varšava). Aktivno se bavi arhitektonskim i urbanističkim projektovanjem i planiranjem – rukovodilac je izrade više planova i projekata i dobitnica više nagrada na međunarodnim izložbama i salonima urbanizma za autorska dela i planske dokumente.

Milena VukmirovićDiplomirala 2004. godine na Arhitektonskom fakultetu u Beogradu. Završila je doktorske akademske studije Arhitektonskog fakulteta u Beogradu i trenutno radi doktorsku disertaciju. Od 2006. zaposlena je na Departmanu za urbanizam Arhitektonskog fakulteta u Beogradu kao asistent. Objavila je nekoliko radova u časopisima i prezentovala desetak radova na međunarodnim konferencijama. Učestvovala je na COST projektu Action 358: Pedestrian Quality Needs. Trenutno je angažovana na naučnom projektu Modernizacija zapadnog Balkana koji finansira Ministarstvo za obrazovanje i nauku Republike Srbije. Osnivač je Udruženja “5km/h” i interdisciplinarnog studija IAUDW.

BIOGRAFIJE AUTORA

113Urban Lab BEOGRAD 2020 EVROPSKA PRESTONICA KULTURE 112

2020 2020 2020 2020 2020 20202020 2020 2020 2020 2020 2020

2020 2020 2020 2020 2020 20202020 2020 2020 2020 2020 2020

2020 2020 2020 2020 2020 20202020 2020 2020 2020 2020 2020

2020 2020 2020 2020 2020 20202020 2020 2020 2020 2020 2020

2020 2020 2020 2020 2020 20202020 2020 2020 2020 2020 2020

2020 2020 2020 2020 2020 20202020 2020 2020 2020 2020 2020

2020 2020 2020 2020 2020 20202020 2020 2020 2020 2020 2020

2020 2020 2020 2020 2020 20202020 2020 2020 2020 2020 2020

2020 2020 2020 2020 2020 20202020 2020 2020 2020 2020 2020

2020 2020 2020 2020 2020 20202020 2020 2020 2020 2020 2020

2020 2020 2020 2020 2020 20202020 2020 2020 2020 2020 2020

2020 2020 2020 2020 2020 2020

CIP - Каталогизација у публикацијиНародна библиотека Србије, Београд

316.74:711.432(497.11)”2020”(083.94)316.334.56(497.11)”2020”

ЂУКИЋ, Александра, 1964-UrbanLAB : Beograd 2020 - evropska prestonica kulture / Aleksandra Đukić, MilenaVukmirović. - Beograd : Arhitektonski fakultet, 2012 (Beograd : P3 Advertising). - 113str. : ilustr. ; 23 cm

Slike autora. - Tiraž 1.000. - Str. 8-9: Recenzije / Vaništa Lazarević, Ksenija Lalović. - Str. 13: Beograd 2020 / AleksandarPeković. - Biografije autora: str. 113. - Bibliografija: str. 110-112.

ISBN 978-86-7924-070-51. Вукмировић, Милена, 1979- [аутор]a) Урбана култура - Београд - 2020b) Београд - Урбанизација - 2020 - ПројектиCOBISS.SR-ID 191754508

114

urbanlab bg 2020

Documents