UPRAVNO PRAVNI ODNOS Pojam drutvenog, pravnog i upravno pravnog odnosa Drutveni odnos ovjek je drutveno bie i u svakodnevnom ivotu stupa u razliite odnose sa drugim ljudima. Ne uspostavljaju drutvene odnose samo ljudi, nego takvi odnosi uspostavljaju i u mnogo sloenijim oblicima, kao to su drutva, duruenja i sl. Ipak, svi oni nastaju ljudskim zajednicama, a one mogu biti izvrene bilo injenjem, bilo neinjenjem. Svi ti odnosi, ako su normirani drutvenim normama i traju zavisno od volje njihovih subjekata, a u sluaju da neki od njih ispoljava ponaanje koje je suprotno utvrenin normama, podlijeu sankcijama u vidu prezira, trpljenja i sl. Dakle, u pitanju su drutvene norme koje nisu pravne norme, s obzirom da su sve pravne norme drutvene, dok sve druteve norme nisu istovremeno i pravne. Drutvene norme se razlikuju od pravnih po tome to su njihova pravila dipozitivne prirode i sadre razliite forme u kojima se ispoljavaju. Najee su ta pravila proizala iz obiaja, religije, kulture, tradicije i uglavnom karakteriu odnose meu ljudima i njihovim asocijacijama. Veoma lako se primjenjuju u dravama u kojima su drutvene norme prihvaene kao pravo (npr. erijatsko pravo), jer su pravila na kojima se ono zasniva ve prihvaena. Pravni odnos Odreeni karakter drutvenog odnosa koji je normiran pravnim normama nazivamo pravnim odnosom. Pravni odnos se od od ostalih drutevnihh odnosa praktino razlikuje po tome to e drava intervenisati ako subjekt ne izvri svoju obavezu, dok u sluaju nepravnog, odnosno, obinog drutvenog odnosa, to nee uiniti. Norme pravnog odnosa mogu biti ope ili, jedna opa i jedna pojedinana norma, to je najei sluaj regulisanja pravnog odnosa. Pravni odnos ima svoje bitne elemente: Pravo i ovlaenje jednog subjekta da sam neto ini ili da trai odreeno ponaanje drugog subjekta jednostrani pravni odnos; Obaveza ili dunost drugog subjekta da neto ini ili da se uzdri od injenja uzajamni, dvostrani ili viestrani pravni odnos. Svaki pravni odnos se moe podijeliti na: jednostrani pravni odnosi pravni odnosi mogu biti jednostrani, ako su postavljeni tako da jedan suvbjekt ima samo prava, a drugi ima samo dunosti. Uzajamni pravni odnosi s druge strane, kada i drugi subjekt ima obavezu da neto uini ili da se uzdri od injenja, onda to znai, da su prava i obaveze izmeu subjekata uzajamno postavljene, te da oba istovremeno imaju i prava i dunosti. ire znaenje pravnog odnosa nalazimo kod V.Ivanevia koji za pravni karakter jednog odnosa smatra da je bitno: da mora imati osnov u pravnoj normi; da u tom odnosu postoje barem dva subjekta jedan nasuprot drugome; da taj odnos mora imati svoj objekt a to susubjektivna prava, odnosno obaveze. Pravna sadrina pravnih odnosa sadrana je u pravima i obavezama, dok je njihova upravno pravna sadrina osigurana autoritetom dravne vlasti, odnosno autoritetom prinude kojom dravna vlast u svakom momentu raspolae.

1

Upravno pravni odnos Kao to je pravni odnos svaki onaj odnos koji je odreen pravnim dispozicijama, tako je i upravno-pravni odnos, onaj koji je normiran pravom. U pitanju je drutveni odnos u kojem su njegovi subjekti duni da se ponaaju u skladu sa njegovim normama. Za razliku od pravnog odnosa, norme upravno pravnog odnosa su karakteristine i po formi i po sadrini. Zahvaljujui njima, subjekti upravno-pravnog odnosa su mnogo vie vezani normom, nego to su to u sluaju kada je njihov odnos normiran dispozitivnim pravnim normama, kao odnos koji je zavisan od njihove volje, odnosno, koji oni meusobno uspostavljaju. Pod upravnopravnim odnosom podrazumijevamo onaj pravni odnos u koji na autoritativan nain stupaju javni organi sa pojedincima, pravnim licima i drugim strankama. On se od drugih pravnih odnosa razlikuje po svojim subjektiima i po nainu nastanka, odnosno, zasnivanja. Uvijek je jedna strana upravno pravnog odnosa javni organ, odnosno, dravni organ ili institucija koja raspolae javnim ovlaenjima. Dakle, upravno-pravni odnos ne zasniva se slobodnom voljom ili putem sporazuma subjekata koji u njemu uestvuju, nego, nezavisno od volje njegovih subjekata kao uesnika upravno-pravnog odnosa, autoritetom dravnog organa, na osnovu strane njegove jae volje kao obaveznog uesnika u tom odnosu. Prema R.Lukiu , pravni poredak se sastoji iz dva elementa: jedan je normativan i sastoji se iz normi; drugi je faktian i sastoji se iz ljudskih materijalnih (tjelesnih) radnji kojima se pravne norme ostvaruju. Subjekti upravno pravnog odnosa Objektivne situacije u odnosima izmeu drave i njenog subjekta uspostavljaju razlike izmeu relativnih i apsolutnih, odnoso pozitivnih i negativnih prava. Relativna subjektivna prava, za razliku od nekih drugih prava, ne izlaze iz okvira subjekata pravnog odnosa, odnosno, djeluju samo izmeu njih (inter partes). Nosioci tih prava mogu zahtijevati odreena ponaanja iskljuivo od obaveznih subjekata u tom odnosu, bez obzira da li se obaveza sastoji u injenju, neinjenju ili trpljenju. U vezu apsolutnih prava subjektivnog karaktera, vano je naglasiti da ta prava djeluju i izvan granica pravnog odnosa, tako to imaju uticaj i na trea lica (erga omnes). Upravno-pravni odnosi mogu se zasnovati izmeu sljedeih subjekata tog odnosa: izmeu organa uprave ili drugog dravnog organa koji vri javna ovlaenja, s jedne strane, i pojedinca, odnosno, graanina, s druge strane. (npr. dozvola za graenje); izmeu upravnih organa (i drugih dravnih organa) i preduzea, odnosno; privrednih drutava (bez obzira da li ona vre javna ovlatenja ili ne); izmeu organizacija koje vre javna ovlaenja i drugih organizacija; izmeu samih upravnih, odnosno dravnih organa; izmeu odreenih dravnih organa i njegovih slubenika. Osnovna obiljeja upravno pravnog odnosa Z.R.Tomi, smatra da postoje tri odluujua obiljeja upravnog odnosa. To su: 1. javnoslubenikikarakter upravnog odnosa, 2. unutranja nepotpuna izbalansiranost u njemu angaovanih interesa i 3. naelna promjenljivost, odnosno, dozirana nestabilnost.

2

to sejavno-slubenikog karaktera upravnog odnosa tie, isti autor polazi od toga da su upravnopravni odnosi ove vrste regulisani zakonom, kako u procesnom, tako i u materijalnom smislu. lz toga razloga, upravno-procesni odnos se preobraava u upravno-materijalni odnos, nakon zavretka postupka donoenja upravnog akta. U pogledu drugog obiljeja upravnog odnosa, autor smatra da zbog razliitosti interesa koje uesnici u uspostavljenom odnosu imaju, upravni odnosi su odnosi legalne i legitimne nejednakopravnosti uesnika. I, na kraju, tree obiljeje upravnog odnosa, svodi se na njegovu naelnu promjenljivost, doziranu nestabilnost. Nama, za razumijevanje zadane hipoteze, posljednje obiljeje je svakako najvanije za razumijevanje ove problematike. Prema S. Dediu, obiljeja upravno-pravnog odnosa proistiu iz njegove definicije kojom su obuhvaeni, prije svega, subjekti, od kojih je na jednoj strani, jedan od njih, javna uprava, dok su na drugoj strani to graani, organizacije i zajednice, razne asocijacije graana, graanskopravna lica i dr. Zatim, drugo obiljeje su javna ovlaenja subjekata, odnosno, organa javne uprave, bilo da su ex lege, bilo da su im povjerena. Tree obiljeje upravno-pravnog odnosa, ustvari proizilazi iz drugog ili se nadovezuje na drugo, a tie se neravnopravnog poloaja njegovih subjekata, gdje do izraaja dolazi subordinacija, jednostranost i jaa volja organa uprave u odnosu na druge subjekte u upravno-pravnom odnosu. Na kraju, posebno obiljeje upravno-pravnih odnosa, ini njihova dioba na dvije osnovne grupe, od kojih prvu grupu ine odnosi koji se uspostavljaju, raspravljaju i rjeavaju na inicijativu uprave. U njima je stranka u pasivnoj poziciji, pa je bez obzira da li se radi o inicijativi uprave za postupanje po slubenoj dunosti ili rjeavanje po zahtjevu stranke, opi interes dominantan u odnosu na individualni. Ovlaenje uprave sastoji se, u pravilu, u dunosti i pravu izdavanja zapovjesti, odnosno, utvrivanja raznih dunosti drugom subjektu upravno-pravnog odnosa. Drugu grupu ine odnosi u kojima dominira volja jedne ili vie stranaka. U njima do izraaja dolaze subjektivna prava koja su naelno line prirode, ukoliko nisu imovinskog karaktera. Pravo na odricanje od prava iz ove vrste upravnopravnih odnosa ogranieno je samo na ona prava sa kojima ne moze stranka slobodno raspolagati. Na osnovu svega kazanog mozemo zakljuiti da su osnovna obiljeja i pravna svojstva svakog upravno-pravnog odnosa zavisna od razliitih elemenata kojima su odreena. Iz toga razloga imamo podjelu upravno-pravnih odnose prema: 1. subjektu nastajanja upravno-pravnog odnosa 2. nainu zasnivanja upravno-pravnog odnosa, 3. uslovima nastajanja upravno-pravnog odnosa 4. nainu rjeavanja sporova proisteklih iz upravnopravnih odnosa. Upravno pravni prema subjektu nastajanja upravno pravnog odnosa Prema subjektu nastajanja upravno pravnog odnosa jedna od strana tog odnosa uvijek mora biti dravni organ. To je, po pravilu, organ dravne uprave ili institucija koja raspolae javnim ovlatenjima. Izuzetno, kada je predvieno zakonskim propisima, u upravno pravnom odnosu umjesto dravnog organa moe se pojaviti i samostalna ustanova ili organizacija u sastavu organa dravne uprave. To e biti u onim sluajevima kad je samostalna ustanova i organizacija ovlaena zakonom ili propisom donijetim na osnovu zakona da vri javnu slubu i da u vrenju te javne slube rjeava o pravima, obavezama ili pravnim interesima pojedinca i pravnih lica. Upravno pravni odnos s obzirom na formu i nain zasnivanja

3

Upravno pravni odnos se zasniva putem sporazuma stranaka koje u njemu uestvuju, ve na osnovu jae volje dravnog organa, odnosno, samostalne ustanove ili organizacije, kao od obaveznih uesnika u upravno pravnom odnosu. U odnosu na formu u kojoj se zasniva, upravno pravni odnos mogu zasnovati sljedei subjekti tog odnosa: 1. Dravni ili drugi javni organi izmeu sebe (ministarstva, uprave..) 2. dravni organi s privrednim organizacijama, kao i organizacijama, odnosno, udruenjima, drutvima i sl. 3. dravni ili drugi javni organi sa pojedinim graanima. Izuzetno od ovih, postoje i upravno pravni odnosi koji ne nastaju jednostranim aktom uprave, odnosno, jaom voljom dravnog organa. Kod njih se upravno pravni odnos uspostavlja na osnovu saglasnosti volja uesnika tog odnosa, od kojih je jedan uesnik obavezno dravni organ ( npr.uspostavljanje radno pravnog statusa na osnovu ugovora o radu izmeu dravnog organa i dravnog slubenika). Upravno pravni odnos prema uslovima nastajanja Dravni organi i samostalne ustanove i organizacije duni su da putem akta zasnuju upravno pravni odnos kad nastupe odreene konkretne injenice i uslovi predvieni zakonima i drugim propisima ( time se vri iskljuenje naela dispozitivnosti ). Upravno pravni odnos prema nainu rjeavanja sporova Sporovi nastali iz upravno pravnih odnosi rjeavaju se po pravilu u upravno sudskom postupku. Prema vaeim propisima sporovi proistekli iz upravno pravnih odnosa samo se izuzetno ne rjeavaju u upravno . sudskom postupku, ve se rjeavaju i okonavaju u upravnom postupku, i to u stvarima u kojima je zakonom iskljueno voenje upravnog spora. Nastanak upravno pravnog odnosa Upravno pravni odnos u materijalnom smislu moe nastati na sljedei nain: izdavanjem upravnog pojedinanog akta (direktno ili indirektno), neposredno na osnovu zakona. Nastanak upravno pravnog odnosa na osnovu upravnog akta - U vezi sa nastankom upravno-pravnog odnosa izdavanjem upravnog akta, razlikujemo dvije situacije koje mogu rezultirati nastankom toga odnosa. Prva se odnosi na direktni upravni rad organa kao i njegovo jednostrano i autoritarivno postupanje. Tada upravno-pravni odnos nastaje donoenjem upravnog akta i njegovim dostavljanjem drugom subjektu, odnosno, adresatu (kao drugom uesniku tog odnosa); Izdavanjem akta (rjeenje), odnosno, njegovim dostavljanjem stranci, ona kao jedan od subjekata upravno-pravnog odnosa stie odreeno pravo ili joj se namee neka obaveza. (Naprimjer, izdavanje rjeenja organa uprave nadlenog za oblast graenja kojim se stranci odobrava izgradnja stambeno-porodinog objekta, odnosno, izdavanje rjeenja poreskog organa kojim se stranci utvruje obaveza plaanja poreza). Kao to vidimo u pitanju je zasnivanje upravno-pravnog odnosa pismenim putem, a izuzetno, pojedinani upravni akt se moe donijeti usmeno, u sluaju preduzimanja hitnih mjera, radi zatite javnog reda i mira (Naprimjer, izdavanje naredbe od strane slubenog lica organa unutranjih poslova da se sva lica udalje sa odreenog mjesta), odnosno, radi 4

otklanjanja neposredne opasnosti po ivot i zdravlje ljudi i imovine (Naprimjer, izdavanje naredbe sanitarnog inspektora o zabrani upotrebe vode za pie zbog neispravnosti). Druga situacija vezana je za nastanak upravno-pravnog odnosa izdavanjem upravnog akta indirektno, pri emu, takoer, do izrazaja dolazi jednostrano i autoritativno postupanje dravnog organa, odnosno, institucije koja raspolae javnim ovlatenjima. To je sluaj kada organ javne vlasti ne izda upravni akt, odnosno, oglui se o njegovo izdavanje, to se u pravnoj teoriji naziva "utnja uprave", "utanje administracije" i sl... Takva pravna situacija moe uzrokovati zakonsku pretpostavku koja uzrokuje nastanak upravno-pravnog odnosa poslije proteka odreenog roka (protek vremena za izdavanje upravnog akta). Nastanak upravno pravnog odnosa neposredno na osnovu injenica koje su sadrane u zakonu nastanak upravno pravnog odnosa neposredno na osnovu zakona (ipso lege), odnosno, bez izdavanja upravnog akta, vezan je neposredno za nastupanje odreene injenice koja je predviena zakonom. Pravni osnov njegova nastanka ini materijalna pravna norma koja je sadrana u opem pravnom aktu, bilo da se ona direktno ili indirektno primjenjuje, bilo da njena primjena proizilazi iz injenice koja je utvrena zakonom.

Pravni subjekti izmeu kojih se moe zasnovati upravno pravni odnos Iz karakteristika upravnopravnog odnosa proizilazi da se upravno pravni odnos moe zasnovati: - izmeu dravnih organa ili samostalnih ustanova i organizacija, s jedne strane, i - graana, s druge strane. a) Izmeu dravnih organa i samostalnih ustanova i organizacija sama injenica da se izmeu organa javne u prave i graana pod odreenim uslovima zasnivaju upravno pravni odnosi pokazuje da graanin nije prost subjekt djelovanja organa javne uprave, nego da se tu radi o pravnom odnosu koji se zasniva na pravnoj normi, koju strane tog odnosa moraju postovati. b) Izmeu dravnih organa i samostalnih ustanova i roganizacija npr. upravnopravni odnos koji se zasniva na osnovu rjeenja organa uprave kojim se utvruje ispunjavanje uslova za poetak rada ustanove: Izmeu dravnih organa i njihovih slubenih lica; Izmeu samih dravnih organa; Izmeu dravnih organa, odnosno institucija koje raspolau javnim ovlatenjima, s jedne stranie i pravnih lica, odnosno, preduzea, privrednih drutava, organizacija, ustanove i dr. Prestanak upravno pravnog odnosa Prestanak upravno pravnog odnosa vezan je za pravnu situaciju kojom se okonava neko pravilo ili prestaje neka obaveza, da subjekti prava neto ine ili ne ine, odnosno, trpe. Takav pravni odnos moe prestati prestankom dejstva upravnog akta kojim je on bio zasnovan. Izdavanje upravnog akta kojim prestaje upravno pravni odnos moe nastupiti zbog vie razliitih situacija, kao to su: a) kada je subjekt postpio po aktu, b) protekom trajanja upravno pravnog odnosa, c) nastupanjem raskidnog uslova, d) nastupanjem nemogunosti ispunjenja zahtjeva koji je bio sadran u aktu, 5

e) donoenjem kasnijeg pravnog akta kojim nastaje novi upravno pravni odnos. Osnovne karakteristike upravno pravnog odnosa Osnovne karakteristike upravno pravnog odnosa, uglavnom su vezane za nain njegovog nastanka i prestanka. Upravno pravni odnosi nastaju najee na osnovu upravnih akata, tj. rjeenja koja donose organi javne uprave u upravnom postupku. To znai da se upravni akt moe donijeti: po slubenoj dunosti - to su akti koji se donose bez zahtjeva stranke. Kod njih do izraaja dolazi naelo oficijelnosti, jer organ nastupa iskljuivo jaom voljom i neovisno od volje drugog subjekta kao uesnika u upravno-pravnom odnosu. po zahtjevu stranke - za izdavanje upravnog akta neophodan je zahtjev stranke. Stavljanjem zahtjeva, stranka inicira pokretanje upravnog postupka i donoenje rjeenja. Ovu vrstu upravnih akata organ javne uprave moe izdati ukoliko stranka nije podnijela zahtjev za njihovo izdavanje, odnosno, ukoliko kasnije nije pristala podnijeti zahtjev (konvalidirati upravni akt). Donoenje upravnog akta po zahtjevu stranke znai da se akt moe izdati, tek poto je stranka podnijela zahtjev u stvarima u kojima je po zakonu ili po prirodi stvari za pokretanje i voenje postupka potreban takav zahtjev. Autoritativnosi organa javne uprave ne dolazi u pitanje, samo se kao uslov za njegov rad zahtijeva inicijativa stranke kao uesnika u upravno-pravnom odnosu.

Na osnovu navedenog, osnovne karakteristike upravno pravnog odnosa su: postojanje povoda za nastanak upravno pravnog odnosa. Povod moe biti neki dogaaj ili neka druga okolnost koja je predviena pravnom normom kojom se drava obraa adresatu; povod za nastanak upravno pravnog odnosa moe biti protek vremena. Upravno pravni odnos moe prestati protekom odreenog vremena to predstavlja takoer okolnost koja je od uticaja na njegovo trajanja; Upravni pojedinani akt dravnog organa kao povod za nastanak ili perstanak upravno pravnog odnosa. Upravno pravni odnos najee nastaje ili prestaje na osnovu rjeenja dravnog organa uprave ili institucije koja raspolae javnim ovlatenjima; Zakon kao osnov nastanka ili prestanka upravno pravnog odnosa; Autoritet dravnog organa kao uslov nastanka upravno pravnog odnosa. Upravno pravni odnos ne moe se zasnovati bez jae volje, to znai da taj odnos nije mogu izmeu dva graanina, odnosno graanina i pravnog lica. Upravno pravni odnos vezan je za imovinsko pravni odnos u kojem pojedinci ostvaruju odreena prava koja spadaju u granu graanskog, odnosno, oblast stvarnog. Normativno odreenje upravno pravnog odnosa U pogledu prirode upravno pravnih odnosa upravno pravna nauka se razliito izjaanjava. Neki autori upravnog prava zauzimaju stajalita koja uzimaju u obzir samo normativnu prirodu tog odnosa, pravni osnov nastanka i prestanka tog odnosa, dok drugi smatraju da je upravno pravni odnos pitanje njegove sadrine. S.Dedi potpuno pravilno povlai distinkciju izmeu pravnog i upravno pravnog odnosa u odreenom konkretnom drutvenom odnosu. On smatra da bi jedan drutveni odnos bio i pravni odnos, treba da bude: normiran i zatien prinudom, Karakter normi koje reguliu upravno pravne odnose 6

Opa pravna norma ima odreenu strukturu. Po jednoj teoriji, struktura pravne norme odreena je trolano, topodrazumijeva da se ona sastoji od pretpostavke (hipoteza), dipozicije i sankcije. Prema drugom shvatanju, struktura pravne norme je odreena etverolano i sastoji se od pretpostavke, dispozicije, delikta i sankcije. Bez obzira na razliita shvatanja o strukturi pravne norme, u teoriji upravnog prava postoji saglasnost da se pravna norma sastoji od najmanje dva osnovna elementa dispozicije i sankcije. I jedan i drugi su pravila ponaanja, s tim to se primjenjuje ili jedan ili drugi, dok se oba elementa zajedno nikada ne primjenjuju. Obiljeja pravnih normi su sljedea: pravne norme su preskriptivne (tj. sadre neki zahtjev ili traenje), pravne norme su hipotetike (odnose se na neto to se moe, a ne mora dogoditi) I pravne norme sadre sankcije (posjeduju reakciju na zahtjev sadran u normi). Pravne norme se meusobno razlikuju po nainu nastanka, po sadraju, po roku vaenja i po stepenu slobode koju norme ostavljaju svojim adresatima. Najvanija podjela je ona prema stepenu slobode koju pravne norme ostavljaju svojim adresatima, pa razlikujemo: 1. kategorike pravne norme i 2. disjunktivne pravne norme. Kategorike pravne norme (dispozitivne dispozicije) To su strogo precizno odreene (imperativno) pravne norme koje sadre pravna pravila koja ne dozvoljavaju bilo kakvu slobodu ponaanja svojih adresata kojima su upuene, od ponaanja koje je utvreno pravnom normom. Upravo iz razloga to su obavezne za sve subjekte, dispozitivne dispozicije se nazivaju prinudnim (imperativnim) dispozicijama. U sluaju da pravilno ponaanje kod ovh normi nije unaprijed precizno pojmovno odreeno, ono je ipak obavezno. U sluaju dispozitivne dispozicije, dakle, subjekt na koga se odnosi dispozicija sam stvara dispoziciju kojom regulie sopstveno ponaanje ili ponaanje drugih subjekata. Pogreno bi bilo smatrati da dispozitivne dispozicije nisu obavezne. One su obavezne jer dotini odnos mora da se regulie na obavezan nain, odnosno, subjekt mora da se ponaa po jednoj dispoziciji, bilo da je sam odredi , ako je ne odredi, da primjeni onu koja je ve data u normi. Ako subjekt upotrijebi svoje pravo da sam donese dispoziciju, onda njegova dispozicija nije nita manje obavezna od prinudne dispozicije. Disjunktivne pravne norme (alternativne i diskrecione pravne norme) To su takva pravila ponaanja koja znae izvjesnu slobodu ponaanja njihovih adresata. One su alternativno odreene i ne odreuju samo jednu mogunost ponaanja svojih adresata, nego im daju vie mogunosti (alternativa) za odreena ponaanja. U pitanju su norme kojima zakonodavac daje adresatima nekoliko mogunosti za ponaanje. U tom smislu postoje dvije vrste disjunktivnih pravnih normi i to: a) alternativne pravne norme i b) diskrecione pravne norme. Alternativne (zamjenjive) dispozicije - su takve koje sadre odreeno pravilo ponaanja, ali istovremeno ono i ovlauje subjekta da stvori neko drugo pravilo ponaanja, odnosno, da primijeni drugu dispoziciju. U pitanju su pravne norme koje ovlauju subjekta prava da bira 7

izmeu vie alternativa, onu za koju smatra da je najpogodnija za njega. Ako dispozicija predvia dva ili vise ponaanja, ova su potpuno odreena, jedino sto je neodreeno, to je, koje ponaanje ima subjekt da slijedi, jer to zavisi od njegove volje. Normalno je da subjektu u pitanju dispozicije odreuju jedno ponaanje kao obavezno za njega. Alternativnim normama ne stvara se nova dispozicija. Kao to je sluaj kod kategorikih, tako se i kod alternativnih pravnih normi ispoljava imperativni karakter njihovog djelovanja, s tim to alternativne pravne norme ovlauju adresata na odreeno injenje ili neinjenje. Kod kategorikih pravnih normi to nije sluaj, adresat je obavezan da neto ini ili ne ini. (Npr. alternativne pravne norme daju ovlaenje dravnom organu unutranjih poslova da diskreciono odluuju u sluaju davanja ili ne davanja odobrenja za nabavljanje, dranje i noenje oruja). Meutim, dispozicija moe predvidjeti i dva ili vie ponaanja koja su sva podjednako doputena i u tom sluaju se subjektu ostavlja da bira izmeu njih. Bitno je da on ispunjava svoju obavezu pa bilo koju od njih da izabere. Naprotiv, u sluaju neodreene dispozicije, subjekt nema slobodu da bira izmeu jednog ili vie ponaanja - tu postoji samo jedno ponaanje koje je za njega obavezno, ali ono nije precizno odreeno i s toga ima da ga odredi subjekt koji je na to ovlaen. Diskrecione pravne norme - Posebnu grupu dispozicija u okviru disjunktivnih pravnih normi ine dispozicije koje daju diskrecionu vlast. One, takoer, proizilaze iz alternativne dispozicije koja ovlauje subjekta obaveze u pravnom odnosu da izabere izmeu jedne ili vise alternativa onu koju smatra najpogodnijom za svoje ponaanje. Ovakvo njihovo ovlaenje na biranje jedne od dvije ili vie alternativa daje im, dakle, pravo na samostalnu odluku koja je za druge obavezna, i stoga se ovakav izbor obino naziva diskreciona vlast. Meutim, to nije nikakva samovoljna vlast ve vrenje jednog ovlaenja koje proizilazi iz zakona vodei racuna o javnom, tj. opem interesu. Ono se ispoljava kao vrenje funkcije, pa se umjesto toga upotrebljava izraz ,,diskreciono pravo", "diskreciona ocjena", "slobodna ocjena" i slino. Ovakve dispozicije se najee nalaze meu onima koje reguliu nadlenost upravnih i sudskih organa, tj. koje reguliu rad ovih organa pri donoenju pojedinanih pravnih akata (to predstavlja njihovu specifinu nadlenost). Drugim rijeima, u okviru svoje diskrecione vlasti, organ je slobodan da cijeni cjelishodnost svog ponaanja, odnosno, svojih pravnih akata, i nad tom ocjenom se ne moe vriti nikakav nadzor od strane drugih organa. Ovi drugi organi mogu vriti samo nadzor nad zakonitou takvih akata. U tome upravo i jest vlast organa koji je nosilac diskrecione vlasti, u okviru zakona, njegova odluka je konana. Takva vlast ne postoji ako je rije o neodreenom pojmu, jer tu nadzorni organ u potpunosti cijeni da li je dotina mjera u skladu sa zakonom ili ne tj. da li je od strane nadlenog subjekta u datom sluaju tano odreen inae uope neodreen pojam. Oigledno je da je ovdje sloboda subjekta koji je ovlaen da sam stvara dispoziciju umjesto one koja je ve data, daleko vea od bilo koje druge koju smo ranije istakli. Ni u jednom od tih ranijih sluajeva nijedan subjekt nije ovlaen da sam stvara dispoziciju (jedino na to je bio ovlaen jeste, da bira izmeu dvije ili vie alternativa odreenih dispozicijom), a ba na to je ovlaen dispozitivnom dispozicijom. Norme pomou kojih se uspostavlja upravno pravni odnos Upravno pravni odnos ima odreene zajednike karakteristike s pravnim odnosom u pogledu osnova koja oba imaju u pravnoj normi, zatim, prema broju subjekata koji tvore taj odnos ueem najmanje dva subjekta i, to svaki, bilo pravni ili upravno pravni odnos koji mora imati svoj objekt u vidu ostvarivanja subjektivnih prava, odnosno, izvravanja obaveza.

8

Diferencijacija elemenata pravnog i upravno pravnog odnosa sastoji se u tome, to je upravno pravni odnos autoritativanm jer nastaje jaom voljom dravnog organa uprave, odnosno, institucije koja raspolae javnim ovlatenjima, a s druge strane mogu se pojaviti pojedinci, bilo fizika ili pravna lica koja moe biti nosilac prava i obaveza u pravnom prometu. Za ostvarivanje nekog subjektivnog prava trai se ispunjavanje dva uslova. Prvi je, da subjektivno pravo proizilazi iz pravne norme, a drugi, da mu je imanentna pravna zatita. Pravne norme koje reguliu djelatnost javnih organa u ostvarivanju prava, odnosno, izvravanju obaveza, kao i zatiti javnog interesa u upravno-pravnim odnosima moemo podijeliti u tri grupe: 1. norme koje reguliu prava i obaveze javnih organa i drugih subjekata u ovom odnosu (norme materijalnog prava); 2. norme koje reguliu postupak zasnivanja upravno-pravnih odnosa (norme procesnog prava); 3. norme koje reguliu prestanak upravno-pravnog odnosa, odnosno, postupakrazrjeavanja sporova iz upravno-pravnih odnosa (procesne norme). Oigledno, dvije posljednje grupe normi spadaju u tzv. formalno pravo. S obzirom na injenicu da u pogledu nastanka upravno-pravnog odnosa, prvenstveno imamo u vidu upravno-pravni odnos koji nastaje upravnim pojedinanim aktom drzavnog organa uprave, odnosno, institucije koja raspolae javnim ovlatenjima, u njemu moraju biti sadraane prve dvije vrste norme. Ove dvije norme su, dakle, nune za nastanak upravno-pravnog odnosa, to znai, da on ne moe bez njih nastati upravnim aktom. OSNOVNE FUNKCIJE UPRAVNE DJELATNOSTI Upravna djelatnost organa javne uprave Sadraj djelatnosti organa dravne uprave u sistemu drutvene regulacije, kao i poslovi koje ona obavlja, bitna su obiljeja djelatnosti dravnih organa uprave koja su utvrena ustavom i zakonom. Prvenstveni zadatak u vrenju upravne djelatnosti jeste u izvravanju i primjenjivanju zakona i drugih opih akata, a poslovi koje dravna uprava u vezi s tim vri, ine njihovu djelatnost koja se sastoji u vrenju: 1. upravnih poslova i 2. rjeavanje u pojedinanim upravnim stvarima i vrenje materijalnih operacija, odnosno, drugih strunih poslova i radnih zadataka. Upravni poslovi i zadaci organa dravne uprave Organi dravne uprave i institucije koje raspolau javnim ovlatenjima u okviru upravne funkcije izvrne vlasti, autoritativno vre poslove koji su im ustavom i zakonom stavljeni u nadlenost. U njih spadaju: 1. provode politiku i izvravaju zakone i druge propise; 2. obavljaju upravni nadzor nad provedbom zakona i drugih propisa, 3. donose podzakonske propise za provedbu zakona i drugih propisa; 4. pripremaju propise i daju preporuke iz oblasti zakonodavstva; 5. daju odgovore na pitanja organa zakonodavne i izvrne vlasti koja se odnose na njihovu nadlenost; 6. prate stanje u oblastima za koje su osnovani i odgovaraju za stanje u tim oblastima;

9

7. obavljaju i druge upravne i strucne poslove odreene zakonom i drugim propisima, normativnih i pojedinanih upravnih akata. Provoenje politike i izvravanje zakona i drugih propisa Organi dravne uprave provode utvrenu politiku i izvravaju zakone i druge propise njihovim neposrednim primjenjivanjem, putem rjeavanja upravnih stvari u upravnom postupku, obavljanjem upravnog nadzora i obavljanjem drugih upravnih upravnih poslova iz okvira svoje nadlenosti, kao i donoenjem podzakonskih akata za izvravanje zakona i drugih propisa kada su za to izriito ovlateni zakonom. Obavljanjem upravnog nadzora nad provredbom zakona Upravni nadzor je jedna od najznaajnijih komponenti ukupne djelatnosti uprave. Pored rjeavanja u upravnim stvarima, u tipinije i karakteristinije upravne poslove kojima se odluuje o pravima i obavezama graana, pravnih i fizikih osoba, organizacija i zajednica, spadaju i poslovi vrenja upravnog nadzora. Razvrstavanje pravnog nadzora vri se: 1. prema predmetu; 2. prema subjektima (nadzor organa vlasti, nadzor nad institucijama van organa vlasti) i 3. prema subjektu koji vri nadzor. Razlikujemo upravni nadzor u formalnom i materijalnom smislu. U formalnom smislu, upravni nadzor je nadzor koji vre organi uprave i sa njima izjednaene institucije, koji se, na osnovu povjerenih ovlatenja, vre nad radom razliitih subjekata. U materijalnom smislu, upravni nadzor je primjena upravnih ovlatenja nad neautoritativnim aktivnostima raznih subjekata. Njega ini nadzor nad autoritativnim pojedinanim pravnim aktima, odnosno, nad donoenjem pojedinanih upravnih akata i nad obavljanjem upravnih radnji, kad se upravni nadzor transformira u kontrolu uprave, odnosno upravnu kontrolu uprave. Poslovi upravnog nadzora spadaju u upravno kontrolnu djelatnost uprave u sistemu drutvene regulacije. Pozitivno pravni oblici upravnog nadzora U vrenju upravnog nadzora organi uprave nadziru provedbu zakona i drugih propisa, te zakonitost rada i postupanja kada su za to ovlateni zakonom. Postoje tri oblika upravnog nadzora, i to: 1. nadzor nad zakonitou akata kojim se rjeava u upravnim stvarima; 2. nadzor nad zakonitou rada preduzea, ustanova i drugih organizacija, kada je to zakonom ureeno; 3. inspekcijski nadzor. Nadzor nad zakonitou akata kojim se rjeava u upravnim stvarima Nadzor nad zakonitou akata kojima se rjeava o pravima i obavezama graana, preduzea, odnosno dioniarskih drutava, ustanova i drugih organizacija i zajednica u upravnom postupku vre organi uprave prilikom odluivanja o albi, odnosno drugom pravnom sredstvu (instancioni nadzor). Radi se o prvostepenim upravnim aktima organa uprave i institucija koje

10

imaju javna ovlatenja (preduzea, odnosno drutva, ustanove i druga pravna lica), kojima se rjeava u upravnim stvarima i u vezi s tim poduzimaju se mjere za koje su zakonom ovlateni. Kontrolu zakonitosti ovih upravnih akata, kada su na to zakonom ovlateni, organi uprave ne vre samo prilikom odluivanja o albi, ve mogu imati i druga ovlatenja (npr. ponitenje po pravu nadzora ill ukidanje konanih rjeenja). Nadzor nad zakonitou rada preduzea, ustanova i drugih pravnih lica Ovaj nadzor odnosi se na kontrolu zakonitosti nad radom preduzea, privrednih drutava, ustanova, kao i institucija koje imaju javna ovlatenja. Nadzor nad zakonitou rada preduzea, ustanova i drugih pravnih lica moze biti vezan za razliite oblike djelatnosti kao to su: a) predlaganje, odnosno pokretanje postupka za ocjenjivanje zakonitosti opih akata preduzea, ustanova i drugih pravnih lica; b) predlaganje prestanka rada, odnosno zabrane rada preduzea, ustanova i drugih organizacija; c) nalaganje izvrenja zakonom odreenih obaveza; d) pokretanje inicijative za drukije uredivanje zakonom ureenih odnosa; e) preduzimanje drugih mjera za koje su ovlateni zakonom. Ovako postavljen ovaj oblik upravnog nadzora ipak se ini preirokim, pa ak i u odnosu na raniji sistem. Ue postavljanje ovog nadzora moe se smatrati primjerenije izvrenim promjenama u drutveno-politikom i drutveno-ekonomskom sistemu. Inspekcijski nadzor Inspekcijski nadzor, kao trei oblik upravnog nadzora, je najznaajniji i najobuhvatniji, pa se kao takav u teoriji upravnog prava najvie i obrauje, a ostali oblici samo fragmentarno. Od ostalih vidova upravnog nadzora, inspekcijski nadzor, kao specijalizirani oblik upravnog nadzora, razlikuje se upravni nadzor po sljedeim osnovnim obiljejima: vri se nad ue odreenim oblastima drutvenog ivota, odnosno nad odreenim djelatnostima u drutvu; vrioci nadzora su specijalizirani i posebno kvalificirani za obavljanje bitnih aktivnosti u okviru ostvarivanja ovog nadzora; nadzor se sprovodi i posebnim metodama - inspekcijskim metodama; vrioci nadzora raspolau specifinim ovlatenjima i mogu primjenjivati posebna sredstva; ostvaruju neposredan uvid u poslovanje i postupanje raznovrsnih organizacija i zajednica, graana i graansko-pravnih lica u pogledu pridravanja zakona, drugih propisa i opih akata; preduzimaju upravne i druge mjere za koje su ovlateni zakonom, odnosno odlukom opinskog vijea. U okviru nadlenosti organa dravne uprave, inspekcijski vre inspekcije organizovane kao "inspekcijske slube" odreenog organa uprave ili, to je rjei sluaj, centralizovani samostalni organ ili organ u sastavu samostalnog organa dravne uprave organizovan po funkcionalnom principu na nivou odreene politiko-teritorijalne zajednice.

11

Neposredni vrioci poslova iz djelokruga inspekcijskih slubi su inspektori kao najznaajniji slubenici sa posebnim ovlatenjima. Njih, kao i druge slubenike s posebnim ovlatenjima postavlja i smjenjuje rukovodilac organa uprave, ako zakonom nije drukije odreeno. Izuzetno, kada to potreba slube zahtijeva, rukovodilac organa uprave moe ovlastiti i druge slubenike tog organa koji imaju odgovarajuu strunu spremu, da izvre inspekcijski nadzor, odnosno da prue potrebnu pomo inspektoru u obavljanju tog nadzora. Osnovni modaliteti organiziranja inspekcijskih skubi Pravilnikom o unutranjoj organizaciji kojeg odnosi rukovodilac, uz saglasnost sa poliitko izvrnim organom, odnosno uz saglasnost gradskog, odnosno opinskog vijea, utvruje se koja e to vrsta organizacijske jedinice imati u svim djelokruzima poslove inspekcijskog nadzora. Na viim nivoima vlasti, odnosno u veim organima uprave, najee je to inspektorat, kao osnovna unutranja organizaciona jedinica. To mogu biti i sektori, odjeljenja, slube. U inspektoratu kao osnovnoj organizacionoj jedinici koje se obrazuju za vrenje inspekcijskog nadzora u vie oblasti, mogu se obrazovati odsjeci kao unutranje organizacijske jedinice po odreenim oblastima inspekcijskog nadzora. Izuzetno, za obavljanje poslova inspekcijskog nadzora moe se predvidjeti samostalni izvrilac, odnosno, samostalni referent. U novim drutvenim politikim sistemima, opinske slube, odnosno, opinski organi uprave mogu obavljati poslove inspekcijskog nadzora samo ako im je to zakonom povjereno. Inspekcijska ovlatenja Inspekcijska ovlatenja su: ostvarivanje neposrednog uvida u poslovanje i postupanje raznovrsnih organizacija i zajednica, graana i graansko-pravnih lica u pogledu pridravanja propisa i opih akata; pregledavanje poslovnih prostorija i drugih objekata rada, proizvoda i druge robe, isprava i drugih dokumenata, kao i procesa rada; utvrivanje identiteta lica kada je to potrebno; vrenje linih pretresa kada je to zakonom odreeno. O svakom inspekcijskom pregledu inspektor je obavezan sainiti zapisnik o naenom stanju. Zapisnik se sastavlja u skladu sa odredbama Zakona o upravnom postupku i sa njegovim sadrajem obavezno se upoznaje subjekt kontrole koji moe staviti primjedbe na konstatovano stanje. Takoer, jedan primjerak zapisnika uruuje se odgovornom licu. Ukoliko se radi o organizaciji i zajednici iji organ upravljanja imenuje politiko-teritorijalna zajednica, odgovorno lice duno je, o nalazima inspektora upoznati taj organ kako bi se mogle preduzeti potrebne mjere na otklanjanju utvrenih nepravilnosti. Aktivnost inspektora moe biti: 1. preventivnog; 2. korektivnog i 3. represivnog karaktera. Preventivna aktivnost

12

Preventivna djelatnost inspekcijskog nadzora prvenstveno se sastoji u stvaranju takve atmosfere, kod to veeg broja subjekata nad kojim se vri inspekcijska kontrola, da se otklone uzroci koji dovode do krenja propisa i opih akata. U tom cilju je posebno znaajno da svi subjekti u organizacijama i zajednicama, koje su, ovisno od svoje pozicije, pozvani, da pored ostalog, dejluju i u pravcu sprovodenja naela zakonitosti, poev od poslovodstva, interne kontrole, pa do subjekata nad kojim se vri neposredna kontrola.

Korektivna aktivnost Korektivna aktivnost, predstavlja, takoer, jedan stroiji oblik prevencije inspektora koji se sastoji u pravu i dunosti inspektora da naredi otklanjanje utvrenih nepravilnosti i nedostataka u odreenom roku, o emu donosi pismeno rjeenje. Represivna aktivnost Represivna aktivnost inspekcijskih organa dolazi do izraaja kada se ne otklone nareene nepravilnosti i nedostaci u odreenom roku ili ako se radi o provedbi propisa ili opeg akta koji predstavlja povredu radne dunosti, prekraj, privredni prestup ili krivino djelo. Ako se radi o povredama radne dunosti, inspektor je duan da bez odlaganja podnese zahtjev za utvrivanje odgovornosti zbog povrede radne dunosti. U sluaju postojanja prekraja, zavisno od vrste i teine prekraja, izrie i odmah naplauje novanu kaznu, na licu mjesta ili podnosi zahtjevu za pokretanje prekrajnog postupka. Ukoliko inspektor uoi da povreda propisa predstavlja privredni prestup ili krivino djelo, duan je podnijeti nadlenom javnom tuiocu prijavu zbog uinjenog privrednog prestupa ili krivinog djela. Donoenje normativnih i pojedinanih upravnih akata Pravni akti predstavljaju izjave organa dravne uprave i drugih dravnih organa koji vre upravne poslove koji su im povjereni pravnim propisima, a koji imaju za cilj da izazovu odreene pravne promjene u odnosima izmeu njih i subjekata koji se javljaju kao nosioci prava i obaveza u pravnom prometu. Svi akti koji imaju isti oblik (formu) pripadaju istoj vrsti pravnih akata, dok svi oni akti koji ine istu sadrinu pripadaju grupi materijalnih akata. Svaki pravni akt se razlikuje po svom obliku (formi), a takoer i po svojoj sadrini (materiji), pa moemo, u prvom sluaju govoriti o formalnom, a u drugom sluaju o materijalnom pojmu pravnog akta. Postoje tri elementa koja odreuju oblik (formu) pravnog akta. To su: 1. nadlenost subjekta za njegovo donoenje; 2. postupak donoenja i 3. materijalizacija pravnog akta. Pravne akte mogu donositi dvije vrste subjekata: dravni organi i nedravni organi. Ustavno pravna struktura ureenja drave razlikuje tri vrste dravnih organa koji mogu donositi pravne organe. To su: zakonodavni, upravni i sudski organi. Postupak donoenja pravnih akata je put kojim se osigurava da pravni akt bude zasnovan na pravilan nain. Ukoliko postupak nije unaprijed odreen, onda je slobodan. Sadrina pravnog akta odreena je prema svojim dijelovima, od kojih je jedan glavni, a jedan sporedni. Glavni element sadrine pravnog akta predstavlja izjava volje koja je sadrana u

13

aktu. Po glavkojima se stvaraju pravne norme nom elementu, pravni akti se dijele na akte kojima se stvaraju pravne norme i na akte kojima se se postavljaju uslovi za primjenu pravnih normi. Akti kojima se stvaraju pravne norme sadre dotinu pravnu normu koja je stvorena odlukom volje koja ini sutinu akta. Akti kojima se stvaraju uslovi za primjenu pravne norme sadre odluku, odnosno, izjavu volje, koja je predviena u pretpostavci neke pravne norme kao uslov za njenu primjenu. Drugi element predstavlja sporedni dio sadrine pravnog akta i on je vezan za oznaavanje samog akta, kako bi se to tanije odredilo njegovo mjesto u pravnom poretku i samim tim i njegovo dejstvo. Za svaki prekraj propisa o formi i sadrini pravnog akta primjenjuju se sankcije prema aktu, a esto i prema subjektu koji je akt donio. Postoji formalna neispravnost akta kada je donesen u drugaijoj formi od propisane, a sadrinska (materijalna) neispravnost kad mu je sadrina suprotna od one koja je utvrena propisom. Opi (normativni) pravni akt Opi (normativni) pravni akti su svi oni akti koji pravnim normama na openit nain reguliu neke drutvene odnose. Za pojam opeg akta zajedniko je to to oni sadre ope norme, za razliku od pojedinanog pravnog akta koji sadri pojedinane norme. Akte kojima se stvaraju pravne norme moemo podijeliti, s jedne strane, na ope i pojedinane, a s druge strane na one kojima se stvara potpuna pravna norma, tj., norma koja sadri i dispoziciju i sankciju (opi pravni akt) i, one akte kojima se stvara samo jedan element pravne norme, bilo dispozicija ili sankcija (pojedinani pravni akt). Na osnovu opih pravnih akata ustanovljava se sistem za regulaciju odnosa u drutvu/dravi koji slui za ostvarivanje prava i izvravanja obaveza (dunosti) njegovih subjekata. U upravno-pravnim odnosima, uvijek je to, s jedne strane dravni organa ili institucija koja raspolae javnim ovlatenjima, a, s druge strane, to su graani, kao fizika i pravna lica, odnosno, drugi subjekti. Donoenje opih pravnih akata predstavlja vrenje normativne funkcije koju u naem sistemu vre predstavniki organi (zakonodavna funkcija), odnosno, izvrni organi i upravni organi, kada su na to izriito ovlateni. Tu spadaju: a) Ustav Ustav je opi pravni akt najvee pravne snage koji donosi, bilo specijalni i, za tu namjenu stvoren predstavniki organ (ustavotvorna skuptina), bilo, postojei predstavniki organ (parlament, skuptina). Ustavom se odreuju osnovi drutvenog i politikog ureenja drave. Na tim osnovama ustav uspostavlja normativni sistem, a pravnim propisima koji ine dio tog sistema poblie se razrauju naelne ustavne postavke u skladu s osnovama koje je uredio sam Ustav. On razrauje okvire u kojima se mogu kretati ovlaenja donosioca drugih pravnih propisa (donosioca zakona i podazakonskih ope-normativnih akata). b) Zakoni Zakoni su pravni akti nie pravne snage od ustava. Zakon donosi predstavniko tijelo (skuptina, parlament..) koje ima karakter zakonodavnog organa vlasti, zbog ega je zakon poslije ustava najvii akt u hijerarhijskoj strukturi pravnih akata. On se donosi po posebnoj proceduri koju obino propisuje sam ustav. Zakonskim odredbama normativno se ureuje

14

oblast drutvenih odnosa koje ne mogu biti predmet podzakonskog normiranja. Zakon sadri odredbe koje slue za donoenje podzakonskih akata, kao i odredbe za donoenje pojedinanih akata. Odredbe koje su sadrane u zakonu i koje sadre apstraktne ope norme, pojedinanim pravnim aktima primjenjuju se na konkretan sluaj kojim se regulie odreenidrutveni odnos. c) Podzakonski ope normativni akti Podzakonski ope-normativni akti predstavljaju akte koje ne donose zakonodavni organi, nego drugi dravni organi, a najee ih donose izvrno-politiki i upravni organi. Dakle, ovu vrstu pravnih akata donose oni dravni organi ija vlast nije originerna, nego je izvedena. Osnovna karakteristika podzakonskih opih akata jeste, da su oni nie pravne snage od ustava i zakona. Podzakonski ope-normativni akti se donose radi regulisanja razliitih podruja drutvenog ivota, a karakterie ih njihova raznovrsnost i brojnost, bilo samih akata, bilo organa ovlatenih za njihovo donoenje. U odnosu na nadlenost za njihovo donoenje, postoje dvije osnovne grupe podzakonskih akata i to: spontani (ustavni9 podzakonski akti, podzakonski akti po naroitom ovlatenju vie pravne norme.

1. Spontani (ustavni) podzakonski akti - to su takvi akti za ije donoenje nije potrebno nikakvo posebno ovlaenje koje je sadrano u viem pravnom aktu, nego se donosi na osnovu samog ustava. Spontane podzakonske akte moemo svrstati u dvije grupe. Prva grupa se odnosi na nain regulisanja pravnog odnosa. To su akti koji se donose prema cilju koji se eli postii donoenjem podzakonskog akta, a obuhvataju akte koji se donose da bi se omoguila, odnosno, olakala primjena ili izvrenje nekog zakona. U drugu grupu spadaju oni akti koji se donose da bi se njima regulisao odnos koji uope nije regulisan, odnosno, da bi se na drugaiji nain regulisao neki drutveni odnos, od onoga kako je on regulisan nekim ranijim zakonom. U zavisnosti od cilja koji se eli postii u regulisanju nekog pravnog odnosa, spontani podzakonski akti mogu se podijeliti u dvije grupe: a) Samostalni spontani podzakonski akti - to su takvi podzakonski openormativni akti koji ne razrauju, ne dopunjavaju, nego zamjenjuju zakon kao vie pravno vrelo, bilo da odzakonski akt regulie materiju koja jo nije zakonom regulisana, bilo da odzakonski akt ijenja odreene zakonske odredbe ili, ak suspendira neke ustavne odredbe (uredbe sa zakonskom snagom). b) Nesamostalni spontani podzakonski akti - ovi pravni akti se donosi se radi izvrenja, odnosno, primjene zakona kao vieg pravnog vrela. U ove akte spadaju uredbe izvrni organa (vlade). 2. Podzakonski akti dravnih organa po naroitom ovlatenju vie pravne norme predstavlju takve akte za ije donoenje mora postojati ovlaenje koje je sadrano u vioj pravnoj normi. To znai da ovaj podzakonski akt moe biti donesen samo onda kada u vioj pravnoj normi postoji izriito ovlaenje za njegovo donoenje. U ovu kategoriju podzakonskih akata spadaju opi akti organa uprave, bilo da se donose radi izvrenja zakona, bilo da se donose radi izvrenja propisa izvrnog organa. U oba sluaja potrebno je izriitoovlaenje vie pravne norme. Organi uprave ne mogu donositi svoje propise

15

spontano, nego samo kada su na to izriito zakonom ovlaeni. Ovo ovlaenje, odnosno, poziv sadran u viem pravnom propisu, obino se naziva "izvrnom klauzulom". Pored toga, ovlaenje za donoenje podzakonskog ope-normativnog akta strogo je specijalizovano samo za odreeno pitanje, a takoer i jednokratno je. U tom smislu, ovlaenje je obino obligatorno, a samo izuzetno moe biti fakultativno odreeno. Ovlaenje za donoenje ove vrste upravnih akata obino sadri i neki rok u kojem se podzakonski akt mora donijeti. Samo izuzetno, ovlaenje se daje iroko i generalno, a iz njega se mora vidjeti koji organ treba da donese normu za izvrenje odgovarajueg propisa. Pravna snaga podzakonskih ope-normativnih akata odreena prema pravnoj snazi propisa na osnovu koji se oni donose, a ona, oigledno proizilazi iz politike moi i uloge ovih organa u izvrnoj vlasti. U tom smislu, razlikujemo dvije vrste ovih akata i to: a) Podzakonski ope normativni akti izvrno politikih organa - To je posebna vrsta pravnih akata koje donose izvrni organi, shvaeni u irem smislu rijei. Radi se o organima izvrne vlasti (vlade), na elu sa efom drave (predsjednik drave, predsjednitvo itd.), koji ovim aktima ureuju izvjesne odnose i sluajeve koji su od naroitog znaaja za politiku drave. Za razliku od ostalih akata koje donose organi uprave, podrazumijevajui tu i neke akte koje donose organi izvrne vlasti, ovi akti ne podlijeu upravno-sudskoj kontroli, zbog ega se u teoriji smatra, da za njih nije potrebna zakonodavna habilitacija. Bez obzira koji ih organ donosi (vlada ili ef drave), taj organ uvijek ima slobodu inicijative, zasnovanu na ustavu. S obzirom, da takvi akti ne podlijeu sudskoj kontroli zbog svoje prirode, a ne zato to postoji neki poseban cilj ili to ih donosi neki posebni organ, autori upravnog prava saglasni su u tome d,i se prilikom analize karaktera ovih akata ne mogu koristiti, ni same formalni, niti samo materijalni kriterijumi, bez obzira to se sadrina ovih akata odreuje iskljuivo prema formalnom kriterijumu, tj. prema organu koji donosi ove uglavnom limitativno nabrojane akte. u ovu vrstu podzakonskih ope normativnih akata spadaju akti kojima se ureuju: odnosi izmeu vlade i parlamenta i, uslovno reeno, odnosi u zakonodavnoj sferi( prilikom donoenja akata pomilovanja; akata o spoljnopolitikim i diplomatskim odnosima i sl.), pa ih moemo podijeliti na: uredbe i odluke. Bez obzira to su uredbe u materijalnom smislu veoma sline zakonima, u teoriji se one dijele na slijedee vrste: uredbe koje izvravaju (razrauju) zakonske propise i s toga su one, po pravilu, izvedeni" pravni akti, jer svoju pravnu snagu crpe, bilo na osnovu izriitog ovlaenja sadranog u konkretnom zakonu, bilo na osnovu generalnog ustavnog ovlaenja. uredbe sa zakonskom snagom - imaju snagu zakona i donose u izuzenim okolnostima ili tekim prilikama za dravu; Po pravilu se podnose na odobrenje parlamentu. Uredbe - kao najvie ope pravne akte poslije zakona, najee donosi Vlada. Po pravilu u njima se razrauju osnovne norme koje sadre zakoni u raznim oblastima, ime se omoguuje efikasnija primjena zakona i rastereuju zakonodavni organi od donoenja mnogobrojnih pojedinanih normi. Pravni osnovi za donoenje uredbi sadrani su u zakonima koji se odnose na odreenu oblast i najee se preputa da uredba regulie uslove, postupak i ostale pojedinosti u toj pravnoj oblasti. Odnos uredbe prema zakonu je isti kao to je odnos zakona prema Ustavu, to znai da ona mora biti u skladu sa zakonom, kao i sa Ustavom. Donoenju uredbi kojima se regulie odreena oblast pribegava se zbog hitnosti regulisanja prava, obaveza i

16

postupanja u toj oblasti, to se uredbom daleko bre postie, a iz razloga to je sam postupak donoenja uredbi jednostavniji. Uredbe sa zakonskom snagom - je opi pravni akt koji je ovlatena donositi vlada. U BiH ovlatenje za donoenje uredbi sa zakonskom snagom imaju Vlada FBiH i Vlada RS. Ove vrste opih pravnih akata vlade entiteta ovlatene su donositi u sluaju opasnosti za zemlju, kada Parlament FBiH, odnosno, Narodna skuptina RS-a nisu u mogunosti to uiniti. Ustavni osnov za donoenje Uredbe sa zakonskom snagom u FBiH sadran je u Ustavu FBiH.

b) Podzakonski ope normativni akti dravnih organa uprave - Organi dravne uprave u vrenju normativne djelatnosti mogu donositi ope-normativne podzakonske akte za koje su ovlateni na osnovu ovlatenja koje je sadrano u vioj pravnoj normi. Njima se odreuje na koji nain e se primjenjivati neki drugi akt vie pravne snage. Upravo, u tome i jeste manja pravna snaga opih pravnih akata uprave koji, oigledno, imaju tehniki karakter, jer razrauju nain primjene pravnih normi koje su ve donesene. Oni ne propisuju nove pravne norme, nego upotrebljavaju postojee za blie odreivanje naina vrenja odreenih tehnikih postupaka pri primjenjivanju prava, kao i odreenih pitanja koja su vezana za propisivanje pravnih normi kojima se uruju odreeni odnosi sa graanima i drugim subjektima izvan uprave. S obzirom na svoj tehniki karakter, podzakonski openormativni akti uprave predstavljaju njen unutranjii akt koji vai samo za odnosne upravne organe i ne tie se subjekata izvan uprave. Stoga, to njihova snaga proizilazi iz vie pravne norme, vii upravni organ blie odreuje nain vrenja funkcija nieg organa u okvirima postojeih pravnih normi. U ope pravne akte uprave nieg pravnog uinka od zakona spadaju: uputstva, naredbe, pravilnici i instrukcije. Uputsvo (uputa) - uputstvo predstavlja pravni akt koji, po pravilu, donose upravni organi. To je poseban oblik opeg upravnog akta koji je po svojoj prirodi internog karaktera. Preko njega se u okviru upravne organizacije, od strane vieg organa, daje niem organu, uputa za postupanje ili djelovanje u odreenim situacijama. Vii upravni organ uputstvom blie odreuje nain vrenja upravne djelatnosti i funkcije nieg organa, ostajui potpuno u okvirima dotad postojeih pravnih normi. Stoga, uputstvo nema obiljeja pravnog pravila, pa se na njega se ne mogu pozivati tree osobe. uputstvo je opi pravni akt nie pravne strane kojim se odreuje na koji nain e se primjenjivati neki drugi, vii opi pravni akt. Bez obzira to uputstvo predstavlja najnii opi pravni akt koji prvenstveno ima tehniki karakter, tj. onaj kojim se razrauje nain primjene pravnih normi koje su ve donesene, a ne akt kojim se propisuju nove pravne norme, najee se upotrebljava za blie odreivanje naina vrenja odreenih tehnikih postupaka pri primjenjivanju prava. Uputstva mogu biti individualna i generalna, obvezna i neobvezna, s tim to su neobavezna uputstva, u pravilu, neobvezni opi pravni akti. Da bi neko uputstvo bilo obavezno, njegova obaveza mora proizlaziti iz pravne norme. Naredba - to je opi pravni akt uprave kojim se nareuje ili zabranjuje postupanje u odreenoj situaciji koja je od opeg, odnosno, javnog interesa. Izdavanjem naredbe uprava izvrava odreene poslove koji su propisani zakonom ili drugim propisom na osnovu zakona.

17

Pravilnik - pravilnik je opi pravni akt uprave kojim se razrauju pojedine odredbe zakon i propisa vlade radi osiguranja uslova za njihovu odgovarajuu primjenu, odnosno, radi njihovog izvrenja. Donosi se na osnovu ovlatenja sadranih u zakonu. Instrukcija - instrukcija je opi pravni akt uprave kojim se utvruju pravila i uputstva o nainu vrenja pojedinih upravnih i strnih poslova od strane organa uprave i upravnih organizacija, odnosno, pravnih osoba s javnim ovlatenjima u provedbi i primjeni zakona i drugih propisa.

Pripremanje propisa i davanje preporuka iz oblasti zakonodavstva Pripremanje propisa i davanje preporuka iz oblasti zakonodavstva spada u dunosti organa uprave pri vrenju poslova iz okvira svoje nadlenosti. Prilikom izrade zakona i drugih propisa, organi uprave su obavezni pribavljati miljenja od drugih organa uprave i drugih zainteresovanih organa vlasti, kao i odgovarajuih strunih ustanova i zainteresovanih privrednih i drugih subjekata, ako je to miljenje od znaaja za ureivanje odgovarajuih pitanja iz njihove nadlenosti. Poslovi u vezi sa izvrenjem zakona sprovode se ueem organa uprave u inicijativi za donoenje i mijenjanje opih pravnih propisa, akata poslovanja, normativnih akata, ili vrenjem materijalnih radnji. Rjeavanje u pojedinanim upravnim stvarima i vrenje materijalnih operacija, odnosno, drugih strunih poslova i radnih zadataka Materijalne radnje neki autori upravnog prava nazivaju materijalne operacije. One dolaze do izraaja u radu dravnih organa kao sredstvo i nain rada. Koriste u svom svakodnevnom radu dravnih organa i na njima se ne moe stei neposredno pravo, niti se moe nametnuti neka obavza ili dunost za nosioca prava i obaveza. Razlika izmeu materijalnih radnji i pravnih akata je u tome to pravni akti sadre pravnu normu kao dispoziciju, dok materijalne radnje takvu normu ne sadre. One slue za nastanak upravno pravnih odnosa. To su poslovi neautoritativnog karaktera koji ine proste upravne radnje (materijalne operacije) i moraju se izvriti saglasno zakonu i drugim propisima zasnovanim na zakonu. Rjeavanje upravnih stvari Donoenje konkretnih pravnih akata vezano je za osnovnu djelatnost vrenja upravne funkcije dravnih organa uprave. Pod njima se podrazumijevaju akti koji se odnose na pojedine odreene stvari (predmet). Iz toga razloga, ovi pravni akti koji sadre konkretne pravne norme koje se dijele na dvije osnovne grupe i to: a) akti koji sadre dispoziciju i b) akti koji sadre sankciju. Akti koji sadre i preciziraju dispoziciju mogu se donositi na autoritativan nain i saglasnom izjavom volja stranaka prilikom njihovog donoenja. Klasian konkretni pravni akt koji sadri dispoziciju i koji se donosi na autoritativan nain -jeste upravni akt, dok, s druge strane, tipian konkretni pravni akt koji sadri sankciju -jeste sudski akt. Izmeu njih, naravno, postoji razlika, ali ona nije stvar sadrine, nego se tie organa koji ih donose i postupka donoenja. S obzirom na dejstvo koje akti ostvaruju u odnosima sa subjektima koje tangiraju, kao i s obzirom na njihovu formu i sadrinu, i akti uprave mogu biti: upravni pojedinani akti; akti poslovanja; ostali konkretni akti dravne uprave.

18

1. Upravno pojedinani akt uprave - pojedinaan pravni akt sadri ili stvara pojedinanu normu, bilo u cjelini ili djelimino, kojom se regulie jedan upravno-pravni odnos. Pojedinane norme se odnose samo na jedan, tano odreen sluaj, i on se po pravilu u normi konkretizuje. Nadlenost za donoenje pojedinanih upravnih akata, uglavnom je u rukama dravnih organa uprave i institucija koje raspolau javnim ovlatenjima za rjeavanje upravnih predmeta prema pravilima upravnog postupka. Bez obzira na to koji je subjekt nadlean za donoenje upravnog pojedinanog akta kojim se rjeava o sticanju prava ili o izvravanju obaveza, akt mora biti donesen u postupku i sadravati formu koja je propisana, forma njegovog akta. Odreivanje akta prema njegovoj sadrini ili prema formi, ne mora uvijek znaiti da je u pitanju pojedinani upravni akt, nego moe biti u pitanju pravni posao iz ega se vidi da postoje dva vida upravnog djelovanja: a) donoenje pravnih akata i b) vrenje materijalnih operacija. Za pravne akte dravne uprave karakteristino je da se dijele se na 1) opte (normativne) 2) konkretne (pojedinane). Pod optim (normativnim) aktima dravne uprave podrazumjevaju se oni koje ovlateni organi donose u vrenju upravne djelatnosti, a koji se ne odnose na konkretne sluajeve, ve raguliu pravne situacije na apstraktan, odnosno, generalan nain ovim aktima se propisuju pravila ponaanja neodreenog broja lica i neodreenog broja sluajeva. Na osnovu normativnih akata uprave raspravljaju se konkretni sluajevi u odnosima koji su tim aktima regulisani. 2. Akti poslovanja - Za akte poslovanja karakteristino je, da su to dvostrani akti koji se sastoje u izjavi volje organa uprave zbog ega oni takvim aktima ne vre funkciju vlasti, to znai, da ne deluju na autoritativan nain i ne pojavljuju se u odnosu na ostale uesnike nekog imovinskopravnog odnosa sa jaom voljom. 3. Ostali konkretni akti dravne uprave - U pogledu ostalih konkretnih akata dravne uprave, vano je napomenuti da se u njih ubrajaju akti dravne uprave koji nemaju elemente upravnog akta i ne proizvode pravno dejstvo koje daju upravni akti. Radi se o konkretnim aktima dravne uprave koji ne spadaju u upravne akte i akte poslovanja. Donose ih organi uprave donose u procesu svog funkcionisanja. U ostale konkretne akte dravne uprave spadaju: 1) evidentiranje (akti evidencije); 2) uvjerenja; 3) interni akti dravne uprave (uputstva i si.); 4) davanje objanjenja. Pored ove podjele, upravni akti se mogu podijeliti i na interne i eksterne pravne akte. Interni pravni akti organa dravne uprave nastaju u okviru upravnog aparata i u njemu izazivaju odreena pravna dejstva (struna uputstva ili instrukcije i sl.). Eksterni pravni akti organa dravne uprave deluju prema treim licima (graanima, organizacijama ..). 4. Ostali materijalni akti uprave - tu spadaju mnogobrojne druge radnje koje vre organi uprave, a koje ne spadaju u navedene tri grupe (inspekcijski pregledi, izvjetaji, poslovi izvrenja u upravnom postupku itd.). Pored njih, postoje i razne vrste drugih upravnih radnji kao to su pregled vozila, pretres stana i dr. Upravne radnje prema materijalnim dobrima, takoer se smatraju materijalnim operacijama. Upravne radnje se mogu preduzimati i prema ljudima kao to je, npr., uklanjanje pijanog lica sa odreenog mjesta.

19

Pojam i osnovne karakteristike pojedinanih upravnih akata U teoriji upravnog prava, upravni akt se najee definie kao pravni akt kojim se na autoritativan nain rjeava konkretni sluaj. I sudski akt je pravni akt iz razloga to ga donio dravni organ, to je autoritativan, to je konkretan, to ima pravno dejstvo, to se moe izvriti, to iza njega stoji legitimna prinuda, ali on ipak nije upravni akt. Razlike postoje i u pogledu donosioca i u pogledu pravne norme koja je u njemu sadrana. Zajedniko i jednom i drugom aktu je to to su oba nepotpuna, ali se razlika javlja u tome to upravni akt sadri dispoziciju, a sudski akt sadri sankciju. Da bi neki pravni akt bio upravni akt, on mora u sebi sadravati sljedea obiljeja: da je to pravni akt - Obiljeje da je pravni akt, tj. da sadri pravnu normu, pravilo ponaanja. Materijalni akt ne sadri pravnu normu, nego se sastoji u vrenju radnji, u ponaanju koje je regulisano normama. Pravni akti se dijele na ope i konkretne, zavisno od toga kakvu normu sadre. Ako sadre normu koja se odnosi na neodreen broj sluajeva, onda se radi o opim aktima, a ako sadre normu koja se odnosi na konkretan sluaj, onda se radi o konkretnim ili pojedinanim aktima. da je pojedinaan (konkretan) - Obiljeje da je upravni akt pojedinaan (konkretan), podrazumijeva da se upravni akt odnosi na tano odreenog pojedinca i tano odreeni sluaj. S obzirom da postoji osnovna podjela na ope i pojedinane pravne akte, to za prve mmoemo rei da su potpuni pravni akti, tj. akte koji sadre i dispoziciju i sankciju, dok za druge moemo rei da su nepotpuni, odnosno, radi se o aktima koji sadre samo dispoziciju ili samo sankciju. da sadri dispoziciju - Dispozicija sadrana je u upravnom aktu i treba shvatiti kao zahtjevano (primarno) pravilo ponaanja, dok sankcija dolazi u obzir samo onda ako se lice ne ponaa u skladu sa dispozicijom, tj. ako uini prekraj (delikt). Sankcija se, stoga, u teoriji esto naziva sekundarna dispozicija. Opi pravni akti, da oni, u pravilu, sadre oba normativna elementa, tj. i dispoziciju i sankciju.Nepotpuni pojedinani pravni akti sadre, ili dispoziciju ili sankciju. Oni nepotpuni pojedinani akti koji sadre dispoziciju dijele se na upravne akte i pratne poslove, a nepotpuni pojedinani akti koji sadre sankciju, jesu sudski akti. Obiljeje da akt sadri dispoziciju podrazumijeva da moe biti donesen na dva naina: 1) autoritativno na osnovu jae volje dravnog organa ili institucije koja raspolae javnim ovlatenjima (upravni akt) i 2) pristankom lica na ije se ponaanje akt odnosi (pravni posao). u prvom sluaju radi se o upravnom aktu, a u drugom sluaju u pitanju je pravni posao.Upravnim aktom zasniva se upravno-pravni odnos kojim se ostvaruju prava i izvravaju obaveze, potpuno nezavisno od pristanka ili saglasnosti druge strane u upravno-pravnom odnosu. U drugom sluaju nastaje pravni posao kao graansko-pravni odnos koji nastaje u zavisnosti od slobodno izraene volje njegovih subjekata, s jedne strane, dravnog organa, a s druge strane, graanina, bilo fizikog ili pravnog lica, organizacije i zajednice, kao drugog uesnika u tom odnosu. da je autoritativan - Obiljeje autoritativnosti upravnog akta zasniva se na jaoj volji dravnog organa u odnosu na drugog subjekta ije se ponaanje aktom regulie. Ovo obiljeje dolazi do izraaja kod upravnog akta, prilikom donoenja dispozicije, a kod sudskog akta, prilikom donoenja sankcije. Ono podrazumijeva da e nadleni organ donijeti pravni akt i kada stranka za takvo neto nije zainteresovana. 20

Djelovanje upravnog akta u upravno pravnom odnosu Donoenje, postojanje i provoenje upravnog akta treba da osigura pravnu sigurnost za subjekte prema kojima je usmjeren. Upravo to smatra da razlozi pravne sigurnosti i izvjesnosti nalau trojaku upravljenost obaveznosti upravnog akta, Tomi smatra da je ona usmjerena: 1. prema strankama, adresatima akta; 2. prema izdavaocu akta; 3. prema svim treim licima, organima, organizacijama i graanima. Pretpostavka zakonitosti upravnog akta obuhvata pretpostavku njegove pravno tehnike ispravnosti, kao i pretpostavku njegove cjelishodnosti. Osnovna karakteristika djelovanja upravnog akta u upravno pravnom odnosu, njegova konzistentnost i, uslovno reeno, njegova nepromjenljivost nakon donoenja, ak i u sluaju promjene zakona na kojem je upravni akt zasnovan, odnosno donoenjem kasnijeg zakona. Na taj nain se uspostavlja sigurnost pravnog poretka, time i pravna sigurnost njegovih subjekata. U odnosu na djelovanje upravnog akta u tzv. promijenjenim injeninim i pravnim okolnostima, treba imati u vidu da su to takve okolnosti koje nastaju iz razloga to su se prethodne, u kojima je donesen pravni akt, izmjenile u tolikoj mjeri da je upravni akt, zbog promjene pravne situacije, postao smetnja poloaju zatite javnog interesa, radi ega je neophodno donijeti suprotni upravni akt.

Vrste upravnih akata Akti u formalnom smislu su oni koji su izdati od organa dravne uprave po propisanom postupku, dok su akti u materijalnom smislu oni kojima se izraava volja dravnog organa ili institucije koja vri javna ovlaenja, kojim se na jednostran nain primjenjuju pravne norme na konkretan sluaj. Preko tih normi ispoljava se neposredno pravno dejstvo u pogledu prava i obaveza subjekata upravno-pravnog odnosa koji nastaje na osnovu pravnog akta. To znai da se putem upravnog akta, jednostrano od strane upravnog organa primjenjuje pravna norma na konkretan sluaj u kojoj je sadrana dispozicija koja subjekta ije se ponaanje regulie, obavezuje i protiv njegove volje. U pravnoj teoriji postoji vie vrsta pojedinanih upravnih akata zavisno od toga koji se kriteriji uzimaju za njihovu podjelu. Tako, najvei broj autora upravnog prava usvaja podjelu upravnih pojedinanih akata na: 1. 2. 3. 4. 5. Individualni i generalni upravni akti; Konstitutivni i deklarativni upravni akti; Pozitivni i negativni upravni akti; Pravno vezani i akti koji se donose na osnovu slobodne ocjene; Akti koje donosi jedan organ i zbirni akti (akti koje donose dva ili vie organa) - sloeni , kompleksi upravni akti; 6. Akti koji se donose po slubenoj dunosti i akti koji se donose po zahtjevu stranke; 7. Akti doneseni u pisanoj i usmenoj formi;

21

8. Rjeenja i zakljuci. Individualni i generalni upravni akti Ova podjela je izvrena s obzirom na injenicu da li se upravni akti odnose na individualno odreena ili na neodreena lica. To znai da se podjela zasniva na identifikaciji lica o ijim se pravima, obavezama ili pravnim interesima odluuje upravnim aktom. U tom smislu, upravni akti se dijele na: 1. Individualni upravni akti Za individualne upravne akte je karakteristino da je lice na koje se odnosi taj akt poimenino navedeno u tom aktu, bez obzira koliko ih ima. Takoer, kada se u upravnom aktu poimenino navodi vie lica, opet se radi o individualnom upravnom aktu. 2. Generalni upravni akti Generalni upravni akti su, takoer, akti pojedinanog karaktera kojim se na autoritativan nain rjeava neki konkretan sluaj. Za razliku od individualnih upravnih akata, generalni upravni akti se odnose na vie lica koja se u aktu poimenino ne navode, ali koja se iz takvog akta veoma jednostavno mogu odrediti. U pitanju je akt iji dispozitiv tano upuuje na koja se lica odnosi, bez obzira na njihov broj. To znai da se upravni pojedinani akt odnosi na konkretan sluaj, iako lica u aktu nisu poimenino navedena. Upravo, po tome to lica u aktu nisu navedena, nego su odrediva, generalni upravni akti se i razlikuju od opih akata koji su apstrktni i odnose se na neodreen broj sluajeva i neodreen broj lica. lica se akt konkretno I odnosi, to ga i razlikuje od opeg akta. Konstitutivni i deklarativni upravni akt S obzirom na injenicu da li se upravnim aktom formiraju (stvaraju, mijenjaju ili dokidaju) upravno-pravni odnosi ili se samo utvruje postojanje pravnog odnosa, individualni upravni akti se dijele na: 1. Konstitutivni upravni akti To su takvi pojedinani pravni akti kojim se stvaraju, ukidaju ili mijenjaju pravni odnosi kojima se na autoritativan nain rjeava o sticanju prava ili o vrenju obaveze. Ova vrsta upravnih akata ima pravno dejstvo "od momenta izdavanja upravnog akta" (dejstvo ex nunc), to znai da oni djeluju samo ubudue. Takoer, konstituivni upravni akt bio bi i onaj kojim se mijenja upravno-pravni odnos koji je od ranije postojao. Konstitutivni upravni akti mogu razvrstati na akte kojim se stvaraju upravno-pravni odnosi, odnosno, kojim se ti odnosi mijenjaju, ili koji na osnovu ovih akata prestaju, odnosno, koji ukidaju postojee upravno-pravne odnose, moemo ili podijeliti na: ovlaujue (favorabilne); obavezujue (onerozne); rekonstruktivne, odnosno, dekonstitutivne. Prva dva akta iz ove podjele, odnose se na akte kojima nastaje upravno pravni odnos,nkojim subjekt iz tog odnosa ili, stie neko pravo ili, izvrava neku obavezu, dok se trei i etvrti akt 22

odnose na akte koji neto mijenjaju u postojeem pravnom odnosu, odnosno, na akte koji ukidaju postojei pravni odnos. 2. Deklarativni upravni akti Deklarativni upravni pojedinani aktgi su oni akti kojima se potvruje postojanje nekog upravno-pravnog odnosa. To su, dakle, akti koji potvruju da su u konkretnom sluaju ispunjeni zakonski uslovi za nastupanje odreene pravne situacije i da ta situacija postoji, pa se ovim aktima samo utvruju, a ne stvaraju pravni odnosi i pravne situacije. Iz toga razloga, pravno dejstvo deklarativnih upravnih pojedinanih akata je ex tunc, to znai da oni vae unazad, tj., od momenta kad su se stekle odreene okolnosti koje su bile od uticaja na stvaranje pravnog odnosa, a ne od momenta izdavanja upravnog akta. Oigledno je, da kod deklarativnog upravnog akta ve postoji odreeni pravni odnos i zadatak je tog akta samo da utvrdi njegovo postojanje, odnosno, da ga konstatuje. Pozitivni i negativni upravni akti Zavisno od toga da li je upravnim aktom proizvedena neka promjena u upravno -pravnim odnosima ili nije, upravni akti se dijele na:

1. Pozitivni upravni pojedinani akti Pozitivni su oni upravni akti koji proizvode neku promjenu u postojeim pravnim odnosima, bilo da se tim aktima stvaraju novi odnosi, mijenjaju postojei ili se ukidaju ili nite postojei pravni odnosi. Pozitivne akte ne treba mijeati sa ovlaujuim (favorabilnim) upravnim aktima, jer je ovdje bitno da se prizvode promjene u pravnim odnosima, bez obzira da li je to korist ili nije stranke. 2. Negativni upravni pojedinani akti Negativni upravni pojedinani akti su oni pravni akti u kojima je sadrana izjava volje nadlenog organa, da se odbije stvaranje bilo kakve promene u postojeim pravnim odnosima. Ovi akti se najee donose povodom zahtjeva stranke, kada se zahtjev njen odbija u pogledu priznanje nekog subjektivnog prava ili pravnog interesa. Negativni upravni akti mogu biti doneseni i utnjom uprave. To je posebna vrsta upravnog akta kada nadleni organ nije povodom zahtjeva stranke uope odluio, odnosno, nije donio rjeenje u propisanom roku, pa stranka povodom njega moe izjaviti albu nadlenom organu kao da je povodom njenog zahtjeva doneseno negativno rjeenje. Negativni upravni akti ne mogu stei pravnosnanost. Pravno vezani i akti doneseni na osnovu slobodne ocjene Organi uprave i institucije koje raspolau javnim ovlatenjima, prilikom donoenja upravnih akata imaju obavezu da ih donose, bez obzira o kojoj se vrsti akata radi. Oni se ne smiju ponaati pasivno, bez obzira rjeenje upravne stvari, postoji vezanost organa za donoenje upravnog akta. S obzirom na pravnu vezanost organa pri donoenju ovih akata, razlikujemo dvije osnovne vrste i to:

23

1. Pravno vezani upravni pojedinani akti Osnovna karakteristika pravno vezanih upravnih akata jeste u tome to pravna norma koja je sadrana u aktu na imperativan nain odreuje kakvu radnju organ mora preduzeti, odnosno, kakvo reenje mora donijeti, ako su ispunjeni uslovi predvieni pravnim propisom. To su takvi akti kod kojih je zakonom unaprijed propisano da se oni imaju donijeti i kakva mora biti njihova sadrina. Inicijativa za donoenje pravno vezanih akata i njihova sadrina zakonom su unaprijed odreeni. To znai da se pravno vezani upravni akti donose uvijek kada su ispunjeni uslovi sadrani u materijalno-pravnom propisu. Organ uprave nema ovlaenja da bira izmeu vie alternativa, nego je duan da primijeni propis koji na to upuuje, pa je njegovo ponaanje unapred odreeno pravnim propisom i konkretnim injeninim stanjem. Pravno vezani upravni akti. moraju imati onu sadrinu koja je predviena pravnim propisom. Najvei broj upravnih akta su pravno vezani upravni akti. 2. Upravni pojedinani akti doneseni na osnovu slobodne ocjene Karakteristike upravnih akata koji donose na osnovu slobodne ocjene sastoji se u tome to je pri vrenju slobodne ocjene organ ovlaten da bira izmeu vie alternativa, vie rjeenja, koja su pravno sva jednaka. Kod ovih akata razlikuju se pravno vezani i pravno nevezani dijelovi. Akt donesen na osnovu slobodne ocjene je takav akt kod kojeg je organu uprave zakonom ostavljeno, da po svom slobodnom izboru i opem interesu, odlui u konkretnom sluaju da li e, odnosno kakav e upravni akt donijeti. Kod diskrecionog upravnog akta, organ, izemu zakonom vie predvienih mogunosti bira jednu. U praksi se diskrecione ocjene javljaju u dva osnovna oblika, zavisno od toga: da li e zahtjev stranke uvaiti, bilo da e joj dati neko pravo ili e joj ono biti uskraeno i kako e neko pravo biti ureeno, odnosno, s kakvim sredstvima i kakvim sadrajem. Sloboda donosioca upravnog akta nije potpuna. Diskrecioni upravni akt sadri odreene dijelove od kojih zavisi njegova ispravnost. Tako on posjeduje pravno slobodne i pravno vezane dijelove, pa donoenje ovih upravnih akata uvijek je pravno vezano sljedeim momentima: donosilac mora imati ovlatenje za donoenje slobodnih upravnih akata; slobodni pravni akti se moraju donijeti u zakonom propisanom postupku; pri donoenju slobodnih upravnih akata mora se potovati forma akta; pri donoenju akata po slobodnoj ocjeni ne smije se prekoraiti ovlatenje za donoenje takvih akata; ovlatenje za donoenje slobodnih upravnih akata ne smije biti upotrebljeno suprotno cilju zbog kojeg je to ovlatenje dato.

U svim ovim sluajevima, upravni akt donesen na osnovu slobodne ocjene smatrat e se nezakonitim i nee proizvoditi pravna dejstva. S druge strane, upravni akt donesen po slobodnoj ocjeni moe imati nedostatak u samoj slobodnoj ocjeni, tj. slobodna ocjena moe biti pogrena, iako je sam akt zakonit. Slobodni akti kod kojih je dolo do pogrene primjene slobodne ocjene nazivaju se necjelishodni upravni akti.

24

Osnovna razlika izmeu pravno vezanih i akata donesenih na osnovu slobodne ocjene jeste u tome to se pravno vezani akti mogu podvri kontroli zakonitosti, pa prema tome, podlijeu i upravno sudskoj kontroli, dok kod akata donesenih na osnovu slobodne ocjene, kontrola se moe vriti na nain kako to nalae javni interes, pa prema tome slobodna ocjena predstavlja samovolju organa koji rjeavaju upravnu stvar na osnovu diskrecione ocjene. Akti koje donosi jedan organ i zbirni (sloeni) upravni akti U vrenju funkcija javne uprave, pravilo je da jedan organ, bilo da je individualni ili kolektivni, donosi upravni akt. Meutim, postoje situacije kada jedan organ nije u mogunosti sam donijeti akt, bez uea dugog organa. U tom sluaju, oni, prema naelu meusobne saradnje organa, zajedniki uestvuju u donoenju upravnih akata. Zavisno od toga, da li upravne akte donosi jedan ili vie organa, razlikujemo dvije vrste upravnih akata i to:

1. Upravni akti koje donose samostalno pojedini organi Najei je sluaj da upravne kate donosi jedan organ, bez obzira kako je on organizovan, odnosno, da li se radi o inokosnom ili kolektivnom organu. Donoenje akta zasniva se na postupku pred samo jednim organom, od momenta pokretanja postupka do donoenja rjeenja. 2. Upravni akti koje donose dva ili vie organa Kada u donoenju upravnog akta uestvuje dva ili vie organa javne uprave, tada se taj akt naziva sloeni (zbirni) upravni pojedinani akt. U njegovom donoenju uestvuje dva ili vie organa, s tim, to samo jedan od njih uruuje akt stranci. Razlikujemo vie vrsta sloenih upravnih akata, i to: Upravni akti koje donose dva ili vie organa, s tim to se ovi organi sporazumijevaju izmeu sebe o tome koji e od njih izdati upravni akt; Upravni akti koje donosi jedan organ uz prethodnu ili naknadnu saglasnost drugog organa; Upravni akti koje donosi jedan organ uz potvrdu ili odobrenje drugog organa; Upravni akti koje jedan organ donosi po pribavljenom miljenju drugog organa. Saradnja izmeu organa zahtijeva sljedee aktivnosti u njihovom radu: 1. Prilikom zajednikog donoenja upravnih akata (rjeenja) od starne dva ili vie organa, svaki od njih duan je donijeti rjeenje, a zatim se organi meusobno sporazumijevaju o tome koji e od njih izdati upravni akt. 2. Prilikom donoenja rjeenja uz prethodnu saglasnost drugog organa, postoji obaveza donosioca rjeenja, da saeka izdavanje traene saglasnosti, i da rjeenje donese tek onda nakon to je drugi organ dao prethodnu saglasnost. 3. Kad se upravni akt donosi uz potvrdu ili odobrenje drugog organa, tada je postupak isti kao kod donoenja rjeenja uz saglasnost drugog organa, s tim to

25

ne daje saglasnost, nego se samo vri kontrola upravnog akta u cilja ujednaavanja kriterija za njegovo donoenje. 4. Kada se upravni pojedinani akt donosi po pribavljenom miljenju, tada organ javne uprave u skladu sa zakonom ili propisom zasnovanim na zakonu, donosi upravni akt nakon pribavljenog miljenja od strane drugog organa. Upravni akti koji se donose po slubenoj dunosti i po zahtjevu stranke S obzirom na to od koga potie inicijativa za donoenje upravnih akata, mogu se razlikovati:

1. Upravni akti koji se donose po slubenoj dunosti Upravni akti koji se donose po slubenoj dunosti su akti koje nadleni organ donosi po vlastitoj inicijativi. Prilikom donoenja akata po slubenoj dunosti, organ javne uprave pokrenue postupak za donoenje upravnog akta po sosptvenoj inicijativi (vlastitoj volji), uvijek kada to odreuje zakon ili na zakonu zasnovani propis ili kada utvrdi ili sazna da, s obzirom na postojee injenino stanje, treba, radi zatite javnog interesa, pokrenuti upravni postupak i donijeti upravni akt po slubenoj dunosti. Pod upravnim aktima koji se donose po slubenoj dunosti moraju se podrazumijevaju akti koje organi javne uprave donose po svojoj inicijativi (Npr., upravni aktkojim se oduzima imaocu oruja odobrenje za dranje i noenje oruja). 2. Upravni akti koji se donose po zahtjevu stranke Upravni akti koji se donose po zahtjevu stranke su takvi akti za koje je, da bi se uope mogli donijeti, neophodna inicijativa, odnosno zahtjev stranke. Bez zahtjeva stranke se ne moe donijeti (rjeenje o otvaranju zanatske radnje moe biti doneseno samo ako je stranka zahtjevom traila donoenje takvog rjeenja). Upravni akti doneseni u pismenoj i usmenoj formi Upravni akt predstavlja jednostrani izraz jae volje dravnog organa i njegova dispozicija upuuje na neko pravo ili neku obavezu. Izjava jae volje kojom se uspostavlja upravnopravni odnos moe biti data na dva naina i to: 1. Upravni akti u pismenoj formi Pravilo je da se upravni akt donosi u pismenoj formi, a samo izuzetno moe se izdati i usmeno. Pisani akt se izdaje na papiru pisan kompjuterom ili pisaom mainom na jednom od tri slubena jezika u Bosni i Hercegovini. 2. Upravni akti u usmenoj formi

26

Upravni pojedinani akt se donosi usmeno u sluajevima kada se radi o preduzimanju izuzetno hitnih mjera u cilju osiguranja javnog reda imira, te sigurnosti javnog poretka u cilju otklanjanja neposredne opasnosti po ivot i zdravlje ljudi ili imovine veeg obima. Organ koji je donio usmeno rjeenje, ima pravo narediti njegovo administrativno izvrenje bez odlaganja. Takoer, po zahtjevu stranke organ koji je donio usmeno rjeenje duan ga je izdati u pismenoj formi najkasnije u roku od osam dana od dana njegovog usmenog saoptavanja. Od usmenog rjeenja moramo razlikovat, usmeno objavljeno ili saopeno rjeenje. Kod njega se ne radi o donoenju rjeenja, nego samo o njegovom saopavanju nakon usmene rasprave. U tom sluaju, rok za albu tee od dana dostavljanja rjeenja, a ne od dana njegovog saopavanja. Rjeenja i zakljuci

1. Rjeenja .Rjeenje je autoritativni upravni akt koji se izdaje jaom voljom organa dravne uprave ili institutcije koja raspolae javnim ovlatenjima. Ono mora sadravati svoje sadrajne elemente i biti pravilno doneseno i na zakonu zasnovano. Postoje i tzv., rjeenja sa skraenim obrazloenjem. To su takvi pojedinani upravni akti koji posjeduju sadrajne elemente kakve posjeduje i redovno rjeenje, s tom razlikom to se obrazloenje sastoji od tzv. kratkog izlaganja zahtjeva stranke" i pozivanja na pravne propise na osnovu kojih je stvar rijeena. Ova vrsta rjeenja se donosi ako se radi o jednostavnim upravnim stvarima u kojima u postupku uestvuju dvije ili vie stranaka, s tim da nijedna od njih ne prigovara postavljenom zahtjevu, a zahtjev stranke se uvaava. Takoer, u pravnom prometu organa javne uprave mogu postojati rjeenje koja uope ne sadre obrazloenje, odnosno, kod kojih je jedini sadrajni elemenat dispozitiv u vidu zabiljeke u spisu. Sto se tie tzv. slobodnih upravnih akata, odnosno, akata koji se donose na osnovu diskrecione ocjena, oni sadre obrazloenje, osim kada je u javnom interesu zakonom ili uredbom izriito predvieno da se takav akt ne obrazlae. 2. Zakljuci Zakljuak je pojedinani upravni akt kojim se odluuje o pitanjima vezanim za postupak donoenja upravnog akta. Ukoliko je dat u usmenoj formi, onda se radi o akcesornom aktu, koji u potpunosti i nije upravni akt, jer ne sadri sastavne djelove. Kada se donosi u pismenoj formi, zakljuak je nesumnjivo pojedinani upravni akt koji slui za odluivanje o pitanjima koja se tiu samog postupka kada se radi pitanjima postupka koja mogu biti od uticaja na ostvarivanje i zatitu prava i interesa stranke. Na kraju, u vezi zakljuaka i rjeenja, treba znati da, i jedni i drugi, predstavljaju pojedinane upravne akte koji su po formi potpuno jednaki. Uostalom, upravno pravo i ne poznaje akte drugog naziva, niti druge namjene. Razlika izmeu njih je u tome, to se rjeenjima odluuje o glavnoj stvari u postupku, a zakljucima se upravlja postupkom. Sadrajni elementi upravnih akata 1. uvod (konkretizacija predmeta i subjekata upravnog akta)

27

Uvod, odnosno, konkretizacija predmeta i subjekata izmeu kojih se stvara upravno-pravni odnos, prvi je sadrajni elemenat pojedinanog upravnog akta. I on sam sadri odreene obavezne dijelove, bez kojih bi upravni akt, bio, u najmanju ruku neuredan. Taj dio akta sadri: naziv izdavaoca upravnog akta, naziv subjekta (subjekata), odnosno, stranaka koje su uestvovale u postupku, njihovih zastupnika i punomonika, upravnu stvar (predmet upravnog postupka), pravnu normu, datum rjeavanja upravne stvari, odnosno, datum izdavanja upravnog akta. Ukoliko upravni akt izdaje organ kojim rukovodi inokosni organ, tada se izdavaocem upravnog akta oznaava lice koje rukovodi tim organom. U sluaju da se u svojstvu izdavaoca organa uprave javlja organ kojim rukovodi kolektivni organ (zborni organ), tada se radi o aktu tog tijela i trebalo bi navesti sastav organa koji je donio odluku navedenu u dispozitivu upravnog akta. Sto se subjekta koji, kao druga strana, uestvuje u upravno-pravnom odnosu, ako se radi o jednom ili vie lica, oni mogu biti oznaeni imenom i prezimenom kao nosioci prava i obaveza, odnosno, ako u postupku uestvuje pravno lice, tada je neophodno navesti zakonskog zastupnika koji to lice zastupa i predstavlja u postupku pred dravnim oragnima. Subjekti ne moraju biti uvijek oznaeni poimenino, poto upravni akt moe biti i generalan, odnosno ne mora biti individualan. Takoer, u sluaju da se u postupku pojavljuje zakonski zastupnik fizikog lica, odnosno, punomonik fizikog ili pravnog lica, u uvodu se moraju naveti imena zastupnika, odnosno, punomonika. Nakon navoenja podataka donosioca upravnog pojedinanog akta (adresanta) i lica kojem je akt namijenjen (adresata), u uvodni dio akta se upisuje upravna stvar (predmet upravnog postupka), a nakon toga, u akt se unosi pravna norma koja ovlauje organ javne uprave da izda upravni akt, kao i datum rjeavanja upravne stvari. 2. Dispozitiv (izreka) upravnog akta Sr sadraja svakog upravnog akta, nesumnjivo je, ipak, njegov dispozitiv (izreka), odnosno, odluka (rjeidba) kojom se rjeava predmet upravnog postupka, tj., upravna stvar. Dispozitiv je najvaniji dio upravnog akta koji takoer, sadri sastavne dijelove kao njegove obavezne sadrajne elemente. U njega se upisuje autoritativna i jednostrana izjava volje organa javne uprave kojom se rjeava konkretni sluaj povodom odreenog upravnopravnog odnosa. U pitanju je odluka organa javne vlasti kojom se subjektu omoguava sticanje nekog subjektivnog prava, ili mu se namee neka dunost, odnosno, vri zatita nekog pravom zatienog interesa. Ona treba da je kratka, jasna i precizno izraena u pisanom obliku, tako da ne stvara nikakvu nejasnou ili konfuziju u pogledu sadraaja odluke o meritumu. Nakon odluke, dispozitiv sadri odluku o trokovima, postupka, zatim naznaenje da alba ne odlae izvrenje rjeenja, te, eventualno, dodatke upravnom aktu. 3. Obrazloenje upravnog akta Nakon dispozitiva koji je najvaniji sadrajni dio upravnog akta, slijedi obrazloenje koje ima sasvim drugi karakter, jer se preko njega uvruje naelo zakonitosti, zatim, omoguava kontrola upravnog akta i daje uporite za preduzimanje pravnih radnji u cilju njegovog pobijanja itd. Na poetku dispozitiva, navodi se kratak sadraj zahtjeva stranaka kao subjekata u upravnom postupku, ukoliko se postupak vodi po zahtjevu stranke. Ukoliko je postupak pokrenut po slubenoj dunosti, dovoljno je da se na poetak dispozitiva unese ta injenica koja je bila odluujua za voenje upravnog postupka. Nakon toga, potrebno je navesti dokaze koji su bili predloeni i koje je organ proveo, odnosno, razloge zbog kojih neke dokaze nije uzeo u razmatranje, odnosno, potrebno je dati ocjenu izvedenih dokaza kao i

28

njihovu povezanost ,. pojedinano i meusobno. Na osnovu izvedenih dokaza utvruje se injenino stanje i izvodi zakljuak koji je komplementaran materijalnoj pravnoj koja je bila osnov za dispoziciju koja je sadrana u dispozitivu.

4. Uputstvo o pravnom lijeku (pravna pouka) Obavezni sadrajni elemenat pojedinanog upravnog akta jeste i pouka o pravnom lijeku", odnosno, uputstvo o pravnom lijeku" kojim se strankama kno subjektima upravnog postupka daje pravo, da po zakonu mogu koristiti odreeno pravno sredstvo (pravni lijek) protiv odluka (rjeenja i zakljuaka), donesenih od strane organa javne uprave u upravnom postupku. Pojedinani upravni akt ne sadri uputstvo ukoliko se radi o vanrednim pravnim lijekovima (obnova postupka, zahtev za zatitu zakonitosti itd. U upravnom postupku, prema odredbama ZUP-a, svako pismeno rjeenje mora sadravati, pored ostalog, uputstvo o pravnom sredstvu (pravnom lijeku) koje moe biti upotrebljeno protiv tog rjeenja. On predstavlja sredstvo kojim se stranka obavjetava o postojanju prava na albu, odnosno, o pravu na pokretanje upravnog spora ili drugog postupka pred sudom. Ukoliko se protiv rjeenja moe izjaviti alba, u pravnoj pouci se navodi kome se ona izjavljuje. Radi se o veem organu od onoga koji je odluivao u pravom stepenu, tj., o organu.vkoji je donio upravni akt koji se albom osporava. Uputstvo o pravnom sredstvu, takoer, sadri kome se, u kom roku i sa kolikom taksom predaje, kao i to da li se moe izjaviti na zapisnik. Za razliku od podnoenja ili izjavljivanja, predaja albe podrazumijeva postupak kojim se alba uruuje organu koji je rjeavao u prvom stepenu, tj., donosiocu upravnog akta. Ukoliko se protiv rjeenja moe pokrenuti upravni spor, u uputstvu o pravnom sredstvu, obavezno se navodi kojem se sudu tuba podnosi i u kojem roku se predaje, a kad se moe pokrenuti neki drugi postupak pred sudom, tada se navodi taj sud kod kojeg se postupak pokree i u kojem roku se pokree. U sluaju da je u rjeenju dato pogreno uputstvo, stranka moe postupiti po propisima, a moe u roku od osam dana traiti od organa koji je donio rjeenje da isto ispravi. U takvom sluaju rok za albu odnosno sudsku tubu tee od dana dostavljanja dopunjenog reenja. Dodaci upravnom aktu Dispozitiv moe sadravati i odreene dodatke upravnom aktu koji, istina, nisu obavezni sastavni dijelovi, ali, koji u odreenim situacijama to mogu postati. Dodaci upravnom aktu mogu biti: 1. uslov Uslov je budua i neizvesna okolnost od ijeg nastupanja ili nenastupanja zavisi nastanak pravnih dejstava posla ili prestanak pravnih dejstava koja je pravni posao proizveo. To znai, da je uslov takav dodatak upravnom aktu kojim se ini zavisnim njegovo djelovanje o nekoj buduoj okolnosti iji je nastup neizvjestan. Uslovi se dijele na: a) Odloni uslov

29

Kada je u upravnom aktu sadran suspenzivni uslov, upravni akt ne proizvodi nikakvo dejstvo dok ne nastupi odreeni dogaaj, odnosno, dok ne nastupi odreena okolnost koja je postavljena kao uslov (Npr., nadleni organ uprave izdae odobrenje za obavljanje odreene djelatnosti, nakon to poslovna prostorija bude dovedena u stanje da odgovara propisanim uslovima iz pravilnika o ispunjavanju potrebnih higijenskih, tehnikih i ostalih uslova za obavljanje djelatnosti). b) Raskidni uslov Kod raskidnog uslova, akt stupa na snagu odmah, ali njegovo pravno dejstvo prestaje nastupanjem predvienog dogaaja ili okolnosti koje su postavljene kao uslov. U tom sluaju nije potrebno donositi novi upravni akt (ako se takav akt i donese, on ima deklarativno dejstvo). Pored ove podjele, postoji podjela na: potestativne, kauzalne, odnosno, mjeovite uslove, zavisno od toga da li nastupanje uslova zavisi od volje adresata (potestativni) ili ne zavisi od njegove volje (kauzalni) ili i jedno i drugo (mjeoviti uslovi). Potestativan je onaj uslov koji zavisi od volje jednog od uesnika pravnog posla. (Npr., neko se obvezuje da prijatelju posudi novac na znjam ukoliko zajmoprimac kupi vozilo tano odreene marke). Kauzalan je onaj uslov koji ne zavisi od volje ni jedne ni druge strane, ve od sluaja, ili zavisi iskljuivo od volje nekog treeg. (Npr., kupuje se vozilo pod uslovom da kupac dobije novac na). Mjeovit uslov jeste onaj koji, istovremeno, zavisi od volje uesnika pravnog posla (nasljednika ili legatara) i volje nekog treeg (ili objektivnih okolnosti), (Npr., poklanja se kua, s tim da se poklonoprimac oeni odreenom djevojkom). Prema pravnoj teoriji i pravnoj praksi, ostvarenje odlonog uslova ima povratno dejstvo, to se ogleda u slijedeim pravilima: a) ugovor vai odmah po zakljuenju i nijedna stranka se ne moe jednostrano povui; b) poveanje vrijednosti stvari po zakljuenju ugovora je u korist pribavioca; c) akti raspolaganja uinjeni od strane prenosioca padaju. Posao modifikovan raskidnim uslovom (npr. prodaja sa pravom otkupa) proizvodi dejstva na koja je bio upravljen (pravo prelazi na pribavioca) i u tom pogledu nema neizvjesnosti, ali je neizvjesno da li e ta dejstva o