universiteti i tiranËs instituti i ... - doktoratura ne ut · një fazë të avancuar të...

UNIVERSITETI I TIRANËS

INSTITUTI I STUDIMEVE EUROPIANE

DISERTACION

PËR MBROJTJEN E GRADËS SHKENCORE

“DOKTOR”

“Marrëdhënia e Asociimit mes Komunitetit Europian dhe Shqipërisë” Vështrim krahasues me vendet e Europës Qendrore dhe Lindore

Kandidati Udhëheqës shkencor

Erind PIRANI Prof. Dr. Skënder Kaçupi

Tiranë 2013

© E drejta e autorit: Erind Pirani

Ky punim shkencor është formatuar sipas kërkesave të Rregullores së Rektoratit - Për Organizimin e

Programeve të Studimit të Doktoratave, miratuar në Mbledhjen e Senatit Akademik të Universitetit të

Tiranës me vendimin nr.20, datë 13.11.2008.

Mirënjohje…

Punimi për mbrojtjen e disertacionit “Marrëdhënia e Asociimit mes Komunitetit

Europian dhe Shqipërisë - Vështrim krahasues me vendet e Europës Qendrore dhe

Lindore” nuk do ishte bërë i mundur pa ndihmën e palodhur e të pakursyer dhe

përkushtimit maksimal të udhëheqësit tim shkencor, Prof. Dr. Skënder Kaçupi, që në

vazhdimësi më ka dhënë përkrahje në krijimin e ideve frytëdhënëse dhe opinioneve të

zgjeruara në lidhje me grumbullimin e materialit shkencor dhe mënyrës së shtjellimit të

punimit. Punimi nuk do të kishte dalë në dritë pa mbështetjen e vazhdueshme,

udhëzimeve dhe këshillave të vlefshme të profesorit gjatë gjithë fazës së punimit, që nga

grumbullimi i materialit, konsultimeve të vazhdueshme dhe deri në fazën e strukturimit

përfundimtar, prandaj këtë punim e konsideroj si produkt të përbashkët timin si kandidat

për gradën e “Doktorit” dhe udhëheqësit tim shkencor Prof. Dr. Skënder Kaçupi.

Falënderime dhe mirënjohje pa fund edhe për Prof. Dr. Xhezair Zaganjori për

këshillat e veçanta gjatë gjithë periudhës së formimit tim profesional në Master dhe

Doktoraturë, veçanërisht në lëndët e fushës europiane dhe ndërkombëtare publike. Të

parealizuara ose vetëm një ëndërr do të mbeteshin synimet e mia për ngritjen profesionale

dhe akademike pa ndihmën e profesorit, sukseset dhe virtytet e të cilit kanë qenë

frymëzim për vazhdimin e karrierës time si jurist.

Një falënderim të veçantë edhe për familjen time, për qëndrime koherente të

shfaqura në përkrahje të realizimit të synimeve të mia profesionale, edhe përkundër faktit

që ju kam munguar në shumë momente të bukura, por gjithmonë të vetëdijshëm dhe të

mirëkuptueshëm për mundin që duhet për të realizuar një punim të këtij niveli.

Përkundër lodhjes se shkaktuar dhe kohës që jam angazhuar për punimin e

disertacionit, megjithatë përfundimi i tij më ka dhuruar kënaqësi për shkak të ngritjes

sime profesionale dhe akademike, me informacione dhe përvoja që padyshim do t’i

përcjell edhe tek studentët me qëllim të nxitjes së debateve dhe punimeve doktrinare në

fushën e të drejtës europiane dhe ndërkombëtare.

Falënderim të veçantë Drejtoreshës së Institutit të Studimeve Europiane Prof. Dr.

Eva Hyskaj Tafili, e cila në koordinim me udhëheqësin tim shkencor si edhe Prof. Dr.

Xhezair Zaganjorin, më kanë mbështetur dhe inkurajuar maksimalisht për pjesëmarrje të

vazhdueshme me referime në konferenca shkencore.

“We believe in a free and integrated Europe. We insist that the institutions of the

European Community are managed so that they increase the liberty of the individual

throughout the continent”

Margaret Thatcher 07/1979

Lista e shkurtimeve:

BE Bashkimi Europian

MSA Marrëveshja e Stabilizim - Asociimit

PSA Procesi i Stabilizim - Asociimit

KE Komisioni Europian

TKE Traktati i Komunitetit Europian

TBE Traktati i Bashkimti Europian

OBT Organizata Botërore e Tregtisë

GATT General Agreement on Tarifs and Trade.

CARDS Community Assistance for Reconstruction, Development and Stabilization

TAIEX Technical Assistance and Information Exchange Instrument

MIPD Multi-annual Indicative Planning Document-

CEFTA Central European Free Trade Agreement

ZEE Zona Ekonomike Ekskluzive

TPE Tregu i Përbashkët Europian

GJDKE Gjykata e Drejtësisë e Komunitetit Europian

GJK Gjykata Kushtetuese

KEDNJ Konventa Evropiane për të Drejtat e Njeriut dhe Lirive Themelore

DUDNJ Deklarata Universale për të Drejtat e Njeriut

TDP Tarifa doganore e përbashkët

IPA Instrumenti i Para Aderimit

MTBE Marrëveshja e Tregtisë dhe Bashkëpunimit Ekonomik

PHARE Poland and Hungary: Assistance for Restructuring their Economies

SAPARD Special Accession Programme for Agriculture and Rural Development

ISPA Instrument for Structural Policies for Pre-Accession

TEMPUS Trans-European Mobility Programme for University Studies

EFTA European Free Trade Association

GJEDNJ Gjykata Europiane e të Drejtave të Njeriu

i

Pasqyra e lëndës

HYRJE _____________________________________________________ v

Objekti dhe qëllimi ___________________________________________________ v

Metodologjia ________________________________________________________ vi

I. MARRËDHËNIET MES SHQIPËRISË DHE BASHKIMIT

EUROPIAN _________________________________________________ 1

1.1 Historiku i marrëdhënieve ___________________________________________ 1

1.2 Roli i integrimit europian ___________________________________________ 2

1.3 Kriteret e Anëtarësimit në Bashkimin Europian __________________________ 3

1.4 Negociatat BE-Shqipëri për nënshkrimin e Marrëveshjes së Stabilizim -

Asociimit ____________________________________________________________ 4

1.5 Marrëveshja e Stabilizim - Asociimit __________________________________ 6

1.5.1 Veçoria politike e marrëveshjes së stabilizim-Asociimit ______________ 9

1.5.1 Adoptimi i Acquis Communautaire _____________________________ 12

1.5.2 Asimetria në zbatimin e Marrëveshjes së Stabilizim - Asociimit _______ 20

II. PROCESI I STABILIZIM-ASOCIIMIT ______________________ 25

2.1 Kuptimi dhe rëndësia e procesit të stabilizim asociimit ___________________ 25

2.2 Lindja e idesë së Stabilizim-Asociimit ________________________________ 29

2.3 Zhvillimi i procesit të Stabilizim Asociimit ____________________________ 30

2.4 Misioni dhe objektivat e Procesit të Stabilizim - Asociimit _______________ 30

2.5 Instrumentat e Procesit të Stabilizim - Asociimit ________________________ 31

2.5.1 Marrëveshja e Stabilizim-Asociimit _____________________________ 31

2.5.2 Partneriteti Evropian _________________________________________ 33

ii

2.5.3 Kuptimi dhe zbatimi i Planit të Veprimit _________________________ 34

2.5.4 Synimet e Planit të Veprimit ___________________________________ 34

2.6 Instrumentat financiare të BE-së në mbështetje të Procesit të Stabilizim-Asociimit

36

2.7 Përfitimet dhe kostot e procesit të integrimit evropian ____________________ 40

2.8 Kuadri institucional shqiptar për integrimin europian ____________________ 43

2.9 Vështrim mbi Progres Raportet e Komisionit Europian për Shqipërinë _______ 51

III. INSTITUTI I ASOCIIMIT DHE KUPTIMI I TIJ _____________ 53

3.1 Termi Asociim _________________________________________________ 53

3.2 Bazat ligjore të Asociimit të Komunitetit Europian _____________________ 54

3.2.1 Neni 198-204 i Traktatit të Themelimit të Komunitetit Europian ______ 55

3.2.2 Neni 217 i Traktatit të Komunitetit Europian ______________________ 56

3.3 Karakteristikat e Asociimit dhe kufizimet e tij ________________________ 58

3.4 Format e Asociimit ______________________________________________ 59

3.5 Vështrim mbi praktikën e deritanishme të Asociimit të Komunitetit Europian 61

3.5.1 Marrëveshja e Asociimit me Greqinë ____________________________ 61

3.5.2 Marrëveshja e Asociimit me Maltën dhe Qipron ___________________ 62

3.5.3 Marrëveshjet me vendet AKP __________________________________ 63

3.5.4 Marrëveshja për krijimin e Zonës Ekonomike Europiane ____________ 63

3.5.5 Marrëveshjet Europiane ______________________________________ 64

3.6 Ligji si baza e marrëdhënieve mes Bashkimit Europian dhe Vendeve të Europës

Lindore dhe Qendrore _________________________________________________ 66

3.6.1 Roli dhe sundimi i ligjit në marrëdhënien mes Bashkimit Europian dhe

vendeve të Europës Lindore __________________________________________ 66

3.6.2 Roli i së drejtës në zhvillimin e kuadrit të marrëdhënieve ____________ 68

3.6.3 Vështrim krahasues, tendencat dhe problemet në zbatimin e Marrëveshjeve

me Bashkimin Europian _____________________________________________ 76

iii

3.6.4 Kapacitetet e Bashkimit Europian për një zgjerim të qëndrueshëm _____ 92

IV. ELEMENTËT PËRBËRËS TË MARRËVESHJES SË STABILIZIM

ASOCIIMIT MES SHQIPËRISË DHE BASHKIMIT EUROPIAN __ 102

4.1 Hyrje _________________________________________________________ 102

4.2 Kriteri Politik __________________________________________________ 103

- Demokracia dhe shteti i së drejtës _____________________________ 103

- Të drejtat e njeriut dhe mbrojtja e minoriteteve ___________________ 108

- Çështjet rajonale dhe detyrimet ndërkombëtare ___________________ 112

4.3 Kriteri Ekonomik _______________________________________________ 114

- Ekzistenca e ekonomisë së tregut funksionale ____________________ 114

- Aftësia për të përballuar presionet e konkurrencës dhe forcat e tregut brenda

BE-së _________________________________________________________ 117

4.4 Aftësia për të marrë përsipër detyrimet e anëtarësimit ___________________ 118

4.4.1 Lëvizja e lirë e mallrave _________________________________

12119

4.4.2 Liria e lëvizjes së punëtorëve 120

4.4.3 E drejta e vendosjes dhe liria për të ofruar shërbime _______________ 120

4.4.4 Lëvizja e lirë e kapitalit______________________________________ 121

4.4.5 Prokurimi publik ___________________________________________ 122

4.4.6 E drejta e shoqërive tregtare __________________________________ 123

4.4.7 Legjislacioni për pronësinë intelektuale _________________________ 124

4.4.8 Politika e konkurrencës ______________________________________ 125

4.4.9 Shërbimet financiare ________________________________________ 126

4.4.10 Shoqëria e informacionit dhe media ____________________________ 128

4.4.11 Bujqësia dhe zhvillimi rural __________________________________ 129

4.4.12 Politika e sigurisë ushqimore, veterinare dhe fitosanitare ___________ 130

iv

4.4.13 Peshkimi _________________________________________________ 132

4.4.14 Politikat e transportit ________________________________________ 133

4.4.15 Energjia __________________________________________________ 134

4.4.16 Tatimet __________________________________________________ 136

4.4.17 Politika ekonomike dhe monetare ______________________________ 138

4.4.18 Statistikat_________________________________________________ 138

4.4.19 Politika sociale dhe Punësimi _________________________________ 140

4.4.20 Ndërmarrjet dhe politika industriale ____________________________ 142

4.4.21 Rrjetet transeuropiane _______________________________________ 143

4.4.22 Politikat rajonale dhe koordinimi i instrumenteve strukturore ________ 144

4.4.23 Gjyqësori dhe të drejtat themelore _____________________________ 146

4.4.24 Drejtësia, liria dhe siguria ____________________________________ 151

4.4.25 Shkenca dhe kërkimi ________________________________________ 154

4.4.26 Arsimi dhe kultura _________________________________________ 155

4.4.27 Mjedisi dhe ndryshimet klimatike _____________________________ 156

4.4.28 Mbrojtja e konsumatorit dhe e shëndetit _________________________ 158

4.4.29 Bashkimi doganor __________________________________________ 161

4.4.30 Marrëdhëniet me jashtë ______________________________________ 162

4.4.31 Politika e jashtme, e sigurisë dhe e mbrojtjes _____________________ 163

4.4.32 Kontrolli financiar __________________________________________ 164

4.4.33 Dispozitat financiare dhe buxhetore ____________________________ 165

V. KONKLUZIONE DHE REKOMANDIME ___________________ 166

VI. BIBLIOGRAFIA ________________________________________ 168

v

HYRJE

Objekti dhe qëllimi

-Objekti

Ky punim ka për objekt, nisur dhe nga titulli i tij “Marrëdhënia e Asociimit mes

Komunitetit Europian dhe Shqipërisë”, ta trajtojë në dy plane kryesore: në aspektin e

ndërkombëtar dhe në aspektin e brendshëm. Në aspektin ndërkombëtar duke e trajtuar në

disa rrafshe dhe këndvështrime të ndryshme, duke iu referuar edhe marrëveshjeve që janë

nënshkruar tashmë me vendet e tjera të Europës Qendrore dhe Lindore, burimet e këtyre

marrëveshjeve. Një vend të posaçëm zë trajtimi i kësaj të drejte në vendin tonë, duke i

bërë dhe një trajtim historik. Ky punim synon që jo vetëm të japë një pasqyrë sistematike

të zhvillimit të marrëdhënies së Asociimit deri në ditët e sotme, por dhe të konstatojë

problemet, pse jo të parashtrojë pritshmëritë, si dhe deri ku shkon kjo marrëdhënie.

Gjatë punimit vihet re se marrëdhënies së Asociimit i kushtohet përveç një shqyrtimi

thjeshtësisht juridik, edhe një trajtim historik për të kuptuar arsyet e lindjes së kësaj

marrëdhënie, po ashtu dhe një trajtim praktik, se si ka evoluar marrëdhënia dhe si është

zbatuar konkretisht marrëveshja e Stabilizim - Asociimit mes Shqipërisë dhe

Komuniteteve Europiane. Po ashtu një rëndësi të veçantë merr edhe trajtimi ekonomik

mbi efektet e zbatimit të MSA.

Pra në vetvete nuk arrihet dot në trajtimin e plotë dhe të gjithanshëm të kësaj marrëdhënie

nëse nuk trajtohen në të aspekte shumëplanëshe që ajo dikton.

Një vend më vete zë trajtimi i kësaj marrëdhënie në vendin tonë. Edhe këtu trajtimi është

bërë jo vetëm historik, por dhe duke i shpjeguar aspekte dhe kapituj të veçantë të saj, si

dhe problemet e hasura.

Punimi nuk synon të shterojë çdo diskutim, por të parashtrojë në mënyrë modeste një

shpjegim evolutiv të kësaj marrëdhënie deri në ditët e sotme, pa pretenduar se është thënë

gjithçka, por me dëshirën që të jenë shpjeguar kuptueshëm momentet më kyçe të saj.

-Qëllimi

Në momentin që është propozuar të përgatitet një disertacion i tillë, Shqipëria gjendej në

një fazë të avancuar të marrëdhënieve të saj me Bashkimin Europian. Këto ishin

intensifikuar që në fillim të vitit 2003 kur Shqipëria filloi bisedimet për nënshkrimin e

Marrëveshjes së Stabilizim Asociimit. Qëllimi primar i këtij disertacioni është që të bëjë

një analizë sistematike të kësaj marrëdhënie. Por, për të nxjerrë çdo element dhe për ta

analizuar në të gjithë këndvështrimet, që në fillim është përgatitur platforma, ku si stil

shpjegimi do të jepej evolucioni i saj në rrafshin ndërkombëtar si dhe atë të brendshëm.

Një qëllim më vete i këtij punimi është të konstatojë të përbashkëtat e marrëveshjeve që

janë nënshkruar më përpara me vendet e tjera të Europës Qendrore dhe Lindore, si dhe

për të parë unitetin dhe të përbashkëtat mes tyre.

vi

Qëllim tjetër i këtij punimi është që të kontribuojë sadopak edhe tek subjektet, të cilat

përfitojnë nga kjo marrëdhënie, si dhe rolin që duhet të luajnë të gjithë aktorët dhe

faktorët e mundshëm gjatë procedurave të anëtarësimit apo edhe më pas në kuadër të

plotësimit të standardeve dhe kërkesave që burojnë nga një anëtarësim i plotë i Shqipërisë

në Bashkimin Europian.

Metodologjia

Përcaktimi i metodologjisë nuk ka qenë një proces i lehtë. Nga njohja paraprake e kësaj

fushe, është përcaktuar dhe se çfarë synohet me këtë punim.

Në fakt konstatohej një mungesë në gjuhën shqipe, të paktën, e një punimi sistematik në

lidhje me një lloj historiku të marrëdhënies së Stabilizim - Asociimit dhe marrëveshjes që

ka nënshkruar Shqipëria. Synimi ishte të përgatitej një punim pak a shumë sistematik, që

trajton të gjithë tematikën, pa pretenduar të shterohet ajo, pasi jo vetëm është shumë e

gjerë, por nga kompleksiteti i saj humbet nganjëherë dhe qëllimi bazë. Pra gjithë kohën

duhej të ruhej konsistenca, nënvizimi i rëndësisë së forcimit të një marrëdhënie të tillë me

BE, si dhe përmbushja e detyrimeve që burojnë nga të gjithë kapitujt e MSA.

Hapi i parë ishte grumbullimi i informacionit, duke frekuentuar kryesisht biblioteka dhe

librari universitare online si dhe materiale të bollshme të vëna në dispozicion nga Instituti

i të drejtës ndërkombëtare “Max–Planck Institut” në Heidelberg/Gjermani. Më pas

studimi i këtij materiali të bollshëm, i cili duhej të përditësohej deri dhe tani para

përfundimit të këtij punimi, pasi ndryshonte dhe evoluonte me shpejtësi në dy aspekte:

-në planin e së drejtës komunitare;

-në planin e së drejtës së brendshme të marrëveshjes së nënshkruar dhe plotësimit të

detyrimeve që burojnë nga ajo.

Hapi i dytë: Qoftë dhe në planin historik të marrëdhënieve të Asociimit që kanë krijuar

Komunitetet Europiane me vende të tjera, duhej kryer një kryqëzim dhe përpunim

informacioni dhe përditësim i tij me risitë dhe ndryshimet që ofron kjo fushë dinamike.

Hapi tjetër: Ishte më i vështiri, fillimi i shkrimit të punimit, ku gjatë shkrimit e në vijim

dilnin shumë çështje të pasqaruara dhe duhej gjithë kohën një konsultim me web-page të

institucioneve komunitare apo me biblioteka on line. Ky proces ishte i vështirë dhe për

arsyen tjetër se gjatë këtij punimi vihet re se kemi të bëjmë me evoluim të kësaj

marrëdhënie, si dhe në analizë të fundit është një proces i vështirë, konstant dhe i gjerë

meqë prek fusha dhe aspekte te ndryshme të jetës, për të cilat gjithmonë ka nevojë për

studime edhe më të thelluara nga pikëpamja e garantimit të standardeve që parashikohen

në MSA si dhe respektim të të drejtave të njeriut.

Hapi i katërt: Gjatë shkrimit të punimit, është vijuar veprimtaria shkencore, me

pjesëmarrje në konferenca shkencore kombëtare dhe ndërkombëtare. Pjesë të caktuara

nga këto referate apo të botuara si artikuj, edhe në revista janë përfshirë në këtë punim.

Hapi i pestë: Gjatë shkrimit të punimit dhe për të mos humbur interesin për të kam bërë

vii

përpjekje që të ndërthur ushtrimin e funksioneve të mia pranë institucionit të Avokatit të

Popullit, si një institucion kushtetues për mbrojtjen dhe promovimin e të drejtave të

njeriut, me garancitë dhe detyrimet që burojnë nga MSA për një standard më të mirë dhe

realizimin të politikave dhe aspiratave europiane, për të cilat kërkohet një ndryshim dhe

përmirësim i vazhdueshëm.

Qëllimi është që punimi të sjellë një kontribut sado modest në këtë fushë, por dhe të jetë i

kuptueshëm dhe i pranueshëm për një masë më të gjerë përdoruesish, pa qëndruar

ngushtësisht te juristët e specializuar vetëm në këtë fushë.

1

Kapitulli 1

MARRËDHËNIET MES SHQIPËRISË DHE BASHKIMIT EUROPIAN1

1.1 Historiku i marrëdhënieve

Marrëdhëniet diplomatike të Shqipërisë me Bashkimin Europian (BE) janë vendosur në

vitin 1991. Ngjarja më e rëndësishme në marrëdhëniet midis Shqipërisë dhe BE-së u

shënua një vit më vonë, në 11 maj 1992, me nënshkrimin e Marrëveshjes së Tregtisë dhe

Bashkëpunimit e cila hyri në fuqi më 1 dhjetor 1992. Po në këtë periudhë, Shqipëria

përfshihet në Sistemin e Përgjithshëm të Preferencave (GSP), i cili përfaqësonte një

regjim të përgjithshëm preferencash tregtare që BE-ja u ofronte një numri të gjerë

vendesh me të cilat ajo kishte marrëdhënie kontraktuale.

Marrëveshja e Tregtisë dhe Bashkëpunimit e 11 majit 1992 i krijoi mundësinë Shqipërisë

që të përfitojë nga fondet e programit PHARE. Kjo përbën një hap të rëndësishëm në

drejtim të ristrukturimit të asistencës së BE-së ndaj Shqipërisë në një sërë fushash që

përkonin me reformat në të cilat ishte angazhuar vendi ynë. Në kuadrin e këtij programi,

në periudhën 1992-2000, Shqipërisë i është dhënë një ndihmë e konsiderueshme.

Në vitin 1996, Shqipëria ishte pranë nënshkrimit të një marrëveshjeje të re kontraktuale

me BE-në, e cila, do të hapte rrugën për një marrëveshje klasike asociimi. Por, zgjedhjet

e kontestuara parlamentare të majit të vitit 1996, së bashku me krizën e thellë financiare

dhe sociale që pasoi në fillim të vitit 1997 nga rënia e skemave piramidale, bënë që të

dështojë çdo iniciativë në këtë drejtim.

Zhvillimet politike gjatë kësaj periudhe në vende të ndryshme të rajonit tonë, shpërbërja e

ish-Jugosllavisë, krijimi i një sërë shtetesh të reja, parametrat e të cilave dalloheshin nga

ato të vendeve të Europës Qendrore, bënë që në vitin 1996 Bashkimi Europian të

adaptonte për vendet e Ballkanit politikën e quajtur “Regional approach” (përqasje

rajonale).

Këshilli i Çështjeve të Përgjithshme, në këtë kohë, përcaktonte një sërë kushtesh politike

dhe ekonomike që vendet e Ballkanit duhej të plotësonin për të zhvilluar dhe forcuar

marrëdhëniet e tyre me BE-në. Këto kritere kishin të bënin me respektimin e parimeve

demokratike, liritë dhe të drejtat e njeriut, ndërtimin, respektimin dhe forcimin e shtetit të

së drejtës, mbrojtjen e minoriteteve, zhvillimin e ekonomisë së tregut, si dhe

bashkëpunimin rajonal.

Megjithëse e orientuar për të ndihmuar forcimin e demokracisë dhe reformat në vendet

përkatëse, kjo politikë e BE-së provoi të jepte rezultatet e parashikuara. Për shkak të

zhvillimeve të fundit rajonale, ngjarjet tragjike në Kosovë “traumatizuan” sistemin e

marrëdhënieve ndërkombëtare dhe shtuan presionin e tyre për të gjetur forma dhe mënyra

të tjera për të përshpejtuar “integrimin” e Europës Jug-Lindore në strukturat e BE-së.

Në maj të vitit 1999, Bashkimi Europian miratoi një iniciativë të re për 5 vende të

Ballkanit: Shqipëria, ish-Republika Jugosllave e Maqedonisë, Kroacia, Bosnjë-

Hercegovina dhe Republika Federale Jugosllave, të quajtur Procesi i Stabilizim-Asociimit

(PSA). Që në fillimin e kësaj iniciative të re, Shqipëria do të bëhej pjesë e saj. Ky proces

1 Referuar në tekst si BE.

2

ka për qëllim vendosjen e marrëdhënieve më të ngushta ndërmjet BE-së dhe vendeve të

lartpërmendura, nëpërmjet Marrëveshjeve të Stabilizim-Asociimit (MSA).

Në nëntor të vitit 1999, Komisioni Evropian paraqiti një raport mbi studimin e fizibilitetit

për hapjen e bisedimeve me Shqipërinë për nënshkrimin e Marrëveshjes së Stabilizim-

Asociimit duke arritur në përfundimin se, megjithatë, Shqipëria nuk i kishte plotësuar

kushtet për një marrëveshje të tillë.

Perspektiva e vendeve të rajonit perëndimor për integrim në Bashkimin Europian

përforcohet pas Këshillit Europian të Feiras i mbledhur më qershor 2000, i cili vendosi se

të gjitha vendet e përfshira në Procesin e Stabilizim-Asociimit janë kandidate potenciale

për anëtarësim në Bashkimin Europian.

Në muajin nëntor të vitit 2000, u zhvillua në Zagreb takimi i vendeve të përfshira në

procesin e stabilizim-asociimit. Në këtë takim BE-ja vendosi të intensifikojë

bashkëpunimin me Shqipërinë nëpërmjet krijimit të Grupit të Nivelit të Lartë Drejtues

Shqipëri-BE. Qëllimi i këtij grupi ishte të vlerësonte kapacitetin e Shqipërisë për të marrë

përsipër detyrimet për një Marrëveshje Stabilizim-Asociimi me BE-në. Grupi i Nivelit të

Lartë Drejtues Shqipëri-BE zhvilloi tre takime në Tiranë në përfundim të të cilave

Komisioni Europian hartoi një raport vlerësimi, ku evidentohej procesi i bërë dhe fushat

ku ende nevojiten përmirësime. Si përfundim, Komisioni vlerësoi se ndonëse mbetet ende

për të bërë në drejtim të plotësimit të detyrimeve që rrjedhin nga një marrëveshje

stabilizim-asociimi, perspektiva e hapjes së negociatave është rruga më e mirë për të

ruajtur tempin e ndryshimeve politike dhe reformave ekonomike në vend. Për këtë

qëllim, Komisioni arriti në përfundimin se është çasti për të proceduar me një

Marrëveshje Stabilizim-Asociimi me Shqipërinë.

Raporti i Komisionit për Shqipërinë, u miratua në muajin qershor 2001, nga Këshilli i

Ministrave të BE-së. Duke marrë në konsideratë zhvillimet e deriatëhershme të vendit

dhe përpjekjet e tij për të ndërmarrë reformat e nevojshme për tu integruar në BE,

Këshilli i kërkoi Komisionit që të paraqiste një projekt-mandat për hapjen e negociatave

me Shqipërinë përpara fundit të vitit 2001. Në përputhje me kërkesën e Këshillit, në

muajin dhjetor 2001, Komisioni Evropian i paraqiti Këshillit projekt - mandatin e

negocimit të një Marrëveshjeje Stabilizim - Asociimi me Shqipërinë. Gjithashtu, në këtë

takim u vendos dhe krijimi i Grupit Konsultativ BE-Shqipëri.

Projekt-Mandati i bisedimeve i përgatitur dhe paraqitur nga Komisioni Europian u

diskutua në nivel teknik nga vendet anëtare të BE-së gjatë periudhës Janar-Korrik 2002.

Këshilli i Çështjeve të Përgjithshme të BE-së në mbledhjen e tij më 21 tetor 2002,

vendosi hapjen e negociatave me Shqipërinë. Negociatat për një Marrëveshje Stabilizim -

Asociimi mes BE – Shqipëri u hapën zyrtarisht nga Presidenti i Komisionit Europian Z.

Romano Prodi më 31 janar 2003.

Samiti i Selanikut i mbajtur me qershor 2003 i ashtuquajtur edhe Zagreb II konfirmon

perspektivën për aderim në BE të vendeve të rajonit të Ballkanit Perëndimor dhe i hap

rrugën shfrytëzimit të instrumentave të përdorur me vendet e reja anëtare.

1.2 Roli i integrimit europian

Integrimi nuk duhet keqkuptuar si eliminim i thjeshtë kufijsh, i cili do të bëjë të mundur

lëvizjen e lirë drejt vendeve më të pasura të Europës. Integrimi në Bashkimin Europian

nënkupton, në radhë të parë, përafrimin dhe përqafimin e vlerave themelore mbi bazën e

të cilave është ndërtuar dhe jeton ky organizëm i madh ndërshtetëror: Demokracia, shteti

3

i së drejtës, mbrojtja e të drejtave të njeriut, mbrojtja dhe respektimi i të drejtave të

pakicave kombëtare.

Të gjitha shtetet anëtare të Bashkimit Europian funksionojnë mbi bazën e demokracive

liberale, në të cilat shteti i së drejtës është i konsoliduar, ligji është i barabartë për të

gjithë dhe të drejtat e njeriut janë të shenjta. Përqafimi i vlerave të demokracisë është

vendimtar dhe themelor për vendet që aspirojnë për anëtarësim në BE. Në këto rrethana,

një pjesë e konsiderueshme e ndihmës së akorduar nga BE për vendin tonë synon

pikërisht në ndërtimin e këtyre vlerave.

Ekonomi funksionale tregu, e aftë t'i bëjë ballë presioneve konkurruese dhe forcave të

tregut brenda BE-së. Përmbushja e dy kritereve të mësipërme, së bashku me detyrimin

për të adoptuar legjislacionin e Bashkimit Europian, të ashtuquajturin acquis

communautaire , janë parakushti kryesor për të mundësuar aderimin e shteteve të treta në

Bashkimin Europian.

Për shkak të një historie të gjatë izolimi e vështirësish ekonomike, integrimi perceptohet

shpesh si mundësi për të lëvizur në Europë, duke lënë në harresë faktin se kjo lehtësi vjen

vetëm si rezultat i konsolidimit të demokracisë dhe zhvillimit të ekonomisë. Procesi i

integrimit duhet kuptuar si një program reformash që e afron vendin me modelin

europian të shtetit, demokracisë dhe funksionimit të ekonomisë, por jo thjesht si lëvizje e

lirë drejt perëndimit. Së dyti, procesi duhet të përfshijë angazhimin e të gjithë aktorëve të

shoqërisë, e jo vetëm Ministrisë së Integrimit.

1.3 Kriteret e Anëtarësimit në Bashkimin Europian

Për t’u bërë anëtare e BE-së, Shqipëria duhet të plotësojë kriteret e vendosura për të

gjitha shtetet kandidate për anëtarësim në Bashkimin Europian të miratuara nga Këshilli

Europian i Kopenhagenit në qershor të vitit 1993. Aplikimi për anëtarësim në BE fillon

zyrtarisht kur vend aspirant i dorëzon aplikimit për anëtarësim Presidencës së BE-së.

Komisioni Europian ofron një opinion formal (Avis) për vendin aplikues, duke

rekomanduar dhënien ose jo të statusit të vendit kandidat dhe hapjen e negociatave. Pasi

Këshilli, në unanimitet bie dakord mbi një mandat negociues, bisedimet midis vendit

kandidatit dhe të gjitha Shteteve Anëtare të BE-së mund të hapen formalisht. Por para se

të fillojnë negociatat, vendi aplikant duhet të plotësojë kriteret e aderimit në BE.

Të ashtuquajturat “kriteret e Kopenhagenit”, përcaktuar nga Këshilli Europian mbajtur në

dhjetor të 1993 në Kopenhagen, kërkojnë2 që vendi kandidat të ketë:

institucione të qëndrueshme që garantojnë demokracinë, shtetin e së drejtës, të

drejtat e njeriut, respektimin dhe mbrojtjen e minoriteteve;

një ekonomi tregu funksionale, si dhe aftësinë për të përballuar presionin e

konkurrencës dhe forcat e tregut që veprojnë brenda Bashkimit Europian;

aftësinë për të marrë përsipër detyrimet e anëtarësimit, në mënyrë të veçantë

objektivat politike, ekonomik dhe të bashkimit monetar.

Këshilli Europian i Madridit, mbajtur në dhjetor të 1995, shtoi një kriter të katërt në

grupin e kritereve të Kopenhagenit. Sipas këtij kriter kërkohet që vendi kandidat të

2 Shih më konkretisht Wiehler, F., (Botues ), “Die Erweiterung der Europäischen Union”, fq. 62 e në vijim.

4

aplikoj rregullat dhe procedurat e BE-së përmes përshtatjes së strukturave të tij

administrative. Rëndësia e krijimit të strukturave të duhura administrative dhe gjyqësore

është një parakusht për zbatimin efektiv të legjislacionit të BE-së.

1.4 Negociatat BE-Shqipëri për nënshkrimin e Marrëveshjes së Stabilizim -

Asociimit

Pas zhvillimit të marrëdhënieve intensive ndërmjet Shqipërisë dhe BE, më 31 Janar 2003,

hapet procesi i negocimit të një Marrëveshje Stabilizim-Asociimi ndërmjet Shqipërisë

dhe BE. Ky proces u hap nga Presidenti i Komisionit Europian Z. Romano Prodi. Ky

proces nënkuptonte negocimin ndërmjet Qeverisë Shqiptare dhe Institucioneve të

BE/Komisioni Europian, me qëllim nënshkrimin e një Marrëveshjeje, e cila do të

përmbante të drejtat dhe detyrimet që Shqipëria duhet të realizonte brenda një periudhe

kohe të caktuar.3 Qëllimi final i Marrëveshjes së Stabilizim-Asociimit është vendosja e

stabilitetit politik dhe ekonomik të shtetit kandidat për anëtarësim.

Negociatat BE-Shqipëri për Marrëveshjen e Stabilizim-Asociimit, janë zhvilluar çdo

gjashtë javë, dhe ndjekin ritmin një raund politik dhe dy raunde teknike. Në raundet

teknike, diskutohen çështjet që lidhen, kryesisht me dispozitat ekonomike-financiare dhe

sociale të MSA-së, ndërsa në fokusin e raundeve politike është diskutimi i çështjeve

politike, drejtësisë dhe ato të sigurisë. Për palën shqiptare negociatat drejtohen nga

Ministri i Integrimit Europian dhe përbëhet nga një grup ekspertësh, në varësi të

çështjeve që diskutohen. Ndërsa nga pala europiane negociatat drejtohen nga

përfaqësuesi i Komisionit Europian për Shqipërinë dhe përbëhet nga një grup ekspertësh

sipas çështjeve që diskutohen.

Raundet politike ndryshojnë nga ato teknike nga (i) formati i përfaqësimit të palës

europiane dhe (ii) karakteri i çështjeve që trajtohen. Në raundet politike negociatat nga

pala e BE-së bashkëdrejtohen nga Komisioni Evropian si dhe nga përfaqësues të vendit, i

cili ka presidencën e rradhës në BE. Gjatë këtyre raundeve negociohen çështje me

karakter politik si dhe ato të cilat nuk janë kompetencë e brendshme e Komisionit

Evropian për të negociuar dhe vendosur4. Raundet politike zakonisht shoqërohen me

takimin e Grupit Konsultativ BE-Shqipëri. Nga ana tjetër, në raundet teknike BE

përfaqësohet nga grupi negociator i Komisionit Evropian dhe trajtohen çështjet e

kompetencës së Komisionit, si çështje të tregut të brendshëm dhe tregtisë5.

Procesi i negocimit për MSA-në ndërmjet Shqipërisë dhe BE, ka zgjatur rreth 3

vjet6.Raundi i pare i Negociatave u zhvillua me 13 shkurt 2003 dhe deri në nënshkrimin e

MSA-së janë zhvilluar tetëmbëdhjetë raunde negociatash nga të cilët shtatë raunde

politike dhe njëmbëdhjetë raunde teknike. Raundi i fundit zyrtar me 8 shkurt 2006 shënoi

3 Periudha më e gjatë tranzitore e parashikuar në MSA është 10 vjet.

4 Këto janë kryesisht cështje të Shtyllës së dytë dhe të tretë të BE

5 Politika, të cilat trajtohen në Shtyllën e parë të BE (Komuniteti Ekonomik Europian)

6 Traktati i BE nuk përcakton në afat të qartë kohor mbi kohëzgjatjen e procesit të negocimit për

Marrëveshjet që BE nënshkruan me vende të tjera, joanëtare.

5

mbylljen e negociatave, duke konkluduar dhe me parafimin7 e Marrëveshjes se Stabilizim

Asociimit.

Mënyra e negocimit të MSA-së është përcaktuar në takimin e katërt të Grupit Konsultativ

të Përbashkët BE-Shqipëri. Në këtë takim u përcaktua edhe lidhja që ekziston ndërmjet

ecurisë së zbatimit të saj dhe hapave që Shqipëria mund të ndërmarrë në Procesin e

Integrimit të saj drejt Bashkimit Europian. Kjo mënyrë përcaktohet në Rekomandimet e

Përbashkëta të këtij takimi dhe janë të detyrueshme për tu zbatuar nga të dy palët8.

Kështu, pala shqiptarë ka rënë dakord se: (i) MSA duhet të jetë instrument kyç për

progresin social-ekonomik të Shqipërisë dhe për integrimin e tij progresiv në strukturat e

BE-së, (ii) gjatë procesit të negocimit, Qeveria Shqiptare, duhet të kryejë reformat e

nevojshme për të siguruar që në fund të negociatave ajo do të jetë në gjendje të zbatojë si

duhet detyrimet që rrjedhin nga MSA që ka negociuar, (iii) negociatat do të përfundojnë

pasi vlerësimi i Komisionit dhe Këshillit të pranojë përfundimin këtij proces9.

Komisioni synon të përdorë negociatat dhe instrumente të tjera monitoruese në veçanti

takimet e grupit konsultativ për të monitoruar progresin, për të ndihmuar Shqipërinë që të

zbatojë reformat e nevojshme dhe për të siguruar që është e besueshme të pritet që MSA

e negociuar do të zbatohet si duhet, (v) çdo raund negocimi do të përqendrohet në një

numër të vogël çështjesh/nenesh me qëllim që të bëhen diskutime të thella dhe që të jenë

brenda aftësive implementuese të Shqipërisë, (vi) negociatat për ndonjë çështje të veçantë

të MSA-së nuk do të konsiderohen të mbyllura derisa BE të vlerësojë pozitivisht aftësinë

e Shqipërisë për të zbatuar detyrimet që rrjedhin nga kjo çështje, (vii) grupet konsultative

do të jenë një instrument kyç gjatë negociatave, të cilët do të monitorojnë progresin e

Shqipërisë në zbatimin e reformave të ndryshme, (viii) mos-përputhshmëria me

rekomandimet e grupit konsultativ dhe/ose raportet e Procesit të Stabilizimit Asociimit,

mund të justifikojnë gjithashtu mos përfundimin e negociatave, si dhe (ix) koha e

nevojshme për mbylljen e negociatave për MSA do të jetë në funksion të shpejtësisë dhe

cilësisë së zbatimit të reformave në Shqipëri.

Procedura e negocimit dhe përfundimit të Marrëveshjes së Stabilizim-Asociimit (MSA)

për palën shqiptare zhvillohet në bazë të neneve 121, 122 dhe 123 të Kushtetutës, ligjit

nr. 8371, datë 9.7.1998 “Për lidhjen e traktateve dhe marrëveshjeve ndërkombëtare” dhe

Vendimit të Këshillit të Ministrave nr. 215, datë 16.5.2002, “Për ngritjen dhe

funksionimin e grupit negociator shqiptar për përgatitjen e negociatave me Komunitetin

Europian dhe shtetet anëtare të Bashkimit Europian për nënshkrimin e Marrëveshjes së

Stabilizim-Asociimit”.

Pas nënshkrimit të Marrëveshjes së Stabilizim-Asociimit, në 12 qershor të vitit 2006, në

pritje të përfundimit të ratifikimit të kësaj marrëveshje nga parlamentet e të gjitha

shteteve anëtare të Bashkimit Europian, nenet e një pjese të kësaj Marrëveshje kanë hyrë

7 Parafimi është procesi i siglimit faqe për faqe të MSA, nga përfaqësuesi i palës shqiptare dhe asaj

europiane, për të vërtetuar vërtetësinë e përbajtjes së tekstit të MSA-së. 8 Si palë negociuese i referohemi palës europiane dhe asaj shqiptare.

9 Materiali “ Programi i Europës”, ITAP, përgatitur nga Valbona Kuko.

6

në fuqi që në 1 dhjetor 200610

. Këto nene, përcaktojnë, kryesisht detyrimet që pala

shqiptare duhet të plotësojë në lidhje me lëvizjen e lirë të mallrave, dispozitat mbi

transportin si dhe përafrimin e legjislacionit në disa fusha thelbësore të lidhura

ngushtësisht me realizimin e tregut të përbashkët. Kjo do të ndihmojë ekonominë

shqiptare që të forcohet në mënyrë që në një të ardhme të afërt të mund ti bëjë ballë

presionit që vjen nga konkurrenca e tregut të brendshëm.

1.5 Marrëveshja e Stabilizim - Asociimit

Integrimi i Shqipërisë në Bashkimin Europian mund të realizohet vetëm me anë të

zbatimit të një marrëveshje paraprake, e cila parashikon përshkimin e disa etapave

progresive deri në arritjen e qëllimit final. Këtë funksion kryen Marrëveshja e Stabilizim-

Asociimit11

, që është ratifikuar nga vendet anëtare të Bashkimit Evropian12

. Kjo

marrëveshje ka për qëllim, nga njëra anë, të afrojë Shqipërinë me Bashkimin Evropian

duke krijuar mekanizma që lejojnë bashkëpunimin për interesat e përbashkëta të palëve

dhe, nga ana tjetër, të mos cënojë themelet e ndërtesës evropiane, që ka si element

thelbësor të saj “acquis communautaire”. Komuniteti Evropian ka nënshkruar

marrëveshje të tilla në vitin 2001 me Ish Republikën Federale Jugosllave të Maqedonisë

dhe Kroacinë dhe më pas me Malin e Zi13

.

Qëllimi i Marrëveshjes së Stabilizim-Asociimit është vendosja e stabilitetit politik dhe

ekonomik të shtetit kandidat. Pikërisht për këtë arsye kjo marrëveshje përmban detyrime

asimetrike në favor të tij. Kjo do të thotë që përfitimet kryesore do të jenë për shtetin

aplikues. Për t’u bërë palë e marrëveshjes, Shqipëria duhet të plotësonte kriteret e

vendosura nga Këshilli i Kopenhagenit. Këto kritere janë të karakterit politik dhe

ekonomik. Ato kërkojnë nga njëra anë që shteti kandidat për integrim të garantojë

demokracinë, shtetin e së drejtës, respektimin e të drejtave të njeriut dhe të minoriteteve

dhe nga ana tjetër të vendosë një ekonomi tregu që mund t’i bëjë ballë presionit të

konkurrencës të tregut të përbashkët europian. Së fundi, shteti kandidat duhet të jetë i aftë

ti përgjigjet detyrimeve që rrjedhin nga “acquis communautaire”-legjislacioni i Bashkimit

Europian.

Marrëveshja e Stabilizim-Asociimit përbëhet nga 137 Nene, pesë Shtojca dhe gjashtë

Protokolle si pjesë përbërëse të saj. Kuadri i përgjithshëm i Marrëveshjes së Stabilizim

10 Dy marrëveshjet janë ratifikuar me ligjin nr. 9591, datë 27.07.2006 “Për ratifikimin e marrëveshjes së

përkohshme ndërmjet Republikës së Shqipërisë dhe Komunitetit Europian, për tregtinë dhe ceshtjet e

lidhura me të”; dhe ligjin nr. 9590, datë 27.07.2006 “Për ratifikimin e Marrëveshjes së Stabilizim-Asociimit

ndërmjet Republikës së Shqipërisë dhe Komuniteteve Europiane e shteteve të tyre anëtare”. 11

Marrëveshja e Stabilizim-Asociimit është marrëveshja e cila i është propozuar Shqipërisë nga BE, dhe që

është ratifikuar nga vendet anëtare të BE-së. 12

Më 21 tetor 2002, Këshilli i Çështjeve të Përgjithshme i Bashkimit Evropian morri vendimin për hapjen e

negociatave mes KE dhe Shteteve anëtare, nga njëra anë, dhe Republikës së Shqipërisë, nga ana tjetër, për

nënshkrimin e një Marrëveshje Stabilizim-Asociimi. 13

Shih Materialin e ITAP “Përgatitje për Programin e Integrimit Evropian”, përgatitur nga Odeta Kumbaro

dhe Valbona Kuko.

7

Asociimit përbëhet nga katër shtylla: dialogu politik dhe bashkëpunimi rajonal, dispozitat

tregtare lidhur me liberalizimin progresiv të këmbimeve deri në vendosjen e një zone

tregtie të lirë midis palëve, liritë komunitare, dhe së fundi bashkëpunimi në fushat

prioritare sidomos në fushën e drejtësisë dhe çështjeve të brendshme. Këto Marrëveshje

ndryshojnë nga Marrëveshjet që BE ka nënshkruar më vendet e Europës Lindore dhe

Qendrore, pasi Marrëveshjet me vendet e Ballkanit Perëndimor, përfshijnë edhe

dispozitat për drejtësinë dhe çështjet e brendshme, pjesë e cila nuk ka qenë e përfshirë në

Marrëveshjet e Asociimit.

Në vitin 2003 fillon procesi i negociatave ndërmjet Qeverisë Shqiptare dhe Vendeve të

BE. Negociatat zgjatën për një periudhë tre vjeçare dhe në 12 qershor 2006, nënshkruhet

MSA. Me nënshkrimin e MSA, hyn në fuqi pjesa e dispozitave ekonomike dhe tregtare të

MSA, e njohur si Marrëveshja e Ndërmjetme ose Marrëveshja Interim. Kjo Marrëveshje

ka filluar të zbatohet që nga 1 dhjetori i vitit 2006 dhe ka si qëllim kryesor forcimin e

kapaciteteve absorbuese të tregut shqiptar, me qëllim që ai ti bëjë ballë presioneve që

vijnë nga konkurrenca e tregut të brendshëm të BE-së14

.

Marrëveshja e Stabilizim-Asociimit pritet të hyjë në fuqi, pasi të jetë ratifikuar nga

Parlamenti Europian, Parlamenti Shqiptar dhe të gjitha Parlamentet e Shteteve Anëtare të

BE. Aktualisht MSA është ratifikuar nga Parlamenti Europian, Parlamenti Shqiptar dhe

Parlamentet e 22 Shteteve Anëtare nga 25 me të cilat ajo e ka nënshkruar këtë

Marrëveshje. 15

Marrëveshja e Stabilizim-Asociimit (MSA) mbështetet në një bazë juridike të

përshtatshme që hap rrugën drejt integrimit të plotë në BE. Është fjala për nenin 310 të

Traktatit të Komunitetit Europian (TKE), i cili është dhe baza juridike e marrëveshjeve

europiane16

, që parashikon: “Komuniteti mund të nënshkruajë me një ose disa Shtete ose

organizata ndërkombëtare, marrëveshje që krijojnë një asociim të karakterizuar nga të

drejta dhe detyrime reciproke, veprime të përbashkëta dhe procedura të veçanta”. Neni 1

i projekt-marrëveshjes parashikon vendosjen e një asociimi mes palëve, duke krijuar një

marrëdhënie juridike të re, që e tejkalon marrëdhënien Shqipëri-Komuniteti Evropian të

vendosur nga Marrëveshja e 199217

.

Në bazë të këtij asociimi të ofruar nga Marrëveshja e Stabilizim-Asociimit palët do të

jenë titullarë të detyrimeve dhe të drejtave reciproke si:

- Respektimi i Shtetit të së drejtës dhe i demokracisë, i të drejtave të njeriut dhe

minoriteteve si dhe i rregullave të një ekonomie tregu të lirë. Ky detyrim

14

Njohur si kriteri i dytë i Kopenhagenit 15

Bullgaria dhe Rumania nuk kanë qenë pjesë e BE, në 2006, kur MSA u nënshkrua 16

Marrëveshja e Stabilizim-Asociimit paraqet pika të përbashkëta me marrëshjen europiane të vitit 90, por

dallohet prej tyre nga dispozitat lidhur me bashkëpunimin rajonal dhe bashkepunimin në fushat e drejtësisë

dhe çështjeve të brendshme. Shih “Handbook on European enlargement” botuar nga Andrea Ott dhe

Kirstyn Inglis, TMC Asser press 2002. 17

Më 11 maj 1992 Shqipëria nënshkroi Marrëveshjen mbi tregtinë dhe bashkëpunimin ekonomik, që

përfshinte dialogun politik, regjimin e preferencave të përgjithshme si dhe një ndihmë makro-ekonomike.

Baza juridike e marrëveshjes mbi shkëmbimet, tregëtinë dhe bashkëpunimin ekonomik është neni 133(ish

113) i Traktatit të Komunitetit Europian.

8

konsiderohet si klauzolë thelbësore e marrëveshjes (neni 2, titulli I), shkelja e

të cilës mund të justifikojë masa që shkojnë deri në pezullim ose anullim të

marrëveshjes.

- Krijimi i një zonë të tregtisë së lirë ndërmjet Komunitetit Europian dhe shtetit

të asociuar, që do të arrihet me lëshime asimetrike nga palët bazuar në teorinë

e spirales, teoria bazë e zhvillimit të Bashkimit Europian (neni 16 i

Marrëveshjes së Stabilizim-Asociimit)18

- Bashkëpunimi rajonal, një detyrim dhe një klauzolë thelbësore për vendin e

asociuar në favor të paqes dhe të stabilitetit, si dhe të zhvillimit të

marrëdhënieve të fqinjësisë së mirë19

.

- Bashkëpunim në fushën e drejtësisë dhe të çështjeve të brendshme (Titulli i

VII i Marrëveshjes së Stabilizim-Asociimit)20.

Kjo marrëdhënie juridike na kujton kriteret e vendosura nga Këshilli Europian i

Kopenhagenit në qershor të 1993, të cilat kërkojnë, nga njëra anë, që shteti kandidat për

aderim të plotë në BE të garantojë demokracinë, shtetin e së drejtës, respektimin e të

drejtave të njeriut dhe të minoriteteve dhe, nga ana tjetër, të vendosë një ekonomi tregu

që mund t’i bëjë ballë presionit konkurrues dhe forcave të tregut të përbashkët europian.

Së fundi, shteti kandidat duhet të jetë i aftë t’u përgjigjet detyrimeve që rrjedhin nga

“acquis communautaire21“. Duket pra se regjimi i ri juridik dhe zbatimi i tij me sukses do

të na mundësojnë përmbushjen e standardeve të kërkuara për një aderim të plotë të

ardhshëm.

Përsa i përket veprimeve të përbashkëta, këto kanë të bëjnë me teknikat që bëjnë të

mundur realizimin e objektivave të Marrëveshjes së Stabilizim Asociimit. Do të veçonim

këtu, këshillimin reciprok, dialogun politik si dhe bashkëpunimin nëpërmjet një dialogu

të rregullt, joformal që mbulon të gjitha fushat e marrëveshjes midis BE-së dhe vendit të

asociuar22

.

Procedurat e veçanta, të parashikuara nga Kreu X, kanë si qëllim mirëadministrimin e

marrëveshjes dhe realizohen nga kuadri institucional i përbashkët, i cili ngrihet në bazë të

parimit të paritetit dhe ka kompetenca vendimmarrjeje me qëllim zbatimin e

marrëveshjes23

.

18

Ndërsa Marrëveshja mbi shkëmbimin, tregëtinë dhe bashkëpunimin ekonomik nuk parashikon vendosjen

e një zone tregëtie të lirë (preambula, Titulli II,III). 19

Ky bashkëpunim nuk parashikohet në marrëveshjen e 1992. 20

Ky bashkëpunim nuk parashikohet në marrëveshjen e 1992. 21

Këto kritere u formalizuan nga traktati mbi BE-në. Neni 49 i TBE-së preçizon “çdo shtet europian që

respekton parimet e paraqitura nga neni 6.1 mund të kërkojë të bëhet anëtar i BE-së”. Duke iu referuar

nenit 6.1, çdo vend kandidat duhet të ketë institucione stabël, që garantojnë respektimin e parimeve

demokratike, të drejtat e njeriut, liritë themelore, minoritete. Kërkesa për respektimin e të drejtave të

minoriteteve nuk është shprehur në traktat, por u vu në dukje nga Këshilli Europian i Esenit në 1994 lidhur

me minoritetet në Ballkan dhe në Europën Lindore 22

Kjo parashikohet nga Titulli II i Marrëveshjes. 23

Marrëveshja e 1992 parashikon një kuadër institucional, por jo kaq të zhvilluar sa strukturat e

përmendura më sipër. Kjo marrëveshje në Titullin V të saj parashikon Komitetin e Përbashkët, i cili mund

9

Duke iu referuar bazës juridike të Marrëveshjes së Stabilizim-Asociimit, nenit 310 të

Traktatit të Komunitetit Evropian, Marrëveshja e Stabilizim-Asociimit është një

marrëveshje ndërkombëtare, ku palët kontraktuese janë shtetet dhe një organizatë

ndërkombëtare, subjekte të së drejtës ndërkombëtare. Duke qenë se, në bazë të

marrëveshjes përfituesi final është personi fizik dhe juridik si titullari i katër lirive

themelore të Bashkimit Evropian, rezulton se marrëveshja me të hyrë në fuqi24

, krijon të

drejta dhe detyrime25

për individin, të cilave ai mund t’u referohet para gjykatave të

brendshme. Në bazë të Marrëveshjes së Stabilizim-Asociimit, palët angazhohen t’u

sigurojnë personave fizikë dhe juridikë akses të njëjtë me shtetasit e tyre në gjykatat

kompetente dhe organet administrative për të mbrojtur të drejtat e tyre individuale dhe të

pronës.

Duke pasur të bëjmë me një marrëveshje ndërkombëtare, gjykatat e brendshme nuk e

kanë ekskluzivitetin e interpretimit dhe zbatimit të saj. Një tjetër institucion shumë i

rëndësishëm siç është Gjykata e Drejtësisë e Komuniteteve Europiane mund të

interpretojë këtë marrëveshje nëpërmjet një pyetje paragjykimore drejtuar nga një gjykatë

e një shteti anëtar të BE-së (neni 234 i TKE), apo një kontrolli ligjshmërie (neni 230 i

TKE)26

.

Analizimi i elementëve përbërës të Marrëveshjes së Stabilizim-Asociimit, nga njëra anë,

Stabilizimi dhe, nga ana tjetër, Asociimi nxjerrin në pah disa veçori të saj. Stabilizimi i

atribuon Marrëveshjes së Stabilizim-Asociimit një veçori politike duke e dalluar atë nga

marrëveshjet e tjera të Asociimit (I), ndërsa asociimi kërkon adoptimin e acquis

communautaire nga shteti i asociuar (II), por në një mënyrë graduale e asimetrike (III).

1.5.1 Veçoria politike e marrëveshjes së stabilizim-Asociimit

Veçoria politike e Marrëveshjes së Stabilizim-Asociimit rrjedh nga detyrimi për të

vendosur një dialog politik (A) dhe një bashkëpunim rajonal (B) midis vendeve të

përfshira në Procesin e Stabilizim-Asociimit.

Dialogu politik

Dialogu politik midis BE-së dhe shtetit të asociuar27

parashikohet nga Titulli II i

Marrëveshjes. Ky instrument ka si qëllim të nxisë konvergjencën e qëndrimeve të palëve

të ndihmohet nga grupe pune dhe ka si detyrë mbikqyrjen e zbatimit të saj; ai merr vetëm rekomandime të

përbashkëta. 24 Përsa i përket procedurës së përfundimit të kësaj marrëveshje, në bazë të nenit 300 të TKE-së,

parashikohet se marrëveshja përfundohet nga Këshilli me pëlqimin e Parlamentit dhe ratifikohet nga të

gjitha shtetet anëtare të BE-së pasi Marrëveshja e Stabilizim-Asociimit është marrëveshje e tipit mikste, gjë

që do të thotë se përfshin fusha ku kompetenca e Komunitetit nuk është ekskluzive, ashtu si marrëveshjet

europiane.

25 “L’effet direct des accords internationaux de la Communauté Européenne : à la recherche du concept”,

Drazen Petrovic, Presse Universitaire de France, 2000. 26

“Le concept d’association dans les accords passés par la Communauté :Essai de clarification”, nën

drejtimin e Marie-France Christophe Tchakaloff, Bruylant, 1999. 27

Shteti i asociuar është shteti i cili ka nënshkruar Marrëveshjen e Stabilizim-Asociimit me BE-në.

10

mbi çështjet ndërkombëtare dhe mbi çështjet me interes për njërën ose tjetrën palë,

zhvillimin e marrëdhënieve të një fqinjësie të mirë si dhe të njëjtin konceptim lidhur me

sigurinë në Europë dhe, ajo që është më e rëndësishme për t’u evidentuar, në lidhje me të

gjitha fushat që janë objekt i Marrëveshjes së Stabilizim-Asociimit. Por duhet theksuar se

dialogu politik nuk është një objektiv në vetvete, ai duhet konsideruar si një instrument i

rëndësishëm dhe orientuar nga objektivi themelor që është aderimi në BE.

Dialogu politik zhvillohet në një kuadër institucional të përcaktuar qartë, i cili është tepër

i rëndësishëm për realizimin e objektivit.

- Kuadri institucional28

Marrëveshja parashikon organizimin e konsultimeve midis palëve në nivelin politik më të

lartë. Në nivel ministrash, dialogu politik zhvillohet në Këshillin e Stabilizim-Asociimit.

Këshilli asistohet nga një komitet. Dialogu politik në nivelin parlamentar zhvillohet në

Komisionin Parlamentar të Stabilizim-Asociimit.

Marrëveshja parashikon krijimin e Këshillit të Stabilizim-Asociimit29. Ai përbëhet, nga

njëra anë, nga anëtarë të Këshillit dhe të Komisionit Europian dhe, nga ana tjetër, nga

anëtarë të qeverisë së shtetit të asociuar. Këshilli ka një kompetencë vendimmarrjeje në

kuadrin e Marrëveshjes së Stabilizim-Asociimit. Vendimet e marra prej tij janë të

detyrueshme për palët, dhe këto duhet të marrin brenda juridiksioneve të tyre masat e

nevojshme për vënien në jetë të këtyre vendimeve. Këshilli mund të formulojë gjithashtu

rekomandime që ai i mendon të përshtatshme. Vendimet dhe rekomandimet merren me

konsensus midis palëve. Është tepër interesante që Këshilli i Stabilizim-Asociimit del

edhe si organi që zgjidh konfliktet që lindin midis palëve, ai po ashtu duhet të merret me

administrimin e përgjithshëm të marrëveshjes.

Këshilli ndihmohet nga një Komitet Stabilizim-Asociimi, që përbëhet nga përfaqësues

të Komisionit Europian dhe të shtetit të asociuar. Komiteti ndihmon Këshillin e

Stabilizim-Asociimit, ose merr vendime në kushtet e parashikuara në vend të Këshillit,

kur ky i fundit i delegon kompetencat e tij. Komiteti mund të krijojë edhe nën-komitete

për t’u ndihmuar në përmbushjen e detyrave të tij.

Komisioni parlamentar i Stabilizim-Asociimit përbëhet nga anëtarë të Parlamentit

Europian dhe të parlamentit të shtetit të asociuar. Ai mblidhet periodikisht. Komisioni

mund t’i paraqesë rekomandime Këshillit.

- Domosdoshmëria e këtij kuadri institucional

Kuadri institucional i përshkruar më lart do të bëjë të mundur dialogun politik, i cili do të

ndihmojë shkëmbimet e opinioneve lidhur me problemet dy dhe shumëpalëshe që mund

të lindin në kuadrin e marrëveshjes e për të cilat palët janë të interesuara30

. Këto

28

Titulli X i Marrëveshjes. 29

“L’Union Européenne et les défis de l’élargissement”, Etudes Européennes, publikuar nën drejtimin e

M.Telo. 1999. 30

“Le concept d’association dans les accords passés par la Communauté :Essai de clarification”, nën

drejtimin e Marie-France Christophe Tchakaloff, Bruylant, 1999.

11

shkëmbime pikëpamjesh do të marrin një rëndësi të veçantë gjatë kalimit në forma të reja

integrimi dhe bashkëpunimi europian, në të cilat Komuniteti do të luajë një rol të

rëndësishëm.

Këto institucione do të lejojnë organizimin e këshillimeve midis palëve në nivelet politike

më të larta, përdorimin e plotë të të gjitha rrugëve diplomatike ekzistuese, përfshirë dhe

kontaktet e duhura me vendet e treta, në gjirin e Kombeve të Bashkuara, të OSBE-së dhe

të organizatave të tjera ndërkombëtare.

Qëllimi i krijimit të këtyre institucioneve është vendosja e një klime besimi midis palëve,

mirëadministrimi i kalimit nga një ekonomi tranzicioni në ekonomi tregu, përmirësimi i

transparencës dhe koherenca e ndihmës financiare europiane.

Bashkëpunimi rajonal

Bashkëpunimi rajonal është një angazhim në favor të paqes dhe të stabilitetit, si dhe të

zhvillimit të marrëdhënieve të fqinjësisë së mirë. Për herë të parë ky instrument merr një

vlerë të detyrueshme në një marrëveshje asociimi31

. Në qoftë se bashkëpunimi rajonal i

imponohet shtetit të asociuar, kjo kërkesë justifikohet nga nevoja e stabilizimit të rajonit

të Ballkanit.

Futja e këtij instrumenti të detyrueshëm në Marrëveshjen e Stabilizim-Asociimit

frymëzohet nga suksesi që pati marrëveshja e Vishegradit. Kjo marrëveshje lindi nga

domosdoshmëria për bashkëpunim midis vendeve të Lindjes pas rënies së komunizmit,

pas shpërbërjes së Bashkimit Sovjetik dhe të KNER-it32

. Tre shtetet më të përparuara në

tranzicionin e tyre, Hungaria, Polonia dhe Çekosllovakia, të inkurajuara nga Komuniteti

Europian, nënshkruan në qytetin hungarez të Vishegradit, në shkurt 1991, një

marrëveshje, e cila kishte si objektiv bashkëpunimin dhe harmonizimin e qëndrimeve të

tyre. Që atëherë, këto vende morën emrin e katër vendeve të Vishegradit33

. Për

Komunitetin kjo marrëveshje përbënte një sukses në bashkëpunimin rajonal, e cila duhej

përhapur dhe në rajone të tjera dhe aq më tepër në Ballkan për vetë problematikën që e

karakterizonte atë gjatë viteve ‘90.

Titulli III i Marrëveshjes së Stabilizim-Asociimit i kushtohet bashkëpunimit rajonal në

Ballkan. Në nenin 1 të Marrëveshjes së Stabilizim-Asociimit duket qartë se një nga

objektivat e marrëveshjes është zhvillimi i bashkëpunimit rajonal në të gjitha fushat e

mbuluara nga marrëveshja. Neni 3 i referohet përsëri bashkëpunimit rajonal në lidhje me

çështjet që kanë të bëjnë me paqen. Shteti i asociuar ka si detyrë të marrë të gjitha masat

e nevojshme për të vendosur një bashkëpunim rajonal të vërtetë34

. Në emër të këtij

bashkëpunimi, shtetet të cilët kanë nënshkruar Marrëveshjen e Stabilizim-Asociimit

duhet të fillojnë negocimet për të nënshkruar marrëveshje me fqinjët e tyre në rajon35

.

31

A. Ott and K. Inglis , “Handbook on european enlargement”, 2002 TMC Asser press. 32

Këshillit të Ndihmës Ekonomike Reciproke. 33

B.C Ryba, “Union Européenne et l’Europe de l’Est”, RMCUE, n. 382, nëntor 1994. 34

Neni 4 i Marrëveshjes së Stabilizim - Asociimit. 35

Neni 13 i Marrëveshjes së Stabilizim Asociimit.

12

Objektivat kryesore të këtyre marrëveshjeve do të jenë dialogu politik, vendosja e një

zone tregu të lirë në përputhje me parimet e OBT-së, lëshime reciproket me qëllim

realizimin e katër lirive36

, si dhe një bashkëpunim në fushat e tjera të mbuluara nga

marrëveshja. Në fakt bëhet fjalë për një marrëveshje, e cila përmban të njëjtat detyrime

ashtu si Marrëveshja e Stabilizim-Asociimit po në nivel rajonal.

Për më tepër, në emër të këtij objektivi edhe vendet e tjera të asociuara duhet të

bashkëpunojnë me vendet e përfshira në Procesin e Stabilizim-Asociimit për çështjet e

përfshira në Marrëveshjen e Stabilizim-Asociimit, si dhe me vendet kandidate për të

aderuar në BE. Ky bashkëpunim duhet të realizohet me anë të vendosjes së

marrëdhënieve dypalëshe në fushat përkatëse.

Për shkak të zhvillimeve historike në të shkuarën, Ballkani shpesh është quajtur “fuçi

baruti”. Madje nga disa autorë, njohja e Ballkanit si rajon kundërshtohet për shkak të

mungesës së integrimit37

. Rindërtimi i Ballkanit si një rajon me stabilitet, bashkëpunim

dhe siguri ndërmjet vendeve anëtare do të shënonte rilindjen e tij. Bashkëpunimi rajonal

është instrumenti i zgjedhur për t’ia arritur këtij qëllimi. Ai do të shërbejë si katalizator i

aspiratave të popujve të rajonit për një integrim në struktura më të gjera dhe më kërkuese.

Bashkëpunimi konsiston në vendosjen e lidhjeve politike dhe ekonomike me anë të

marrëveshjeve dypalëshe ndërmjet vendeve të interesuara. Ky instrument do t’u lejojë

këtyre vendeve të mësojnë të jetojnë së bashku, të bashkëpunojnë për të vendosur paqen

sociale dhe zhvillimin ekonomik38

. Marrëveshjet dypalëshe do t’u lejojnë këtyre vendeve

të zbatojnë rregullat e një tregu të hapur, i mbështetur në struktura të shëndetshme dhe

respektues i rregullave të konkurrencës së lirë. Këto marrëveshje midis vendeve

kandidate për asociim me BE-në kanë si qëllim “trajnimin” e këtyre vendeve me kërkesat

ekonomike dhe politike të Tregut të Përbashkët Europian, por dhe me shmangien e

konflikteve të interesave nacionale përkatëse.

1.5.1 Adoptimi i Acquis Communautaire

Shtetet kandidate për aderim në BE duhet të adoptojnë gjithçka që është realizuar në

kuadrin e Bashkimit Europian. Ata duhet t’u përgjigjen detyrimeve që rrjedhin nga

krijimi i tregut të përbashkët si dhe politikave mbështetëse. Marrëveshja e Stabilizim -

Asociimit është një urë që çon drejt aderimit të plotë në BE dhe si e tillë ajo u imponon

shteteve të asociuara të integrojnë në sistemet e tyre juridike acquis-në39

, sipas afateve të

parashikuara në Nenin 70 të Marrëveshjes së Stabilizim-Asociimit. Për këtë qëllim

Marrëveshja e Stabilizim- Asociimit parashikon vendosjen e një zone tregëtie të lirë për

një periudhë 10 vjeçare, e cila fillon nga data e nënshkrimit të marrëveshjes40.

36

Katër liritë themelore që karakterizojnë edhe tregun e brendshëm të BE : liria e qarkullimit të mallrave, të

shërbimeve, personave dhe kapitaleve. 37

V. Stambuk, “The Balkans: a concept for the future” Review of international affairs 1999, fq. 1065. 38

Deklaratë e C. Patten, Komisar i çështjeve të jashtme, “Konferenca rajonale për Europën juglindore”,

Bukuresht 25 tetor 2001. 39

Shih “Acquis communautaire”, Revista E drejta parlamentare dhe politikat ligjore, n.12, 2003. 40

Për Maqedoninë periudha tranzitore është parashikuar dhjetë vjet (neni 5 i MSA) ndërsa për Kroacinë

gjashtë vjetë (neni 5 i MSA).

13

Marrëveshja e Stabilizim-Asociimit parashikon dispozita të përbashkëta të zbatueshme

për palët, të cilat kanë të bëjnë me liberalizimin e shkëmbimeve (A), me lirinë e

qarkullimit të personave (B), me përafrimin e legjislacionit (C) dhe me bashkëpunimin në

disa fusha prioritare për zhvillimin e vendit (D).

1.5.1.1 Liberalizimi i shkëmbimeve tregtare

Për vendosjen graduale të një zone tregtie të lirë palët angazhohen të eliminojnë

detyrimet doganore, kufizimet sasiore dhe masat me efekt të njëjtë me to si dhe të

ndalojnë adoptimin e barrierave të reja tregëtare41

në përputhje me dispozitat përkatëse të

Organizatës Botërore të Tregtisë (OBT)42

. Nga ana tjetër, në përputhje me kriteret e

shpjeguara më poshtë, palët nuk duhet të marrin masa mbrojtjeje në tregtinë ndërmjet

njëra-tjetrës.

Në bazë të klauzolës “standstill” marrëveshja ndalon në parim futjen e çdo të detyrimi të

ri doganor, kufizimi sasior ose të një mase me efekt të njëjtë në marrëdhëniet tregëtare

midis Komunitetit dhe shtetit të asociuar43

. Masat kufizuese ekzistuese në momentin e

hyrjes në fuqi të marrëveshjes nuk mund të shtohen ose të bëhen më të rrepta. Dispozita

të ngjashme me këto janë parashikuar dhe në fushën fiskale për taksat e brendshme, të

cilat kërkojnë respektimin e parimit të mosdiskriminimit ndërmjet prodhimeve të palëve

kontraktuese44

.

Marrëveshja e Stabilizim-Asociimit nuk pengon ruajtjen ose vendosjen e bashkimeve

doganore, të zonave të tregut të lirë ose regjimeve të tregëtisë kufitare të ndryshme të

vendosura nga shtetet e asociura me vendet e tjera, me kufizimin e vetëm të mos-cënimit

të regjimit të shkëmbimeve të parashikuar nga Marrëveshja e Stabilizim-Asociimit45

. Kjo

e fundit nuk ndalon zbatimin e marrëveshjeve të përfunduara më parë nga një ose disa

shtete anëtare të BE-së dhe shtetit të asociuar. Megjithatë kjo liri është e kufizuar, sepse

marrëveshja parashikon konsultimin në kuadrin e Këshillit të Stabilizim-Asociimit lidhur

me marrëveshjet e lartpërmendura me qëllim që palët e Marrëveshjes së Stabilizim-

Asociimit të sigurohen se interesat e tyre nuk cënohen. Nga teksti i marrëveshjes mund të

kuptojmë se ai i referohet tërthorazi parimit të besnikërisë komunitare46

, i cili është një

nga parimet rregullues të kompetencave të Komunitetit dhe kërkon abstenim ndaj marrjes

së masave, të cilat vënë në rrezik realizimin e qëllimeve të Komunitetit Europian.

Masat e mbrojtjes tregtare, të parashikuara nga Marrëveshja e Stabilizim-Asociimit si

instrumente mbrojtës të ekonomive të palëve kontraktuese, janë masat mbrojtëse dhe

masat antidumping.

41

Louis Dubouis, Claude Blumann, “Droit matériel de l’Union Européenne” Montchrestien 2ème éd. 2001. 42

Shqipëria ka aderuar në OBT në shtator 2000. 43

Neni 33 i Marrëveshjes së Stabilizim Asociimit. 44



Neni 10 TKE.

14

Neni 37 i Marrëveshjes së Stabilizim-Asociimit parashikon masa antidumping në

përputhje me nenin VI të GATT47

-it të 1994. Eksporti i një produkti me një çmim më të

ulët se çmimi i këtij produkti ose i një produkti të ngjashëm me të në tregun e brendshëm

do t’u lejonte vendeve eksportuese të konkurronin në mënyrë jo të ndershme me vendet

importuese, duke kërcënuar kështu zhvillimin në fushën ekonomike të këtyre vendeve.

Pala, që konsiderohet si viktimë e praktikave të dumping-ut mund të marrë masat e

duhura kundër këtyre praktikave, por duke njoftuar Këshillin e Stabilizim-Asociimit.

Marrëveshja e Stabilizim-Asociimit ve në dispozicion të Komunitetit dhe të shtetit të

asociuar masa mbrojtëse tregtare48

. Palët mund të marrin masa mbrojtëse kur importet u

shkaktojnë, ose kërcënojnë t’u shkaktojnë dëme të mëdha prodhuesve vendas, ose

shqetësime serioze një sektori të ekonomisë apo një rajoni të vendit që importon49

. Duhet

theksuar se këto masa duhet të respektojnë parimin e proporcionalitetit dhe nuk duhet të

tejkalojnë çka nevojitet për t’u bërë ballë vështirësive. Së fundi, shteti që i merr këto

masa duhet të njoftojë Këshillin e Stabilizim-Asociimit. Ky i fundit duhet të marrë një

vendim për t’u dhënë fund vështirësive ose të gjejë një zgjidhje të kënaqshme brenda një

periudhe që fillon me datën e njoftimit. Kohëzgjatja e saj përcaktohet nga marrëveshja50

.

Në rast të kundërt, pala importuese mund të marrë masat e duhura për të zgjidhur

problemet. Në rast urgjence pala e interesuar mund të marrë masat e nevojshme pa

kontroll të mëparshëm, por ajo duhet të informojë palën tjetër menjëherë si dhe

Komitetin. Dispozitat lidhur me masat mbrojtëse të Marrëveshjes së Stabilizim-

Asociimit janë të ngjashme me ato që rregullojnë shkëmbimet tregtare të Komunitetit51

dhe parimi i përgjithshëm komunitar i proporcionalitetit gjen zbatim në lidhje me

aplikimin e këtyre masave.52

Neni 42 i marrëveshjes parashikon justifikime për disa kufizime në qarkullimin e lirë të

mallrave. Këto justifikime janë të njëjta me ato që parashikohen nga neni 30 i Traktatit

mbi Komunitetin Europian lidhur me rendin publik, sigurimin publik, shëndetin publik,

etj.

1.5.1.2 Liria e qarkullimit të personave, shërbimeve dhe kapitaleve

Vendosja dhe realizimi i plotë i tregut të lirë ndërmjet palëve të Marrëveshjes së

Stabilizim Asociimit nuk kërkon vetëm respektimin e lirisë së qarkullimit të mallrave,

por edhe respektimin e tre lirive të tjera, që karakterizojnë hapësirën europiane53

, e

pikërisht qarkullimin e personave, të shërbimeve dhe kapitaleve54

.

Me qëllim realizimin e këtyre lirive Marrëveshja e Stabilizim-Asociimit parashikon një

regjim të përgjithshëm të ushtrimit të këtyre lirive, zbatimi i të cilave për një periudhë

47

General Agreement on Tarifs and Trade. 48

F.Dehousse, M.Jorgensen, K.Ghemar “L’UE et la République tchéque: après le sommet de

Copenhague”, Collége d’Europe, 1994. 49


Tridhjetë ditë në rastin e Marrëveshjes me IRFJ të Maqedonisë. 51

Shih logjikën e nenit 95 § 10 të Traktatit të KE. 52

“Le GATT et l’Organisation Mondiale du Commerce”, D. Jouanneau, Que sais-je, Presses universitaire

de France. 53

P. Craig, G. De Burca, “EU Law”, Oxford University Press, second edition, 1998. 54

Louis Dubouis, Claude Blumann, “Droit matériel de l’Union Européenne”, Montchrestien 2ème éd. 2001

15

tranzitore varet ende nga vullneti i mirë i shteteve anëtare të BE-së. Nga ana tjetër,

realizimi i këtyre lirive iu nënshtrohet përjashtimeve për arsye të rendit, sigurisë dhe

shëndetit publik55

dhe masat mbrojtëse ngelen gjithmonë një mundësi përjashtimi nga

ushtrimi i këtyre lirive56

.

a. Liria e qarkullimit të punonjësve57

Marrëveshja e Stabilizim-Asociimit parashikon parimin e trajtimit kombëtar, sipas të cilit

punonjësi, shtetas i shtetit të asociuar, ligjërisht i punësuar në territorin e një Shteti anëtar

duhet të trajtohet njësoj si shtetasi i po këtij shteti anëtar përsa u përket kushteve të punës,

të pagës ose të pushimit nga puna58

. Me qëllim që kjo e drejtë të jetë efektive ajo kërkon

edhe të drejtën e familjes së punonjësit për t’u integruar në shtetin pritës59

. Për më tepër,

bashkëshorti dhe fëmijët e një punonjësi të punësuar ligjërisht në territorin e një shteti

anëtar, kur ata banojnë ligjërisht në këtë shtet, kanë të drejtën e aksesit në tregun e punës

të këtij shteti anëtar gjatë periudhës së qëndrimit profesional të autorizuar të punonjësit.

Megjithatë kjo e drejtë nuk u njihet punonjësve sezonalë ose atyre të ardhur në bazë të

një marrëveshje bilaterale, ashtu si e parashikon neni 46 i Marrëveshjes së Stabilizim-

Asociimit. Neni 63 i Marrëveshjes së Stabilizim-Asociimit, përveç derogimeve të

justifikuara për arsye të rregullit publik, të sigurimit ose të shëndetit publik parashikon

përjashtimin e aktiviteteve që kanë të bëjnë me ushtrimin e funksioneve publike60

nga e

drejta e qarkullimit të lirë të punonjësve.

Në kuadër të Marrëveshjes së Stabilizim-Asociimit, aksesi për punësim i punonjësve

shqiptarë në tregun komunitar mbetet nën kompetencën e shteteve anëtare të BE-së61

, të

cilët do të njohin lirinë e qarkullimit të punonjësve me anë të marrëveshjeve bilaterale të

nënshkruara me Shqipërinë. Kjo pasi Komuniteti druhet se hapja totale e kufijve rrezikon

të nxjerrë në pah situata dumpingu social. Punonjësit shtetas të shtetit të asociuar mund të

pranojnë të punojnë në kushte financiare dhe sociale më të ulëta se punonjësit

komunitarë. Por në këtë mënyrë shteti i asociuar ka mundësi të mbrojë “lëndën gri”62

në

kërkim të një niveli jetese më të lartë. Lëvizja e lirë e punonjësve varet nga vullneti i

shteteve anëtare63

.

55


Nenet 36 dhe 61 të Marrëveshjes së Stabilizim - Asociimit. 57

Përfiton nga liria e qarkullimit të lirë të punonjësit komunitar, çdo person i cili kryen gjatë një kohe, në

favor të një tjetri dhe nën drejtimin e tij, shërbime në këmbim të të cilave ai merr një pagë (GJDKE 3 korrik

1986, 66/85, Rec.p. 2121, Lawrie Blum). 58


(10 tetor, C-308/93, Cabanis, Rec.p I-2097). 60

TKE-ja (neni 39.4) përjashton nga liria e qarkullimit të punonjësit punësimin në administratën publike.

Gjykata ka gjykuar se përjashtimi ka të bëjë me punësimet lidhur me « një pjesëmarrje direkte ose të

tërthortë, në ushtrimin e pushtetit publik dhe funksioneve që kanë si objekt ruajtjen e interesave të

përgjithshme të shtetit dhe të pushtetit lokal » (GJDKE, 26 maj 1982, Komisioni k. Belgjikës). 61

Nenet 47 i Marrëveshjes së Stabilizim Asociimit. 62

“Lënda gri” – term i përdorur edhe në doktrinën komunitare për të nënkuptuar pjesën më intelektuale dhe

profesionale të një vendi të caktuar. 63

A.Ott, K. Inglis, “Handbook on European Enlargement”, TMC Asser Press, 2002.

16

b. E drejta e qëndrimit

Marrëveshja e Stabilizim-Asociimit njeh një të drejtë qëndrimi të kufizuar, e cila ka si

qëllim të nxisë investimet në vendin e asociuar, por që bie në kundërshtim me dumping-

un social.

E drejta komunitare njeh një të drejtë qëndrimi më të gjerë se Marrëveshja e Stabilizim-

Asociimit. Në Komunitet, përfituesit e së drejtës së qëndrimit janë personat fizikë dhe

juridikë64

. Kjo e drejtë realizohet me anë të ushtrimit të një aktiviteti afatgjatë profesional

në një vend anëtar si i vetëpunësuar65

, ose duke krijuar apo drejtuar një ndërmarrje, një

filiale apo degë.

Dispozitat e Marrëveshjes së Stabilizim-Asociimit lidhur me të drejtën e qëndrimit kanë

të bëjnë vetëm me shoqëritë dhe shtetasit, që kanë të drejtë të krijojnë shoqëri66

. Vetëm

pas një periudhe tranzitore pas hyrjes në fuqi të Marrëveshjes së Stabilizim-Asociimit,

Këshilli i Stabilizim-Asociimit do të vendosë në se duhet t’i shtrijë këto dispozita dhe për

shtetasit që ushtrojnë aktivitete ekonomike, si të pavarur (profesione të lira). Si rrjedhim,

gjatë kësaj periudhe trajtimi kombëtar nuk zbatohet për shtetasit, të cilët ushtrojnë një

aktivitet ekonomik si të pavarur. Duhet vënë re se dallimi i trajtimit midis shoqërive dhe

shtetasve ekziston edhe në marrëveshjet europiane67

.

Në parim shoqëritë, filialet ose degët e shoqërive shqiptare apo komunitare gëzojnë një

trajtim jo diskriminues menjëherë me hyrjen në fuqi të Marrëveshjes së Stabilizim-

Asociimit. Klauzola e “standstill” vepron gjithashtu duke ndaluar marrjen e masave të

tjera diskriminuese. Këto rregulla janë të detyrueshme si për Komunitetin ashtu dhe për

Shtetet anëtare. Kjo do të thotë që personat juridikë shqiptarë gëzojnë nga Marrëveshja e

Stabilizim- Asociimit të drejta më të gjera sesa personat fizikë.

Bazuar në marrëveshje, Komuniteti kërkon që shoqëritë e shtetit të asociuar që vendosen

në territorin e një shteti anëtar, të mos ndjekin praktika dumpingu shoqëror duke përfituar

nga pagat e ulëta të punonjësve të shtetit të asociuar. Kështu, këto shoqëri nuk mund të

punësojnë shtetas të shtetit të asociuar në territorin e Komunitetit, përveçse kur këta bëjnë

pjesë në “personelin bazë” të shoqërisë sipas marrëveshjes68

. Me këtë kuptojmë pikërisht

funksionarët e lartë që drejtojnë firmën, ose punonjësit me kualifikim të lartë. Kjo

dispozitë ka një karakter reciprok. Nga njëra anë ajo ka si synim mbrojtjen e tregut të

punës dhe, nga ana tjetër, kufizimin e migracionit të punonjësve.

c. Ofrimi i shërbimeve

Në këtë fushë palët angazhohen të marrin masat e nevojshme për të lejuar progresivisht

ofrimin e shërbimeve69

nga shoqëritë ose shtetasit e vendeve anëtare të BE-së ose të

64

P.Craig, G. De Burca, “EU Law”, Oxford University Press, 1998. 65

GJDKE, 30 nëntor 1995, C- 55/94, Gebhard, Rec. P. I- 4165. 66


Marrëveshje europiane që vendos asocimin midis Komunitetit Europian dhe shteteve anëtare nga njëra

anë, dhe Republikës Ceke nga ana tjetër 4 tetorit 1994, GZKE n.L 360, 31 dhjetor 1994. 68


Liria e ofrimit të shërbimeve është një mundësi që i njihet çdo shtetasi të një shteti anëtar të vendosur në

territorin e Komunitetit për të ofruar dhe realizuar oferta shërbimesh, në mënyrë të përkohshme mbi

17

shtetit të asociuar të vendosur në një territor të ndryshëm nga marrësi i shërbimit70

.

Zbatimi i kësaj dispozite, siç e ka treguar dhe funksionimi i tregut të përbashkët, nga

njëra anë kërkon shpeshherë një harmonizim normativ kompleks, dhe nga ana tjetër,

sektori i shërbimeve gjeneron një pjesë të madhe të punësimit kështu që një liberalizim i

pakontrolluar do të kishte pasoja të rëndësishme në tregun e punës, sidomos në atë të

shtetit të asociuar.

Kufizimet e lejuara janë po ato që parashikohen dhe për liritë e tjera të përshkruara më

sipër (rendi publik, siguria publike dhe shëndeti publik).

d. Kapitalet dhe pagesat

Liria e qarkullimit të kapitaleve është një vijim i lirisë së qarkullimit të mallrave dhe të

qëndrimit71

. Komuniteti dhe shteti i asociuar duhet të sigurojnë lirinë e qarkullimit të

kapitaleve lidhur me investimet direkte, si dhe riatdhesimin e të ardhurave të këtyre

investimeve72

. E njëjta liri gjen zbatim edhe në lidhje me pagesat e transaksioneve

tregtare ku marrin pjesë persona juridikë ose fizikë nga shteti i asociuar, ose shtetet

anëtare të BE-së. Të dyja palët janë angazhuar të mos marrin kufizime të reja në

shkëmbimet që prekin lëvizjet e kapitaleve. Përveç kufizimeve të justifikuara nga

interesat e shtetit, mund të merren edhe masa mbrojtëse në rast vështirësish të mëdha për

bilancin e pagesave.

1.5.1.3 Kërkesa e përafrimit të legjislacionit në fushat kyçe të tregut të brendshëm

Integrimi ekonomik i shtetit të asociuar në Komunitet bën të domosdoshëm përafrimin e

legjislacionit ekzistues dhe të ardhshëm të këtij shteti me atë të Komunitetit73

. Sipas

Nenit 70 të MSA-së, ky përafrim i legjislacionit do të bëhet në dy faza. Gjatë fazës së

parë të periudhës tranzitore prej dhjetë vjetësh, përafrimi i legjislacionit do të mbulojë

disa elementë themelorë të acquis-ë në fushën e tregut të përbashkët dhe në disa fusha të

tjera që kanë të bëjnë me tregëtinë. Faza e parë do të mbulojë përafrimin e legjislacionit

në fushat lidhur me konkurrencën, me pronësinë intelektuale, me prokurimet publike, me

standardizimin dhe çertifikimin e produkteve. Faza e dytë e periudhës së tranzicionit do

të mbulojë fushat e tjera, të cilat nuk përfshihen në fazën e parë. Një program i detajuar

do të hartohet nga palët për realizimin e procesit të përafrimit të legjislacioneve74

.

- Rregullat e konkurrencës

Me qëllim realizimin e qarkullimit të lirë të mallrave, personave, shërbimeve dhe

kapitaleve, marrëveshja parashikon vendosjen e rregullave të një konkurrence të

ndershme. Neni 71 i Marrëveshjes së Stabilizim-Asociimit parashikon që praktika të tilla

territorin e një shteti tjetër anëtar ose në territorin e tij pranë shtetasve të një shteti tjetër anëtar duke kryer

një veprimtari të pavarur. “Commentaire article par article des traités UE et CE” nën drejtimin e Ph. Leger,

Dalloz, Bruylant, L.Truchot, 2000. 70


Shih P.Craig, G. De Burca,“EU Law”, Oxford University Press, 1998. 72



Shih A.Ott, K. Inglis, “Handbook on European Enlargement”, , TMC Asser Press, 2002.

18

si marrëveshjet ndërmjet operatorëve ekonomikë që kufizojnë konkurrencën ose

abuzimet e pozicioneve dominuese do të vlerësohen mbi bazën e kritereve që rrjedhin

nga zbatimi i neneve 81, 82 dhe 87 i TKE-së. Këtyre rregullave do t’u nënshtrohen si

sjelljet e operatorëve ekonomikë ashtu dhe veprimet e shteteve që mund të ndikojnë

tregëtinë midis palëve.

- Monopolet shtetërore

Këtij qëllimi i shërben dhe angazhimi i marrë nga palët për të rregulluar progresivisht

monopolet shtetërore me karakter tregëtar me qëllim zhdukjen e çdo diskriminimi në

fushën e furnizimit dhe të tregtimit të mallrave. Kjo dispozitë frymëzohet në mënyrë të

drejtpërdrejtë nga neni 37 i TKE-së.

- Prokurimet publike

Një tjetër kërkesë e lirisë së qarkullimit të mallrave dhe shërbimeve është dhe hapja e

prokurimeve publike. Për këtë arsye palët dëshirojnë të japin aksesin në prokurimet

publike mbi një bazë jo diskriminuese, transparente, konkurrence të lirë dhe reciprociteti

(neni 74). Shoqëritë e shtetit të asociuar të vendosura ose jo në KE, dhe shoqëritë

komunitare të vendosura në Shqipëri do të kenë akses në procedurat e prokurimeve

publike respektivisht në Komunitet dhe në Shqipëri, në përputhje me legjislacionin

komunitar në këtë fushë, menjëherë me hyrjen në fuqi të marrëveshjes. Parimi i

mosdiskriminimit midis shtetasve të shtetit të asociuar dhe atyre komunitarë duhet të

respektohet plotësisht.

- Pronësia intelektuale, tregtare, industriale

Për realizimin e qarkullimit të lirë të mallrave, marrëveshja ndalon futjen e mekanizmave

të reja pengesë për shkëmbimet, si dhe përkeqësimin e masave ekzistuese. Por mbrojtja e

pronësisë intelektuale, industriale dhe tregëtare mund të justifikojë marrjen e masave të

tilla75

. Në këtë rast kufizimi justifikohet nga e drejta ekskluzive që rrjedh nga pronësia

intelektuale76

. Për këtë arsye shteti i asociuar angazhohet të garantojë një mbrojtje të të

drejtave të pronësisë intelektuale, industriale dhe tregëtare me të njëjtat standarde si ato

komunitare77

.

- Siguria e mallrave

Qarkullimi i lirë i mallrave kërkon garantimin e sigurisë së produkteve të nxjerra në

qarkullim78

. Parimi i jurisprudencës “Cassis de Dijon”79 për njohjen reciproke të mallrave

nuk merret parasysh ne rast se mallrat nuk përmbushin veçoritë e duhura teknike. Një

veçori teknike është një dokument, i cili përshkruan karakteristikat e nevojshme të një

75


GJDKE, 31 tetor 1974, Centrafarm. 77


Shih P. Craig, G. De Burca, “EU law”, Oxford University Press, 1998. 79

GJDKE, Rewe 20 shkurt 1979, aff.120/78.

19

produkti me qëllim që ky të përmbushë kushtet e një përdorimi të caktuar80

. Për të treguar

se një produkt është në përputhje me një normë të caktuar, ai duhet të vlerësohet dhe të

shoqërohet me një dëshmi përputhjeje, që mund të jetë një deklaratë, një raport ose një

çertifikatë. Në të shumtën e rasteve ky kontroll realizohet nga institucione publike ose

nga organizma të akredituara.

Në kuadrin e Marrëveshjes së Stabilizim Asociimit, Shteti i asociuar duhet të përshtasë

progresivisht legjislacionin teknik komunitar si dhe proçedurat europiane të rregullimit,

të metrologjisë, të akreditimit, dhe të vlerësimit të përputhjes së produkteve të tregëtuara

me kërkesat thelbësore të shëndetit publik dhe të sigurisë së konsumatorit. Ai duhet të

nënshkruajë protokolle europiane për vlerësimin e produkteve81

. Këto janë masa të

domosdoshme për të siguruar lirinë e qarkullimit të mallrave82

.

1.5.1.4 Bashkëpunimi në fushat prioritare83

Këto dispozita kanë të bëjnë, nga njëra anë, me bashkëpunimin në fushën e drejtësisë dhe

të çështjeve të brendshme, dhe nga ana tjetër, me politika të shumta sektoriale.

a) Bashkëpunimi në fushat e drejtësisë dhe të çështjeve të brendshme

Bashkëpunimi në fushat e drejtësisë dhe të çështjeve të brendshme përbën një tjetër

veçanti të Marrëveshjes së Stabilizim-Asociimit84

. Ishte Traktati mbi Bashkimin

Europian ai që futi shtyllën e tretë mbi bashkëpunimin në fushat e drejtësisë dhe çështjet

e brendshme85

. Në disa marrëveshje asociimi, të bëra para hyrjes në fuqi të këtij traktati,

ky bashkëpunim nuk parashikohet86

. Një arsye tjetër për futjen e këtij bashkëpunimi është

komunitarizimi i pjesshëm i shtyllës së tretë nga Traktati i Amsterdamit, i cili

parashikohet në Titullin IV të TKE-së. Ky kalim nga shtylla e tretë në shtyllën e parë të

Traktatit e shtoi rëndësinë e fushës lidhur me vizat, azilin, migrimin dhe politikat e tjera

të lidhura me lirinë e qarkullimit të personave.

Ky bashkëpunim kërkon që shteti i asociuar të forcojë institucionet në çdo nivel, por në

veçanti ato që kanë të bëjnë me zbatimin e ligjit dhe administrimin e drejtësisë. Pikat

kyçe të këtij bashkëpunimi fokusohen në regjimin juridik të vizave, azilit dhe

migracionit, nga njëra anë, dhe, nga ana tjetër, në luftën kundër krimit të organizuar

nëpërmjet bashkëpunimit policor dhe bashkëpunimit gjyqësor.

80

Cilësia, siguria, masat, terminologjia, simbolet, provat dhe testimet, ambalazhi, marka, etiketa, si dhe

procedurat e vlerësimit të përputhshmërisë.Shih direktivën 98/34 e 22 qershorit 1998. 81


Boulin P., “La normalisation dans la construction européenne”, RAE, 1991, n.4 83

Këshilli i Bashkimit Europian, Rapport sur le processus de stabilisation et d’association, 11 qershor

2001. 84

Neni 78-84 i Marrëveshjes së Stabilizim - Asociimit. 85

Shih G. Isaac, “Droit communautaire general”, Armand Colin, 7ème édition, 1999. 86

Marrëveshje europiane me Poloninë, e datës 16 dhjetor 1991, JOCE n L 348 du 31 dhjetor1993.

20

b) Politikat e tjera sektoriale të bashkëpunimit87

Ky bashkëpunim ka si objekt përkrahjen dhe zhvillimin e shtetit të asociuar dhe forcimin

e marrëdhënieve ekonomike ekzistuese midis palëve. Këto politika zënë vend në një

kuadër rajonal bashkëpunimi. Të krijohet përshtypja se nëpërmjet Marrëveshjes së

Stabilizim- Asociimit88

, Komuniteti vë në zbatim Titullin XX të pjesës së tretë të TKE-së

i titulluar “ Bashkëpunim për zhvillim ” (nenet 177-181)89

. Këto politika nga natyra e tyre

kontribuojnë në zhvillimin ekonomik dhe shoqëror të shtetit të asociuar.

1.5.2 Asimetria në zbatimin e Marrëveshjes së Stabilizim - Asociimit

Marrëveshja e Stabilizim-Asociimit parashikon vendosjen e një zone tregtie të lirë mes

Komunitetit Evropian dhe Shqipërisë, që do të thotë se palët do të krijojnë një hapësirë të

përbashkët ku mallrat do të qarkullojnë lirshëm, pa barriera fizike dhe teknike. Për të

përfituar nga regjimi i qarkullimit të lirë të mallrave të rregulluar nga marrëveshja,

produktet duhet të jenë me origjinë nga njëra ose tjetra palë, pra të jenë produkte të

prodhuara plotësisht ose të transformuara në mënyrë të mjaftueshme në shtetin

eksportues90

. Produkti është me origjinë nga Komuniteti ose nga shteti i asociuar në qoftë

se kjo origjinë dëshmohet nga një çertifikatë për qarkullimin e mallrave të lëshuar nga

autoritetet doganore të shtetit eksportues91

.

Duke pasur parasysh konkurrencën e dobët të produkteve origjinale të shtetit të asociuar,

një hapje brutale e tregut të këtij të fundit menjëherë me hyrjen në fuqi të Marrëveshjes së

Stabilizim-Asociimit do të kishte pasoja të dëmshme për ekonominë e shtetit të asociuar.

Aksesi i menjëhershëm i importeve komunitare do të shkaktonte rrënimin e disa

ndërmarrjeve të vendosura në territorin e shtetit të asociuar, gjë që mund të sillte

probleme sociale. Duke patur parasysh se qëllimi i Marrëveshjes së Stabilizim-Asociimit

është vendosja e stabilitetit politik dhe ekonomik në Shtetin e asociuar, tregu i përbashkët

parashikohet të realizohet gradualisht dhe në mënyrë asimetrike, gjë që përbën ndoshta

veçorinë më karakteristike të saj. Zbatimi asimetrik i detyrimeve që parashikon

Marrëveshja e Stabilizim- Asociimit ka të bëjë, nga njëra anë, me qarkullimin e lirë të

mallrave (A) dhe, nga ana tjetër, me fushat kyçe të lidhura me zbatimin e kësaj lirie (B).

Një aspekt tjetër i asimetrisë së zbatimit të Marrëveshjes së Stabilizim-Asociimit është

dhe asistenca financiare e akorduar nga Komuniteti Europian me qëllim realizimin e

objektivave të saj (C).

87

Komisioni Europian, Komunikatë mbi Proçesin e Stabilizim Asociimit të vendeve të Europës jug-

lindore, COM (99) 235, 26. 05. 1999. 88

Nenet 85-110 të MSA-së. 89

Shih A. Ott, K. Inglis, “Handbook on European Enlargement”, TMC Asser Press 2002. 90

F.Dehousse, M. Jorgensen, K. Ghemar, “L’Union Européenne et la République Tchéque : Après le

sommet de Copenhague”, publikim i Kolegjit të Europës, 1994. 91

Këto formalitete parashikohen nga nje protokoll specifik bashkëlidhur Marrëveshjes së Stabilizim

Asociimit.

21

1.5.2.1 Lëshimet asimetrike lidhur me lirinë e qarkullimit të mallrave

Në tregun e përbashkët europian realizimi i lirisë së qarkullimit të mallrave92

kërkon

heqjen e detyrimeve doganore si dhe detyrimet me pasoja të njëjta93

, të kufizimeve

sasiore si dhe çdo masë me pasoja të njëjta94

. Duke ndjekur të njëjtat parime thelbësore

për vendosjen e një zone tregu të lirë mes palëve, marrëveshja parashikon se të gjitha

detyrimet doganore, kufizimet sasiore si dhe të gjitha masat me pasoja të njëjta që

pengojnë qarkullimin e lirë të mallrave ndalohen që me hyrjen në fuqi të marrëveshjes ad

interim ndërmjet Shqipërisë dhe Komunitetit Evropian95

.

Për arsyet e lartpërmendura, këto rregulla njohin përjashtime të mëdha, të cilat figurojnë

në mënyrë të qartë në anekset dhe protokollet që i bashkëngjiten Marrëveshjes së

Stabilizim Asociimit96

. Për të vendosur zonën e tregëtisë së lirë Komuniteti Europian-

shteti i asociuar gjatë një periudhe dhjetë vjeçare97

, liberalizimi tarifor është parashikuar

me ritme të ndryshme sipas kategorive të produkteve të parashikuara, industriale (1), apo

bujqësore (2).

a. Produktet industriale

Lëshimi i parë nga Komuniteti Europian ka të bëjë me eliminimin gradual të tarifave

doganore, që prekin importet e disa mallrave industriale me origjinë nga Komuniteti.

Këto detyrime doganore mbi importet në shtetin e asociuar të produkteve origjinare të

Komunitetit98

reduktohen progresivisht çdo vit të periudhës tranzitore në përputhje me

përqindjet për të cilat palët bien dakort gjatë negociatave të marrëveshjes99

. Në bazë të

specifikimit tarifor palët do të vendosin se sa vjet pas hyrjes në fuqi të marrëveshjes,

detyrimet doganore për këto produkte do të eliminohen plotësisht.

Për shembull, sipas marrëveshjes të nënshkruar ndërmjet KE dhe Maqedonisë, detyrimet

doganore eliminohen në mënyrë progresive gjatë një periudhe dhjetë vjeçare me etapa

alternative 20% dhe 10% sipas prodhimeve të parashikuar në Aneksin II të marrëveshjes

me Maqedoninë100

mbi produktet e ndjeshme industriale me origjinë nga Komuniteti, të

importuara në shtetin e asociuar. Si rrjedhim, detyrimet doganore për produktet me

92

“Commentaire article par article des traités UE et CE”, nën drejtimin e Ph. LEGER, Dalloz, Bruylant,

2000. 93

Neni 23 i TKE-së. 94

Neni 28 i TKE-së. 95

Marrëveshja e ndërmjetme mbi tregëtinë dhe masat shoqëruese, bën të mundur hyrjen në fuqi të disa

dispozitave të Marrëveshjes së Stabilizim Asociimit përpara hyrjes në fuqi të Marrëveshjes së Stabilizim

Asociimit e cila duhet të ratifikohet nga të gjithë Shtetet anëtare. Një marrëveshje e tillë midis Maqedonisë

dhe BE-së ka hyrë në fuqi më 9 prill 2001. 96

Lëshimet që përbëjnë objektin e këtij seksioni janë ato që rezultojnë nga marrëveshja e nënshkruar midis

Komunitetit dhe Maqedonisë. Këto lëshime varen nga negociatat e zhvilluara nga palët dhe si të tilla ato

mund të ndryshojnë nga një marrëveshje në një tjetër. 97


Lista e këtyre produkteve paraqitet në aneksin I të Marrëveshjes së Stabilizim - Asociimit me

Maqedoninë. 99

Neni 19 i Marrëveshjes së Stabilizim - Asociimit (Neni 18 i Marrëveshjes së Stabilizim - Asociimit

nënshkruar me Maqedoninë). 100

Bëjnë pjesë produktet si : gazi, nafta, produktet farmaceutike…

22

origjinë nga Komuniteti, (me përjashtim të atyre të parashikuar ne aneksin përkatës

bashkëlidhur marrëveshjes), që importohen në shtetin e asociuar, eliminohen menjëherë

me hyrjen në fuqi të Marrëveshjes së Stabilizim-Asociimit. Komuniteti, nga ana e tij

duhet të procedojë me një shfuqizim të detyrimeve doganore ndaj produkteve me origjinë

nga shteti i asociuar menjëherë me hyrjen në fuqi të marrëveshjes ad interim. b. Produktet bujqësore dhe të peshkimit

Marrëveshja parashikon heqjen e kufizimeve sasiore dhe masave me pasoja të njëjta që

prekin importet e produkteve bujqësore dhe të peshkimit, me origjinë nga vendet

nënshkruese të marrëveshjes101

. Ky eliminim është i menjëhershëm pas hyrjes në fuqi të

marrëveshjes ad interim. Parimisht Marrëveshja e Stabilizim-Asociimit kërkon që

Komuniteti të eliminojë detyrimet doganore që prekin produktet bujqësore dhe të

peshkimit me origjinë nga Shteti i asociuar, menjëherë me hyrjen në fuqi të marrëveshjes

ad interim102

.

Por ka disa përjashtime lidhur me këtë kërkesë dhe veçanërisht nga mekanizmat e

mbrojtjes së politikës bujqësore. Përsa i përket Shqipërisë, me qëllim mbrojtjen e

produkteve të saj ajo ka të drejtën e përdorimit të mekanizmave të tillë mbrojtës si

liberalizimi tarifor dhe kufizime sasiore graduale.

Duke marrë si shembull Marrëveshjen e Stabilizim-Asociimit të nënshkruar me

Maqedoninë, në realitet anekset dhe protokollet bashkëlidhur dëshmojnë për mbajtjen e

detyrimeve doganore për një pjesë të këtyre produkteve. Në të shumtën e rasteve ato

shoqërohen edhe me kufizime sasiore si dhe me mekanizma të tjerë mbrojtjeje.

Bazuar po në Marrëveshjen nënshkruar me Maqedoninë, disa produkte përfitojnë nga

heqja e detyrimeve doganore dhe e kufizimeve sasiore. Për disa produkte si fruta dhe

zarzavate, heqja e detyrimeve doganore zbatohet për pjesën ad valorem të detyrimit dhe

jo për pjesën e detyrimit doganor të veçantë. Përsa i përket kategorisë së produkteve

“Baby beef”, Komuniteti do të vendosë detyrime doganore me 20% të detyrimit ad

valorem (kur tarifa shprehet në përqindje të vlerës së mallit) dhe 20% të detyrimit të

veçantë (kur tarifa i referohet njësive matëse, x euro për sasi të prodhuar ose tregëtuar) i

parashikuar nga Tarifa doganore e përbashkët (TDP)103

e Komunitetit duke e shoqëruar

këtë me një kufizim sasior104

.

Parimisht, lëshimet tarifore nuk i nënshtrohen asnjë kufizimi me natyrë sasiore105

.

101


Neni 27 i Marrëveshjes së Stabilizim Asociimit.

103

Parashikohet nga neni 23 i TKE-së. TDP është një instrument juridik në dispozicion të Komunitetit,

rregullator i veprimeve tregëtare me vendet e treta. Ajo përbëhet nga një nomenklaturë që identifikon

mallrat dhe tarifat që kërkohen për importin e tyre. 104

Neni 27.2 i Marrëveshjes së Stabilizim - Asociimit me Maqedoninë. 105

Ky lëshim përfshin produktet si derivatet e qumështit, ëmbëlsirat, çokollatat, brumërat, produktet me

bazë drithrash etj.

23

Këto lëshime dëshmojnë për vullnetin e mirë si të Komunitetit, ashtu dhe të shteteve

anëtare për të favorizuar produktet që vijnë nga shteti i asociuar, edhe pse ata nuk e hapin

krejtësisht tregun e tyre. Gjithsesi dispozitat e Marrëveshjes së Stabilizim Asociimit të

cituara më lart, tregojnë qartë se hapja e tregut europian ndaj produkteve me origjinë nga

shteti i asociuar është më e shpejtë sesa hapja e tregut të shtetit të asociuar ndaj

produkteve komunitare.

1.5.2.2 Lëshimet asimetrike në fushat kyçe për realizimin e tregut të përbashkët

Përveç liberalizimit doganor asimetrik, Komuniteti bën lëshime dhe në fushat kyçe të

realizimit të tregut të përbashkët, kryesisht në fushën e konkurrencës, liberalizimin e

tregut të tokës, ndihmave shtetërorë dhe prokurimet publike. Këtu do të trajtojmë

kryesisht lëshimet për ndihmat publike dhe prokurimet si çështje sensibël të politikave të

mbrojtjes.

Në fushën e ndihmave shtetërore, Komuniteti autorizon shtetin e asociuar të akordojë

ndihma të cilat, për një periudhë tranzitore të rënë dakort nga palët, do t’i konsiderojë si

ndihma që kanë si qëllim favorizimin e zhvillimit ekonomik në rajonet ku niveli i jetesës

është jashtëzakonisht i ulët ose ku ka një papunësi të konsiderueshme106

. Qëllimi i kësaj

dispozite është zvogëlimi i diferencave ekonomiko shoqërore ndërmjet shtetit të asociuar

dhe Bashkimit Evropian. Ndihma shtetërore do të vlerësohet në bazë të parimit të

ekuilibrit ndërmjet shtrembërimit të konkurrencës që shkakton ndihma dhe avantazheve

që sjell për rajonin e defavorizuar.

Aksesi në prokurimet publike parashikohet gjithashtu në mënyrë asimetrike107

. Shoqëritë

e Komunitetit të pavendosura në Shqipëri do të gëzojnë një akses të lirë në prokurimet

publike në Shqipëri vetëm pas një periudhe të rënë dakort nga palët gjatë negociatave pas

hyrjes në fuqi të Marrëveshjes së Stabilizim-Asociimit. Shoqëritë e shtetit të asociuar e

fitojnë të drejtën e aksesit në prokurimet publike të Komunitetit menjëherë me hyrjen në

fuqi të marrëveshjes. Ristrukturimi i ekonomisë së shtetit të asociuar do të sjellë shumë

punime publike për infrastrukturën dhe ndërmarrjet e shtetit të asociuar do të kenë

prioritet për të marrë pjesë në to. Ky fenomen do të kontribuonte për zhvillimin e

ndërmarrjeve të shtetit të asociuar dhe rrjedhimisht aftësisë së tyre konkurruese në tregun

rajonal e europian, rritjen e investimeve si dhe të prodhimit në vend.

106

Neni 71 i Marrëveshjes së Stabilizim - Asociimit. Këto ndihma mund të konsiderohen të pajtueshme me

rregullat e konkurrencës pas një vlerësimi nga komuniteti. Ndërkohë, Protokolli 2 i Marrëveshjes së

Stabilizim Asociimit me Maqedoninë parashikon ndihma shteterore për industrinë e siderurgjisë.

Ristrukturimi i financuar nga Shteti i asociuar duhet të ketë lidhje me një plan global racionalizimi të

prodhimit dhe reduktimi të aftësive prodhuese. Ndihma duhet të kontribuojë për mbijetesën e ndërmarrjes

në fund të ristrukturimit dhe ajo duhet të jetë proporcionale me qëllimin e vendosur. Kjo masë duhet të

mënjanojë shkatërrimin e industrisë siderurgjike të Shtetit të asociuar. 107

Neni 74 i Marrëveshjes së Stabilizim - Asociimit.

24

1.5.2.3 Bashkëpunimi financiar

Marrëveshja e Stabilizim-Asociimit nëpërmjet programit CARDS108

parashikon

vazhdimin e ndihmës financiare për Shtetin e asociuar me qëllim që ky i fundit të arrijë

objektivat e vendosura nga marrëveshja109

. Bashkëpunimi financiar do të mund të

mbështesë reformat demokratike, ekonomike dhe institucionale të Shtetit të asociuar në

përputhje me procesin e stabilizimit dhe të Asociimit. Ai mund të jetë i dobishëm për

aspektet e ndryshme të harmonizimit të legjislacionit dhe të politikave të bashkëpunimit

të parashikuara nga marrëveshja. Nga ana e vet, shteti duhet të zhvillojë aftësitë e tij për

të koordinuar ashtu si duhet ndihmat e BE-së dhe për t’i përdorur ato në mënyrë efikase.

108

Sigla e “Community Assistance for Reconstruction, Development and Stabilization” që në shqip do të

thotë “Ndihma komunitare për rindërtim, zhvillim dhe stabilizim ». 109

Titulli IX i Marrëveshjes së Stabilizim - Asociimit. Shih “Handbook on european enlargement” A. Ott,

K. Inglis, TMC Asser Press, 2002.

25

Kapitulli II

PROCESI I STABILIZIM - ASOCIIMIT

2.1 Kuptimi dhe rëndësia e procesit të stabilizim - asociimit

Duke u mbështetur në Nenin 49 të Traktatit të Bashkimit Europian dhe marrëdhëniet e

krijuara ndërmjet BE dhe vendeve të Ballkanit Perëndimor, në maj të vitit 1999,

Bashkimi Evropian miratoi një iniciativë të re për 5 vende te Ballkanit: Shqipëria, ish-

Republika Jugosllave e Maqedonisë, Kroacia, Bosnjë-Hercegovina dhe Republika

Federale Jugosllave, të quajtur Procesi i Stabilizim-Asociimit (PSA), i cili ka për qëllim

vendosjen e marrëdhënieve më të ngushta ndërmjet BE-së dhe vendeve të

lartpërmendura, nëpërmjet Marrëveshjeve të Stabilizim-Asociimit (MSA). Procesi i

Stabilizim-Asociimit është procesi, nëpërmjet të cilit vendet e përfshira në të dhe

Bashkimi Europian, do të zhvillojë marrëdhëniet e tyre, deri në anëtarësimin e këtyre

vendeve në BE. Ky Proces përbën një strukturë në të cilën një marrëdhënie e re

konceptuale, Marrëveshja e Stabilizim - Asociimit dhe një program asistence, CARDS110

,

dhe më pas IPA,111

ndihmojnë secilin vend të përparojë sipas ritmit të tij drejt

anëtarësimit në BE.

Instrumenti kryesor, nëpërmjet të cilit krijohen marrëdhëniet ndërmjet BE dhe këtyre

vendeve, është Marrëveshja e Stabilizim-Asociimit, të cilën do ta analizojmë në detaje në

një kapitull të veçantë. Në të do të parashikohen të gjitha të drejtat dhe detyrimet që palët

duhet të zbatojnë në kuadër të realizimit të qëllimit përfundimtar: integrimit të tyre në

Bashkimin Europian. Çdo hap i mëtejshëm në marrëdhëniet ndërmjet tyre, do të vijë pas

monitorimit të zbatimit të angazhimeve të ndërmarra në këtë Marrëveshje.

Këto Marrëveshje, kontribuojnë në arritjen e objektivave të BE, nëpërmjet: (i) sigurimit

të mekanizmave formalë dhe metodave që lehtësojnë procesin e “komunikimit” me BE,

(ii) fokusojnë vëmendjen në respektin për parimet thelbësore te demokracisë- të drejtat e

njeriut dhe të minoriteteve, institucionet demokratike të qëndrueshme, standardet e

sjelljes politike dhe pavarësisë së mediave dhe (iii) përfshijnë elementët themelorë të cilat

janë në zemër të tregut të përbashkët të BE-së.

Ashtu si për të gjitha vendet që aplikojnë për tu anëtarësuar në BE, edhe për vendet e

përfshira në këtë proces, Këshilli i Çështjeve të Përgjithshme, përcaktonte një sërë

kushtesh politike dhe ekonomike që vendet e Ballkanit duhej të plotësonin për të

zhvilluar dhe forcuar marrëdhëniet e tyre me BE-në. Këto kritere lidheshin me kriteret e

Kopenhagenit, dhe fokusoheshin në: respektimin e parimeve demokratike, liritë dhe të

drejtat e njeriut, ndërtimin, respektimin dhe forcimin e shtetit të së drejtës, mbrojtjen e

minoriteteve, zhvillimin e ekonomisë së tregut, bashkëpunimin rajonal, përafrimin e

legjislacionit si dhe forcimin e kapaciteteve administrative për zbatimin e reformave.

110

Community Assistance for Reconstruction Development and Stabilisation. 111

Instrumenti i Para Aderimit.

26

Në fakt, marrëdhëniet, ndërmjet vendeve të Ballkanit Perëndimor dhe BE, e kanë fillesën

e tyre që në fund të viteve ’80. Atëherë, disa prej këtyre vendeve, sapo kishin kaluar në

rrugën e demokratizimit të tyre. Por ndryshe nga vendet e tjera të Europës Lindore dhe

Qendrore, problemet etnike të rajonit bënë që në 1996, BE të adoptonte për këto vende të

ashtuquajturën “Regional Approach”/Qasja Rajonale. Por, për shkak të zhvillimeve në

rajon dhe ngjarjeve në Kosovë, lindi nevoja e rishikimit të sistemit të marrëdhënieve

ndërkombëtare, kryesisht të fuqive të mëdha me vendet e Ballkanit Perëndimor. Vendet e

BE, e kishin cilësuar si të vonuar ndërhyrjen e tyre për shmangien e konfliktit në Bosnje-

Hercegovinë, dhe ishin të vendosur që një gjë e tillë të mos ndodhte me luftën në Kosovë.

Për këtë arsye duheshin gjetur forma dhe mënyra të tjera për të përshpejtuar “integrimin”

e Europës Jug-Lindore në strukturat e BE-së. Ky është një ndër faktorët kryesorë të

adoptimit të Procesit të Stabilizim-Asociimit.

Duke marrë në konsideratë, zhvillimet ekonomike dhe politike të këtyre vendeve, në

qershor të vitit 2000, mblidhet në Feria, Këshilli i BE, i cili vendosi se të gjitha vendet e

përfshira në Procesin e Stabilizim-Asociimit janë kandidate potenciale për anëtarësim në

Bashkimin Europian. Ky ishte një hap përpara për të gjitha këto shtete, të cilat e kishin

shprehur aspiratën e tyre për të qenë pjesë e BE-së. Gjithsesi integrimi i çdo shteti në BE

do të kryhej në mënyrë individuale dhe do të bazohej në monitorimin e vazhdueshëm të

tyre, për punën e bërë në kuadër të realizimit të detyrimeve të secilit prej vendeve, duke u

fokusuar kryesisht në forcimin e shtetit të së drejtës dhe krijimin e një ekonomie tregu.

Një Samit shumë i rëndësishëm, në të cilin u hodhën hapat për thellimin e marrëdhënieve

të BE me vendet e përfshira në Procesin e Stabilizim-Asociimit, ishte Samiti i Selanikut, i

cili u zhvillua më 21 qershor 2003. Në këtë Samit u theksua perspektiva e anëtarësimit

në BE i ofruar për vendet e Ballkanit Perëndimor në Këshillin Evropian të Feira-s dhe të

Kopenhagenit, si dhe u përcaktuan rrugët konkrete për të mbështetur këtë rajon. Në këtë

Samit, vendet dolën me dy përfundime themelore: (i) perspektiva e anëtarësimit, të

vendeve të Ballkanit Perëndimor në BE është reale dhe se harta e BE nuk do të shihet si e

kompletuar deri sa në të të përfshihet dhe Ballkani Perëndimor. Nga ana e tij, BE do të

japë asistencën e nevojshme, teknike dhe financiare, që këto shtete të mund të marrin

reformat e duhura dhe (ii) anëtarësimi do të jetë individual dhe duhet merituar, dhe për

këtë duhet një punë e madhe, shoqëruar nga vullneti politik, i atyre që drejtojnë vendet e

rajonit të Ballkonit Perëndimor. Për të matur këtë progres, BE do të monitorojë në

mënyrë të vazhdueshme këto vende.

Proçesi i Stabilizimit dhe Asociimit nuk është thjesht një proçes dypalësh me çdo vend.

Më tepër se kaq, ai është një proces, i cili duhet të zhvillojë bashkëpunimin rajonal

ndërmjet vendeve të përfshira në të. Për ti paraprirë, ndonjë zhvillimi të papëlqyer në

rajon, vendet e BE, në Samitin e Zagrebit, i kushtuan një rëndësi të veçante, nevojës së

këtyre vendeve për të bashkëpunuar ndërmjet tyre, me qëllim demokratizimin e rajonit

dhe krijimin e një tregu të përbashkët, fillimisht ndërmjet këtyre vendeve. Për të forcuar

këtë objektiv, edhe Marrëveshjet e Stabilizim-Asociimit përfshijnë një angazhim të qartë

në drejtim të bashkëpunimit rajonal, gjë që reflektohet si në financimin e një programi

rajonal CARDS, ashtu edhe në objektivat e përbashkëta të programeve kombëtare

CARDS.

27

Bashkëpunimi rajonal do të bazohet në: (i) Pranimin si një nga motivuesit kryesorë për

reformat që kanë të bëjnë me respektin për shtetin ligjor, institucionet demokratike të

qëndrueshme dhe me zhvillimin e ekonomisë së tregut, është një marrëdhënie me BE-në

e cila bazohet në një perspektivë të besueshme për anëtarësim në kohën që përmbushen

kriteret përkatës, (ii) Nevojën që vendet të zhvillojnë marrëdhënie dypalëshe me njëra-

tjetrën si një bazë për stabilitet më të madh ekonomik dhe politik në rajon dhe (iii)

Nevojën për programe asistence e marrëdhënie kontraktuale, edhe pse të fiksuara mbi një

bashkësi kushtesh politike dhe ekonomike të cilat janë fleksibël sa të lejojnë secilin vend

të ecë përpara sipas ritmit të vet, për t’iu bërë vend një vargu situatash që nga ato të

rindërtimit post-konfliktual dhe stabilizimit, tek ato të ndihmës teknike në çështje të tilla

si përafrimi i legjislacionit drejt elementëve thelbësorë të përftimeve të BE-së112

.

Që nga përfshirja në këtë proces, vendet e Ballkanit Perëndimor, janë angazhuar për të

përmbushur të gjitha kriteret e pranuara në Marrëveshjet e Stabilizim-Asociimit. Pas rreth

10 vitesh, nga nisja e këtij procesi, aktualisht, statusi i secilit, prej vendeve është i

ndryshëm dhe BE ka shprehur vazhdimisht gatishmërinë, që pas plotësimit të kritereve të

Kopenhagenit, këto vende mund ti bashkohen “klubit”.

Marrëdhëniet diplomatike midis Shqipërisë dhe Komunitetit Ekonomik Evropian u

vendosën fillimisht pas shembjes së sistemit komunist në vendin tonë. Në maj 1992, u

nënshkrua Marrëveshja e Tregtisë dhe Bashkëpunimit Ekonomik, e cila u shoqërua dhe

nga nënshkrimi i Deklaratës së Përbashkët Politike Shqipëri- Komuniteti Evropian.

Shqipëria qe vendi i parë në rajon që nënshkroi një marrëveshje të tillë.

MTBE-ja ishte jo vetëm në kuadër të intensifikimit të marrëdhënieve ekonomike, por ajo

ishte dhe pararendëse e një marrëveshjeje të re asociimi dhe ka përbërë bazën juridike të

marrëdhënieve midis palëve deri në hyrjen në fuqi të Marrëveshjes së Stabilizim

Asociimit (MSA).

Në 1993, gjatë takimit të Këshillit Evropian të Kopenhagenit, u vendosën tre kriteret që

duheshin përmbushur nga vendet e rajonit tonë në mënyrë që të anëtarësoheshin në BE.

Ato ishin kriteri ekonomik (vendosja e një ekonomie tregu funksionale), politik

(demokracia, shteti i së drejtës dhe respektimi i të drejtave të njeriut) dhe afrimi i

legjislacionit vendas me atë komunitar (acquis communautaire).

Në 1997 Këshilli Evropian vendosi përqasjen ndaj rajonit tonë që në themel të zhvillimit

të marrëdhënieve dypalëshe BE- vendet e Ballkanit Perëndimor (BP), do të ishte i

ashtuquajturi “kushtëzim politik dhe ekonomik”.

Kjo përqasje rajonale evoluoi më tej, duke i dhënë jetë një procesi gjithëpërfshirës, i cili

përveçse synonte afrimin gradual të vendeve të BP-së me Bashkimin Evropian, kishte si

objektiv parësor dhe stabilizimin e gjendjes politike, sociale dhe ekonomike të shteteve të

Ballkanit Perëndimor. Ky ishte Procesi i Stabilizim - Asociimit (PSA) i cili u propozua

112

Materiali “Programi i Europës”, ITAP, përgatitur nga Valbona Kuko

28

nga Unioni në 1999-n dhe u lançua në nëntor 2000 gjatë Samitit të Zagrebit. Në këtë

samit u krijua dhe Grupi Drejtues i Nivelit të Lartë BE-Shqipëri (HLSG).

Në Samitin e Selanikut (qershor 2003), u konfirmua se politikën e Unionit drejt Ballkanit

Perëndimor, do ta përbëjë pikërisht Procesi i Stabilizim - Asociimit. Tashmë Unioni u

ofronte vendeve të Ballkanit Perëndimor një perspektivë të qartë evropiane si dhe një

axhendë konkrete për realizimin e këtij objektivi. Gjithashtu, Samiti i Selanikut përfshiu

një element të ri të kuadrit të proceseve të integrimit evropian që ishte vlerësimi

individual i vendeve, sipas meritave respektive. Avancimi drejt BE-së i këtyre vendeve

nuk do të bëhej në formën en bloc, pasi përqasja individuale do të mund të ishte më

efikase, në kushtet e reformave të thella dhe që duhej të ndërmerrnin këto vende.

Integrimi sipas meritave të secilit vend shmangte dhe mbajtjen peng të procesit të

zgjerimit nga ndonjë vend, apo nëngrupim vendesh, të cilat ndanin problematikë të

ngjashme, kërcënuese për stabilitetin, sigurinë dhe zhvillimin ekonomik të rajonit dhe

BE-së.

Shqipëria dhe Komuniteti Ekonomik Evropian113

filluan marrëdhëniet e tyre diplomatike

në qershor 1991. Ky akt u pasua në 11 maj 1992 me nënshkrimin e Marrëveshjes së

Tregtisë dhe Bashkëpunimit ndërmjet Republikës së Shqipërisë dhe Bashkimit

Evropian114

.

Në vitin 1999, Bashkimi Evropian propozoi fillimin e Procesit të Stabilizim-Asociimit

për 5 vendet e Ballkanit Perëndimor, duke përfshirë edhe Shqipërinë. Në vazhdim,

Këshilli Evropian i mbledhur në Feira deklaroi se të gjitha vendet e përfshira në Procesin

e Stabilizim-Asociimit do të konsideroheshin si kandidate potenciale për anëtarësim në

Bashkimin Evropian.

Samiti i Zagrebit i mbledhur me datë 24 nëntor 2000 inicioi zyrtarisht fillimin e Procesit

të Stabilizim-Asociimit. Në këtë Samit, Bashkimi Evropian theksoi se perspektiva

evropiane e të pesë vendeve të Ballkanit Perëndimor do të përcaktohej nga përparimi i

tyre drejt një demokracie të qëndrueshme, shtetit ligjor, konsolidimit të ekonomisë së

tregut dhe bashkëpunimit rajonal. Në Këshillin Evropian të Feiras, vendet e përfshira në

PSA, u quajtën vende potencial-kandidate për në BE.

Me datë 31 janar 2003, Presidenti i Komisionit Evropian Romano Prodi filloi zyrtarisht

negociatat për nënshkrimin e një Marrëveshjeje Stabilizim-Asociimi ndërmjet Republikës

së Shqipërisë dhe Bashkimit Evropian dhe shteteve të tij anëtare.

Këshilli Evropian i mbledhur në Selanik (21 qershor 2003) konfirmoi të ardhmen e

vendeve të Ballkanit Perëndimor si anëtare të ardhshme të Bashkimit Evropian. Krahas

vendosjes së kuadrit të përgjithshëm politik të marrëdhënieve BE-vendet e Ballkanit

113

Sot Bashkimi Evropian 114

Kjo Marrëveshje hyri në fuqi me 5 nëntor 1992.

29

Perëndimor, axhenda e Selanikut përfshinte edhe objektiva/çështje të tjera me rëndësi

jetike për këto të fundit, si lëvizja e lirë115

.

Marrëveshja e Stabilizim - Asociimit ndërmjet Shqipërisë dhe Bashkimit Evropian dhe

shteteve të tij anëtare u nënshkrua në 12 qershor 2006. Republika e Shqipërisë e ratifikoi

këtë Marrëveshje me Ligjin Nr. 9590, datë 27.7.2006 “Për ratifikimin e ‘Marrëveshjes së

Stabilizim-Asociimit ndërmjet Republikës së Shqipërisë dhe Komuniteteve Evropiane e

shteteve të tyre anëtare”. Marrëveshja e Stabilizim-Asociimit hyri në fuqi me datë 1 prill

2009 mbas ratifikimit të saj nga Parlamenti i Bashkimit Evropian dhe të gjitha shtetet

anëtare.

Viti 2009 shënoi po ashtu, një moment të rëndësishëm në marrëdhëniet ndërmjet

Bashkimit Evropian dhe Shqipërisë. Me datë 28 prill 2009, Kryeministri i Shqipërisë

paraqiti kërkesën zyrtare për anëtarësim në Bashkimin Evropian.

Në përgjigje të paraqitjes së kërkesës për anëtarësim të Shqipërisë, Këshilli i Bashkimit

Evropian me datë 16 nëntor 2009, i kërkoi Komisionit Evropian që të hartonte dhe t’i

paraqiste Shqipërisë Pyetësorin për përgatitjen e Opinionit të tij për marrjen e statusit të

vendit kandidat. Me datë 16 dhjetor 2009, Komisioni Evropian i paraqiti Shqipërisë

Pyetësorin e përbërë nga 2284 pyetje dhe mbi 2000 nënpyetje.

Për përgatitjen për plotësimin e përgjigjeve të Pyetësorit u zhvilluan më shumë se 60

sesione trajnimi të veçanta me punonjës të administratës publike. Për hartimin dhe

rishikimin e 3853 faqeve me përgjigje u angazhuan rreth 1200 nëpunës civilë. 24 ekspertë

dhe akademikë shqiptarë, 28 ekspertë ndërkombëtarë dhe 67 përkthyes u angazhuan po

ashtu në këtë proces. Përgjigjet e Pyetësorit u dorëzuan zyrtarisht në Bruksel me datë

14.4.2010.

Komisioni Evropian cilësoi në Raportin Analitik të tij mbi aplikimin e Shqipërisë për

statusin e vendit kandidat, se “Ministria e Integrimit së bashku me grupet e punës, kanë

menaxhuar në mënyrë të kënaqshme procesin e përgjigjeve të pyetësorit”.

Në kuadër të marrjes së statusit të vendit kandidat, një vëmendje e veçantë i është

kushtuar organizimit të strukturave negociuse, procedurave të negocimit dhe përgatitjes

së nëpunësve civilë për këtë proces, në përputhje edhe me eksperienca e suksesshme të

vendeve të tjera të rajonit.

2.2 Lindja e idesë së Stabilizim-Asociimit

Nevoja për të përkrahur stabilitetin ekonomik e politik në Europën Juglindore, si edhe për

të nxitur reformat për vendosjen e shtetit ligjor, institucioneve të qëndrueshme dhe

ekonomisë së lirë në vendet e rajonit nëpërmjet hapjes së perspektivës potenciale të

anëtarësimit në BE dhe përkrahjes së thellimit të marrëveshjeve dypalëshe në rajon, e

115

Shih http://174.123.220.131/~minfagov/index.php?option=com_multicategories&view=article&id=559

Amarreveshja-e-tregtise-dhe-bashkepunimit-ekonomik-mtbe-a-procesi-i-stabilizim-Asociimit & Itemid =

65&lang=sq, marrë me date 22.12.2012.

30

shtynë Bashkimin Europian të propozonte Procesin e Stabilizim Asociimit. Ky proces, i

cili do të përfundojë me nënshkrimin e Marrëveshjeve të Stabilizim-Asociimit nga vendet

e përfshira në iniciativë - Shqipëria, Bosnje-Hercegovina, Maqedonia, Serbia e Mali i Zi

dhe Kroacia - bazohet në krijimin gradual të një zone të tregtisë së lirë dhe në zbatimin e

reformave të gjithanshme, të cilat kanë për synim përqafimin e standardeve europiane,

për t'u afruar më tej me BE-në.

Në vetvete, Marrëveshja e Stabilizim Asociimit nuk përbën një premtim për integrim.

Ajo e vë theksin në stabilizimin e situatës në vendet përkatëse, për të arritur më tej në

vendosjen e një marrëdhënieje speciale me Bashkimin europian. Megjithatë, në mënyrë të

ngjashme me Marrëveshjet Europiane të nënshkruara në fillim vitet 90 me vendet

europiano-lindore, tashmë anëtare të BE, ajo nxit përqafimin e vlerave themelore të

Bashkimit Europian nga vendet e Ballkanit Perëndimor, si demokracia dhe shteti ligjor,

mbrojtja e të drejtave të njeriut dhe respektimi i pakicave kombëtare, ekonomia e tregut

dhe drejtësia sociale. Po ashtu, kjo marrëveshje synon të nxitë edhe zhvillimin ekonomik

të vendit, e mbështetur paralelisht nga programe ndihmash të hartuara për të ndihmuar

këto vende të përmbushin detyrimet e marrëveshjes.

2.3 Zhvillimi i procesit të Stabilizim Asociimit

Procesi i Stabilizim - Asociimit e vuri theksin mbi stabilitetin, duke e parë si një mënyrë

për të ulur nivelin e paqëndrueshmërisë që karakterizoi Shqipërinë në dhjetë vitet e para

të lëvizjeve demokratike.

Insistimi në bashkëpunimin e përbashkët rajonal nga ana e vendeve që synojnë të hyjnë

në BE është një pjesë integrale e Procesit të Stabilizim-Asociimit.

Procesi i Stabilizim-Asociimit përfshin një numër aktivitetesh dhe marrëdhëniesh midis

vendit të interesuar dhe Bashkimit Europian, si edhe një adoptim gradual të legjislacionit

të BE-së prej vendit nënshkrues. Në mënyrë thelbësore ky proces përfshin vendosjen e

një sërë marrëveshjesh dypalëshe midis vendit nënshkrues dhe BE-së në lidhje me, midis

të tjerave, tarifat doganore për industrinë dhe bujqësinë, të drejtën e pronësisë intelektuale

dhe procedurat e standardizimit e certifikimit.

Procesi i Stabilizim-Asociimit ka dy faza. Pasi BE merr vendim pozitiv mbi

përshtatshmërinë e vendit të interesuar dhe aftësinë e tij për të përmbushur detyrimet e

Marrëveshjes (finalizimi i fazës së parë), hapet rruga për fillimin e fazës së dytë të

Procesit të Stabilizim-Asociimit. Negociatat mbi Marrëveshjen e Stabilizim-Asociimit

janë veçanërisht të rëndësishme në këtë fazë, sepse atëherë vendosen kushtet për tarifat

bazë, që përcaktojnë marrëdhëniet tregtare midis vendit nënshkrues të Marrëveshjes dhe

BE-së. Menjëherë pas nënshkrimit të Marrëveshjes, e cila bazohet në respektin për

parimet demokratike dhe funksionimin e tregut të përbashkët, pala nënshkruese dhe BE

fillojnë gradualisht të liberalizojnë tregjet e tyre. Marrëveshja e Stabilizim-Asociimit nuk

përcakton paraprakisht një datë për anëtarësimin në Bashkimin Europian.

2.4 Misioni dhe objektivat e Procesit të Stabilizim - Asociimit

Proçesi i Stabilizim-Asociimit përbën një politikë afrimi e cila reflekton rëndësinë

politike dhe strategjike të Ballkanit për Bashkimin Evropian. Proçesi i Stabilizim

Asociimit me anë të instrumentave të tij Marrëveshjes së Stabilizim-Asociimit,

31

Partneritetit Evropian dhe programit të asistencës, CARDS, (Community Assistance for

Reconstruction Development and Stabilisation) ndihmon secilin vend të plotësojë kriteret

e Kopenhagenit dhe te përparojë sipas ritmit të tij drejt anëtarësimit në BE.

Komisioni Evropian paraqiti këtë vizion ambicioz për zhvillimin e rajonit në Maj 1999.

Kjo gjë bazohet në:

(1) Pranimin si një nga motivuesit kryesorë për reformat që kanë të bëjnë me

respektin për shtetin ligjor, institucionet demokratike të qëndrueshme dhe me

zhvillimin e ekonomisë së tregut. Bashkimi Evropian me anë të këtij procesi ofron

një perspektivë të besueshme për anëtarësim në kohën që përmbushen kriteret

përkatëse.

(2) Nevojën që vendet të zhvillojnë marrëdhënie dypalëshe me njëra-tjetrën si një

bazë për stabilitet më të madh ekonomik dhe politik në rajon.

(3) Nevojën për programe asistence e marrëdhënie kontraktuale, edhe pse të fiksuara

mbi një bashkësi kushtesh politike dhe ekonomike të cilat janë fleksibël sa të

lejojnë secilin vend të ecë përpara sipas ritmit të vet, për t’iu bërë vend një vargu

situatash që nga ato të rindërtimit post-konfliktual dhe stabilizimit, tek ato të

ndihmës teknike në çështje të tilla si përafrimi i legjislacionit drejt elementëve

thelbësorë të përftimeve të BE-së .

Proçesi i Stabilizimit dhe Asociimit nuk është thjesht një proçes dypalësh me çdo vend:

samiti i Zagrebit vuri theks të veçantë në nevojën për bashkëpunim rajonal.

Ngjashmërisht, Marrëveshjet e Stabilizimit dhe Asociimit përfshijnë një angazhim të

qartë në drejtim të bashkëpunimit rajonal, gjë që reflektohet si në financimin e një

programi rajonal CARDS, ashtu edhe në objektivat e përbashkëta të programeve

kombëtare CARDS.

2.5 Instrumentat e Procesit të Stabilizim - Asociimit

Instrumentat kryesore për arritjen e objektivave të Procesit të Stabilizim-Asociimit, ku

Shqipëria është përfshirë që në vitin 1999, janë Marrëveshja e Stabilizim-Asociimit,

Partneriteti Evropian dhe programi CARDS të cilët përbëjnë kuadrin e përgjithshëm të

rrugës së Shqipërisë drejt anëtarësimit në Bashkimin Evropian.

2.5.1 Marrëveshja e Stabilizim-Asociimit

Integrimi i Shqipërisë në Bashkimin Europian mund të realizohet vetëm me anë të

zbatimit të një marrëveshje paraprake, e cila parashikon përshkimin e disa etapave

progresive deri në arritjen e qëllimit final. Këtë funksion e kryen Marrëveshja e

Stabilizim-Asociimit, që është negociuar ndërmjet Shqipërisë, Komunitetit Evropian

(KE) dhe vendeve anëtare të Bashkimit Evropian (BE). Kjo marrëveshje ka për qëllim të

afrojë Shqipërinë me Bashkimin Evropian duke krijuar mekanizma që lejojnë

bashkëpunimin për interesat e përbashkëta të palëve. Komuniteti Evropian ka nënshkruar

32

marrëveshje të tilla në vitin 2001 me Ish Republikën Federale Jugosllave të Maqedonisë

dhe Kroacinë.

Marrëveshja e Stabilizim-Asociimit (MSA) mbështetet në një bazë juridike të

përshtatshme që hap rrugën drejt integrimit të plotë në BE. Është fjala për ish - nenin 310

të Traktatit të Komunitetit Europian (TKE), i cili është dhe baza juridike e marrëveshjeve

europiane të nënshkruara me vendet e Evropës Lindore dhe Jugore, që parashikon:

“Komuniteti mund të nënshkruajë me një ose disa Shtete ose organizata ndërkombëtare,

marrëveshje që krijojnë një asociim të karakterizuar nga të drejta dhe detyrime

reciproke, veprime të përbashkëta dhe procedura të veçanta”.

Neni 1 i marrëveshjes parashikon vendosjen e një asociimi mes palëve, duke krijuar një

marrëdhënie juridike të re, që e tejkalon marrëdhënien Shqipëri-Komuniteti Evropian të

vendosur nga Marrëveshja e 1992.

Në bazë të këtij asociimi të ofruar nga Marrëveshja e Stabilizim-Asociimit palët do të

jenë titullarë të detyrimeve dhe të drejtave reciproke si:

Respektimi i Shtetit të së drejtës dhe i demokracisë, i të drejtave të njeriut

dhe minoriteteve si dhe i rregullave të një ekonomie tregu të lirë;

Krijimi i një zonë të tregëtisë së lirë ndërmjet Komunitetit Europian dhe

shtetit të asociuar, që do të arrihet me lëshime asimetrike nga palët

Bashkëpunimi rajonal, një detyrim për vendin e asociuar në favor të paqes

dhe të stabilitetit, si dhe të zhvillimit të marrëdhënieve të fqinjësisë së

mirë.

Bashkëpunimi në fushën e drejtësisë dhe të çështjeve të brendshme;

Kuadri i përgjithshëm i Marrëveshjes së Stabilizim-Asociimit përbëhet nga katër shtylla:

dialogu politik dhe bashkëpunimi rajonal, dispozitat tregtare lidhur me liberalizimin

progresiv të këmbimeve, liria e lëvizjes se punëtoreve, vendosjes, shërbimeve dhe

kapitaleve dhe së fundi bashkëpunimi në fushat prioritare sidomos në fushën e drejtësisë

dhe çështjeve të brendshme.

Kjo marrëveshje përmban kriteret e vendosura nga Këshilli Europian i Kopenhagenit në

qershor të 1993, të cilat kërkojnë, nga njëra anë, që shteti kandidat për aderim të plotë në

BE të garantojë demokracinë, shtetin e së drejtës, respektimin e të drejtave të njeriut dhe

të minoriteteve dhe, nga ana tjetër, të vendosë një ekonomi tregu që mund t’i bëjë ballë

presionit konkurrues dhe forcave të tregut të përbashkët europian. Së fundi, shteti

kandidat duhet të jetë i aftë t’u përgjigjet detyrimeve që rrjedhin nga “acquis

communautaire “ ose legjislacioni i Bashkimit Evropian. Duket pra se regjimi i ri juridik

dhe zbatimi i tij me sukses do të na mundësojnë përmbushjen e standardeve të kërkuara

për një aderim të plotë të ardhshëm.

Çfarë ofron MSA?

33

Qëllimi i Marrëveshjes së Stabilizim-Asociimit është vendosja e stabilitetit politik dhe

ekonomik të shtetit kandidat. Pikërisht për këtë arsye kjo marrëveshje përmban detyrime

asimetrike në favor të tij.

Marrëveshjet kontribuojnë në plotësimin e kritereve të anëtarësimit ne BE sipas mënyrës

së mëposhtme:

(1) Ato janë një mjet i cili siguron, ngjashmërisht me Marrëveshjet evropiane për

vendet e Evropës Qendrore, mekanizmat formalë dhe metodat e bashkëpranuara

që lejojnë BE-në të punojë me secilin vend për ta sjellë më pranë standardeve të

zbatueshme në BE.

(2) Ato janë një mjet që shërben për të fokusuar vëmendjen në respektin për parimet

thelbësore te demokracisë- të drejtat e njeriut dhe të minoriteteve, institucionet

demokratike të qëndrueshme, standardet e sjelljes politike dhe pavarësisë së

mediave.

(3) Ato përfshijnë elementët themelorë të cilat janë në zemër të tregut të njehsuar të

BE-së. Përmes tregëtisë së lirë me BE-në dhe disiplinave të bashkëshoqëruara me

to (konkurrenca dhe rregullat e ndihmës shtetërore, pronësia intelektuale etj) si

dhe përmes të drejtave (psh. profesionet), ky proçes do të lejojë ekonomitë e

rajonit të fillojnë të integrohen me ato të BE-së.

Zbatimi efektiv i Marrëveshjeve të Stabilizimit dhe Asociimit është një parakusht për

ndonjë vlerësim të mëtejshëm prej BE-së rreth perspektivave për pranim të vendeve

përkatëse. Çdo vend do të ketë nevojë për kohë, ndihmë dhe inkurajim për të zbatuar

obligime të tilla në mënyrë të përshtatshme.

2.5.2 Partneriteti Evropian

Këshilli Europian i Kopenhagenit, në dhjetor 2002, konfirmoi perspektivën europiane të

vendeve të Ballkanit Perëndimor si kandidate potenciale. Axhenda e Selanikut për

Ballkanin Perëndimor “Drejt Integrimit Europian” hodhi një hap drejt pasurimit të

Proçesit të Stabilizim - Asociimit me elemente të provuar si të dobishëm gjatë proçesit të

përgatitjes për anëtarësim të dhjetë vendeve të reja anëtare që prej majit 2004.

Konkretisht, Këshilli Europian ftoi Komisionin t’u propozojë mekanizmin e Partneritetit

Europian vendeve në Proçesin e Stabilizim - Asociimit, në përputhje me specifikat e tyre

dhe me shkallën e përparimit në këtë proçes.

Mbi këtë bazë, Republikës së Shqipërisë iu propozua Partneriteti Evropian pas miratimit

që iu bë këtij dokumenti nga Këshilli Europian në qershor 2004.

34

Dokumenti i Partneritetit Evropian identifikon objektivat dhe prioritetet për veprim në

mbështetje të përpjekjeve për arritjen e standardeve të Bashkimin Europian. PE do të

shërbejë si një kuadër objektivash dhe kriteresh në bazë të të cilave do të matet progresi i

Shqipërisë në Proçesin e Stabilizim - Asociimit. Partneriteti Europian do të shërbejë

gjithashtu edhe si kuadër për të orientuar ndihmën financiare të Komunitetit nëpërmjet

programit CARDS.

Në përgjigje të dokumentit të Partneritetit Europian, Qeveria e Republikës së Shqipërisë

përgatiti një Plan Kombëtar Veprimi.

2.5.3 Kuptimi dhe zbatimi i Planit të Veprimit

Partneriteti Evropian është instrument i Proçesit të Stabilizim - Asociimit. Plani i

Veprimit për zbatimin e Partneritetit Evropian për Republikën e Shqipërisë përfaqëson

një përpjekje të gjithanshme të institucioneve shqiptare për të evidentuar në mënyrë të

strukturuar e të integruar masat dhe veprimet që duhen ndërmarrë për të vënë në jetë

objektivat prioritare të Proçesit të stabilizim-Asociimit në një periudhë afat-shkurtër (një

deri në dy vjet) dhe afat-mesme (tre deri në katër vjet).

Qëllimi i këtij Plani është të përshkruajë në një kuadër të vetëm:

Fushat prioritare në të cilat nevojiten përmirësime të mëtejshme,

Objektivat e përgjithshme dhe specifike prioritare për arritjen e standardeve të

kërkuara nga proçesi i Stabilizim Asociimit në këto fusha,

Masat për arritjen e objektivave si edhe veprimet përkatëse të detajuara për

zbatimin e çdo mase,

Institucionet përgjegjëse si edhe afatet kohore për realizimin e çdo mase apo

veprimi,

Mjetet financiare të nevojshme për çdo masë.

Plani i Veprimit është përgatitur duke u bazuar në qëndrimin konstant të qeverisë dhe

partnerëve vendas e të huaj për përdorimin e objektivave të integrimit Europian si fokus

për politikat e zhvillimit të vendit, për të mbështetur konsensusin dhe bashkëpunim

politik në vend, si edhe për të rifreskuar angazhimet politike të Qeverisë së Republikës së

Shqipërisë në proçesin e Stabilizim - Asociimit. Ky Plan duhet të konsiderohet si një

kuadër masash, zbatimi i të cilave do të kontribuojë në mënyrë të qenësishme për

forcimin e institucioneve e kapaciteteve të administratës Shqiptare, përafrimin e

legjislacionit shqiptar me legjislacionin e Bashkimit Evropian, rritjen e efektivitetit të

zbatimit të reformave, konsolidimin e monitorimit gjithëpërfshirës, dhe menaxhimin e

proçesit dhe progresit duke u bazuar në rezultate të paracaktuara, konkrete, të matshme.

2.5.4 Synimet e Planit të Veprimit

Plani i Veprimit parashikon synime konkrete me qëllim të zbatimit sa më rigoroz të

detyrimeve dhe dispozitave që burojnë nga MSA. Kryesisht ajo synon:

35

Të shërbejë si një instrument veprimi dhe vet-monitorimi për nivelet

vendimmarrëse në Shqipëri; Kuvendin, qeverisjen qendrore e vendore.

Të shërbejë si kuadër monitorimi nga Komisioni Evropian për të matur progresin

e Shqipërisë në proçesin e Stabilizim - Asociimit

Të shërbejë gjithashtu si instrument gjithëpërfshirës dhe monitorimi për shoqërinë

civile dhe mediat, komunitetin e biznesit, publikun e gjerë për stimulimin e

debatit mbi politikat dhe progresin e Shqipërisë në rrugën e Stabilizim -

Asociimit.

Të shërbejë si kuadër udhëzues për programimin e asistencës komunitare për

Shqipërinë nëpërmjet programit CARDS dhe programeve e nismave të tjera

komunitare, si dhe për planifikimin e financimeve buxhetore për masat prioritare

në kuadër të Programit Buxhetor Afat-mesëm.

Ky Plan ka një pikësynim të dyfishtë. Së pari, ai është dokumenti bazë për të gjitha

institucionet publike shqiptare për përcaktimin e prioriteteve, planifikimin, koordinimin

dhe monitorimin e aktiviteteve për zbatimin e Marrëveshjes së Stabilizim-Asociimit

ratifikuar me Ligjin Nr. 9590, datë 27.7.2006 “Për ratifikimin e ‘Marrëveshjes se

Stabilizim-Asociimit ndërmjet Republikës së Shqipërisë dhe Komuniteteve Evropiane e

shteteve të tyre anëtare”. Kjo Marrëveshje ka hyrë në fuqi me datë 1 prill 2009 pas

ratifikimit nga Bashkimi Evropian dhe të gjitha shtetet e tij anëtare.

Me ratifikimin e Marrëveshjes së Stabilizim-Asociimit, Shqipëria ka marrë mbi vete një

sërë detyrimesh të cilat duhet të realizohen brenda afateve të caktuara. Afati përfundimtar

për realizimin e detyrimeve të Marrëveshjes së Stabilizim-Asociimit është data 31 mars

2019.

Marrëveshja e Stabilizim-Asociimit paraqet drejtimet kryesore në të cilat duhet të punojë

Shqipëria për plotësimin e kritereve të anëtarësimit në Bashkimin Evropian, të njohura

ndryshe edhe si Kriteret e Kopenhagenit, dhe më konkretisht:

Demokracia dhe shteti i së drejtës, duke përfshirë respektimin e të drejtave të

njeriut dhe mbrojtjen e pakicave kombëtare,

Krijimi i një ekonomie tregu funksionale, të aftë për të përballuar trysninë e

konkurrencës nga Shtetet e tjera Anëtare të Bashkimit Evropian,

Përafrimi i legjislacionit shqiptar me acquis, ngritja e strukturave administrative

dhe adaptimi i procedurave administrative për të garantuar zbatimin e plotë, të

saktë dhe uniform të këtij legjislacioni. Neni 70 i Marrëveshjes së Stabilizim-

Asociimit përcakton detyrimin e Shqipërisë për të realizuar përafrimin gradual të

legjislacionit të saj me acquis.

Aftësia e Shqipërisë për të përmbushur detyrimet që rrjedhin nga Marrëveshja e

Stabilizim-Asociimit do të shërbejë si një shprehje dhe provë e gatishmërisë së saj për

anëtarësimin në Bashkimin Evropian. Po ashtu, zbatimi me sukses i kësaj Marrëveshje do

36

të përbëjë një eksperiencë të çmuar në hapat e mëtejshëm të Shqipërisë gjatë procesit të

negocimit të anëtarësimit në Bashkimin Evropian.

Së dyti, bazuar në përparimin e Shqipërisë drejt Bashkimit Evropian dhe si pjesë e

pritshmërisë për marrjen e statusit të vendit kandidat, plani ka si pikësynim final

përcaktimin e prioriteteve, planifikimin, monitorimin dhe vlerësimin e përafrimit të plotë

të legjislacionit shqiptar me acquis e Bashkimit Evropian si një kusht thelbësor për

anëtarësimin e Shqipërisë në Bashkimin Evropian.

Për realizimin e këtyre dy qëllimeve komplementare është i domosdoshëm planifikimi i

hapave të mëtejshëm për realizimin e reformave të domosdoshme. Planifikimi është

parakusht për bashkërendim efikas, zbatim dhe monitorim të zbatimit dhe zhvillimit të

strategjive dhe përpjekjeve të Shqipërisë në periudhën afatshkurtër dhe afatmesme.

Plani përfshin të gjitha masat ligjore dhe aktivitetet që ministritë e linjës, institucionet e

varësisë së tyre dhe institucionet e pavarura do të ndërmarrin për të plotësuar dy qëllimet

e mësipërme. Ai u hartua duke pasur në konsideratë zhvillimet më të fundit në procesin e

integrimit evropian të Republikës së Shqipërisë dhe më konkretisht:

Rezultatet pozitive të arritura gjatë zbatimit të Marrëveshjes së Stabilizim-

Asociimit

Perspektivën e marrjes së statusit të vendit kandidat për anëtarësim në Bashkimin

Evropian

Raportin Analitik të Komisionit Evropian të vitit 2010 dhe Raportin e Progresit të

Komisionit Evropian të vitit 2011

Rekomandimet e institucioneve të përbashkëta të ngritura në bazë të Marrëveshjes

së Stabilizim-Asociimit: Këshillit të Stabilizim-Asociimit, Komitetit të

Stabilizim-Asociimit, Komitetit Parlamentar për Stabilizim-Asociimin dhe

Nënkomiteteve për fushat e ndryshme të acquis.

2.6 Instrumentat financiare të BE-së në mbështetje të Procesit të Stabilizim-

Asociimit 116

Në kuadrin e bashkëpunimit me vendet e Ballkanit Perëndimor dhe shprehjes së vullnetit

që këto vende të jenë pjesë e Bashkimit Europian, me lançimin e iniciativave të reja, BE

ofron dhe instrumenta financiarë për realizimin e reformave të ndryshme. Prioritizimi i

kësaj asistence kryhet nga Qeveria Shqiptare në bashkëpunim me shërbimet e Komisionit

Europian dhe tenton të drejtohet kah sektorëve të cilësuar si prioritarë. Kjo asistencë

përqendrohet ne mbështetjen e progresit te Shqipërisë, në kuadër procesit te Stabilizimit

dhe Asociimit. Si pjesë e Procesit të Stabilizim-Asociimit, Shqipëria ka përfituar nga

Programet e mëposhtme financiare:

116

Për këtë pikë është shfrytëzuar materiali “ Programi i Europës”», ITAP, përgatitur nga Valbona Kuko

37

I. Programi CARDS. Në vitin 2000, ndihma financiare e dhënë për rajonin e Ballkanit

Perëndimor u kanalizua nëpërmjet një programi të ri të quajtur CARDS (Community

Assistance for Reconstruction, Development and Stabilisation), e cila është miratuar nga

Rregullorja e Këshillit të KE-së, nr. 2666/2000, datë 5 dhjetor 2000. Qëllimi kryesor i

asistencës komunitare në kuadrin e këtij programi është mbështetja e pjesëmarrjes së

vendeve përfituese në Procesin e Stabilizim- Asociimit, si dhe në zbatimin e

Marrëveshjes së Stabilizim-Asociimit. Shuma e vënë në dispozicion për këtë program për

periudhën 2000- 2006 për të gjitha vendet e Ballkanit Perëndimor është rreth 4,65

miliardë euro (alokimet e fondeve të këtij programi për Shqipërinë në periudhën 2001-

2006 janë rreth 280 milionë euro). Forma e asistencës së Komisionit Europian është

grant, pa detyrim kthimi.

Kuadri strategjik që përdoret për përcaktimin e prioriteteve të ndërhyrjes së këtij

programi në vendet përfituese përfshin: (i) kuadrin strategjik afatgjatë 2002-2006; (ii)

kuadrin strategjik afatmesëm dhe (iii) planet vjetore kombëtare të veprimit

Fushat kryesore të ndërhyrjes së Programit CARDS për Shqipërinë janë: (i) Drejtësia dhe

Punët e Brendshme – fushë e cila përfshin aspektet e forcimit të sistemit të drejtësisë,

rendit publik, përmirësimin e menaxhimit të integruar të kufijve, luftën kundër krimit të

organizuar, trafiqeve dhe korrupsionit; (ii) Ngritja e kapaciteteve administrative -

përfshin përmirësimin në tërësi të kapaciteteve zbatuese dhe të qëndrueshmërisë së

administratës publike, duke u përqëndruar në ato drejtime të cilat përshpejtojnë Procesin

e Stabilizim-Asociimit; (iii) Zhvillimi ekonomik dhe social - përfshin aspekte të

mbështetjes së tregtisë, arsimit dhe infrastrukturës lokale; (iv) Mjedisi dhe burimet

natyrore - përfshin mbështetjen në forcimin institucional për zbatimin e programeve për

mbrojtjen e mjedisit, duke i kushtuar një vëmendje të veçantë përmirësimit të treguesve

mjedisorë në procesin e planifikimit urban dhe rajonal; dhe (v) Stabilizimi demokratik -

përfshin mbështetjen dhe forcimin e shoqërisë civile në Shqipëri.

II. Programi CARDS rajonal dhe programi i fqinjësisë. Bashkimi Europian, në

mbështetje të objektivave rajonalë, ka ofruar ndihmën e tij financiare në kuadrin e

Programit rajonal CARDS për pesë vendet e rajonit të Ballkanit perëndimor: Shqipërinë,

Maqedoninë, Kroacinë, Bosnje-Hercegovinën dhe Serbi-Mali i Zi.

Programet CARDS (Community Assistance for Reconstruction Development and

Stabilisation, Programet e Asistencës Komunitare për Zhvillimin Rindërtues dhe

Stabilizimin) mbështesin objektivat dhe mekanizmat e Proçesit të Stabilizimit -Asociimit.

Sa më thellë çdo vend përparon në këtë proçes, aq më tepër asistenca do të fokusohet

progresivisht për mbështetjen e reformave dhe ndërtimin e institucioneve të nevojshme

për të zbatuar obligimet që përmblidhen në Marrëveshjet e Stabilizimit - Asociimit.

Në vitin 2000, ndihma financiare e dhënë për këtë rajon u kanalizua nëpërmjet një

programi të ri të quajtur CARDS (Community Assistance for Reconstruction,

Development and Stabilisation), e cila është miratuar nga Rregullorja e Këshillit të KE-

së, nr. 2666/2000, datë 5 dhjetor 2000, në të cilën përcaktohen:

38

1) qëllimi kryesor i asistencës komunitare në kuadrin e këtij programi, i cili është

mbështetja e pjesëmarrjes së vendeve përfituese në proçesin e stabilizim Asociimit si dhe

në zbatimin e Marrëveshjes së Stabilizim-Asociimit,;

2) shuma e vënë në dispozicion për këtë program për periudhën 2000 deri 2006 për të

gjitha vendet e Ballkanit Perëndimor është rreth € 4,65 miliardë.

Alokimet e fondeve të këtij programi për Shqipërinë në periudhën 2001-2006 janë rreth €

280 milion;

3) forma e asistencës së Komisionit Evropian, e cila është grant (falas, pa detyrim

kthimi);

Fushat prioritare të ndërhyrjes në kuadrin e programeve rajonale CARDS janë:

(i)Menaxhimi i integruar i kufijve, (ii) Rritja e kapaciteteve institucionale, (iii)

Stabilizimi demokratik;dhe (iv) Infrastruktura rajonale.

Programi i Fqinjësisë përbën një instrument të ri financiar miratuar nga Komisioni

Europian për të mundësuar zbatimin e projekteve të përbashkëta, me karakter ndër

rajonal pra, që veprojnë në të dy anët e kufirit, brenda dhe jashtë territorit të Bashkimit

Europian. Ky program është vazhdim dhe njëkohësisht zgjerim i programeve të

mëparshme ndërkufitare dhe INTERREG. Ai synon nxitjen dhe zhvillimin e projekteve

ndërkufitare, duke ofruar dhe fondet e nevojshme për ato komponentë të projekteve

INTERREG që zbatohen jashtë territorit të Bashkimit Europian.

Financimi i Instrumentit të Ri të Fqinjësisë për vitet 2004-2006 kap shumën e

45.000.000 euro, të ndara 15.000.000 euro në vit për të pesë vendet e Ballkanit

Perëndimor. Me hyrjen në fuqi të Marrëveshjes Financiare për Programin e Fqinjësisë,

programet ekzistuese INTERREG do të shndërrohen në Programe të Fqinjësisë. Programi

i fqinjësisë për periudhën 2004 –2006 është hapi i parë drejt një Instrumenti të Ri të

Fqinjësisë që do të aplikohet pas vitit 2006. Me ofrimin e këtij instrumenti ndihma

financiare e Bashkimit Europian në mbështetje të Procesit të Stabilizim-Asociimit

zgjerohet, ku përveç Programit CARDS kombëtar për Shqipërinë, si dhe Programit

CARDS Rajonal, përfshihet edhe asistenca që Bashkimi Europian u ofron vendeve fqinje

nëpërmjet Programeve INTERREG, të cilat financohen nga Fondi Europian i Zhvillimit

Rajonal, si dhe programi i Ri i Fqinjësisë.

Qëllimi i këtyre Programeve është të nxisin bashkëpunimin ndërkufitar, ndër rajonal dhe

ndërkombëtar midis rajoneve fqinje të vendeve pjesëmarrëse. Ekzistojnë katër Programe

INTERREG në të cilat merr pjesë Shqipëria. Këto Programe janë: Programi INTERREG

III A Itali-Adriatiku, Programi INTERREG III A Itali-Shqipëri, Programi INTERREG III

A Greqi-Shqipëri dhe Programi INTERREG III B CADSES. Këto programe financojnë

projekte të cilat kanë një ndikim ndërkufitar, pra projekte që do të zbatohen në rajonet

pjesëmarrëse të Greqisë dhe Italisë dhe në territorin e Shqipërisë.

III. Programet komunitare janë programe sektoriale që kanë si synim të nxisin

bashkëpunimin ndërmjet vendeve anëtare të Bashkimit Europian dhe vendeve jo anëtare

39

që marrin pjesë në to, në fushat që lidhen me zbatimin e politikave të ndryshme të

Bashkimit Europian. Janë 25 programe te hapura për Shqipërinë dhe vendet e tjera të

Ballkanit Perëndimor. Fushat ku këto programe përqendrohen, janë: kërkimi shkencor,

arsimi dhe trajnimi, të rinjtë, kultura, industria audio-vizive, mjedisi, emergjencat civile,

energjia dhe transporti, shëndeti publik, politikat e konsumatorit, punësimi dhe çështjet

sociale, tatimet, doganat dhe teknologjia e informacionit.

Përfituesit e këtyre programeve janë personat fizikë, personat juridikë dhe administrata

publike e vendeve pjesëmarrëse, më anë të propozimeve për projekte në fushat e

lartpërmendura. Programet komunitare financohen, kryesisht, nga buxheti i përgjithshëm

i Komunitetit Europian dhe zbatohen mbi bazën e projekteve. Edhe Qeveria Shqiptare

duhet të japë kontributin e saj financiar për pjesëmarrjen e Shqipërisë në programet

komunitare. Komisioni Europian ka ofruar, me anë të Programit CARDS, mbulimin deri

në masën 75% të kostos së pjesëmarrjes në këto programe.

IV. TAIEX117

dhe Programet e Binjakëzimit. Instrumenti i Asistencës Teknike dhe

Shkëmbimit të Informacionit, i njohur si TAIEX, është një program nën varësinë e

Drejtorisë së Përgjithshme të Zgjerimit të Komisionit Europian, i cili, ofron asistencë

teknike afatshkurtër në fushën e përafrimit, zbatimit dhe përafrimit të legjislacionit

komunitar. Shërbimet e ofruara nga TAIEX janë plotësuese me disa prej programeve të

asistencës që Komisioni Europian iu ofron vendeve të anëtarësuara së fundmi, atyre

kandidate dhe vendeve të Ballkanit Perëndimor.

Shërbimet e ofruara nga TAIEX sigurohen nëpërmjet ekspertëve të cilët ndihmojnë në

interpretimin e “acquis”; vizitave studimore të cilat iu ofrojnë mundësinë zyrtarëve të

vendeve përfituese të shikojnë se si trajtohen çështje praktike të lidhura me “acquis” në

vendet anëtare; seminareve; trajnimeve; bazës së të dhënave ku mund të merret

informacion rreth “acquis”, si dhe në formën e asistencës në fushën e përkthimit të

“acquis”, apo dhe dokumenteve të tjera në shërbim të vendeve përfituese dhe shërbimeve

të Komisionit. Përfituesit e TAIEX-it përfshijnë të punësuarit në sektorin publik dhe

privat, të cilët luajnë një rol në përafrimin dhe zbatimin e legjislacionit komunitar në

vendet përfituese. TAIEX nuk iu ofron mbështetje të drejtpërdrejtë entiteteve privatë ose

kompanive të veçanta. Nga ky program përfitojnë çdo vit rreth 400 punonjës të

administratës publike shqiptare.

Programet e “binjakëzimit” (Twinning Programme) janë kryesisht projekte për forcimin

e kapaciteteve institucionale. Për këto lloj projektesh, preferohet shpesh që ndihma e

Komunitetit Europian të mos ofrohet nëpërmjet asistencës teknike të një shoqërie

konsulence, por nëpërmjet “binjakëzimit” me një institucion të vendeve anëtare të

Bashkimit Europian ose të vendeve kandidate, në mënyrë që të përfitohet nga eksperienca

e tyre e drejtpërdrejtë në procesin e integrimit europian. Metoda e “binjakëzimit” mund të

përdoret në të gjithë sektorët e ndërhyrjes së programeve vjetore CARDS ose IPA me

kusht që ekspertiza e ofruar duhet të përdoret nga institucione publike të vendit përfitues.

Karakteristika më e rëndësishme e kësaj metode është dërgimi në vendin përfitues i një

funksionari të një institucioni të një vendi anëtar për një periudhë afatgjatë.

117

Technical Assistance and Information Exchange Instrument

40

V. Instrumenti Financiar për Para-Aderimin 2007-2013/ IPA ka zëvendësuar që prej

vitit 2007 instrumentet ekzistues financiar dhe programin CARDS. Ky instrument i ri do

të mbulojë asistencën komunitare si për vendet kandidate ashtu dhe për ato kandidatë

potenciale. Në kuadër të asistencës financiare të BE-së, Komisioni vëren se prioritetet e

politikave për vendet e rajonit duhet të jenë konform kuadrit të Perspektivës Financiare

2007-2013. Instrumenti për Asistencën e Para-aderimit – IPA përfshin 5 komponente

kryesore: (i) Asistenca e tranzicionit dhe Forcimit Institucional; (ii) Bashkëpunimi

Rajonal dhe Ndërkufitar, (iii) Zhvillimi Rajonal, (iv) Zhvillimi i Burimeve Njerëzore dhe

(v)Zhvillimi Rural

Dy komponentet e pare te ndihmës janë te hapura për te gjitha vendet kandidate dhe

kandidate potenciale (ku bën pjese dhe Shqipëria) ndërkohë qe nga tre komponentet e

fundit do te përfitojnë vetëm vendet me statusin kandidat. Asistenca do te alokohet ne

baze te një strategjie Shume-vjeçare bashkëkohore, i quajtur Dokumenti i Planifikimit

Indikativ Shumëvjeçar/MIPD118

, i cili do të reflektoje prioritetet e procesit te Stabilizim

Asociimit si dhe ato qe rrjedhin nga procesi i para-aderimit.

2.7 Përfitimet dhe kostot e procesit të integrimit evropian

Procesi i Stabilizim Asociimit është një proces kompleks dhe që sigurisht sjell edhe

pasoja kryesisht pozitive për vendin që bëhet pjesë e një procesi të tillë dhe që synon në

një të ardhme të afërt aderimin e tij në Bashkimin Europian. Përfitimet kryesore të

procesit të integrimit konsistojnë në:

- Mirëqeverisje- Me qëllim përshpejtimin e procesit të integrimit në Bashkimin

Evropian, Shqipëria duhet të forcojë shtetin e së drejtës dhe institucionet

shtetërore, të sigurojë funksionimin e tyre në mënyrë efektive, të forcojë

kapacitetet administrative, si dhe të luftojë aktivitetet e paligjshme.

- Pjesëmarrje në procesin e globalizimit dhe pranimin në tregjet botërore– Në

një botë të globalizuar, një rritje e kënaqshme e eksporteve është esenciale për një

rritje të qëndrueshme afatgjatë për një vend të vogël si Shqipëria. Duke qenë një

vend i vogël, me një treg të vogël, kapaciteti i Shqipërisë për të marrë pjesë në

procesin e globalizimit, për të qenë konkuruese në tregun botëror do të rritet

fuqishëm me anëtarësimin në BE.

- Një akses i rritur dhe i sigurtë në tregun europian –BE është partneri më i

rëndësishëm tregtar i Shqipërisë, me importe disa herë më të larta se eksportet.

Heqja e barrierave tregtare ka një rëndësi të dukshme për Shqipërinë për të fituar

akses në tregun europian dhe për të lehtësuar tregtinë.

- Një perspektivë më e mirë për të bërë biznes – Integrimi do të sjellë

perspektivën e afërt për të marrë pjesë në një treg të vetëm, unik prej mbi 500

milion konsumatorësh, gjë e cila ofron një perspektivë më të mirë për të bërë

biznes. Në sajë të një kuadri të njëjtë ligjor dhe standardeve të certifikuara në

118

Multi-annual Indicative Planning Document-MIPD

41

përputhje me ato të BE-së, do të jetë më e lehtë për të bërë biznes në të gjithë

Europën.

- Produktivitet i rritur dhe kompani shqiptare konkurruese – Rritja e

produktivitetit është parakushti kryesor për rritje të eksporteve shqiptare në BE.

Problemi më i madh i Shqipërisë gjatë viteve të tranzicionit ka qenë dhe është

rënia e vazhdueshme e konkurrencës eksportuese dhe stanjacioni i eksporteve i

kombinuar me një rritje po të vazhdueshme të importeve. Shumica e prodhimeve

lokale shqiptare nuk përmbushin kërkesat lidhur me cilësinë dhe sistemi i

marketingut të tyre është ende larg standardeve europiane. Integrimi ekonomik në

BE do të shoqërohet me aftësi të firmave shqiptare që të operojnë në tregjet

botërore dhe përmirësim të aftësive të tyre tregtuese.

- Transferimi i teknologjisë dhe know-how – Me integrimin europian, barrierat në

transferimin e teknologjisë do të eliminohen dhe kjo do të rezultojë në rritjen e

aksesit në sferën e inovacionit dhe kërkimeve për përmirësimin e produkteve. Si

rezultat i këtij integrimi, Shqipëria do të marrë akses në teknologji dhe know-how,

dhe do të jetë në gjendje të përmirësojë produktivitetin dhe konkurrencën në

sektorët e saj.

- Mirëqenia dhe mbrojtja e konsumatorit – Reduktimi i mundësive të firmave

për të patur pozicionin monopol në vendosjen e çmimeve për shkak të çmimeve të

ulta të mallrave të importit dhe segmentimit të tregut, do t’i japin konsumatorit një

akses më të gjerë në zgjedhjen e mallrave dhe shërbimeve.

- Perspektivë më e mirë për edukim dhe punësim – Bashkimi Europian ka

ndihmuar tashmë vendet kandidate potenciale si Shqipëria në përmirësimin e

sistemit të edukimit, përmes programit CARDS dhe programeve TEMPUS.

Anëtarësimi në BE do t’i lejojë Shqipërisë të shfrytëzojë programet e tjera të

Edukimit që aplikon BE –ja, si Socrates, Leonardo da Vinci dhe Youth. Qëllimi i

të gjithë këtyre programeve është sigurimi i një niveli të lartë përmirësimi të

edukimit dhe dhënia atij të një dimensioni Europian, për të inkurajuar

bashkëpunimin ndërkombëtar midis universiteteve, fuqizimin e lëvizshmërisë së

studentëve e mësuesve, si dhe kontributin në përmirësimin e transparencës dhe

njohjen akademike të kualifikimeve dhe studimeve të ndjekura në të gjithë

Bashkimin Evropian. Gjithashtu përfshihen grante për qindra studentë dhe

mësues. Erasmus, programi më i njohur i të gjithë programeve të grupit Socrates,

jo vetëm që synon shtimin e numrit të studentëve, por edhe promovon

lëvizshmërinë e tyre dhe për mësuesit mundëson shkëmbimin e eksperiencave,

organizimin e kurseve të përbashkëta, apo pjesëmarrje në rrjete tematike.

- Reduktimi i kostove tregtare –Eliminimi i tarifave dhe barrierave të tjera

tregtare, si nga ana e BE, ashtu edhe nga Shqipëria, do të sjellë efekte pozitive në

tregti. Reduktimi i kostove tregtare do të thjeshtojë procedurat për deklarimin e

mallrave dhe do të lehtësojë tregtinë midis Shqipërisë dhe vendeve anëtare të

Bashkimit Europian.

- Lëvizje e Lirë e kapitaleve, mallrave dhe shërbimeve (Tregti e Lirë), dhe

njerëzve. – Përveç adaptimit të standardeve të harmonizuara të çertifikimit dhe

testimit, do të lehtësohet tregtia, do të reduktohen barrierat tarifore dhe do të

42

mundësohet lëvizja e lirë e njerëzve119

. Këta elementë do të përmirësojnë edhe

bashkëpunimin rajonal.

- Rritje e Investimeve të Huaja Direkte – Për shkak të një niveli më të ulët të

kursimeve vendase, kapitalet e huaja do të jenë vitale për modernizimin dhe

ristrukturimin efiçient të ekonomisë.

- Akses në një shumëllojshmëri fondesh të para-anëtarësimit (PHARE120

,

CARDS, SAPARD121

, TEMPUS122

, ISPA123

).

- Përmirësimi i standardeve të mjedisit – Anëtarësimi do të krijojë premisë për

një politikë të zhvillimit të qëndrueshëm të vendit, ku elementet mjedisore do të

jenë pjesë e politikave të zhvillimit të vendit. Duke adaptuar standardet mjedisore

të BE-së, Shqipëria do të jetë në gjendje të mbrojë mjedisin e saj.

- Rritje ekonomike dhe rritje e përgjithshme e standardeve të jetesës – Si çdo

vend anëtar që adapton politikat e BE-së për mbrojtjen e ambientit dhe luftën ndaj

krimit të organizuar, drogës dhe imigracionit ilegal, si dhe politikat mbi çështjet

sociale, do të mund të ofrohet një cilësi më të lartë të jetesës për qytetarët. Në

përgjithësi, integrimi në një ekonomi të hapur, të madhe, me afërsi gjeografike do

të sjellë një rritje më të shpejtë ekonomike dhe një rritje të standardeve të jetesës.

Përfitime të tjera përfshijnë stabilitet çmimesh, stabilizim të ekonomisë efiçiente të

tregut, rritje dhe zhvillim të bazuar në avantazhet konkurruese dhe efektivitet të

institucioneve. Pavarësisht nga këto, kostot e procesit të integrimit janë ndër të parat, nga

pikëpamja e kohës, me të cilat vendet që synojnë integrimin në BE do të përballen.

Por, nga ana tjetër procesi i integrimit ka edhe kostot e veta ku mund të përmenden: kosto

për përafrimin e politikave dhe legjislacionit me politikat dhe legjislacionin

evropian, kosto për rikonstruktimin e ekonomisë me qëllim që Shqipëria të operojë në një

ekonomi tregu, kostot për modernizimin e prodhimit dhe potencialeve industriale,

reduktime në prodhim dhe rritje të mundshme të papunësisë për shkak të përballimit të

konkurrencës dhe pranimit të rregullave të BE-së, te cilat shmangin trajtimet

preferenciale për përfituesit vendas në punë, kostot e programeve sociale etj.

119 Më 8 nëntor 2010 Këshilli i ministrave të Drejtësisë dhe ministrave të Brendshëm të Bashkimit Europian

miratoi liberalizimin e vizave për Shqipërinë dhe Bosnje Hercegovinën. Ky vendim i hapi rrugë lëvizjes së

lirë të shqiptarëve në 27 vendet e zonës Shengen dhe konsiderohet si më historiku pas rënies së perdes së

hekurt 20 vjet më parë. Në mes të dhjetorit 2010 shqiptarët me pasaportë biometrike filluan të lëvizin pa

viza në zonën Shengen, por duke respektuar kriteret e përcaktuara, si qëndrimi i kufizuar në kohë.

120 Programi i themeluar në vitin 1989 si “Poland and Hungary: Assistance for Restructuring their

Economies” (PHARE).

121 Special Accession Programme for Agriculture and Rural Development, Programe aderimi për

zhvillimin rural dhe bujqësor që u krijuan në qershor 1999 nga Këshilli Europian për të ndihmuar vendet e

Europës Qendrore dhe Lindore në kapërcimin e problemeve të tyre rurale dhe bujqësore 122

Trans-European Mobility Programme for University Studies, program që inkurajon bashkëpunimin e

institucioneve të arsimit të lartë të vendeve anëtare të Bashkimit Europian dhe vendeve të tjera partnere. 123

Instrumenti per politikat strukturore per paraaderimin.

43

Shqipëria është një vend shumë i vogël, dhe si e tillë duhet të zhvillojë një ekonomi të

hapur, të orientuar drejt eksportit me qëllim që aktivisht të konkurroje në tregjet e BE dhe

ato ndërkombëtare. Në periudhën afatshkurtër, efektet do të jenë të shumta, sepse

industria vendase nuk është konkuruese sa duhet dhe eliminimi i tarifave bilaterale me

BE-në mund të rezultojë në një rritje të importeve nga BE-ja, ndërsa eksportet nuk do të

zhvillohen me të njëjtin ritëm. Gjithashtu, do të ketë kosto shtesë të përshtatjes me

standardet e BE-së në shumë fusha.

2.8 Kuadri institucional shqiptar për integrimin europian124

Realizimi i reformave dhe plotësimi i kushteve për anëtarësimin e Shqipërisë në

Bashkimin Europian kërkon përpjekje të vazhdueshme dhe angazhim serioz e të

kualifikuar të të gjithë strukturave shtetërore pa përjashtim. Nga ana tjetër është më se e

domosdoshme që puna e tyre të planifikohet e koordinohet sa më mirë, në mënyrë që

ndryshimet e kërkuara dhe arritja e standardeve të bëhen në kohën e duhur, të kenë

impaktin e dëshiruar dhe të jenë sa më efektive. Megjithatë, përveç angazhimit të të gjitha

strukturave shtetërore të të tre pushteteve dhe të të gjitha niveleve, ky proces kërkon edhe

krijimin e disa strukturave të reja të specializuara apo të përbashkëta me Bashkimin

Europian, me detyra e objektiva të veçanta e të përcaktuara mirë. Në këtë kuadër, nga

tërësia e institucioneve të angazhuara në procesin e integrimit, mund të veçoheshin

Kuvendi (Parlamenti) i Shqipërisë, Këshilli i Ministrave dhe Ministria e Integrimit. Si

institucione të krijuara rishtazi në funksion të këtij procesi mund të veçohej Komiteti

Ndërministror për Integrimin Europian (ICEI) dhe Komiteti i Koordinimit Ndërministror

për Integrimin Europian (CICEI), që të dyja të krijuara në bazë të Urdhërit të

Kryeministrit nr.46 datë 01.04.2009 (ditën e hyrjes në fuqi të MSA), ndërsa si

institucione të reja të përbashkëta ndërmjet Shqipërisë dhe Bashkimit Europian të krijuara

në kuadër të MSA, mund të përmendej Këshilli i Stabilizim - Asociimit, Komiteti i

Stabilizim Asiociimit si dhe Komiteti Parlamentar i Stabilizim - Asociimit. Me hyrjen ne fuqi te MSA një nga detyrimet është ngritja e strukturave te përbashkëta BE

– Shqipëri ( Këshilli i Stabilizim - Asociimit, Komiteti i Stabilizim - Asociimit dhe Nën-

komitetet – respektivisht Nenet 116 - 121), të cilat do të mbikëqyrin zbatimin dhe

realizimin e Marrëveshjes së Stabilizim - Asociimit125

.

Integrimi i Shqipërisë në Bashkimin Europian, mbetet objektivi primar i Qeverive

Shqiptare që nga vitet 1990. Me qëllim ndjekjen e këtij procesi, janë krijuar disa

struktura, të cilat kanë detyrat e tyre specifike, në përputhje me angazhimet që rrjedhin

nga zbatimi i Marrëveshjes së Stabilizim - Asociimit. Ngritja e këtyre strukturave dhe

fuqizimi i kapaciteteve administrative, që kanë në fokus të punës së tyre procesin e

integrimit europian mbetet një nga prioritetet themelore të Dokumentave monitorues të

Bashkimit Europian126

. Strukturat kryesore që ndjekin këtë proces janë:

124

Shih Xh. Zaganjori, “Shqipëria përballë sfidës së integrimit europian. Parimet bazë dhe reformat” në

“Çështje të së drejtës administrative në vështrim krahasues”, Botim i Shkollës së Magjistraturës 2010, fq

99. 125

Shih http://www.mie.gov.al/. 126

Shprehur në Dokomunetin e Partneritetit Europian dhe Raportin Vjetor të Komisionit për Shqipërinë,

viti 2007.

http://www.mie.gov.al/

44

1) Kuvendi i Republikës së Shqipërisë si organi përfaqësues i popullit luan rol të

rëndësishëm në procesin e integrimit duke i dhënë njëkohësisht atij edhe

legjitimitetin e nevojshëm. Vlen të veçohet këtu veçanërisht krijimi nga Kuvendi

i strukturave dhe mekanizmave të veçantë për kontrollin politik të procesit të

anëtarësimit të Shqipërisë në BE si dhe në përafrimin dhe harmonizimin e

legjislacionit të vendit tonë me Acquis e BE-së. Konkretisht, në nenin 68/2 të

Rregullores së Kuvendit është parashikuar shprehimisht se çdo projektligj duhet të

shoqërohet me një relacion, në të cilin duhet evidentuar përputhshmëria e tij me

legjislacionin e BE-së. Nga ana tjetër, Kuvendi ka krijuar edhe Komisionin e

Përhershëm Parlamentar për Integrimin Europian, i cili ka për detyrë kryesore të

monitorojë procesin e integrimit, të vlerësojë përputhshmërinë e projektligjeve me

acquinë e BE-së, të kontrollojë veprimtarinë e Ministrisë së Integrimit Europian

dhe të ministrive të tjera lidhur me çështjet e integrimit. Për të garantuar një bazë

sa më të gjerë të vendimmarrjes parlamentare dhe një pjesëmarrje sa më aktive të

të gjithë deputetëve në procesin e integrimit, është bërë zakon që drejtimin e këtij

Komisioni të rëndësishëm ta ketë gjithnjë opozita parlamentare.

2) Roli i Këshillit të Ministrave në procesin e integrimit europian është veçanërisht i

rëndësishëm. Ai përcakton drejtimet kryesore të politikës së përgjithshme

shtetërore (neni 100/1 i Kushtetutës), e në këtë kuadër edhe të politikës së

jashtme, përfshirë këtu edhe anëtarësimin e Shqipërisë në organizata

ndërkombëtare. Anëtarësimi i Shqipërisë në BE, siç kemi theksuar, është

padyshim një nga prioritetet e dorës së parë. Mbi këtë bazë, Këshilli i Ministrave

ka luajtur dhe luan një rol të pazëvendësueshëm përmes formave dhe

angazhimeve të ndryshme. Mes tyre mund të veçohen kontaktet e vazhdueshme

me institucionet e BE dhe të shteteve anëtare; përpjekjet për përafrimin e

legjislacionit; vendimet e shumta në zbatim të detyrave më të rëndësishme që

shtron integrimi europian në faza të ndryshme të tij; koordinimi i punës së

ministrive të linjës, të cilat kanë krijuar njësi të veçanta në funksion të këtij

procesi, e të tjerë.

3) Ministria e Integrimit Europian. Fillimisht, në tetor të vitit 2001 në Shqipëri u

krijua struktura e Ministrit të Shtetit për Integrim, si përgjigje ndaj kërkesës së

Komisionit Europian për të patur një mekanizëm partner të veçantë për kontakte

të vazhdueshme dhe zhvillimin e bisedimeve me Qeverinë shqiptare. Intensifikimi

i kontakteve dhe zgjerimi i dukshëm i marrëdhënieve BE – Shqipëri bënë të

nevojshme që në dhjetor të vitit 2005 të krijohej Ministria e Integrimit

Europian127

, me mision kryesor drejtimin dhe koordinimin e të gjithë procesit të

integrimit të Shqipërisë në BE, hartimin e politikave të integrimit, bashkërendimin

e ndihmave financiare dhe informimin e publikut për këtë proces, e të tjerë.

Praktikisht ajo luan rol qendror edhe në procesin e përafrimit të legjislacionit

shqiptar me acquinë e BE-së, duke mbajtur për këtë qëllim kontakte të rregullta

edhe me ministritë e linjës dhe institucionet e tjera qendrore në vend (screening).

Krijimit të Ministrisë së Integrimit i ka paraprirë një tjetër strukturë e

rëndësishme, siç ishte Struktura e Ministrit te Shtetit per Integrimin, dhe

Departamentit te Integrimit, strukture e Këshillit te Ministrave, e krijuar në tetor

të vitit 2001. Krijimi i kësaj strukture u realizua në përgjigje të kërkesës së

127

Për krijimin dhe fushën e veprimtarise se MIE shih më konkretisht VKM nr.580, dt.10.09.2004.

45

Komisionit Europian për të patur një strukturë partnere të domosdoshme për

zhvillimin e bisedimeve dypalëshe, ndërmjet Komisionit Europian dhe Qeverisë

Shqiptare. Kjo strukturë u krijua, pikërisht për të trajtuar çështjet që kishin të

bënin me ecurinë e procesit të integrimit, parapërgatitjen e vendit për hapjen e

negociatave, negocimin, nënshkrimin dhe monitorimin e implementimit të

Marrëveshjes së Stabilizim-Asociimit.

Ministria e Integrimit Evropian ka për mision drejtimin teknik dhe

bashkërendimin e procesit të integrimit të Republikës së Shqipërisë në Bashkimin

Europian, nepërmjet përafrimit të legjislacionit vendas me atë të Bashkimit

Europian, hartimit të politikave të integrimit, bashkërendimit të ndihmave

financiare dhe informimit të publikut për këtë proces. Në zbatim të Rregullores së

Brendshme, Ministria e Integrimit Europian ushtron këto veprimtari:

Bashkërendon dhe monitoron:

përgatitjet e institucioneve shqiptare dhe angazhimet e ndërmarra prej tyre, në

kuadër të procesit të Stabilizim-Asociimit;

punën ndërmjet ministrive të linjës dhe institucioneve të tjera qendrore për

hartimin e planeve kombëtare për Partneritetin Europian, me qëllim realizimin e

objektivave të përcaktuara në kuadër të procesit të integrimit europian;

ecurinë e procesit të përafrimit të legjislacionit vendas me atë të Bashkimit

Europian, duke mbajtur lidhje të rregullta institucionale me ministritë e linjës dhe

institucionet e tjera qendrore. Gjithashtu, ndihmon ministritë e linjës dhe

institucionet e tjera qendrore për hartimin e legjislacionit të nevojshëm, me qëllim

përmbushjen e detyrimeve, që rrjedhin nga marrëveshja e Stabilizim-Asociimit;

ndihmën komunitare për Republikën e Shqipërisë (Programi CARDS, Programi i

Fqinjësisë, TAIEX, si dhe programe të tjera ndihme, që mund t’i ofrohen

Republikës së Shqipërisë), sipas përparësive të vendit tonë, në kuadër të procesit

të integrimit europian. Gjithashtu, MIE ndjek nënshkrimin e marrëveshjeve të

ndihmave financiare të Bashkimit Europian për Republikën e Shqipërisë, në

kuadër të këtyre programeve.

Përgatit:

mekanizmat metodologjikë në funksion të lehtësimit të zbatimit të reformave

sektorale, që rrjedhin nga negocimi dhe zbatimi i marrëveshjes së Stabilizim-

Asociimit;

harton, ne bashkëpunim me ministritë e linjës dhe institucionet e tjera qendrore,

Planin e zbatimit të MSA, si dhe kontrollon zbatimin e këtij plani dhe të

programeve të tjera të lidhura me Partneritetin Europian;

Vlerëson:

përputhshmërine e projekt-akteve normative të propozuara nga ministritë e linjës

dhe institucionet e tjera qendrore me legjislacionin e Bashkimit Europian, të cilat

duhet të pasqyrojnë në relacionin shoqërues, shkallën e përafrimit dhe referencat

mbi legjislacionin përkatës dhe jurisprudencën e Komunitetit Europian;

46

Konfirmon përkthimin e dokumentacionit bazë, të nevojshëm për procesin e

përafrimit të legjislacionit vendas me atë të Bashkimit Europian;

Merr pjesë:

Në veprimtaritë e grupeve të punës, të ngritura nga institucione të tjera shtetërore,

për hartimin e programeve të ndryshme për integrimin e Republikës së Shqipërisë

në Bashkimin Europian;

shkëmben të dhëna dhe organizon takime periodike, në nivel kombëtar, rajonal

dhe ndërkombëtar, në funksion të procesit të integrimit europian.

monitoron dhe raporton për zbatimin e rekomandimeve të Komisionit Europian,

të dala nga takimet e përbashkëta me Bashkimin Europian, në nivele të

ndryshme128

;

4) Komiteti Ndërministror për Integrimin Europian, është krijuar me urdhrin e

Kryeministrit nr.46, dt.1.04.209. Është struktura më e lartë institucionale,

përgjegjëse për drejtimin dhe miratimin e politikave të përgjithshme e të

strategjisë për integrimin e Shqipërisë në BE. Ky Komitet drejtohet nga

Kryeministri dhe përbëhet nga ministrat dhe funksionarët më të lartë të

institucioneve të tjera qendrore. Ne takimet e tij mund të ftohen edhe përfaqësues

të Kuvendit, të institucionit të Presidentit të Republikës apo institucione të tjera

shtetërore të pavarura. Komiteti Ndërministror për Integrimin Europian mblidhet

periodikisht (dy herë në muaj). Komiteti Ndërministror i Integrimit bën një

monitorim të vazhdueshëm të shkallës së realizimit të angazhimeve të marra nga

Institucionet e përfshira në Procesin e Stabilizim-ASOCIIMIT, të rekomandimeve

të dhëna nga Grupi i Përbashkët Konsultativ BE-Shqipëri, si dhe të prioriteteve të

nxjerra nga Raporti Vjetor i Komisionit Europian. Një atribut shumë i

rëndësishëm i këtij Komiteti është autoriteti që ai ka për të miratuar dhe dhënë

mandatin, lidhur me pozicionin negociues të palës shqiptare, përpara zhvillimit të

çdo raundi negociatash. 129

Një tjetër rol shumë i rëndësishëm i Komitetit është

miratimi i Dokumentave të rëndësishëm, të cilat i dërgohen shërbimeve të

Komisionit Europian, sikurse janë: Kontributi i palës shqiptare për Raportin

Vjetor që Komisioni boton për Shqipërinë, materialet e Grupeve të Punës BE-

Shqipëri etj.

5) Komiteti i Koordinimit Ndërministror për Integrimin Europian, kryesohet nga

Ministri i Integrimit dhe përbëhet nga përfaqësues të ministrive në nivel

zëvendësministri. Ky mekanizëm zbaton vendimet dhe udhëzimet e Komitetit

Ndërministror të Integrimit Europian dhe është përgjegjës për monitorimin dhe

bashkërendimin e detyrimeve të MSA-së dhe të dokumenteve strategjike për

integrimin europian. Ky Komitet mund të krijojë nëngrupe ekspertësh, sipas

fushave të caktuara dhe mblidhet periodikisht.

6) Këshilli i Stabilizim Asociimit përbëhet nga anëtarë të Këshillit të BE dhe

Komisionit Europian nga njëra anë dhe anëtarë të Qeverisë shqiptare nga ana

tjetër. Ky mekanizëm mbikëqyr të gjithë zbatimin dhe realizimin e MSA dhe bën

128

Rregullorja e Brendshme e Ministrisë së Integrimit. 129

Këtë rol Komiteti do ta luajë sërish, kur të fillojnë negociatat për anëtarësimin e Shqipërisë në BE.

47

për këtë qëllim rekomandimet e nevojshme. Vendimet e tij janë të detyrueshme

për palët, të cilat duhet të marrin masat e duhura për t‘i zbatuar ato në praktikë.

7) Komiteti i Stabilizim Asociimit përbëhet nga përfaqësues të Këshillit të BE dhe të

Komisionit Europian nga njëra anë dhe përfaqësues të Shqipërisë nga ana tjetër.

Ky mekanizëm ndihmon Këshillin e Stabilizim Asociimit në realizimin e detyrave

të tij. Ky i fundit mund t‘i delegojë kompetenca të caktuara Komitetit të

Stabilizim Asociimit. Ky Komitet mund të krijojë gjithashtu nën-komitete për

zbatimin e duhur të MSA. Nën-komitetet përbëhen nga përfaqësues të Komisionit

Evropian dhe përfaqësues të qeverisë së Republikës së Shqipërisë. Shtetet Anëtare

informohen dhe ftohen të marrin pjesë në mbledhjet e nënkomiteteve, në të cilët

diskutohen tema lidhur me fushat e MSA-së siç renditen në strukturën shumë-

disiplinëshe të nënkomitetit. Zbatimi i Partneritetit Evropian dhe progresi përsa i

përket përafrimit, implementimi dhe zbatimi i legjislacionit vlerësohen gjatë të

gjitha temave. Nënkomitetet shqyrtojnë çdo problem që mund të dalë në sektorët

e tyre përkatës dhe sugjerojnë hapa të mundshëm për t’u ndërmarrë. Nënkomitetet

gjithashtu, shërbejnë si forume për qartësimin e mëtejshëm të acquis dhe

rishikojnë progresin e bërë nga Shqipëria për përputhshmërinë me acquis përsa i

përket angazhimeve të marra sipas MSA-së.

Janë shtatë nënkomitete, respektivisht:

Tregtia, Industria, Doganat dhe Tatimet

Bujqësia dhe Peshkimi

Tregu i Brendshëm dhe Konkurrenca

Çështjet Financiare dhe Ekonomike dhe Statistikat

Drejtësia, Liria dhe Siguria

Zhvillimi i teknologjisë dhe politikat sociale

Transporti, Mjedisi, Energjia dhe Zhvillimi Rajonal

8) Komiteti Parlamentar i Stabilizim - Asociimit është forumi i përbashkët i disa

anëtarëve të PE dhe Kuvendit të Shqipërisë. Ka për mision kryesor zhvillimin e

dialogut politik në nivel parlamentar ndërmjet Kuvendit të Shqipërisë dhe

Parlamentit Europian në procesin e integrimit të Shqipërisë në BE130

. Ky Komitet

zhvillon si rregull 2 seanca në vit. Takimi i parë dhe njëkohësisht konstituimi i

këtij mekanizmi të rëndësishëm të MSA është bërë në Bruksel më 3 maj të vitit

2010.

9) Komisioni Parlamentar për Integrimin, është struktura më e rëndësishme

parlamentare, e cila merret më çështje të integrimit. Ky Komision, diskuton

përpara miratimit të gjitha ato projekt-ligje, të cilat synojnë ose duhet të synojnë

përputhjen me legjislacionin e Bashkimit Europian. Anëtarë të Komisionit, janë

deputetë të grupeve të ndryshme politike dhe ky Komision mund të thërrasë për të

raportuar Ministrin e Integrimit apo përfaqësues të tjerë të Qeverisë, ne kuadër të

monitorimit të zbatimit të angazhimeve që rrjedhin nga MSA.

130

Shih http://www.parlament.al/web/Komiteti_Parlamentar_i_Stabilizim_Asociimit_BE_Shqipëri.

48

10) Njësitë e Integrimit Europian në Ministritë e Linjës. Njësitë e Integrimit janë

struktura të cila bashkërendojnë punën e institucioneve ku bëjnë pjesë me

Ministrinë e Integrimit. Ato shërbejnë si “urë lidhëse” ndërmjet Ministrive të

Linjës dhe Ministrisë së Integrimit dhe janë ngritur me qëllim përshpejtimin e

procesit të integrimit. Aktualisht çdo Ministri ka Njësinë e saj të Integrimit, në

zbatim të Vendimit të Këshillit të Ministrave, për ngritjen dhe funksionimin e

tyre.

11) Ministria e Punëve të Jashtme – Drejtoria e Integrimit Evropian, është

përgjegjëse për promovimin, njohjen, dhe mbështetjen e Procesit të Stabilizim

Asociimit në nivelet më të larta politike të Bashkimit Europian. Në kuadrin e

Politikës së Jashtme, Ministria e Punëve të Jashtme është përgjegjëse për rritjen

dhe forcimin e dialogut politik me shtetet anëtare dhe vende të tjera në përkrahje

të Procesit të Stabilizim Asociimit. Ministria e Punëve të Jashtme ka luajtur një

rol të rëndësishëm përsa i përket lobizmit për ratifikimin e MSA nga parlamentet

e vendeve anëtare.

12) Grupi Negociator për Integrimin Europian, është Grupi i cili ka drejtuar procesin

e negociatave për nënshkrimin e MSA-së. Ky Grup, drejtohet nga Kryenegociator

i cili është Ministri i Integrimit Evropian. Grupi negociator përbëhet nga

përfaqësues të të gjitha ministrive të linjës dhe institucioneve qendrore të tjera. Ai

është përgjegjës për koordinimin, monitorimin, dhe zbatimin brenda

institucioneve të tyre të të gjitha veprimtarive sektoriale të lidhura me Procesin e

Stabilizim-Asociimit. Grupi ka pushuar së funksionuari që nga Shkurti i vitit

2006, me zhvillimin e raundit të fundit të negociatave.

Pas hyrjes në fuqi të Marrëveshjes së Stabilizim - Asociimit, u ngritën institucioneve të

tjera, të cilat drejtojnë vendin drejt anëtarësimit në Bashkimin Europian. Struktura

kryesore, në këtë proces është Këshilli i Stabilizim - Asociimit.

Strukturat e përbashkëta monitoruese

Me qëllim monitorimin e reformave të ndërmarra nga Qeveria Shqiptare, në kuadër të

integrimit të vendit në Bashkimin Europian, të dy palët kanë rënë dakord për ngritjen e

disa strukturave, që mund të jenë: Grupe Pune ose Dokumenta të ndryshëm. Strukturat

më të rëndësishme, të ngritura janë:

I. Komiteti i Përbashkët BE-Shqipëri, e cila është struktura më e rëndësishme e

përbashkët ndërmjet Qeverisë Shqiptare dhe institucioneve të BE-së. Ky Komitet është

institucionalizuar në vitin 2001, si një kusht për Shqipërinë që krahas negociatave për

MSA-në duhet të demonstronte se mund të zbatonte detyrimet që rridhnin nga kjo

Marrëveshje. Ky Komitet monitoron ecurinë e reformave për zbatimin e MSA-së, gjatë

një periudhe një vjeçare. Komiteti përbëhet nga përfaqësues të Komisionit Europian, në

varësi të çështjeve që diskutohen. Nga ana e saj pala shqiptare përgatit një material

kontribues dhe ja dërgon atë Komisionit Europian, përpara zhvillimit të takimit, në bazë

të një axhende paraprake. Në përfundim, gjatë zhvillimit të Takimit, palët diskutojnë mbi

reformat e ndërmarra dhe ato që duhet të ndërmerren në vijim nga Qeveria Shqiptare.

49

Fokusi kryesor i çështjeve që trajtohen është zbatimi i kritereve të Kopenhagenit sikurse

janë: (i) Stabiliteti i institucioneve që garantojnë demokracinë, shtetin ligjor, të drejtat e

njeriut, respektin dhe mbrojtjen e të drejtave të minoriteteve, marrëdhënieve të mira me

fqinjët dhe politikën konsultative në rajon, (ii) Funksionimi i plotë i ekonomisë së tregut,

privatizimi i sektorëve strategjikë, përmirësimin e sistemit te taksave dhe aftësisë për të

përballuar presionin e konkurrencës të forcave të tregut brenda BE-së si dhe (iii) Aftësia

për të marrë përsipër zbatimin e detyrimeve të anëtarësisë së plotë, përfshirë synimin për

arritjen e bashkimit politik, ekonomik e monetar.

II. Grupet e Punës BE-Shqipëri. Këto Grupe Pune, monitorojnë reformat e ndërmarra në

çështje specifike. Ato mblidhen një herë në vit dhe trajtojnë progresin e bërë që nga viti i

kaluar. Pas hyrjes në fuqi të Marrëveshjes së Ndërmjetme, këto Grupe Punë janë

riformatuar dhe funksionojnë gjashtë të tillë. Ato janë: (i) Grupi i Punës për Politikat

Ekonomike, Financiare dhe Statistikat, (ii) Grupi i Punës për Politikat Sociale, (iii) Grupi

i Punës për Tregun e Brendshëm, Konkurrencën dhe Ndihmën Shtetërore, (iv) Grupi i

Punës për Transportin, Industrinë dhe Energjinë, (v) Grupi i Punës për Bujqësinë,

Mjedisin dhe Peshkimin si dhe (vi) Grupi i Punës për Doganat dhe Tregjet.

III Takimet e Task Forcës, janë takime shumë të rëndësishme, ndërmjet palës shqiptare

dhe asaj europiane, ku fokusi kryesor i diskutimit janë çështje të politikës së brendshme

dhe drejtësisë. Këto takime pasohen nga Rekomandimet e Përbashkëta, të cilat

pasqyrojnë diskutimet e bëra gjatë takimeve, çështjet problematike të ngritura në të dhe

që duhen zgjidhur, të shoqëruara në pjesën më të madhe me afate kohore të përcaktuara

qartë për përmbushjen e tyre. Ndjekja dhe zbatimi në kohë i këtyre rekomandimeve është

në fokusin kryesore te punës së Ministrisë së Integrimit Evropian si strukturë

koordinuese dhe monitoruese e këtij procesi, në bashkëpunim me ministritë e linjës.

IV. Një nga instrumentat kryesor monitorues të BE-së mbi ecurinë e reformave të

ndërmarra nga Shqipëria, dhe zbatimin e tyre është Raporti Vjetor i Komisionit Europian

për Shqipërinë për Procesin e Stabilizim - Asociimit. Në këto raporte trajtohen me hollësi

dhe realizëm gjendja e vendit në të gjitha aspektet politike dhe ekonomike, si dhe jepen

sugjerime se ku duhet të përqendrohet vëmendja gjatë 12 muajve të ardhshëm. Raporti

vjetor publikohet nga Komisioni Evropian çdo vit për të pesë vendet e Përfshira në

Procesin e Stabilizim Asociimit dhe përbën një nga instrumentat kryesore monitorues të

BE-së për ecurinë në reformat në të gjithë sektorët në kuadër të Procesit të Stabilizim

Asociimit. Ky raport përbën një dokument tepër të rëndësishëm pune dhe që shërben jo

vetëm për të vlerësuar arritjet, por për më tepër për tu përqendruar në problematikat që ai

ngre dhe çështjet që shtrohen për adresim si kusht ky i vetëm i progresit në procesin e

afrimit të mëtejshëm me Bashkimin Europian.

Raporti është një sintezë e procesit të vazhdueshëm të monitorimit që BE i ka bërë

progresit të reformave në Shqipëri gjatë 12 muajve të fundit si në kuadër të Grupit

Konsultativ të Përbashkët BE-Shqipëri apo të Grupeve të Përbashkëta Teknike të Punës që

mblidhen në mënyrë periodike. Po ashtu moment i rëndësishëm monitorimi mbetet dhe

procesi i negociatave për Marrëveshjen e Stabilizim - Asociimit gjatë të cilit BE vlerësoi

kapacitetet tona administrative për të implementuar më pas Marrëveshjen e nënshkruar.

50

V. Dokumenti i Partneritetit Europian, është një tjetër dokument shumë i rëndësishëm

monitorues dhe rekomandues mbi procesin e integrimit të të gjitha vendeve të përfshira në

procesin e Stabilizim - Asociimit, ndër të cilat edhe Shqipëria. Partneritetet bazohen ne

Raportet Vjetore te vendeve te PSA-se, si dhe janë përgatitur në përshtatje me nevojat

specifike të secilit prej vendeve, duke përcaktuar prioritetet afatshkurtra (12-24 muaj) dhe

ato afatmesme (3-4 vite). Të modeluara sipas modelit të Partneriteteve për Anëtarësim të

cilat ndihmuan vendet e Europës Lindore për anëtarësimin e tyre në BE, Partneritetet

ndihmojnë qeveritë të përqendrojnë përpjekjet e tyre për reforma dhe burimet e mundshme

atje ku nevojiten më shumë. Autoritetet shtetërore duhet t’i përgjigjen këtij dokumenti me

një plan të detajuar për zbatimin e prioriteteve të Partneriteteve Europiane, duke përcaktuar

masa konkrete, një kalendar veprimi dhe duke treguar se çfarë burimesh njerëzore dhe

financiare do të vënë në dispozicion për përmbushjen e këtyre detyrave.

Prioritetet e identifikuara në Partneritetet Europiane, përbëjnë një burim të rëndësishëm

informacioni edhe për alokimin e ndihmës financiare të BE, sipas sektorëve, të cilët

cilësohen si prioritarë në këtë Dokument.

VII. Plani Kombëtar për zbatimin e Marrëveshjes së Stabilizim-Asociimit, është

“përgjigja” që Qeveria Shqiptare harton dhe miraton pas publikimit të Raportit Vjetor të

KE dhe Dokumentit të Partneritetit Europian. Ky dokument përmbledh në një dokument

të vetëm masat e nevojshme për adresimin e angazhimeve të marra nga Shqipëria në

kuadër të Procesit të Stabilizim - Asociimit. Çdo institucion, ka detajuar në këtë Plan, të

gjitha angazhimet që duhet të ndërmarrë, në formën e Iniciativave Ligjore dhe

Aktiviteteve Zbatuese, me qëllim zbatimin e detyrimeve që rrjedhin nga MSA-ja apo

Dokumentat e tjerë të rëndësishëm. Ky Plan është një instrument që përcakton prioritetet

sipas sektorëve dhe monitoron procesin e integrimit europian. Në përputhje me MSA-në,

Plani mbulon një periudhë 6 vjeçare, e cila është ndarë në periudha afatshkurtra,

afatmesme dhe afatgjata sipas kritereve të Partneritetit Europian.

Struktura e Planit është e njëjtë me atë të raporteve vjetore të Komisionit Europian dhe

është i ndarë në tre kapituj kryesorë që kanë të bëjnë me gjendjen politike, gjendjen

ekonomike dhe standardet europiane. Adoptimi progresiv i acquis communautaire në

sistemin vendas gjatë periudhës së zbatimit të MSA do të sjellë rishikimin e strukturave

ekzistuese dhe ngritjen e institucioneve të reja, reformimin e politikave ekzistuese duke i

sjellë ato në përputhje me standardet e BE.

Për të bërë të mundur një programim më të mirë të asistencës së CARDS apo IPA, si dhe

për të përfituar ndihmë nga donatorë të tjerë, Plani identifikon projektet dy ose shumë

palëshe me një citim të titullit, buxhetit në dispozicion ose një përshkrim i shkurtër i

përbërësve, aktiviteteve dhe statusit të zbatimit të tyre. Vendimi i Këshillit të Ministrave

për miratimin e Planit, ngarkon Ministrinë e Integrimit Europian për ndjekjen e progresit

të realizuar nga ministritë dhe institucionet e tjera qendrore në zbatimin e masave të

parashikuara në Plan.

51

Monitorimi i zbatimeve të angazhimeve të parashikuara në PKZMSA, përmblidhet në

përgatitjen e Raport-Progresit mujor me qëllim informimin e Komisionit Europian dhe

Vendeve Anëtare nëpërmjet përfaqësive diplomatike në Tiranë, dhe përfaqësive

diplomatike shqiptare ne BE, mbi progresin që bën Shqipëria në drejtim të reformave dhe

angazhimeve të tjera në këtë proces, si në tërësi ashtu dhe për arritje të veçanta. Ky

informacion i përcillet të gjitha niveleve më të larta të mundshme në vendet respektive,

përfshirë dhe ato teknike, duke kërkuar prej tyre si vlerësimet ashtu dhe drejtimet ku

kërkohet progres i mëtejshëm. Plani është objekt rishikimi çdo vit, me qëllim që ti

përgjigjet sa më mirë, prioriteteve të përcaktuara në Raportin Vjetor apo Partneritetin

Europian.

Gjithashtu në funksion të procesit të hartimit të Raportit Vjetor të Komisionit Europian

në Procesin e Stabilizim - Asociimit, Qeveria Shqiptare përgatit Raport-progresin vjetor

në përgjigje të problematikave sektoriale të trajtuara në raportin pararendës.

2.9 Vështrim mbi Progres Raportet e Komisionit Europian për Shqipërinë131

Marrëveshja e Stabilizim Asociimit (MSA) ndërmjet BE-së dhe Shqipërisë hyri në fuqi

në 1 prill 2009. Menjëherë pas hyrjes në fuqi të MSA-së, në 28 prill 2009, Shqipëria

aplikoi për anëtarësim në BE. Zgjedhjet e 28 qershorit 2009, u konsideruan si një

lakmues për perspektivën Europiane të Shqipërisë. Sipas Progres Raportit të Komisionit

Europian: “Zgjedhjet parlamentare të 28 Qershorit u vlerësuan nga OSBE-ODIHR që

plotësuan shumicën e standardeve të OSBE, por gjithsesi nuk realizuan plotësisht

potencialin e Shqipërisë për t’u ngritur në standardet më të larta të zgjedhjeve

demokratike”132. Pas shumë diskutimeve nga vendet anëtare të BE-së për konsiderimin e

aplikimit të Shqipërisë në këtë stad si një çështje politike apo teknike, në 16 nëntor 2009,

Këshilli i Bashkimit Europian vendosi të zbatojë procedurën e parashtruar në Nenin 49 të

Traktatit të Bashkimit Europian. Në bazë të kësaj procedure, Këshilli i kërkoi Komisionit

të paraqesë Opinionin e tij në lidhje me aplikimin për anëtarësim të Shqipërisë.

Një muaj më vonë, Shefi i Delegacionit të BE-së në Shqipëri, Ambasadori Helmuth

Lohan, i dorëzoi Kryeministrit shqiptar pyetësorin, i cili është një instrument i nevojshëm

për vlerësimin e gatishmërisë së vendit për të përmbushur detyrimet që burojnë nga

anëtarësimi në BE. Përgjigjet e dhëna nga autoritetet shqiptare shërbyen si bazë për

Komisionin për të përgatitur një Opinion mbi aplikimin për anëtarësim në BE të paraqitur

nga Shqipëria.

Gjatë ceremonisë së dorëzimit, Ambasadori Lohan theksoi se: “Dorëzimi i pyetësorit

shënon një moment të rëndësishëm të rrugëtimit Europian të Shqipërisë. Të përgjigjurit e

pyetësorit është një sipërmarrje e vështirë, e cila kërkon përkushtim serioz nga e gjithë

administrata publike”133. Pyetësori përmbante 2,280 pyetje të ndara në 384 faqe. Pyetjet

lidheshin me të gjithë segmentet e kuadrit ligjor Europian dhe kriteret për anëtarësim në

BE, të Kopenhagenit dhe Madridit. Duhet theksuar se pyetësori i kushton një rëndësi të

131

Policy Paper e Lëvizjes Europiane në Shqipëri, shih për më tepër http://www.em-al.org/. 132

Shih Progres Raportin e Komisionit, Bruksel 14.10.2009, COM (2009) 533,fq. 6. 133

Shih Deklaratën për Shtyp të Delegacionit të BE-së në Shqipëri, 16 nëntor 2009, tek

www.delalb.ec.europa.eu

http://www.em-al.org/

52

veçantë kriterit politik. Mirë qeverisja, shteti i së drejtës, reforma në drejtësi, administrata

publike, lufta kundër korrupsionit dhe krimit të organizuar, liria e medias, janë çështjet

themelore që do të përbëjnë thelbin e vlerësimit të Komisionit.

Në konkluzionet e Këshillit mbi Zgjerimin të 7 - 8 Dhjetorit 2009, Këshilli i BE-së

vlerësoi progresin e arritur nga Shqipëria në fusha të caktuara, në veçanti reformën

zgjedhore dhe fillimin e zbatimit të MSA-së, dhe i kujtoi autoriteteve shqiptare nevojën

për përpjekje të mëtejshme në këto çështje, duke nënvizuar se: ”Zgjedhjet parlamentare

plotësuan shumicën e standardeve ndërkombëtare, por patën disa mangësi dhe

rekomandimet e ODIHR-it duhet të zbatohen. Forcimi i shtetit të së drejtës dhe

veçanërisht lufta kundër krimit të organizuar dhe korrupsionit, si dhe funksionimi siç

duhet i institucioneve të shtetit, më specifikisht pavarësia e gjyqësorit, mbeten sfida

urgjente për Shqipërinë. Kapacitetet administrative dhe ato të zbatimit të ligjit kërkojnë

forcim të mëtejshëm, si dhe duhet siguruar pavarësia e administratës. Më shumë

përpjekje nevojiten për të përmirësuar kushtet që mundësojnë lirinë e medias. Këshilli vë

në dukje se Shqipëria ka bërë progres në plotësimin e standardeve të përcaktuar në

kuadrin e dialogut të liberalizimit të vizave. BE-ja gjithashtu i bën thirrje të gjitha partive

politike në Shqipëri, të ndjekin një dialog politik konstruktiv, duke përfshirë

Parlamentin”134

.

Progres Raportet monitorojnë progresin e bërë nga vendet e Ballkanit Perëndimor në

zbatimin e prioriteteve dhe kryerjen e reformave. Ato janë një nga mekanizmat skanues

që Komisioni përdor në bërjen e radiografisë së aspekteve politike, ekonomike dhe

ligjore të çdo vendi.

134

Shih konkluzionet e Këshillit mbi procesin e zgjerimit dhe stabilizim-asociimit, mbledhja e 2984 e

Këshillit të Çështjeve të Përgjithshme, Bruksel, 7 dhe 8 dhjetor 2009.

53

Kapitulli III

INSTITUTI I ASOCIIMIT DHE KUPTIMI I TIJ

3.1 Termi Asociim

Termi “Asociim”135

rrjedh nga folja latine “associare”136

. Në gjuhën shqipe mund të

përkthehet si “pjesëmarrje”, “bashkim” apo “aderim“ në një organizatë apo institucion.

Në të drejtën ndërkombëtare termi “Asoccim” përdoret në forma dhe në kontekste të

ndryshme137

. Me këtë term, kryesisht nënkuptohen forma të përgjithshme lidhjeje mes një

shteti sovran ose një organizate ndërkombëtare dhe një shteti josovran138

, një shteti që

gëzon sovranitet të plotë dhe një organizate ndërkombëtare si dhe mes vetë organizatave

ndërkombëtare139

. Në praktikë ka patur më tepër nënshkrime të marrëveshjeve të

Asociimit mes shteteve dhe organizatave ndërkombëtare140

. Në më të shumtën e rasteve,

objekt i kësaj marrëdhënieje asociimi është krijimi i raporteve të ngushta të

bashkëpunimit me organizatën ndërkombëtare. Në këtë mënyrë, shteti i asociuar merr një

pozitë të veçantë në organizatën ndërkombëtare që e asocion atë, duke marrë pjesë në

përmbushjen e qëllimeve dhe synimeve që ka kjo organizatë, por pa patur statusin e

anëtarit me të drejta të plota. Në këto raste kemi të bëjmë me një pjesëmarrje të kufizuar

të shtetit të asociuar në strukturat dhe institucionet e organizatës ndërkombëtare, si dhe

me marrjen përsipër në mënyrë të pjesshme të të drejtave dhe detyrimeve(e ashtuquajtura

anëtarësi e asociiuar)141

.

Asociimi në Komunitetet Europiane synon që të përfshijë në mënyrë sa më të ngushtë në

sistemin e saj shtete, territore apo organizata ndërkombëtare të caktuara142

. Por Traktati i

Komuniteteve Europiane nuk përmban asnjë parashikim konkret mbi kuptimin e termit

“Asociim”143

. Në këtë këndvështrim, është shumë i diskutueshëm edhe statusi juridik që

gëzon shteti i asociuar në Komunitetin Europian144

. Sipas qëndrimit të Gykatës Europiane

të Drejtësisë145

, marrëveshja e asociimit krijon raporte të veçanta dhe të privilegjuara të

135

Lidhur me termin “Asociim” dhe përdorim e tij në gjuhë të ndryshmë e të botës shih Evtimov E.,

“Rechtsprobleme der Assozierung” fq.26; Hermann, “Das Institut der Assozierung”, fq. 58 e në vijim. 136

Evtimov E., “Rechtsprobleme der Assozierung”, fq.26. 137

Shih Becker, në G/B/T/E(Botues), Kommentar zum EWG-Vertrag, Botim 2, neni 238; Gilsdorf në

G/T/E(Botues), Kommentar zum EWG-Vertrag, Botim 4, neni 238; Weber në G/T/E(Botues), EUV/EGV,

Kommentar, Botim 5, neni 238; Fischer, Das Assoziationsrecht, faqe 44 e në vijim. 138

Kjo formë e Asociimit krijon një marrëdhënie varësie të territorit josovran me shtetin apo organizatën

ndërkombëtare. Kështu p.sh.Republika Federale e Gjermanisë dhe republika e Saarland ishin respektivisht

deri në vitin 1951 dhe 1956 anëtar i asociuar i Këshillit të Europës. 139

Shih Vedder në G/H(Botues), EUV Kommentar, neni 238. 140

Shih Seidl-Hohenveldern/Loibl, Das Recht der internationalen Organisationen, prg. 516. 141

Shih Geiger, EUV/EGV Kommentar, Botim 3, neni 310 EGV, prg. 2. 142

Shih Herdegen, Europarecht, prg.452. 143

Shih Schön, Der rechtliche Rahmen für Assozierungen, fq. 4 e në vijim. 144

Shih Krück, Völkerrechtliche Verträge, fq.63; Everling, ZaöRV 1964, 462; Hummer, EuZW 1992, 368;

Petersmann, ZaöRV 1973, 266. 145

Gjykata Europiane e Drejtësisë, vendim i datës 30 shtator 1987, Çështja 12/86 (Demirel), 1987/3719,

prg. 9.

54

Komuniteteve Europiane me një vend të tretë, i cili të paktën duhet të përfshihet

pjesërisht në sistemin komunitar. Por ky formulim nuk i jep përgjigje pyetjes rreth

konceptit të “përfshirjes” së vendit të tretë apo të territorit të caktuar në sistemin

komunitar, dhe nëse me këtë privilegjim do të nënkuptohet edhe ai institucional. Sipas

vlerësimit 1/91 të Gjykatës Europiane të Drejtësisë mbi Traktatin e Hapësirës Ekonomike

Europiane(EWR-Vertrag)146

, objekt i marrëveshjes së asociimit mund të jenë vetëm

fushat materiale të Traktatit të Komunitetit Europian, dhe jo pjesëmarrja në strukturën

organizative apo sistemin vendimarrës të saj147

.

Sipas një pikëpamje unanime148

, Traktati i Komuniteteve Europiane nuk i garanton

shteteve palë të saj jo vetëm një status të plotë anëtarësie asociimi149

, por as edhe një të

pjesshëm të tij, megjithëse u lejon shteteve palë një pjesëmarrje në sistemin komunitar, e

cila sipas përmbajtjes së saj, mund të krahasohet me një anëtarësi të plotë150

. Megjithë

strukturimin e saj institucional, Asociimi nuk përfshin një pjesëmarrje të shtetit të

asociiuar në organet dhe institucionet e Komunitetit, e në këtë mënyrë asnjë të drejtë

bashkëveprimi apo vendimmarrje151

.

Së fundmi, praktikat e deritanishme për Asociimet e krijuara, duhet të shërbejnë edhe në

formësimin dhe krijimin e një kuadri të përgjithshëm të termit të përdorur. Në bazë të

Traktatit të Komuniteteve Europiane, Asociimi paraqet një marrëdhënie kontraktuale

afatgjatë, e cila krijon raporte të veçanta të Komuniteteve me një shtet(territor, lidhje

shtetesh apo një organizatë ndërkombëtare)152

. Asociimi i garanton pjesërisht shtetit të

asociuar mundësinë që të përfshihet dhe të marrë pjesë në sistemin komunitar. Lidhja me

komunitetet europiane i lehtëson dhe hap rrugën e një anëtarësimi. Por, Asociimi nuk

argumenton apo justifikon një anëtarësim, marrëdhënie të ngjashme me anëtarësimin apo

bashkëvendimmarrje në organet e Komuniteteve Europiane153

.

3.2 Bazat ligjore të Asociimit të Komunitetit Europian

Traktati i Themelimit të Komuniteteve Europiane parashikon dhe rregullon Asociimin e

Komunitetit Europian në një plan të dyfishtë: nga njëra anë në bazë të nenit 198 (ish neni

146

Gjykata Europiane e Drejtësisë, Akt-Vlerësim 1/91 datë 12.12.1991, Europäischer Wirtschaftsraum I,

1991, I-6079. 147

Shih Geiger, EUV/EGV Vertrag, Kommentar, Botim 3, neni 310 EGV, prg.2. 148

Shih Vedder, në G/H(Botues), EUV Kommentar, neni 238 EGV, prg.4; Krück, Völkerrechtliche

Verträge, fq.63;Richter, Die Assozierung osteuropäischer Staaten, fq. 188 e në vijim; Everling, ZaöRV

1964, fq 462,467; Humer, EuZW1992, 368; Petersmann, ZaöRV 1973,266. 149

Shih edhe Seidl-Hohenveldern/Loibl, Das Recht der internationalen Organisationen, prg. 515 e në vijim. 150

Shih Gilsdorf në G/T/E (Botues), Komentar mbi Traktatin e Themelimit të Hapësirës Ekonomike(EWG-

Vertrag),Botim 5, neni 238, prg.18. 151

Një mundësi e tillë duhet të pasonte edhenëj ndryshim strukturor në sistemin institucional të

Komunitetit, e për pasojë edhe një ndryshim të Traktatit, bazuar në nenin 48 të tij. 152

Gjykata Europiane e Drejtësisë, vendim i datës 30 shtator 1987, Çështja 12/86 (Demirel), 1987/3719,

prg. 9; Schmalenbach në C/R (Botues), EUV/EGV Kommentar, 1999, neni 310 EGV, prg.11; Weber në

G/T/E (Botues), EUV/EGV Kommentar, Botim 5, neni 238 EGV, prg.11. 153

Gjykata Europiane e Drejtësisë, Akt-Vlerësim 1/91 datë 12.12.1991, Europäischer Wirtschaftsraum I,

1991, I-6079.

55

182) e në vijim të TKE Asociim konstitucional) dhe nga ana tjetër, në bazë të nenit

217(ish neni 310) i TKE Asociim kontraktual)154

.

3.2.1 Neni 198-204 i Traktatit të Themelimit të Komunitetit Europian

Deri në momentin e hyrjes në fuqi të Traktatit të Themelimit të Komunitetit Ekonomik,

shtetet anëtare, sidomos Belgjika, Franca dhe Hollanda, ishin të autorizuar që të

rregullonin vetë marrëdhëniet që kishin me vendet apo territoret e tyre, të cilat shtriheshin

nëpër hapësira ujore (überseeische Länder und Gebiete)155

. Politika e Asociimit të

Komunitetit Ekonomik Europian u drejtua fillimisht drejt këtyre territoreve koloniale të

shteteve anëtare. Përmes marrëdhënies të krijuar të Asociimit, këto vende u pranuan në

Komunitetin Ekonomik Europian si pasues të shteteve të tyre anëtare dhe përmes këtij

procesi u garantua edhe vijueshmëria e ndikimit të shteteve anëtare mbi këto territore.

Prandaj Asociimi i këtyre territoreve u parashikua dhe rregullua në mënyrë të veçantë në

Traktatin e Themelimit të Komunitetit Europian. Në ndryshim nga asociimi kontraktual, i

cili kryhet në bazë të nenit 217 TKE, Asociimi konstitucional nuk krijon marrëdhënie

ndërkombëtare me të tretët. Më tepër ai i nënshtrohet dhe respekton të Drejtën

Komunitare156

, edhe pse një territor i asociiuar nuk është pjesë e institucioneve të

Komunitetit157

. Ky lloj asociimi justifikon dhe krijon në themel një raport bashkëpunimi

dhe zhvillimi mes Komunitetit Europian dhe territoreve koloniale të shteteve anëtare,

elementet e së cilës janë kryesisht preferencat doganore, garantimi i stabilitetit të sasive të

eksportit, mbështetja financiare dhe shmangia e diskriminimit në ofrimin e shërbimeve

apo degët e firmave të ndryshme që vendosen në to.

Këto fusha ishin të parashikuara fillimisht në shtojcën IV të Traktatit të Themelimit të

Komuniteteve Europiane. Por parashikimet e nenit 198(ish neni 182 e në vijim të TKE) e

kanë humbur tashmë kuptimin e tyre158

, sepse shumica e vendeve apo territoreve që

lageshin nga deti (überseeischen Länder und Gebiete), e kanë fituar tashmë pavarësinë e

tyre në kuadër të dekolonializimit159

. Mbi këtë bazë, u bë një rregullim i ri i marrëdhënies

konstitucionale të Asociimit përmes Marrëveshjes së Lome IV160

si dhe përmes

Marrëshjes së Cotonou161

. Ndryshe nga Marrëveshjet e mëparshme me shtetet e Afrikës,

Karaibeve dhe Paqësorit (Marrëveshja e Jaounde162

si dhe Marrëveshja e Lome I-III163

),

154

Shih nenin 206 të Traktatit për Themelimin e Komunitetit të Hekurit dhe Qymyrit. 155

Shih Geiger, EUV/EGV Vertrag, Kommentar, Botim 3, neni 310 EGV, prg.1.dhe neni 182 EGV prg. 4. 156

Schön, Der rechtliche Rahmen der Assozierungen, fq. 132. 157

Bleckmann, Europarecht, prg. 1366. 158

Gilsdorf në në G/T/E (Botues), Komentar mbi Traktatin e Themelimit të Hapësirës Ekonomike(EWG-

Vertrag),Botim 4, neni 238, prg.1; Schmalenbach, në C/R (Botues).Komentar mbi TKE/TBE, Botim 1

1999, neni 182 TKE,prg. 1. 159

Këto territore janë të listuara në shtojcën II të Traktatit të Amsterdamit(ABIEG 1997, nr.340,67). Shih

edhe Renner, Ausländerrecht in Deutschland, fq.210; Streinz, Europarecht, prg. 612. 160

Lome IV e datës 15.12.1989(ABIEG 1991 Nr. L. 229, 1) 161

Marrëveshja e Partneritetit e firmosur në Cotonou me datë 23.07.2000(ABIEG 2000 Nr. L 317, 3) mes

një grupi të shteteve në Afrikë, Karaibe dhe në hapësirën e Oqeanit Paqësor nga njëra anë si dhe mes

Komunitetit Europian dhe shteteve të tij anëtare nga ana tjetër. 162

Jaounde I e datës 20.07.1963 (ABIEG 1964, fq.1134);Jaounde II e datës 29 korrik 1969 (ABIEG 1969

Nr. L 282, 2).

56

Marrëveshjet e LOME IV dhe të Cotonou nuk u nënshkruan mbi bazën e nenit 182 e në

vijim të TKE, por mbi bazën e nenit 310164

të TKE(tashmë neni 217).

3.2.2 Neni 217 i Traktatit të Komunitetit Europian

Neni 217 përbën tashmë bazën ligjore për krijimin e Asociimit të Komunitetit Europian

me vendet e treta. Në fushën e tij të veprimit shtrihen tashmë si Marrëveshjet e

Bashkëpunimit me vendet e Mashrik165

-ut

dhe Magreb-it, po ashtu edhe Marrëveshja e

Cotonou me vendet e Afrikës, Karaibeve dhe Paqësorit.

Sipas nenit 217 të TKE, e drejta për të lidhur Marrëveshje Asociimi i përket formalisht

Komunitetit Europian. Ai është mbajtës i kompetencës për përfundimin e Marrëveshjeve

të Asociimit166

. Kjo kompetencë e Komunitetit përfshin përcaktimin e rregullave

themelore për vendosjen e marrëdhënies së Asociimit si dhe ngritjen dhe krijimin e

institucioneve për zbatimin dhe mbikëqyrjen e kësaj marrëdhënieje167

. Por neni 217 në

vetvete nuk përmban asnjë përcaktim se deri në cilin nivel apo deri në ç’masë mund të

përfundojë një marrëveshje asociimi Komuniteti Europian me një vend të tretë. Kjo

dispozitë nuk parashikon në mënyrë eksplicite përmbajtjen e mundshme të marrëveshjes

apo kufijtë e shtrirjes së saj. Prandaj, ashtu si dhe më përpara, është shumë e

diskutueshme168

fusha e veprimit dhe rregullimit që ofron marrëveshja e asociimit e

lidhur sipas nenit 217 të TKE(ish neni 310). Në këtë kuadër, bëhej fjalë për rregullimin e

kompetencave që buronin nga TKE dhe që Komunitetit Europian do t’i merrte,

parashikonte dhe aplikonte në Marrëveshjen e Asociimit, konkretisht nëse Marrëveshja e

Asociimit do të parashikonte dhe rregullonte të gjitha fushat e veprimit të Traktatit për

Themelimin e Komuniteteve Europiane. Gykata Europiane e Drejtësisë169

dhe pikëpamja

163

Lome I e datës 28 shkurt 1975 (ABIEG 1976, Nr. L 25, 2); Lome II e datës 31 tetor 1979 (ABIEG 1980,

Nr. L 347, 2); Lome III e datës 8 dhjetor 1984 (ABIEG 1986, Nr. L 86, 3). 164

Vedder në G/H (Botues), EUV, Kommentar, Losebl. Augsburg 1999, neni 238, prg. 45. 165

Algjeri, Egjipt, Jordani,Liban Marok, Siri dhe Tunizi. 166

Pra, në territorin në të cilin ushtron juridiksionin e vet Komuniteti Europian, shtetet anëtare nuk mund të

krijojnë asnjë marrëdhënie asociimi me vendet e treta, pa patur paraprakisht edhe pjesëmarrjen e

komunitetit. 167

Fischer, Das Assoziationsrecht, fq.71. 168

Kështu për shembull ishte shumë e diskutueshme fusha materiale e veprimit të Marrëveshjes së

Asociimit mes Komunitetit Europian dhe Turqisë. Kryesisht bëhëj fjalë për dispozitat e Marrëveshjes që i

referoheshin lëvizje së lire të punonjësve, dhe nëse këto do të ishin tashmë kompetencë e komunitetit dhe

për pasojë do ti nënshtroheshin të drejtës komunitare. Një pikëpamje e përfaqësuar gjatë periudhës së

bisedimeve përpëfundimin e marrëveshjes, ishte edhe fakti që Komuniteti Europian nuk ka asnjë

kompetencë për të siguruar lëvizjen e lirë të shtetasve të vendeve të treta, detyrime të cila u përkasin t’i

përcaktojnë dhe rregullojnë vetë shtetet anëtare në raport me vendin që do të asociiohet. Prandaj niveli dhe

shtrirja e efektit të dispozitave të Marrëveshjes së Asociimit mbi lëvizjen e lirë të njerëzve, duhet të

interpretohet dhe zbatohet mbi bazën e parimeve të së drejtës së brendshme kombëtare të cilat u referohen

efektit dhe hierarkisë së marëveshjeve ndërkombëtare. Shih edhe Hailbronner, EuR 1984, fq. 54 e në vijim;

Losebl, Ausländerrecht, prg. 9; Krück, EuR 1984, 289(295); Richter, Die Assozierung osteuropäischer

Staaten, fq.123; Weber, ZAR 1997, fq. 25 e në vijim. 169

Për këtë shih Vendimin e Gjykatës Euroopiane të Drejtësisë datë 30 shtator 1987, Çështja 12/86

(Demirel), 1987,3719, prg. 9.

57

e gjerë që mbizotëron në doktrinën juridike170

, përfaqësojnë mendimin se neni 217(ish

neni 310 TKE) parashikon dhe i atribuon KE kompetencën për të përfunduar Marrëveshje

Asociimi e cila mund të përfshijë të gjitha fushat e veprimit që përmban edhe TKE. Por

ka edhe një interpretim më të ngushtë171

të kësaj dispozite, sipas të cilit ky nen është një

dispozitë e thjeshtë proceduriale. Sipas këtij interpretimi, kjo normë autorizon

Komunitetin Europian për krijimin e kuadrit institucional të Marrëveshjes së Asociimit

dhe nuk parashikon në vetvete asnjë kompetencë për nënshkrimin e marrëveshjes nga

vetë Komuniteti. Në këtë mënyrë, Komuniteti mund të përfundojë marrëveshje asociimi

vetëm për ato fusha për të cilat është parashikuar dhe rregulluar tashmë në dispozita të

tjera kompetenca e komunitetit për të përfunduar këto marrëveshje. Përndryshe është e

domosdoshme edhe prania e shteteve anëtare. Për shkak të këtyre divergjencave që

mbizotëronin lidhur me kompetencat e Komunitetit Europian për të përfunduar

marrëveshje asociimi, shumica e tyre u nënshkruan me pjesëmarrjen edhe të shteteve

anëtare172

si dhe u përkufizuan si marrëveshje të përziera173

. Konformiteti apo

përputhshmëria e marrëveshjeve të tilla me normat e të drejtës komunitare është njohur

nga Gjykata Europiane e Drejtësisë në Akt-Vlerësimin e saj nr. 1/76174

.

Kompetenca e Komunitetit Europian për nënshkrimin e Marrëveshjeve të Asociimit i

nënshtrohet gjithsesi parimit të vet-autorizimit të kufizuar. Në këtë kuadër, vetë

Komuniteti Europian mund të përfundojë Marrëveshje Asociimi175

që prekin të gjitha

fushat e rregulluara nga Traktati i Komunitetit Europian, edhe pse ajo disponon vetëm

kompetenca të brendshme kryesisht në kuadër të lirisë së vendosjes, lëvizjes së lirë të

punëmarrësve dhe kapitaleve. Komunitetit Europian nuk është kompetent për lidhjen e

marrëveshjeve që përfshijnë fusha të cilat janë apo bien nën kompetencat e shteteve

anëtare. Në këtë rast është e domosdoshme pjesëmarrja e shteteve anëtare për

nënshkrimin apo përfundimin e Marrëveshjes së Asociimit176

.

170

Shih Fischer, Das Assoziationsrecht, fq. 103; Krück, Völkerrechtliche Verträge, fq. 64; Richter, Die

Assozierung osteuropäischer Staaten, fq.106 e në vijim; Petersmann, ZaöRV 1973, 266(285). 171

Shih Hailbronner, EuR 1984, fq. 60. 172

Gjithsesi, shtetet anëtare nuk morën pjesë në përfundimin dhe nënshkrimin e marrëveshjes së Asociimit

me Maltën dhe Qipron, ashtu si dhe në Marrëveshjet më të hershme me Marokun dhe Tunizinë. Për këtë

shih Hemfeld, në Schwarze(Botues), EU-Kommentar, neni 310 EGV, prg. 3; shih edhe Renner,

Ausländerrecht in Deutschland, fq.211. 173

Për këtë shih Krück, Völkerrechtliche Verträge, fq. 102 e në vijim; Richter, Die Assozierung

osteuropäischer Staaten, fq.194 e në vijim; Meessen, EuR 1980 fq. 36,40. 174

Gjykata Europiane e Drejtësisë, Akt-Vlerësim datë 26 Prill 1977 (Stillegungsfonds für die

Binnenschiffahrt), Slg. 1977, 741, prg. 6 dhe 7. 175

Në këto Marrëveshje KE i njeh vetes kompetenca konkurruese dhe paralele. Gjykata Europiane e

Drejtësisë e ka konfirmuar tashmë paralelizmin e kompetencave te brendshme dhe të jashtme në çështjen

“AETR”. Në bazë të kësaj, Komuniteti Europian është i autorizuar të përfundojë marrëveshje

ndërkombëtare 176

Gjykata Europiane e Drejtësisë, Akt-Vlerësim 1/78 i datës 04 Tetor 1979 (Internationales

Naturkautschuk- Übereinkommen), Slg. 1979, 2871, prg. 60.

58

3.3 Karakteristikat e Asociimit dhe kufizimet e tij

Me qëllim që të arrihet një Asociim, neni 217(ish neni 310) TKE parashikon negocimin e

të drejtave dhe detyrimeve të ndërsjella177

, një sjellje të përbashkët dhe mënyra të vecanta

procedimi. Kërkesa për të drejta dhe detyrime të ndërsjella përbën elementin tipik të

shumicës së marrëveshjeve ndërkombëtare, prandaj nuk mund të shikohet si

karakteristikë e marrëveshjeve të Asociimit178

. Neni 217 synon në mënyrë të qartë që

nëpërmjet Aociimit të ndërtohen dhe arrihen marrëdhënie të ngushta dhe të privilegjuara

me vendet e treta, të cilët të paktën pjesërisht shprehin synimin për të marrë pjesë në

sistemin komunitar179

. Asociimi në Komunitetin Europian nuk sjell një marrëdhënie

nënrenditjeje apo lloj varësie mes aktorëve, por ruan180

një barazi sovraniteti mes

Komunitetit nga njëra anë si dhe shtetit të asociuar nga ana tjetër, edhe pse barrat

politiko-ekonomike mbeten të shpërndara në mënyrë të pabarabartë në disfavor të

Komunitetit181

. Mbi këto baza, mund të themi se Marrëveshja e Asociimit ka karakter

bilateral dhe pariteti. Të dy palët nënshkruese të Marrëveshjes kanë të njëjtën peshë dhe

pjesëmarrje në organet që krijohen në kuadër të Asociimit.

Gjithsesi Asociimi duhet të dallohet nga Marrëveshjet e Bashkëpunimit dhe të Tregtisë.

Në bazë të nenit 300 pika 3 të TKE, përfundimi i Marrëveshjes së Asociimit duhet të

bëhet më miratimin e Parlamentit Europian. Kriteri i miratimit nga ana e Parlamentit nuk

vlen dhe nuk përbën element në Marrëveshjet e Bashkëpunimit dhe të Tregtisë.(neni 133

TKE).

Ndërkohë që Asociimi shfaq ndër të tjera edhe një karakter politik182

, marrëdhëniet

tregtare janë të destinuara kryesisht në një shkëmbim të ndërsjellë të mallrave. Në këtë

aspekt, ndryshe nga një shtet i asociiuar, secila prej palëve në një marrëveshje tregtare

nuk merr pjesë aspak në synimet e Komunitetit Europian.

Gjithsesi bashkëpunimet mund të shkojnë përtej marrëdhënieve tregtare. Ato ndryshojnë

nga Asociimi përmes synimeve që vendosin si dhe përmbajtjes së tyre183

. Në ndryshim

nga Asociimi, me Marrëveshje Bashkëpunimi duhet kuptuar negocimi dhe miratimi i një

bashkëpunimi ekonomik184

. Ai përbën një nënklasë të Asociimit, dhe si rregull nuk

parashikon krijimin apo ngritjen e institucioneve185

.

177

Gjithsesi nuk kërkohet një barazi materiale e të drejtave dhe detyrimeve të ndërsjellta, në kuptimin e një

reciprociteti të ngushtë. Mjafton fakti nëse Marrëveshja e argumenton dhe vendos një sistem të drejtash dhe

detyrimesh. Kështu p.sh ka argumentuar Gjykata Europiane e Drjtësisë në vendimin e saj të datës

05.02.1976, Çështja 87/75 (Bresciani), prg. 20 e në vijim,Slg.1976,129; shih edhe Weber në G/T/E

(Botues)EUV/EGV, Kommentar, Botim 5, neni 238 EGV, prg. 7; Oppermann, Europarecht, prg.1880. 178

Shih Richter, Die Assozierung osteuropäischer Staaten, fq. 140 e në vijim 179

Gjykata Europiane e Drejtësisë, vendim i datës 30 shtator 1987, Çështja 12/86 (Demirel), 1987/3719. 180

Beck, Abgestufte Integration, fq. 200 dhe 201. 181

Oppermann, Europarecht, prg.1878. 182

Von Arnim, ZaöRV 1970, 499. 183

Weidenfeld, Europa, fq. 70. 184

Schön, Der rechtlche Rahmen für Assozierungen, fq.10. 185

Ibid.

59

Asociimi ndryshon gjithashtu edhe nga statusi i anëtarësisë së Komunitetit

Europian(kryesisht përmes fushës së veprimit si dhe konfigurimit institucional dhe

material)186

. Kjo pasi Marrëveshjet e Asociimit mund të lidhen jo vetëm me shtete, por

edhe me organizata ndërkombëtare187

. Përveç kësaj, rrethi i kandidatëve potencial për tu

asociiuar nuk kufizohet vetëm në vendet europiane188

. Së fundmi, Marrëveshjet e

Asociimit nuk duhet të përmbajnë detyrimisht të njëjtat fusha veprimi, të cilat rregullohen

dhe parashikohen në Traktatin e Themelimit të Komunitetit Europian189

.

Përfundimish, mund të theksojmë se një raport asociimi i ngritur në bazë të nenit 217

TKE renditet nën një raport anëtarësie, por gjithsesi krijon lidhje të veçanta,

gjithëpërfshirëse dhe të vazhdueshme, të cilat tejkalojnë kuadrin e Marrëveshjeve të

Bashkëpunimit dhe Tregtisë190

.

3.4 Format e Asociimit

Komuniteti Europian ka zhvilluar forma të ndryshme të Asociimeve. Kuadri dhe

përmbajtja e secilës prej Marrëveshjeve është e ndikuar dhe frymëzohet nga struktura

politike, ekonomike si dhe social-kulturore e shtetit që do asociiohet. Objekti i

Marrëveshjes së Asociimit varion sipas nevojave dhe kërkesave të shtetit, por në themel

ka një bashkëpunim të ngushtë mes palëve, fillimisht me konsultimet paraprake mes tyre

mbi kriteret, parimet dhe objektin e marrëveshjes191

, si dhe më tej me inkorporimin apo

marrjen përsipër të tërësisë së akteve ligjore komunitare192

. Në këtë kuadër, ajo mund të

përmbajë “si 1 % ashtu edhe 99 % të të drejtave dhe detyrimeve”193

të një anëtarësimi.

Mbi bazën e nenit 217 të TKE(ish neni 310), duke patur parasysh edhe synimet apo

qëllimet që do arrihen përmes tyre, Asociimet mund të ndahen në grupe të ndryshme,

duke përmbushur edhe funksionet respektive. Ato mund të kategorizohen si më poshtë194

:

- Asociime zhvillimi(Asociim për stimulimin e zhvillimit të një vendi)

- Asociim për tregtinë e lirë(Asociim për krijimin e një marrëdhënie të ngushtë

ekonomike) si dhe

- Asociime anëtarësimi(asociime për përgatitjen e një anëtarësimi të mëvonshëm).

186

Schweitzer/Hummer, Europarecht, prg. 694. 187

Ibid. 188

Ibid. 189

Ibid. 190

Kjo është përshkruar nga ish kreu i Komisionit Europian, Walter Hallstein, në këtë mënyrë që “neni

310(aktualisht neni 217) TKE përfshin “çdo marrëveshje mes një marrëveshje tregtie plus 1% dhe një

anëtarësimi minus 1%”. Cituar edhe nga Fischer/Kick, Europarecht, fq. 649; shih edhe Beck, Abgestufte

Integration, fq. 200; Opermann, Europarecht, prg. 1877. 191

Një Asociim të tillë paraqet Marrëveshja e KEQÇ/Britani e Madhe e datës 25 gusht 1955(BGBL. 1955

II, 838). 192

Seidl-Hohenveldern/Loibl, Das Recht der internationalen Organisationen, prg. 519. 193

Renner, Ausländerrecht in Deutschland, fq. 211, shih edhe Seidl-Hohenveldern/Loibl, Das Recht der

internationalen Organisationen, prg. 515. 194

Seidl-Hohenveldern/Loibl, Das Recht der internationalen Organisationen, prg.521-522.

60

Le ti shohim më poshtë disa nga karakteristikat kryesore të këtyre formave të asociimit.

a) Asociimi për zhvillimi: Qëllimi i këtyre Asociimeve është në themel stimulimi i

zhvillimit ekonomik dhe social të një territori apo shteti të asociiuar195

. Në kuadër të këtij

Asociimi parashikohen dhe aplikohen në favor të shtetit të asociiuar preferenca doganore

të njëanshme si dhe masa dhe projekte të tjera zhvillimi (si projekte asistence dhe ndihme

financiare). Përmes tyre, kërkohet të arrihet zbutja apo ulja e diferencave të theksuara

ekonomike mes territorit apo shtetit të asociiuar nga njëra anë si dhe shteteve anëtare të

Komunitetit Europian nga ana tjetër.

Për krijimin e një Asociimi për zhvillim, Komuniteti Europian ka përfunduar tashmë

mjaft Marrëveshje me territore apo vende të treta (Marrvëshjet e Bashkëpunimit me

vendet e Mesdheut196

, ish-Jugosllavisë197

si dhe Marrëveshje multilaterale me shtetet e

hapësirës afrikane, karaibeve dhe paqësorit)198

.

b) Asociim për tregtinë e lirë cilësohet si një kompesim në rastin e një

mosanëtarësimi199

, dhe krijon në të shumtën e rasteve një marrëdhënie të ngushtë

ekonomike me të tretët. Ky Asociim mund të arrijë deri në krijimin e një tregu të

përbashkët. Këtij synimi i shërbejnë veçanërisht mjetet apo forma të tilla si heqja e

dyanshme e tarifave doganore apo efekte të tjera lehtësuese në kuadër të qarkullimit të

lirë të mallrave200

. Në praktikë, Marrëveshje të tilla për krijimin e një zone të lirë tregtie

janë lidhur me Maltën201

, Qipron202

, Izraelin203

dhe së fundmi me shtetet e EFTA204

.

195

Përsa i përket termit “vend në zhvillim” shih Zimmermann, në; G/T/E (Botues), EUV/EGV, Kommentar,

Botim 5, neni 130 EGV, prg. 53 e në vijim. 196

Marrëveshja Europë-Mesdhe për krijimin e një Asociimi mes Komunitetit Europian dhe shteteve të tij

anëtare nga njëra anë si dhe Republikës së Tunizisë nga ana tjetër e datës 30 Mars 1998(ABIEG 1998 Nr. L

057, 1); Marrëveshja Europë-Mesdhe për krijimi e një Asociimi mes Komunitetit Europian dhe shteteve të

tij anëtare nga njëra anë si dhe Mbretërisë së Marokut nga ana tjetër e datës 30 Mars 1998(ABIEG 2000 Nr.

L 070, 2); Marrëveshje Bashkëpunimi mes Komunitetit Ekonomik Europian dhe Republikës Popullore

Demokratike të Algjerit e datës 26 Prill 1976(ABIEG 1978 Nr. L 263, 1); Marrëveshje Bashkëpunimi mes

Komunitetit Ekonomik Europian dhe Republikës Arabe të Egjipit e datës 18 Janar 1977(ABIEG 1978 Nr.

L 266, 1); Marrëveshje Bashkëpunimi mes Komunitetit Ekonomik Europian dhe Republikës Hasimite të

Jordanisë e datës 18 Janar 1977(ABIEG 1978 Nr. L 268, 1); Marrëveshje Bashkëpunimi mes Komunitetit

Ekonomik Europian dhe Republikës Arabe të Sirisë e datës 18 Janar 1977(ABIEG 1978 Nr. L 269, 1);

Marrëveshje Bashkëpunimi mes Komunitetit Ekonomik Europian dhe Republikës Libaneze e datës 03 Maj

1977(ABIEG 1978 Nr. L 267, 1); 197

Marrëveshje Bashkëpunimi mes Komunitetit Ekonomik Europian dhe Jugosllavisë e datës 02 Prill

1980(ABIEG 1980 Nr. L 41, 1). 198

Shih më sipër tëk Marrëveshjet e Lome dhe Jaounde. 199

Weidenfeld, Europa von A-Z, fq. 69. 200

Shih Weber, në; G/T/E (Botues), EUV/EGV, Kommentar, Botim 5, neni 238 EGV, prg. 57 e në vijim 201

Marrëveshje për krijimin e një Asociimi mes Komunitetit Ekonomik Europian dhe Maltës e datës 05

Dhjetor 1970, (ABIEG 1971 Nr. L 61, I). 202

Marrëveshje Bashkëpunimi mes Komunitetit Ekonomik Europian dhe Republikës së Qipros e datës 19

Dhjetor 1972(ABIEG 1973 Nr. L 133, I). 203

Marrëveshje Bashkëpunimi mes Komunitetit Ekonomik Europian dhe Shtetit të Izraelit e datës 11 Maj

1975(ABIEG 1975 Nr. L 136, 3). Kjo Marrëveshje u plotësuar më tej me anë të një Protokolli shtesë si dhe

një Protokolli Financiar(ABIEG 1978 Nr. L. 270, 2). 204

Marrëveshje mbi Hapësirën Ekonomike (EWR-Abkommen) e datës 02 Maj 1992(ABIEG 1994 Nr. L

001, 3).

61

c) Asociimi për anëtarësim ka si qëllim përfundimtar që t’i lehtësojë vendeve të tjera

europiane afrimin në Komunitetin Europian. Marrëdhënia e asociimit në tërësinë e saj

është e konceptuar si një periudhë përgatitore në kuadër të një anëtarësimi të mëvonshëm.

Gjithsesi shtetit të asociiuar nuk i njihet e drejta për të kërkuar më pas në rrugë ligjore një

anëtarësim të detyrueshëm. Pra asociimi nuk përbën një “dhomë pritje” pas së cilës mund

të anëtarësohesh205

.

Në kuadër të marrëdhënies së asociimit, hap pas hapi negociohet dhe vendoset një treg i

përbashkët, i cili në vetvete ka një rregullim preferencial. Për këtë qëllim, nga ana e

Komunitetit Europian, shtetit të asociiuar i sigurohen ndihma dhe asistencë financiare,

me qëllim që të përafrojë sistemin e tij ekonomik me nivelin ekonomik të Komunitetit.

Në praktikë marrëveshje të tilla asociimi janë lidhur me Greqinë206

, Turqinë207

si dhe me

një numër të konsiderueshëm të vendeve të Europës juglindore208

.

3.5 Vështrim mbi praktikën e deritanishme të Asociimit të Komunitetit Europian

Komuniteti Europian ka lidhur Marrëveshje të shumta me vende të treta mbi bazën e

nenit 217 TKE(ish neni 310). Së fundmi janë asociuar209

krahas Turqisë, edhe Qipro,

Malta, shtetet e hapësirës afrikane, karaibeve dhe paqësorit, shtetet e Magrebit dhe

Mashrik-ut, vendet e europës Juglindore si dhe shtete të EFTA210

.

3.5.1 Marrëveshja e Asociimit me Greqinë

Marrëveshja e Asociimit me Greqinë u firmos më 09 Korrik 1961 dhe ka hyrë në fuqi në

vitin 1962211

. Kjo Marrëveshje e humbi fuqinë e saj me anëtarësimin e Greqisë në

205

Shih Raportin e Komitetit Politik mbi Zgjerimin e Komunitetit Europian dhe Marrëdhëniet me vende të

tjera europiane, datë 26 Mars 1991, Dokumenti i mbledhjes Plenare të Parlamentit Europian Nr. PE

141/136. 206

Marrëveshja për krijimin e një Asociimi mes Komunitetit Ekonomik Europian dhe Greqisë e datës 09

Korrik 1961(ABIEG 1963, 294). 207

Marrëveshja për krijimin e një Asociimi mes Komunitetit Ekonomik Europian dhe Turqisë e datës 12

Shtator 1963(ABIEG 1964, Nr. 217, 3687). 208

Marrëveshja Europiae për krijimin e një Asociimi mes Komunitetit Europian dhe shteteve të tij anëtare

nga njëra anë si dhe Republikës së Hungarisë nga ana tjetër e datës 16 Dhjetor 1991(ABIEG 1993 Nr. L

347, 2); me Republikën e Polonisë nga ana e tjetër e datës 16 Dhjetor 1991 (ABIEG 1993 Nr. L 348, 2); me

Republikën e Çekisë e datës 04 Tetor 1993 (ABIEG 1994 Nr. L 360, 1); me Republikën e Bullgarisë e

datës 08 Mars 1993 (ABIEG 1994 Nr. L 358, 3); me Rumaninë e datës 01 Shkurt 1993 (ABIEG 1994 Nr. L

357, 2); me Sllovakinë e datës 04 Tetor 1993 (ABIEG 1994 Nr. L 359, 1); me Republikën e Estonisë nga

ana e tjetër e datës 12 Qershor 1995 (ABIEG 1998 Nr. L 68, 1); me Letoninë nga ana e tjetër e datës 12

Qershor 1995 (ABIEG 1998 Nr. L 51, 1); me Republikën e Lituanisë nga ana e tjetër e datës 12 Qershor

1995 (ABIEG 1998 Nr. L 26, 1) si dhe me Slloveninë nga ana tjetër e datës 10 Qershor 1996 (ABIEG 1999

Nr. L 51, 3). 209

Komuniteti refuzoi kërkesën e Spanjës për Asociim të datës 09 Shkurt 1962 për shkaqe politike, për këtë

shih Raportin Boano, Dokument i Parlamentit Europian 164/70, Raportin e pestë të plotë mbi veprimtarinë

e Komunitetit Ekonomik Europian, nr. 195. 210

European Free Trade Association, një organizatë e tregtisë së lirë e themeluar në 03 maj 1960 mes katër

vendeve europiane që nuk kishin akses në Komunitetin Ekonomik Europian. 211

EGABI, 1963, 294.

62

Komunitetin Europian në vitin 1981. Asociimi mes Komunitetit Europian dhe Greqisë

përbënte rastin e parë të një asociimi mbi bazën e ish nenit 310 të TKE212

. Qëllimi i kësaj

marrëveshje ishte lehtësimi i anëtarësimit të ardhshëm të Greqisë në Komunitetin

Europian. Për të mundësuar arritjen e këtij qëllimi, Marrëveshja parashikonte ngritjen e

një bashkimi ekonomik, që do të shkonte përtej një bashkimi doganor mes Komunitetit

Europian dhe Greqisë, i cili do të përmbante në vetvete tarifa të njëjta doganore dhe

heqjen e kufizimeve të tjera që do të krijonin kuadrin e plotë të këtij bashkimi ekonomik.

Është për tu theksuar fakti, se për shkak të domosdoshmërisë së mbrojtjes së sektorëve të

veçantë të ekonomisë greke, marrëveshja që parashikonte këtë bashkim ekonomik kishte

në përmbajtje mjaft rregullime të posaçme, në favor të palës greke213

. Marrëveshja

përfshiu në dispozitat e veta edhe Bujqësinë dhe tregtimin e produkteve bujqësore, duke

rregulluar në këtë mënyrë shumicën e materieve që ishin të parashikuara edhe në

Traktatin e Komunitetit Ekonomik Europian, si lëvizja e lirë, e drejta e vendosjes dhe

lëvizjes së shërbimeve, rregullat për konkurrencën dhe harmonizimin e taksave.

Dispozitat respektive të Traktatit të Komunitetit Ekonomik Europian u thjeshtuan,

përshtatën dhe inkorporuan sipas fushave përkatëse në Marrëveshjen e Asociimit. Për më

tepër, Greqisë iu akordua një ndihmë financiare për qëllime investimesh në një shumë

prej 125 milion dollarësh për një periudhë prej 5 vitesh214

. Dispozita e veçantë më e

rëndësishme në favor të Greqisë ishte njohja e një periudhe kalimtare të stërzgjatur prej

22 vitesh për një sërë mallrash të përpunuara.

Në këndvështrim të strukturës së saj institucionale, marrëveshja dëshmonte një karakter

të ngushtë bilateral. Me qëllim të aplikimit dhe zhvillimit të mëtejshëm të Asociimit,

marrëveshja parashikonte edhe funksionimin e Këshillit të Asociimit. Mosmarrëveshjet e

mundshme duhet të shqyrtoheshin fillimisht nga ky Këshill. Në rast të kundërt, do të

vendoste një Gjykatë Arbitrazhi e përbërë prej tre gjyqtarësh.

3.5.2 Marrëveshja e Asociimit me Maltën dhe Qipron

Marrëveshja e Asociimit me Maltën u nënshkrua më 8 Gusht 1970215

, ndërsa ajo me

Qipron më 19 Dhjetor 1972216

. Të dy këto marrëveshje u përfunduan nga vetë

Komuniteti. Gjithsesi ato u plotësuan më tej në të ardhmen nga Protokolle të tjera shtesë

dhe financiare. Marrëveshjet parashikonin bashkëpunim ekonomik, tregtar dhe politik

dhe hidhnin bazat e një asociimi për një zonë të lirë tregtie midis Komunitetit dhe këtyre

vendeve, duke hedhur hapat e një bashkimi doganor mes tyre217

.

212

C. Schön, “Der rechtliche Rahmen für Assozierungen”, fq. 86. 213

Shih rezervat e mbrojtjes si dhe protokollet e veçanta të Marrëveshjes mes Komunitetit Europian dhe

Greqisë. 214

Shih Protokollin nr. 19 të Marrëveshjes së Asociimit mes Komunitetit Europian dhe Greqisë. 215

Marrëveshja për krijimin e një Asociimi mes Komunitetit Ekonomik Europian dhe Maltës e datës 05

Dhjetor 1970(ABIEG 1971, Nr. L 61, 1). 216

Marrëveshja për krijimin e një Asociimi mes Komunitetit Ekonomik Europian dhe Republikës së Qipros

e datës 19 Dhjetor 1972(ABIEG 1973, Nr. L 133, 1). 217

Hermann, “Das Institut der Assozierung”, fq. 241 e në vijim.

63

3.5.3 Marrëveshjet me vendet AKP

Komuniteti ka lidhur marrëveshje të shumta asociimi me vendet e AKP-së, të cilat janë të

emërtuara sipas vendeve të tyre të nënshkrimit si Jaounde, Lome dhe Cotonou218

.

Marrëveshja e fundit mes Bashkimit Europian dhe një vendi të AKP-së është nënshkruar

në Cotonou më 23 Korrik 2000 dhe do të ketë vlefshmërinë e saj për një periudhë 20

vjeçare219

.

Qëllimi i marrëveshjeve me vendet e AKP-së, ishte vendosja e një rendi të drejtë në

aspekte dhe fusha të ndryshme, në kuadër të marrëdhënieve të Komunitetit Europian dhe

vendeve apo territoreve koloniale të shteteve anëtare të tij220

. Përmes këtyre

marrëveshjeve, Komuniteti u njohu këtyre vendeve preferenca të shumta. Mbi të gjitha,

për produktet që importoheshin nga këto vende, u lejua futja pa doganë dhe taksa të tjera

në territorin e Komunitetit. Po ashtu u shfuqizuan edhe masa dhe tarifa të tjera me të

njëjtin ndikim. Po ashtu ishin të parashikuara dispozita mbi bashkëpunimin financiar dhe

teknik, si dhe investimet, qarkullimin e kapitalit, vendosjes së ndërmarrjeve dhe

qarkullimit të lirë të shërbimeve. Në marrëveshjen e Lome IV si dhe atë të Cotonou,

bashkëpunimi mes Komunitetit Europian dhe shteteve të AKP-së u shtri mes të tjerash

edhe në fusha të tilla si turizmi, ambienti, transporti si dhe komunikacioni221

.

Për zbatimin e marrëveshjes u parashikua krijimi i një Këshilli ministrash, i cili nga njëra

anë do të përbëhej nga përfaqësues të 71 vendeve të AKP-së dhe nga ana tjetër nga

përfaqësues të Komunitetit dhe vendeve të tij anëtare. Ky Këshill do të mbështetej në

veprimtarinë e tij nga Komiteti i Ambasadorëve.

3.5.4 Marrëveshja për krijimin e Zonës Ekonomike Europiane

Marrëveshja për krijimin e një Zone Ekonomike Europiane (ZEE)222

u nënshkrua223

mes

Komunitetit Europian dhe shteteve të EFTA(përveç Zvicrës224

) me 2 maj 1992 dhe hyri

në fuqi më 1 janar 1994. Pas anëtarësimit të Austrisë, Suedisë dhe Finlandës në

Bashkimin Europian, rrethi i palëve të kësaj marrëveshja u kufizua tek Lihtenshtejni,

Norvegjia dhe Islanda. Marrëveshja ishte e konceptuar që në fillim kryesisht si një

marrëveshje e tregtisë së lirë.

218

Për detaje të këtyre marrëveshjeve shih Zimmermann, në G/T/E(Botues), EUV/EGV, Komentar, Botim

5, neni 130 EGV, prg. 11; Everling, ZaöRV 1964, 472 e në vijim. 219

Seidl-Hohenveldern/ Loibl, “Das Recht der internationalen Organisationen”, prg. 522a. 220

Geiger, EUV/EGV, Kommentar, Botim 3, neni 310 EGV, prg. 27. 221

Seidl-Hohenveldern/ Loibl, Das Recht der internationalen Organisationen, prg. 522. 222

Marrëveshja e ZEE përveç pjesës kryesore të saj me 129 dispozita, është e përbërë edhe nga 49

Protokolle dhe 22 Shtojca. 223

ABIEG 1994 Nr. L 1, 3. 224

Zvicra e refuzoi anëtarësimin e saj në Zonën Ekonomike Europiane përmes një referendumi të zhvilluar

në dhjetor 1992.Ndërkohë më21 Korrik 1999 u nënshkruan shtatë marrëveshje sektoriale mes Komunitetit

Europian dhe shteteve të tij anëtare nga njëra anë dhe Konfederatës së Zvicrës nga ana tjetër. Zvcra i

depozitoi dokumentat e ratifikimit më 16 Tetor 200, por këto nuk kanë hyrë akoma në fuqi, pasi nuk janë

përmbyllur ende procedurat e ratifikimit nga ana e Bashkimit Europian.

64

Qëllimi i marrëveshjes së ZEE ishte krijimi i mundësive për lehtësimin e një shkëmbimi

më të lirë të mallrave mes shteteve të Bashkimit Europian dhe vendeve të EFTA, dhe për

këtë qëllim parashikonte heqjen e pengesave për qarkullimin e lirë të mallrave,

shërbimeve dhe kapitaleve, si dhe lëvizjen e lirë të personave225

.

Krahas parashikimeve për të ashtuquajturat 4 liritë e mësipërme, marrëveshja e ZEE

parashikon edhe zbatimin e rregullave të konkurrencës si dhe bashkëpunimin në politikat

e Bashkimit me qëllim forcimin e tregut të përbashkët. Në këto fusha bashkëpunimi

përfshihen mes të tjerash politikat sociale, mbrojtja e konsumatorit, ambienti, edukimi

dhe arsimimi, kërkimi dhe zhvillimi, statistika, turizmi, sipërmarrjet e vogla dhe të

mesme, kultura, shërbimet informative dhe audiovizuale226

. Në këto fusha, vendet e

EFTA marrin pjesë në programet e Bashkimit Europian, dhe nga pjesëmarrja në

Komitetet respektive gëzojnë të drejtën e fjalës për zhvillimin dhe zbatimin e politikave

që diskutohen.

Vendet e EFTA kanë inkorporuar shumicën e rregullimeve të tregut të përbashkët të

Komunitetit Europian. Por përmes tyre, ndryshe nga Komuniteti Europian, nuk u krijua

as një treg i përbashkët i plotë dhe pa kufij, as edhe një bashkim doganor i zakonshëm,

pasi nga fusha e zbatimit të marrëveshjes së ZEE u hoqën disa politika të rëndësishme si

politika ekonomike dhe tregtare përkundrejt të tretëve (pika doganore të përbashkëta,

masat anti-dumping etj), politika agrare dhe e peshkimit si dhe taksat indirekte(taksa mbi

vlerën e shtuar apo ajo e akcizës).

Në këndvështrim të strukturës së saj institucionale, marrëveshja e ZEE parashikon

ngritjen dhe funksionimin e organeve të ndryshme. Organet e saj të mirëfillta janë një

Këshill i ZEE, si organi më i lartë drejtues, një Komitet i përbashkët i ZEE si organi

kryesor për zbatimin e marrëveshjes, një Komitet parlamentar i ZEE si organ kontrolli,

një Komitet këshillimor si organ konsultativ si dhe një Gjykatë arbitrazhi.

Përveç këtyre, në marrëveshje u parashikua edhe marrja përsipër e kompetencave të

veçanta nga Komisioni Europian si dhe Gjykata Europiane e Drejtësisë227

.

3.5.5 Marrëveshjet Europiane

Pas shkrirjes së bllokut të lindjes, në vitet 90 pasuan zhvillime të thella politike në

europën qendrore dhe lindore. Mbarimi i Luftës së Ftohtë solli një afrim të bllokut lindor

me atë perëndimor të europës.

Marrëveshjet e bashkëpunimit dhe të tregtisë u zëvendësuan më vonë përmes

marrëveshjeve të asociimit të nënshkruara mbi bazën e ish nenit 310 TKE. Këto

marrëveshje ishin më gjithëpërfshirëse dhe ishin konceptuar si një kuadër ligjor dhe

politik. Marrëveshjet e asociimit janë nënshkruar që prej vitit 1991, fillimisht me shtetet e

Visegradit, Polonisë, Hungarisë dhe Çekosllovakisë (secila më 16 Dhjetor 1993), pastaj

me Rumaninë (1 Shkurt 1993), me Bullgarinë (8 Mars 1993), si dhe me Lituaninë,

Estoninë dhe Letoninë ( secila me 12 Korrik 1995). Këto marrëveshje u emërtuan si

225

Për këtë shih Ettl, në: Röttinger/Weyringer(Botues), fq. 454 e në vijim. 226

Për kët shih Protokollin nr. 31 të Marrëveshjes ZEE. 227

Për këtë shih në veçanti nenet 99, 109 dhe 111/3 të Marrëveshjes së ZEE.

65

marrëveshje europiane me qëllim që t’i jepej rendësi më e madhe veçantisë së

marrëdhënieve me Europën Qendrore dhe Lindore. Shtetet e Europës Qendrore dhe

Lindore, që prej rënies së sistemeve të tyre komuniste, gjendeshin në një fazë tranzitore

drejt një sistemi ligjor dhe ekonomik me prirje demokratike. Në këtë kuadër,

marrëveshjet europiane nuk i shërbejnë vetëm forcimit të marrëdhënieve të Bashkimit

Europian dhe shteteve të tij anëtare me këto shtete, por edhe stimulimit dhe mbështetjes

të përpjekjeve reformuese politike në këto vende. Për këtë qëllim, ishte parashikuar edhe

një program, i ashtuquajturi Programi PHARE, i cili përfshinte mes të tjerave ndihmë

financiare të Komunitetit dhe mundësi më të mira kreditimi tek Banka Europiane e

Investimeve. Ky Program përfaqësonte instrumentin kryesor të mbështetjes tekniko -

financiare të BE kundrejt kandidatëve për anëtarësim gjatë procesit të zgjerimit.

Marrëveshjet europiane kishin për qëllim përfshirjen e vendeve të europës qendrore e

lindore në procesin e integrimit europian. Këto përbënin bazën dhe kuadrin kryesor për

një strategji të zgjeruar për përgatitjen për anëtarësim të këtyre vendeve. Për këtë qëllim,

në të gjitha marrëveshjet europiane ishte e parashikuar një klauzolë, në bazë të së cilës të

gjitha vendet e asociuara të Europës qendrore e lindore detyroheshin të respektonin të

drejtat e njeriut, demokracinë, shtetin e së drejtës, si dhe parimet e ekonomisë së tregut.

Në rast të cënimit të një prej këtyre parimeve, ishin parashikuar masa konkrete, deri në

një pezullim të marrëdhënieve tregtare të privilegjuara me shtetin cënues.

Në thelb, të gjitha marrëveshjet europiane kanë të njëjtën përmbajtje. Ato parashikojnë

rregullime për një dialog politik të institucionalizuar, liberalizim të tregut, si dhe

bashkëpunim ekonomik, financiar dhe kulturor. Objektivi kryesor i kësaj marrëveshje

është krijimi i një zone tregtie të përbashkët brenda një hapësire kohore prej 10 vitesh, e

cila bazohet në parimin e reciprocitetit, por që aplikohet në formë asimetrike, pra që

parashikon një liberalizim më të shpejtë nga ana e Bashkimit Europian se sa nga ana e

shtetit të asociuar. Për këtë u shfuqizuan shumë masa që përbënin pengesë për importin

dhe eksportin si dhe kufizime të tjera që kishin të njëjtin ndikim.

Për më tepër, marrëveshjet europiane përmbajnë dispozita gjithëpërfshirëse përsa i përket

lirive të tjera themelore të tregut të përbashkët, si liberalizimi i qarkullimit të lirë të

personave, kapitalit, mallrave dhe shërbimeve si dhe rregullime të tjera për politikat e

tjera të BE-së. Ndryshe nga Marrëveshjet e ZEE-së, marrëveshjet europiane nuk

parashikojnë detyrimin e një shteti të asociuar të europës qendrore e lindore, për marrjen

përsipër të legjislacionit europian. Këto shtete duhet të përpiqen, në këndvështrim edhe

të politikave të veçanta (si mbrojtja e konkurrencës së lirë dhe pronësisë intelektuale) që

të marrin përsipër gradualisht tërësinë e akteve ligjore komunitare.

Në kuadër të lëvizjes së lirë të punonjësve, marrëveshjet europiane nuk garantojnë një

lëvizje të lirë në kuptimin e vërtetë të fjalës, dhe në përputhje me bazën ligjore

komunitare, por ato kufizojnë kryesisht ndalimin e diskriminimit në aksesin në tregun

europian të punës, dhe e lënë në kompetencë të këshillave të Asociimit që të paraqesin,

maksimumi në fazën e dytë të marrëveshjes, rekomandime për përmirësimin e lëvizjes së

lirë të punonjësve. Në fushën e lirisë së vendosjes, personat dhe sipërmarrjet përfitojnë

një trajtim të barabartë, të përafruar me atë që i garantohet një qytetari europian.

Qarkullimi i lirë i shërbimeve liberalizohet hap pas hapi përmes vendimeve të Këshillit të

asociimit. Në kuadër të qarkullimit të lirë të kapitalit dhe pagesave, palët janë të detyruara

që të konvertojnë të gjitha bilancet e pagesave të tyre për aq kohë sa këto pagesa i

66

referohen lëvizjes së lirë të punonjësve, mallrave e shërbimeve të garantuara nga

marrëveshja.

Në kuadrin institucional, marrëveshjet europiane, kanë karakter të mirëfilltë bilateral. Ato

parashikojnë organe të posaçme për zhvillimin dhe zbatimin e asociimit, konkretisht

Këshillat e Asociimit të cilët përbëhen nga njëra anë me përfaqësues të Komunitetit dhe

shteteve të tyre anëtare dhe nga ana tjetër të shtetit të asociuar. Këshillat e asociimit kanë

të drejta vendimmarrëse, ato mund të marrin në konsideratë dhe të shqyrtojnë edhe

çështje të ndryshme mosmarrëveshjesh. Nëse një gjë e tillë nuk është e mundur për to,

apo nuk arrihet pajtimi, mund të delegohet për shqyrtim nga një gjykatë arbitrazhi. Gjatë

veprimtarisë së tyre, Këshillat e Asociimit mbështeten rregullisht nga një Komitet

Asociimi dhe një Komitet Parlamentar Asociimi.

3.6 Ligji si baza e marrëdhënieve mes Bashkimit Europian dhe Vendeve të

Europës Lindore dhe Qendrore

Perspektiva nga Marrëveshjet Europiane në statusin e anëtarit në Bashkimin Europian,

megjithëse e bazuar ne pritshmëritë politike dhe ekonomike, është e inkuadruar me baza

ligjore. Prandaj, së pari, roli dhe sundimi i ligjit në marrëdhënien mes Bashkimit

Europian dhe vendeve të Europës Lindore duhet parë në tërësi (A) si dhe në hapa të

ndryshëm të zhvillimit të kuadrit të kësaj marrëdhënie (B).

3.6.1 Roli dhe sundimi i ligjit në marrëdhënien mes Bashkimit Europian dhe

vendeve të Europës Lindore

- Krijimi i kuadrit ligjor

Kuadri ligjor i marrëdhënieve mes Bashkimit Europian dhe Europës Qendrore dhe

Lindore është vetëm një element i këtyre marrëdhënieve. Krijimi dhe densiteti i tij kanë

zhvilluar, në parim, dy kategori të ndryshme që mund të dallohen më qartë, jo vetëm në

aspektin ligjor, por gjithashtu përgjatë një linje gjeografike dhe politike mes Europës

Qendrore Lindore dhe Europës Lindore, përtej kësaj zone qendrore. Të dy kategoritë i

korrespondojnë dallimit themelor në orientimin e fundit politik të marrëdhënies, parë nga

vendet Lindore respektive ose nga Bashkimi Europian në momentin e orientimit drejt një

anëtarësimi potencial në BE (ose të paktën në një status të përcaktuar), ose të një

marrëdhënieje pa këtë perspektivë. Paralel me këtë ndryshim në perspektivën strategjike

të një marrëdhënie, baza ligjore e këtyre dy kategorive të marrëdhënieve karakterizohet

ose nga ekzistenca e të ashtuquajturës “Marrëveshje Europiane” ose nga ekzistenca – apo

madje mos-ekzistenca - e një lloji tjetër Marrëveshje, veçanërisht e ashtuquajtura

“Marrëveshja e Partneritetit dhe Bashkëpunimit”. Në këtë kuptim, një vijë ndarëse228

është bërë gjithnjë e më shumë e dukshme në krijimin e rregullit të ri ndërkombëtar në

228

Shih M. Maresceau/E.Montaguti, “The Relations between the European Union and Central and Eastern

Europe: A Legal Appraisal”, CMLRev 32, 1327.

67

Europë, që realizohet nga Bashkimi Europian. Është një vijë ndarëse që duket se evoluon

për shkak të interesave të vetë shteteve të veçanta të Europës Lindore nga njëra anë dhe

karakterit themelor politik të Unionit në kuptimin e vlerave, realiteteve, kapaciteteve dhe

limiteve të tij, nga ana tjetër.

Zgjerimi më i madh i Bashkimit Europian është arritur tashmë me një grup shtetesh ku

përfshihen Estonia, Letonia, Lituania, Polonia, Republika Çeke, Sllovakia, Hungaria,

Sllovenia, Rumania dhe Bullgaria229

. Duhet theksuar se të gjithë këto shtete (me

përjashtim të Rumanisë) nuk kanë një kufi të përbashkët tokësor me një shtet anëtar ose

të paktën bregdet përballë me një shtet anëtar. Rumania ka kufij të përbashkët tokësor me

dy vende kandidate, Hungari dhe Bullgari. Marrëdhëniet e Unionit me Vendet e Europës

lindore përtej kësaj linje, kanë çuar pjesërisht drejt një kuadri ligjor të kualifikuar, por

vetëm në një formë të zbehtë të një Marrëveshje Partneriteti dhe Bashkëpunimi, kryesisht

në rastin e Rusisë, Ukrainës, Bjellorusisë dhe Moldavisë230

. Forma e zbehtë shfaqet p.sh

në dispozitat thelbësore si dhe në mekanizmin e zgjidhjes së mosmarrëveshjeve. Një urë e

tillë nuk mund të ndërtohet në mënyrë të arsyeshme për pjesën tjetër të Jugosllavisë në

këtë moment.

- Roli i së drejtës

Megjithëse roli i së drejtës në marrëdhëniet mes Bashkimit Europian dhe vendeve te

Europës lindore është vetëm një element i këtyre marrëdhënieve, ky rol nuk është i

parëndësishëm. Përkundrazi, është sërish ligji ai që do shërbejë si një bazë e përhershme,

paqësore dhe e qëndrueshme në marrëdhëniet mes shteteve, popujve dhe individëve si

dhe në mënyrë më të suksesshme në marrëdhëniet mes Bashkimit Europian dhe Shteteve

Anëtare në tërësi, duke krijuar në këtë mënyrë një Komunitet të së drejtës, e theksuar kjo

veçanërisht në rolin e Gjykatës Europiane të Drejtësisë në nenin 164 të Traktatit të

Bashkimit Europian, sipas të cilit Gjykata e Drejtësisë duhet të sigurojë që në

interpretimin dhe zbatimin e traktatit “ligji të respektohet”.

a. Kur pyetet për detyrën specifike dhe rolin e së drejtës, një përgjigje modeste në

kuadrin e marrëdhënieve mes BE dhe vendeve të Europës Lindore mund të theksojë,

para së gjithash se, politika e ligjit është politika e paqes, ndaj, së dyti, çdo rregull

ligjor është hartuar për të imponuar apo treguar kryerjen e një sjellje në një mënyrë të

caktuar, nga subjektet që ligji u adresohet, deri në momentin apo periudhën që do të

miratohen ligje të tjera. Së treti, parashikimi dhe miratimi i një rregulli ligjor në

negociatat mes partnerëve të pavarur, jep një lloj garancie për arsyetueshmërinë e

rregullave të tilla detyruese. Kjo e fundit është mëse e vërtetë, sepse kur hartohen

dispozitat ligjore, përcaktimi i interesit vetjak dhe etikës duhet të sfidohen dhe

zakonisht sfidohen, ose, me fjalë të tjera kapacitetet më të mira të mundshme vihen në

veprim. Prandaj, rregullat ligjore të krijuara nga përpjekje të tilla përfshijnë të paktën

shansin për të treguar mënyrën më të mirë të mundshme idealiste dhe rrugën më të

arsyeshme që duhet ndjekur në një situatë të caktuar historike.

b. Nga ana tjetër, dhe kjo është e rëndësishme, jo vetëm për një reduktim të

kompleksitetit dhe stabilitet të sjelljeve të mundshme të atyre që u adresohet në

229

Këto shtete janë anëtarësuar tashmë, 8 të parat në vitin 2004 dhe të dy të fundit në vitin 2007. 230

Shih po aty, 1338 e në vijim.

68

përgjithësi, por më tepër në marrëdhëniet mes shteteve dhe organizatave

ndërkombëtare, të cilat janë gjithnjë të kërcënuara nga ndryshimi i maxhorancës

politike. Prandaj Traktatet detyrojnë dhe u kujtojnë Palëve sjelljet dhe normat për të

cilat ato kanë rënë dakord. Nga ana tjetër, është gjithashtu e qartë se çmimi për këtë

stabilizim nëpërmjet rregullave ligjore, është kufizimi i varianteve të mundshme që do

të vendosen në një situatë të caktuar. Madje, marrëveshjet mund të stabilizojnë dhe

shtrijnë në kohë një situatë, e cila ishte menduar nga njëra palë që të ishte e

përkohshme. Për pasojë, në zhvillimin e shpejtë të periudhave historike, krijimi i

kuadrit ligjor jo vetëm që kërkon kujdesin e zakonshëm, por edhe një kombinim të

matur të stabilitetit dhe fleksibilitetit dhe gjithashtu një kombinim të angazhimeve të

detyrueshme dhe lirisë së njëanshme të veprimit. Qe në fillim të epokës së Re, kjo

pasiguri e përgjithshme e rregullave ligjore është kuptuar si një shans vendimtar, por

gjithashtu edhe një rrezik në zhvillimin e marrëdhënieve mes Komunitetit Europian

dhe Shteteve të tyre Anëtare nga njëra anë dhe marrëdhënieve me shtetet e Europës

Qendrore e Lindore në anën tjetër.

3.6.2 Roli i së drejtës në zhvillimin e kuadrit të marrëdhënieve

Karakteristikat e ndryshme të rolit të së drejtës janë të dukshme në hapat e ndryshëm të

zhvillimit tepër dinamik të kuadrit të marrëdhënieve mes Bashkimit Europian dhe

vendeve të Europës Lindore që prej vitit 1989. Mund të dallohen të paktën pesë hapa të

ndryshëm, respektivisht me natyra të ndryshme juridike dhe karakteristika të ndryshme të

rolit të së drejtës.

- Përshtatja e pavarur

Faza e parë që nisi menjëherë pas ndërrimit të epokës ishte përshtatja e pavarur e

shteteve të Europës Lindore të interesuara me rregullin politik, ekonomik dhe ligjor të

shteteve të Europës Perëndimore në përgjithësi dhe të rendit ligjor të Bashkimit Europian

në veçanti231

.

a. Në natyrën e saj juridike, kjo sjellje e shteteve të Europës Lindore nisi dhe u zhvillua

si një proces i njëanshëm pa ndonjë detyrim të këtyre shteteve në kuadrin e ligjit

ndërkombëtar. Prandaj, nuk do të ishte e çuditshme që pasojat ligjore të vullnetit

politik për të transformuar një sistem politik diktatorial në një shoqëri demokratike

dhe një ekonomi te centralizuar në një ekonomi tregu, janë zbuluar dhe zbatuar në

mënyrë individuale nga secili shtet i interesuar. Këto pasoja vareshin jo vetëm nga

veçantitë respektive te shteteve në fazën fillestare në vitin 1989 si dhe edhe në

qëndrueshmërinë dhe vendosmërinë e vullnetit politik për tranzicion, por gjithashtu

në eksperiencat e ndryshme kombëtare të ekspertëve perëndimore të angazhuar në

proces.

231

Shih M.Anderson / J.Hesse / J.C.Gautron / S. Estrin / P.-C.Müller-Graff / M. Moran: The legal,

Economic andAdministrative Adaptions of Central European Countries to the European Community, 1993;

H.-. Herrnfeld, Recht euroäisc, 1995; shih po ashtu M. Lesage, Constitutions d’Europe central, orientale e

balte, 1995.

69

b. Si rezultat, u ndërmorën rrugë dhe zgjidhje te ndryshme veçanërisht për krijimin e

kuadrit ligjor për krijimin e ekonomisë se tregut. Një studim i kësaj periudhe i kryer

nga një grup pune i Shoqatës së Studimeve të Komuniteteve Europiane, i publikuar në

vitin 1993232

, dëshmon se përgjigje të ndryshme janë dhënë nga shtetet lidhur me këto

pyetje: forma dhe intensiteti i privatizimeve dhe roli që i mbetej sipërmarrjeve

publike; mbrojtja e të mirave dhe interesave publike; dhe marrëdhënia e duhur mes

një ekonomie konkurruese dhe politikave industriale publike mes subvencioneve,

taksave dhe masave të tjera. Gjithsesi, studimi tregon se, përveç gjithë këtyre

ndryshimeve, vendet respektive të Europës Lindore përpiqeshin të vendosnin rregullat

ligjore, institucionet, dhe metodat e njohura dhe të ngjashme me sistemin e

Komunitetit Europian.

- Nënshkrimi i Marrëveshjeve Europiane

Hapi i dytë i cili filloi në vitin 1991, u përcaktua nga përfundimi gradual ose përgatitja e

të ashtuquajturës Marrëveshje Europiane mes Komunitetit Europian dhe Shteteve te tij

Anëtare nga njëra anë dhe shtetit individual të Europës Lindore nga ana tjetër233

. Në

natyrën e saj juridike, si një Marrëveshje Asociimi, ndryshon nga marrëveshjet e

zakonshme të tregtisë, siç ishin Marrëveshjet e Partneritetit dhe Bashkëpunimit të

përmendura më sipër. Marrëveshjet e para Europiane ishin ato të përfunduara me

Hungarinë, Poloninë dhe Çekosllovakinë, të zëvendësuara më pas nga Marrëveshje të

veçanta me pasuesit respektiv të këtij shteti pas ndarjes së tij në 1993. Këto Marrëveshje

si dhe 6 Marrëveshjet pasuese Europiane me Rumaninë, Bullgarinë, Slloveninë dhe 3

shtetet Baltike, të cilët kanë privilegjin e marrëveshjeve të para, kishin të njëjtin model

baze përsa i përket objektivave, përmbajtjes dhe natyrës juridike.

a) Me këtë hap, marrëdhënia mes komuniteteve dhe secilit Shtet Lindor respektiv u

vendos në një bazë reciprokisht detyruese, bazuar në të drejtën ndërkombëtare.

Në këndvështrimin e Bashkimit Europian, këto Marrëveshje janë mikse, në

kuptimin që Komunitetet dhe Shtetet Anëtare, janë palë kontraktuese. Kjo

përzierje vjen si pasojë e ndarjes se pushteteve brenda Bashkimit, sepse

marrëveshjet nuk prekin vetëm kompetencat e komunitetit për të përfunduar një

asociim(shih nenin 238 TKE), po përfshijnë gjithashtu bashkëpunim politik që

hyn në kompetencat e Shteteve Anëtare. Gjithsesi, në mënyrë që të shmangen

vonesa te konsiderueshme për hyrjen e tyre në fuqi, për shkak të procedurave të

nevojshme të ratifikimit nga të gjithë shtetet anëtare, pjesa e mbuluar nga

kompetencat ekskluzive të Komunitetit hyri në fuqi më përpara nga e

ashtuquajtura “Marrëveshje Interim”234

.

b) Objektivat dhe përmbajtja thelbësore e Marrëveshjeve Europiane janë krejtësisht

të ndryshme nga çështjet e cituara në fazën e parë. Qëllimi i një Marrëveshje

232

Shih P.-C.Müller-Graff(Botues), East Central European States and European Communities: Legal

Adaption to te Market Economy, 1993. 233

Për një analizë shih M.Maresceau në P.-C.Müller-Graff(Botues), si dhe M. Maresceau/E.Montaguti,

The Relations between the European Union and Central and Eastern Europe: A Legal Appraisal, CMLRev

32, 1329 e në vijim. 234

Shih po aty, 1329 e në vijim.

70

Europiane nuk ka të bëjë me detyrimin e shteteve të marrëveshjes për të përafruar

rendin e tyre juridik me legjislacionin komunitar, megjithëse dispozita të

përputhshmërisë janë vendosur në mënyrë që të sigurohet që legjislacioni i

ardhshëm i shteteve respektive të jetë i përputhur me legjislacioni komunitar sa

më shumë që të jetë e mundur. Për më tepër, Marrëveshjet Europiane synojnë të

arrijnë në mënyrë të detyrueshme reciprokisht krijimin e dialogut politik dhe një

zonë të tregtisë së lirë, por janë, në një pikë thelbësore, të hapura në të njëjtën

kohë.

aa. Është e qartë se marrëveshjet europiane kanë në thelbin e tyre si qëllim një asociim

në kuptimin e krijimit të një zone të tregtisë së lirë të zgjeruar për të mirat industriale

mes Komunitetit dhe shtetit përkatës, dhe gjithashtu, krijimin e një kuadri të duhur për

dialog politik mes shteteve anëtare dhe shtetit përkatës. Kjo lidhje përfshin një zonë të

tregtisë së lirë jo të thjeshtë, por të zgjeruar, përderisa modeli i marrëveshjeve të

ndryshme përmban shumë më tepër karakteristika sesa thjesht një shkëmbim pa pagesë të

të mirave mes partnerëve.

bb. Në të njëjtën kohë, marrëveshjet theksojnë në Preambulat e tyre interesin e shteteve

respektive në perspektiven e anëtarësimit përfundimtar në Komunitet, por nuk japin asnjë

angazhim nga ana e komuniteteve dhe Shteteve të tyre Anëtare për këto qëllime. Për

shembull, një dispozitë e Marrëveshjes me Hungarinë është formuluar me kujdes235

.

Bazuar në analizën juridike, kjo nënkupton që (1) një partner është i ndërgjegjshëm për

qëllimin e tjetrit, por (2) nuk pason me një angazhim kontraktor korrespondues, dhe (3)

që të dy partnerët vetëm e vlerësojnë marrëveshjen si të dobishme për arritjen e objektivit

të njërit prej partnereve. Për këtë arsye, një farë pasigurie lidhet me Strategjinë që

mbështet Marrëveshjet dhe interpretimin e tyre. A duhen parë dispozitat e Marrëveshjeve

si pjesë e një strategjie para-anëtarësimi dinamike apo duhen kuptuar si pjesë e një statusi

më të qëndrueshëm? Pikëpamja e parë është marrë nga Shtetet e Marrëveshjes që në

fillim. Nga ana tjetër, parë në këndvështrimin e Komunitetit, marrëveshjet nuk ishin të

ndara fillimisht si pjesë e anëtarësimit ose strategji e para-anëtarësimit. Përkundrazi, ato

ishin konceptuar si një alternativë për anëtarësimin në Komunitet.

c. Nisur nga kjo pasiguri e qëllimit, mjetet e përfshira në Marrëveshje janë të hapura për

palët e marrëveshjes. Në çdo rast, ato janë të parashikuara në përputhje me objektivat

primarë: kryesisht si dispozita për krijimin e dialogut politik duke ngritur institucione

të përbashkëta, por gjithashtu edhe dispozita për të realizuar lëvizjen e lirë të

mallrave. Modeli i Traktatit të BE, duke u kuotuar, në parim, me dispozitat e lëvizjes

së lirë të mallrave, realisht nuk është kopjuar apo zgjatur aq sa lëvizja e lirë e

punëtorëve, shërbimeve, pagesave dhe kapitaleve, si dhe e drejta e njerëzve apo

kompanive për tu vetëpunësuar dhe përafrimi i legjislacionit. Megjithëse të gjithë

këto element janë përmendur tërthorazi dhe pjesërisht janë përfshirë në Marrëveshje,

të dyja palët ishin ngurruese, për arsye të kuptueshme, që të ndërmarrin detyrime të

krahasueshme me Traktatin e KE në këto çështje. Gjithsesi, për zbatimin e rregullave

të konkurrencës dhe ndihmës shtetërore duhet të jenë ose janë përfshirë si një pasojë e

nevojshme e vendimit për lëvizjen e lirë të mallrave.

235

Kjo dispozitë parashikon konkretisht: “Duke patur parasysh se objektivi përfundimtar i Hungarisë është

të bëhet anëtar i Komunitetit dhe se ky asociim, në këndvështrimin e Palëve, do ta ndihmojë në arritjen

këtij objektivi”.

71

d. Në lidhje me zbatimin e këtyre Marrëveshjeve, mund të jetë tepër herët për një

vlerësim të përgjithshëm. Gjithsesi, studime të realizuara nga Shoqata e Studimeve të

Komuniteteve Europiane tregojnë që shpejtësia dhe intensiteti i zbatimit duket se

është aq i ndryshëm sa dhe vetë situatat në Shtetet e Marrëveshjes dhe kapaciteti dhe

gatishmëria e tyre për të përballuar këtë sfidë të madhe. Ky do të ishte pa asnjë

dyshim një vëzhgim befasues, por vetëm përsa i takon rezultatit të shtrirjes së modelit

të marrëveshjeve europiane në kaq shumë shtete me zhvillime të ndryshme.

- Deklarata e Kritereve të Anëtarësimit

Hapi i tretë i rëndësishëm në zhvillimin e marrëdhënieve ishte Deklarata e Kritereve të

Përgjithshme për Anëtarësim nga Këshilli Europian në Samitin e Kopenhagenit të

mbajtur në Qershor 1993236

. Kjo deklaratë inicioi një politikë të re përqasjeje mes

Komuniteti dhe Shteteve Anëtare në drejtim të Shteteve të Marrëveshjeve, me

perspektivën e një anëtarësimi potencialisht të mundshëm dhe krijimin e të ashtuquajturës

“marrëdhënie të strukturuara” në kuptimin e përfshirjes progresive të shteteve të

asociuara me funksionet e Komunitetit në fushat e interesit të përbashkët. Kjo Deklaratë

tregon një guxim të kushtëzuar në Komunitet, të krahasueshëm me kriteret e

konvergjencës për anëtarësimin në Bashkimin Monetar.

a. Në natyrën e saj juridike, Deklarata e Kritereve të Përgjithshme të Anëtarësimit është

një akt i pastër i njëanshëm i Këshillit Europian pa ndonjë angazhim kontraktor për të

pranuar një Shtet të Asociuar si anëtar të Komunitetit, edhe nëse kriteret, të hapura

për interpretim në çdo rast, janë përmbushur. Gjithsesi në raste të tilla, nuk ka shumë

gjasa që anëtarësimi të ndalohet.

b. Për sa i takon marrëdhënies së Marrëveshjeve Europiane me Deklaratën, e miratuar

në Kopenhagen në vitin 1993, dhe të plotësuara në Këshillin Europian të Esen-it në

vitin 1994, ajo përmban në thelb një ri-orientim politik të strategjisë së Bashkimit

Europian dhe për pasojë një ri-interpretim të Marrëveshjeve nga ana e tij237

, por sërish

pa ndonjë detyrim. Marrëveshjet e hartuara fillimisht nga Komuniteti si një

alternativë për anëtarësim, kanë ndryshuar dhe janë instrumentalizuar politikisht në

një bazë paraprake për një anëtarësim të mundshëm në të ardhmen. Anëtarësimi është

bërë në fakt një objektiv i përbashkët politik, megjithëse marrëveshjet mbeten të

pandryshuara në përmbajtjen e tyre ligjore. Kjo Deklaratë duhet kuptuar në një

mënyrë të tillë që vetëm Shtetet e Marrëveshjes duhet të merren në konsideratë për

statusin e anëtarit, por jo shtetet e Europës Lindore përtej këtij kufiri.

c. Në kuadër të kritereve thelbësore të përgjithshëm për anëtarësim238

, tre prej tyre, të

trajtuara përciptazi edhe më sipër, meritojnë vëmendje të veçantë: së pari, aftësia e

shteteve të asociuara për të marrë përsipër detyrimet e anëtarësimit duke përmbushur

kushtet ekonomike dhe sociale të kërkuara, që përfshin aftësinë për të marrë përsipër

236

Bulletin i KE 6/1993, I13. 237

Shih po aty, M. Maresceau/E.Montaguti, 1332 e në vijim. 238

Bulletin i KE 6/1993, I13.

72

detyrimet e anëtarësimit për qëllimet e bashkimit politik, ekonomik dhe monetar (aa);

së dyti, ekzistenca e një ekonomie tregu funksionale dhe aftësia për të përballuar

presionin konkurrues të Bashkimit Europian (bb); dhe së treti, stabiliteti i

institucioneve garantuese të demokracisë, shtetit të së drejtës, të drejtave të njeriut dhe

respektimit e mbrojtjes së të drejtave të minoriteteve (cc). Dy kriteret e tjera lidhen

me nevojën e bashkëpunimit në nivel ndër-rajonal ndërmjet shteteve të Marrëveshjes

si dhe aftësinë e Bashkimit për të pranuar anëtarë të rinj, duke mbajtur ritmin e

integrimit europian.

aa. Në lidhje me kriterin e parë, që ka të bëjë me aftësinë e vendeve të asociuara për të

marrë përsipër detyrimet e anëtarësimit, është e qartë se kjo aftësi është diçka e

natyrshme dhe, në të njëjtën kohë, një kërkesë sfiduese për shtetet në fjalë. Është një gjë e

natyrshme sepse aftësia për të marrë përsipër plotësisht detyrimet për anëtarësim ka qenë

gjithmonë një para-kusht për anëtarësim në të gjitha rastet e zgjerimit të Komuniteteve

dhe të Bashkimit Europian deri në këtë moment.

Gjithsesi, kjo është një kërkesë mjaft sfiduese për Shtetet e Europës Lindore, përsa kohë

që standardi aktual i detyrimeve në BE është më i lartë se në të gjithë rastet e mëparshme

të zgjerimeve dhe, për më tepër, meqenëse të gjithë Shtetet e Europës Lindore mbajnë

akoma, megjithëse në shkallë të ndryshme, barrën e historisë së kohëve të fundit në

realitetin e tyre ekonomik, politik, ligjor, social dhe kulturor. Nga ana tjetër, është e qartë

se kuadri bazë kushtetues i Integrimit Europian, në parim, duhet pranuar dhe realizuar

nga të gjithë shtetet anëtare në të njëjtën mënyrë. Përndryshe, BE nuk do të ekzistonte si

një bashkim politik, ekonomik dhe ligjor i anëtarëve që kanë të drejta dhe detyrime të

barabarta. Megjithatë, shtrohet pyetja: a duhen vlerësuar të gjitha dispozitat e Traktateve

Themeluese të Bashkimit Europian brenda një kuadri bazë kushtetues? Në parim, kësaj

pyetje i duhet përgjigjur pozitivisht. Përndryshe, themelimi i Bashkimit do të ofronte

diferencime si në cilësinë e Anëtarësimeve ashtu dhe në pjesëmarrjen në vendim-marrje

dhe për pasojë do të kërcënohej nga mundësia e politikave jo-koherente. Prandaj, ideja e

një bazë minimale për anëtarësim duket të ketë më shumë probleme se sa zgjidhje.

Rreziku është shfaqur tashmë në fushën e politikave sociale me Britaninë që abstenoi në

Marrëveshjen e Politikave Sociale mes të gjithë Shteteve të tjera Anëtare.

Kohët e fundit Britania e Madhe ka patur mosmarrëveshje të theksuara në çështjet e

buxhetit të BE, duke kërcënuar edhe me kryerjen e një referendumi për daljen nga

Bashkimi Europian.

Gjithsesi kjo situatë është dhe duhet të mbetet një përjashtim për arsyet e përmendura më

lart. Një situatë e krahasueshme është parashikuar për shkak të Bashkimit Monetar mes

shumë pak anëtarëve të Bashkimit Europian, megjithëse kjo çështje është e ndryshme për

faktin se të gjitha Shtetet Anëtare kanë rënë dakord, në parim, për kushtet themelore, por

ka shumë të ngjarë që disa ose madje shumica e tyre do të vazhdojnë të përmbushin

kriterin strikt për kualifikim dhe qëndrim në Bashkimin Monetar. Në çdo rast, është i

preferueshëm një model anëtarësimi me dispozita mbi afatet e përshtatjes.

bb. Kriteri i dytë i rëndësishëm, që ka të bëjë me ekzistencën e një ekonomie tregu

funksionale dhe aftësinë për të përballuar presionin konkurrues brenda Bashkimit, është

e lidhur ngushtë me kriterin e parë. Duke qenë se baza fillestare e Bashkimit është tregu i

brendshëm, përmbushja e detyrimeve të shumëfishta të Shteteve Anëtare për të

mundësuar ekzistencën e këtij tregu është, si ekonomikisht ashtu edhe politikisht, i lidhur

me ekzistencën e një rregulli të tregut dhe me forcën e një ekonomie kombëtare për të

73

përballuar një Komunitet të gjerë konkurrues. Fati i ekonomisë së ish-Gjermanisë

Lindore shërben si një shembull ilustrues se çfarë ndodh me një ekonomi së cilës i

mungon kjo aftësi. Ndërsa në rastin e Gjermanisë Lindore ndarja e një industrie jo-

konkurruese ishte dhe akoma vazhdon të kompensohet me solidaritetin kombëtar brenda

një populli, ka patur vështirë në shprehjen e një solidariteti intensiv në mënyrë të njëjtë

nga të gjitha Shtetet e Bashkimit që janë më mirë se shtetet e Europës Lindore të pranuar

rishtazi, si Bullgaria dhe Rumania.

Prandaj, kërkesa që ekonomia në një shtet kandidat duhet të jetë e aftë që të përballojë

konkurrencën, është një parakusht, jo vetëm i arsyeshëm, por gjithashtu thelbësor për

anëtarësimin e plotë në tregun e brendshëm.

cc. Kriteri i tretë i rëndësishëm për anëtarësim, i ashtuquajturi stabiliteti i institucioneve

që garantojnë demokracinë, shtetin e së drejtës, të drejtat e njeriut dhe respektimin e

mbrojtjen e të drejtave të minoriteteve, është gjithashtu i pandashëm dhe i lidhur me

aftësinë për të marrë përsipër detyrimet e anëtarësimit. Ky kriter është, në të njëjtën kohë,

diçka e natyrshme si dhe një kërkesë sfiduese për shtetet në fjalë.

Ai është i lidhur me kriterin e parë sepse Traktatet, mbi të cilët bazohet Komuniteti dhe

që detyrojnë Shtetet Anëtare në një mënyrë të shumëfishtë, përbëjnë një Komunitet

ekonomik, social, kulturor, ligjor dhe politik, që i ka rrënjët thellë në traditat e

përgjithshme pozitive europiane të demokracisë, të drejtave të njeriut dhe shtetit të së

drejtës. Disa shembuj mund të jenë të mjaftueshëm. Vetë Traktatet janë ratifikuar nga

Parlamentet kombëtare dhe/ose nga referendumet popullore, me fjalë të tjera, nëpërmjet

procedurave demokratike. Traktati i Bashkimit Europian themelon Parlamentin Europian,

institucion me përfaqësues të zgjedhur drejtpërdrejt, si i vetmi dhe madje i pari nga

institucionet e komunitetit që merr pjesë në procesin politik të vendim-marrjes.

Megjithëse ky rol nuk është krijuar shumë fuqishëm, mund të konsiderohet (një

procedure) e zakonshme në Komunitet që vendimet politike të merren pa përfshirjen e

Parlamentit. Si një shembull tjetër, i cili dëshmon për themelimin e Bashkimit mbi vlera

të caktuara politike, vlen të përmendet fakti që Traktati e Bashkimit Europian pohon

angazhimet për demokraci, të drejtat e njeriut dhe shtetin e së drejtës. Për më tepër,

Gjykata e Drejtësisë ka përhapur konceptin e sundimit të ligjit dhe ka zhvilluar mbrojtjen

e të drejtave të njeriut, në kuadër të akteve të Komunitetit dhe sipas traditave të

përbashkëta kushtetuese të Shteteve Anëtare. Që këtej tashmë pothuajse nënkuptohet që

çdo shtet i ri anëtar duhet të përmbushë këto parime themelore. Nga ana tjetër duhet

theksuar se një komunitet që kombinon shtete dhe shtetësi të ndryshme nuk mund të

përparojë/të ketë sukses paqësisht dhe në mënyrë efiçente pa këto rregulla.

Për tu kthyer sërish të kriteri për anëtarësim të shteteve te Europës lindore mund të

theksohet se kërkesa e stabilitetit të institucioneve demokratike nuk është thjesht një

çështje e natyrshme, por gjithashtu një parakusht sfidues për të gjithë shtetet e Europës

lindore, mbi të cilët rëndon historia dhe e kaluara e tyre.

- Prezantimi i Librit të Bardhë

Në Qershor 1995, hapi i katërt ishte prezantimi i Librit të Bardhë të Komisionit Europian

mbi përgatitjen e Shteteve të Asociuara të Europës Lindore dhe Qendrore për Integrim në

Tregun e Brendshëm të Bashkimit239

. Ky libër tregon masat e përafrimit të rekomanduara

239

COM (95) 163 final (3.5.1995).

74

për tu miratuar nga shtetet e asociuara në mënyrë që ata të përmirësojnë shanset e tyre për

të përmbushur një nga kriteret e përgjithshme për anëtarësim në BE, përkatësisht të

ashtuquajturin kriteri i tregut.

a. Përsa i përket natyrës juridike, libri i bardhë është sërish një akt i pastër unilateral/i

njëanshëm i Unionit pa asnjë angazhim kontraktor për të pranuar një shtet të asociuar

si anëtar në qoftë se janë ndërmarrë masat e rekomanduara për përafrimin. Gjithsesi,

sërish është i dyshimtë fakti që përshtatja e sjelljes së një shteti së asociuar me këto

rekomandime mund të shpërfillet në rastin e negocimeve për anëtarësim.

b. Për sa kohë që kjo çështje ka të bëjë me marrëdhënien mes Marrëveshjeve Europiane

dhe Deklaratën e Kritereve të Përgjithshme, është e qartë se qëllimi i Librit të Bardhë

nuk është dhe aq shumë i lidhur me perspektivat strategjike fillestar të Marrëveshjeve

Europiane dhe as me perspektivat e dala nga formulimi i kritereve të përgjithshme për

anëtarësim, dhe për pasojë të riorientimeve politike të marrëveshjeve, por sërish pa

asnjë detyrim kontraktor nga ana e Bashkimit Europian. Ideja që nënvizohet në Librin

e Bardhë është një strategji para-anëtarësimi për shtetet e Europës Lindore me qëllim

që t’i udhëzojë ata për t’u bërë të aftë që të përmbushin, në veçanti, kërkesën e

përgjithshme të tregut, por jo në mënyrë konkrete dhe kërkuese si tek Libri i Bardhë.

Ne këtë kuptim, Libri ka si synim veçanërisht përafrimin e legjislacionit të

brendshëm të këtyre shteteve me legjislacionin komunitar në lidhje me tregun e

brendshëm. Ndërsa qëllimi i Librit është që të sigurojë një udhëzues për të ndihmuar

shtetet e asociuara të përgatisin veten që të veprojnë sipas kërkesave të tregut të

brendshëm të Bashkimit Europian, përafrimi i plotë i legjislacionit nuk krijon një

pozicion konkurrues. Për më tepër, përafrimi me tregun e brendshëm duhet dalluar

me anëtarësimin, i cili do përfshijë pranimin në tërësi të acquis communautaire,

megjithëse është e qartë se legjislacioni i tregut të brendshëm është thelbi i acquis.

Libri i Bardhë faktikisht krijon një kuadër për përgatitjen dhe tranzicionin e vendeve

drejt anëtarësimit, i krahasueshëm me atë të krijuar më parë nga Marrëveshja e Zonës

Ekonomike Europiane (EEA)240

për anëtarët e mbetur të Shoqatës Europiane të

Tregtisë së Lirë (EFTA) si Austria, Suedia dhe Finlanda, të cilat janë tashmë anëtarë

të Bashkimit Europian. Pyetja që lind është se pse ky model përgatitor nuk është

aplikuar në rastin e Marrëveshjes së Shteteve të Europës Lindore. Dikush do

supozonte që një trajtim i veçantë është i justifikuar për shkak të regjimit të

mëparshëm ekonomik, i hequr tashmë, megjithëse po ndërtohen legjislacioni, forcimi

i pushtetit gjyqësor dhe njohja e së drejtës. Pikat shpjeguese më bindëse në lidhje me

ngurrimin e vetë shteteve të marrëveshjes241

; ngurrimi i krijuar për shkak të frikës që

modeli i Zonës Ekonomike Europiane (EEA) mund të kthehej në një alternativë të

qëndrueshme për anëtarësim, siç është rasti Norvegjisë, dhe për pasojë në krijimin e

një rrethi të përhershëm e të jashtëm centrik. Mbi të gjitha, Libri i Bardhë ka

avantazhin që i jep liri veprimi të dyja palëve në një periudhë zhvillimi tepër

dinamike.

240

Shih M. Maresceau / E. Montaguti, 1336 e në vijim. 241

Shih po aty.

75

c. Për t’u kthyer në përmbajtjen specifike të Librit të Bardhë, ai është formuluar në

mënyrë më konkrete sesa kriteret e përgjithshme të tregut në Deklaratën e Këshillit të

Europës. Ai tejkalon, në thelbin e tij, kuadrin e detyrimeve që kanë shtetet e

Marrëveshjes së Europës Lindore. Pas analizimit të duhur të aspekteve të

përgjithshme të tregut të brendshëm dhe kërkesave të tij, Libri i Bardhë242

(që

nënkupton të famshmin Libër të Bardhë mbi Përmbushjen e Tregut të Brendshëm)

liston në shtojcën e tij një listë të gjerë masash konkrete që rekomandohet të

ndërmerren nga shtetet kandidate në mënyrë që të përshtaten me legjislacionin

komunitar të tregut të brendshëm, por pa i individualizuar këto rekomandime sipas

shteteve dhe situatave apo nevojave të tyre, por duke e lënë këtë përshtatje në

diskrecionin e tyre.

Përshkrimi në shtojcë përfshin, ndër të tjera, dispozita mbi lëvizjen e lirë të

kapitaleve, lëvizjen e lirë dhe sigurinë e produkteve industriale, konkurrencën,

politikat sociale, bujqësinë, transportin, mjedisin, telekomunikacionin dhe fusha të

tjera. Shtojca është mjaft e detajuar, duke listuar në secilën fushë, udhëzimet ose

rregullat në lidhje me qëllimet e tyre, përmbajtjen dhe problemet e zbatimit si dhe

duke rekomanduar masat kyçe që duhet të ndërmerren. Nuk do ishte e çuditshme nëse

përpjekjet për të implementuar këto rekomandime do të tregonin nivele të ndryshme

të zhvillimit të institucioneve dhe procedurave në shtetet të cilave u drejtohet.

d. Është shumë e vështirë për të vlerësuar aktualisht efektet e mundshme të Librit të

Bardhë. Shtetet kandidate e konsideronin Librin e Bardhë si pozita autoritative e

Bashkimit Europian, dhe reagimi i tyre tregoi një tendencë të fortë për të përmbushur

propozimet e bëra në Librin e Bardhë. Në anën tjetër, Libri i Bardhë mund të shërbejë

si një matës nga i cili shtetet kandidate mund të vlerësojnë më qartë kriterin e

përgjithshëm, nëse ata janë tashmë seriozisht të afta për anëtarësim, ose të paktën për

negocim me qëllim anëtarësimin. Në kuptimin pozitiv, përputhja e plotë me

rekomandimet e Librit të Bardhë me shumë mundësi do të lehtësonte dhe të hapte

rrugën për hapin e pestë: negocimi për anëtarësim në Bashkimin Europian, megjithëse

Libri shprehimisht kundërshton idenë se ai është konceptuar në mënyrë të tillë që të

jetë pjesë e negociatave për anëtarësim apo të paragjykojë ndonjë aspekt të

negociatave të tilla. Duke patur parasysh lidhjen e tij me Marrëveshjet Europiane,

duhet theksuar se Libri i Bardhë nuk është i aftë të ndryshojë ligjërisht marrëdhënien

kontraktore të krijuar nga Marrëveshjet Europiane mes Komuniteteve dhe Shteteve të

tyre Anëtare nga njëra anë dhe Shteteve të Europës Lindore nga ana tjetër.

- Negociatat për anëtarësim

Së fundmi, si hapi i pestë ende për t’u ndërmarrë, negociatat për anëtarësim do të fillojnë

me ato shtete që janë përzgjedhur nga Unioni sepse kanë përmbushur kriteret e

përgjithshme, por jo deri sa Shtetet Anëtare në mënyrë të suksesshme të kenë përfunduar

Konferencën Ndërqeveritare aktuale.

242

Duhet patur parasysh se sot termi i saktë është “Libri i Bardhë për Përgatitjen e Vendeve të

Asociuara të Europës Qendrore dhe Lindore për Integrimin në Tregun e Brendshëm të Bashkimit

Europian”, miratuar në Këshillin Europian të Esenit në 1994.

76

3.6.3 Vështrim krahasues, tendencat dhe problemet në zbatimin e Marrëveshjeve

me Bashkimin Europian

Qëndrime të përgjithshme ndaj Marrëveshjeve me Bashkimin Europian.

Pavarësisht njohurive të përgjithshme rreth Bashkimit Europian, shumica e popullsisë në

të gjithë Shtetet e Europës Qendrore dhe Lindore janë deklaruar në favor të anëtarësimit

në Bashkimin Europian243

. Gjithsesi, integrimi në BE shihet më së shumti si një çështje e

karakterit institucional, politik dhe qeveritar, dhe jo si një proces për mbarë shoqërinë244

.

Më poshtë do të paraqesim në vija të përgjithshme tendencat dhe problematikat që kanë

shoqëruar anëtarësimin e disa vendeve kryesore të Europës Qendrore dhe Lindore në

Bashkimin Europian.

- Hungaria245

Përsa i përket qëndrimit të publikut ndaj Bashkimit Europian në Hungari, sondazhet e

kryera gjatë fazave të anëtarësimit tregonin një përqindje mjaft të balancuar të

qëndrimeve ndaj BE. Sipas këtyre sondazheve, më shumë se një e treta e popullsisë ka

mendime pozitiv për BE, 1/3 tjetër e karakterizon veten neutrale në lidhje me këtë

çështje, 25 % nuk shprehin asnjë mendim dhe më pak se 10 % kanë një mendim negativ

në lidhje me Bashkimin Europian. Në lidhje me pyetjen e anëtarësimit, është evidentuar

një mbështetje mjaft e madhe prej 80%. Nga ana tjetër, është raportuar një mungesë

serioze e informacionit në lidhje me Bashkimin Europian në Hungari.

- Polonia

Shoqëria në Poloni tregoi një mbështetje të madhe për integrimin e vendit në Bashkimin

Europian: 76% e popullsisë ishte për anëtarësimin e plotë, ndërsa vetëm 11 % ishte

kundër246

. Pothuajse gjysma e popullsisë e konsideronte veprimtarinë e Bashkimit

Europian si pozitive247

. Në shoqërinë polake mund të konstatohej se kishte njohuri në

rritje në lidhje me detyrat e vendit për përshtatjen e strukturave dhe legjislacionit të

Polonisë me standardet e BE-së. Publiku kishte rezerva në lidhje me mundësinë e të

huajve për blerjen e pasurive të paluajtshme në Poloni248

.

243

Shih F.- L.Altmann, C. Ochmann, në W.Weidenfeld (Botues), Raport i vitit 1995, Mittel- und Osteuropa

auf dem Weg in die Europäische Union, fq. 17. 244

Shih po aty. 245

Shih Raportin e M.Kyrali, fq 45 e në vijim; shih po ashtu M.Maczonkai, Attitutes towards the European

Union in Hungary në: F.Madl, P.-C.Müller-Graff(Botues), Hungary – From Europe Agreements to a

Member Status in the European Union, fq 17 e në vijim. 246

Shih Z. Czachor, D. Bingen, në W. Weidenfeld (Botues), Raport i vitit 1995, fq.135. 247

Po aty. 248

Po aty.

77

- Republika Çeke

Në Republikën Çeke 87 % popullsisë ishin në favor të anëtarësimit249

. Gjithashtu, gjatë

fazës së para-anëtarësimit, raportohej se partitë e mëdha politike mbështesnin idenë e

zhvillimit të një referendumi për këtë çështje përpara pranimit të mundshëm në

Bashkimin Europian250

.

- Sllovakia251

Sipas sondazheve të zhvilluara në këtë shtet, kishte një mbështetje të madhe për pranimin

e vendit në Bashkimin Europian. Në favor të anëtarësimit ishin 58.8 %, në krahasim me 8

% që ishin shprehur kundër252

. Nga qytetarët e intervistuar pritej që pranimi në BE të

forconte pozitën e Sllovakisë në arenën ndërkombëtare si dhe të ndihmonte në zhvillimin

ekonomik të vendit, ndërsa probleme dhe disavantazhe të mëdha vëreheshin në

kërcënimet ndaj produktit vendas, inflacionit dhe përafrimet e ligjeve me acquis e BE253

.

- Bullgaria254

Në Bullgari, raportohej një sjellje përgjithësisht pozitive drejt Bashkimit Europian dhe

anëtarësimit në të. Gjithsesi, kjo mbështetje u pakësua në mënyrë të vazhdueshme në

vitet në vijim (nga 51 % në 1992 në 42 % në 1993 dhe 37 % në 1994)255

. Ky zhvillim

mund t’i atribuohet situatës së pafavorshme ekonomike në vend, e cila, inter alia, erdhi

nga pozita gjeografike për shkak të sanksioneve të Këshillit të Sigurimit të Kombeve të

Bashkuara kundër ish – Jugosllavisë. Për më tepër, afërsia e saj me rajonet në krizë dhe

në luftë të ish-Jugosllavisë çoi në një ndërprerje të lidhjeve të rëndësishme të transportit

me vendet e Europës Perëndimore dhe kjo pati përgjithësisht një ndikim negativ në

interesin e investitorëve të huaj256

. Avantazhet e anëtarësimit të Bullgarisë në BE

shiheshin si një mundësi më e mirë për aksesin e produkteve bullgare në tregun e

brendshëm, i cili sigurisht që kontribuon në stabilizimin e ekonomisë së vendit dhe

situatës së tij politike257

.

Pati festime të mëdha anembanë Bullgarisë më 1 janar 2007 për të shënuar hyrjen e

vendit në BE. Por gjysmë dekade më vonë, nuk pati as fishekzjarre, as festa në rrugë për

të festuar përvjetorin e pestë të një prej momenteve më të rëndësishme në historinë

moderne të vendit.

Shumica e bullgarëve -- 68% në një sondazh të fundit -- miratojnë anëtarësimin në BE

sot, ndonëse mbështetja ka rënë që nga një sondazh i 2007-tës, në të cilin 75% e njerëzve

249

Shih V.Handl, C.Konecny, J.Poeschl, në W. Weidenfeld (Botues), Raport i vitit 1995, fq.240. 250

Po aty. 251

Shih Raportin nga K.Kalesna, fq. 165 e në vijim. 252

Shih D.W.Bricke, Z.Lukas, S.Szomolanyi,në W. Weidenfeld (Botues), Raport i vitit 1995, fq.188. 253

Po aty. 254

Shih Raportin nga I. Shikova, fq 251 e në vijim. 255

Po aty, fq. 252. 256

Po aty, fq. 253. 257

Po aty, fq. 252 e në vijim.

78

miratonin BE. Disa shprehën zhgënjim se shpresat fillestare të tyre për një jeta më të mirë

e më të begatshme nuk u materializuan menjëherë.

Pavarësisht zhgënjimit të shprehur, procesi i modernizimit vazhdoi gjatë pesë viteve të

kaluara, duke çuar në arritje të pastra në disa fusha.

Përgjithësisht anëtarësimi në BE solli një siguri më të madhe në të gjitha fushat, duke

përfshirë prodhimin, qeverisjen e fusha të tjera. Një nga arritjet më të dukshme është

lëvizja e lirë e njerëzve, që lejon të gjithë bullgarët të udhëtojnë lirisht në cilindo vend

tjetër evropian e të kalojnë disa kohë atje. Sot, ka shumë pak vende të BE-së ku bullgarët

nuk mund të punojnë.

BE po vazhdon të zgjerohet. Kroacia ka në plan të bashkohet më 2013 e Serbia është një

kandidate e re. Maqedonia shpreson që t'i ofrohet anëtarësimi në BE kur BE të mblidhet

këtë pranverë.

Rreth 70% deri në 80% e nxënësve bullgarë kanë qenë në gjendje të vazhdojnë arsimin e

jetën e tyre jashtë vendit që kur u bashkuam me BE. Megjithatë, standardi i jetesës së

shumë shtetasve bullgarë, nuk është përmirësuar shumë gjatë pesë viteve të shkuara.

Pavarësisht nga qindra milion euro që Bullgaria ka marrë si ndihmë nga BE, ajo mbetet

vendi më i varfër në Bashkim, ashtu siç ishte kur u bashkua me bllokun258

.

- Rumania259

Sondazhet e realizuara tregonin se Rumania ishte një nga shtetet e Europës Lindore me

qëndrimet më të favorshme ndaj Bashkimit Europian. Gjatë fazave të anëtarësimit,

mbizotëronte bindja e përgjithshme se Rumania duhet të aderonte në Bashkimin Europian

(ky numër mbeti i pandryshuar në rreth 89 % në 1994 dhe 1995)260

. Problemet duheshin

parë në mungesën e njohurive rreth BE dhe institucioneve të tij, e kombinuar kjo me

mungesën e specialistëve vendas në fushën e drejtësisë dhe ekonomisë261

. Për këtë

qëllim, Ministria e Arsimit në këtë shtet, morri masa për të siguruar formimin e

specialistëve në fushat e lart-përmendura, veçanërisht në lidhje me përgatitjen për

anëtarësimin e ardhshëm të Rumanisë në Bashkimin Europian262

, që u përfundua në vitin

2007.

Fusha të veçanta të aplikimit të marrëveshjeve

a) Tregtia

Një nga qëllimet më të rëndësishme të Marrëveshjeve Europiane është që të ndihmojë

secilin nga vendet e asociuara me ristrukturimin ekonomik me hapjen e tregjeve të

eksporteve. Për pasojë, në fazat e negocimit dhe zbatimit të marrëveshjeve mes vendeve

të ndryshme dhe Bashkimit Evropian, palët bien dakord që krijimi gradual i një Zone të

Tregtisë së Lirë, bazuar në parimin e asimetrisë dhe mbulimin e të gjithë tregtisë, është i

258

Shih një monitorim në revistën

http://setimes.com/cocoon/setimes/xhtml/sq/features/setimes/articles/2012/03/12/reportage-01, parë me

datë 10.06.2013. 259

Shih Raportin nga M.Jozon, fq. 223 e në vijim 260

Shih A.U. Gabanyi, E.Zamfirescu, në W. Weidenfeld (Botues), Raport i vitit 1995, fq.161. 261

Shih Raportin nga M.Jozon, fq.223. 262

Po aty; si edhe A.U. Gabanyi, E.Zamfirescu, në W. Weidenfeld (Botues), Raport i vitit 1995, fq.161.

http://setimes.com/cocoon/setimes/xhtml/sq/features/setimes/articles/2012/03/12/reportage-01

79

nevojshëm. Siç duket, qëllimi ende nuk është arritur. Siç tregohet nga deficiti i madh i

bilancit tregtar të cilin po e provojnë shtetet e marrëveshjes, Bashkimi Evropian nxjerr

përfitime me të larta nga liberalizimi i tregut263

. Në mënyrë që kjo situatë të përmirësohet

shtete e marrëveshjes pothuajse në mënyrë unanime e konsiderojnë si mjaft të

rëndësishme liberalizimin e mëtejshëm të sektorëve të ndjeshëm, veçanërisht atë të

tekstileve, në një datë më të afërt se ajo e parashikuar në Marrëveshjen Evropianë. Për më

tepër, ekzistenca e vazhdueshme e anti-dumping, detyrimet kundër subvencioneve, masat

kundër “praktikave të paligjshme tregtare” dhe garancitë (masat mbrojtëse) janë parë si

pengesa drejt hapjes dhe aksesit të plotë në tregun e brendshëm264

.



Bashkimin Europian përsa i përket fushës së tregtisë.

- Hungaria265

Përsa i përket tregut të produkteve industrial, BE ka reduktuar pothuajse të gjitha

barrierat tregtare në marrëdhënien e tij me Hungarinë. Dispozitat të ndryshme zbatohen

për të ashtuquajturat “mallra sensitive” si tekstilet, hekuri dhe çeliku. Në 18 kategoritë e

tekstileve, kufizimet sasiore mbetën në fuqi deri në fund të vitit 1997266

. Në lidhje me

hekurin dhe çelikun, ekonomia hungareze dhe eksportet e saj nuk varen në këtë sektor aq

shumë sa në shumicën e shteteve të tjera tranzitore, duke patur parasysh ndryshimet e

shpejta strukturore të vendit267

. Hungaria vendosi një rritje çmimi të përkohshme mbi

importet; gjithsesi, kjo masë ishte në përputhje me nenin 63(2) të Marrëveshjes dhe nuk

rrezikoi objektivat e saj268

. Në vitet në vijim, Hungaria vazhdoi të forcojë procesin e

heqjes së barrierave tregtare të mbetura, në përputhje me dispozitat e Marrëveshjes.

- Polonia269

Polonia ka njohur një rritje relativisht të shpejtë të tregut saj me Bashkimin Europian që

prej vitit 1990. Megjithatë, ka dallime të konsiderueshme mes sektorëve specifik,

veçanërisht përsa i përket sektorëve të produkteve sensitive, siç janë tekstilet ose hekuri

dhe çeliku. Përqindja e eksporteve të produkteve sensitive të unionit u rrit nga 51.8 % në

1991 në 62.4% në 1994, duke treguar varësinë në rritje të Polonisë në eksportet e

mallrave sensitive. Nga 1992 deri në 1994, përqindja e eksporteve Polake të tekstileve

dhe veshjeve të BE u rrit fuqishëm, ndërsa përqindja e produkteve të çelikut u zvogëlua

pak. Në fakt, eksportet e kimikateve ranë në mënyrë dramatike270

. Përqindja e produkteve

bujqësore u zvogëlua pak në eksportet dhe importet nga BE. Për më tepër, u konstatua një

263

Shih B.von Ow, në W. Weidenfeld (Botues), Raport i vitit 1995, fq.270. 264

Shih S.Peers, An Ever Closer Waiting Room?: The Case for Eastern European Accession to the

European Economic Area, CML Rev. 1995, 193. 265

Shih raportin e M.Kiraly, fq. 51 e në vijim. 266

Shih A.Inotai, J.Notzold, në W. Weidenfeld (Botues), Raport i vitit 1995, fq.262. 267

Po aty. 268

Po aty. 269

Shih Raportin e A.Stepniak, fq 116 e në vijim. 270

Për detaje të tjera, shih po aty.

80

farë asimetrie në dinamikën e tregut. Dinamika e importeve polake nga BE tejkaloi në

mënyrë të konsiderueshme dinamikat e eksporteve në BE. Kjo rezultoi në deficite të

mëdha tregtare dhe probleme të bilancit të pagesave në Poloni271

.

Me hyrjen në fuqi të Marrëveshjes së Përkohshme, si Polonia ashtu dhe BE vunë në

zbatim klauzolat mbrojtëse të parashikuara nga Marrëveshjet. Masat mbrojtëse të

aplikuara nga Polonia më parë ishin bazuar në klauzola ristrukturimi, marrëveshjet e

industrisë dhe dispozitat e bilancit të pagesave. Nga ana tjetër, Bashkimi Europian aplikoi

rregullat anti-dumping dhe garanci të përgjithshme272

.

- Republika Çeke273

Qeveria Çeke i dha prioritet të madh zbatimit të dispozitave tregtare të Marrëveshjes

europiane. Për këtë arsye, u ngrit një grup pune ndër-dikasterial në mënyrë që, inter alia,

të hartonte strategji dhe të sugjeronte procedura konkrete ne lidhje me integrimin e

mëtejshëm në Bashkimin Europian274

. Gjithsesi, liberalizimi i tregtisë së jashtme shkaktoi

probleme të konsiderueshme për Republikën Çeke, siç tregohet nga rritja e deficitit

tregtar në vend275

. Përsa i përket përqindjeve për tekstilet të përcaktuara në marrëveshje,

Republika Çeke i ka aplikuar ato vetëm në fushat e mallrave gjysmë të gatshme dhe

fibrave të papërpunuara, madje edhe këtu jo tërësisht276

. Si pasojë e marrëveshjes,

industria Çeke u specializua edhe më tepër në mallrat gjysmë të gatshme277

.

- Sllovakia278

Mallrat më të rëndësishëm të eksporteve të Sllovakisë janë mallrat e papërpunuara (lëndët

e para), si hekuri, çeliku, qelqi, druri dhe letra. Kështu, përqindja e eksporteve të vendit u

rrit në mënyrë të vazhdueshme279

. Gjithsesi, varësia e strukturës së eksporteve të vendit

tek mallrat sensitive kërcënoi rritjen e eksporteve në rastin e kërkesave të jashtme280

.

- Bullgaria281

Situata ekonomike e Bullgarisë në lidhje me tregtinë e jashtme u karakterizua nga

tronditje të mëdha ekonomike, duke përfshirë, mes të tjerave, edhe rënien e tregtisë

tradicionale ndër-rajonale me vendet e tjera të Europës qendrore dhe lindore, veçanërisht

me shtete e ish- Bashkimit Sovjetik. Rënia erdhi si pasojë e shpërbërjes së ish –

271

Po aty. 272

Po aty. 273

Shih Raportin e J.Zemanek, fq. 148 e në vijim. 274


Po aty. 276

Po aty. 277

Po aty. 278

Shih Raportin e K.Kalesna, fq. 168 e në vijim. 279

Shih. D.W.Bricke, S.Szomolanyi, në W. Weidenfeld (Botues), Raport i vitit 1995, fq.183. 280

Po aty. 281

Shih Raportin e I. Shikova, fq. 254 e në vijim.

81

COMECON282

. Një tjetër disavantazh doli nga pozita gjeografike e vendit në lidhje me

sanksionet e Këshillit të Sigurimit të Kombeve të Bashkuara për ish- Jugosllavinë283

.

Bullgaria e konsideron tregtinë me Bashkimin Europian si një faktor madhor për rritjen e

zhvillimit ekonomik dhe po aq të rëndësishëm për arritjen dhe ruajtjen e stabilitetit të

brendshëm.

Nga 1991 deri në 1995, ndërsa përqindja e eksporteve bullgare drejt BE u rrit nga 15.7 %

në 37 % e të gjitha eksporteve, përqindja e importeve nga BE u rrit nga 20.7 % në 43 % e

të gjitha importeve. Probleme u konstatuan në lidhje me aksesin e kufizuar në tregun e

brendshëm për Bullgarinë, veçanërisht për mallrat sensitive, e cila vjen si pasojë e

ekzistencës së garancive të ndryshme284

.

- Rumania285

Ekonomia e Rumanisë paraqiste ç’ekuilibrime të theksuara tregtare, të karakterizuara nga

një rritje e konsiderueshme e importeve rumune nga BE (nga 19.8 % ne 1989 në 37 % në

1992) dhe, lidhur me vlerën, një rënie të eksporteve të BE. Ky zhvillim duket se

reflektonte vështirësitë që kishte industria rumune në përballimin e presioneve të

konkurrencës në tregun europian. Nga ana tjetër, fakti që Rumania nuk kishte shfrytëzuar

plotësisht kuotat e njohura nga Marrëveshja për eksportet drejt Bashkimit Europian në

lidhje me produktet industriale dhe veçanërisht produktet bujqësore, vinte si pasojë e

procesit të huazuar të reformës ekonomike për shkak të krizës strukturore të ekonomisë

së vendit286

. Në lidhje me bujqësinë, reforma e planifikuar në këtë sektor sollën lehtësime

për subjektet që u përfshinë në këtë fushë.

b) Konkurrenca

Dispozitat e konkurrencës formojnë bazat më thelbësore për ekonominë e tregut,

veçanërisht për liberalizimin efektiv të tregut. Prandaj, adaptimi i një sistemi në të cilin

konkurrenca e ndershme nuk deformohet, duket i përshtatshëm për përmbushjen e

suksesshme të procesit të transformimit të ekonomive të shteteve që janë palë e

marrëveshjes. Për pasojë, marrëveshjet detyrojnë në mënyrë eksplicite shtetet e asociuara

që të zbatojnë kriteret dhe parimet e konkurrencës së Bashkimit Europian në

legjislacionin dhe praktikat e tyre të brendshme287

. Në dallim nga e drejta e konkurrencës

së BE, marrëveshjet europiane nuk përmbajnë as përjashtime të marrëveshjeve të

caktuara dhe as dispozita të veçanta për këtë aspekt.

282

Një organizatë e vendeve të orientuara drejt Bashkimit Sovjetik, e themeluar në vitin 1949 për të

koordinuar zhvilimin ekonomik. Ajo u shpërbë në vitin 1991 kur filloi alikimi i politikave të tregut të lirë

në vendet e saj anëtare. 283

Po aty, fq. 255. 284

Po aty, fq. 255. 285

Shih Raportin e M.Jozon, fq. 266 e në vijim. 286

Shih po aty, fq.3. 287

Rreth diskutimit mbi efektin direkt të dispozitave të konkurrencës të Marrëveshjeve Europiane shih

G.Marceau, The full Potential of the Europe Agreements;Trade and Competition Issues – The Case of

Poland, World Competition Vol. 19 Nr. 2 (Djetor 1995), fq. 52 e në vijim.

82



Bashkimin Europian përsa i përket fushës së konkurrencës.

- Hungaria

Me 31 dhjetor 1995 përfundoi afati tre-vjeçar i Hungarisë për implementimin e neneve 85

dhe 86 të Traktatit të BE në sistemin ligjor të Hungarisë. Që nga ajo kohë, autoritetet

hungareze kanë për të aplikuar akoma Aktin L XXXVI të 1990 “Për ndalimin e sjelljes së

padrejtë te tregut”, e cila është përgatitur dhe miratuar në 1989-1990, dhe që zbaton

kryesisht parimet e së drejtës së konkurrencës së Komunitetit288

. Megjithatë, akti i

Hungarisë përmban modifikime të ndryshme në krahasim me të drejtën e konkurrencës së

BE; p.sh ai përmban një mundësi të përgjithshme për përjashtime, por jo një grup

përjashtimesh, për shkak të konceptit të kodifikimit në vend. Ky koncept konsiderohet i

nevojshëm për të mbikëqyrur zhvillimin ekonomik, në mënyrë që të fitojë eksperiencë

përpara miratimit të rregulloreve të detajuara289

. Përsa i përket kontrollit të bashkimeve,

akti hungarez është një version i thjeshtëzuar i rregullores së BE Nr. 4064/89290

. Neni 9

(2) i Kushtetutës Hungareze përmban një rregull themelor mbi konkurrencën, i cili

parashikon se Hungaria pranon dhe mbështet të drejtën e sipërmarrjes së lirë dhe lirinë e

konkurrencës ekonomike.

- Polonia291

Që prej vitit 1992, Zyra Polake kundër Karteleve ka harmonizuar të drejtën e

konkurrencës me kërkesat që shtronte Marrëveshja Europiane. Në lidhje me rregullat e

konkurrencës të zbatueshme për ndërmarrjet, legjislacioni polak është pothuajse

plotësisht i harmonizuar me nenin 85, 86 të Traktatit të BE. Në këtë këndvështrim,

Polonia ka miratuar një amendament në Ligjin “Për Mbrojtjen e Konkurrencës”, sipas të

cilit ndërmarrjet janë të detyruara që të njoftojnë Zyrën kundër Karteleve për bashkimet e

qëllimshme mes dy ose më shumë kompanive, si dhe blerjet (akti i blerjes se një

kompanie nga një tjetër) të cilat janë marrje “pushteti” në një shkallë të caktuar292

. Përsa i

takon kontrollit të ndihmës shtetërore, u përgatit një sistem i ri nën mbikëqyrjen e Zyrës

Kundër Karteleve në mënyrë që të përmbusheshin kërkesat e Marrëveshjes Europiane293

.

288

Shih I.Voros, Problems and Trends of the Europe Agreement;Competition, në: F.Madl, P.-C.Müller-

Graff(Botues), Hungary – From Europe Agreements to a Member Status in the European Union, fq 79 e në

vijim. 289

Po aty, fq80. 290

Po aty. 291

Shih Raportin e A.Stepniak, fq.121 e në vijim. 292

Po aty, fq.121. 293

Po aty, fq. 122 e në vijim

83

- Republika Çeke

Raportohet se legjislacioni Çek kundër monopolit është rinovuar plotësisht294

. Gjithashtu,

është themeluar një Zyrë Kontrolli qeveritare me qëllim për të promovuar

konkurrencën295

.

- Sllovakia296

Procesi i krijimit të një sistemi ligjor për mbrojtjen e konkurrencës ka filluar në vitin

1991 me Aktin nr. 63/1991 për Mbrojtjen e Konkurrencës. Ky akt u orientua kryesisht në

ligjin gjerman të karteleve dhe për pasojë përmbante dispozita për kartelet, bashkimet dhe

abuzimin me pozitën dominuese. Për më tepër, u ngrit një Zyrë Kundër Monopolit, e cila

do kishte si detyrë zbatimin dhe mbikëqyrjen e rregullave të konkurrencës. Në vitin

1994, u miratua një Akt i ri Nr. 188/1994 për mbrojtjen e konkurrencës. Ky akt, është

bazuar në parimet e rregullave të konkurrencës së BE, duke pranuar dhe implementuar

elementë të caktuar të tyre, në mënyrë që të përmbusheshin plotësisht kërkesat e

përputhshmërisë me të drejtën europiane të konkurrencës297

. Ky akt i referohej

marrëveshjeve që parandalojnë, kufizojnë dhe shtrembërojnë konkurrencën, abuzimit me

pozitën dominante brenda tregut dhe bashkimeve/shkrirjeve. Për me tepër, ai përmban

rregulla procedurale për Zyrën kundër Monopoleve. Nga ana tjetër, akti reflekton situatën

specifike të Sllovakisë, që lindi si rezultat i procesit të privatizimit. Në një këndvështrim

praktik, duhen përmendur edhe problemet e monopolit. Pavarësisht nga procesi formal i

privatizimit të ndërmarrjeve shtetërore të konsoliduara, mund të thuhet pjesërisht se

monopolet shtetërore u zëvendësuan nga monopolet private dhe gjysmë-private298

.

Përsa i takon zbatimit të dispozitave të konkurrencës të Marrëveshjes së Europës (Neni

64), çdo rregull i cili mund të ndikojnë në tregtinë mes BE dhe Sllovakisë dhe që ka të

bëjë me trajtimin ligjor dhe procedural të marrëveshjeve, duke kufizuar konkurrencën

mbi abuzimin me pozitën dominante mes dy palëve, u përpunua dhe iu paraqit Këshillit

të Asociimit299

.

- Bullgaria300

Baza e legjislacionit bullgar të konkurrencës është ligji për mbrojtjen e konkurrencës i

vitit 1991, i cili është bazuar në të drejtën e konkurrencës së Francës, Gjermanisë dhe

BE-së. Ai përmban dispozita mbi ndalimin e kufizimit të konkurrencës dhe abuzimit me

pozitën dominuese. Për më tepër, është përgatitur edhe një Draft Kod për amendimin e

Ligjit për Mbrojtjen e Konkurrencës në mënyrë që të përputhet plotësisht me Rregullat e

konkurrencës së BE-së. Ky Draft Kod përfshin, inter alia, dispozita mbi përkufizimin dhe

294


Po aty. 296


Po aty, fq. 170. 298

Shih D.W.Bricke, Z.Lukas, S.Szomolanyi, në W. Weidenfeld (Botues), Raport i vitit 1995, fq.180. 299

Shih Raportin e K.Kalesna, fq. 173. 300

Shih Raportin e I.Shikova, fq. 256 e në vijim.

84

pranimin e ndihmës shtetërore. Veç këtyre, janë vendosur edhe rregulla mbi zbatimin e

dispozitave të së drejtës europiane për ndihmën shtetërore301

.

- Rumania302

Në kuadër të përmbushjes së detyrimeve të Marrëveshjes Europiane, Rumania hartoi një

ligj për mbrojtjen e konkurrencës në përputhje me të drejtën e konkurrencës së BE. Ky

ligj kaloi nga qeveria dhe Senati, duke u miratuar më pas edhe nga Dhoma e

Përfaqësuesve303

.

c) Lëvizja e lirë e personave

Në lidhje me lëvizjen e lirë të punëtorëve304

, Marrëveshjet Europiane parashikojnë vetëm

ndalimin e trajtimeve diskriminuese të punëtorëve , të punësuar ligjërisht në territorin e

shtetit tjetër Palë të marrëveshjes, përsa i përket kushteve të punës, pagesës ose largimit

nga puna. Gjithsesi, nuk akordohet lëvizja e lirë e punëtorëve të shteteve të Marrëveshjes

tek Shtetet Anëtare të Bashkimit |Europian, por jepen vetëm rekomandime për të

përmirësuar apo krijuar lehtësi të reja. Kërkesa për trajtime jo-diskriminuese është

implementuar nga disa Shtete të Marrëveshjes305

.

Temat për përmirësime të ardhshme janë konsideruar si një koordinim më i mirë dhe i

gjerë i sistemit të sigurimeve shoqërore, nevoja e njohjes reciproke të kualifikimeve

profesionale dhe lehtësitë në formalitetet e vizave për shtetasit e Shteteve të Marrëveshjes

që kërkojnë të punësohen në shtetet anëtare të Bashkimit306

. Nga ana e Shteteve të

Marrëveshjes, janë ndërmarrë masa ligjore për mbrojtjen e tregut kombëtar të punës, si në

Sllovaki, për shembull307

. Një liberalizimi më i gjerë/ i madh i lëvizjes së punëtorëve u

shqyrtua nga Këshilli i Asociimit respektiv gjatë fazës së dytë të marrëveshjes

Europiane308

.

Ndryshe nga dispozitat mbi lëvizjen e lirë të punëtorëve, Marrëveshjet europiane

parashikojnë liberalizim gradual për vendosjen e individëve dhe kompanive. Probleme

mund të ngrihen në rastet kur kompanitë europiane, të cilat duan të hapin zyra në shtetet e

asociuara, u duhet të sigurojnë pasuri të paluajtshme. Marrëveshjet Europiane kërkojnë

që të krijohet një situatë ligjore përkatëse.

Në lidhje me ofrimin e shërbimeve, marrëveshjet gjithashtu parashikojnë liberalizim

gradual. Në varësi të nivelit përkatës të liberalizimit, individëve u jepen të drejta të hyrjes

së përkohshme në territorin e një pale kontraktuese me qëllim që të ofrojë shërbime në

këtë vend. Problemet janë të mundshme, siç u përmend edhe më lart në lidhje me lirinë e

301

Po aty. 302


Shih A.U.Gabanyi, E.Zamfirescu, në W. Weidenfeld (Botues), Raport i vitit 1995, fq.155. 304

Shih M.Maresceau, Europe Agreements: A New Form of Cooperation between the European

Community and Central and Eastern Europe, në; F.Madl, P.-C.Müller-Graff(Botues), Hungary – From

Europe Agreements to a Member Status in the European Union, fq 228. 305

Shih Raportin e M.Jozon, fq. 229; Raportin e J.Zemanek, fq. 149 e në vijim. 306

Shih Raportin e I.Shikova, fq. 256 e në vijim. 307

Shih Raportin e K.Kalesna, fq. 175. 308

Shih H.-H.Herrnfeld, Recht Europäisch, fq. 95.

85

lëvizjes së punëtorëve, në mungesë të njohjes reciproke të kualifikimeve të nevojshme

dhe formaliteteve ekzistuese për vizat309

.

d) Pagesat dhe kapitali

Marrëveshjet Europiane përcaktojnë se Palët Kontraktuese autorizojnë, në një monedhë

lehtësisht të konvertueshme, çdo pagesë në llogarinë rrjedhëse të bilancit të pagesave në

atë masë që transaksionet e pagesave kanë të bëjnë me lirinë e qarkullimit e mallrave,

shërbimeve dhe njerëzve mes palëve të liberalizuara, sipas Marrëveshjeve. Për më tepër,

shtetet anëtare të Bashkimit Europian dhe vendet e asociuara duhet të garantojnë lirinë e

qarkullimit të investimeve në lidhje me kapitalet që kanë lidhje direkte me investimet.

Zbatimi i këtyre dispozitave varet kryesisht në veprimet dhe vendimet e Këshillit të

Asociimit310

.

e) Bashkëpunimi Ekonomik dhe Financiar

Bazuar në Marrëveshjet Europiane, bashkëpunimi ekonomik ka për qëllim të forcojë

lidhjet ekonomike dhe të kontribuojë në zhvillimin e vendeve të asociuara. Bashkëpunimi

mes Shteteve të Marrëveshjes dhe Unionit realizohet kryesisht në kuadër të programit

PHARE, i cili siguron asistencë financiare të pakthyeshme, por gjithashtu me huadhënie

të siguruar nga Banka Europiane e Investimeve (European Investment Bank) dhe Banka

Europiane për Rindërtim dhe Zhvillim - BERZH (European Bank for Reconstruction and

Development - EBRD). Për më tepër, është krijuar edhe një numër i caktuar programesh

të tjera teknike dhe shkencore. Programi PHARE ka për qëllim që të mbështesë

rindërtimin ekonomik dhe të forcojë procesin e krijimit të një ekonomie tregu. Prioritetet

e tij përmbajnë aspekte të politikave sociale dhe politikave të taksave si dhe detyrime për

politikat mjedisore, reformat energjetike, sigurinë bërthamore, telekomunikacionin dhe

transportin311

. Shtete e Marrëveshjes e konsiderojnë këtë bashkëpunim – dhe veçanërisht

Programin PHARE – një element thelbësor për asistencën e procesit të tyre të

tranzicionit. Megjithatë ka ende disa masa, të konsideruara të domosdoshme nga vendet e

asociuara, siç janë hartimi i një strategjie gjithëpërfshirëse për përdorimin e asistencës

financiare312

, krijimi i një kuadri institucional të përshtatshëm313

si dhe koordinimi më i

mirë me ndihma të tjera nga organizata të tjera perëndimore p.sh. nga Këshilli i

Europës314

. Në këtë kontekst, theksohet shpesh nevoja për programe specifike për të

përballuar problemet e mëdha mjedisore të vendeve të asociuara apo dëshira për

përfshirjen e këtyre vendeve në Rrjetin Europian të Komunikimit315

.

309

Shih Raportin e I.Shikova, fq. 256 e në vijim 310

Shih Raportin e R.Arnold, M.Nedelka, fq. 361 e në vijim. 311

Shih F.Cameron, Die Politik der EU gegenueber den Staaten Mittel- und Osteuropas, në W. Weidenfeld

(Botues), Marktwirtschaft in Osteuropa, fq. 426. 312

Shih Raportin e M.Jozon, fq. 230. 313

Po aty. 314

Shih B.von Ow, në W. Weidenfeld (Botues), Raport i vitit 1995, fq.274. 315

Shih F.- L.Altmann, C.Ochmann, në W. Weidenfeld (Botues), Raport i vitit 1995, fq.18.

86

f) Kuadri institucional

Kuadri institucional i krijuar nga një Marrëveshje Europiane konsiston në këto organe:

Këshilli i Asociimit, Komiteti i Asociimit dhe nga Komiteti Parlamentar i Asociimit.

Këshilli i Asociimit është organ i përbashkët suprem, i përbërë nga anëtarë të Këshillit

Europian dhe Komisionit Europian nga njëra anë, dhe nga anëtarë të emëruar nga secili

vend respektiv i asociouar nga ana tjetër. Detyra e tij është mbikëqyrja e zbatimit të

secilës marrëveshje respektive. Detyra e Komitetit të Asociimit është që të asistojë

Këshillin e Asociimit. Detyra e Komitetit Parlamentar të Asociimit është që të monitorojë

dialogun ndërmjet Parlamentit Europian dhe Parlamenteve Kombëtare përkatës.

Probleme dhe deficite janë konstatuar në një numër relativisht të vogël mbledhjesh të

zhvilluara nga Këshilli i Asociimit, së bashku me mungesën e diskutimeve të mëparshme

si dhe procesin e vendim-marrjes të vonuar, bazuar në parimin e barazisë316

. Gjithashtu,

është kritikuar tendenca e Këshillit për të bërë kompromise dhe procedurat e zgjatura të

arbitrazhit në çështjet polemike317

.

Përveç këtyre institucioneve dypalëshe, ka edhe institucione të krijuara në mënyrë të

njëanshme. Bashkimi Europian ka ngritur përfaqësitë e tij në kryeqytetet e shteteve të

asociuara, ndërkohë që edhe disa vende të Europës Qendrore dhe Lindore kanë ngritur

institucionet e veta për bashkëpunim, siç janë misionet e Bashkimit Europian në

Bruksel318

ose Komiteti Qeveritar për Integrimin Europian në Bullgari319

.

Një kuadër tjetër institucionale është krijuar nga Këshilli Europian i Kopenhagenit në

Qershor 1993 dhe veçanërisht nga Këshilli Europian i Esen-it në Dhjetor 1994:

“marrëdhënia e strukturuar” mes vendeve të asociuara dhe institucioneve të Bashkimit

Europian, e cila kishte për qëllim përfshirjen e mëtejshme dhe të vazhdueshme të

vendeve të asociuara në fushat e interesit të përbashkët të veprimtarisë së BE. Ky kuadër

përfshinte gjithashtu fusha të shtyllës së dytë dhe të tretë p.sh çështjet në lidhje me

Politikat e Përbashkët të Jashtme dhe të Sigurisë si dhe Drejtësia dhe Punët e Brendshme.

Gjithsesi, nuk mund të flitet për kompetenca të rëndësishme të kontributit në këto

fusha320

. “Marrëdhëniet e strukturuara” konsistonte në mbledhje të përbashkëta të

niveleve të ndryshme dhe mund të shërbente për krijimin dhe njohjen me punën e

Bashkimit Europian321

. Në këtë kontekst, Libri i Bardhë i Komisionit për Përgatitjen e

Shteteve të Asociuara të Europës Qendrore dhe Lindore për integrimin në Tregun e

Brendshëm të Unionit322

siguroi një asistencë të dobishme.

316

Sih Raportin e R.Arnold, M.Nedelka, fq.63. 317

Po aty. 318

Shih Raportin e M.Kiraly, fq. 58. 319

Shih Raportin e I.Shikova, fq.257. 320

Shih F.- L.Altmann, C.Ochmann, në W. Weidenfeld (Botues), Raport i vitit 1995, fq.19. 321

Shih M.Maresceau në P.-C.Müller-Graff(Botues), si dhe M. Maresceau/E.Montaguti, The Relations

between the European Union and Central and Eastern Europe: A Legal Appraisal, CMLRev 32, 1334 e në

vijim. 322

COM (95) 163 final.

87

g) Përafrimi i legjislacionit

Përsa i përket përafrimit të ligjeve të vendeve të asociuara me ligjet e BE – në praktikë

përafrimi i legjislacionit të shteteve të asociuara me normat e BE-323

, marrëveshjet

Europiane përmbajnë kryesisht detyrime të përgjithshme të shteteve të asociuara.

Gjithsesi, përveç disa rasteve, asnjëra prej tyre nuk përcakton ndonjë detaj apo afat

kohore. Detyrime më precize ekzistojnë vetëm në fushat e të drejtës së konkurrencës – në

kuptim të kualifikuar -, mbrojtja e pronësisë intelektuale dhe industriale si dhe liria e

vendosjes së personave apo kompanive, duke u krijuar mundësi që të kenë selitë e tyre në

shtetet e BE324

. Përafrimi i ligjeve i ndihmon vendet e asociuara në procesin e

transformimit të ekonomive te centralizuara në ekonomi tregu, dhe, pas rikualifikimit

politik të Marrëveshjeve, i përgatit këto vende për integrimin juridik në Bashkimin

Europian325

. Kështu, Libri i Bardhë i Komisionit mund të shihet si një “udhëzues” i

rëndësishëm për vendet e asociuara. Disa vende të asociuara kanë prezantuar tashmë

procedura specifike dhe masat paraprake institucionale në mënyrë që të arrihet përafrimi i

ligjeve në fazat e para të procesit të legjislacionit, si p.sh Polonia326

, Sllovakia327

,

Republika Ceke328

ose Rumania329

. Shkalla e përafrimit të ligjeve me të drejtën e

Bashkimit Europian ndryshon nga njëri vend në tjetrin330

. Fushat e përpjekjeve të para

për përafrim janë e drejta tregtare, e drejta e konkurrencë, ligjet doganore dhe e drejta

bankare. Përafrime të mëtejme mund të arrihen në përputhje me udhëzimet e Librit të

Bardhë331

.

Në shumicën e vendeve të asociuara ndërrimi i qeverive ka rezultuar me miratimin e

kushtetutave të reja. Në fazën para anëtarësimit të saj, Polonia ishte i vetmi vend që nuk

kishte një Kushtetutë të re. Gjithsesi, ajo përpunoi një draft Konventë, e cila u debatua

nga Komiteti Kushtetues në Poloni në lidhje me shumicën e neneve të saj332. Kushtetuta

Hungareze është një forme e rishikuar e Kushtetutës e lënë në fuqi deri në 1989, por më

pas u mendua që të miratohej një Kushtetutë e re333. Të gjitha Kushtetutat e vendeve të

asociuara përmbajnë dispozita mbi mbrojtjen e të drejtave të minoriteteve334.

Duke patur parasysh rëndësinë e përmbushjes së detyrimit të përafrimit të legjislacionit,

shtetet që synonin anëtarësimin në Bashkimin Europian, aplikuan metoda të ndryshme të

zbatimit të kësaj procedure,. Më i njohuri në shtetet që bënin pjesë në grupin e madh të

shteteve të anëtarësuara, është përafrimi i pavarur, që do të thotë se një shtet përshtat

zgjidhjet ligjore të një shteti apo organizatë tjetër në sistemin e vet juridik, pa qenë i

323

Shih M. Maresceau/E.Montaguti, fq. 1335. 324

Si H.-H.Herrnfeld, fq. 97 e në vijim. 325

Shih M. Maresceau/E.Montaguti, fq. 13. 326

Shih Raportin e A.Stepniak, fq. 132 e në vijim. 327


Shih Raportin e J.Zemanek, fq. 154 e në vijim. 329


Për detaje mund të analizohen raportet e ndryshme. 331

Shih si më sipër, Raportin e M.Jozon, fq.230. 332

Shih C.Czachor, D.Bingen, në W. Weidenfeld (Botues), Raport i vitit 1995, fq.121 e në vijim. 333

Shih F.- L.Altmann, C.Ochmann, në W. Weidenfeld (Botues), Raport i vitit 1995, fq.9. 334

Shih po aty, fq. 10. Përsa i përket mbrojtjes së minoriteteve shih po ashtu P.Lendvai, Nationalitäten und

Minderheitenkonflikte in Mittel- und Osteuropa, në W. Weidenfeld (Botues), Demokratie und

Marktwirtschaft in Osteuropa, 1995, fq 89 e në vijim.

88

detyruar për ta bërë këtë335. Vendet e asociuara unanimisht njohin nevojën e përafrimit të

ligjeve në fusha që nuk mbulohen nga Marrëveshjet evropiane, në mënyrë që të

përgatiten për pranimin në të ardhmen të acquis communautaire dhe promovimin e

perspektivave të tyre për anëtarësim. Mungesa e afateve kohore të detyrueshme është

konsideruar si një mundësi për të realizuar një proces të kujdesshëm dhe të studiuar

adoptimi/përshtatjeje, ku ata mund të shohin eksperiencat e mëparshme të Shteteve

Anëtare të Bashkimit Europian, në mënyrë që të shmangin ose të paktën të minimizojnë

dështimet336. Në këtë kontekst, Libri i Bardhë i Komisionit Për Përgatitjen e Shteteve të

Asociuara të Europës Qendrore dhe Lindore për integrimin në Tregun e Brendshëm të

Bashkimit337, luan një rol të rëndësishëm për të ndihmuar vendet e Marrëveshjes

Europiane në përafrimin e ligjeve. Përafrimi jo i detyrueshëm i të drejtës komunitare

lidhet, ndër të tjera, me të drejtën civile dhe tregtare338, të drejtën ndërkombëtare private

në përputhje me Konventën e Romës339, si dhe ligjet mbi sigurimet shoqërore340.

h) Përafrimi me kriteret e Përgjithshme të anëtarësimit të Bashkimit Europian

Ashtu siç u theksua edhe më sipër, kërkesat e përcaktuara nga Këshilli Europian i

Kohenhagenit në Qershor 1993 përbëjnë bazën341

për anëtarësimin e Shteteve të

Marrëveshjes në Bashkimin Europian. Nga këto kërkesa, elementët më të rëndësishëm

janë: aftësia e shteteve të asociuara për të adoptuar acquis communautaire, stabiliteti i

institucioneve që garantojnë demokracinë në shtetet e asociuara; shteti i së drejtës, të

drejtat e njeriut dhe respektimi i të drejtave të minoriteteve; ekzistenca e një ekonomie

tregu funksionale dhe aftësia për të përballuar me presionet e konkurrencës dhe forcën e

tregut brenda tregut të brendshëm. Nga këto, kërkesat më të rëndësishme janë: ekzistenca

e një ekonomie tregu funksionale (I) si bazë për të përballuar presionet e konkurrencës

brenda tregut të brendshëm (III), dhe stabiliteti i institucioneve që garantojnë

demokracinë, shtetin e së drejtës dhe të drejtat e njeriut (II).

(I) Ekonomi Tregu Funksionale

Duke patur parasysh procesin e tranzicionit të shteteve të asociuara për ngritjen e një

ekonomie tregu funksionale, raportohet një zhvillim i madh i elementeve bazë të

ekonomisë së tregut. Raportet tregojnë disa tendenca të përbashkëta, por gjithashtu edhe

ndryshime të konsiderueshme mes shteteve të veçanta. Një pikë e rëndësishme në këtë

kontest është stabiliteti i shteteve të asociuara në politikat monetare dhe ekonomike342

.

335

Shih L. Kecskes, Voluntary Adaption of Hungarian Law to Ec law, në: F.Madl, P.-C.Müller-

Graff(Botues), Hungary – From Europe Agreements to a Member Status in the European Union, fq. 145. 336

Shih L. Burian, Voluntary Adaption of Community Law in Areas not Covered by the Europe

Agreement, në: F.Madl, P.-C.Müller-Graff(Botues), Hungary – From Europe Agreements to a Member

Status in the European Union, fq. 131. 337

COM (95) 163 final. 338

Shih Raportin e M.Jozon, fq.233. 339

Shih Raportin e L.Burian, Voluntary Adaptionto Community Law in Areas not Covered by the Europe

Agreements, në: F.Madl, P.-C.Müller-Graff(Botues), Hungary – From Europe Agreements to a Member

Status in the European Union, fq. 132 e në vijim; si edhe Raportin e M.Jozon, fq.233. 340


Ky është një qëndrim i mbajtur nga vendet e asociuara; shih Raportin e M.Kyrali, fq. 73. 342

Shih Raportin e O.Garavello, fq.327 e në vijim.

89

Në këtë drejtim, marrëveshjet theksojnë se vendet e asociuara gradualisht adoptojnë

politikat e tyre me Sistemin Monetar Europian. Është e sigurt të supozohet që procesi i

transformimit ne Shtetet e Marrëveshjes, në çdo rast, do të përfitojë nga një sistem

monetar i qëndrueshëm, sidomos përsa i përket konvertimit të monedhës. Për më tepër,

skenari afatgjatë do përfshinte anëtarësimin në Bashkimin Monetar Europian, e cila do

kërkonte përmbushjen e Kritereve të Konvergjencës të përcaktuara nga Traktati i

Maastrichtit.



Bashkimin Europian përsa i përket përmbushjes së kriterit të një ekonomie tregu

funksionale.

- Hungaria343

Gjatë periudhës së para anëtarësimit, Hungaria zhvilloi institucionet themelore për një

ekonomi sociale tregu. Në këtë periudhë u miratuan një numër i madh ligjesh për

transferimin e sistemit të pronësisë, privatizimin, sipërmarrjen e lirë, të drejtën e

konkurrencës, investimet, kontabilitetin, tatimet mbi fitimin dhe të ardhurat, falimentimin

si dhe organizimin e tregut bujqësor. Me miratimin e tyre, Hungaria arriti fazën e dytë të

transferimit, e karakterizuar nga modernizimi i ekonomisë. Kjo fazë mund të vërehet

nëpërmjet ndryshimeve strukturore dhe deficitit tregtar të jashtëm i cili, në 1994 dhe

1995, ishte shkaktuar kryesisht jo nga rënia e eksporteve, por nga modernizmi në rritje i

importeve344

. Probleme aktuale gjatë asaj periudhe ishin reforma e buxhetit, transferimi i

politikave sociale dhe privatizimi i shërbimeve publike345

.

- Polonia

Polonia hodhi themele të rëndësishme për një ekonomie tregu funksionale. Shpërndarja e

mallrave, liria e tregut, përfshirë edhe tregun e huaj (të jashtëm) funksionuan mjaft

mirë346

. Për më tepër, Polonia ishte e para nga vendet e asociuara e cila krijoi sistemin e

konvertimit të monedhave. Sidoqoftë, vazhdoi monitorimi i disa defiçiteve të dallueshme

si: procesi hezitues i privatizimit dhe ri-privatizimit, gjithashtu mungesa e një politike

antitrust dhe një politike të kënaqshme sociale347

.

- Republika Çeke

Duket se tranzicioni i ekonomisë së Çekisë shënoi një sukses të rëndësishëm duke çuar në

stabilitet. Ndërkohë, ekonomia Çeke është e lidhur ngushtësisht me Europën

Perëndimore, ndërsa tregtia me vendet e ish - Bashkimit Sovjetik është e një rëndësie më

të vogël348

. Ashtu si dhe ne vende te tjera të Lindjes, u vu re një ulje e produktivitetit të

punës, si dhe fakti që një numër i konsiderueshëm ndërmarrjesh mundën të mbijetonin

343

Shih Raportin e M.Kyrali, fq. 74 e në vijim. 344

Shih A.Inotai, J.Notzold, në W. Weidenfeld (Botues), Raport i vitit 1995, fq. 254. 345

Po aty. 346

Shih Z.Czachor, D.Bingen, në W. Weidenfeld (Botues), Raport i vitit 1995, fq. 126. 347

Po aty. 348

ShihV.Handl, C.Konecny, J.Poeschl, në W. Weidenfeld (Botues), Raport i vitit 1995, fq.230.

90

për aq kohë sa niveli i pagës ishte shumë më poshtë se niveli i pagës në vendet e Europës

Perëndimore349

. Një problematikë tjetër u konstatua në tendencën e preferencave të

popullsisë Çeke për të blerë mallra të importuara nga Perëndimi. Në terma afatgjatë, kjo

tendencë mund të ishte një kërcënim serioz për stabilitetin e Koronës (monedhës)

Çeke350

. Vështirësi të tjera të konstatuara ishin kapitali i pamjaftueshëm për financimin e

kompanive Ceke dhe strukturat e komplikuara të pronësive, të cilat ishin krijuar nga

transformimi i ndërmarrjeve shtetërore në kompani private351

.

- Sllovakia

Gjatë reformës ekonomike u implementua kryesisht liberalizimi gjithëpërfshirës i

çmimeve dhe një zhvlerësim dramatik i monedhës sllovake, Korona, liberalizimi i

politikave tregtare dhe një politikë monetare kufizuese352

. Në të njëjtën kohë u ulën

subvencionet shtetërore si dhe ato për sektorin publik, me qëllim stabilizimin e

buxhetit353

. Gjithashtu, sistemi i taksave iu përshtat kërkesave dhe kushteve të ekonomisë

së tregut. Gjithsesi, pas shpërbërjes së ish-Republikës Federale Socialiste të

Çekosllovakisë, procesi i privatizimit u ngadalësua në Sllovaki. Pavarësisht nga normat e

larta (high growth rates), mungesa e kapitalit, i cili po çonte në probleme likuiditeti, si

dhe tensionet politike, kishin një ndikim të pafavorshëm në tregtinë e jashtme dhe

investimet e huaja354

.

- Bullgaria355

Në periudhën para anëtarësimit të saj, Bullgaria kaloi një krizë ekonomike, e cila u

karakterizua me një ulje të ndjeshme të GDP-së, e cila gjithsesi u përmirësua më pas356

.

Duket se kjo situatë ishte e lidhur ngushtësisht me paqëndrueshmërinë politike të

vendit357

. Megjithatë, Bullgaria ia doli mbanë duke ndërmarrë hapa thelbësorë drejt

sistemit të tregut, konkretisht për liberalizimin e çmimeve dhe një riorganizim të tregut të

orientuar drejt sistemit bankar dhe atij të taksave358

.

- Rumania359

Rumania implementoi elemente thelbësor të reformës së ekonomisë së tregut, siç është

liberalizimi i çmimeve dhe tregtisë së jashtme, rritja e rolit të sektorit privat, transformimi

i ndërmarrjeve shtetërore dhe krijimi i një sistemi financiar, bankar dhe taksash në

përputhje me tregun360

. Një element i rëndësishëm ishte programi i privatizimit, i

349

Po aty. 350

Po aty. 351

Po aty. 352

Shih D.W. Bricke, Z.Lukas, S.Szomolanyi, në W. Weidenfeld(Botues), Raport i vitit 1995, fq. 176. 353

Po aty. 354

Po aty. 355

Shih Raportin e I.Shikova, fq. 263 e në vijim. 356

Po aty. 357

Shih R.Dimitrov, në W. Weidenfeld(Botues), Raport i vitit 1995, fq.254. 358

Shih Raportin e I.Shikova, fq. 264. 359

Shih Raportin e M.Jozon, fq.237 e në vijim. 360

Po aty, fq.237.

91

shoqëruar me masa decentralizimi, dhe ndalimi i monopoleve të sipërmarrjeve tregtare

industriale dhe të huaja361

.

II. Stabiliteti i institucioneve që garantojnë Demokracinë, Shtetin e së Drejtës

dhe të Drejtat e Njeriut.

Ndërkohë që të gjithë vendet e asociuara nisën procesin demokratik në parim, zbatimi

praktik dhe stabiliteti i institucioneve që garantojnë demokracinë, shtetin e së drejtës, të

drejtat e njeriut dhe mbrojtjen e minoriteteve shfaqi karakteristika të ndryshme362

.

Disa karakteristika të një zhvillimi të tillë janë nënvizuar në raportin analitik të Skak më

poshtë. Në përgjithësi, ky raport tregon që procesi i transformimit duket se ishte më i

avancuar në Republikën Çeke, Hungari, Slloveni dhe Poloni. Bazuar në këto

konkluzione, Republika Çeke shfaq tipare politike të sofistikuara si dhe më pak apati

politike se kudo tjetër në rajon, duke treguar një kulturë qytetare dhe politike.

Zhvillimet politike në Hungari dhe Slloveni u konsideruan mjaft të qëndrueshme.

Eventualisht, analiza e Skak vlerësonte situatën në Poloni me një mungesë të tipareve të

stabilitetit dhe progresi. Gjithsesi duket akoma e vështirë për të vlerësuar shkallën e

sigurisë që është arritur nga këto shtete të avancuar përsa i përket kriterit të stabilitetit të

institucioneve p.sh stabiliteti dhe efektiviteti i strukturave demokratike ligjore dhe

politike.

Çdo vlerësim duhet të marrë në konsideratë që përmbushja serioze e këtyre kritereve

është thelbësore. Është mbresëlënës fakti që elementët e përgjithshëm të një drafti të

rishikuar të Traktatit të Bashkimit Europian, të prezantuara nga Presidenca Irlandeze në

Dublin363

parashikonin rregullin se BE është themeluar mbi parimet e lirisë, demokracisë,

respektimit të të drejtave dhe lirive themelore të njeriut, dhe shtetin e së drejtës, parime

këto të pranuar nga Shtetet Anëtare364

; dhe së dyti në rast të një shkelje serioze dhe të

vazhdueshme nga Shtetet Anëtare të këtyre parimeve, parashikohej mundësia e një

veprimi që pezullon të drejta të caktuara, të cilat burojnë nga zbatimi i dispozitave të

Traktatit të shtetit në fjalë365

.

III. Aftësia për t’i bërë ballë konkurrencës

Një nga kriteret e anëtarësimit për Shtetet e Marrëveshjes, përcaktuar nga Këshilli

Europian i Kopenhagenit në Qershor 1993, është aftësia për të përballuar presioneve

konkurruese dhe forcave të tregut brenda Bashkimit Europian. Gjithsesi, ky kriter është

361

Shih po aty, fq.237; shih edhe A.U.Gabanyi, E.Zamfirescu, në W. Weidenfeld(Botues), Raport i vitit

1995, fq. 151. 362

Kjo konfirmohet në raportet respektive të dhjetë vendeve kandidate, të përfshira në W. Weidenfeld

(Botues), Mittel- uns Osteuropa auf dem Weg in die Europäische Union, 1996 (Bericht zum Stand der

Integrationsfäigkeit 1996); shih për Bullgarinë J.Deimel/R.Dimitrov, për Estoninë U.Bollow/V.Zirsnak, për

Letoninë D.Henning/ A.Strupis, për Lituaninë S.Girnius/E.Leontjeva, për Poloninë

D.Bingen/Z.Czachor/H.Machowski, për Rumaninë A.U.Gabanyi/E.Zamfirescu, për Sllovakinë

Z.Lukas/S.Szomolanyi, për Slloveninë J.Mencinger/R.Olt, për Republikën Çeke

M.Jennewein/K.Larischova, për Hungarinë A.Inotai/J.Notzold. 363

KONF 2500/96 CAB. 364

Po aty, fq. 12. 365

Po aty, fq. 13.

92

më problematiku, për shkak të pasojave të shumta dhe riskut të qëllimshëm dhe potencial

të përjashtimit të kandidatëve për anëtarësim për një kohë të gjatë366

.

Për shkak se nuk ekziston ende një përkufizim i përbashkët për termin “konkurrencë”,

treguesit dhe modelet makro-ekonomik nuk mund të shërbejnë të vetme si kritere

vlerësuese. Prandaj, zhvillimi ekonomik i ndërmarrjeve dhe komunitetit të biznesit në

përgjithësi duhet parë në mënyrë të tillë që të përftohet një tablo edhe më e plotë367

. Një

tjetër qasje për të vlerësuar konkurrencën është që të merren parasysh zhvillimet e tregut

dhe politikat e rrjetit të shkëmbimit valutor368

. Sipas këtij kriteri, Shtetet e Marrëveshjes

shfaqin modele të ndryshme të konkurrencës në shtete, për shkak të zhvillimit të

përgjithshëm ekonomik respektiv. Një faktor i rëndësishëm për nxitjen e konkurrencës në

vendet e asociuara janë Marrëveshjet Europiane, të cilat akordojnë liberalizimin e tregut

dhe pjesërisht kufizojnë vendet e asociuara nga masat e tyre mbi politikat proteksioniste

dhe industriale369

.

Në lidhje me Strategjinë e Bashkimit për fuqizimin e kapaciteteve të vendeve të asociuara

për të përballuar presionet e konkurrencës, rekomandohet në përgjithësi një strategji afat-

mesme fleksibel, e përbërë nga këto elemente: stabiliteti makro – ekonomik, politika

konkurrunce funksionale, politika industriale novatore, kontroll mbi subvencionet dhe një

strategji dinamike eksporti370

.

3.6.4 Kapacitetet e Bashkimit Europian për një zgjerim të qëndrueshëm

1) Historia e Zgjerimit të Bashkimit Europian

Bashkimi Europian përmban një rend juridik autonom, i cili ka tipare si të një organizatë

ndërkombëtare ashtu edhe të një konfederate shtetesh. Ky sistem, i krijuar që në vitin

1950, ka evoluar si nga pikëpamja ekonomike ashtu edhe nga ajo politike. Ky evoluim

është mbështetur në një sërë Traktatesh të nënshkruara nga vendet e BE, që nga ato të

nënshkruara në Paris, Romë, Mastriht, Amsterdam dhe Nicë. Të drejtat dhe detyrimet e

parashtruara në këto Traktate janë pasqyruar në politikat që ndjek Bashkimi Europian.

Një ndër politikat më të rëndësishme që BE po ndjek që na krijimi i tij është ajo e

zgjerimit.

Në fakt termi “zgjerim”, u përdor në fillim për katër valët e para të njëpasnjëshme me

anëtarë të rinj që u bashkuan me Komunitetin Europian. 371

Emri që themeluesit i dhanë

Bashkimit Europian, shpreh një aspiratë më shumë se një fakt. Gjashtë vendet

themeluese372

, sado që ishin në zemër të Europës nuk mund të shprehnin dimensionin e

kësaj aspirate. Për këtë arsye që nga themelimi i strukturës së përbashkët, BE ka qenë i

366

Shih Raportin e P.Becker, B.Lippert, fq.276. 367

Po aty, fq. 280 e në vijim. 368

Po aty, fq. 283. 369

Po aty, fq. 284 e në vijim. 370

Po aty, fq. 295. 371

Glosar për Integrimin Europian, Institucionet dhe Politikat e Bashkimit Europian, fq 127 372

Gjermania, Franca, Italia, Hollanda, Belgjika dhe Luksemburgu

93

hapur për të pranuar anëtarë të rinj. Sigurisht që koha e aderimit do të varej nga zbatimi i

një Marrëveshje që vendi aspirant do të nënshkruajë me vendet e Bashkimit Europian.

Vendet e para që ju bashkuan gjashtë vendeve themeluese ishin: Danimarka, Irlanda dhe

Mbretëria e Bashkuar. Këto shtete, bashkë me Norvegjinë, nënshkruan në 22 janar 1972,

traktatet e aderimit në Komunitetin Europian dhe që nga 1 janari 1973 u bënë anëtarë të

BE, duke e çuar numrin e anëtarëve në nëntë. Ndërsa Norvegjia mbeti jashtë, pasi

qytetarët norvegjezë, nëpërmjet një referendumi, votuan kundër anëtarësimit. Pas

anëtarësimit të këtyre tre vendeve, BE nënshkruan në 28 maj 1979 një traktat pranimi me

Greqinë, e cila ju bashkua bllokut në 1 janar 1981.

Suksesi politik dhe ekonomik i këtij blloku, bëri që Spanja dhe Portugalia të aplikonin

për tu bërë pjesë e tij dhe në 12 qershor 1985 ato nënshkruajnë traktatet e aderimit me

Komunitetin Europian. Në 1 janar 1986, bashkë me Spanjën dhe Portugalinë, numri i

vendeve anëtare të BE shkoi në 12. Zgjerimi do të vijonte më tej, kur pas nënshkrimit më

25 qershor 1994, të traktateve të aderimit me Austrinë, Finlandën, Norvegjinë dhe

Suedinë, në 1 janar 1995, Austria, Finlanda dhe Suedia i bashkohen BE, duke lënë sërish

jashtë Norvegjinë. Edhe këtë herë, qytetarët norvegjezë, votuan kundër anëtarësimit. Kjo

valë e katërt e zgjerimit, bashkoi në një bllok të vetëm, të gjitha vendet perëndimore

europiane.

Ndërkohë që ndryshimet politike të fundit të viteve ’80, bënë që shumë shtete të Europës

Lindore dhe Qendrore të drejtonin vizionin e tyre drejt Bashkimit Europian. Kjo në fakt,

konsiderohej një sfidë edhe për vetë Bashkimin Europian, pasi një pjesë e madhe e tyre,

kishin qenë pjesë e bllokut të Bashkimit Sovjetik. Përveç kësaj, numri vendeve që po

aplikonin për tu anëtarësuar në BE ishte 12373

, një numër i konsiderueshëm për një bllok,

i cili për rreth 40 vjet kishte mbledhur rreth vetes vetëm 15 anëtarë. Disa prej shteteve

anëtare vunë kushtin, që zgjerimi mund të ndodhë, vetëm nëse ky proces nuk do të kishte

pasoja negative, kryesisht për ekonomitë e tyre të përbashkëta. Për të larguar frikën që

zgjerimi do të shoqërohej me dobësim, u vu kushti që “BE duhet të jetë e aftë të thithë

anëtarë të rinj duke mos cënuar procesin e integrimit”.374

Pas negociatave dhe miratimit të tre Traktateve shumë të rëndësishme, Mastrihti (1993),

Amsterdami (1997) dhe Nisa (2000), të cilat hodhën bazat për riformatimin e strukturave

dhe politikave të BE-së, në 13 dhjetor 2002, Këshilli Europian, ra dakord që 10 prej

vendeve kandidate: Qipro, Republika Ceke, Estonia, Hungaria, Letonia, Polonia.

Lituania, Malta, Sllovenia dhe Sllovakia, mund ti bashkohen Bashkimit Europian në 1

maj 2004.

Rumania dhe Bullgaria iu bashkuan Bashkimit Europian në vitin 2007. Tashmë Bashkimi

Europian është një bllok me 27 shtete anëtare. Ndërkohë që BE është duke negociuar

edhe me vendet e Ballkanit Perëndimor dhe Turqinë, të cilët kanë aplikuar për tu

anëtarësuar në BE.

373

Qipro, Malta, Rumania, Bullgaria, Estonia, Hungaria, Polonia, Sllovakia, Republika Ceke, Sllovenia,

Lituania dhe Letonia 374

Bashkimi Europian, Një hyrje e shkurtër, fq 148

94

2) Modele të përshtatjes së një Shteti Kandidat me Statusin dhe dinamikat e

integrimit

Ekzistojnë lloje të ndryshme integrimi në Bashkimin Europian, duke filluar nga më i ploti

- anëtarësimi i plotë, së dyti - afrimi i shteteve jo-anëtare brenda një marrëdhënie të

anëtarëve të ngjashëm dhe së treti, kemi lloje të ndryshme integrimi të pjesshëm375

.

Përshtatja e kandidatëve për anëtarësim me statusin dhe dinamikat e integrimit mund të

arrihet kryesisht në dy mënyra: së pari, në formën e përshtatjes paraprake, duke përfshirë

hapa të ndryshëm organizativ dhe të ndërmjetëm, të cilët çojnë në anëtarësimin e plotë

dhe së dyti, si përshtatje e mëvonshme, e cila do të hyjë në fuqi pas anëtarësimit në

Bashkimin Europian376

. Padyshim, Marrëveshjet Europiane, duke patur parasysh

përkufizimin e ri të tyre politik, ndjekin rrugën e një përshtatjeje paraprake, duke formuar

një model të tranzicionit drejt integrimit të plotë377

.

Modeli i Marrëveshjeve Europiane karakterizohet nga një densitet i konsiderueshëm

integrimi, duke nisur me krijimin gradual të një zone të tregtisë së lirë dhe nga përshtatje

të ndryshme që lidhen me liri të tjera themelore, rregullat e konkurrencës dhe fusha të

tjera ligjore. Përmbajtja e Marrëveshjeve përfshin gjithashtu qëllime specifike si rritja e

fuqisë ekonomike ose stabiliteti i demokracisë dhe shtetit të së drejtës në vendet e

asociuara378

. Në tërësi, modeli i Marrëveshjeve Europiane mund të vlerësohet si i duhuri

për nxitjen e qëllimit të anëtarësimit379

. Aktualisht nuk konsiderohet e nevojshme një

ndryshim i plotë i modelit të integrimit. Gjithsesi, zbatimi i Marrëveshjeve europiane

duhet promovuar duke rritur efiçencën e Këshillit të Asociimit dhe duke përcaktuar

detyrime të tjera në fusha të rëndësishme të integrimit si p.sh përafrimi i legjislacionit380

.

3) Konfliktet mes zgjerimit dhe funksionimit të Bashkimit Europian.

Duke patur parasysh Konferencën Ndër-Qeveritare të zhvilluar në vitin 1996, ishte e

qartë se përmirësimi i funksionimit të institucioneve të Bashkimit Europian, do të merrej

parasysh në kuadrin e zgjerimeve të ardhshme të tij. Sistemi fillestar institucional ishte

projektuar për një Komunitet prej 6 Shtetesh Anëtare; gjithsesi, me zgjerimet e

mëvonshme deri në numrin aktual prej 27 anëtarësh, funksioni i këtij sistemi është bërë

tashmë kritik. Me pranimin e Shteteve palë të Marrëveshjeve që ka nënshkruar, Bashkimi

Europian përbëhet tashmë nga 27 shtete anëtare.

Ndërkohë që në janar të vitit 2014 këtij sistemi vlerash pritet t’i bashkohet edhe Kroacia.

Në mënyrë që të mbahen dhe garantohen institucione të përbashkëta eficente, reforma

institucionale do të bëhet e domosdoshme381

.

375

Shih Raportin e R.Arnold, M.Nedelka, fq. 357 e në vijim. 376

Po aty, fq.358. 377

Po aty. 378

Po aty, fq.362. 379

Po aty, fq.367. 380

Po aty. 381

Shih Raportin e B.Soret, fq. 369 e në vijim.

95

4) Vlerësimi i procesit integrues

Progres Raportet kanë qenë bazat për përgatitjen e Partneriteteve dhe integrimeve

evropiane. Dokumentet e Partneriteteve Europiane e vitit 1999 nuk u rishikuan, sepse

prioritetet dhe objektivat e tyre janë ende të vlefshme. Si shembull, situata në Hungari,

Rumani, Lituani dhe Republikën Çeke ilustrohen më poshtë.

Hungaria përfundoi me vendosmëri rrugën e saj te reformave me një Program të Majit

1999 për zhvillimin e sektorit publik. Tre parimet më të rëndësishme për zhvillimin e

sektorit publik janë europianizimi, decentralizimi dhe shpërndarja. Mbi të gjitha, ata

arritën sukses në modernizimin e hapësirave ligjore në të cilat operon shërbimi publik.

Kjo u arrit në pesë fusha të rëndësishme:

- përkufizimin e ri të veprimtarisë dhe shtrirjes së kompetencave brenda ministrive

me qëllim përmirësimin e funksionimit të administratës qendrore;

- përdorimin e gjërë të analizave kosto-përfitim si rutinë e detyrimeve të shërbimit

publik;

- racionalizimin e shërbimit publik;

- zhvillimin e teknologjisë së informacionit në mënyrë që, ndër të tjera të vendosë

komunikime të qarta mes departamenteve, si dhe

- zhvillimin e administratës lokale dhe rajonale.

Për më tepër, Instituti i Administratës Publike organizon programe trajnuese që përgatisin

punonjësit civil në Hungari të hyjnë në Bashkimi Europian. Në këtë drejtim, njohuri të

specializuara për sektor të veçantë dhe prokurimin e ekspertizës së gjuhëve të huaja (në

Anglisht, Frëngjisht dhe Gjermanisht) ishin më të vlerësuarat. Në këtë mënyrë, për

shembull, dy mijë punonjës civil të departamenteve të drejtësisë dhe të brendshme

thelluan më tej arsimimin e tyre. Në Shtator 2000, arsimimi i vazhdueshëm i

institucionalizuar filloi në nivel lokal me noterët382

.

Në Rumani, mangësitë në koordinimin e politikave dhe procedurat e këshillimit

pakësuan efikasitetin e punës së qeverisë. Megjithëse iniciativat për të përmirësuar

koordinimin e politikave u prezantuan në vitin 1999, ministrat e qeverisë kishin akoma

tendencë të zhvillonin vetë politikat e tyre. Një masë e prezantuar për zgjidhjen e këtij

problemi ishte përfshirja e Sektorit të Integrimit Europian në Ministrinë e Jashtme. Kjo

masë i lejoi qeverisë së Rumanisë që të përmirësojë në mënyrë të suksesshme

koordinimin mes ministrive të veçanta në fushën e politikave Europiane. Përsa i takon

procedurave legjislative, u adoptuan dispozita ligjore që synojnë të përshpejtojnë

procesin legjislativ, duke shkurtuar procesin e këshillimit për ministrat dhe aktorët e tjerë

të përfshirë, si dhe përafrimin e legjislacionit të brendshëm me acquis communautaire.

Në kuadër të përmirësimit të funksionimit të shërbimit publik, në nëntor të vitit 1999

qeveria kaloi “Statutin e Shërbimit Publik”. Kjo iniciativë përmbushi një nga prioritetet

afat-shkurtra të Partneritetit të Rumanisë me Bashkimin Europian. Ky statut ishte në

përputhje me praktikat Europiane në shumë çështje kyçe si: aksesin e lirë në

administratën qendrore, bazuar në parimin e konkurrencës dhe krijimin e një zyre për

çështjet e shërbimit publik. Ky statut, në tërësinë e tij, përfaqësonte një progres të

rëndësishëm në rrugën e krijimit të një shërbimi të qëndrueshëm, profesional dhe të

pavarur. Decentralizimi i administratës është një prioritet kryesor për vendet që synojnë

të bëhen anëtarë të Bashkimit Europian. Gjithsesi, kapaciteti administrativ i zyrtarëve

lokal mbeti i kufizuar, dhe në shumicën e rasteve u konstatuan mungesa të personelit të

382

Shih Raport Progresin e Komisionit për Hungarinë, COM (2000)705, datë 08.11.2000.

96

kualifikuar, i cili do të merrte përsipër detyrimet e reja që burojnë nga anëtarësimi. Gjatë

periudhës së para anëtarësimit, kishte probleme serioze që pengonin progresin e reformës

në sektorë të ndryshëm të rëndësishëm, prandaj iu kushtua vëmendje kryesore zgjerimit

të kapaciteteve administrative të zyrtarëve lokal383

.

Lituania bëri përmirësime të qëndrueshme në reformimin e administratës publike.

Qeveria prezantoi masa për ngushtimin e strukturës administrative në mënyrë që të

shmangeshin operacionet e mbivendosjes mes institucioneve të ndryshme. Në Tetor

2000, Parlamenti vendosi që të përfshijë Ministrinë e Reformave të Shërbimit Publik, së

bashku me organet e tij në varësi, në Ministrinë e Brendshme. Koordinimi mes Ministrisë

së Brendshme u fuqizua me qëllim që të përmirësohej efiçienca e administratës publike.

Në lidhje me arsimimin e zyrtarëve, qeveria filloi të zbatonte strategjinë kombëtare për

arsimimin e nëpunësve publik, i cili është kusht për të hyrë në Bashkimi Europian. Me

progresin e arritur në përshtatjen e ligjit mbi administratën publike dhe atij mbi shërbimin

civil, shërbimi publik në Lituani arriti, të paktën në parim, një nivel të mirë pavarësie.

Gjithsesi, qeveria e Lituanisë u përball me sfida të mëtejshme, duke synuar një shërbim

publik modern, të pavarur, kompetent dhe efiçient në të ardhmen. Problemet kryesore

lidheshin kryesisht me kategorizimet e pagave të zyrtarëve, mundësitë shtesë të

arsimimit, si dhe forcimin e koordinimit mes departamenteve384

.

Republika Çeke dëshmoi për një nivel të dobët të aplikimit të masave dhe reformave.

Megjithëse është njohur zyrtarisht që reformat duhet të përfshihen në të gjitha nivelet,

reforma e administratës publike ishte e kufizuar në një nivel rajonal385

. Natyrisht që kjo

solli rezultate të pakënaqshme386

. Në përgjithësi, Republika Ceke duhet të ishte më

shumë e gatshme që të nxiste procesin e reformës administrative. Megjithëse kishte

fusha në të cilat u konstatua progres i padiskutueshëm dhe përmirësimet janë të dukshme,

duheshin rritur standardet minimale në të gjitha fushat. Mungesa e një rregullimi ligjor

mbi shërbimin civil shtetëror, solli si pasojë impakte negative në efiçiencën e

përgjithshme të administratës kombëtare. Gjithsesi, edhe përpara miratimit të ligjit, u

ndërmorën disa masa si p.sh kurset e vazhdueshme te arsimimit për nëpunësit civilë të

nivelit të lartë në çështjet e integrimit gjuhëve europiane387

.

Dokumenti Strategjik i Komisionit i vitit 2001 përsëriti sërish nevojën e përmirësimit të

kapaciteteve administrative388

. Raporti i Progresit të Komisionit për 2001, së bashku me

Partneritetin e Anëtarësimit të propozuar për 2001, reflektuan gjithashtu disa

problematika.

Lidhur me procesin integrues të Shqipërisë, progres raportet do të analizohen në një

kapitull të veçantë ku do të përshkruhen edhe arritjet specifike të Shqipërisë për secilën

fushë dhe kuadri ligjor i përafruar me Acquis Communautaire.

383

Shih Raport Progresin e Komisionit për Rumaninë, COM (2000)710 datë 08.11.2000. 384

Shih Raport Progresin e Komisionit për Lituaninë, COM (2000)707, datë 08.11.2000. 385

Aktet nr. 367/1990 dhe nr. 425/1990 të Republikës së Çekisë. 386

Strategy Options for Public Administration, Reform in Central and Eastern Europe, Final Report (1997),

fq. 27. 387

Shih Raport Progresin e Komisionit për Republikën e Çekisë, COM (2000)703, datë 08.11.2000. 388

Commission Enlargement Strategy Paper, 13 Nëntor 2001.

97

5) Perspektiva e Turqisë dhe vendeve të Ballkanit Perëndimor në procesin e

zgjerimit

Sipas nenit 49 të Traktatit të BE-së, çdo shtet europian i cili respekton parimet themelore

të lirisë, demokracisë, zotohet për respektimin e të drejtave të njeriut, lirive të tjera

themelore dhe vendosjen e shtetit të së drejtës mund të aplikojë për tu anëtarësuar në

Bashkimin Europian.389

Zgjerimi i mëtejshëm i Bashkimit Europian do të ndodhë për ato

shtete, të cilat do të plotësojnë tre Kriteret e Kopenhagenit: (i) respektimi i shtetit të së

drejtës, (ii) krijimin e një ekonomie tregu, të tillë që të mund ti bëjë ballë presioneve që

vijnë nga konkurrenca e tregut të brendshëm dhe (iii) përafrimi i legjislacionit të

brendshëm me atë të BE dhe forcimi i kapaciteteve administrative për zbatimin e këtij

legjislacioni.

Vendet të cilat, janë duke negociuar aktualisht me institucionet e BE-së dhe që synojnë

anëtarësimin në BE janë Turqia dhe vendet e Ballkanit Perëndimor 390

dhe Turqia. Në

Këshillin Europian të Helsinkit të vitit 1999, u nënvizua se Turqia është një vend

kandidat i destinuar për t’ju bashkuar BE-së, pas plotësimit të disa kritereve të aplikuara

edhe për vendet e tjera kandidate.391

Ky vendim mund të konsiderohet si një prej

vendimeve më të rëndësishme për Turqinë, pas një periudhe shumë të gjatë negocimi.

Turqia ka aplikuar për tu anëtarësuar në Bashkimin Europian që në vitin 1987, por në

vitin 1989 Këshilli dha një opinion negativ, duke e shtyrë për më tej negocimin me këtë

vend. Pas monitorimit të zhvillimeve në Turqi, në 3 tetor 2005, u hap procesi i negocimit

ndërmjet Turqisë dhe BE. Aktualisht, Turqia ka marrë statusin e vendit kandidat

potencial dhe ndodhet në procesin e kontrollit të përputhshmërisë së legjislacionit të

brendshëm me kapitujt e legjislacionit europian.392

6) Perceptimi i vendeve europiane për procesin e zgjerimit të BE393

Termi “kapacitet integrues” u shfaq në Strategjinë e Zgjerimit të BE-së, të paraqitur nga

Komisioni Evropian në nëntor 2006. Për studiuesit e çështjeve evropiane kapaciteti

integrues është një koncept i përbërë nga tre komponentë: (1) kapaciteti i BE-së për të

reformuar institucionet e veta në mënyrë të tillë që zgjerimi i mëtejshëm nuk do të

krijonte probleme institucionale; (2) zhvillimi i një kuadri buxhetor të përshtatshëm, që

nuk do të dëmtonte rëndë interesat e shteteve anëtare të BE-së nga zgjerimet e ardhshme;

dhe (3) zhvillimi (dhe kufizimi) i politikave të përbashkëta që do të mundësonin një

zgjerim pa kosto të mëdha për Bashkimin Evropian.

Britania e Madhe i qëndron pikëpamjes që debati i tanishëm për kapacitetin integrues të

BE-së mund të ndalojë zgjerimin e mëtejshëm dhe të kompromentojë njërin prej

389

Neni 49 I Traktatit te BE-se 390

Shqipëria, Serbia, Maqedonia, Mali i Zi, Kroacia dhe Bosnje Hercegovina 391

The Politics and Economics of the European Union, fq 487 392

Ky njihet si procesi « screening » 393

Informacioni është marrë nga botimi i Ministrisë së Integrimit “Kapaciteti Integrues i Bashkimit

Europian”.

98

qëllimeve afatgjata dhe të përhershme të diplomacisë britanike. Megjithatë, komentatorët

britanikë e pranojnë se debati për kapacitetin e BE-së për të integruar shtete të reja

anëtare është bërë i pashmangshëm.

Britania e Madhe ka qenë gjithmonë një mbështetëse e fuqishme e zgjerimeve të BE-së.

Ajo që ka rëndësi për Britaninë është që Turqia të anëtarësohet në Bashkimin Evropian.

Anëtarësimi i Turqisë ka rëndësi strategjike për marrëdhëniet transatlantike me Shtetet e

Bashkuara dhe për zhvillimin afatgjatë të një Evrope më të gjerë. Në lidhje me Ballkanin

Perëndimor, edhe pse e ardhmja e tij është shumë e pasigurt, Britania e Madhe mbështet

anëtarësimin e shteteve të këtij rajoni në një periudhë afatgjatë. Sipas Britanisë së Madhe,

Bashkimi Evropian ka ende kapacitet për të integruar shtete të reja anëtare.

Bullgaria. Kapaciteti integrues konceptohet si i përbërë nga tri aspekte: BE duhet të

përgatitet për zgjerimin në dimensionin institucional, buxhetor, dhe të politikave.

Politikanët bullgarë mbështesin hapat e ardhshëm në procesin e forcimit të BE-së. Sipas

tyre, në rast se BE është më e qëndrueshme institucionalisht dhe më e fortë së brendshmi,

kjo do të lehtësojë zgjerimet e ardhshme dhe do të sigurojë mbështetje më të madhe prej

qytetarëve evropianë. Gjithashtu, angazhimi për krijuar një BE më të fortë shkon

paralelisht me nevojën për të vazhduar procesin e zgjerimit.

Megjithatë, politikanët më të lartë bullgarë (Presidenti, Kryeministri, dhe Ministri për

Çështjet Evropiane) mbështesin zgjerimin e BE-së duke u fokusuar veçanërisht tek

vendet e Ballkanit Perëndimor. Sipas tyre, garancia e një perspektive të qartë evropiane

për Ballkanin Perëndimor do t’i kontribuojë paqes, stabilitetit, dhe begatisë jo vetëm në

rajonin e Ballkanit, por edhe kontinentit evropian në tërësi.

Franca është ndërmjet atyre që e mbështesin më pak zgjerimin e mëtejshëm të BE-së

(31%). Nga ana tjetër, rreth 70% e francezëve janë kundër anëtarësimit të Turqisë. Kjo

është arsyeja që ngadalësimi i procesit të zgjerimit është pritur me mjaft kënaqësi në

Francë. Nocioni “kapacitet integrues” ka qenë prezent në debatin francez për Evropën për

një kohë të konsiderueshme. Shumë politikanë dhe intelektualë janë shprehur se ky ishte

një prej kritereve të Kopenhagenit, edhe pse institucionet e BE-së duket se nuk e marrin

parasysh.

Francezët janë të mendimit se një ndalim i zgjerimit është i nevojshëm për të “tretur”

raundin më të fundit të zgjerimit. Tri janë pyetjet që kërkojnë përgjigje: (1) Cilat vende

janë të destinuara të bëhen anëtare?; (2) Për të bërë çfarë?; (3) Cili kuadër institucional

është i përshtatshëm për t’iu përgjigjur zgjerimit? Sipas Ministres për Çështjet Evropiane,

Catherine Colonna, zgjerimi i Evropës shkon paralelisht me rritjen e pasigurisë në lidhje

me kufijtë, identitetin dhe politikat e BE-së. Kontrolli politik i procesit të zgjerimit duhet

të përforcohet dhe reflektimi për kapacitetin integrues të qartësohet. Për Colonna çështja

e shpejtësisë së procesit të zgjerimit zë vend qendror.

Gjermania thekson se politika e zgjerimit duhet të jetë e matur dhe nuk duhet të

mbingarkojë kapacitetin e BE-së për të integruar anëtarë të rinj. Besimi se zgjerimi dhe

99

integrimi janë dy anë të së njëjtës medalje u shkatërrua gjatë krizës së ratifikimit të

Traktatit për Kushtetutën Evropiane. Prandaj, shpëtimi i thelbit politik të Traktatit

Kushtetues kuptohet gjerësisht prej partive politike gjermane si parakusht për zgjerimin e

mëtejshëm. Ato që konsiderohen si më të rëndësishme për kapacitetin veprues të BE-së,

si dhe efiçencën dhe legjitimitetin e tij, janë dispozitat në lidhje me institucionet dhe

vendim-marrjen. Gjithashtu çështja e kufijve dhe identitetit të Evropës shtrohet nga

shumica e partive gjermane. Sipas tyre, me vendet që nuk mund të fitojnë anëtarësi të

plotë në BE duhet të zhvillohen marrëdhënie të fqinjësisë së mirë që garantojnë siguri dhe

begati, të bazuara në vlera të përbashkëta.

Nga ana tjetër, tek gjermanët ndjehet qartë lodhja prej zgjerimit (enlargement fatigue).

60% e tyre janë kundër zgjerimit të mëtejshëm. Edhe pse qeveria ka konfirmuar

angazhimin e vet ndaj zgjerimit, ky angazhim nuk është i pakushtëzuar dhe në përgjithësi

rekomandohet ngadalësimi i proceseve zgjeruese. Në lidhje me vendet e Ballkanit

Perëndimor, qeveria gjermane dëshiron të shmangë trajektoret e shpejta dhe anëtarësimin

në grup dhe insiston në qasjen graduale (roadmap) me hapa dhe angazhime të

përcaktuara qartë. Megjithatë, për shkak të çështjeve të sigurisë, mendohet se Serbisë do

t’i dërgohet së shpejti një sinjal për perspektivën që ky vend të fitojë statusin e shtetit

kandidat për anëtarësim.

Greqia ka qenë promovuese e zgjerimit në Bullgari dhe Rumani dhe shikon pozitivisht

progresin e Ballkanit Perëndimor drejt Evropës. Vërejtjet e shfaqura në Greqi për vlerën

dhe maturinë e zgjerimit lidhen kryesisht me Turqinë. Kështu, koncepti “kapacitet

integrues” që përdoret për të vonuar zgjerimin e mëtejshëm ka gjetur gjithnjë e më shumë

mbështetje, edhe pse përmbajtja e këtij koncepti nuk është shumë e qartë.

Italia ka shfaqur vullnetin për të filluar një reflektim serioz mbi kapacitetin integrues të

BE-së. Por debati për kapacitetin integrues mund të mbetet steril dhe të përdoret për të

lançuar platformën e anti-zgjerimit. Në veçanti kjo mund të prekë perspektivën për

anëtarësim të Turqisë, duke qenë se ka një numër të konsiderueshëm politikanësh në të

dyja anët e koalicioneve politike, si dhe grupe të ndryshme të shoqërisë italiane, që e

kundërshtojnë me forcë anëtarësimin e saj. Megjithatë, qeveria italiane dhe shumica e

liderëve politikë është shprehur në favor të perspektivës evropiane për të gjitha vendet e

Ballkanit Perëndimor dhe Turqinë.

Për qeverinë italiane është e rëndësishme që zgjerimi të mos rrezikojë thellimin e

integrimit. BE duhet të përcaktojë qartë kufijtë gjeografikë dhe duhet të përfshijë

Ballkanin Perëndimor dhe Turqinë, por jo Rusinë, republikat ish-sovjetike dhe vendet e

Mesdheut jugor.

Turqia. Debati për Bashkimin Evropian përqendrohet në anëtarësimin e Turqisë në BE

dhe jo në dinamikat e integrimit ekonomik dhe politik të BE-së. Në këtë kontekst termi

“kapacitet integrues” zë vend qendror në diskutimet e tanishme si një koncept kryesor në

debatet më të gjera për marrëdhëniet ndëmjet Turqisë dhe Bashkimit Evropian. Është i

përhapur gjerësisht mendimi se kapaciteti integrues do të shndërrohet në çështje kritike

dhe do të drejtojë procesin e anëtarësimit të Turqisë, ndërkohë që përfshirja e tij në

100

Kuadrin Negociues tregon se kapaciteti integrues do të bëhet kriteri bazë që do të

përcaktojë nëse Turqia mund të bëhet apo jo anëtar i BE-së.

Republika Çeke. Politikanët kryesorë të të gjithë spektrit politik mbështesin zgjerimin e

mëtejshëm dhe janë skeptikë ndaj përdorimit të kapacitetit integrues të BE-së si kusht për

zgjerimet e ardhshme. Si ministri i jashtëm Cyril Svoboda ashtu dhe presidenti Vaclav

Klaus kanë kritikuar referencat në lidhje me kapacitetin integrues të BE-së si të

panevojshme dhe me të cilat mund të abuzohet. Sipas opinionit të tyre ekziston rreziku që

politikanët t’i referohen mungesës së kapacitetit integrues të BE-së, kur në të vërtetë

problemi qëndron në faktin që disa politikanë e kanë të vështirë të bindin popullsinë

vendase për avantazhet e zgjerimit.

Sondazhet tregojnë se çekët ndajnë pikëpamjet e elitës politike në lidhje me zgjerimin.

58% e tyre mbështesin zgjerimin e mëtejshëm, krahasuar me 45% që është mesatarja e

BE-së. Nga ana tjetër, çekët janë skeptikë ndaj Turqisë dhe Shqipërisë. Në rastin e

Turqisë shprehen kundër anëtarësimit 61% dhe në rastin e Shqipërisë 62%. Vendi që

gëzon më së shumti mbështetjen e popullsisë çeke është Kroacia me 80%.

7) Konkluzione

Në vend të përmbledhjes, më poshtë do jepen 4 komente në lidhje me perspektivën e

integrimit europian:

Së pari, anëtarësimi pa përmbushjen e qëndrueshme të Kritereve të Anëtarësimit nuk

është në interes të Shteteve palë të Marrëveshjes dhe as në interes të Bashkimit Europian.

Teorikisht, statusi i ardhshëm “Anëtar” i një Shteti të Marrëveshjes në Bashkimin

Europian mund të konceptohet si një status i plotë anëtarësie ose, në mënyrë alternative,

si një status i reduktuar në kuptimin e “anëtarësimit minimal” ose “anëtarësimit të ri”. Në

interes të një përbërje bazë homogjene në aspektin ligjor, ekonomik dhe politik të

Bashkimit Europian, anëtarësimi i plotë duhet të jetë objektivi më i preferuar. Gjithsesi,

mund të jenë të nevojshme edhe zgjidhje të përkohshme.

Së dyti, në lidhje me anëtarësimin e plotë në Bashkimin Europian, vëzhgime të

niveleve të ndryshme të tranzicionit, zbatimi dhe përshtatja e Shteteve të Marrëveshjes në

Europën Qendrore dhe Lindore, priret drejt një qasje për të ndërmarrë hapin e pestë, që

nënkupton negociatat në drejtim të anëtarësimit, për të gjithë shtetet e Europës Qendrore

dhe Lindore në të njëjtën kohë, dhe favorizojnë më tepër një qasje për të marrë përsipër

këtë detyrë në përputhje me shkallën individuale të zhvillimit të Bashkimit Europian, të

krahasueshëm me secilin vend dhe ndoshta për pasojë edhe për një grup vendesh. Nëse

zbatimi i një koncepti kaq të diferencuar, nuk do të mund të realizohej për shkak të

konsideratave të përgjithshme politike, çdo aplikim duhet gjykuar dhe vlerësuar në bazë

të meritave të veta. Prandaj, duket si një perspektivë e pamundur që të përcaktohet një

datë e njëjtë anëtarësimi për të gjithë shtetet e Marrëveshjes.

Së treti, negociatat për zgjerime të mëtejshme, si dhe për grupin më të madh të

shteteve që janë pranuar ndonjëherë në familjen e madhe europiane, nuk u hapen dhe nuk

duhet të hapen përpara se BE të ketë ngritur kapacitetet e veta institucionale dhe

procedurale për të përballuar zgjerimin me vendet e Europës Lindore. Në fund të fundit,

duket e qartë se formimi dhe zbatimi i statusit të ardhshëm të Shteteve të Europës

101

Lindore brenda BE nuk është vetëm një sfidë për Shtetet e Europës Lindore, por

gjithashtu edhe për stabilitetin dhe suksesin e vetë Bashkimit Europian.

Së katërti, dhe së fundmi, zhvillimi i marrëdhënieve mes BE dhe Shteteve të

Marrëveshjes duhet konsideruar një shans i madh për të frymëzuar, krijuar dhe fituar një

klimë dinamizmi të ri ekonomik dhe politik, si dhe të një vetëbesimi të ri për të gjithë

shtetet e Europës Lindore dhe Perëndimore të përfshirë në këtë proces, ashtu si dhe për

BE në tërësi. Zhvillimi i Europës Lindore mund të duket një sfidë e madhe dhe padyshim

që është, por një sfidë akoma më e madhe del nga dinamikat mbresëlënëse të Azisë

Lindore dhe Shteteve të Bashkuara të Amerikës. Kështu që tranzicioni i vendeve të

Europës Lindore përbën një mundësi mjaft të mirë për të nxitur dhe për t’i dhënë një

shtysë Europës në konkurrimin e saj global dhe bashkëpunimin me Azinë dhe Amerikën

Veriore.

102

Kapitulli IV

ELEMENTËT PËRBËRËS TË MARRËVESHJES SË STABILIZIM ASOCIIMIT

MES SHQIPËRISË DHE BASHKIMIT EUROPIAN394

4.1 Hyrje

Në raportin e fundit të Komisonit Europian theksohet se Shqipëria i ka zbatuar mirë

detyrimet e saj në kuadrin e Marrëveshjes së Stabilizim-Asociimit (MSA). Shqipëria ka

marrë pjesë në dialogun periodik politik dhe ekonomik me BE-në përmes strukturave të

MSA-së dhe ka kontribuar në funksionimin normal të strukturave të përbashkëta.

Mbledhjet e Komitetit dhe Këshillit të Stabilizim-Asociimit u mbajtën përkatësisht në

mars dhe maj të vitit 2012. Gjatë periudhës së raportimit u zhvilluan mbledhjet e gjashtë

nënkomiteteve. Për më tepër, Këshilli SA pranoi të ngrejë një grup të posaçëm për

Reformën e Administratës Publike në kuadrin e strukturave të MSA-së. Dialogu

ekonomik shumëpalësh ndërmjet Komisionit, Shteteve Anëtare të BE-së dhe vendeve

kandidate potenciale, në kontekstin e mbikëqyrjes fiskale të para-anëtarësimit, u zhvillua

në një takim ekspertësh në maj të vitit 2012.

Liberalizimi i vizave për qytetarët shqiptarë që udhëtojnë në zonën Schengen është në

fuqi që në 15 dhjetor 2010. Liberalizimi vlen për zotëruesit e personave biometrike që

udhëtojnë në zonën Schengen. Komisioni krijoi një mekanizëm monitorimi pas

liberalizimit të vizave për të vlerësuar nëse zbatimi i reformave të Shqipërisë është

konsistent me udhërrëfyesin dhe i qëndrueshëm. Kjo masë u plotësua me një mekanizëm

alarmi për të parandaluar abuzimet. Në dhjetor të 2011-ës, Komisioni i paraqiti raportin e

dytë monitorues Parlamentit Europian dhe Këshillit, ndërsa raportin e tretë e miratoi në

gusht të vitit 2012. Marrëveshja e ripranimit ndërmjet Bashkimit Europian dhe Shqipërisë

është në fuqi që në vitin 2006.

Asistenca financiare e para-anëtarësimit i jepet Shqipërisë përmes Instrumentit për

Asistencën e Para-anëtarësimit (IPA). Në kuadrin e Komponentit I të IPA-s, Asistenca e

Tranzicionit dhe Forcimi Institucional, BE-ja i ka akorduar Shqipërisë gjithsej rreth 530

milion euro për periudhën 2007-2013. Buxheti vjetor i Programit Kombëtar në kuadrin e

këtij komponenti ofron 82 milion euro për 2011-ën dhe 86.9 milion për 2012-ën.

Dokumenti i Planifikimit Indikativ Shumëvjeçar (MIPD) për periudhën 2011-2013

parashikon një përqasje sektoriale me fokus te Drejtësia dhe Çështjet e Brendshme,

Reforma e Administratës Publike, Transporti, Mjedisi dhe Ndryshimet Klimatike,

Zhvillimi Social, Bujqësia dhe Zhvillimi Rural. Asistenca IPA në kuadrin e këtij

komponenti zbatohet nën mbikëqyrjen e Delegacionit të BE-së në Tiranë.

394

Shih Progres Raportin e Shqipërisë për vitin 2012, botuar në faqen zyrtare të Ministrisë së Integrimit

www.mie.gov.al.

103

Në kuadrin e komponentit II të IPA-s, Bashkëpunimi Ndërkufitar, Shqipëria merr pjesë

në menaxhimin dhe zbatimin e tre programeve në hapësirën e Ballkanit Perëndimor (me

Malin e Zi, ish-Republikën Jugosllave të Maqedonisë dhe Kosovën395

), në një program

dypalësh bashkëpunimi ndërkufitar me një Shtet Anëtar të BE-së (Greqinë), në tre

programe shumëpalëshe (përfshi Shtete Anëtare të BE-së), d.m.th. në programet

transkombëtare europiane ERDF që quhen “Europa Juglindore” dhe “MED”, si edhe në

programin rajonal Adriatik.

Shoqëria civile ka marrë mbështetje financiare nga BE-ja në kuadrin e Instrumentit të

Shoqërisë Civile IPA për periudhën (2011-2012) dhe përmes Instrumentit Europian për

Demokraci dhe Të drejtat e Njeriut. IPA iu dha mbështetja organizatave të shoqërisë

civile në këto fusha: drejtësia (aksesi në drejtësi, lufta kundër korrupsionit dhe

monitorimi/përmirësimi i kushteve të punës në sistemin e vuajtjes së dënimit), mbrojtja e

grupeve të cenueshme (gratë pa përkrahje, fëmijët dhe të moshuarit, si dhe grupet

minoritare) si dhe mbrojtja e mjedisit. Ndër objektivat e kësaj asistence është përfshirja

më e gjerë e shoqërisë civile në vendimmarrje, forcimi i menaxhimit dhe kapaciteteve

organizative të organizatave të shoqërisë civile si edhe përmirësimi i kuadrit të tyre ligjor

dhe fiskal.

BE-ja ka bashkëfinancuar pjesëmarrjen e Shqipërisë në këto programe të BE-së:

“Programi i Shtatë Kuadër (FP7) për Kërkimin Shkencor”, “Programi për Sipërmarrjen

dhe Novacionin” (EIP) i “Programit Kuadër për Konkurrueshmërinë dhe Novacionin”,

“Europa në Veprim”, “Europa për Qytetarët” dhe “Kultura”.

4.2 Kriteri Politik

Ashtu siç u theksua edhe nga eksperienca dhe përvoja e shteteve të pranuara tashmë në

Bashkimin Europian, kriteri politik i Kopenhagen-it kërkon stabilitetin e institucioneve

që garantojnë demokracinë, shtetin e së drejtës, të drejtat e njeriut si dhe respektimin e

mbrojtjen e minoriteteve. Gjithashtu, në këtë pikë vlerësohet përparimi në adresimin e 12

prioriteteve kyçe të evidentuara në Opinionin e Komisionit Europian për aplikimin e

Shqipërisë për anëtarësim në Bashkimin Europian. Në këtë kontekst, në mars të vitit

2012, Shqipëria miratoi Planin e Veprimit për plotësimin e rekomandimeve të

Opinionit396

.

- Demokracia dhe shteti i së drejtës

Shumica qeverisëse dhe opozita arritën një marrëveshje politike në nëntor të 2011-ës, e

cila shënoi fundin e ngërçit politik që lindi nga zgjedhjet parlamentare të 2009-ës. Në

395 pa paragjykuar qëndrimet e shteteve mbi statusin dhe në përputhje me Rezolutën 1244/1999 të Këshillit të

Sigurimit të OKB-së si dhe me Opinionin e GJND-së mbi shpalljen e pavarësisë së Kosovës. 396

Shih faqen e Ministrisë së Drejtësisë http://www.justice.gov.al/?fq=brenda&kid=251&gj=gj1

http://www.justice.gov.al/?fq=brenda&kid=251&gj=gj1

104

këtë marrëveshje u miratua një plan dhe një kalendar për realizimin e reformës zgjedhore,

për përmirësimin e Rregullores së Kuvendit dhe për miratimin e ligjeve pezull që

kërkonin shumicë të cilësuar.

Shumica qeverisëse dhe opozita ruajtën përgjithësisht angazhimin ndaj reformave

politike kryesore që burojnë nga kjo marrëveshje politike, dhe dialogu politik është

përmirësuar në masë të konsiderueshme që atëherë. Procesi i punës për zbatimin e 12

prioriteteve kyçe ka qenë përfshirës në përgjithësi. Sidoqoftë, ka pasur periudha të

shkurtra retorike konfrontuese ndërmjet qeverisë, por gjithashtu u bë përparim i

konsiderueshëm me miratimin e ligjeve pezull me shumicë të cilësuar, emërimin e

Avokatit të Popullit, miratimin e ndryshimeve të Kodit Zgjedhor dhe me rishikimin e

Rregullores së Kuvendit. Kjo krijoi një klimë bashkëpunimi ndërpartiak, që mundësoi

përparimin e reformave edhe në fusha të tjera të kriterit politik.

Parlamenti pati një përmirësim të ndjeshëm të dialogut dhe retorikës si dhe u krijua një

atmosferë konstruktive, sidomos gjatë mbledhjeve të komisioneve dhe atyre plenare. Kjo

mundësoi përparimin në një sërë fushash. U miratuan të gjithë ligjet pezull që kërkonin

shumicën e cilësuar prej 3/5, përfshi sidomos ndryshimet në Kodin Penal dhe Kodin

Civil, si edhe ligjin “Për gjykatat administrative” që qëndronte pezull prej një kohe të

gjatë. Përparim është bërë në funksionimin e procedurave parlamentare (prioritet kyç i

Opinionit), me miratimin e një numri të konsiderueshëm aktesh, përfshi ligje, vendime,

rezoluta dhe deklarata. Një numër i madh i tyre është miratuar me konsensus. Përparim

është vërejtur edhe në përmirësimin e konsultimit publik gjatë procesit legjislativ. Gjatë

mandatit të kryetarit të ri, Komisioni për Integrimin Europian është përfshirë në mënyrë

aktive me Ministrinë e Integrimit për hartimin dhe monitorimin e pjesëve relevante të

Planit të Veprimit për Plotësimin e Rekomandimeve të Opinionit. Komisioni për

Integrimin Europian përfshi shoqërinë civile kanë luajtur një rol të rëndësishëm në

rishikimin e Planit të Veprimit.

Në lidhje me reformën zgjedhore, prioritet kyç i Opinionit, përfaqësuesit e qeverisë dhe

të opozitës në Komitetin e Posaçëm Parlamentar të ngritur në nëntor të 2011-ës, punuan

në një frymë të përgjithshme bashkëpunimi konstruktiv. Komisioni arriti rezultate të mira

dhe konsensus për ndryshimet në kuadrin zgjedhor legjislativ, të cilat adresonin shumicën

e rekomandimeve të misioneve vëzhguese të OSBE/ODIHR-it për zgjedhjet e 2009-ës

dhe 2011-ës. Këto ndryshime përfshijnë dispozita për regjistrimin e subjekteve,

zgjedhore, kuotat gjinore, financimin e fushatave zgjedhore dhe mekanizmat e ankimit

dhe apelimit.

Në tërësi, funksionimi i Parlamentit dhe dialogu politik janë përmirësuar në masë të

konsiderueshme, si rezultat i marrëveshjes politike të nëntorit të 2011-ës. Kjo bëri të

mundur përparim të ndjeshëm, si miratimi i ligjeve pezull që kërkonin shumicë të

cilësuar, emërimin e Avokatit të Popullit, mbajtjen e dëgjesës dhe procesit të votimit për

kandidatin e presidentit për gjyqtar në Gjykatën e Lartë, si dhe miratimin e ndryshimeve

të Kodit Zgjedhor. Tashmë, është arritur në parlament edhe miratimi i tre ligjeve, të

105

ashtuquajtura “të integrimit”, të cilat ishin për një periudhë të gjatë në rendin e ditës së

punimeve të parlamentit397

.

Qeveria qëndroi në pushtet dhe në pozita stabël në drejtimin programit të saj dhe

reformave që kishte ndërmarrë, duke iu referuar këtu reformave konkrete në kuadër të

integrimit evropian. Ministria e Integrimit, në bashkëpunim me Komisionin për

Integrimin Europian, luajti rol kyç në rishikimin e Planit të Veprimit për Plotësimin e

Rekomandimeve të Opinionit. Procesi i rishikimit ishte transparent dhe pjesëmarrës, duke

përfshirë konsultimet me aktorët joqeveritarë. Plani i Veprimit është përmirësuar, duke

qartësuar përmbajtjen e masave dhe duke specifikuar rezultatet konkrete. Mekanizmi i

monitorimit të përmuajshëm është zbatuar rregullisht.

Është bërë përparim me përditësimin e Planit Kombëtar për Zbatimin e MSA-së

(PKZMSA). PKZMSA-ja e përditësuar u miratua me vendim të Këshillit të Ministrave në

korrik të 2012-ës, vendim i cili ndër të tjera specifikon përgjegjësitë për zbatimin si edhe

kriteret e monitorimit dhe raportimit. Vendimi ngarkon institucionet e linjës që të

vendosin bashkërisht për shpërndarjen e përgjegjësive institucionale, në lidhje me

transpozimin dhe zbatimin e akteve normative të së drejtës së BE-së, brenda tre muajsh

nga hyrja në fuqi e vendimit. Me zbatimin e tij, kjo shpërndarje do të jetë një hap i

rëndësishëm përpara për të siguruar rishikim tërësor dhe planifikim më realist të

PKZMSA-së.

Janë bërë disa përparime në koordinimin e proceseve për përafrimin e legjislacionit me

acquis. Ministria e Integrimit vazhdoi punën për analizën e mangësive legjislative. Është

instaluar një sistem TI për përafrimin ligjor (IMS), si pjesë e “e-cabinet” që është sistemi

i përgjithshëm TI i qeverisë. Sistemi përmban informacion për masat e përafrimit ligjor

me acquis. Futja e IMS-së rrit transparencën dhe efiçencën e sistemit për planifikimin

dhe monitorimin e procesit të përafrimit, megjithëse faktori kohë dhe cilësia e

mekanizmave përkatës kanë nevojë për përmirësim të mëtejshëm.

Në lidhje me qeverisjen vendore, nuk është bërë përparim në reformën administrative

territoriale. Njësitë e vogla të pushtetit vendor janë shpesh ekonomikisht të

paqëndrueshme. Ligji “Për planifikimin e territorit” u miratua në 2009-ën, por zbatimi

është i ngadaltë. Autoritetet vendore kanë filluar ngadalë të zbatojnë Vendimin e Këshillit

të Ministrave të qershorit 2011 “Për strukturën dhe organizimin e institucioneve publike”.

Administrata Publike ka patur përparime në fushën e reformës së administratës publike,

që është prioritet kyç i Opinionit. Në maj, Parlamenti miratoi me shumicë të cilësuar

ligjin “Për gjykatat administrative”. Ligji është hap i rëndësishëm në kuadrin e

397

Këto ligje u miratuan me datë 30 maj 2013 në seancën e jashtëzakonshme parlamentare duke përfshirë

projektligjin për Nëpunësin Civil, projektligjin për Gjykatën e Lartë dhe Reforma Parlamentare. Këto tre

ligje morën edhe votën e opozitës, pasi u pranua kushti i tyre për futjen në fuqi në legjislaturën e ardhshme.

106

reformimit të sistemit gjyqësor, pasi garanton shqyrtim juridik të vendimeve

administrative nga ana e gjykatave të pavarura, gjë që forcon transparencën dhe luftën

kundër korrupsionit në shërbimin civil. Është miratuar ligji “Për organizimin dhe

funksionimin e administratës publike”, si një ligj integral që synon të eliminojë

fragmentimet dhe mangësitë në koordinim, si edhe të krijojë një kuadër të përgjithshëm

ligjor për organizimin e administratës publike. Janë bërë disa përparime në lidhje me

zbatimin e legjislacionit dhe akteve administrative.

Përparim është bërë me emërimin e Avokatit të Popullit në dhjetor, një prioritet kyç i

Opinionit, që kërkonte shumicë të cilësuar në Parlament. Është ngritur një zyrë rajonale

në Fier, Shkodër, Berat, Sarandë. Ky institucion ka nevojë për burimeve të mjaftueshme

financiare dhe njerëzore, si edhe për mbështetje politike të vazhdueshme, në mënyrë që të

jetë në gjendje të zbatojë plotësisht detyrat kryesore.

Në tërësi, ka pasur përparim në reformën e Administratës Publike, prioritet kyç i

Opinionit, kryesisht me miratimin e ligjit “Për gjykatat administrative”, ligjit “Për

organizimin dhe funksionimin e administratës publike”, dhe me emërimin e Avokatit të

Popullit. Tashmë është thelbësore miratimi së fundmi i ndryshimeve në ligjin “Për

shërbimin civil”, të cilat u cituan edhe më lart.

Përparim i moderuar është arritur në reformën në gjyqësor, që është prioritet kyç i

Opinionit. Ka filluar zbatimi i Strategjisë për reformën në sistemin e drejtësisë miratuar

në korrik të 2011-ës dhe i planit të veprimit të rishikuar në mars të 2012-ës. Në

Ministrinë e Drejtësisë (MD) janë ngritur disa grupe pune për të shqyrtuar legjislacionin

kryesor të sektorit të drejtësisë398

.

Përparim i mirë është arritur në luftën kundër korrupsionit në gjyqësor, përmes miratimit

të ndryshimeve kushtetuese që kufizojnë imunitetin e gjyqtarëve. Reforma mundëson

hetimin dhe ndjekjen penale të gjyqtarëve pa nevojën e një autorizimi paraprak. Është

miratuar kodi i etikës për gjyqtarët, por zbatimi efektiv i tij vazhdon të jetë sfidë. Në maj

është finalizuar një procedurë online që u mundëson qytetarëve të paraqesin ankesa ndaj

gjyqtarëve dhe procedimeve gjyqësore. Përparim i kufizuar është bërë në lidhje me

efiçencën e gjyqësorit. Efiçenca e gjykatave pengohet edhe nga mungesa e një regjistri

civil të saktë dhe një sistemi adresash të përshtatshëm.

Mungesa e një kuadri ligjor tërësor për administratën gjyqësore në përputhje me

standardet europiane, me organizim të qartë të gjykatave dhe stafit gjyqësor, e pengon

transparencën dhe efiçencën e veprimtarisë së gjykatave. Administrimi i gjykatave

vazhdon të jetë i dobët për shkak të mungesës së burimeve njerëzore dhe financiare.

Buxheti vjetor për gjyqësorin është rritur fare pak399

. Burimet e kufizuara ndikojnë edhe

398

Ligji “Për gjykatat administrative” u miratua në maj që të zbatohet vitin që vjen, ndërsa ligji “Për

konferencën kombëtare gjyqësore” dhe ligji “Për avokatinë” u miratuan përkatësisht në korrik dhe shtator.

Ligji “Për gjykatat administrative” parashikon ngritjen e gjykatave administrative të shkallës së parë në

nivel qendror dhe rajonal, si dhe ngritjen e një gjykate apeli dhe një seksioni të posaçëm pranë Gjykatës së

Lartë. 399

Në 2012-ën ishte 69,8 milion EUR, që përbën 0.71% të PBB-së.

107

në ngarkesën e madhe të gjykatave, përfshi Gjykatën Kushtetuese dhe Gjykatën e Lartë;

të dyja këto gjykata kanë një numër të konsiderueshëm çështjesh të akumuluara.

Ekzekutimi i vendimeve gjyqësore mbetet i dobët, sidomos për çështjet ku institucionet

shtetërore janë palë e paditur. Shqipëria ende nuk i ka paraqitur Këshillit të Europës të

dhëna të qarta për ekzekutimin e vendimeve në lidhje me kthimin/kompensimin e

pronave të shtetëzuara gjatë regjimit komunist. Nevojitet miratimi i një mekanizmi

efektiv ndreqës për rastet e mosekzekutimit të vendimeve të formës së prerë. Lidhur me

këtë aspekt, Avokati i Popullit ka hartuar edhe një raport të veçantë në të cilin pasqyrohen

problematika dhe ecuria e zbatimit të vendimeve gjyqësore.

Sistemi i ri përmbarimor privat është krijuar dhe për herë të parë është akorduar buxheti

për Dhomën Kombëtare të Përmbaruesve Gjyqësorë Privatë.

Në lidhje me ligjin “Për ndërmjetësimin”, janë miratuar aktet normative për veprimtarinë

e ndërmjetësve dhe janë lëshuar licencat e para.

Përparim i moderuar është bërë në lidhje me politikat e luftës kundër korrupsionit, që

është prioritet kyç i Opinionit. Zbatimi i strategjisë anti-korrupsion dhe i masave

specifike në sektorë dhe fusha të ndryshme në kuadrin e Planit të Veprimit për periudhën

2011-2013 vazhdon.

Ka pasur përparim të moderuar në forcimin e kuadrit ligjor. Këtu përfshihet zbatimi i

rekomandimeve të Grupit të Shteteve kundër Korrupsionit (GRECO) që kanë të bëjnë me

kriminalizimin dhe financimin e partive politike. Në mars 2012 u miratuan ndryshimet në

Kodin Penal në lidhje me aktet e korrupsionit të zyrtarëve të huaj dhe me miratimin e

dënimeve të rënda për korrupsionin në sektorin privat. Për sa i përket financimit të

partive politike, Komisioni Qendror i Zgjedhjeve miratoi një vendim në janar të 2012-ës

që përmbush rekomandimin më të fundit të GRECO-s.

Janë miratuar ndryshimet në ligjin “Për noterinë”, që parashikon digjitalizimin e

veprimtarisë së noterëve. Mbetet të finalizohen aktet nënligjore dhe hyrja e tyre në fuqi.

Janë bërë disa përparime përmes ndryshimeve kushtetuese për të kufizuar imunitetin e

zyrtarëve të lartë publikë dhe të gjyqtarëve, që është jo vetëm një pengesë thelbësore për

hetimin e duhur të rasteve të korrupsionit në Shqipëri, por kontribuon edhe në

perceptimin e gjerë publik për mosndëshkimin e vazhdueshëm të disa pjesëtarëve të

shoqërisë në këtë fushë.

Në programin shkollor është përfshirë një manual për mësuesit, i përgatitur për të rritur

ndërgjegjësimin ndaj rreziqeve relevante të korrupsionit. Në sektorin e shëndetësisë,

efektiviteti i masave antikorrupsion vihet në diskutim nga monitorimi i pamjaftueshëm i

kritereve të raportimit, si p.sh. kriteret për përdorimin e ilaçeve nëpër spitale.

Është bërë përparim i kufizuar në lidhje me masat specifike parandaluese, siç janë nismat

ndërgjegjësuese. Numrat “e gjelbër” dhe formatet standard elektronike për denoncimin e

rasteve nuk janë të fokusuara sa duhet në luftën kundër korrupsionit dhe ende nuk kanë

sjellë rezultate të qenësishme.

108

- Të drejtat e njeriut dhe mbrojtja e minoriteteve

Respektimi i të drejtës ndërkombëtare për të drejtat e njeriut

Shqipëria ka bërë përparim për sa i përket aderimit në instrumentet ndërkombëtare të

të drejtave të njeriut, me nënshkrimin e Konventës së Këshillit të Europës për

Parandalimin dhe Luftën kundër Dhunës ndaj Grave dhe Dhunës në Familje në dhjetor të

vitit 2011. Është ratifikuar tashmë edhe Konventa e OKB-së për të Drejtat e Personave

me Aftësi të Kufizuar, e nënshkruar në dhjetor të 2009-ës. Vonesat në zbatimin dhe

mosrespektimi i vendimeve të Gjykatës Europiane të të Drejtave të Njeriut (GJEDNJ),

sidomos në lidhje me të drejtat e pronësisë dhe të drejtën për gjykim të drejtë, vazhdojnë

të jenë çështje shqetësuese. Gjatë periudhës raportuese, GJEDNJ-ja dha vendime për tetë

kërkesa, duke vendosur që Shqipëria ka shkelur të drejtat e garantuara nga Konventa

Europiane e të Drejtave të Njeriut (KEDNJ). Që në shtator të 2011-ës, janë dorëzuar 98

kërkesa, duke e çuar në 379 numrin e kërkesave në pritje të vendimit.

Për sa i përket promovimit dhe zbatimit të të drejtave të njeriut, Avokati i Popullit ka

ndjekur rol proaktiv që në momentin e emërimit. Zyra e Komisionerit për Mbrojtjen nga

Diskriminimi (KMD) e ka fokusuar veprimtarinë në ndërgjegjësim dhe forcim

kapacitetesh të stafit.

Të drejtat civile dhe politike

Është bërë përparim në parandalimin e torturës dhe keqtrajtimit, si dhe në luftën

kundër mosndëshkimit, që është pjesë e një prioriteti kyç të Opinionit. Drejtoria e

Përgjithshme e Policisë së Shtetit ngriti një grup pune për të adresuar rekomandimet e

Avokatit të Popullit dhe ka filluar bashkëpunimin me dy OJF për ofrimin e trajnimeve

dhe monitorimin e ambienteve policore. Janë miratuar ndryshime në manualin për

rregullat dhe trajnimin e personave të arrestuar dhe të ndaluar në komisariatet e policisë,

si dhe është miratuar një databazë e re elektronike për personat e shoqëruar dhe të

arrestuar. Megjithatë, vazhdojnë të raportohen raste keqtrajtimi dhe përdorimi të tepërt të

dhunës, dhe kushtet në disa burgje dhe qeli paraburgimi ende nuk plotësojnë standardet.

Pavarësisht prirjes pozitive në këtë fushë, ende raportohet se procedurat për përpunimin e

personave të shoqëruar apo të arrestuar nuk ndiqen sistematikisht. Rastet e keqtrajtimeve

vazhdojnë të trajtohen përmes procedimit administrativ dhe jo me procedim gjyqësor.

Policia e Shtetit ka adresuar shumicën e rekomandimeve të Avokatit të Popullit. Është

përmirësuar ndjekja e rekomandimeve të Avokatit të Popullit, por një numër

rekomandimesh mbeten të pazbatuara ose pjesërisht të zbatuara.

Puna e përbashkët e Ministrisë së Drejtësisë dhe Ministrisë së Shëndetësisë rezultoi në

një vendim për ngritjen e një institucioni mjekësor të posaçëm për trajtimin e të dënuarve

me sëmundje mendore, përfshi ata nën trajtim të detyrueshëm. Megjithatë, do të duhet

kohë që ky institucion të konsolidohet, dhe mbetet shqetësim pamjaftueshmëria e kujdesit

të specializuar dhe trajtimit për këtë kategori pacientësh. Ligji “Për shëndetin mendor” u

miratua në prill të 2012-ës.

Përparim është bërë në sistemin e burgjeve, me zbatimin e vazhdueshëm të programeve të

trajnimit, shtimin e aktiviteteve që u ofrohen të burgosurve si edhe përmirësimin e

109

përgjithshëm të standardeve të trajtimit të tyre. Përmirësimi i ndjekjes së rekomandimeve

të Avokatit të Popullit ka pasur impakt pozitiv në kushtet e të burgosurve. Vitet e fundit

janë ndërtuar disa godina të vuajtjes së dënimit, të cilat duhet të mbështeten me buxhet

adekuat për mirëmbajtjen.

Ngritja e Shërbimit të Provës ka pasur impakt pozitiv në uljen e mbipopullimit në burgje

dhe parandalimin e përsëritjes së veprave penale. Ligji “Për monitorimin elektronik të të

dënuarve” hyri në fuqi në prill të 2012-ës.

Pak përparim është bërë në lidhje me aksesin në drejtësi. Zbatimi i ligjit “Për ndihmë

juridike falas” ka qenë i ngadaltë për shkak të buxhetit të pamjaftueshëm dhe mungesës

së koordinimit ndërmjet institucioneve përgjegjëse. Komisioni Shtetëror për Ndihmën

Juridike ka trajtuar disa çështje, disa prej të cilave i janë kaluar për kompetencë edhe nga

institucioni i Avokatit të Popullit, bazuar mbi ankesat dhe kërkesat që i janë paraqitur

këtij institucioni nga shtetas të ndryshëm. Aksesi në drejtësi për kategoritë e cënueshme

nuk është i garantuar, kryesisht për shkak të tarifave të larta të administrimit gjyqësor.

Tejzgjatja e procedimeve gjyqësore vazhdon të jetë shqetësuese.

Liria e shprehjes është përgjithësisht e garantuar në Shqipëri. Përparim i mirë është bërë

në lidhje me shpifjen, përmes miratimit në mars të 2012-ës të ndryshimeve në Kodin

Penal dhe Kodin Civil, të cilat hoqën dënimet me burg dhe mbrojtjen e posaçme për

zyrtarët publikë.

Liria e tubimit dhe e organizimit është respektuar në përgjithësi. Nuk është bërë

përparim në lehtësimin e kushteve për aktivitetet vullnetare në OJF, apo në përmirësimin

e mjedisit të përgjithshëm fiskal për OJF-të. Asistenca sociale dhe shërbimet bazuar në

komunitet, që ofrohen nga OJF-të shqiptare, vuajnë nga mungesa e financimeve publike.

Shoqëria civile përfshihet rregullisht në procesin e bërjes së politikave dhe në hartimin e

legjislacionit, por konsultimi është shpesh proces formalist pa bashkëpunim të vërtetë.

Liria e mendimit, ndërgjegjes dhe besimit vazhdon të respektohet.

Të drejtat ekonomike dhe sociale

Disa përparime janë bërë në lidhje me të drejtat e grave dhe barazinë gjinore, që është

pjesë e një prioriteti kyç të Opinionit. Shqipëria filloi zbatimin e Strategjisë Kombëtare

për Barazinë Gjinore, dhunën ndaj grave dhe dhunën në familje, për shembull duke

hartuar një plan veprimi që përfshin kosto dhe kurse trajnimi për nëpunësit e barazisë

gjinore nëpër ministri. Në korrik të 2012-ës, Këshilli i Ministrave miratoi Vendimin “Për

futjen e dimensionit gjinor në programin buxhetor afatmesëm” të të gjitha ministrive të

linjës.

Ndryshimet në Kodin Penal që parashikojnë sanksione deri në pesë vjet burg për veprën

penale të dhunës në familje u miratuan në mars të 2012-ës. Ndërgjegjësimi ka çuar në

shtimin e rasteve të dhunës në familje që denoncohen në polici. Procesi i forcimit të rrjetit

të Mekanizmit Kombëtar të Referimit për viktimat e dhunës në familje po vazhdon,

pavarësisht se me ritëm relativisht të ngadaltë. Dhuna në familje është ende e përhapur

dhe duhet të forcohet mbrojtja e grave kundër të gjitha formave të dhunës. Shqipëria

mbetet burim i trafikimit të qenieve njerëzore dhe përmirësimet e fundit duhet të

110

plotësohen me një qasje që ka në qendër viktimën, përfshi shërbimet e ri-integrimit dhe

mbrojtjen e dëshmitarëve.

Ka pasur përparim jo të njëtrajtshëm në fushën e të drejtave të fëmijëve, që është pjesë e

një prioriteti kyç të Opinionit, ku politikat ekzistojnë por zbatimi mbetet i ngadaltë dhe

gjerësisht i varur nga asistenca e jashtme. Në prill të 2012-ës u miratua Plani i Veprimit i

Strategjisë Kombëtare për Mbrojtjen e të Drejtave të Fëmijës për periudhën 2012-2015, si

dhe u miratuan akte nënligjore të ligjit “Për mbrojtjen e të drejtave të fëmijës”.

Koordinimi ndërmjet strukturave të pushtetit qendror dhe vendor duhet të forcohet. Nuk

janë bërë përparime në lidhje me monitorimin dhe mbështetjen e fëmijëve që largohen

nga institucionet rezidenciale të kujdesit në moshën 15 vjeçare. Vendimi i Këshillit të

Ministrave i miratuar në gusht të 2012-ës synon të rritë numrin e fëmijëve nën kujdestari

dhe parashikon që shteti të mbulojë të gjitha kostot e kujdestarisë për të gjithë fëmijët që

përfitojnë. Trafikimi i brendshëm i qenieve njerëzore, lypja e fëmijëve dhe puna

informate e fëmijëve mbeten çështje shqetësuese dhe duhen adresuar në mënyrë

konsistente.

Përparim i kufizuar është bërë në zbatimin e politikave që shënjestrojnë personat e

cënueshëm nga ana sociale dhe/ose me aftësi të kufizuar, që është pjesë e prioritetit kyç

për antidiskriminimin. Por zbatimi i Strategjisë Kombëtare për Personat me Aftësi të

Kufizuar vazhdon të jetë joadekuat dhe kuotat e punësimit që imponon ligji “Për nxitjen e

punësimit” nuk zbatohen. Ligji “Për statusin e personave të verbër” dhe ligji “Për statusin

e personave paraplegjikë dhe tetraplegjikë” u ndryshuan në mars të 2012-ës.

Përparim i moderuar është bërë në lidhje me zbatimin e politikave antidiskriminim, që

është pjesë e një prioriteti kyç të Opinionit. Në prill të 2012-ës, Zyra e Komisionerit për

Mbrojtjen nga Diskriminimi (KMD) prezantoi planin strategjik 2012-2015 dhe planin

strategjik 2012. KMD-ja është fokusuar në forcim kapacitetesh dhe ndërgjegjësim, si dhe

është konsultuar për hartimin e legjislacionit.

Grupi ndërministror i punës, ku merr pjesë edhe shoqëria civile, hartoi një plan masash

për periudhën 2012-2014 për mosdiskriminimin mbi baza orientimi seksual apo identiteti

gjinor.

Të drejtat e punës dhe e bashkimit në sindikata janë respektuar në përgjithësi. Ka

pasur dialog me sindikatat për kriteret e anëtarësimit në Këshillin Kombëtar të Punës.

Sindikatat raportojnë se organeve shtetërore u mungon vullneti për të nënshkruar kontrata

kolektive në sektorin publik. Ndërkohë vazhdon të ketë boshllëqe në zbatimin e

legjislacionit për punën e fëmijëve.

Për sa i përket reformimit të kuadrit ligjor dhe institucional në fushën e të drejtave të

pronësisë, prioritet kyç i Opinionit, është miratuar një ligj i ri për regjistrimin e pronave

të paluajtshme që riorganizon Zyrën e Regjistrimit të Pasurive të Paluajtshme si

institucion vetëfinancues dhe që përmban dispozita për digjitalizimin e regjistrimit të

pronës. Janë miratuar ndryshime në ligjin “Për kthimin dhe kompensimin e pronës”, ku

përcaktohen kritere të reja për vlerësimin e tokës dhe shtyhet afati për kthimin dhe

kompensimin e pronës deri në vitin 2014. Strategjia ndërsektoriale dhe plani i veprimit

111

për reformën në fushën e të drejtave të pronës janë miratuar tashmë. Strategjia synon që

të përfundohet regjistrimi fillestar dhe të konsolidohet një regjistër publik elektronik i

pasurive të paluajtshme, të përfundohen proceset e kthimit, kompensimit dhe legalizimit,

të krijohet një skemë kompensimi efiçente si edhe një fond fizik dhe financiar për

personat e shpronësuar, të kontribuojë në luftën kundër korrupsionit në këtë sektor, si

edhe të modernizojë sistemin e informacionit në lidhje me të drejtat e pronësisë.

Planifikimi territorial, koordinimi dhe ndërveprimi institucional, si edhe krijimi i

strukturave të zbatimit dhe monitorimit efiçent, mbeten sfida të qenësishme në këtë

drejtim.

Respektimi dhe mbrojtja e minoriteteve, të drejtat kulturore

Marrëdhëniet ndëretnike kanë qëndruar të mira, pavarësisht përparimit të kufizuar në

forcimin e kuadrit legjislativ dhe politikave për mbrojtjen e minoriteteve. Opinioni i

Tretë i Komitetit Këshillues të Konventës Kuadër për Mbrojtjen e Minoriteteve

Kombëtare (KKMMK) u publikua në qershor të 2012-ës. Opinioni rekomandon

miratimin e një legjislacioni gjithëpërfshirës për minoritetet. Kjo do të ndihmojë në

identifikimin e hapësirave ligjore, fragmentizimit ligjor në këtë sektor dhe qartësimin e

politikave shtetërore kundrejt minoriteteve, duke përfshirë krijimin e kritereve të duhura

ligjore për njohjen e minoriteteve dhe sigurimin e aksesit efektiv të të drejtave për të

gjitha minoritetet. Nuk është rishikuar mandati dhe kapaciteti i Komitetit Shtetëror për

Minoritetet.

Në dhjetor të 2011-ës, Gjykata Kushtetuese nxori një raport shpjegues mbi vendimin e saj

rreth antikushtetueshmërisë së përfshirjes së “kombësisë” (etnisë) në regjistrin civil, duke

u fokusuar në parimet kushtetuese të mosdetyrimit për të deklaruar etninë dhe ruajtjen e

të dhënave delikate. Ky vendim u kritikua nga përfaqësuesit e minoritetit grek të cilët

kërkuan një respektim të plotë të parimit të vetë - identifikimit. Mbetet për t’u parë sesi

do të garantohet aksesi për të drejta të veçanta lidhur me regjistrin civil. Për sa i përket të

drejtave kulturore, arsimi publik në gjuhët e minoritetit nuk është ende i disponueshëm

për të gjitha grupet minoritare dhe Shqipëria nuk e ka adoptuar Kartën Europiane për

gjuhët rajonale dhe minoritare.

Zbatimi i Strategjisë Kombëtare për Përmirësimin e Kushteve të Jetesës së Rromëve,

Plani Kombëtar i Veprimit për Dekadën e Romëve dhe përfundimet operacionale të

seminarit të dhjetorit të 2011-ës mbi përfshirjen e komuniteteve rome dhe egjiptiane në

kuadrin e integrimit të Shqipërisë në BE, vazhdon të jetë shumë i ngadaltë për shkak të

burimeve të papërshtatshme dhe koordinimit të pamjaftueshëm të institucioneve të

përfshira në nivel qendror. Romët ende përballen me kushte shumë të vështira jetese dhe

diskriminim të shpeshtë, veçanërisht për sa i përket aksesit në punësim dhe banimit në

kushte të përshtatshme, gjë e cila çon në margjinalizimin e tyre. Me gjithë kujdesin e

madh te komunitetit ndërkombëtar, shoqërisë civile, Avokatit të Popullit dhe disa

përpjekjeve të kufizuara nga qeveria, përgjigjja e autoriteteve qendrore dhe lokale

kundrejt rivendosjes dhe asistimit të familjeve të mbetura rome, nga ato që u zhvendosen

112

forcërisht nga vendbanimet e tyre pranë stacionit të trenit në shkurt të 2011-ës, ka qenë e

pamjaftueshme në një masë të madhe.

Në tërësi, ka pasur përparim të moderuar në fushën e të drejtave të njeriut dhe mbrojtjes

së minoriteteve.

Tashmë në Shqipëri ka përparim për arritjen e prioritetit kyç lidhur me përmirësimin e

trajtimit të të dënuarve, për forcimin e ndjekjes gjyqësore të rasteve të trajtimit

mjekësor dhe zbatimit të rekomandimeve të Avokatit të Popullit. Janë marrë masa për të

përmirësuar kushtet e burgimit dhe forcuar bashkëpunimin me Avokatin e Popullit. Janë

raportuar disa raste të trajtimit mjekësor dhe policia nuk ndjek sistematikisht procedurat e

duhura për arrestimin dhe mbikëqyrjen. Vonesat në proceset gjyqësore dhe burimet ende

të pamjaftueshme të Shërbimit të Provës vazhdojnë të çojnë në mbipërdorimin e masës së

arrestit me burg.

Përparim jo i njëtrajtshëm është bërë për sa i përket plotësimit të prioritetit kyç që kërkon

forcimin e mbrojtjes së të drejtave të njeriut, duke theksuar gratë, fëmijët dhe romët dhe

zbatimit efektiv të politikave antidiskriminuese. Ndryshimet në Kodin Penal për dhunën

në familje kanë qenë një hap pozitiv. Duhet të forcohet zbatimi i politikave për mbrojtjen

e fëmijëve. Ekziston nevoja për adoptimin e masave legjislative për personat me aftësi të

kufizuar dhe për të rishikuar legjislacionin me qëllim adresimin e masave potencialisht

diskriminuese kundrejt personave LGBT. Marrëdhëniet ndëretnike mbeten të mira, por

nuk janë marrë masa për të adresuar dobësitë në legjislacionin e përgjithshëm dhe kuadrit

institucional në fushën e minoriteteve. Zbatimi i mekanizmave politike për përfshirjen e

romëve dhe aksesit të këtij komuniteti në mbrojtjen dhe shërbimet sociale është ende i

pamjaftueshëm duke çuar në margjinalizim.

Disa përparime janë bërë në fushën e të drejtave të pronësisë, veçanërisht me miratimin e

ligjit të ri “ Për regjistrimin e pasurive të paluajtshme”, të Strategjisë Ndërsektoriale dhe

Planit të Veprimit për Reformën në Fushën e të Drejtës së Pronës, një prioritet kyç i

Opinionit. Ka nevojë për koordinim dhe monitorim efikas për të siguruar zbatimin e

strategjisë dhe lidhje ndërmjet legjislacionit në fuqi dhe nismave të ardhshme.

Konsultimet me grupet e interesuara në këtë drejtim duhet të vazhdojnë. Nuk është

përfunduar ende regjistrimi i parë i pronave. Pretendimet e ish-pronarëve për

kompensimin dhe rikthimin e pronës janë trajtuar me një ritëm shumë të ngadaltë.

- Çështjet rajonale dhe detyrimet ndërkombëtare

Këshilli i Europës (KE) ka vazhduar të monitorojë nivelin e detyrimeve që Shqipëria po

përmbush për anëtarësim, dhe ka ndjekur nga afër zhvillimit politike në vend përmes

institucioneve të specializuara të KE-së dhe përmes zyrës së jashtme të përhershme në

Tiranë, e drejtuar nga një përfaqësues i Sekretarit të Përgjithshëm. Në maj të 2012-ës,

Shqipëria mori kryesimin e Komitetit të Ministrave të Këshillit të Europës.

Shqipëria ka bashkëpunuar plotësisht me EULEX-in për të lejuar hetimin e dyshimeve të

ngritura në rezolutën e adoptuar nga Asambleja Parlamentare e Këshillit të Europës. Në

113

maj të 2012-ës Parlamenti miratoi unanimisht një ligj të posaçëm që lejonte hetuesit e

EULEX-it të vijonin hetimet në territorin e Shqipërisë.

Shqipëria ka një marrëveshje dypalëshe imuniteti të vitit 2003 me Shtetet e Bashkuara që

lejon përjashtime nga juridiksioni i Gjykatës Ndërkombëtare të Krimeve. Kjo nuk

është në përputhje me Qëndrimin e Përbashkët të BE-së mbi integritetit e Statutit të

Romës apo me parimet udhëheqëse të BE-së për marrëveshjet dypalëshe të imunitetit.

Është e nevojshme që qëndrimi i Shqipërisë të vihet në një linjë me qëndrimin e BE-së.

Bashkëpunimi rajonal dhe fqinjësia e mirë janë një pjesë e rëndësishme e procesit të

Shqipërisë drejt Bashkimit Europian. Shqipëria ka vijuar të marrë pjesë aktive në

iniciativat rajonale duke përfshirë Procesin e Bashkëpunimit të Europës Juglindore,

Këshillin e Bashkëpunimit Rajonal (KBR), Traktatin e Komunitetit të Energjisë dhe

Marrëveshjen për Hapësirën e Përbashkët Europiane të Aviacionit. Shqipëria në vitin

2012 mban kryesimin e Marrëveshjes për Tregtinë e Lirë në Europën Qendrore

(MTLEQ) dhe kryesimin e Grupit Këshillues Shumëkombësh të Qendrës për Siguri dhe

Bashkëpunim (RACVIAC). Si rezultat i një iniciative të nisur nga Shqipëria në kuadër të

presidencës së saj për IRMARR (Iniciativa Rajonale për Migrimin, Azilin dhe

Refugjatët), mes Shqipërisë, Malit të Zi dhe ish-Republikës Jugosllave të Maqedonisë u

miratua një marrëveshje për të lehtësuar marrëveshjet ndërkufitare mes këtyre vendeve.

Shtetasit e këtyre vendeve tashmë e kanë të mundur të udhëtojnë mes tyre me kartat

biometrike të identitetit për një periudhë deri në tre muaj.

Shqipëria ka vazhduar të luajë rolin e saj si një partner konstruktiv në rajon duke

zhvilluar më tej marrëdhëniet dypalëshe me shtetet e tjera të zgjerimit dhe Shtetet

fqinje Anëtare të BE-së.

Marrëdhëniet me Bosnjë-Hercegovinën kanë mbetur të mira. Është në proces përgatitjeje

një marrëveshje dypalëshe për lejimin reciprok të udhëtimit të shtetasve vetëm me kartat

biometrike të identitetit.

Vazhdojnë të zhvillohen marrëdhëniet me ish-Republikën Jugosllave të Maqedonisë me

hyrjen në fuqi të marrëveshjeve për udhëtimin e qytetarëve në dy shtetet dhe

bashkëpunimit si një pjesë e procesit të pranimit në BE. U firmos një marrëveshje lidhur

me një qendër të përbashkët për shkëmbimin e informacionit mes trupave respektive

policore kufitare dhe emigracionit.

Është rritur bashkëpunimi me Malin e Zi në marrëdhëniet ekonomike dhe tregtare. Dy

vendet iniciuan një marrëveshje për bashkëpunimin në arsim dhe firmosën një

marrëveshje për rikuperimin e borxhit të Shqipërisë ndaj Malit të Zi, një marrëveshje për

hapjen e një pike të përbashkët të kalimit kufitar dhe një plan bashkëpunimi për

mbrojtjen.

114

Marrëdhëniet me Serbinë kanë mbetur të mira. Janë zhvilluar disa takime dypalëshe të

nivelit të lartë. Në prill të 2012-ës u firmos një marrëveshje për bashkëpunimin veterinar.

Është firmosur një marrëveshje ripranimi dhe një marrëveshje për lëvizjen reciproke të

shtetasve.

Shqipëria vazhdon marrëdhëniet e saj shumë të mira me Kosovën, me të cilën ka

nënshkruar protokolle rreth bashkëpunimit kufitar policor duke përfshirë patrullimin e

përbashkët.

Shqipëria vazhdon të ketë marrëdhënie të mira me Kroacinë dhe Turqinë.

Marrëdhëniet me vendet fqinje anëtare të BE-së, Greqinë dhe Italinë kanë mbetur të

mira. Nuk ka zhvillime për të raportuar për sa i përket marrëveshjes së kufijve detarë me

Greqinë.

4.3 Kriteri Ekonomik

Për shqyrtimin e zhvillimeve ekonomike në Shqipëri, Komisioni është orientuar nga

përfundimet e Këshillit Europian në Kopenhagen në qershor të 1993-it, sipas të cilave

anëtarësimi në BE kërkon ekzistencën e një ekonomie tregu funksionale dhe aftësinë për

të përballuar presionet e konkurrencës dhe forcave të tregut të përbashkët europian.

- Ekzistenca e ekonomisë së tregut funksionale

Bazat e politikës ekonomike

Pavarësisht skenës politike, përgjithësisht të polarizuar, partitë kryesore janë dakord për

bazat e ekonomisë së tregut. Gjithsesi, situata politike e bën më sfidues miratimin dhe

zbatimin e reformave strukturore. Objektivi kryesor i politikës ekonomike të qeverisë

mbetet ruajtja e stabilitetit makroekonomik, gjë që është arritur gjerësisht. Në shkurt të

2012-ës, Shqipëria dorëzoi Programin e Gjashtë Ekonomik dhe Fiskal për periudhën

2012-2014. Skenari makroekonomik afatmesëm i paraqitur në program është optimist.

Trajtimi i risqeve të perspektivës buxhetore dhe i pengesave strukturore është ende i

pamjaftueshëm. Në tërësi, është ruajtur konsensusi për bazat e ekonomisë së orientuar

drejt tregut.

Stabiliteti makroekonomik

Sipas të dhënave paraprake, rritja ekonomike ngadalësoi në 3.1% në 2011-ën, nga 3.8%

në 2010-ën. Kërkesa e brendshme ishte shtytja kryesore e rritjes së PBB-së, e nxitur nga

115

formimi bruto i kapitalit fiks që u rrit me 3.6%. Rritja e konsumit privat ngadalësoi në

2.6%, duke ndier rëndesën e kreditimit të dobët familjar dhe rënien e mëtejshme të

remitancave të punëtorëve. Në tërësi, ekonomia shqiptare vazhdoi të rritet në 2011-ën, e

shtyrë nga kërkesa e brendshme, por aktiviteti ekonomik praktikisht kaloi në stanjacion

në tremujorin e parë të 2012-ës.

Pavarësisht disa masave të miratuara nga autoritetet monetare, niveli i euroizimit në

Shqipëri mbetet i lartë. Euroizimi i lartë ngushton hapësirat e manovrimit të politikës

monetare dhe mund të jetë burim potencial destabiliteti në sistemin financiar, për shkak

se mund t’i ekspozojë bankat ndaj rrezikut të mospërputhjes valutore dhe rrezikut të

tërthortë të kreditit.

Kushtet e tregut të punës u përmirësuan disi në 2011-ën, por papunësia mbetet përsëri e

lartë me 13.3%, me një rënie të lehtë nga 13.7% në 2011-ën. Papunësia u rrit në kurriz të

krijimit të vendeve të punës në sektorin privat jobujqësor. Statistikat e tregut të punës

vazhdojnë të jenë të dobëta dhe të shtrembëruara për shkak të sektorit të gjerë joformal.

Në tërësi, rezultatet e tregut të punës kanë pasur përmirësim të lehtë. Papunësia vazhdon

të qëndrojë e lartë edhe pse në rënie.

Disa përparime janë bërë për përmirësimin e administrimit të taksave. Skema e amnistisë

fiskale, e cila ka për qëllim legalizimin e pasurive dhe të të ardhurave të padeklaruara,

filloi të përdoret në gjysmën e dytë të 2011-ës dhe vazhdoi deri në fund të gushtit të

2012-ës. Ligji për akcizat u përafrua më tej me acquis, ndërsa përgatitjet për përafrimin e

ligjit “Për TVSH-në” kanë avancuar. Pavarësisht këtyre përpjekjeve, ende ka boshllëqe

në mbledhjen e të ardhurave dhe kapacitete administrative. Ende mungon një sistem

tatimor i plotë shtrëngues dhe zbatimi i ligjit vazhdon të jetë i dobët, ashtu si dhe

mbledhja e të ardhurave në nivel qendror e veçanërisht në nivel vendor. Në përgjithësi,

Shqipëria ka ruajtur stabilitetin makroekonomik, pasi u prek më pak nga kushtet e

vështira ekonomike në rajon dhe përtej. Politika monetare ka kontribuar me sukses për të

mbajtur inflacionin të qëndrueshëm dhe për të ankoruar pritshmëritë inflacioniste.

Ndërveprimi i forcave të tregut

Sipas të dhënave zyrtare, sektori privat vazhdon të përbëjë 80% të PPB-së dhe punëson

rreth 82% të fuqisë punëtore. Në 2011-ën nuk ka pasur privatizime të mëdha. Në dhjetor,

Parlamenti miratoi ligjin që autorizon privatizimin e ndërmarrjes shtetërore të naftës

“Albpetrol”, ndërsa afati i paraqitjes së ofertave u caktua në shtator të 2012-ës. Janë

arritur disa përparime me miratimin e strukturës tarifore për ujin, e cila ndër të tjera

synon balancimin e tarifave për të siguruar mbulimin e kostove. Në tërësi, përfshirja e

shtetit në ekonomi mbetet e kufizuar dhe është e përqendruar në energjetikë, transport

dhe furnizimin me ujë.

Hyrja dhe dalja nga tregu

Regjistrimi dhe licencimi i biznesit vazhdoi të kryhet mirë nëpërmjet rrjetit të krijuar one-

stop-shop. Disa përmirësime janë bërë në sistemin e regjistrimit të biznesit, përmes

116

zbatimit të Regjistrit Tregtar Elektronik për bashkimet dhe përqendrimet e shoqërive

tregtare, si dhe për ndarjet dhe shndërrimet. Ka pasur reduktim të mëtejshëm të kohës dhe

hapave të nevojshme për hapjen e biznesit. Prokurimi elektronik dhe deklarimi elektronik

i taksave janë instaluar dhe funksionojnë tashmë.

Në tërësi, Shqipëria ka bërë përparim të mirë në lehtësimin e hyrjes së biznesit në treg.

Procedurat për daljen nga tregu mbeten të ngadalta dhe të joefektive.

Sistemi juridik

Strategjia kombëtare dhe plani i veprimit për të drejtat e pronësisë u miratua në qershor të

vitit 2012, por ka patur pak përparim me regjistrimin e tokës dhe kthimin e pronave

tek ish-pronarët. Procesi i regjistrimit fillestar të pasurive të paluajtshme nuk ka

përfunduar ende. Në tërësi, mungesa e të drejtave të sigurta mbi pronën dhe institucionet

e dobëta mbeten shkak për shqetësim dhe nevojiten përpjekje të mëtejshme për të

adresuar këto çështje.

Bizneset ende përballen me vonesa në procedurat gjyqësore dhe vazhdon perceptimi se

korrupsioni në sistemin e drejtësisë është i përhapur. Me fillimin e aktivitetit të zyrave

private të përmbarimit, janë arritur disa përmirësime në ekzekutimin e kolateralit.

Megjithatë, ekzekutimi i dobët i kontratave dhe kolateralit mbetet pengesë e madhe për

bizneset. Janë ende të përhapura metodat joformale të ekzekutimit të kontratave, që

anashkalojnë sistemin e drejtësisë. Ligji “Për krijimin e gjykatave administrative” u

miratua në Parlament në maj të 2012-ës. Në tërësi, dobësitë në sundimin e ligjit, reforma

e paplotë e të drejtave të pronësisë dhe korrupsioni, vazhdojnë të ndikojnë negativisht në

mjedisin e biznesit.

Zhvillimi i sektorit financiar

Sistemi financiar mbetet i dominuar nga sektori bankar që kontribuon me rreth 85% të

PBB-së dhe përbëhet nga 16 banka tregtare të gjitha me pronësi private. 90% e aktiveve

totale ka pronësi të huaj. Pas një rënieje në gjysmën e parë të 2011-ës, raporti i

mjaftueshmërisë së kapitalit u stabilizua në 15.6% në fund të vitit, ndjeshëm më lart se

minimumi i kërkuar.

Gjatë vitit 2011 u miratuan disa masa parandaluese për të forcuar stabilitetin e sektorit

bankar. Ligji “Për bankat” u ndryshua në nëntor të 2011-ës, duke i dhënë Bankës së

Shqipërisë kompetenca të reja për t’iu kërkuar degëve të bankave të huaja që të

shndërrohen në filiale. Në korrik të 2012-ës, Parlamenti miratoi disa ndryshime në ligjin

“Për sigurimin e depozitave”. Në tërësi, sektori bankar vazhdon të jetë i mirëkapitalizuar

dhe likuid. Megjithatë, niveli i lartë i kredive me probleme është çështje shqetësuese.

117

- Aftësia për të përballuar presionet e konkurrencës dhe forcat e tregut

brenda BE-së

Ekzistenca e një ekonomie funksionale të tregut

Shqipëria e ka ruajtur stabilitetin makroekonomik, pasi është prekur më pak nga kushtet e

vështira ekonomike rajonale dhe globale. Me gjithë rritjen e lehtë të punësimit,

mosbalancimet strukturore të tregut të punës dhe borxhit publik mbeten të larta. Në

tërësi, dhe pse janë bërë disa përparime në krijimin e një ekonomie tregu funksionale,

Shqipëria duhet të konsolidojë financat publike dhe të ulë borxhin publik relativisht të

lartë, duke forcuar qeverisjen dhe performancën e tregut të punës, duke garantuar

mbrojtjen e të drejtave të pronësisë si dhe forcimin e sundimit të ligjit.

Kapitali njerëzor dhe fizik

Shpenzimet për arsimin synojnë të përmirësojnë cilësinë e përgjithshme të ofrimit të

shërbimeve në të gjitha nivelet, me fokus të veçantë arritjen e standardeve të OECD-së

për raportin mësues/nxënës, duke shtuar 400 mësues dhe duke rritur numrin e

laboratorëve shkencorë. Gjithsesi vërehet një mungesë institucionesh kërkimore

shkencore dhe bashkëpunimi midis universiteteve dhe industrisë për kërkim-zhvillimin

është i dobët. Sistemi “Brain Gain” që u jep bonuse nëpunësve publikë të shkolluar jashtë

shtetit, por gjithsesi ka patur probleme me njohjen dhe vlerësimin korrekt të këtyre

programeve nga autoritetet shqiptare. Në përgjithësi, nevojiten nivele më të larta

investimesh për ta bërë ekonominë shqiptare konkurruese në tregjet rajonale dhe

ndërkombëtare. Rritja afatgjatë do të inkurajohej nëse përqendrohen më tepër shpenzime

në kategoritë që nxisin rritjen, si p.sh. kapitali njerëzor dhe infrastruktura fizike

prodhuese, përfshi furnizimin me energji elektrike.

Struktura sektoriale dhe e ndërmarrjeve

Baza e industrisë prodhuese mbetet e përqendruar në tre nënsektorë që përbëjnë rreth

83% të totalit të eksporteve të mallrave në vitin 2011 që janë produkte ose me vlerë të

shtuar të ulët, ose të cënueshme nga luhatjet e çmimeve globale të mallrave: tekstilet dhe

veshjet për këmbën (32%), mineralet, karburantet dhe energjia elektrike (30%) dhe

materialet e ndërtimit (21%).

Politikat e dobëta tatimore dhe të shpenzimeve si dhe zbatimi i dobët i ligjit, përfshi

luftën kundër korrupsionit, kanë nxitur sektorin e konsiderueshëm joformal. Ekonomia

joformale vazhdon të pengojë konkurrencën e lirë në treg, dhe forcimi i sundimit të ligjit

mbetet prioritet për qeverinë. Ndërmarrjet e vogla dhe të mesme vazhdojnë të përfitojnë

fonde nga skemat mbështetëse të kreditimit si edhe nga Fondi Europian për Europën

118

Juglindore (EFSE). Në tërësi, struktura e ekonomisë mbetet e pandryshuar. Edhe pse janë

ndërmarrë disa masa për të luftuar ekonominë gri të konsiderueshme, informaliteti mbetet

sfidë. Baza prodhuese e Shqipërisë nuk ka diversifikim, për sa i përket sektorëve dhe

tregjeve të eksportit, duke e lënë ekonominë të cënueshme nga tronditjet specifike të

industrisë.

Ndikimi i Shtetit në konkurrueshmëri

Rentabiliteti financiar i sektorit energjetik mbetet i luhatshëm, arkëtimi i faturave vazhdoi

rënien, ndërsa tarifat janë ende nën nivelin e mbulimit të kostos, gjë që shkakton presion

mbi financat publike. Kostoja e importimit të energjisë elektrike për të kompensuar

rënien e prodhimit, nuk është transferuar te përdoruesit përfundimtarë, por ka nxitur

qeverinë t’i japë KESH-it në formë garancie huaje. Në tërësi, ndërhyrja e shtetit mbetet e

kufizuar. Sidoqoftë, mbetet shqetësim ndikimi që ka mbi financat publike mungesa e

diversifikimit dhe rentabilitetit të plotë financiar të sektorit të energjisë elektrike, si dhe

varësia e lartë ndaj kushteve klimatike.

Integrimi ekonomik me BE-në

Hapja e ekonomisë shqiptare ka vijuar të rritet në këto vite. Pavarësisht një rënieje në

2011-ën, BE-ja mbetet partneri kryesor tregtar i Shqipërisë. Rreth 80% e eksporteve

shqiptare janë me BE-në, ku tekstilet dhe veshjet për këmbën përbëjnë më shumë se

gjysmën e eksporteve totale. Rreth 65% e importit e zënë mallrat nga BE-ja. BE-ja

mbetet burimi kryesor i investime në Shqipëri. Në tërësi, BE-ja vazhdoi të jetë partneri

kryesor tregtar dhe i investimeve në Shqipëri. Tregtia me vendet CEFTA400

është rritur.

4.4 Aftësia për të marrë përsipër detyrimet e anëtarësimit

Në këtë pjesë trajtohet aftësia e Shqipërisë për të marrë përsipër detyrimet e anëtarësimit,

që do të thotë ato të acquis siç shprehet në traktate, të akteve nënligjore dhe politikave të

Bashkimit. Gjithashtu, analizohet kapaciteti administrativ i Shqipërisë për të zbatuar

acquis. Analiza ndahet sipas listës së 33 kapitujve të acquis. Në çdo sektor, trajtohet

përparimi i arritur së fundmi, vlerësuar edhe në Raportin e Komisionit Europian, si dhe

bëhet një përmbledhje e nivelit të përgjithshëm të gatishmërisë së vendit.

400

CEFTA (Central European Free Trade Agreement) është një marrëveshje e tregtisë së lirë në të cilën

marrin pjesë tetë vende të rajonit të Ballkanit Perëndimor: Kosova, Shqipëria, Maqedonia, Mali i Zi,

Serbia, Bosnja dhe Hercegovina, Kroacia dhe Moldavia.

119

4.4.1 Lëvizja e lirë e mallrave

Në këtë kapitull, nuk ka patur përparim në fushën e parimeve të përgjithshme. Shqipëria

përgjithësisht ka avancuar për sa i përket masave horizontale, veçanërisht në fushën e

standardizimit dhe vlerësimit të konformitetit.

Përparim i mirë është bërë në fushën e standardizimit. Drejtoria e Përgjithshme e

Standardizimit (DPS) ka punuar drejt përmbushjes së kushteve për të aplikuar për

anëtarësim të plotë në Komitetin Europian të Standardizimit (CEN) dhe në Komitetin

Europian për Standardizim Elektroteknik (CENELEC). Nuk janë adoptuar ende në nivel

kombëtar standardet e Institutit Europian të Standardeve të Telekomunikacionit (ETSI).

Nuk ka pasur përparim në fushën e vlerësimit të konformitetit. Ligji “Për tregtimin dhe

mbikëqyrjen e tregut për produktet joushqimore” i miratuar në dhjetor të 2011-ës, synon

përafrim më të gjerë me legjislacionin evropian, por ka ende nevojë për vlerësimin e

përafrimit të tij me legjislacionin europian.

Mund të raportohet përparim në fushën e akreditimit. Numri i institucioneve të

akredituara për vlerësimin e konformitetit është rritur në 21. Në nëntor të 2011-ës,

Drejtoria e Përgjithshme e Akreditimit (DPA) është bërë anëtare e asociuar e

Bashkëpunimit Europian për Akreditimin (EA). Megjithatë, nuk ka pasur përparim në

përafrimin e ligjit të akreditimit me acquis horizontale të vitit 2008.

Ka pasur gjithashtu edhe përparim në fushën e metrologjisë. Është bërë përparim i vogël

në përafrimin e ligjit “Për metrologjinë” dhe zbatimi i legjislacionit sipas legjislacionit

europian. Mbetet ende pezull përafrimi me Direktivën “Për instrumentet e peshimit

joautomatik dhe instrumentet e matjeve”.

Ka pasur përparim në fushën e mbikëqyrjes së tregut. Ligji i dhjetorit të 2011-ës “Për

tregtimin dhe mbikëqyrjen e tregut për produktet joushqimore” synon përafrim më të

gjerë të legjislacionit shqiptar me legjislacionin europian.

Ka pasur përparim të kufizuar në legjislacionin e produkteve të “Përqasjes së Vjetër”.

Qeveria ka miratuar një rregullore teknike mbi emërtimin e pluhurave larës dhe disa

rregullore rreth farmaceutikës.

Ka pasur disa përparime në legjislacionin e produkteve të “Përqasjes së Re dhe

Globale”. Janë miratuar rregullore teknike në fushën e emetimit të zhurmave nga pajisjet

e jashtme duke synuar përafrimin e legjislacionit me acquis.

Nuk ka pasur përparim në fushën e masave procedurale. Nuk është miratuar ende

legjislacioni i hartuar për t'u përafruar me atë europian për kthimin e objekteve kulturore.

Nuk ka pasur zhvillim në përafrimin legjislativ për armët e zjarrit për përdorim civil.

Si përfundim mund të themi se ka pasur përparim në fushën e lëvizjes së mallrave,

veçanërisht për sa i përket standardizimit.

120

4.4.2 Liria e lëvizjes së punëtorëve

Mund të thuhet se nuk ka pasur zhvillim në aksesimin e tregut të punës. Ka pasur pak

përparim për sa i përket koordinimit të sistemeve të sigurimeve shoqërore. Është

firmosur një marrëveshje e sigurisë sociale me Belgjikën. Kanë vazhduar negociatat me

Hungarinë dhe ish Republikën Jugosllave të Maqedonisë dhe kanë filluar ato më

Republikën Çeke dhe Rumaninë, por nuk ka zhvillime për sa i përket Kartës Europiane

të Sigurimeve Shëndetësore. Si përfundim mund të themi se ka pasur përparim të pakët

në fushën e lirisë së lëvizjes të punëtorëve. Janë bërë disa përgatitje rreth pjesëmarrjes së

ardhshme në EURES dhe koordinimit të sistemeve të sigurisë sociale. Megjithatë,

nevojiten përpjekje të mëtejshme për të përafruar legjislacionin lidhur me aksesin në

tregun e punës me atë europian. Në tërësi, përgatitjet në këtë fushë nuk janë shumë të

avancuara.

4.4.3 E drejta e vendosjes dhe liria për të ofruar shërbime

Nuk ka pasur përparim të mëtejshëm në fushën e të drejtës së vendosjes. Përgatitjet për

lehtësimin e procedurave dhe uljen e procesit të lejeve të ndërtimit janë në një fazë

fillestare.

Ka pasur përparim të kufizuar me krijimin e një plani veprimi për përputhjen e Direktivës

së Shërbimeve në fushën e lirisë të ofrimit të shërbimeve ndërkufitare. Nuk ka pasur

përparim në drejtim të miratimit të kuadrit institucional dhe zhvillimit të kapaciteteve të

mjaftueshme me institucionet përkatëse.

Nuk ka pasur përparim në fushën e shërbimeve postare me miratimin e Strategjisë

Kombëtare të Postës apo me përcaktimin e tarifave dhe peshave për shërbime të veçanta

për operatorin publik të postës. Gjithashtu nuk ka një ndarje të funksioneve rregullatore

nga kontrolli i politikëbërjes dhe ushtrimit të pronësisë në sektorin postar. Struktura e re

organizative e Autoritetit të Komunikimeve Elektronike dhe Postare (AKEP) pret

miratimin nga Parlamenti i Shqipërisë.

Ka pasur disa përparime drejt njohjes së ndërsjellë të kualifikimeve profesionale. Janë

përparuar përgatitjet për rregullimin e urdhrit profesional për inxhinierët dhe arkitektët.

Legjislacioni në zbatim të ligjit “Për profesionet e rregulluara” u aprovua në vjeshtën e

vitit 2011, me qëllim rregullimin e procedurave për provimet shtetërore për profesionistët

vendas. Është shkurtuar koha e përpunimit të aplikimeve për njohjen e diplomave

akademike dhe profesionale të lëshuara nga institucione përkatëse të huaja. Është ecur

përpara me përgatitjet e futjes së aplikimit online për këto njohje.

Si përfundim mund të themi se ka pasur disa përparime në fushën e vendosjes dhe lirisë

për të ofruar shërbime, veçanërisht në drejtim të njohjes së ndërsjellë të kualifikimeve

profesionale. Megjithatë, përgatitjet për përafrimin me direktivën “Për shërbimet” janë

ende në një fazë të hershme. Kërkohen përpjekje të mëtejshme për përafrimin e

121

legjislacionit postar me atë europian. Në tërësi, përgatitjet kanë avancuar në masë të

moderuar.

4.4.4 Lëvizja e lirë e kapitalit

Në fushën e lëvizjes së kapitalit dhe sistemit të pagesave nuk raportohet përparim i

mëtejshëm. Shqipëria ka legjislacion relativisht liberal për investimet; megjithatë, ka

ende kufizime për blerjen e pronës së paluajtshme nga të huajt. Nevojiten më tepër

përpjekje për të forcuar koordinimin ndërinstitucional për të promovuar dhe zbatuar ligjin

“Për investimet e huaja” në praktikë.

Ka pasur pak përparim në përafrimin e legjislacionit në fushën e sistemeve të pagesave.

Mbetet ende pezull miratimi i ligjit “Për sistemet e pagesave” në Parlament. Ka pasur

përparim në përmirësimin e legjislacionit bankar. Ligji “Për bankat” u ndryshua në nëntor

të 2011-ës me qëllim reflektimin e zhvillimeve në tregjet financiare dhe administrimin e

rreziqeve të sistemit. Këto ndryshime hoqën ekskluzivitetin e bankave për pagesën

elektronike, duke lejuar edhe institucione të tjera pagesash që të ushtrojnë këtë aktivitet.

Gjithashtu, bankave iu dha e drejta të hapin degë dhe agjenci brenda dhe jashtë

Shqipërisë dhe për të ofruar pagesa ndërkufitare.

Për sa i përket pagesave elektronike, volumi i kryer përmes Sistemit Shqiptar të Pagesave

Ndërbankare u ul krahasuar me vitin 2010, por u rrit volumi dhe vlera e transaksioneve,

veçanërisht në shtatë muajt e parë të vitit 2012. Është rritur volumi i pagesave dhe

transaksioneve të kaluara përmes sistemit të klerimit të pagesave (AECH). Megjithatë

ekonomia shqiptare bazohet ende në transaksionet me para në dorë.

Është bërë përparim në luftën kundër pastrimit të parasë. Në mars u ndryshua Kodi

Penal duke reflektuar rekomandimet e Komitetit MONEYVAL. Legjislacioni i ri krijon

ndarjen e krimit të pastrimit të parasë nga vepra penale kryesore. Ndryshimet e ligjit “Për

parandalimin e pastrimit të parave” u bënë në qershor me qëllim përmirësimin e kontrollit

të transaksioneve të dyshimta bankare brenda dhe jashtë vendit. Shqipëria ka miratuar

disa udhëzime dhe akte nënligjore lidhur me pastrimin e parave. Është përmirësuar

raportimi elektronik përmes trajnimeve të organizuara nga Drejtoria e Përgjithshme për

Parandalimin e Pastrimit të Parave. Modulet relevante u pasuruan me opsione për

garantimin e integritetit të të dhënave, gjë e cila është e rëndësishme për përmbushjen e

funksionit bazë të Njësisë së Inteligjencës Financiare.

Ka pasur rritje të dukshme në raportimin e transaksioneve të dyshimta nga 211 raste në

vitin 2010 në 383 të tillë në vitin 2011. Gjatë periudhës së raportimit ka pasur 271

raportime të transaksioneve të dyshimta. Zyrat e këmbimit valutor, ekspertët kontabël dhe

Zyra Qendrore e Regjistrimit të Pasurisë së Paluajtshme kanë raportuar për transaksione

të dyshimta për herë të parë në vitin 2011. Është rritur numri i hetimeve të pasurive,

vijuar me një rritje të numrit të rasteve të dërguara në gjykatë për qëllime sekuestrimi dhe

122

të konfiskimeve me urdhër gjykate. Megjithatë, numri i dënimeve për pastrim parash

mbetet shumë i ulët. (Shih Kapitullin 24 - Drejtësia, liria dhe siguria).

Përfundim

Ka pasur përparim për sa i përket masave legjislative në fushën e lëvizjes së lirë të

kapitalit me ndryshimet në Kodin Penal, ligjin “Për bankat” dhe ligjin “Për parandalimin

e pastrimit të parasë dhe financimit të terrorizmit”. Nevojiten përpjekje të mëtejshme

drejt përafrimit të ligjit “Për sistemet e pagesave” me atë europian. Në tërësi, përgatitjet

kanë avancuar në masë të moderuar.

4.4.5 Prokurimi publik

Ka pasur pak përparim në fushën e dhënies së kontratave publike. Raporti i kontratave

direkte me negociatat konkurruese ka pasur rënie në vitin 2011, por sërish mbetet i lartë.

Nevojiten përpjekje të mëtejshme veçanërisht në përmirësimin e transparencës së termave

të referencës dhe përzgjedhjen e procedurave, dhe sigurimin e publikimit të njoftimeve

për tenderët në kohë reale. Shqipëria ka një sistem të avancuar të prokurimit elektronik

por mbetet sërish vend për përmirësim. Dispozitat për koncesionet e punës dhe shërbimit

nuk janë të përafruara me legjislacionin europian. Mbetet ende pezull miratimi i një ligji

të ri për koncesionet, dhe përgatitjet relevante janë ende mbrapa. Shqipëria nuk ka një

legjislacion specifik për partneritetin publik privat.

Nuk është miratuar ende legjislacioni për zbatimin e ligjit “Për prokurimin publik”. U rrit

kapaciteti administrativ i Agjencisë së Prokurimit Publik (APP) por ende nuk është në

proporcion me detyrat dhe numrin në rritje të ankesave. Në muajin mars, Komisioni i

Prokurimit Publik (KPP) u kalua në varësi të Kryeministrit. Mbeten për t’u vlerësuar

pasojat e pavarësisë operacionale.

Nuk është krijuar ende një ndarje e qartë e roleve mes APP-së, KPP-së dhe Avokatit të

Prokurimit Publik (APP). Ky problem sistemik ka rezultuar në dublikimin e funksioneve

dhe në problematikë në rastet e adresimit të ankesave dhe monitorimit të zbatimit të

prokurimit publik dhe kontratave të koncesionit. Nuk respektohet gjithmonë përgjegjësia

e APP-së për iniciativat ligjore.

APP-ja ka organizuar aktivitete për rritjen e ndërgjegjësimit dhe trajnime kryesisht në

dialogun konkurrues, marrëveshjet kuadër, nënkontraktimet, prokurimin e përqendruar,

masat dhe procedurat e rishikimit, koncesionet dhe partneritetin publik privat. Në janar të

2012-ës u përgatit Plani Kombëtar i Trajnimit dhe Strategjia e Komunikimit në fushën e

Prokurimit Publik. Mund të raportohet përparim në fushën e masave korrigjuese.

Rregullorja për organizimin dhe funksionimin e KPP-së u ndryshua në muajin shkurt për

të shmangur konfliktin e interesit dhe për të rregulluar procedurat e adresimit të ankesave

për veprimet publike në përputhje me rregulloren e prokurimit publik.

123

Përfundim

Ka pasur pak përparim në fushën e prokurimit publik, veçanërisht për sa i përket

përafrimit të kuadrit ligjor të prokurimit publik dhe koncesioneve me atë europian.

Ndarja e përgjegjësive mes të gjitha institucioneve publike të prokurimit publik mbetet e

përcaktuar në nivel të ulët, dhe nevojiten përpjekje të mëtejshme për të siguruar

kapacitetin dhe pavarësinë e tyre administrative. Në tërësi, përgatitjet kanë avancuar në

masë të moderuar.

4.4.6 E drejta e shoqërive tregtare

Ka pasur përparim në fushën e së drejtës të shoqërive tregtare. Përafrimi i legjislacionit

me atë europian për rregullimin e kërkesave minimale kapitale për kompanitë shtetërore

me përgjegjësi të kufizuar ka ecur përpara me miratimin e ndryshimeve në ligjin “Për

tregtarët dhe shoqëritë tregtare” në tetor të 2011-ës. Kodi për Qeverisjen Korporative hyri

në fuqi në janar të 2012-ës për t’u zbatuar nga shoqëritë tregtare në bazë të vullnetit. Janë

në ecuri përgatitjet për përafrimin e legjislacionit shqiptar me atë europian në fushën e

bashkimit ndërkufitar. Nevojiten përpjekje të mëtejshme për sa i përket raportimit dhe

kritereve të dokumentimit në rastet e bashkimeve dhe ndarjeve.

Nuk raportohen zhvillime të veçanta për sa i përket prezantimit të firmës elektronike.

Nevojiten përpjekje të mëtejshme për të ngritur infrastrukturën e nevojshme teknike.

Ka pasur përparim të vogël në fushën e kontabilitetit. Në janar të 2012-ës, ndryshimet e

bëra për Standardet Ndërkombëtare të Kontabilitetit dhe Standardet Ndërkombëtare të

Raportimit Financiar u miratuan si standarde kombëtare nga Këshilli Kombëtar i

Kontabilitetit (KKK). Megjithatë, nuk raportohet përparim në përafrimin me Direktivën e

Katërt dhe atë të Shtatë mbi të Drejtën e Shoqërive Tregtare. Nuk ka përparim në rritjen e

kapaciteteve të KKSHK-së.

Ka pasur pak përparim në fushën e auditimit. Janë miratuar rregulloret mbi hetimet dhe

disiplinën dhe mbi cilësinë e kontrollit të auditorëve ligjorë, por legjislacioni në tërësi

nuk është plotësisht i përafruar me atë europian. Nevojiten përpjekje të mëtejshme për të

forcuar burimet njerëzore dhe financiare të Bordit të Mbikëqyrjes Publike (BMP) dhe për

të siguruar pavarësinë e tij.

Përfundim

Është bërë përparim në lidhje me të drejtën e shoqërive tregtare. Shqipëria miratoi Kodin

për Qeverisjen Korporative, duke e përafruar më tej legjislacionin e saj me acquis.

Nevojitet të bëhen të tjera përpjekje legjislative mbi raportimin dhe dokumentimin e

kërkesave në rastet e bashkimit dhe ndarjes si dhe të kontabilitetit dhe auditimit. Në

tërësi, përgatitjet kanë avancuar në masë të moderuar.

124

4.4.7 Legjislacioni për pronësinë intelektuale

Nuk është bërë përparim në fushën e së drejtës së autorit dhe të drejtave që lidhen me

të, për përafrimin me acquis. Raportohet pak përparim në fushën e të drejtave të

pronësisë industriale. Në shtator të 2011-ës, Rregullorja e Patentave, u ndryshua me

qëllim unifikimin e disa procedurave kombëtare me procedurat e Zyrës Europiane të

Patentave dhe Traktatin e së drejtës së Patentave.

Ka pasur përparim të kufizuar lidhur me zbatimin. Në mars të 2012-ës Shqipëria ndryshoi

dispozitat e Kodit Penal mbi shkeljen e të drejtave të pronësisë industriale, në përputhje

me detyrimet e përcaktuara nga Marrëveshja TRIPS. Megjithatë, Kodi Penal i ndryshuar,

nuk mbulon shkeljet e së drejtës së autorit. Kjo përfshihet në ligjin e ri “Për të drejtën e

autorit” i cili pritet të miratohet. Numri i procedimeve penale të paraqitura në gjykatë

kundër përdoruesve të paautorizuar të pronësisë artistike, është rritur. Ende duhen bërë

përpjekje të mëtejshme, për të siguruar zbatim të efektshëm të Strategjisë Kombëtare për

Zbatimin e të Drejtave të Pronësisë Intelektuale (DPI) dhe industriale, duke përfshirë

rritjen e bashkëpunimit ndërinstitucional. Në vitin 2011, është zhvilluar vetëm një takim

ndërministror, për monitorimin e zbatimit të Strategjisë. Në maj të 2012-ës është

zhvilluar takimi i dytë.

Në shkurt të 2012-ës, Autoriteti i Konkurrencës dhe Drejtoria e Përgjithshme e Patentave

dhe Markave nënshkruan një memorandum mirëkuptimi, duke synuar forcimin e

bashkëpunimit ndërmjet tyre në fushën e të drejtave të pronësisë intelektuale dhe

industriale. DPPM-ja ka nënshkruar gjithashtu një memorandum mirëkuptimi me Zyrën e

Pronësisë Intelektuale të Kosovës. Drejtoria e Përgjithshme e Doganave miratoi një

manual mbi statistikat për produktet e falsifikuara dhe disa formate standarde relevante

njoftimi. Sistemi i informatikës në DPPM është përmirësuar me pajisje të reja dhe version

të modernizuar të Sistemit për Administrimin e Pronësisë Industriale. Sidoqoftë,

përpjekje të tjera duhen bërë për përmirësimin e shërbimeve online dhe për rritjen e

numrit të personelit në DPPM. Ristrukturimi dhe përforcimi i Zyrës Shqiptare për të

Drejtën e Autorit (ZSHDA) është ende i diskutueshëm, duke mbajtur pezull miratimin e

ligjit “Për të drejtën e autorit”. Ende nuk është themeluar një inspektorat që mbulon

zbatimin e të drejtave të pronësisë intelektuale.

ZSHDA-ja ka vazhduar me kryerjen e aktiviteteve për rritjen e ndërgjegjësimit mbi

zbatimin e së drejtës së autorit dhe ka mundësuar trajnimin e gjyqtarëve nga Shkolla e

Magjistraturës dhe gjykatat e rrethit. Gjithsesi, niveli i njohurive dhe ndërgjegjësimit për

të drejtën e autorit dhe të drejtave të lidhura me të, veçanërisht për sistemin e

administrimit kolektiv, mbetet i ulët. Gjyqësorit i mungon përvoja dhe kualifikimi i

përshtatshëm. Në tërësi, mbeten mangësi të mëdha, sikurse pamjaftueshmëria e

125

kapacitetit administrativ, niveli i ulët i mbledhjes së gjobave, ndërgjegjësimi i

pamjaftueshëm publik dhe zbatueshmëria në përgjithësi.

Përfundime

Përparimi në fushën e legjislacionit për pronësinë intelektuale, ka qenë i kufizuar. Ende

kërkohet të bëhen përpjekje të rëndësishme për të adresuar mangësitë ekzistuese, në

zbatueshmërinë efektive të të drejtave për pronësinë intelektuale dhe industriale, të cilat

cenojnë angazhimet e Shqipërisë të përcaktuara në MSA. Në tërësi, përgatitjet nuk janë

shumë të avancuara.

4.4.8 Politika e konkurrencës

Janë bërë përparime në fushën antikartel dhe bashkimet. Miratimi i Rregullores “Për

marrëveshjet me rëndësi të vogël” në muajin nëntor e afroi më shumë legjislacionin me

acquis. Autoriteti i Konkurrencës (AK) miratoi gjashtë vendime për marrëveshjet

antikonkurruese (kartelet) dhe dy vendime për abuzimin me pozitën dominuese. Dhjetë

bashkimet e propozuara i autorizoi pa kushte. Për më tepër, AK-ja ka lëshuar tri

rekomandime për institucionet e tjera qeveritare. AK-ja i ka lëshuar rekomandim

Autoritetit të Komunikimeve Elektronike dhe Postare (AKEP) lidhur me një shkrirje mes

dy operatorëve të telekomunikacioneve me përgjigje pozitive të AKEP-it. Rekomandimi i

AK-së për Bankën e Shqipërisë (BSH) për rritjen e transparencës lidhur me

aksesueshmërinë e qytetarëve për të marrë informacion mbi normat e interesit bankar u

realizua përmes publikimit të tyre online. Qeveria nuk ka ndjekur ende rekomandimin e

AK-së për të krijuar institucionin e Avokatit të Bankës.

AK-ja përfundoi hetimet në tregjet e bukës dhe të shërbimeve të sigurisë dhe vuri gjoba

për caktimin e paligjshëm të çmimeve. Pas hetimit të shërbimeve telefonike fikse të

furnizimit me karta të parapaguara, AK-ja ka bërë rekomandime specifike. Autoriteti i

Konkurrencës nisi gjithashtu hetimet paraprake për abuzimet e mundshme të pozitave

dominuese të tregut në një varg sektorësh: në sigurimin e detyrueshëm të mjeteve

motorike për palën e tretë; shërbimet ndërkombëtare portuale; ngarkim/shkarkimin e

depozitave të gazit të lëngshëm natyror dhe naftës; tregun e importit për sheqerin dhe

orizin, tregun e prodhimit të vajit vegjetal; dhe tregun e importit të prodhimit dhe

tregtimit me shumicë të çimentos.

AK-ja vazhdoi me mbështetjen dhe aktivitetet sensibilizuese publike. Ka pasur përparime

për sa i përket kapaciteteve administrative të AK-së. Numri i përgjithshëm i personelit

është rritur me një ekspert ligjor dhe po vazhdon me rekrutimin e ekspertit të TI-së dhe

teknikës hetimore, ndërsa dy poste administrative u konvertuan në poste teknike, në

përputhje me strukturën e re të AK-së, miratuar në janar. Trajnimi ndihmoi për të forcuar

kapacitetet hetimore.

Janë bërë disa përparime në fushën e ndihmës shtetërore. Komisioni i Ndihmës

Shtetërore (KNSH) autorizoi katër skema të reja të ndihmës shtetërore, që lidhen

kryesisht me promovimin e punësimit. Veç kësaj, KNSH-ja nisi hetimin ex officio brenda

126

një skeme të ndihmës potenciale të shtetit nga ana e Ministrisë së Punëve Publike dhe

Transportit për të cilën ajo i dha një opinion negativ. Numri i njoftimeve mbetet shumë i

ulët, duke treguar se jo të gjitha skemat që njoftohen në KNSH para miratimit, bëhen siç

kërkohet sipas ligjit të ndihmës shtetërore.

Harta rajonale e ndihmës shtetërore është miratuar nga KNSH-ja, bazuar në ndarjen

NUTS II të vendit dhe është në përputhje me acquis. Kërkohen përpjekje të mëtejshme

për të përfunduar rishikimin e plotë të kuadrit të përgjithshëm ligjor për kontrollin e

ndihmës shtetërore për ta sjellë atë në përputhje me acquis.

Nuk janë bërë përparime për sa i përket kapaciteteve administrative të Sektorit të

Ndihmës Shtetërore (SNSH), i cili gjithashtu shërben si Sekretariat i KNSH-së. Numri

aktual i stafit të tij (katër) është krejtësisht i papërshtatshëm. Pavarësia operacionale e

KNSH-së dhe SNSH-së duhet ende të konfirmohet. SNSH-ja ka zhvilluar disa programe

trajnimi për stafin e tij dhe ka kryer një fushatë sensibilizuese.

Përfundim

Shqipëria ka bërë disa përparime në fushën e konkurrencës. Harmonizimi i legjislacionit

me acquis për kontrollin antikartel dhe bashkimet ka përparuar, dhe harta rajonale e

ndihmës shtetërore është miratuar. Përpjekje të mëtejshme nevojiten për të ruajtur

kapacitetet administrative dhe për të garantuar pavarësinë operacionale të Komisionit të

Ndihmës Shtetërore dhe të Autoriteteve të Konkurrencës. Në tërësi, përgatitjet janë në

rrugën e duhur.

4.4.9 Shërbimet financiare

Janë bërë disa përparime në fushën e bankave dhe konglomerateve financiare. Banka e

Shqipërisë (BSH) miratoi rregulloret që synojnë përafrimin e pjesshëm me acquis mbi

procedurat për ndërhyrjen në tregun e brendshëm të këmbimeve valutore; menaxhimin e

riskut të kredisë, mjaftueshmërinë e kapitalit, menaxhimin e riskut të likuiditetit, si dhe

krijimin, licencimin dhe funksionimin e Bankës Urë në nëntor të 2011-ës. Ligji “Për

bankat” u ndryshua më tej për të përafruar legjislacionin me acquis (Shih gjithashtu

Kapitullin 4 - Lëvizja e lirë e kapitalit). Ndryshimet në ligjin “Për sigurimin e

depozitave” u miratuan në korrik të 2012-ës. Nuk është raportuar ndonjë përparim për

krijimin e institucionit të Ombudsmanit të Bankave, siç u rekomandua nga Autoriteti

shqiptar i Konkurrencës në vitin 2011.

Mund të raportohen disa përmirësime në sektorin financiar jobankar. Legjislacioni për

zbatimin e sipërmarrjeve kolektive të investimit u miratua në tetor të 2011-ës. Autoriteti i

Mbikëqyrjes Financiare (AMF) rinovoi mandatet e shtatë anëtarëve të bordit dhe caktoi

kryetarin e ri të bordit. AMF-së i mungojnë kapacitetet e duhura administrative dhe të

mbikëqyrjes dhe stafi i saj ka mbetur i pandryshuar. Institucionet jobankare arritën në 21,

pasi BSH-ja licencoi dy institucione në fushën e faktorimit (parapagimit) dhe investimit.

127

Në fushën e sigurimeve dhe pensioneve të punës mund të raportohen pak përparime.

Legjislacioni për sigurimin e jetës dhe risigurimin nuk është harmonizuar me acquis.

Tregu shqiptar i sigurimeve është akoma i kufizuar. Ai pati pak rritje deri në fund të vitit

2011, por gjatë gjysmës së parë të vitit 2012, regjistroi një tkurrje të aktivitetit. Sigurimi

vullnetar është rritur sidomos gjatë gjysmës së parë të vitit 2012. AMF-ja licencoi

operatorin e tretë në fushën e fondeve të pensioneve vullnetare. Deri në fund të vitit 2011,

numri i kontribuesve të pensioneve vullnetare u rrit me 26% krahasuar me vitin 2010 dhe

me 2.9% në tremujorin e parë të vitit 2012. Megjithatë, tregu i pensioneve private mbetet

i vogël në drejtim të të dyjave, si numrit të kontribuuesve ashtu dhe shumës së

kontributeve.

Pas liberalizimit të sektorit të sigurimeve motorike në vitin 2011, Autoriteti shqiptar i

Konkurrencës (AK) filloi në prill të 2012-ës një hetim brenda një marrëveshjeje të

mundshme për një çmim fiks në këtë sektor, si dhe një inspektim në maj të 2012-ës për

mënyrën se si kompanitë e sigurimeve i trajtojnë pretendimet dhe si e përdorin fondin e

kompensimit. Mossigurimi i mjeteve mbetet i lartë. Progres ka pasur në përmirësimin e

informacionit të dhënë nëpërmjet Qendrës së Informimit të Sigurimit të Detyrueshëm

(ICCI), ndërsa sistemi bonus malus nuk është ende në funksionim.

Përparim i pakët është bërë në harmonizimin me acquis në lidhje me tregjet e letrave

me vlerë dhe shërbimet e investimit. Tregu i letrave me vlerë vazhdon të dominohet

nga bonot e thesarit të qeverisë dhe obligacionet afatgjata.

Në fushën e shërbimeve të investimit, në mars të 2012-ës AMF-ja miratoi legjislacionin

zbatues për krijimin, llogaritjen, financimin dhe administrimin e Fondit të Kompensimit.

AMF-ja gjithashtu licencoi kompaninë e parë për menaxhimin e sipërmarrjeve të

investimeve kolektive dhe miratoi prospectus-in e parë për lëshimin e bonove.

Megjithatë, tregu i letrave me vlerë mbetet i ende i pazhvilluar, me asnjë shoqëri tregtare

të listuar në bursë. Nuk ka pasur përparime në drejtim të miratimit të rregulloreve në

përputhje me Direktivën “Prospectus”, me Direktivën “Për abuzimin me tregun” dhe me

Direktivën “Për tregjet e instrumenteve financiare” (MIFID). Nuk ka pasur zhvillime në

lidhje me sistemin për ankimin gjyqësor dhe nuk ka legjislacion për skemat e

kompensimit të investitorit.

Përfundim

Janë bërë disa përparime në fushën e shërbimeve financiare. Legjislacioni është

harmonizuar me acquis në fushën e bankave dhe tregu i investimeve është zhvilluar më

tej. Nevojiten përpjekje të mëtejshme në lidhje me sigurimet dhe pensionet e punës,

infrastrukturën e tregut financiar dhe të tregut të letrave me vlerë, të investimeve dhe

shërbimeve. Kapacitetet administrative në sektorët bankarë dhe jobankarë mbeten të

pamjaftueshëm. Në tërësi, përgatitjet kanë avancuar në masë të moderuar.

128

4.4.10 Shoqëria e informacionit dhe media

Janë bërë disa përparime në fushën e komunikimeve elektronike dhe teknologjive të

informacionit. Kushtet konkurruese në tregjet e telefonisë janë përmirësuar për shkak të

futjes së garancive të përzgjedhjes së operatorit dhe mbartjes së numrit. Autoriteti i

Komunikimeve Elektronike dhe Postare (AKEP) miratoi ofertën e parë referencë të

interkonjeksionit për akses të hapur në rrjetin lokal (Local Loop Unbundling) dhe vendosi

tarifat celulare të terminimit të thirrjeve duke zbatuar metodën e llogaritjes së kostos

progresive nga lart poshtë. Është ngritur një grup pune për zbatimin e shërbimit universal.

Megjithatë, miratimi i ndryshimeve të ligjit të vitit 2008 “-të “ Për komunikimet

elektronike” dhe akteve nënligjore” është ende në pritje. Projektligji “Për të drejtën e

kalimit” ka qenë në pritje të miratimit në Parlament që nga viti 2010-të. Paqartësitë që

dalin nga marrëveshjet aktuale “Për të drejtën e kalimit” pengojnë zhvillimin e sektorit si

një i tërë.

Numri 112 i urgjencës nuk është zbatuar ende. Nuk mund të raportohet progres për

liberalizimin e aksesit në spektër. Procesi i tretë i tenderimit për licencën e UMTS/3G

dështoi pasi ofertat nuk arritën çmimin e vendosur. Në gusht të vitit 2012, AKEP-i

njoftoi tenderin për dhënien e dy frekuencave të mbetura me çmimin më të ulët të

konsiderueshëm. Struktura e re organizative e AKEP-it është në pritje të miratimit në

Parlament. Kapacitetet administrative dhe burimet e AKEP-it mbeten të dobëta.

Gjatë këtij viti, shërbimi celular në Shqipëri ka treguar rritje të lartë midis vendeve të

zgjerimit, me shkallën e penetrimit që arriti në 185% në fund të vitit 2011. Normat e

penetrimit të telefonisë fikse dhe brezit të gjerë u rritën gjithashtu me 12% dhe 4.9%

respektivisht, por janë ende të ulëta krahasuar me standardet rajonale dhe europiane.

Përparimi në fushën e shërbimeve të shoqërisë së informacionit ka qenë jo i

njëtrajtshëm. Rrjeti i infrastrukturës GovNet është përmirësuar dhe zgjeruar më tej.

Megjithatë, rrjete të ndryshme paralele janë në zhvillim e sipër, çka ngre dyshimin rreth

efektivitetit të sistemit aktual. Instituti Kombëtar i Statistikave ka filluar të mbledhë

informacione mbi treguesit e shoqërisë së informacionit. Posta Shqiptare ka filluar të

lëshojë certifikata të kualifikuara për nënshkrimin elektronik. Përparim është bërë në

ngritjen e institucioneve me krijimin e Agjencisë Kombëtare për Sigurinë Kibernetike

(ALCIRT) si një ekip i ri përgjegjës për emergjencën kompjuterike.

Agjencia Kombëtare e Shoqërisë së Informacionit ka përmirësuar kapacitetet e saj

teknike. Megjithatë, kapacitetet administrative për të zhvilluar dhe zbatuar politikat dhe

legjislacionin në këtë fushë mbetet i dobët. Ligji i ndryshuar për tregtinë elektronike është

ende në pritje.

Janë bërë pak përparime në fushën e politikës audiovizive. Diskutime dhe konsultime

janë mbajtur me aktorë të ndryshëm dhe partnerët ndërkombëtarë, duke sjellë disa

përmirësime të projektligjit” Për Mediat Audiovizive në Republikën e Shqipërisë”,

sidomos për sa i përket pavarësisë së autoritetit rregullator. Megjithatë, miratimi i këtij

ligji në Parlament është vonuar dhe është ende në pritje.

129

Në maj të vitit 2012, qeveria miratoi strategjinë e digjitalizimit dhe planin e veprimit të

bazuar në qasjen rajonale “rajon-pas-rajoni”, por zbatimi nuk ka filluar ende. Disa

frekuenca janë përdorur ilegalisht nga transmetues të lartë pa liçencë. Sipas strategjisë,

afati i fundit për plotësimin e kalimit digjital është muaji qershor i 2015-ës. Ky afat i ri

ngre shqetësime potenciale për zbatimin në kohë të procesit të digjitalizimit.

Autoriteti Rregullator – Këshilli Kombëtar i Radios dhe Televizionit (KKRT) – vazhdon

të mos ketë kapacitete të mjaftueshme administrative e teknike. Ekzistojnë shqetësime

lidhur me pavarësinë e tij. Pavarësia editoriale e transmetuesit të shërbimit publik nuk

është forcuar.

Përfundim

Janë bërë pak përparime në fushën e shoqërisë së informacionit dhe medias. Ndërsa janë

marrë një numër masash rregulluese prokonkurruese për komunikimet elektronike, ka

ende shqetësime në lidhje me reformën e përgjithshme dhe liberalizimin e sektorit,

përfshi paqartësitë ligjore, kapacitetet dhe pavarësinë e rregullatorit të telekomit.

Miratimi i ligjit “Për Mediat Audiovizive në Republikën e Shqipërisë” është vonuar më

tej. Me gjithë, përparimin për sa i përket lirisë së medias, shqetësimet mbeten,

veçanërisht lidhur me pavarësinë e autoritetit rregullator. Zbatimi efektiv i strategjisë së

kalimit digjital duhet të sigurohet. Në tërësi, përgatitjet në fushën e shoqërisë së

informacionit dhe medias nuk kanë përparuar shumë.

4.4.11 Bujqësia dhe zhvillimi rural

Ka pasur përparime në çështjet horizontale. Buxheti i bujqësisë në vitin 2012 kryesisht u

shpërnda në skemat e mbështetjes së drejtpërdrejtë të lidhura me prodhimin. Strukturat e

shërbimit këshillimor kanë vazhduar të japin informacione dhe trajnime për fermerët dhe

operatorët e biznesit të ushqimit në vend. Janë miratuar rregulla dhe akte të ndryshme për

përmirësimin e administrimit dhe mbrojtjes së tokës. Megjithatë, ritmi i ngritjes së

regjistrit funksional të tokës mbetet shumë i ngadaltë. Politika për përdorimin e tokës

duhet të jetë e efektshme dhe statistikat për konvertimin e saj, degradimin dhe

fragmentimin të përmirësohen. Përgatitjet për regjistrimin e tokës bujqësore janë duke

vazhduar. Një test pilot është kryer në pesë rrethe. Megjithatë, regjistrimi i planifikuar

fillimisht për mesin e 2012-ës është shtyrë deri në tetor të vitit 2012. Përgatitjet në

fushën e çështjeve horizontale janë në një fazë të hershme. Nuk mund të raportohet

progres në organizimin e tregut të përbashkët. Përgatitjet në këtë fushë nuk janë shumë të

përparuara .

Në fushën e zhvillimit rural, përparimi është bërë në lidhje me ngritjen dhe forcimin e

kapaciteteve të Autoritetit Menaxhues dhe Agjencisë së Pagesave për të menaxhuar dhe

kontrolluar fondet e zhvillimit rural në kuadër të Instrumentit të Paraanëtarësimit

(IPARD). Një projekt paketë akreditimi i është dorëzuar Komisionit. Mirëpo, ky

130

përparim është kthyer pjesërisht në të kundërt nga riorganizimi i ministrisë në një mënyrë

të tillë që koherenca dhe funksionaliteti i Autoritetit Menaxhues dëmtohet. Kapacitetet

administrative të të gjitha autoriteteve operacionale, përfshi Zyrtarin Kombëtar

Autorizues, Fondin Kombëtar dhe Autoritetin e Auditimit duhet të forcohen. Pronësia e

përgatitjeve për paraanëtarësimin duhet të rritet dhe, si një pjesë thelbësore e saj, të

sigurohet mbajtja e stafit. Shqipëria ka nevojë të përgatitet për kuadrin e ri strategjik në

fushën e bujqësisë dhe për strategjinë e ushqimit për periudhën 2014-2020. Në tërësi,

përgatitjet në fushën e zhvillimit rural nuk kanë përparuar shumë.

Është bërë pak përparim në fushën e politikës së cilësisë. Ministria e Bujqësisë ka marrë

propozime nga rajonet lidhur me identifikimin e produkteve bujqësore dhe ushqimore të

regjistruara si produkte me origjinë të mbrojtur. Ndryshimet e fundit në Kodin Penal

përmbajnë dispozita të përgjithshme në lidhje me miratimin e sanksioneve penale për

shkelje të të drejtave për treguesit gjeografikë. Përgatitjet në fushën e politikës së cilësisë

janë në një fazë të hershme.

Përparimi në fushën e bujqësisë organike ka qenë i kufizuar. Shqipëria ka vazhduar me

skemat e drejtpërdrejta të pagesave dhe trajnimet mbi prodhimin organik për fermerët e

bujqësisë organike. Përgatitjet në fushën e bujqësisë organike janë në një fazë të hershme.

Përfundim

Përparimi ka qenë jo i njëtrajtshëm në fushën e bujqësisë dhe zhvillimit rural, në veçanti

në ngritjen e institucioneve të zhvillimit rural. Kërkohen përpjekje të mëtejshme në lidhje

me forcimin e kapaciteteve (të aktorëve publikë dhe privatë) për zhvillimin rural, krijimin

e regjistrit të tokës dhe përcaktimin e prioriteteve strategjike për bujqësinë dhe

shfrytëzimin e tokës. Pronësia e përgatitjeve për paraanëtarësim duhet të rritet si dhe të

sigurohet stafi. Në tërësi, në fushën e bujqësisë dhe të zhvillimit rural, Shqipëria ka filluar

të adresojë prioritetet e saj.

4.4.12 Politika e sigurisë ushqimore, veterinare dhe fitosanitare

Disa përparime vihen re në sigurinë e përgjithshme ushqimore. Autoriteti Kombëtar i

Ushqimit (AKU) është krijuar dhe plotësuar me personel. Përcaktimi i kompetencave,

përgjegjësive dhe komunikimit ndërmjet Ministrisë së Bujqësisë, Ushqimit dhe Mbrojtjes

së Konsumatorit ( MBUMK ) dhe AKU-së duhet të qartësohet. Numri i kontrolleve

zyrtare u rrit në vitin 2011, pra zbatimi i rregullave të kontrollit është përmirësuar. Edhe

pse më shumë se 13.000 stabilimente ushqimore janë futur në bazën e të dhënave te

AKUnet, këto të dhëna duhet të përditësohen dhe të vlerësohen, në mënyrë që të përdoren

në lidhje me klasifikimin e riskut dhe kontrollet zyrtare. Autoriteti Kombëtar i Ushqimit

ende nuk ka zhvilluar kapacitetet për vlerësimin e riskut, si dhe nuk është ngritur ende

Komiteti Shkencor dhe Panelet. Rregullat mbi aktivitetet e menaxhimit të riskut nuk janë

miratuar dhe procedurat zbatuese nuk janë zhvilluar. Përgatitjet në fushën e sigurisë

ushqimore janë në një fazë të hershme.

131

Në politikën veterinare përparimi ka qenë i pakët. Një ligj i ri “Për veterinarinë” ka hyrë

në fuqi duke ripërcaktuar kompetencat mbi shëndetin dhe mirëqenien e kafshëve në

shërbimin veterinar. Niveli i personelit, në veçanti në nivelin qendror, vazhdon të jetë

joadekuat. Përkufizimi i detyrave, funksioneve dhe përgjegjësive të shërbimit veterinar

ende mungon, duke penguar kështu menaxhimin e zgjuar të mbetjeve klinike, kafshëve të

ngordhura dhe nënprodukteve të kafshëve, të cilat janë bërë çështje serioze në drejtim të

bio-sigurisë.

Është përpunuar databaza e harmonizuar e kafshëve (e cila përfshin gjithashtu databazën

e shëndetit të kafshëve) dhe pritet të përmirësojë regjistrimin e bagëtive të imta dhe

vaksinimin e tyre kundër brucelozës. Mungesa e udhëzimeve të qarta dhe regjistrimit

sistematik, raportimi dhe analizat e lëvizjeve të kafshëve mbeten një shqetësim serioz në

lidhje me transmetimin e sëmundjeve dhe gjurmueshmërinë e produkteve blegtorale.

Raportimi i sëmundjeve nga veterinerët lokalë dhe dorëzimi i mostrave për të kontrolluar

gjendjen shëndetësore të kafshëve mbeten të pamjaftueshme. Përgatitjet në fushën e

veterinarisë nuk kanë përparuar shumë.

Përparim është bërë në fushën e hedhjes në treg të ushqimit për kafshët dhe njerëzit

dhe i nënprodukteve shtazore. Shqipëria vazhdon përafrimin me rregulloret e BE-së për

importin e ushqimit, monitorimin e substancave dhe mbetjeve në produktet shtazore,

kushtet higjenike dhe kontrollet për molusqet bivalvorë dhe peshkun, si dhe kontrollin e

produkteve medicinale veterinare. Ndërgjegjësimi i operatorëve të biznesit të ushqimeve

me rregullat e reja higjienike është i ulët, dhe harmonizimi i ushqimit dhe stabilimenteve

ushqimore me standardet e higjienës mbeten sfidë. Përgatitjet në këtë fushë janë në një

fazë të hershme.

Nuk mund të raportohet progres në politikën fitosanitare. Përgatitjet në këtë fushë nuk

janë shumë të përparuara .

Nuk mund të raportohet progres në përafrimin me acquis për organizmat gjenetikisht të

modifikuar. Përgatitjet në këtë fushë janë ende për t'u nisur.

Përfundim

Përparimi është i kufizuar në fushat e sigurisë ushqimore, politikat veterinare dhe

fitosanitare. Kërkohen përpjekje për të përmirësuar përcaktimin e kompetencave,

përgjegjësitë dhe komunikimin që lidhen me menaxhimin e riskut, regjistrimin e

lëvizjeve dhe kontrollin e sëmundjeve të kafshëve, si dhe përmirësimin e ushqimit dhe të

stabilimenteve ushqimore. Në tërësi, përgatitjet në fushat e sigurisë ushqimore dhe

politikave veterinare dhe fitosanitare janë në një fazë të hershme.

132

4.4.13 Peshkimi

Ligji i ri “Për peshkimin”, i cili parashtron parimet themelore për menaxhimin e

aktiviteteve të peshkimit, është miratuar. Duhet të përforcohet harmonizimi i tij me

acquis . Aktet nënligjore janë duke u përgatitur. Ndryshimet në kuadrin ligjor do të duhet

të shoqërohen me rirregullimet përkatëse administrative për të shmangur fragmentimin e

funksioneve, mungesën e komunikimit dhe zbatimin e pamjaftueshëm të ligjit.

Për sa i përket menaxhimit të burimeve dhe flotës, Shqipëria ka përmbushur detyrën 1

sipas rekomandimeve të Komisionit të Përgjithshëm të Peshkimit për Mesdheun, (KPPM)

dhe aktualisht është duke ndjekur rekomandimet e tij për krijimin e regjistrit të flotës së

peshkimit.

Në fushën e inspektimit dhe kontrollit ka pasur progres të kufizuar në lidhje me

kapacitetet teknike të zbatimit. Pas instalimit të Sistemit të Kontrollit Satelitor të Anijeve

(SKSA), lëvizjet e anijeve monitorohen në Qendrën Ndërinstitucionale Operacionale

Detare (QNOD) dhe në Drejtorinë e Peshkimit në Ministrinë e Mjedisit, Pyjeve dhe

Administrimit të Ujërave. Qëndrueshmëria e SKSA-së duhet të sigurohet nëpërmjet

ofrimit të burimeve adekuate financiare. Ristrukturimi i shërbimeve të inspektoratit

kombëtar që përfshin shkrirjen e inspektoratit të peshkimit me inspektoratin e pyjeve dhe

mjedisit nuk është shoqëruar nga ndonjë ndarje e qartë detyrash midis Drejtorisë së

Peshkimit dhe Drejtorisë së Inspektimit.

Sasitë e peshkut të zënë dhe sasitë e peshkut të dorëzuar nuk janë ende të besueshme, pasi

inspektorët nuk i verifikojnë sasitë e kapjes në një bazë 24/7. Të dyja si metoda e

raportimit ashtu dhe të dhënat e pamjaftueshme të kapjes së peshkut i komprometojnë

statistikat e Drejtorisë së Peshkimit, dhe si pasojë dhe zhvillimin e planeve të menaxhimit

të besueshëm. Numri i inspektorëve nuk është i mjaftueshëm për të mbuluar anët

kryesore përgjatë bregdetit. Inspektimet për të luftuar peshkimin e vogël bregdetar janë të

rralla dhe nuk janë të koordinuara me organet e tjera të tilla si Roja Bregdetare ose

Policia Kufitare.

Në fushat e aksioneve strukturore, ndihmës shtetërore dhe politikës së tregut, nuk

mund të raportohen zhvillime.

Për sa i përket marrëveshjeve ndërkombëtare, Shqipëria është anëtare e Komisionit të

Përgjithshëm të Peshkimit për Mesdheun (GFCM) dhe merr pjesë në projektin AdriaMed.

Megjithatë, vendi nuk përfaqësohet rregullisht në mbledhjet e Komisionit Ndërkombëtar

për Ruajtjen e Peshkut Ton të Atlantikut (ICCAT) dhe nuk ka paraqitur planin e saj të

inspektimit për vitin 2012 në lidhje me Planin e Rigjenerimit për tonin e kuq. Ka pasur

pak progres në këtë fushë.

Përfundim

Ka pasur përparim të kufizuar në fushën e peshkimit. Nevojitet të shtohen burimet dhe

kapacitetet teknike për monitorimin, kontrollin dhe mbikëqyrjen e shërbimeve

kompetente, përfshi IMOC, si dhe për pjesëmarrje më të rregullt në ICCAT. Ndarja e

133

detyrave të raportimit dhe komunikimit në Ministrinë e Mjedisit, Pyjeve dhe

Administrimit të Ujërave nuk është përcaktuar mjaftueshëm. Në tërësi, përgatitjet nuk

kanë përparuar shumë.

4.4.14 Politikat e transportit

Në nëntor të 2011-ës, qeveria miratoi Planin Kombëtar të Transportit (rishikimi i parë

pesëvjeçar) si instrumentin kryesor për vendimmarrjen dhe planifikimin strategjik në

sektorin e transportit në Shqipëri.

Në transportin rrugor ka pasur shumë pak përparim. Kodi Rrugor u ndryshua në dhjetor

të 2011-ës duke futur dispozita të reja në trajnimin profesional dhe kualifikimet e para për

shoferët e kamionëve dhe autobusëve. Janë miratuar aktet nënligjore për regjistrimin e

automjeteve. Që nga shtatori i 2011-ës janë duke u lëshuar kartat e tahografit digjital për

shoferët dhe kompanitë. Kanë filluar iniciativat e para për koncesionet e mirëmbajtjes së

rrugëve për rrjetin e nivelit të lartë, me disa çështje të mbetura për mirëmbajtjen e

rrugëve. Nevojitet harmonizimi i mëtejshëm i legjislacionit me acquis në fushën e lejimit

të veprimtarisë së operatorit të transportit rrugor dhe aksesin në tregun e transportit

rrugor. Nuk raportohen zhvillime për gatishmërinë teknike të mjeteve për qarkullim, për

lejen e drejtimit dhe inspektimet e automjeteve. Nuk ka plane për të futur kufizuesit e

shpejtësisë. Miratimi i standardeve të reja teknike për transportin rrugor është ende në

pritje. Siguria rrugore vazhdon të përbëjë një problem të madh. Numri i të vrarëve nga

aksidentet rrugore në vend mbetet jashtëzakonisht i lartë. Rregullat e sigurisë rrugore nuk

janë mjaft bindëse dhe nuk zbatohen si duhet; nuk është kryer ndonjë fushatë efektive për

sigurinë rrugore. Legjislacioni për mallrat e rrezikshme ende nuk është miratuar.

Përparimi ka qenë i pakët në transportin hekurudhor. Marrëveshja e kalimit të kufirit

me Malin e Zi ka përfunduar në gusht të 2012-ës. Ligji i ri “Për hekurudhat” është ende

në pritje të miratimit. Deklarata e rrjetit hekurudhor ende nuk është botuar. Burimet e

caktuara për mirëmbajtjen e infrastrukturës hekurudhore janë të pamjaftueshme me

rrezikun e përkeqësimit të mëtejshëm të rrjetit.

Nuk raportohen përparime për sa i përket transportit të brendshëm ujor.

Nuk ka pasur përparime në transportin e kombinuar.

Në rastin e transportit ajror, është bërë pak përparim në përafrimin e legjislacionit me

acquis. Ndryshimet në Kodin Ajror u miratuan në nëntor të 2011-ës. Aktet nënligjore

janë miratuar me synimin për të përafruar më tej menaxhimin e trafikut ajror dhe

rregulloret e sigurisë së aviacionit me acquis. Aktet nënligjore që synojnë përafrimin për

alokimin e sloteve kanë hyrë në fuqi në shtator të vitit 2011. Ndryshimet legjislative për

të rritur pavarësinë e Autoritetit të Aviacionit Civil të Shqipërisë (AAC) u miratuan në

nëntor të 2011-ës. Megjithatë, zbatimi i fazës së parë të Marrëveshjes për Hapësirën e

Përbashkët Europiane të Aviacionit mbetet i ngadaltë. Nuk ka pasur zhvillime në lidhje

134

me përpunimin në tokë dhe tarifat aeroportuale, të cilat mbeten të shtrenjta. Siguria e

monitorimit të trafikut ajror është një arsye për t’u shqetësuar. AAC ende ka mungesë të

stafit të kualifikuar dhe mbështetet kryesisht në ekspertë të jashtëm për detyrat e

mbikëqyrjes së sigurisë. Kapaciteti administrativ dhe teknik në sektorin e transportit ajror

mbetet i dobët.

Në transportin detar mund të raportohen disa përparime. Riorganizimi i Drejtorisë së

Përgjithshme Detare ka përfunduar. Regjistri i anijeve dhe i sektorëve detarë është

krijuar së bashku me një sektor të ri që ka të bëjë me Kontrollin Shtetëror Portual dhe

Kontrollin e Flamurit. Kodi Detar u ndryshua në nëntor të 2011-ës, duke zgjeruar të

drejtën për të ofruar shërbime kabotazhi për kompanitë e transportit që përdorin flamur të

BE-së dhe heqjen e kërkesës që komandantët e anijeve duhet të jenë shtetas shqiptarë.

Është miratuar një vendim për thjeshtësimin e raportimit të formaliteteve në transportin

detar për hyrjet ose daljet në portet e Bashkimit Europian me synimin e harmonizimit me

acquis. Shkalla e ndalimit të mjeteve të lundrimit që lundrojnë me flamur shqiptar është

përmirësuar. Megjithatë, përpjekje të mëtejshme nevojiten për të forcuar Kontrollin

Shtetëror Portual dhe Kontrollin e Flamurit. Shqipëria nuk ka kërkuar ende anëtarësimin

në Memorandumin e Mirëkuptimit të Parisit për Kontrollin Shtetëror Portual dhe mbetet

në listën e zezë të flamurit të kësaj organizate.

Nuk mund të raportohet ndonjë përparim në fushën e navigimit satelitor. Shqipëria nuk

ka planifikuar të marrë pjesë në programin e navigimit satelitor Galileo.

Përfundim

Është bërë pak përparim në politikën e transportit, kryesisht në lidhje me kabotazhin në

sektorin detar. Kërkohen përpjekje të mëtejshme për përafrimin e transportit me acquis

dhe zbatimin e legjislacionit me efikasitet. Kapacitetet administrative dhe teknike mbeten

të dobëta për mjetet e ndryshme të transportit, në veçanti në lidhje me aviacionin dhe

sigurinë rrugore. Mirëmbajtja e infrastrukturës hekurudhore është një shqetësim dhe ka

nevojë për më shumë burime. Në tërësi, përgatitjet nuk janë të përparuara .

4.4.15 Energjia

Është bërë pak përparim në lidhje me sigurinë e furnizimit me energji. Shqipëria ka

përmirësuar kapacitetin e interkonjeksionit nëpërmjet inaugurimit të një nënstacioni të ri

në Tiranë, por nevojiten përpjekje të mëtejshme për të plotësuar lidhjet e

interkonjeksionit me shtetet fqinje. Kapaciteti i prodhimit të energjisë elektrike është

përmirësuar përmes ndërtimit dhe vënies në punë të disa hidrocentraleve të vegjël, por

vendi mbetet tepër i varur nga kushtet hidrologjike. Nuk është bërë përparim në zbatimin

e acquis në lidhje me sigurinë e furnizimit me energji elektrike në përputhje me Traktatin

e Komunitetit të Energjisë. Shqipëria, e cila nuk është e lidhur me ndonjë rrjet

ndërkombëtar gazi apo nafte, nënshkroi në shtator Memorandumin me Greqinë dhe

Italinë për gazsjellësin TransAdriatik (TAP), në kuadrin e Korridorit Jugor të Gazit.

135

Ka pasur disa përparime në drejtim të zbatimit të detyrimit ligjor për të mbajtur një

rezervë nafte të emergjencës për 90 ditë. Janë vënë sanksione për aktivitetin e kompanive

që nuk përmbushin detyrimet e tyre. Përpjekje të mëtejshme nevojiten për të forcuar

kapacitetet teknike dhe zbatimin në mënyrë që të sigurohet që legjislacioni është zbatuar

plotësisht.

Është bërë pak përparim në tregun e brendshëm të energjisë. Kufizimet për alokimin e

kapaciteteve të interkonjeksionit janë hequr zyrtarisht. Që prej shkurtit të vitit 2012 janë

mbajtur ankande të hapura ndaj palëve të treta. Qeveria ka vazhduar të japë leje

koncesionare për ndërtimin e hidrocentraleve të vegjël. Megjithatë, numri i operatorëve

mbetet i kufizuar për shkak të boshllëqeve legjislative që pengojnë ekzekutimin e

kontratave (Shih gjithashtu Kapitullin 5 - Prokurimi Publik). Parashikohet ndërtimi i më

shumë se njëqind hidrocentraleve të vegjël; nuk është bërë ndonjë vlerësim strategjik i

mjedisit apo studim socio-ekonomik, deri më tani, për të vlerësuar ndikimin e tyre të

përgjithshëm.

Nuk është bërë ndonjë përparim në harmonizimin e ligjit “Për sektorin e energjisë” me

acquis. Kuadri ligjor i Shqipërisë në thelb ende nuk arrin të përmbushë detyrimet e

Komunitetit të Energjisë. Shqipëria nuk ka filluar ende përafrimin e legjislacionit me

paketën e tretë të BE-së për tregun e brendshëm të energjisë. Operacionet e prodhimit dhe

shitjes me shumicë të kompanisë shtetërore KESH nuk janë ndarë ende. Humbjet në

shpërndarje dhe në rrjet janë rritur dhe mbledhja e faturave është përkeqësuar më tej.

Prodhimi i energjisë ra me 47% në 2011-ën, kryesisht për shkak të kushteve të këqija

hidroenergjetike. Pavarësisht disa përmirësimeve në prodhimin e energjisë gjatë gjysmës

së parë të vitit 2012, kjo situatë ka rezultuar në vështirësi financiare për KESH, që ka

qenë i detyruar të kërkojë subvencione dhe hua të garantuara nga shteti. Përveç kësaj, një

konflikt ndërmjet KESH-it dhe kompanisë së shpërndarjes CEZ mbi borxhin e papaguar

të dyanshëm mbetet i pazgjidhur dhe mund të rrezikojë stabilitetin e sektorit të energjisë

elektrike. Enti Rregullator i Energjisë (ERE) miratoi një vendim për tarifat e energjisë

elektrike për vitin 2012 dhe ka zhvilluar një model të ri balancues për tregun e energjisë

elektrike. Ndërsa çmimi i energjisë elektrike me shumicë është rritur ndjeshëm për shkak

të importeve të larta, çmimet e rregulluara të energjisë elektrike kanë vetëm një rritje të

lehtë. ERE ka ulur në mënyrë të përsëritur çmimin e rregulluar të gjenerimit të energjisë

për të mënjanuar ndikimin e importeve të larta. Monitorimi dhe zbatimi i kompetencave

nga ERE mbetet i dobët, po ashtu dhe pavarësia e tij. Nuk ka përparime substanciale në

përgatitjen e akteve nënligjore në fushën e gazit, përfshi metodologjinë e tarifave.

Nuk ka pasur progres në fushën e energjisë së rinovueshme. Ligji “Për energjinë e

rinovueshme” mbetet për t’u miratuar. Përpjekje të konsiderueshme nevojiten për të rritur

përdorimin e potencialit të konsiderueshëm të Shqipërisë për energjinë e rinovueshme,

për të miratuar Planin e Veprimit Kombëtar të Energjisë së Rinovueshme dhe për të

arritur objektivin në vitin 2020. Mbeten ende barriera administrative për sa i përket

licencimit dhe autorizimit të investimeve të energjisë së rinovueshme si dhe lidhjeve të

prodhuesve të energjisë së rinovueshme me rrjetin.

Nuk ka pasur përparime në fushën e eficencës së energjisë. Ligji i ri “ Për eficencën e

136

energjisë” mbetet për t’u miratuar. Përpjekje të konsiderueshme duhen bërë për

përgatitjen e akteve nënligjore dhe për zbatimin e Planit të Veprimit Kombëtar të

Eficencës së Energjisë për periudhën 2011-2018.

Shumë pak progres është bërë në fushën e energjisë bërthamore, sigurisë bërthamore

dhe mbrojtjes nga rrezatimet. Në këtë fushë Shqipërisë ende i mungon korniza e

përshtatshme ligjore dhe kapacitetet administrative. Shqipëria miratoi legjislacionin bazë

për mbrojtjen nga rrezatimet jojonizuese. Në maj të 2012-ës u miratua rregullorja “Për

sigurinë e publikut ndaj ekspozimeve që shkaktohen nga burimet e rrezatimeve

jonizuese.” Megjithatë, duhen përpjekje të mëtejshme për të harmonizuar legjislacionin

me acquis dhe për të garantuar sigurinë bërthamore dhe menaxhimin e sigurt të mbetjeve

radioaktive, mospërhapjen e shpejtë dhe mbrojtjen nga rrezatimi.

Përfundim

Është bërë pak përparim në sektorin e energjisë. Mungesa e diversifikimit pengon

sigurinë e furnizimit me energji elektrike. Reformat e tregut të energjisë kërkojnë

përpjekje të konsiderueshme për të siguruar qëndrueshmërinë e sektorit. Kapacitetet

administrative dhe pavarësia e Entit Rregullator të Energjisë kërkojnë forcim të

mëtejshëm. Në tërësi, përgatitjet nuk janë përparuar shumë.

4.4.16 Tatimet

Ka pasur disa përparime në fushën e tatimit të tërthortë. Procedurat e rimbursimit për

Tatimin mbi Vlerën e Shtuar (TVSH) treguan disa përmirësime në lidhje me shumën e

rimbursuar. Megjithatë, vonesat në rimbursimin e TVSH-së vazhdojnë dhe projektligji i

ri “Për TVSH-në” që synon përafrimin e mëtejshëm me acquis është ende në pritje të

miratimit. Përdorimi i pajisjeve fiskale (kasave) nga bizneset është rritur, por nevojiten

përpjekje të mëtejshme për të forcuar zbatimin e legjislacionit dhe për të zvogëluar

evazionin fiskal.

Ligji i ri “Për akcizat”, i cili hyri në fuqi, më 1 tetor të 2012-ës, e sjell legjislacionin

shqiptar me afër acquis. Megjithatë, struktura dhe normat e akcizës nuk janë ende në

përputhje me direktivat përkatëse të BE-së. Përgjegjësia për mbledhjen e akcizës është

transferuar nga administrata tatimore tek administrata doganore që nga data 1 korrik e

vitit 2012. Janë miratuar aktet nënligjore për përdorimin e pullave të reja fiskale që nga 1

mars i vitit 2012.

Është bërë përparim i pakët në fushën e tatimit të drejtpërdrejtë. Pragu për deklaratat e

të ardhurave personale është rritur në rreth 14.000 €. Deklaratat mbi të ardhurat personale

kanë filluar të aplikohen për herë të parë në vitin 2012. Përpjekje të mëtejshme nevojiten

për të siguruar kapacitetin teknik dhe analitik të duhur për menaxhimin e procesit të

deklarimit të të ardhurave personale. Projektaktet që synojnë harmonizimin me acquis për

bashkimet dhe kursimet janë në pritje të miratimit.

137

Përparim të kufizuar ka pasur për sa i përket bashkëpunimit administrativ dhe

asistencës së ndërsjellë. Është nënshkruar marrëveshja me Irlandën për të shmangur

taksimin e dyfishtë lidhur me tatimin mbi të ardhurat dhe kapitalin dhe për të parandaluar

evazionin fiskal, e cila hyri në fuqi në janar të 2012-ës.

Ka pasur disa përparime në fushën e kapaciteteve operacionale dhe të

kompjuterizimit. Avokati i Tatimpaguesve ka vazhduar në mënyrë aktive të adresojë

ankesat e tatimpaguesve, por kapacitetet administrative dhe pavarësia e tij operacionale

mbeten të dobëta. Në dhjetor të 2011-ës qeveria miratoi strukturën e Akademisë së

Tatimeve dhe Doganave, por Akademia nuk është ende funksionale. Është miratuar një

strategji për trajnimin e stafit të Drejtorisë së Hetimit Tatimor. Zyrtarët e tatimeve janë

trajnuar për mbledhjen e informacionit dhe hetimin e evazionit fiskal dhe kanë bërë

përparim në ushtrimin e kompetencave të tyre gjyqësore. Numri i rasteve të evazionit

tatimor, të cilat janë identifikuar dhe raportuar nga Zyrat Rajonale Tatimore në Drejtorinë

e Hetimit Tatimor është rritur dhe rastet e tjera të veprave penale të mundshme janë

referuar në prokuroritë e rretheve.

Konsultimet me bizneset dhe shoqërinë civile janë zhvilluar përmes Këshillit Konsultativ

të Biznesit dhe Këshillit Tatimor kur hartoheshin ligjet mbi TVSH-në dhe Akcizën.

Megjithatë, niveli i pjesëmarrjes së bizneseve në hartimin e politikave dhe legjislacionit

mbetet i ulët.

Janë marrë masa për të forcuar kontrollin e brendshëm dhe për të luftuar korrupsionin në

administratën tatimore. Janë përcaktuar praktikat e auditimit të performancës dhe

treguesit e monitorimit; janë përgatitur manualët për auditimin e brendshëm dhe stafi ka

bërë trajnime për Kodin e Etikës. Megjithatë, korrupsioni në administratën tatimore

mbetet shkak për shqetësim.

Për sa i përket kompjuterizimit, është prezantuar një sistem elektronik për paraqitjen e

pagesave të kontributeve të sigurimeve shoqërore dhe shëndetësore, si dhe është zhvilluar

një program i ri për regjistrimin e mbledhjes së të ardhurave. Megjithatë, sistemi TI nuk

është i përshtatshëm për nevojat e DPT-së. Pagesa elektronike e tatimeve mbetet e

pazhvilluar për shkak të faciliteteve të kufizuara të ofruara nga bankat tregtare dhe

operatorët telefonike.

Përfundim

Ka pasur disa përparime në fushën e tatimeve. Legjislacioni për tatimin e tërthortë është

përafruar më tej me acquis dhe kapacitetet e administratës tatimore për hetimin dhe

auditimin e brendshëm janë forcuar. Nevojiten përpjekje të mëtejshme në fushat e tatimit

të drejtpërdrejt , mbledhjen e taksave, rimbursimin e TVSH-së dhe TI. Në tërësi,

përgatitjet janë mesatarisht të përparuara .

138

4.4.17 Politika ekonomike dhe monetare

Nuk ka pasur përparim në përafrimin e kuadrit ligjor shqiptar me acquis për politikat

monetare. Ligji “Për Bankën Kombëtare të Shqipërisë” nuk është miratuar dhe nuk është

arritur progres në procedurat e shkarkimit të Guvernatorit, pavarësinë personale të

anëtarëve të Këshillit dhe llogaridhënien e Bankës së Shqipërisë.

Banka e Shqipërisë ka vazhduar të monitorojë normën e inflacionit dhe ka ndërhyrë duke

zvogëluar normat bazë të interesit pesë herë brenda një periudhe të shkurtër, duke e

mbajtur inflacionin brenda kufirit të synuar. Politika monetare mbeti e qëndrueshme dhe

stabiliteti i kursit të këmbimit u ruajt gjerësisht.

Shqipëria ka bërë përparim të pakët në përafrimin e acquis në fushën e politikave

ekonomike. Programi Ekonomik dhe Fiskal (PEF ) për periudhën 2012-2014 u miratua

në muajin shkurt. Objektivat e tij kryesore përfshijnë stabilitetin makroekonomik dhe

konsolidimin fiskal, duke ruajtur një nivel të lartë të investimeve publike dhe mbështetjen

e rritjes ekonomike me synimin për të arritur përputhjen e shpejtë me nivelet e të

ardhurave të BE-së. Programi është një instrument i koordinimit të politikave, i bazuar në

disa strategji afatmesme të qeverisë. Ai zbaton kërkesat e Komisionit Europian mbi

formatin dhe përmbajtjen, megjithëse ka disa boshllëqe në të dhënat. Të dhënat e

financave publike nuk përputhen me metodologjinë e sistemit europian të llogarive

ESA95. Përpjekje të konsiderueshme të mëtejshme nevojiten për përmirësimin e

statistikave dhe parashikimeve relevante të punës dhe pagave, duke adresuar lidhjen

ndërmjet reformave dhe implikimeve të tyre fiskale dhe buxhetore.

PEF nuk arrin të paraqesë ndonjë strategji afatmesme dhe afatgjatë apo të përcaktojë

ndikimin buxhetor të masave. Kapaciteti për formulimin e politikave ekonomike dhe

koordinimin mbetet i dobët.

Përfundim

Shqipëria nuk ka bërë progres në harmonizimin legjislativ me acquis në fushën e

politikës ekonomike dhe monetare. Pak progres është bërë në përgatitjen e dokumentit të

politikave ekonomike. Nuk ka kapacitete të mjaftueshme për formulimin e politikave. Në

tërësi, përgatitjet në fushën e politikës ekonomike dhe monetare ende nuk janë të

mjaftueshme.

4.4.18 Statistikat

Është bërë pak progres në fushën e infrastrukturës statistikore. Buxheti dhe stafi i

Institutit Kombëtar të Statistikave (INSTAT) është rritur, duke i paraprirë censusit të

2011-ës për popullsinë dhe banesat dhe regjistrimit të bujqësisë, i cili pritet të kryhet në

vjeshtë të vitit 2012. Infrastruktura në zyrën qendrore të INSTAT-it në Tiranë është

përmirësuar me krijimin e një qendre të përpunimit të të dhënave në shtator të 2011-ës.

Megjithatë, zyrave rajonale të INSTAT-it u mungon infrastruktura bazë dhe aksesi në

139

internet.

Në mars të vitit 2012, ligji “Për statistikat” u ndryshua për të vënë INSTAT-in nën

autoritetin e drejtpërdrejtë të Kryeministrit. Megjithatë, ndryshimi as nuk ka adresuar

çështjen e pavarësisë profesionale të INSTAT-it as nuk ka prezantuar ndonjë dispozitë në

lidhje me rolin e INSTAT-it si koordinues i sistemit kombëtar të statistikave. Ligji nuk

siguron përfaqësim të gjerë në Këshillin e Statistikave. Programi për statistikat zyrtare

për periudhën 2012-2015, i cili duhet të planifikojë mbledhjen e të dhënave statistikore të

nevojshme për vëzhgimin e situatës ekonomike, sociale dhe mjedisore në Shqipëri, ende

nuk është miratuar.

Janë bërë përparime të mira në lidhje me klasifikimet dhe regjistrat. Kodifikimi i

njësive në regjistrin e bizneseve në bazë të klasifikimit NACE Rev.2 ka përfunduar dhe

mbulon si ndërmarrjet ashtu dhe njësitë vendore. Cilësia e të dhënave të regjistrit të

biznesit është përmirësuar duke përdorur informacionin e mbledhur në regjistrimin e

ndërmarrjeve ekonomike, por cilësia e të dhënave për njësitë vendore duhet të

përmirësohet. Procedura për vlerësimin e statusit të aktivitetit të ndërmarrjeve dhe njësive

lokale (aktiv / jo aktiv) është shqyrtuar plotësisht, bazuar në burimet e disponueshme

statistikore dhe metoda e re, e cila është në përputhje me standardet e BE-së.

Ka pasur progres në fushën e statistikave sektoriale. Puna është në proces për

përmirësimin e llogarive kombëtare tremujore dhe llogarive rajonale të PBB-së. Raportet

ose të dhënat institucionale dhe sektoriale janë në krijim e sipër. Kërkohen përpjekje të

mëtejshme për të përmirësuar saktësinë dhe nivelin e detajeve me synim përafrimin me

standardet e BE-së.

INSTAT ka kryer censusin e popullsisë dhe banesave në tetor të vitit 2011, duke bërë

përpjekje për të përmbushur standardet ndërkombëtare. Rezultatet e para paraprake u

publikuan në dhjetor të vitit 2011. Përpunimi i të dhënave është duke vazhduar.

Aktivitetet përgatitore për regjistrimin e bujqësisë në 2012-ën janë në zhvillim e sipër.

Korniza metodologjike për regjistrimin e bujqësisë u finalizua në bazë të një programi

pilot i realizuar në dhjetor të vitit 2011. Kërkohen përpjekje të mëtejshme për të siguruar

se do të kryhet me sukses.

Në fushën e statistikave të tjera sektoriale, janë bërë disa përparime në drejtim të

përmirësimit të proceseve redaktuese të të dhënave dhe kritereve të vlerësimit për

statistikat strukturore të biznesit.

Përfundim

Disa përparime janë bërë në fushën e statistikave. INSTAT-i ka kryer një census të

popullsisë dhe të banesave në tetor të 2011-ës. Duhen përpjekje të konsiderueshme për

përmirësimin e disa fushave të statistikave sektoriale, përfshi sigurimin e regjistrimit të

ardhshëm bujqësor. Duhet të sigurohet kapaciteti administrativ dhe pavarësia e INSTAT.

Në tërësi, përgatitjet janë mesatarisht të përparuara .

140

4.4.19 Politika sociale dhe Punësimi

Nuk është bërë përparim në fushën e të drejtës së punës. Ndryshimet në Kodin e Punës,

përfshi një plan të detajuar për përafrimin me acquis në fushën e të drejtës së punës janë

në pritje të miratimit.

Është bërë pak përparim në fushën e shëndetit dhe sigurisë në punë. Inspektorati

Shtetëror i Punës është forcuar me krijimin e Drejtorisë së re për Standardet e Inspektimit

të Shërbimeve Sociale me pesë punonjës. Megjithatë, nuk është bërë përparim në drejtim

të krijimit të 23 zyrave vendore të mbetura të Inspektoratit Shtetëror të Punës. Disa

aksidente në punë dhe një shpërthim vdekjeprurës në tetor të vitit 2011 goditi një minierë

kromi për shkak te kushteve të këqija të punës. Në tërësi, kushtet e shëndetit dhe sigurisë

në punë dhe zbatimi i legjislacionit vazhdojnë të jenë të pamjaftueshme.

Është bërë pak përparim në lidhje me dialogun social. Është krijuar një Komision

Trepalësh për mundësi të barabarta në kuadër të Këshillit Kombëtar të Punës (KKP).

Kriteret e përfaqësimit për anëtarësim në KKP janë duke u diskutuar me partnerët socialë.

Megjithatë, sistemi aktual i përfaqësimit në KKP nuk përputhet me standardet e

Organizatës Ndërkombëtare të Punës (ILO). Sindikatat kanë shprehur shqetësim në lidhje

me mosgatishmërinë e institucioneve shtetërore për të nënshkruar kontrata kolektive.

Dialogu social dypalësh dhe marrëveshjet kolektive në sektorin privat mbeten të

pazhvilluara.

Është bërë pak përparim në lidhje me politikën e punësimit. Plani i veprimit për

punësimin e të rinjve është duke u zbatuar, por nuk është miratuar ende ndonjë plan

veprimi për punësimin. Sa i përket situatës në tregun e punës, niveli i inaktivitetit mbetet

i lartë, veçanërisht ndër gratë, ashtu si edhe shkalla e papunësisë, megjithëse ka rënë pak

në vitin 2011 në 13.3%. Niveli aktual i papunësisë është i shtrembëruar edhe nga rëndësia

që zë bujqësia që prodhon vetëm për nevoja ekzistenciale. Papunësia prek kryesisht të

rinjtë, grupet cenueshme gjithashtu, si një trend i ri, emigrantët e kthyer. Shkalla e

punësimit tregon një rritje të lehtë (me 1.6), megjithëse me një ritëm të ngadalësuar në

vitin 2012. Vlerësimi i masave aktive të tregut të punës ka filluar. Masat janë marrë për të

nxitur së pari punësimin e punëkërkuesve dhe punësimin e grave nga grupet e

cenueshme. Megjithatë, buxheti i përgjithshëm për programet e nxitjes së punësimit në

vitin 2012 është ulur me 40% krahasuar me vitin 2010, që çon në zvogëlimin e numrit të

pjesëmarrësve. Në vitin 2011 përfunduan trajnimin profesional 4880 njerëz, që është

3.5% e numrit të përgjithshëm të të papunëve të regjistruar zyrtarisht. Aktualisht

ekzistojnë nëntë qendra profesionale në qytetet e mëdha, plus një qendër e formimit

profesional në Shqipërinë Verilindore. Janë bërë disa përpjekje për të luftuar punësimin

informal, i cili vazhdon të përbëjë një pjesë të konsiderueshme të punësimit në Shqipëri.

Të dhënat e Studimit të Fuqisë Punëtore të vitit 2011 priten të dalin në tetor të 2012-ës.

141

Shërbimi Kombëtar i Punësimit (SHKP) është duke punuar për kompjuterizimin e të

gjitha zyrave të punësimit për të krijuar bazat e të dhënave të punëkërkuesve dhe

punëdhënësve. Megjithatë, nivelet e performancës dhe atraktivitetit të SHKP-së mbeten

të ulëta. Kapacitetet administrative të SHKP-së në nivel kombëtar dhe lokal kërkojnë

forcim të mëtejshëm.

Nuk mund të raportohet ndonjë përparim në përgatitjet për Fondin Social Europian.

(Shih gjithashtu edhe Kapitullin 22 - Politika rajonale dhe koordinimi i instrumenteve

strukturore).

Në fushën e përfshirjes sociale është bërë pak përparim. Vlerësimi afatmesëm i zbatimit

të Strategjisë për përfshirjen sociale për periudhën 2007-2013 nuk është finalizuar ende.

Nuk ka të dhëna të fundit për nivelin e varfërisë. Është bërë shumë pak përparim në

zbatimin e politikave që synojnë përfshirjen e romëve, pjesërisht për shkak të mungesës

së burimeve financiare dhe njerëzore të caktuara në nivelin e njësive të qeverisjes

vendore. Papunësia e pakicës rome, e cila ka qenë e lartë, tashmë është rritur më tej. Puna

e fëmijëve prek veçanërisht pakicën rome.

Nuk është bërë përparim në lidhje me punësimin e personave me aftësi të kufizuara. Ligji

“Për nxitjen e punësimit” nuk është zbatuar siç duhet dhe kuota e punësimit nuk është

zbatuar. Ligji kuadër “Për të drejtat e personave me aftësi të kufizuara” është në pritje të

miratimit.

Janë bërë disa përparime në fushën e mbrojtjes sociale. Aktet nënligjore për zbatimin e

ligjit “Për asistencën dhe shërbimet sociale” u miratuan për të zgjeruar kategoritë e

përzgjedhura për ndihmë ekonomike dhe për të rritur tavanin e ndihmës në përfitim të

familjeve të mëdha. ligji “Për mbledhjen e kontributeve të detyrueshme për sigurimet

shëndetësore dhe shoqërore” u ndryshua në shkurt të vitit 2012 për të iniciuar deklarimin

elektronik të listë-pagesave që nga korriku i vitit 2012. Në shkurt të 2012-ës, qeveria

rishikoi skemën e pensioneve me synimin për të rritur efikasitetin e saj dhe për të

adresuar nivelin e ulët të kontributeve private. Megjithatë, sigurimet shoqërore dhe

skemat e pensioneve nuk kanë funksionuar si duhet. Pagesat e personave me aftësi të

kufizuara dhe pagesat e pensioneve kanë vuajtur nga vonesat dhe ndërprerjet. Vështirësitë

me kontributet dhe raportet kontribuuesi/ marrësi mbeten një shqetësim. Baza e të

dhënave elektronike e pensioneve nuk ka përfunduar dhe dallimi në trajtim midis gjinive

nuk është rishikuar.

Mund të raportohet përparim i moderuar në fushën e antidiskriminimit. Ligji “Për

mbrojtjen nga diskriminimi” është kryesisht në linjë me acquis, por zbatimi i tij mbetet i

pamjaftueshëm. Një plan strategjik (për periudhën 2012-2015) për zbatimin e ligjit “Për

mbrojtjen nga diskriminimi” dhe një plan veprimi i Komisionerit për Mbrojtjen nga

Diskriminimi (KMD) janë miratuar. KMD-ja është fokusuar në forcimin e kapaciteteve të

tij dhe rritjen e ndërgjegjësimit. KMD-ja ka nënshkruar marrëveshje bashkëpunimi me

disa ministri. Megjithatë, numri i rasteve të sjella në vëmendjen e Komisionerit mbetet i

ulët dhe, deri tani, nuk kanë çuar në përgjithësi, në sanksione financiare kundër autorëve.

142

Ndërgjegjësimi i përgjithshëm mbi ligjin dhe mundësitë për të apeluar në KMD mbetet i

ulët.

Përparim i pakët është bërë në fushën e mundësive të barabarta ndërmjet grave dhe

burrave. Ekziston akoma një hendek mes kuadrit ligjor dhe nivelit real të barazisë mes

meshkujve dhe femrave në aspektin e punësimit, pagës, aksesit në sipërmarrje dhe në

kreditë. Në korrik të 2012-ës u miratua një Vendim i Këshillit të Ministrave “Për

integrimin gjinor” në programin afatmesëm të buxhetit për të gjitha ministritë e linjës.

Aktivitetet sensibilizuese janë përqendruar në pjesëmarrjen politike të grave dhe kuotës

gjinore, në sipërmarrje dhe luftën kundër dhunës ndaj grave. Megjithatë, gratë vazhdojnë

të jenë më pak të përfaqësuara në tregun e punës, në veçanti në vendimmarrjen politike

dhe ekonomike. Mungojnë burimet e mjaftueshme financiare dhe njerëzore në nivelet e

qeverisjes qendrore dhe vendore që çon në zbatimin e ngadaltë të Strategjisë Kombëtare

“Për barazinë gjinore”, për periudhën 2011-2015.

Përfundim

Përparimi në fushën e politikës sociale dhe punësimit ka qenë i pakët. Tregu i punës

vazhdon të jetë i karakterizuar nga informaliteti i lartë, pjesëmarrja e ulët e grave, dhe

papunësia relativisht e lartë e të rinjve. Përfshirja sociale e personave me aftësi të

kufizuara dhe e pakicës rome mbetet e pamjaftueshme. Qëndrueshmëria e financimit

duhet të adresohet për të siguruar zbatimin e suksesshëm të ndihmës sociale dhe

reformave të mbrojtjes. Zbatimi i politikave në këtë fushë vazhdon të jetë një sfidë. Në

tërësi, përgatitjet në fushën e politikës sociale dhe punësimit nuk janë shumë të

përparuara .

4.4.20 Ndërmarrjet dhe politika industriale

Disa përparime janë bërë në lidhje me parimet e ndërmarrjeve dhe politikave

industriale. Shqipëria ka vazhduar të zbatojë aktin ligjor “Për biznesin e vogël”,

veçanërisht në fushat e regjistrimit të kompanisë dhe hapjes së biznesit. Qendra

Kombëtare e Regjistrimit për Biznes e ka zgjeruar mbulimin e regjistrimit elektronik. Një

one-stop shop i ri u krijua në muajin shkurt në Tiranë për të reduktuar kohën që nevojitej

për lëshimin e licencave dhe lejeve të qeverisjes vendore. Një paketë e re e reformave

rregullatore u hodh në mars për të zvogëluar vonesat në regjistrimin e pronës, marrjen e

lejeve të ndërtimit dhe të lidhte bizneset me rrjetin e energjisë elektrike. Megjithatë,

dobësitë vazhdojnë për sa i përket sigurimit të mbështetjes për Ndërmarrjet e Vogla dhe

të Mesme (NVM), politikave të inovacionit dhe standardeve mjedisore. Nuk ka pasur

ndonjë përparim lidhur me miratimin e legjislacionit “Për vlerësimin e ndikimit

rregullator”.

Janë bërë disa përparime në zbatimin e Strategjisë së Novacionit të Teknologjisë dhe

Biznesit. Fondi i Inovacionit prej rreth 285.000 € është themeluar për periudhën 2011-

2014. Agjencia Shqiptare e Zhvillimit të Investimeve është pajisur me staf të plotë dhe

143

bordi i saj ka miratuar rregulloren për zbatimin e Fondit të Inovacionit.

Është bërë pak përparim në fushën e instrumenteve të ndërmarrjeve dhe të politikave

industriale. Masat për lehtësimin e aksesit në financat për NVM-të kanë vazhduar nën

Fondin e Garantimit të Kredive për NVM-të dhe Fondit Europian për Europën

Juglindore. Zbatimi i skemës së mbështetjes së kredisë financuar nga qeveria italiane ka

vazhduar; janë duke përfunduar përgatitjet për fazën e dytë të skemës për periudhën

2012-2014.

Shqipëria është partner i asociuar në Programin e Konkurrueshmërisë dhe Novacionit

(CIP - EIP). Në mars të 2012 –ës ajo u bë gjithashtu anëtare e Rrjetit Europian të

Ndërmarrjeve. Përgatitjet për përafrimin me direktivën për pagesat e vonuara janë në fazë

të hershme.

Në fushën e politikave sektoriale janë bërë disa përparime në zbatimin e rregulloreve të

sektorit minerar. Qeveria ka revokuar licencat e kompanive që nuk kanë arritur të

përmbushin detyrimet e tyre. Janë bërë disa përparime në zbatimin e strategjisë së

turizmit, kryesisht lidhur me diversifikimin e produktit dhe përmirësimin e aksesit në

zonat turistike. Përgatitjet për hartimin e një strategjie të re për turizmin dhe rishikimin e

ligjit “Për turizmin” kanë filluar.

Përfundim

Janë bërë disa përparime në fushën e ndërmarrjeve dhe politikave industriale. Janë

ndërmarrë disa masa për të lehtësuar aksesin në financimin e NVM-ve dhe për të

përmirësuar kuadrin rregullator për të bërë biznes. Në tërësi, përgatitjet janë mesatarisht

të përparuara .

4.4.21 Rrjetet transeuropiane

Shqipëria ka bërë disa përparime në fushën e rrjeteve të transportit. Shqipëria ka

vazhduar të marrë pjesë në Memorandumin e Mirëkuptimit “Për zhvillimin e rrjetit

rajonal të transportit të Europës Juglindore,”, e cila u përfshi në rishikimin e Rrjetit të

Transportit Trans-Europian (TEN -T) të propozuar nga Komisioni në tetor të vitit 2011.

Sa i përket infrastrukturës, ndërtimi i rrugës Tiranë-Elbasan dhe e një segmenti të ri në

korridorin veri-jug afër kufirit me Malin e Zi, po ecën mirë. Disa projekte

infrastrukturore janë shtyrë për shkak të problemeve të shpronësimit dhe mungesës së

burimeve financiare. Vëmendje e veçantë duhet t’i kushtohet vlerësimit të ndikimit të

përgjithshëm në mjedis. Në shkurt të 2012-ës u shpall tenderi i koncesionit për

mirëmbajtjen e autostradës Milot-Morinë. Mirëmbajtja dhe menaxhimi i infrastrukturës

janë dy çështje ende për t’u adresuar. Nevojiten burime të konsiderueshme financiare për

të ruajtur dhe për të përmirësuar si duhet infrastrukturën e transportit. Në lidhje me

infrastrukturën hekurudhore, nuk është marrë ndonjë masë për rehabilitimin e rrjetit. Sa i

144

përket infrastrukturës portuale, ndërtimi i terminalit të pasagjerëve në Durrës ka

përfunduar në maj të vitit 2012. Puna është duke vazhduar në portin e Shëngjinit dhe

kohët e fundit ka filluar edhe në Durrës dhe Sarandë. Puna e planifikuar për në Vlorë

ende nuk ka filluar.

Përsa i përket rrjeteve energjetike, janë bërë disa përparime. Një nënstacion i ri për

transmetimin e energjisë elektrike u përurua në Tiranë në nëntor të vitit 2011. Ai është

një nga më të mëdhenjtë në Shqipëri dhe është pjesë e rrjetit të interkonjeksionit me

Malin e Zi. Përgatitjet për përmirësimin e linjës së transmisionit 400 kV me Kosovën

janë të vonuara. Përgatitjet për ndërtimin e interkonjeksionit midis Vlorës dhe Brindisit

janë të ngadalta. Nuk ka zhvillime në drejtim të një strategjie për futjen e gazit natyror.

Përfundim

Janë bërë përparime në fushën e rrjeteve transeuropiane. Transporti hekurudhor mbetet i

pazhvilluar dhe nevojiten investimeve të konsiderueshme për të ruajtur dhe përmirësuar

infrastrukturën e transportit. Për sa i përket rrjeteve energjetike, kërkohen përpjekje të

mëtejshme për të përfunduar linjat e interkonjeksionit të energjisë elektrike me vendet

fqinje dhe për të filluar zhvillimin e një strategjie për futjen e gazit natyror. Në tërësi,

përgatitjet nuk kanë përparuar shumë.

4.4.22 Politikat rajonale dhe koordinimi i instrumenteve strukturore

Për politikat rajonale dhe koordinimin e instrumenteve strukturore, acquis nuk kërkon

transpozim në legjislacionin kombëtar. Megjithatë, disa fusha të kuadrit legjislativ kanë

ndikim në politikën rajonale. Nuk mund të raportohen zhvillime të veçanta në kuadrin

legjislativ. Përgatitja e një ligji “Për zhvillimin rajonal” u braktis meqenëse masat e

politikës relevante përfshihen tani në Strategjinë Kombëtare për Zhvillim dhe Integrim

(SKZHI) për periudhën 2013-2020 .

Janë bërë përparime të moderuara në kuadrin institucional. Paketa e akreditimit për

komponentin IPA I u finalizua dhe u dërgua për vlerësim në Komisionin Europian në

shkurt. Ndryshimet në bazën ligjore për vënien në punë të strukturave për zbatimin e

komponentëve IPA II, III dhe IV (instrumentet pararendëse të Politikës së Kohezionit të

BE-së) janë në pritje të miratimit. Zbatimi i marrëveshjeve ose programeve operacionale

do të duhet të nënshkruhet në mes të Zyrtarit Kombëtar të Autorizuar, kreu i strukturave

operative dhe organeve, që formojnë strukturat operative për komponentët III dhe IV,

sapo baza ligjore të jetë miratuar. Udhërrëfyesi kombëtar për transferimin e përgjegjësive

të menaxhimit tek autoritetet kombëtare në lidhje me komponentët IPA II, III dhe IV

është rishikuar. Në mënyrë që të veçojë programimin dhe funksionet e monitorimit,

Ministria e Integrimit ka rishikuar strukturën e saj të brendshme organizative dhe ka

krijuar një sektor monitorimi të veçantë.

Përparim modest është bërë në forcimin e kapaciteteve administrative të organizmave

145

të IPA-s. Është përgatitur një plan trajnimi për stafin e njësive të IPA-s pas përfundimit të

analizave të nevojave në muajin qershor të 2011-ës. Si rezultat i kësaj, trajnimi mbi

planifikimin strategjik, programimin, monitorimin, prokurimin, parregullsitë,

menaxhimin e riskut dhe fusha të tjera relevante është ofruar përmes asistencës teknike

dhe nga Instituti i Trajnimit të Administratës Publike. Është rekrutuar staf shtesë në

Njësinë Qendrore të Financimit dhe Kontraktimit (CFCU). Megjithatë, dobësitë serioze

operacionale në veçanti mungesa e ekspertizës dhe personelit mbeten tek ministritë e

linjës që do të përgjigjen për asistencën e IPA-s sapo decentralizimi të jetë arritur. Duhen

bërë përpjekje të mëtejshme për të forcuar kapacitetet administrative adekuate në të gjitha

nivelet.

Për sa i përket programimit, janë bërë disa përparime. Përgatitjet për hartimin e

Strategjisë Kombëtare për Zhvillim dhe Integrim (SKZHI) për periudhën 2013-2020

filluan në muajin shkurt; miratimi i saj është planifikuar nga marsi i vitit 2013. SKZHI do

të jetë një sintezë e të gjitha strategjive dhe politikave qeveritare, përfshi politikën

rajonale, dhe do të udhëheqë programin buxhetor afatmesëm. Projekt - programet

Operacionale të rishikuara për komponentët IPA III dhe IV u dërguan për komente në

Komisionin Europian në shtator të vitit 2011. Duhet bërë forcim domethënës i

kapaciteteve administrative në fushën e programimit dhe përgatitjes së projekteve.

Zhvillimi i projekteve prioritare mbetet një çështje e rëndësishme.

Janë bërë përparime të moderuara në fushat e monitorimit dhe vlerësimit. Procedurat e

monitorimit dhe vlerësimit janë duke u rishikuar për të reflektuar qasjen e re ndaj

programimit të IPA-s. Një sektor monitorimi është themeluar në Ministrinë e Integrimit

planifikuar me dy specialistë. Trajnimi mbi procedurat e monitorimit dhe vlerësimit është

dhënë si pjesë e asistencës teknike.

Disa përparime mund të raportohen në fushën e menaxhimit financiar, kontrollit dhe

auditimit. Janë përgatitur manuale të brendshme për menaxhimin financiar dhe kuadrin e

kontrollit të brendshëm dhe trajnimi është dhënë për menaxhimin financiar. Sistemi i

kontabilitetit analitik i nevojshëm për Njësinë Qendrore të Financimit dhe Kontraktimit

(CFCU) dhe Fondi Kombëtar për menaxhimin e transaksioneve financiare për

komponentët e IPA I, II, III dhe IV është plotësisht funksional.

Përfundim

Janë bërë përparime në fushën e politikës rajonale dhe koordinimin e instrumenteve

strukturore. Duhen përpjekje të konsiderueshme për të ngritur kapacitetet e nevojshme

institucionale dhe administrative në nivel qendror dhe vendor dhe për të zhvilluar

projekte prioritare të menduara mirë dhe me cilësi. Në tërësi, përgatitjet në këtë fushë

janë ende në një fazë të hershme.

146

4.4.23 Gjyqësori dhe të drejtat themelore

Përparim i moderuar është bërë në plotësimin e kuadrit ligjor “Për reformën gjyqësore”.

Zbatimi i Strategjisë së Reformës Gjyqësore dhe planit relevant të veprimit ka filluar,

edhe pse ngadalë. Akordimi buxhetor dhe planifikimi, niveli i burimeve njerëzore dhe

bashkëpunimi ndërinstitucional mbeten fusha shqetësuese. Shqipëria duhet të

përshpejtojë më tej zbatimin e Strategjisë së Reformës Gjyqësore në mënyrë që të

sigurojë pavarësinë, efikasitetin dhe llogaridhënien e institucioneve të saj gjyqësore.

Grupe pune u ngritën në Ministrisë e Drejtësisë (MD) për të rishikuar legjislacionin kyç

për funksionimin dhe organizimin e Gjykatës së Lartë, Gjykatës Kushtetuese, Këshillit të

Lartë të Drejtësisë (KLD), Shkollës së Magjistraturës, Zyrës së Administrimit të Buxhetit

Gjyqësor, dhe Administrimit të Gjyqësorit. Rezultatet e grupeve të punës ende kanë

nevojë për t’u finalizuar. Ligji për Gjykatat Administrative, Ligji për Konferencën

Gjyqësore Kombëtare, si dhe Ligji për Profesionin e Avokatit janë miratuar, si dhe

ndryshimet në Kodin Penal (shih gjithashtu politika kundër korrupsionit).

Janë bërë disa përparime në lidhje me pavarësinë dhe paanshmërinë e gjyqësorit. Në

shtator është miratuar një paketë rregullash për transferimet e gjyqtarëve. Neutraliteti,

efikasiteti dhe pavarësia e Gjykatës së Lartë dhe Gjykatës Kushtetuese ende nuk janë të

garantuara plotësisht nën kuadrin e tanishëm ligjor.

Një sistem regjistrimi audio është duke u instaluar gradualisht në gjykata, por nuk është

lidhur ende me sistemin e menaxhimit të çështjes. Vendimet e gjykatave nuk publikohen

në mënyrë sistematike dhe cilësia e hartimit të vendimit mbetet e ulët.

Në lidhje me llogaridhënien në sistemin gjyqësor, dispozitat kushtetuese që kufizojnë

imunitetin e gjyqtarëve janë miratuar. Janë ndërmarrë hapa për të adresuar mbivendosjen

e kompetencave të inspektimit mes inspektorateve të Këshillit të Lartë të Drejtësisë

(KLD) dhe Ministrisë së Drejtësisë nëpërmjet zbatimit të Memorandumit të Mirëkuptimit

“Për inspektimet”, por rreziku i mbivendosjes vazhdon. Ndryshimet e ligjit “Për Këshillin

e Lartë të Drejtësisë” në lidhje me inspektimet janë ende për t'u finalizuar. Vlerësimet

nuk janë kryer ende me të gjithë gjyqtarët. Është bërë pak përparim në lidhje me masat

garantuese të përgjegjësisë disiplinore dhe të integritetit.

Shkolla e Magjistraturës është duke ofruar kurrikula dhe trajnime me cilësi të mirë për

çështjet etike dhe të tjera. Megjithatë, buxheti i saj është i pamjaftueshëm për të mbuluar

aktivitetet e planifikuara.

Përparim i kufizuar është bërë në lidhje me efikasitetin e sistemit gjyqësor, por janë marrë

disa masa për të adresuar problemin e vonesave të paarsyeshme të çështjeve gjyqësore të

shkaktuara nga shtyrja e procedimeve gjyqësore. Mungesa e një kuadri të plotë ligjor në

përputhje me standardet europiane, me organizim të qartë të gjykatave dhe stafit

gjyqësor, pengon efikasitetin e veprimtarisë së gjykatave. Seancat dëgjimore shpesh

zhvillohen në zyrat e gjyqtarëve dhe kushtet e punës në gjykata mbeten joadekuate.

Menaxhimi i gjykatave mbetet i dobët për shkak të mungesës së burimeve njerëzore dhe

147

financiare. Akumulimi i çështjeve të prapambetura, zvarritja e procedimeve dhe numri i

seancave minojnë efikasitetin e sistemit gjyqësor.

Për sa i përket ekzekutimit të vendimeve gjyqësore, është krijuar sistemi i ri përmbarimor

privat.

Përparim i moderuar është bërë në politikën antikorrupsion. Ka vazhduar zbatimi i

Strategjisë Antikorrupsion dhe i masave specifike në sektorë dhe fusha të ndryshme në

kuadrin e planit të veprimit për periudhën 2011-2012, edhe pse ka qenë i ngadaltë.

Raportet për zbatimin e planit të veprimit nga ministritë e linjës dhe institucionet e tjera

përkatëse nuk publikohen rregullisht.

Përparim i moderuar është bërë në forcimin e kuadrit ligjor. Këtu përfshihet zbatimi i

rekomandimeve të Grupit të Shteteve kundër Korrupsionit (GRECO) në lidhje me

inkriminimin si dhe financimin e partive politike. Janë miratuar ndryshime në ligjin “Për

noterinë” që parashikojnë digjitalizimin e veprimtarisë së noterive. Përparim është bërë

me miratimin e ndryshimeve kushtetuese të nevojshme për të hequr imunitetin e

pakufizuar të zyrtarëve publikë të nivelit të lartë dhe gjyqtarëve.

Përparim i kufizuar është bërë në lidhje me kuadrin institucional dhe krijimin e

mekanizmave specifike për të luftuar korrupsionit. Janë bërë përpjekje për të përmirësuar

bashkëpunimin ndërinstitucional, pjesërisht duke ngritur dy grupe pune ndërinstitucionale

për shkëmbimin e informacionit dhe standardizimin e statistikave për rastet e

korrupsionit. Inspektorati i Lartë i Deklarimit dhe Kontrollit të Pasurive (ILDKP) ka

nënshkruar Memorandume Mirëkuptimi “Për të nxitur bashkëpunimit me disa

institucione”, si Kontrollin e Lartë të Shtetit, ZKKP-në, ALUIZNI-n dhe Ministrinë e

Drejtësisë.

Nuk ka përparime në lidhje me rolin institucional që luan Departamenti i Kontrollit të

Brendshëm dhe Antikorrupsionit (DKBA). Kjo strukturë nuk ka mjaftueshëm pavarësi

institucionale, autoritet dhe kapacitete administrative për të realizuar detyrat.

Njësitë e Përbashkëta Hetimore, edhe pse vazhdojnë të jenë instrumente të mira për

hetimin dhe ndjekjen penale të rasteve të korrupsionit, kanë burime njerëzore dhe pajisje

teknike të pamjaftueshme, si shumica e agjencive të hetimit dhe zbatimit të ligjit.

Mungesa e pajisjeve teknike për masat e hetimeve speciale pengon efektivitetin e

politikave antikorrupsion. Departamentet e kontrollit të brendshëm nëpër ministri shpesh

nuk kanë ekspertizë të specializuar dhe u mungon fokusimi i mjaftueshëm në luftën

kundër korrupsionit. Niveli i bashkëpunimit ndërmjet agjencive ligjzbatuese, sidomos

ndërmjet policisë dhe prokurorëve, mbetet i pamjaftueshëm.

Hetimet proaktive bazuar në përdorimin efektiv të informacionit të shërbimeve sekrete

dhe vlerësimet e riskut ende mungojnë në Shqipëri. Pak raste korrupsioni përfundojnë me

dënime. Ende nuk është krijuar një vijimësi bindëse hetimesh, ndjekjesh penale dhe

dënimesh në rastet e korrupsionit në të gjitha nivelet, përfshi nivelin e zyrtarëve të lartë.

Statistikat penale dhe statistikat për rastet e konfliktit të interesit duhet të forcohen.

148

Korrupsioni në gjyqësor vazhdon të jetë problem veçanërisht serioz. Korrupsioni mbetet

problem veçanërisht serioz edhe në sektorët e tatim-taksave, arsimit dhe shëndetësisë.

Shqipëria ka përmirësuar më tej kuadrin ligjor dhe institucional për mbrojtjen e të

drejtave themelore. Emërimi i Avokatit të ri të Popullit ka ndihmuar në përmirësimin e

funksionimit të institucioneve kombëtare të të drejtave të njeriut. Shumica e ankesave të

pranuara nga Avokati i Popullit kanë të bëjnë me pohimet e keqtrajtimit nga policia, me

mosekzekutimin e vendimeve gjyqësore, me vonesat në procedurat gjyqësore dhe me

shkeljen e të drejtës për punësim nga ana e administratës publike. Megjithatë, ka ende

disa boshllëqe ligjore dhe zbatimi i akteve nënligjore dhe instrumenteve të politikave në

fushën e të drejtave themelore vazhdon të jetë i ngadaltë dhe të jetë kryesisht i varur nga

shoqëria civile dhe financimi i donatorëve.

Janë bërë përparime në lidhje me parandalimin e torturës dhe keqtrajtimit. Ndjekja e

rekomandimeve të Avokatit të Popullit është përmirësuar dhe Policia e Shtetit ka filluar

bashkëpunimin me dy organizata joqeveritare. Një databazë e re, e njohur si ADAM, u

prezantua për hartimin e të dhënave për personat e shoqëruar, arrestuar dhe të

paraburgosur. Ndryshimet në manual mbi rregullat dhe trajtimin e personave të arrestuar

dhe të paraburgosur në stacionet e policisë janë miratuar. Megjithatë, ende mbeten

shqetësime rreth rasteve të raportuara të keqtrajtimeve dhe mosrespektimit nga ana e

policisë për të zbatuar në mënyrë sistematike procedurat për arrestimin dhe paraburgimin.

Është planifikuar ndërtimi i një institucioni të veçantë mjekësor për trajtimin e të

burgosurve të sëmurë mendorë, por do të duhet kohë deri në ngritjen e tij dhe kujdes i

specializuar shtesë duhet të jepet për këtë kategori të burgosurish.

Janë bërë përparime në sistemin e burgjeve lidhur me trajnimet e vazhdueshme dhe

përmirësimin e standardeve. Standardet e jetesës në burgje ende ndryshojnë duke u varur

në sigurimin e ushqimit dhe pajisjeve nga familjet. Katër zyra të reja rajonale të

Shërbimit të Provës u hapën dhe janë miratuar plane për burime shtesë. Përbën shqetësim

përdorimi i tepërt i masës së paraburgimit.

Përparimi ka qenë i pakët në lidhje me aksesin në organet e drejtësisë. Zbatimi i ligjit

“Për ndihmë juridike falas” ka qenë i ngadalshëm dhe as aktet nënligjore në lidhje me

rekrutimin e avokatëve falas të ndihmës juridike, as procedurat për të kërkuar ndihmë

juridike falas nuk janë zbatuar në mënyrë efektive. Komisioni Shtetëror për Ndihmën

Juridike ka trajtuar vetëm një numër të kufizuar të rasteve. Aksesi në drejtësi për grupet e

cenueshme pengohet, sidomos nga taksat e larta të administratës gjyqësore.

Janë bërë disa përparime në fushën e lirisë së shprehjes me miratimin e ndryshimeve në

Kodin Penal dhe Civil duke hequr dënimin me burg për shpifjen dhe mashtrimin dhe

shfuqizimin e mbrojtjes së veçantë të zyrtarëve publikë. Megjithatë, këto vepra janë ende

të dënueshme me gjoba potencialisht të larta sipas Kodit Penal. Shqetësim mbetet

pamjaftueshmëria në transparencën e pronësisë, përdorimi i medias për të promovuar

interesat politike dhe ekonomike private dhe mungesa e përparimit në forcimin e

pavarësisë editoriale të transmetuesit të shërbimit publik.

149

Liria e tubimit dhe organizimit është respektuar në përgjithësi. Zhvillimi i shoqërisë

civile vazhdon të pengohet nga vështirësi në gjetjen e fondeve, duke përfshirë nga

Agjencia për Mbështetjen e Shoqërisë Civile. Konsultimi i shoqërisë civile në procesin

legjislativ nuk është sistematik. Liria e mendimit, ndërgjegjes dhe e fesë vazhdon të

respektohet.

Janë bërë disa përparime në lidhje me të drejtat e grave dhe barazinë gjinore.

Shqipëria ka nënshkruar Konventën e Këshillit të Europës mbi Parandalimin dhe Luftën

kundër Dhunës ndaj Gruas dhe Dhunës në Familje. Ka nisur të zbatojë strategjinë

kombëtare për barazinë gjinore dhe dhunën në familje. Ndryshimet në Kodin Penal u

miratuan, duke përfshirë mbrojtje të mëtejshme nga dhuna në familje dhe një strehë

kombëtare për viktimat e dhunës në familje është funksionale. Koordinimi ndërmjet

institucioneve qendrore dhe vendore mbetet i pamjaftueshëm. Pjesëmarrja e grave në

vendimmarrje mbetet e kufizuar.

Ka pasur përparim jo të njëtrajtshëm në fushën e të drejtave të fëmijëve. Zbatimi i planit

të veprimit të Strategjisë Kombëtare për Mbrojtjen e Fëmijëve për periudhën 2012-2015

është një hap pozitiv. Procesi i ngritjes së njësive vendore të mbrojtjes së fëmijëve

vazhdon, megjithëse me shumë varësi në shoqërinë civile dhe donatorët për dhënien e

shërbimeve. Përparimi i efektshëm në zbatim varet nga rritja e burimeve financiare dhe

njerëzore dhe koordinimit ndërmjet nivelit qendror dhe vendor. Strategjia e drejtësisë për

të miturit dhe plani i veprimit nuk janë miratuar. Përdorimi i tepruar i masës arrest me

burg për të miturit është një shqetësim serioz.

Përparim i kufizuar është bërë në lidhje me personat e cenueshëm nga ana sociale

dhe/ose me aftësi të kufizuara, që është pjesë e prioritetit kyç për antidiskriminimin.

Puna për projektligjin vazhdon dhe do të ekzistojë statusi diferencues për disa aftësi të

kufizuara. Personat me aftësi të kufizuara vazhdojnë të përballen me vështirësi në aksesin

e arsimit, punësimit, kujdesit shëndetësor dhe shërbimet sociale.

Është bërë përparim i moderuar në fushën e politikave të antidiskriminimit. Zyra e

Komisionerit për Mbrojtjen nga Diskriminimi nisi një plan strategjik për periudhën 2012-

15 dhe një plan veprimi për vitin 2012 dhe u përqendrua në rritjen e ndërgjegjësimit dhe

krijimin e kapaciteteve. Megjithatë, ndërgjegjësimi i përgjithshëm mbi ligjin për

mbrojtjen nga diskriminimi mbetet i pakët dhe duhet krijuar një regjistër i rasteve të cilat

kanë marrë zgjidhje përfundimtare. Është miratuar një plan masash për mosdiskriminim

mbi bazë orientimi seksual dhe gjinie. Në të njëjtën kohë, vazhdon diskriminimi ndaj

personave LGBT, romëve dhe grupeve të tjera të cenuara. Shqipëria nuk publikon të

dhëna të mbledhura mbi krimet e urrejtjes dhe rasteve të lidhura me këto. Në periudhën e

raportimit, nuk ka pasur dënime për krime të lidhura me racizmin ose ksenofobinë.

Të drejtat e punës dhe të sindikatave janë respektuar në përgjithësi dhe ka nisur një

dialog në lidhje me kushtet e anëtarësisë në Këshillin Kombëtar të Punës. Mbetet për të

arritur përparim mbi bisedimet kolektive në sektor privat dhe publik.

Janë bërë disa përparime në fushën e të drejtave të pronësisë, veçanërisht nëpërmjet

150

miratimit të ligjit të ri “Për regjistrimin e pasurive të paluajtshme” dhe nëpërmjet

miratimit të strategjisë ndërsektoriale dhe planit të veprimit. Nevojitet koordinim dhe

monitorim efikas për të siguruar zbatimin e strategjisë dhe lidhje ndërmjet legjislacionit

në fuqi dhe nismave të ardhshme. Konsultimet me grupet e interesuara në këtë drejtim

duhet të vazhdojnë. Regjistri i territorit nuk është plotësuar ende. Pronarët e mëparshëm

kanë ende pretendime të pazgjidhura për shpërblimin dhe rikthimin e pronave të

konfiskuara nga regjimi komunist.

Edhe pse marrëdhëniet ndëretnike mbeten të mira në përgjithësi, mund të vërehet

përparim shumë i kufizuar në përmirësimin e kuadrit legjislativ dhe të politikave në lidhje

me respektimin dhe mbrojtjen e të drejtave të pakicave dhe kulturore. Mandati i

Komitetit Shtetëror për Mbrojtjen e Pakicave nuk është përmirësuar, dhe puna nuk ka

nisur ende për hartimin e një legjislacioni gjithëpërfshirës për pakicat i rekomanduar nga

Komiteti Këshillimor i Konventës Kuadër për Mbrojtjen e Pakicave Kombëtare. Nuk janë

publikuar ende rezultatet e plota të censusit të popullsisë dhe banesave të tetorit 2011-ës

që përfshiu pyetje opsionale për origjinën etnike dhe përkatësinë fetare.

Është bërë përparim shumë i kufizuar në lidhje me përfshirjen e romëve. Zbatimi i

masave në këtë fushë vazhdon të jetë shumë i ngadaltë, veçanërisht për shkak të

burimeve të papërshtatshme dhe koordinimit të papërshtatshëm ndërmjet institucioneve

qendrore dhe vendore. Romët vazhdojnë të përballen me kushte jetese shumë të vështira

dhe diskriminim. Ka shqetësim në lidhje me dëbimet me forcë të romëve dhe reagimin e

dobët të autoriteteve për problemet e strehimit në komunitet. Vështirësitë lindin nga

mungesa e statistikave zyrtare të njësuara në lidhje me popullsinë rome në Shqipëri.

Janë bërë disa përparime në fushën e mbrojtjes së të dhënave personale, ku ndryshimet

në ligjin “Për mbrojtjen e të dhënave personale” synojnë përafrimin e mëtejshëm me

acquis e BE-së. Zyra e Komisionerit për të Dhënat Personale nuk renditet ende ndër

institucionet që duhet të konsultohen gjithmonë mbi projektpropozime legjislative. Zyra

miratoi dhe zbatoi dy manualë procedurash. Ajo realizoi më shumë inspektime dhe

miratoi disa udhëzime për sektorët përkatës.

Nuk ka pasur zhvillime në lidhje me të drejtat e qytetarëve të BE-së; pritet të miratohen

ndryshimet në ligjin “Për të huajt”.

Përfundim

Në tërësi, janë bërë përparime në zbatimin e politikave për gjyqësorin dhe të drejtat

themelore, veçanërisht nëpërmjet përpjekjeve për t'i dhënë përgjigje prioriteteve kryesore

përkatëse të përcaktuara në Opinionin e Komisionit. Sidoqoftë, mbeten boshllëqe të

ndjeshme në kuadrin legjislativ, në veçanti në lidhje me reformën gjyqësore. Zbatimi i

vazhdueshëm i masave legjislative dhe politikave mbetet një sfidë në të gjitha fushat

sipas këtij kapitulli. Harmonizimi i Shqipërisë më standardet europiane dhe acquis në

fushën e gjyqësorit dhe të drejtave themelore nuk është shumë i përparuar.

151

4.4.24 Drejtësia, liria dhe siguria

Janë bërë disa përparime në fushën e politikës së migracionit. Është arritur përparim në

mbledhjen dhe publikimin e informacionit analitik për migracion e ligjshëm dhe të

jashtëligjshëm. Zbatimi i marrëveshjes së ripranimit ka vazhduar rrjedhshëm. Në 2011-ën

u regjistruan vetëm 15 185 raste kthimi, për shkak të rënies së thellë në numrin e të

kthyerve nga Greqia. Duhet të përforcohen institucionet përgjegjëse për zbatimin e

strategjisë dhe planit të veprimit për emigrantët e kthyer. Zbatimi i Strategjisë së re

Kombëtare të Migracionit është në pritje. Përgatitjet në këtë fushë po përparojnë me

moderim.

Nuk ka pasur përparim të ndjeshëm në fushën e azilit. Kuadri institucional dhe ligjor

është pjesërisht i krijuar. Megjithatë, përgatitjet në këtë fushë duhet të shtohet. Deri në

gusht të 2012-ës, Shqipëria u dha azil 81 individëve, me 20 kërkesa të tjera në pritje.

Refugjatët dhe personat me mbrojtje plotësuese nuk janë pajisur ende me dokumente

identifikimi. Duhet të sigurohet një proces kontrolli paraprak i efektshëm në kufi duke

marrë parasysh tendencat e reja dhe të mundshme të migracionit dhe rritja e mundshme e

tranziteve të paligjshme nga shtetasit e vendeve të treta. Përgatitjet kanë përparuar në

masë të moderuar..

Janë bërë disa përparime në politikat për vizat. Është ende në pritje një ndryshim në

ligjin “Për të huajt” që synon përshtatjen e marrëveshjeve të vizave me acquis. Zbatimi i

liberalizimit të vizave përparoi rrjedhshëm në përgjithësi. Në vijim të një rritjeje në

kërkesa të pabazuara azili nga shtetas shqiptarë, autoritet shqiptare reaguan me shpejtësi

dhe bashkëpunuan me Shtetet Anëtare. Duhet të vazhdojnë përpjekjet për të siguruar

ndërgjegjësimin e publikut mbi të drejtat dhe detyrimet që rrjedhin nga liberalizimi i

vizave dhe për të parandaluar abuzimet. Duke filluar që nga muaji korrik i vitit 2012,

Sistem i Menaxhimit të Informacionit Total (TIMS) është lidhur me bazën e të dhënave

të regjistrit civil në pikat e kalimit kufitar. Komisioni ka vazhduar monitorimin pas

liberalizimit të vizave dhe paraqiti raportin monitorues të tij të tretë në Parlamentin

Europian dhe Këshill në muajin gusht të 2012-ës.

Ka pasur përparim në fushën e kufijve të jashtëm dhe Shengenit. U nënshkruan një

protokoll për patrullimin e përbashkët me Kosovën, një marrëveshje për krijimin e një

pike të re kontrolli kufitar të përbashkët me Malin i Zi dhe një marrëveshje për

shkëmbimin e informacionit me ish Republikën Jugosllave të Maqedonisë. Filluan të

funksionojnë patrullat kufitare të lëvizshme, duke mbuluar kufirin e gjelbër. Është ende

në fuqi ndalimi i motoskafëve. Duhet të rriten kapacitetet e vlerësimit të kërcënimeve në

Policinë Kufitare dhe të Migracionit (BMP). Duhet të forcohet bashkëpunimi dhe

koordinimi i institucioneve të përfshira në menaxhimin e kufirit blu dhe duhet të

sigurohet qëndrueshmëria financiare e mekanizmave të mbikëqyrjes. Duhet të

përforcohen analizat e rrezikut dhe inteligjenca në Qendrën Ndërinstitucionale e

Operacioneve Detare (IMOC), duke përfshirë lidhjen e saj me sistem e informacionit të

hetimit kriminal MEMEX. Në tërësi, përgatitjet në këtë fushë kanë përparuar.

Ka pasur përparim në fushën e bashkëpunimit gjyqësor në çështjet civile dhe penale.

152

Protokolli i Tretë Shtesë i Konventës Europiane për Ekstradimin ka hyrë në fuqi, por nuk

është zbatuar ende. Janë nënshkruar marrëveshje bashkëpunimi me EULEX-in, Europol-

in, Austrinë, Holandën, Rusinë dhe ish-Republikën Jugosllave të Maqedonisë. Duhet të

sigurohet zbatimi i rrjedhshëm i marrëveshjes së ekstradimit me Italinë. Shqipëria miratoi

një bashkëpunim me EULEX-in që lehtëson ligjin në kuadrin e hetimit për trafikimin e

dyshuar të organeve njerëzore. Kanë përparuar përgatitjet për nënshkrimin e një

marrëveshjeje bashkëpunimi me Eurojust-in. Në përgjithësi, ka pasur përparim të

moderuar në këtë fushë.

Në fushën e bashkëpunimit policor dhe luftës kundër krimit të organizuar - një nga

prioritetet kryesore të përcaktuara në Opinionin e Komisionit - raportohet se janë bërë

disa përparime. Përdorimi më i shpeshtë i MEMEX-it ka përmirësuar shkëmbimin e të

dhënave brenda Policisë së Shtetit të Shqipërisë (ASP). Megjithatë, kapaciteti operativ i

laboratorit mjeko-ligjor, veçanërisht interpretimi i ADN-së dhe një bazë e të dhënave të

ADN-së, ka nevojë për mbështetje të mëtejshme. Është marrë një vendim për të

ristrukturuar shërbimet e mbrojtjes së dëshmitarit me qëllim rritjen e efektshmërisë së

tyre dhe plotësimin e standardeve të BE-së. Është miratuar një plan veprimi kundër

trafikut të mjeteve dhe është bërë përparim në zbulimin e mjeteve të trafikuara në kufi.

Zbatimi i ligjit “ Antimafia” ka çuar në një rritje në numrin e pasurive kriminale të

konfiskuara. Megjithatë, përpjekjet në këtë fushë duhet të intensifikohen ndjeshëm

nëpërmjet koordinimit më të afërt ndërmjet autoriteteve të gjyqësorit dhe të zbatimit të

ligjit, duke çuar në rikuperimin e efektshëm të pasurive të përfituara në mënyrë të

paligjshme.

Bashkëpunimi ndërinstitucional ka përparuar në hetimet e krimit financiar dhe pastrimit

të parave. Megjithatë, ka një nevojë urgjente që institucionet kryesore të shtojnë

koordinimin dhe shkëmbimin e informacionit dhe kështu të rritin kapacitetet e tyre për të

hetuar krimin e organizuar dhe të rëndë. Trajnimi i vazhdueshëm dhe i specializuar i

punonjësve të policisë, prokurorëve dhe gjyqtarëve mbetet i nevojshëm. Janë zbatuar

procedura operative standarde për menaxhimin skenat e krimeve të rënda. Vlerësimi i

kërcënimeve dhe hetimet proaktive duhet të promovohen më tej. Përgatitjet për të

ndërtuar një regjistër të plotë hetimesh, ndjekjesh penale dhe dënimesh në të gjitha

nivelet kanë përparuar në masë të moderuar.

Është raportuar përparim në luftën kundër trafikimit të qenieve njerëzore, edhe pse

Shqipëria është ende një vend burimi i trafikimit të qenieve njerëzore dhe trafikimi i

brendshëm vazhdon të jetë shqetësim. Ka pasur përparim në punën e Zyrës së

Koordinatorit Kombëtar Antitrafik. U krijua një grup pune i përbashkët për të

përmirësuar hetimet dhe procedimet gjyqësore. Janë krijuar dhe po zbatohen në mënyrë

të efektshme procedurat operative standarde për identifikimin dhe referimin e

viktimave/viktimave të mundshme. Është ngritur një mekanizëm i ri kombëtar referimi.

Mund të raportohet përparim në fushën e luftës kundër pastrimit të parave. Duke marrë

parasysh rekomandimet e MONEYVAL--it, u miratuan ndryshimet e Kodit Penal duke

përcaktuar ndarjen e krimit të pastrimit të parave nga vepra penale kryesore dhe krimi i

vetëpastrimit. Gjithashtu, u zbatuan masat ndëshkimore për këtë krim. Ka pasur rritje në

153

numrin e raporteve nga bankat, noterët, Zyra e Regjistrimit të Pronave të Paluajtshme dhe

Drejtoria e Përgjithshme e Doganave. Është rritur numri i hetimeve të pasurive, të

rasteve të dërguara në gjykatë për qëllime sekuestrimi dhe të konfiskimeve me urdhër

gjykate. Megjithatë, numri i dënimeve për pastrim parash mbetet i ulët ndjeshëm në

krahasim me shkallën e problemit. Krimet e pastrimit të parave dhe korrupsionit nuk

mbulohen nga Gjykata e Krimeve të Rënda.

Për sa i përket burimeve njerëzore të Policisë së Shtetit, ka vazhduar zbatimi i strategjisë

së shumëllojshmërisë. Janë bërë disa përparime në rekrutimin e punonjëseve të policisë

femra. Megjithatë, mbetet nevoja për të ndjekur plotësisht praktikat më të mira në lidhje

me procedurat e transferimit, përzgjedhjes, emërimit dhe ngritjes në detyrë. Kontrolli i

brendshëm duhet të zbatohet për t'i dhënë përgjigje korrupsionit në institucionet

ligjzbatuese.

Janë bërë disa përparime në bashkëpunimin ndërkombëtar, veçanërisht nëpërmjet

instalimit të linjave të sigurta të komunikimit me Europol-in dhe shkëmbimet e

informacionit kanë vazhduar. Bashkëpunimi operativ me vendet fqinje, Shtetet Anëtare

të BE-së dhe Europol-in duhet të rritet më tej nëpërmjet shkëmbimit të inteligjencës

kriminale dhe realizimit të operacioneve të përbashkëta.

Shqipëria ka filluar të zbatojë Strategjinë Kombëtare dhe planin e veprimit të luftës

kundër terrorizmit. Duhet të zhvillohen struktura të efektshme për të garantuar

inteligjencë sigurimi me rëndësi dhe në kohën e duhur. Përgatitjet në këtë fushë kanë

përparuar në masë të moderuar.

Ka pasur përparim modest në lidhje me bashkëpunimin në luftën kundër drogës. Në

tërësi, sekuestrimet dhe ndjekjet penale janë rritur. Strategjia e re antidrogë u miratua në

qershor, duke ndjekur objektivat e rritjes së koordinimit strategjik ndërmjet agjencive të

zbatimit të ligjit dhe duke i dhënë përgjigje furnizimit, kërkesës dhe pakësimit të dëmit.

Po sigurohet bashkëpunim ndërkombëtar dhe duhet të vazhdohet në të gjitha institucionet

përkatëse me përqasjen e udhëhequr nga inteligjenca, si dhe me përdorimin në rritje të

vlerësimit të rrezikut. U vendos një bashkëpunim i mirë ndërmjet Qendrës Monitoruese

Europiane për Drogat dhe Varësinë ndaj Drogave dhe Zyrës Kombëtare për të Dhëna mbi

Drogat të ngritur në 2011-ën. Janë shtuar operacionet e policisë kundër kultivimit të

kanabisit. Duhet të intensifikohet përparimi për sa i përket sekuestrimeve në pikat e

hyrjes. Grupet e krimit të organizuar vazhdojnë të përfitojnë nga vendndodhja e

Shqipërisë si një vend tranzit. Mbeten të nevojshme hetime dhe operacione më të

përqendruara dhe proaktive.

Janë bërë disa përparime në fushën e bashkëpunimit doganor. Është vërejtur një

bashkëpunim i mirë doganor ndërmjet autoriteteve doganore dhe policisë në luftën

kundër trafikut të paligjshëm të mjeteve. Kjo lëvizje pozitive duhet të mbështetet nga

zhvillimi i mëtejshëm i inteligjencës në këtë fushë, shih Kapitulli 29 - Bashkimi doganor.

Për hollësi mbi masat kundër falsifikimit të euros, shih Kapitulli 32 - Kontrolli financiar.

154

Përfundim

Shqipëria ka bërë disa përparime në fushën e lirisë, sigurisë dhe drejtësisë, veçanërisht në

menaxhimin e kufijve, bashkëpunimin ndërkombëtar në hetime dhe luftën kundër krimit

të organizuar. Përpjekjet duhet të shtohen në koordinimin ndërmjet institucioneve të

zbatimit të ligjit dhe konsolidimit të një regjistri hetimesh, ndjekjesh penale dhe

dënimesh. Në tërësi, përgatitjet në këtë fushë po përparojnë.

4.4.25 Shkenca dhe kërkimi

Ka pasur përparim të kufizuar në fushën e politikave të kërkimit dhe novacionit.

Agjencia e Kërkimit, Teknologjisë dhe Inovacionit (ARTI) ka rritur kapacitetet

administrative të saj dhe ka vazhduar përpjekjet për promovimin e bashkëpunimit në

kërkim dhe novacion sipas Programit të Shtatë Kuadër të BE-së nëpërmjet faqes së

internetit dhe veprimtarive për rritjen e ndërgjegjësimit. Nuk është bërë përparim drejt

integrimit në zonën Europiane Kërkimore dhe ka pasur kontribut të kufizuar në

Bashkimin e Novacionit. Niveli kombëtar i investimeve në kërkim dhe zhvillim

teknologjik është ende shumë i ulët dhe nuk është rritur që nga viti 2010, pavarësisht

objektivave të përcaktuara në Strategjinë Kombëtare për Shkencën, Teknologjinë dhe

Novacionin për periudhën 2009-2015.

Për sa i përket pjesëmarrjes së Shqipërisë në Programin e Shtatë Kuadër të BE-së

(FP7), u rrit numri i kërkesave, por mbetet ende i vogël numri i projekteve të suksesshme

të financuara nga FP7. ARTI shtoi përpjekjet promovuese të tij dhe seancat e trajnimit,

mori pjesë në disa veprimtari rrjetëzimi të BE-së dhe ndoqi aktivisht punën për projektin

WBC.INCO.NET pjesë e FP7. ARTI ka nënshkruar marrëveshje bashkëpunimi dypalëshe

me Italinë, Greqinë, Malin e Zi, ish Republikën Jugosllave të Maqedonisë, Slloveninë

dhe Turqinë.

Për sa i përket integrimit në Hapësirën Europiane të Kërkimit (ERA), ka pasur

përparim të pakët në zbatimin e Strategjisë Kombëtare për Shkencën, Teknologjinë dhe

Novacionin. Janë marrë disa masa për të rritur kapacitetet e kapitalit njerëzor, si në rritjen

e Fondit të Ekselencës, nxitjen e lëvizshmërisë së jashtme, ngritjen e Portalit Kombëtar

Euraxess (ARTI) dhe fillimin e ngritjes së një rrjeti të kërkuesve. Nuk ka pasur përparim

në ngritjen e qendrave të ekselencës. Nuk ka pasur rritje në nivelin e investimeve në

kërkim dhe nuk është bërë asnjë veprim për të nxitur investime në kërkim dhe novacion

nga sektori privat ose për të mbështetur partneritete ndërmjet sektorit privat dhe atij

publik. Për më tepër, është e vështirë të përcaktohet niveli i investimeve në kërkim si

pjesë e PBB-së për shkak të mungesës së statistikave të besueshme. Nuk është rritur

financimi në kërkim, por është përmirësuar sistemi falë një procesi të ri përzgjedhjeje për

projektet e financuara drejtpërdrejt nga departamentet. Megjithatë, nuk është zbatuar deri

tani asnjë shqyrtim kolegjial ndërkombëtar. Qendra Shqiptare e Biznesit dhe Inovacionit

(AIDA) filloi të nxitë novacionin nga sipërmarrësit duke u dhënë SME-ve me ide

novatore auditime të teknologjisë. Ky veprim është në përputhje me idenë kryesore të

Bashkimit të Novacionit të BE-së.

155

Përfundim

Ka pasur përparim të pakët në fushën e shkencës dhe kërkimit. Duhen bërë përpjekje të

mëtejshme në nivel kombëtar për të rritur kapacitetet e kërkimit dhe të novacionit dhe për

të rritur konkurrueshmërinë e vendit. Mbetet i ulët niveli i investimeve në kërkim dhe

duhet rritur kapaciteti i kapitalit njerëzor. Në tërësi, përgatitjet nuk janë shumë të

përparuara .

4.4.26 Arsimi dhe kultura

Ka pasur përparim të mirë në fushat e arsimit, formimit profesional dhe rinisë. Ligji “

Për arsimin parauniversitar” u miratua në qershor të vitit 2012. Janë realizuar trajnime të

mëtejshme për të ndërtuar kapacitetet e mësuesve dhe për të përshtatur dhënien e arsimit

dhe formimit me tregun e punës. Inspektorati Kombëtar i Arsimit Parauniversitar ka

vazhduar të kryejë inspektime duke zbatuar udhëzime të reja për inspektimin dhe

vlerësimin e kopshteve dhe shkollave. Ka pasur përparim në luftën kundër korrupsionit

në arsim nëpërmjet digjitalizimit gradual të provimeve të shtetit në fund të shkollës

(matura) dhe përgatitjes së një kodi kombëtar të sjelljes për mësuesit parauniversitarë dhe

universitarë.

Janë bërë përpjekje të mëtejshme për të rritur kapacitetet e sektorit të Arsimit dhe

formimit Formimit Profesional (AFP) në ciklin e dytë. Janë rritur kapacitetet e Ministrisë

së Arsimit dhe Shkencës. Janë reformuar disa programe mësimore për të pasqyruar më

mirë nevojat e tregut të punës. Janë ndërtuar katër shkolla AFP.

Është duke u përgatitur një reformë gjithëpërfshirëse e sistemit të arsimit të lartë, duke

përfshirë dhe aspektet financiare. Është ngritur një bazë të dhënash për të ndjekur numrat

dhe rezultatet e studentëve. Po shqyrtohet një skemë e renditjes dhe vlerësimit të

universiteteve. Po zhvillohet Korniza Shqiptare e Kualifikimeve (KSHK) por kërkohen

përpjekje të mëtejshme për të zhvilluar kualifikimet, përcaktuar kompetencat dhe kalimin

e tyre në programe studimi. Është përmirësuar pavarësia e Agjencisë së Akreditimit dhe

janë bërë përpjekje për të vlerësuar institucionet e arsimit të lartë. Është pezulluar licenca

e një universiteti privat për mospërputhje me ligjin. Megjithatë, duhet të vazhdojnë

përpjekjet për sa i përket vlerësimit dhe inspektimit të institucioneve dhe programeve të

institucioneve të arsimit të lartë, veçanërisht ato në universitete private. Është

përmirësuar ndjeshëm në thirrjen e fundit pjesëmarrja e universiteteve shqiptare në

programin Tempus. U zhvilluan veprimtari të ndërgjegjësimit të publikut për “Rinia në

Veprim’. Është rritur vazhdimisht pjesëmarrja e të rinjve në këtë program. Po hartohet

një strategji e re për të rinjtë.

Përparim i mirë është bërë në fushën e kulturës. Shqipëria ka nënshkruar një

Memorandum Mirëkuptimi “Për programin e kulturës” dhe filloi të marrë pjesë në 2012-

ën. Janë zhvilluar rrjete dhe ndërtim kapacitetesh për pjesëmarrje në programin Europa

për Qytetarët, por pjesëmarrja mbetet e kufizuar. Po përgatitet një strategji e re për

trashëgiminë kulturore për periudhën (2012-2020).

156

Përfundim

Ka pasur përparim të mirë në fushat e arsimit dhe kulturës në përafrimin me standardet

europiane, veçanërisht në fushat e arsimit të lartë dhe zhvillimin e AFP-së. Duhen bërë

përpjekje të mëtejshme për të përmirësuar transparencën në institucionet private të

arsimit të lartë. Në 2012-ën, Shqipëria filloi të marrë pjesë në programin e kulturës. Në

tërësi, përgatitjet kanë përparuar në masë të moderuar.

4.4.27 Mjedisi dhe ndryshimet klimatike

Për sa i përket mjedisit, janë bërë disa përparime në legjislacionin horizontal. Është

përmirësuar bashkëpunimi me shoqërinë civile dhe aksesi i publikut në informacion.

Megjithatë, ligjet për vlerësimin e ndikimit në mjedis dhe lejeve mjedisore nuk janë

përafruar ende me acquis dhe përfshijnë shmangie serioze si koncepti i “pëlqimit të

heshtur”. Është në pritje miratimi i ligjit “Për vlerësim mjedisor strategjik”. Mbetet

shqetësim mungesa e zbatimit dhe respektimit të legjislacionit. Nuk ka kryerje

sistematike të konsultimeve publike dhe vlerësimeve përkatëse të ndikimit në mjedis dhe

lejet mjedisore nuk lëshohen në mënyrë sistematike para fillimit të projekteve të

infrastrukturës. Sanksionet nuk janë shtrënguese mjaftueshëm dhe nuk zbatohen në

mënyrën e duhur.

Për sa i përket cilësisë së ajrit, janë bërë disa përparime me ratifikimin e disa

protokolleve të Konventës “Për ndotjen ndërkufitare të ajrit në distancë të largët”. U

përmirësua pak monitorimi dhe raportimi i cilësisë së ajrit. Është në pritje një ligj i ri “Për

mbrojtjen e ajrit”, që përcakton një kuadër gjithëpërfshirës për politikat e cilësisë së ajrit.

Janë në pritje planet e menaxhimit të ajrit për bashkitë kryesore, duke përfshirë Tiranën.

Për shkak të buxhetit të vogël që i është caktuar këtij sektori, vetëm dy stacione të cilësisë

së ajrit janë funksionale.

Janë bërë disa përparime në menaxhimin e mbetjeve, me miratimin e ligjit “Për

administrimin e integruar të mbetjeve”. Zbatimi i ligjit duhet të monitorohet me kujdes

për të garantuar që mbetjet administrohen dhe importohen ligjërisht. Miratimi i planeve

rajonale të administrimit të mbetjeve është ende në pritje. Trajtimi i mbetjeve veterinare

dhe mjekësore nuk administrohet në mënyrën e duhur. Bashkitë po hasin probleme në

administrimin e volumit në rritje të mbetjeve. Nuk ka procedura për administrimin dhe

kontrollin e fushave të groposjes dhe ka disa vende të pakontrolluara që janë ende në

përdorim.

Është arritur pak përparim në cilësinë e ujit. U miratuan strategjitë kombëtare të

furnizimit me ujë dhe të sektorit të shërbimeve të kanalizimeve dhe u hartua masterplani i

furnizimit me ujë dhe kanalizimeve. Është në pritje miratimi i ligjit “Për ujin”. Tani

funksionojnë tre impiante trajtimi të ujërave të zeza ndërkohë që katër të tjera kanë

përfunduar por nuk janë ende funksionale. Ka pak kapacitete për të vlerësuar cilësinë e

157

ujit ose ujërave të zeza të shkarkuara nga impiantet industriale. Në këtë drejtim, nuk ka

pasur përparim për identifikimin e fushave të ndjeshme. Zhvillimi i planeve të

administrimit të baseneve lumore, duke përfshirë nivelin rajonal, është ende në një fazë të

hershme.

Mund të raportohet përparim i pakët në fushën e mbrojtjes së natyrës. Fushat kandidate

të propozuara në Shqipëri për Rrjetin e Smeraldit u pranuan nga Konventa e Bernës në

dhjetor të vitit 2011. U miratuan rregullat për ngritjen e zonave të mbrojtjes së veçantë në

rrjetin NATURA 2000. Një zonë e mbrojtur e re u caktua në 2011-ën , duke rritur

sipërfaqen totale të territorit shtetëror të mbrojtur nga 13,7% në 15,1%. Janë zhvilluar dy

plane të reja administrimi për parqet kombëtare të Prespës dhe Shkodrës. Megjithatë,

buxheti dhe burimet njerëzore nuk janë të mjaftueshme për t'i mbrojtur dhe administruar

këto zona në mënyrën e duhur. Zbatimi i legjislacionit mbetet i dobët. Nuk është

përmirësuar kontrolli i lejeve të gjahut dhe janë raportuar raste të gjuetisë së paligjshme.

Ka filluar puna përgatitore për përafrimin dhe zbatimin e legjislacionit të BE-së për

natyrën dhe për ngritjen e rrjetit NATURA 2000.

Nuk ka pasur përparim në fushën e kontrollit të ndotjes industriale dhe menaxhimit të

rrezikut.

Nuk ka përparim për t'u raportuar në sektorët e kimikateve, zhurmës, dhe mbrojtjes

civile.

Për sa i përket ndryshimeve klimatike, Shqipëria nuk ka bërë përparime për zhvillimin e

politikave të përgjithshme. Mbetet për t'u zhvilluar një strategji gjithëpërfshirëse për

klimën. Çështjet klimatike po integrohen gjithmonë e më shumë në politikat energjetike,

por duhet të bëhen përpjekje të mëdha për të integruar plotësisht ndryshimin e klimës në

politikat dhe strategjitë sektoriale përkatëse.

Shqipëria ka ndjekur rregullisht qëndrimet e BE-së në kontekstin ndërkombëtar.

Megjithatë, ndërkohë që ndjek marrëveshjen e Kopenhagenit, vendi nuk ka paraqitur

ende një angazhim zbutës për vitin 2020. Shqipëria duhet të konsiderojë marrjen e

angazhimeve zbutëse në pajtim me ato të BE-së dhe Shteteve Anëtare me qëllim arritjen

në vitin 2015 të marrëveshjes së klimës së pas 2020-ës.

Për sa i përket harmonizimit me acquis e klimës, nuk janë bërë përparime të ndjeshme.

Shqipëria mbetet në një fazë shumë të hershme. U bënë disa hapa fillestare për të

identifikuar instalimet e palëvizshme me qëllim zbatimin në të ardhmen të Sistemit të

Tregtimit të Emetimeve. Duhen bërë përpjekje të ndjeshme për të rritur kapacitetet

monitoruese, raportuese dhe verifikuese të vendit. Kapacitetet administrative të kufizuara

dhe bashkëpunim i dobët ndërinstitucional po vonojnë përgatitjen dhe zbatimin e një

politike për klimën në përputhje me acquis. Struktura administrative për ndryshimin e

klimës duhet të forcohet ndjeshëm për t'i dhënë përgjigje nevojave të mëdha të

kapaciteteve, bashkëpunimit dhe koordinimit.

Shqipëria mori pjesë rregullisht në pjesën e klimës të Rrjetit Mjedisor Rajonal për aderim

158

(RENA). Një konferencë e suksesshme e nivelit të lartë u organizua në qershor të 2012-ës

nga RENA-s për bashkëpunimin klimatik BE-Shqipëri. Duhet të vazhdojnë përpjekjet për

rritjen e ndërgjegjësimit në të gjitha nivelet dhe për promovimin e bashkëpunimit

ndërmjet grupeve të interesuara përkatëse.

Për sa i përket kapaciteteve administrative në sektorin e mjedisit, numri i personelit

është rritur në Ministrinë e Mjedisit, inspektoratet dhe agjencitë e baseneve lumore.

Mund të raportohen disa përparime në forcimin e gjyqësorit, veçanërisht për trajnimin e

gjyqtarëve dhe prokurorëve për çështjet mjedisore. Megjithatë, Ministrisë së Mjedisit

vazhdojnë t'i mungojnë burimet njerëzore dhe financiare. Duhet të përmirësohet

bashkëpunimi dhe koordinimi me Ministrinë e Punëve Publike. Gjithashtu, janë të dobëta

kapacitetet e Ministrisë së Punëve Publike për të hartuar dhe administruar projekte të

infrastrukturës së administrimit të mbetjeve dhe ujit. Burimet që caktohen janë të

pamjaftueshme për të siguruar qëndrueshmërinë e projekteve të tilla. Agjencia e Mjedisit

ka nevojë për investime të mëdha në pajisje dhe trajnim për të administruar çështje, si:

kërkesat për leje, monitorimin e lejeve, monitorimin e mjedisit dhe marrjen e kampionëve

dhe zbatimin e legjislacionit. Inspektorati Kombëtar i Mjedisit nuk ka personel të

mjaftueshëm. Autoritetet vendore kanë buxhete të kufizuara dhe mjete administrative të

pakta për të zhvilluar infrastrukturën dhe shërbimet e nevojshme. Koordinimi brenda

institucioneve qendrore dhe ndërmjet autoriteteve qendrore dhe vendore është i dobët.

Fondi mjedisor nuk është krijuar ende.

Përfundim

Ndërkohë që janë bërë disa përparime në harmonizimin me acquis në fushën e mjedisit,

është bërë shumë pak përparim në fushën e ndryshimit të klimës. Duhen bërë përpjekje

urgjente për të harmonizuar, zbatuar dhe respektuar legjislacionin. Ndërgjegjësimi publik

dhe konsultimi për nisma legjislative ose investime publike mbeten të dobëta. Ka nevojë

për angazhim politik më të madh dhe veprim të koordinuar në këto sektorë. Duhen bërë

investime të mëdha ndërkohë që fondet e dhëna aktualisht mbeten të kufizuara. Mjedisi

duhet të integrohet më shumë në fushat e tjera të politikave si energjetika ose transporti.

Për sa i përket ndryshimit të klimës, duhen bërë përpjekje të mëdha për rritjen e

ndërgjegjësimit, vendosja e një qëndrimi më strategjik për vendin, harmonizimi dhe

zbatimi i acquis-së, si dhe rritja e kapaciteteve administrative dhe bashkëpunimi

ndërinstitucional. Përgatitjet në fushën e mjedisit janë ende në një fazë të hershme, ndërsa

përgatitjet në fushën e ndryshimit të klimës mbeten në një fazë shumë të hershme.

4.4.28 Mbrojtja e konsumatorit dhe e shëndetit

Janë bërë disa përparime në fushën e mbrojtjes së konsumatorit.

Për sa i përket aspekteve horizontale, është duke u përfunduar strategjia e re e mbrojtjes

së konsumatorit. Janë bërë disa përparime në rritjen e kapaciteteve administrative te

Sektori i Mbrojtjes së Konsumatorit (SMK) që shërben si sekretariat për Komisionin e

159

Mbrojtjes së Konsumatorit (KMK). U rrit numri i personelit dhe u forcua pavarësia e saj

politike. Për sa i përket zbatimit të legjislacionit, KMK-ja ka qenë duke vlerësuar shkelje

të mundshme në fusha si telekomunikacionet, arsimi i lartë publik dhe privat dhe energjia

elektrike dhe ka marrë disa masa administrative. Si KMK-ja ashtu edhe SMK-ja kanë

vazhduar veprimtaritë e rritjes së ndërgjegjësimit. Që nga prilli i 2011-ës, konsumatorët

mund të përdorin një sistem për trajtimin e ankesave që administrohet nga sekretariati i

KMK-së.

Janë bërë disa përparime në çështjet që lidhen me sigurinë e produktit. U miratua ligji

“Për sigurinë e përgjithshme të produkteve joushqimore”, me qëllim harmonizimin me

acquis. Megjithatë, nuk është vendosur ende një sistem i mbikëqyrjes së tregut. Mund të

raportohen disa përparime në çështjet që nuk lidhen me sigurinë. U miratua zbatimi i

legjislacionit për marketingun në distancë të shërbimeve financiare, me qëllim

harmonizimin me acquis.

Ka pasur përparim të pakët në fushën e shëndetit publik. Është riorganizuar Instituti i

Shëndetit Publik. Është ngritur një infrastrukturë e re për shërbimet e kujdesit

shëndetësor parësor. Është themeluar një sistem trajnimi, por nuk përfshin ende trajnime

mbi legjislacionin e BE-së për shëndetësinë. Në janar të vitit 2011, qeveria miratoi një

vendim që reformon financimin e shërbime spitalore, por zbatimi mbetet i ngadaltë. U

përfundua studimi i fizibilitetit për e-shëndetin. Është në pritje Strategjia Kombëtare

Elektronike e Shëndetit.

Ka pasur përparim të pakët në fushën e kontrollit të duhanit. U zbatua ndalimi i

reklamimit të duhanit dhe është përgatitur një plan që paraqet paralajmërime vizuale në

paketat e duhanit. Task forca e mbrojtjes së shëndetit nga përdorimi i duhanit dhe alkoolit

nga të miturit rriti numrin e inspektimeve të saj dhe nivelin e mbledhjes së gjobave në

Tiranë. Inspektorati Sanitar Shtetëror vazhdoi të kryejë inspektime në gjithë vendin.

Megjithatë, norma e mbledhjes së gjobave mbetet e ulët dhe produktet e duhanit

vazhdojnë të shiten në rrugë, veçanërisht nga të miturit. Në përgjithësi, ligji “ Për

mbrojtjen e shëndetit nga produktet e duhanit” nuk është zbatuar mjaftueshëm.

Ka pasur përparim në fushën e sëmundjeve ngjitëse. Po kryhet një analizë e mangësive

në legjislacionin e sëmundjeve të transmetueshme për të krahasuar legjislacionin shqiptar

me acquis. Në nivel kombëtar, mbulimi i vaksinimit në 2011-ën ishte afërsisht 95%.

Kanë vazhduar përgatitjet për zbatimin e një sistemi të ri dhe modern vaksinimi. U

miratuan në prill 2012-ës udhëzimet për kontrollin e infeksioneve në spitale. Parandalimi

i HIV/AIDS nëpërmjet grantit të Fondit Global (2007-2012) ka shënjestruar kryesisht

komunitetin rom. Janë zhvilluar veprimtari për rritjen e ndërgjegjësimit. Kanë vazhduar

përgatitjet për zbatimin e Rregulloreve Ndërkombëtare të Shëndetit. U themelua Qendra e

Zhvillimit Rajonal brenda Departamentit të Sëmundjeve Infektive pranë Institutit të

Shëndetit Publik, por i mungojnë burime njerëzore dhe financiare të mjaftueshme. Është

ende në pritje miratimi i legjislacionit zbatues që siguron të drejtën për të gëzuar shëndet

për personat dhe fëmijët me HIV/AIDS dhe personat në rrezik.

Nuk mund të raportohet përparim në fushat e gjakut, indeve, qelizave dhe organeve

160

dhe të drejtave të pacientit në kujdesin shëndetësor ndërkufitar.

Mund të raportohen disa përparime në fushën e shëndetit mendor. Ligji ”Për shëndetin

mendor” u miratua në qershor të vitit 2012. Ka vazhduar aktivisht trajnimi i mjekëve të

përgjithshëm për shëndetin mendor. Pritet të miratohen Strategjia Dhjetëvjeçare e

Shëndetit Mendor dhe Plani i Veprimit për Zhvillimin e Shërbimeve të Shëndetit

Mendor. Ka një nevojë urgjente për të ngritur një sistem të qëndrueshëm të shërbimeve të

shëndetit mendor, të bazuar në financim të mjaftueshëm, një fuqi punëtore të shëndetit

mendor të trajnuar mirë dhe aksesueshmëri për të gjitha pakicat dhe grupet e cenuara

shoqërore, duke përfshirë zonat rurale. Veç kësaj, ka një mungesë të theksuar doktorësh

që specializohen në trajtimin e personave me paaftësi mendore. Duhet të ngrihen më

shumë shërbime komunitare të shëndetit mendor me cilësi të lartë duke u përqendruar në

shërim si një alternativë ndaj kujdesit institucional.

Mund të raportohen disa përparime në fushën e parandalimit të abuzimit me drogën. U

miratua në qershor të 2012-ës Strategjia e re Kombëtare e Kontrollit të Drogës. Është

ngritur Qendra Kombëtare e Informacionit për drogat si një njësi e Departamentit të

Epidemiologjisë dhe Sistemeve Shëndetësore pranë Institutit të Shëndetit Publik. Në

mars të vitit 2012, u hap Qendra e Trajtimit të Varësisë nga Droga në spitalin Nënë

Tereza në Tiranë si qendra e parë gjithëpërfshirëse për trajtimin nga droga në Shqipëri.

Është bërë pak përparim në zvogëlimin e pabarazive shëndetësore. Në dhjetor të 2011-

ës, u lëshua një qarkore nga Ministria e Shëndetësisë për të përfshirë certifikatat e lindjes,

numrin e identifikimit dhe emrin e vajzërisë së nënës për të shmangur deklaratat e

gabuara/të rreme në maternitete dhe për të parandaluar mosregjistrimin e fëmijëve,

veçanërisht nga komuniteti rom. U realizua një numër fushatash për ndërgjegjësimin

publik mbi kujdesin shëndetësor dhe shërbimet për romët bashkë me kontrolle

shëndetësore dhe fushata vaksinimi. Duhen bërë përpjekje të mëtejshme për t’i bërë

shërbimet e kujdesit shëndetësor dhe vaksinimet të aksesueshme për romët dhe grupet e

tjera të cenuara (veçanërisht të rinjtë me HIV/AIDS dhe përdoruesit e rinj të drogës) në

mbarë vendin, veçanërisht në zonat rurale.

Është bërë përparim në drejtim të pakësimit të dëmit të lidhur me alkoolin duke

vlerësuar përdorimin e alkoolit dhe lëndëve të tjera te studentët dhe bërja e disponueshme

e mjeteve për kontrollin e përdorimit të lëndëve ndër të rritur. Janë bërë disa përparime në

fushën e kontrollit të kancerit, në veçanti për kancerin e gjirit. U miratua Strategjia

Kombëtare për Kontrollin e Kancerit për periudhën (2011-2020). Megjithatë, duhen bërë

përpjekje të mëtejshme për të zbatuar programet e kontrollit në përputhje me acquis.

Përfundim

Janë bërë disa përparime në fushat e mbrojtjes së konsumatorit dhe të shëndetit.

Megjithatë, zbatimi dhe respektimi i legjislacionit mbeten shumë të dobët. Nuk është

vendosur ende sistemi i mbikëqyrjes së tregut. Ndërgjegjësimi i ulët në sistemin e

mbrojtjes së shëndetit, si ndër profesionistë ashtu edhe në publik, po pengon

transparencën dhe zbatimin. Sektori i shëndetit mbetet i keqfinancuar. Në tërësi,

161

përgatitjet nuk janë shumë të përparuara.

4.4.29 Bashkimi doganor

Është bërë përparim në legjislacionin doganor. Legjislacioni është miratuar duke marrë

parasysh aderimin në Konventën Rajonale “Për rregullat preferenciale të origjinës Pan-

Euro-Med”, në Konventën Ndërkombëtare të Kiotos “Për thjeshtimin dhe harmonizim i

procedurave doganore” dhe në Konventën e “Sistemeve të Harmonizuara”. Në gusht

Shqipëria fitoi statusin e vëzhguesit jozyrtar në Komitetet e Përbashkëta BE-EFTA për

transitin e përbashkët dhe thjeshtimin e formaliteteve dhe grupeve të lidhura me to.

Shqipëria shtoi se ka vendosur të bëhet palë me Konventën e Transitit të Përbashkët.

sidoqoftë, nuk është zbatuar ende Konventa ATA për importimin e përkohshëm.

Drejtoria për të Drejtat e Pronësisë Intelektuale në administratën doganore miratoi një

manual për marrjen e masave kundër produkteve të falsifikuara, u paraqitën statistika dhe

u publikuan udhëzime me formularët standardë të lidhur me to. Shqipëria përditësoi

tarifat e saj doganore në përputhje me versionin e vitit 2012 të Nomenklaturës së

Kombinuar të BE-së. Legjislacioni dytësor është përafruar me acquis duke hequr tarifat

administrative për magazinat doganore dhe magazinimin e përkohshëm. Sidoqoftë,

projektkodi i ri doganor dhe dispozitat zbatuese të tij, të cilat synojnë përafrimin e

mëtejshëm me acquis, presin ende miratimin. Norma e përdorimit të vlerës së

transaksioneve mbetet e ulët në krahasim me standardet e BE-së.

Është thjeshtuar deklarimi i importeve rastësore nga udhëtarët si dhe i mallrave të natyrës

jotregtare dhe janë lëshuar autorizime për magazina të lira për produkte energjetike.

Megjithatë, mbetet i kufizuar përparimi për përdorimin e procedurave të thjeshtuara dhe

lehtësimin e tregtisë. Duhen bërë përpjekje të mëtejshme në këtë fushë, duke përfshirë

zhvillimin e konceptit të ‘operatorëve ekonomikë të autorizuar’ dhe rritjen e

ndërgjegjësimit të punonjësve doganorë dhe komunitetit të biznesit.

Është bërë përparim në kapacitetet administrative dhe operative. Në muajin korrik u

nënshkrua një Memorandum Mirëkuptimi “Për pjesëmarrjen e Shqipërisë në programin e

doganave të BE-së” për vitin 2013. Monitorimi digjital me kamera është funksional në

shumicën e doganave. U shtua një modul në sistemin e TI-së (Asycuda) për të mbuluar

lëvizjet e produkteve me akcizë dhe për të përfshirë aplikimin për magazinat fiskale. U

përfundua ndërtimi i një dhome për serverin e TI-së në zyrat qendrore të doganave në

përputhje me standardet e Shoqatës së Industrisë së Telekomunikacionit. Megjithatë,

duhen bërë përpjekje të mëtejshme në ndërlidhjen dhe ndërshfrytëzueshmërinë e TI-së

me sistemet e BE-së. Laboratori doganor nuk është ende funksional. Duhen bërë ende

përpjekje për të përmirësuar infrastrukturën në pikat e kalimit kufitar. Është ulur lehtë

numri i kontrolleve fizike falë përmirësimeve në procesin e shënjestrimit me ndihmën e

profileve të riskut. Nuk është bërë përparim në zhvillimin e kontrolleve pas-zhdoganimit.

Është miratuar një plan veprimi për burimet njerëzore dhe trajnimin për vitin 2012 dhe në

muajin korrik u miratuan Strategjia e Biznesit dhe Plani i Administrimit të Ndryshimeve

162

të Biznesit për Administratën Doganore. U krijuan departamente të reja për TI-në dhe

Akcizën në Drejtorinë e Përgjithshme të Doganave (DPD). U miratua organizimi dhe

struktura e Akademisë së Trajnimit por nuk është ende funksionale. Janë marrë disa masa

për t'i dhënë përgjigje korrupsionit në administratën doganore. U miratua rregullorja e

brendshme e Drejtorisë së Hetimeve të Brendshme dhe Antikorrupsionit pranë DPD-së.

Është vënë në përdorim një numër falas dhe një lidhje e një faqe interneti për raportimin e

korrupsionit dhe janë organizuar masa për rritjen e ndërgjegjësimit për rolin e qytetarëve

në luftën kundër korrupsionit. Vazhdoi bashkëpunimi me institucionet përkatëse si

bankat, Inspektoratin e Lartë të Deklarimit të Pronave, Zyra e Regjistrimit të Pronave të

Paluajtshme dhe nëpërmjet task forcës së përbashkët hetimore. Megjithatë, duhen bërë

përpjekje të mëtejshme meqenëse mbetet ende i lartë perceptimi i korrupsionit në

administratën doganore. Punonjësit doganorë nuk gëzojnë ende statusin e nëpunësit civil.

Përfundim

Është bërë përparim në përafrimin e legjislacionit në fushën e bashkimit doganor.

Vazhdojnë të ekzistojnë mangësi në kapacitetet administrative dhe operative, duke

përfshirë përputhshmërinë e sistemeve të TI-së me kërkesat e BE-së. Duhen bërë

përpjekje të mëtejshme për vlerësimin doganor dhe lehtësimin e tregtisë. Në tërësi,

përgatitjet kanë përparuar në masë të moderuar.

4.4.30 Marrëdhëniet me jashtë

Është bërë përparim i moderuar në fushën e politikave të përbashkëta tregtare.

Në përgjithësi, Shqipëria ka vazhduar koordinimin me Komisionin Europian dhe

harmonizimin me politikat dhe qëndrimet e Bashkimit Europian mbi vendet e treta në

organizata ndërkombëtare, në veçanti Organizatën Botërore të Tregtisë.

Është bërë përparim i kufizuar për sa i përket kapaciteteve administrative në politikat

tregtare. Drejtoria e Tregtisë dhe Politikave të Integrimit organizoi veprimtari trajnimi për

personelin e saj dhe atë të ministrive të linjës mbi aspekte të ndryshme të tregtisë dhe

shërbimeve. Nuk është bërë përparim për miratimin dhe zbatimin e planit të përgjithshëm

të trajnimit mbi politikat tregtare dhe mbi politikën e përbashkët tregtare të BE-së.

Janë bërë disa përparime në fushën e mallrave me përdorim të dyfishtë. Në dhjetor të vitit

2011, Drejtoria e Përgjithshme e Doganave (DPD) dhe Agjencia Shtetërore e Kontrollit

të Eksportit (AKSHE) nënshkruan një Memorandum Mirëkuptimi “Për bashkëpunimin

në fushën mallrave ushtarake dhe me përdorim të dyfishtë dhe kontrolleve të

teknologjikes”. Janë mbajtur kontakte të vazhdueshme ndërmjet DPD-së dhe AKSHE-s

në nivel specialisti dhe drejtuesi. U përditësua në dhjetor të 2011-tës profili i veçantë i

riskut për mallrat ushtarake dhe ato me përdorim të dyfishtë. Janë organizuar trajnime të

punonjësve doganorë në terren, për kontrollin e mallrave me përdorim të dyfishtë,

analizën e riskut dhe paszhdoganimin.

163

Për sa i përket nënshkrimit dhe zbatimit të marrëveshjeve dypalëshe me vendet e treta,

Shqipëria ka filluar zbatimin e protokollit shtesë për liberalizimin e tregtisë në bujqësi në

kuadrin e CEFTA-s. Janë nënshkruar traktate dypalëshe investimesh me Azerbajxhanin

dhe Katarin.

Përparim i pakët mund të raportohet në politikën e zhvillimit dhe ndihmës humanitare.

Ministria e Punëve të Jashtme emëroi një person për të ndjekur çështjet e lidhura me

politikën e zhvillimit të BE-së dhe ndihmën humanitare.

Përfundim

Shqipëria ka vazhduar bashkëpunimin e mirë brenda OBT-së dhe CEFTA-s. Megjithatë,

është bërë përparim i kufizuar në rritjen e kapaciteteve administrative të institucioneve të

përfshira në politikën për tregtinë. Në tërësi, përgatitjet në fushën e marrëdhënieve me

jashtë janë të moderuara.

4.4.31 Politika e jashtme, e sigurisë dhe e mbrojtjes

Ka vazhduar dialogu politik i rregullt ndërmjet BE-së dhe Shqipërisë për çështjet e

politikës së jashtme dhe të sigurisë. (Për sa i përket marrëdhënieve me vendet e tjera të

zgjerimit dhe Shtetet Anëtare, shih Kriteri Politik 2.3 - Çështjet rajonale dhe detyrimet

ndërkombëtare.)

Për sa i përket politikës së përbashkët të jashtme dhe të sigurisë (PPJS), gjatë

periudhës së raportimit Shqipëria u bashkua, kur u ftua, me të 70 deklaratat e BE-së dhe

vendimet e Këshillit (100% harmonizim). (Për sa i përket Gjykatës Ndërkombëtare

Penale, shih Kriteri Politik 2.3 Çështjet rajonale dhe detyrimet ndërkombëtare.)

Shqipëria zbatoi masat kufizuese të BE-së për vendet e treta, të paraqitura në Vendimet

e Këshillit.

Nuk mund të raportohen zhvillime shtesë në lidhje me parandalimin e konflikteve.

Në fushën e mospërhapjes, Shqipëria ka vazhduar zbatimin e planit të veprimit për

asgjësimin e armatimeve të tepërta dhe ka harmonizuar qëndrimet e saj me BE-në dhe

organizatat e tjera ndërkombëtare. Për sa i përket armëve të vogla dhe të lehta, nuk mund

të raportohet përparim për përfundimin e regjistrit elektronik të armëve dhe municioneve

nën drejtimin e Policisë së Shtetit.

Vendi është angazhuar aktivisht në bashkëpunimet me organizatat ndërkombëtare

(OKB, OSBE, Këshilli i Europës, etj.). Që nga data 23 maj, Shqipëria mban kryesimin e

radhës së Komitetit të Ministrave të Këshillit të Europës.

164

Për sa i përket masave të sigurimit, është ende në pritje marrëveshja e sigurimit me BE-

në për shkëmbimet dhe mbrojtjen e ndërsjellë e informacionit të klasifikuar.

Shqipëria ka dëshmuar një angazhim në rritje për të marrë pjesë në operacione të

administrimit të krizave civile dhe ushtarake sipas politikës së përbashkët e sigurisë

dhe e mbrojtjes (CSDP). Shqipëria nënshkroi, në qershor, Marrëveshjen Kuadër “Për

pjesëmarrje në operacionet e administrimit të krizave të BE-së” dhe ka vazhduar të marrë

pjesë në misionin EUFOR Althea në Bosnje-Hercegovinë (një anëtar personeli i

përgjithshëm dhe një skuadër prej pesë personash për asgjësimin e armatimeve dhe

eksplozivëve). Gjatë periudhës së raportimit, Shqipëria angazhoi një kontingjent prej pesë

punonjësish të policisë në Afganistan për të punuar si trajnues si pjesë e misionit të

EUPOL-it në mbështetje të shtetit të së drejtës. Shqipëria ka kontribuar dy oficerë të

marinës në operacionin EU NAVFOR Atalanta në Somali. Shqipëria ka bashkëpunuar

gjithashtu me NATO-n në operacionet në Libi.

Përfundim

Shqipëria ka vazhduar të harmonizojë legjislacionin me acquis në fushën e politikës së

jashtme, të sigurisë dhe mbrojtjes dhe ka treguar angazhim politik të vazhduar për

pjesëmarrjen në operacionet e administrimit të krizave civile dhe ushtarake. Duhen bërë

përpjekje të mëtejshme për të përfunduar regjistrin elektronik të armëve dhe municioneve

nën drejtimin e Policisë së Shtetit. Në tërësi, përgatitjet në këtë fushë mbeten në rrugën e

duhur.

4.4.32 Kontrolli financiar

Mund të raportohen disa përparime në fushën e kontrollit financiar publik të

brendshëm. Drejtoria e Inspektimit të Financim Publik (DIFP) është ngritur pranë

Ministrisë së Financës, por ka ende nevojë që të plotësohet me personelin e mjaftueshëm.

Ka përfunduar rekrutimi i inspektorëve buxhetorë në administratë. Trajnimi është në

vazhdim. Kjo duhet të kontribuojë në ndarjen e auditimit të brendshëm nga inspektimi

dhe sqarojë rolin e auditimit të brendshëm si mbështetje për administrimin. Megjithatë,

ndërkohë që kuadri ligjor parësor për inspektimin e centralizuar të buxhetit është krijuar,

mbetet ende duke u përgatitur legjislacioni zbatues për procedurat e kryerjes së

inspektimeve financiare.

Për sa i përket menaxhimit financiar dhe kontrollit (MFK), duhet të rishqyrtohen rregullat

e MFK-së brenda ministrive të linjës për të shmangur mospërputhjet ndërmjet ligjit

organik për buxhetin, ligjit të MFK-së dhe Vendimet e Qeverisë për Standardet dhe

Procedurat për Organizimin e Brendshëm të Institucioneve të Administratës Publike.

Është i nevojshëm trajnimi i mëtejshëm për implikimet e plota të ligjit për MFK-në. Në

lidhje me auditin e brendshëm, Këshilli i Ministrave miratoi në prill të 2012-ës vendimin

për kriteret e ngritjes së njësive të auditimit të brendshëm në institucionet publike. Njësia

Qendrore e Harmonizimit për Menaxhimin Financiar dhe Kontrollin ka filluar të

shqyrtojë programin e trajnimit për audituesit e brendshëm. Në tërësi, duhet të

165

përmirësohet ende cilësia e auditimeve të brendshme.

Ka pasur përparim në fushën e auditimit të jashtëm. Kryetari i ri i Kontrollit të Lartë të

Shtetit (KLSH) u emërua nga Kuvendi në dhjetor të 2011-tës. Pas disa vitesh në

pezullim, janë përgatitur dhe janë dërguar për procedurën e miratimit projekt ndryshimet

e ligjit të SAI-t për ta sjell në përputhje të plotë me standardet e Organizatës

Ndërkombëtare të Institucioneve të Kontrollit të Lartë (INTOSAI). KLSH kryen të gjitha

llojet kryesore të auditiveve, por auditimet e llojit të inspektimit të

rregullsisë/përputhshmërisë përbëjnë ende shumicën dërrmuese të auditimeve të tij

(afërsisht 90% në 2011-ën). Trajnimi i audituesve të KLSH-së gjatë vitit 2011 ka qenë i

kufizuar. Ndonëse ka dëshmi për pranim më të madh të rekomandimeve të KLSH-së nga

të audituarit, duhet të përmirësohet efikasiteti i vijimësisë së parlamentit bazuar në

raportet e auditimit të KLSH-së.

Është bërë përparim i pakët për mbrojtjen e interesave financiare të BE-së. Është në

vazhdim rekrutimi i personelit për DIFP-në, e cila shërben si një pikë kontakti me

Komisionin Europian dhe Zyrën Europiane kundër Mashtrimit (OLAF). Megjithatë,

duhet të ndërtohet kapaciteti administrativ në këtë fushë.

Mund të raportohet përparim në mbrojtjen e euros kundër falsifikimit. Shqipëria

vazhdon të marrë pjesë aktivisht në programin Pericles. Në ndjekje të Vendimit të

Këshillit Mbikëqyrës të Bankës së Shqipërisë për të ngritur Qendrën Kombëtare të

Analizës, u punësua në shkurt të vitit 2012 një ekspert për shqyrtimin dhe hetimin e

kartëmonedhave të falsifikuara.

Përfundim

Ka pasur përparim të kufizuar në fushën e kontrollit financiar. Duhen bërë ende përpjekje

të mëdha për t'iu përgjigjur mangësive ekzistuese në zbatimin e kuadrit ligjor të KFPB-

së, parimit të përgjegjësisë drejtuese dhe harmonizimit të auditimit të jashtëm me

standardet e INTOSAI-t. Në tërësi, përgatitjet nuk janë ende shumë te përparuara.

4.4.33 Dispozitat financiare dhe buxhetore

Nuk ka pasur zhvillime të rëndësishme për burimet vetjake tradicionale, burimet e

TVSH-së dhe burimet e AKB-së. Për përparime në fushat e politikave themelore, shih

kapitujt 16 - Tatimet, 18 - Statistikat, 29 - Bashkimi Doganor dhe 32 - Kontrolli

Financiar.

Shqipëria ka tashmë infrastrukturën administrative kryesore për fushat e politikave

themelore që ndikojnë jo drejtpërdrejtë në sistemin e burimeve vetjake. Duhet të

emërohen në kohën e duhur institucionet dhe organet koordinuese përgjegjëse për

përgatitjen e kushteve administrative për zbatimin e rregullave të burimeve vetjake.

Veç kësaj, duhet të zhvillohen më tej mjete të efektshme në luftën kundër evazion tatimor

dhe mashtrimit dhe zvogëlimin e ekonomisë informale.

166

KONKLUZIONE DHE REKOMANDIME

Anëtarësimi në Bashkimin Europian është një nga sfidat kryesore të historisë politike të

Shqipërisë pas ndryshimeve demokratike që filluan rreth dy dekada më parë nën moton

“E duam Shqipërinë si gjithë Europa”. Synim kryesor në këtë proces mbetet zhvillimi dhe

demokratizimi në tërësi i vendit, për të garantuar një të ardhme më të mirë dhe më të

sigurtë për të gjithë shqiptarët drejt ëndrrës së tyre europiane. Arritja e këtyre objektivave

kërkon zhvillimin e reformave të thella e të gjithanshme në të gjitha fushat e jetës

politike, ekonomike dhe shoqërore të vendit, në përputhje me kërkesat dhe standardet që

kërkon integrimi në Bashkimin Europian.

Pavarësisht peripecive që kanë kaluar, shqiptarët janë ndjerë realisht gjithnjë si pjesë

integrale e Europës së qytetëruar.

Marrëdhëniet e Shqipërisë me Bashkimin Europian filluan zyrtarisht në vitin 1991 me

vendosjen e marrëdhënieve diplomatike mes tyre. Pas kësaj periudhe, këto marrëdhënie

kanë ardhur vazhdimisht duke u zgjeruar e forcuar në të gjitha drejtimet. Përmes

programeve të ndryshme, Bashkimi Europian ka mbështetur fuqimisht reformat në

sektorë të ndryshëm të jetës së vendit. Në vitin 1996 u nënshkrua Marrëveshja e

Stabilizimit dhe Asociimit (MSA) ndërmjet Shqipërisë dhe Bashkimit Europian, e cila ka

hyrë në fuqi me 1 prill të vitit 2009. Marrëveshja e Ndërmjetme, që permban dispozitat

ekonomike të MSA, ka hyrë në fuqi që në dhjetor të vitit 2006.

Realizimi i procesit të integrimit, plotësimi i standarteve të kërkuara dhe më konkretisht

përmbushja plotësisht dhe në kohën e duhur e detyrimeve që burojnë nga MSA, kërkojnë

angazhimin serioz dhe me përgjegjësi të të gjithë institucioneve dhe shoqërisë shqiptare

në tërësi. Në këndvështrimin institucional, mekanizmat kryesore të angazhuar në procesin

e integrimit në BE janë Kuvendi, Këshilli i Ministrave, Ministria e Integrimit, Komiteti

Ndërministror për Integrimin Europian, Komiteti Koordinues Ndërministror, e të tjerë.

Në kuadër të MSA-së, si të tillë janë Këshilli i Stabilizim – Asociimit, Komiteti i

Stabilizim- Asociimit si dhe Komiteti Parlamentar i Stabilizim - Asociimit.

Orientim kryesor në realizimin e reformave në Shqipëri gjatë procesit të anëtarësimit në

BE shërbejnë të ashtuquajturat kritere të Kopenhagenit, të miratura nga Këshilli Europian

në kryeqytetin danez në vitin 1993. Përmes tyre synohet stabiliteti i institucioneve që

garantojnë respektimin e parimeve të demokracisë, shtetit të së drejtës, të drejtat e njeriut

dhe minoriteteve ; krijimi i një ekonomie tregu funksionale; aftësia e shtetit shqiptar për

të marrë përsipër detyrimet e anëtarësimit, e të tjerë. Më konkretisht, reformat kryesore

që imponohen në këtë kuadër në realitetin shqiptar, janë:

1) Përafrimi i legjislacionit me acquis e BE-së. Në planin praktik, ky është padyshim

ndër objektivat më madhorë e më të rëndësishëm. Në këtë proces të ndërlikuar

dhe mjaft të vështirë, është angazhuar veçanërisht Ministria e Drejtësisë dhe

Ministria e Integrimit. Krahas arritjeve, problem qendror në këtë fushë mbetet

përvoja dhe specializimi i punonjësve të angazhuar, dallimi ndërmjet legjislacionit

parësor dhe dytësor europian, angazhimi i përfaqësuesve të shoqërisë civile dhe

grupeve të interesit, e të tjerë.

2) Në kuadër të përgjithshëm të masave për përafrimin e legjislacionit, me rëndësi

është edhe vlerësimi i ndryshimeve të mundshme kushtetuese që mund të

imponohen për shkak të anëtarësisë në BE. Përgjithësisht vlerësohet se dispozitat

e Kushtetutës së Shqipërisë nuk përbëjnë pengesë për zbatimin e MSA dhe

167

anëtarësimin e mëvonshëm në BE. Në tërësi, ajo i rezervon normave të së drejtës

ndërkombëtare një vend të privilegjuar, gjë që konstatohet lehtësisht veçanërisht

përmes neneve 5, 17/2, 116, 122 dhe 123 të saj. Megjithatë, në të ardhmen mund

të lindë nevoja e plotësimit të nenit 123 të Kushtetutës që krijon mundësinë e

anëtarësimit të Shqipërisë në organizata ndërkombëtare, ose mund të hartohej një

dispozitë e veçantë kushtuar specifikisht anëtarësimit të Shqipërisë në BE. Në

këtë mënyrë do të përcaktohej më mirë e më drejtë mundësia e delegimit të

porcioneve të sovranitetit në BE si dhe rolit që do të kishte në këtë drejtim

Parlamenti dhe Qeveria Shqiptare. Nga ana tjetër, përmes saj do të përcaktohej më

mirë edhe roli dhe efektet e të drejtës primare dhe sekondare të BE-së. Mund të

lindë gjithashtu edhe nevoja e ndryshimit të neneve 45/1 dhe 109/3 të

Kushtetutës, pasi sipas formulimeve që kanë, mendohet se përbëjnë pengesë për

pjesëmarrje aktive dhe pasive në zgjedhjet e pushtetit lokal të qytetarëve

europiane, gjë që bie në kundërshtim me nenin 22 të Traktatit mbi Funksionimin

e Bashkimit Europian (ish neni 19 i Traktatit të Komunitetit Europian). Së

fundmi, në këtë drejtim mund të saktësoheshin edhe nenet 131/a dhe b dhe 145/2

të Kushtetutës, në mënyrë që gjyqtarëve shqiptarë tu krijohej realisht mundësia

për të zbatuar në mënyrë të drejtpërdrejtë normat e të drejtës së BE-së, pa qenë

nevoja t’i drejtohen më parë Gjykatës Kushtetuese401

lidhur me

kushtetueshmërinë e dispozitave ligjore të caktuara ligjore që duhet të zbatojnë.

3) Reforma në sistemin e drejtësisë është gjithashtu një prioritet me rëndësi në

procesin e integrimit. Në këtë kuadër, krahas arritjeve, mbetet shumë për të bërë

veçanërisht në drejtim të forcimit të pavarësisë së pushtetit gjyqësor, luftës kundër

korrupsionit në sistemin e drejtësisë, kualifikimit të gjyqtarëve dhe familjarizimit

të tyre me jurisprudencën e Gjykatës Europiane të Drejtësisë, si dhe metodat e

interpretimit e zbatimit prej saj të së drejtës së BE-së. 4) Edhe reforma në administratën publike që shtron procesi i integrimit është mjaft

komplekse. Synim kryesor në këtë drejtim është afrimi apo përqasja me

standartet e Bashkimit Europian, për të krijuar një administratë të aftë, të hapur e

transparente, të depolitizuar e të përgjegjshme. Në këtë drejtim mund të

evidentohen mjaft arritje dhe masa të rëndësishme të ndërmarra nga Qeveria

Shqiptare, por njëkohësisht edhe mjaft probleme në realitetin e përditshëm. Ndër

të tjera problem mbetet reduktimi i personelit të administratës publike, rritja e

efektshmërisë së punës së saj, përcaktimi i qartë i politikave të rekrutimit, si dhe

përmirësimi i luftës kundër korrupsionit.

401

Eshte interesant të theksohet se GjK, me vendimin e saj nr.24/12.05.09 ka shpallur si në kundërshtim me

Kushtetutën Vendimin e Këshillit të Ministrave nr.52/14.01.2009, i cili lejonte tregtimin në Shqipëri të

naftës D2 vetëm për një shoqëri tregtare. Në pjesën arsyetuese, GjK theksoi ndër të tjera se ky rregullim

binte në kundërshtim me marrëveshjet ndërkombëtare dhe konkretisht me nenin 33/2 dhe 42 të MSA.

168

BIBLIOGRAFIA

A. Libra

1. Frank Wiehler (Botues ), “Die Erweiterung der Europäischen Union”.

2. Can Haci, Das Assoziationsverhältnis zwischen der Europäischen

Gemeinschaft und der Türkei, Dissertation, Heidelberg 2002.

3. Materiali i ITAP “ Programi i Europës”, përgatitur nga Valbona Kuko.

4. Materiali i ITAP “Përgatitje për Programin e Integrimit Evropian”,

përgatitur nga Odeta Kumbaro dhe Valbona Kuko.

5. Andrea Ott dhe Kirstyn Inglis (Botues), “Handbook on European

enlargement”, TMC Asser press 2002.

6. P. Craig, G. De Burca, “EU law”, Oxford University Press, second edition,

1998.

7. Ph. Leger, Dalloz, Bruylant, L. Trouchot, “Commentaire articles par

articles des traites UE et CE”, 2000.

8. G. Isaac, Droit communautaire général, Armand Colin, 7ème édition,

1999.

9. Heiko Beck, “Abgestufte Integration im Europäischen Gemeinschaftsrecht

unter besonderer Berücksichtigung des Umweltrechts: Bestandsaufnahme und

Perspektiven”, Peter Lang Publishing, Incorporated, 1995.

10. Erik Evtimov, “Rechtsprobleme der Assozierung Der Mittel- Und

Osteuropaischen Lander Und Der Voraussetzungen Fur Ihren Beitritt Zur Europaischen

Union”, Botues P. Lang 1999.

11. EU Kommentar, Botues Jürgen Schwarze, Nomos 2009.

12. Roger A. Fischer, “Das Assoziationsrecht der Europäischen

Gemeinschaften”, Botues Friedrich-Wilhelms Universität, Dissertation Bonn 1994.

13. Kommentar zum EWG-Vertrag, Vëllimi 1, 2, 3 dhe 4, Baden Baden 1983.

14. EUV Kommentar, C.H. Beck, München 2007.

15. Albert Bleckmann, “Europarecht”, Botim 6, Botues Heymanns Carl Vlg

KG, 1997.

16. Matthias Herdegen, “Europarecht” Botim 4, C.H. Beck, München 2006.

17. Michael Schweitzer/Waldemar Hummer, “Europarecht”, Botim 4, 1993.

169

18. Jürgen Streinz, “Europarecht:, Botim 9, C.F.Müller 2012.

19. Peter Fischer/Franz Heriber Kick, “Europarecht-einschlieβlich des

Rechtes supra-nationalen Organisationen”, Botim 2, Linde Verlag, Wien 1995.

20. Joseph Hermann, “Das Institut der Assozierung”, Verlag Philipp von

Zabern, 2000.

21. Hans Krück, “Völkerrechtliche Verträge Im Recht der Europäischen

Gemeinschaften: Abschlußkompetenzen · Bindungswirkung Kollisionen”, Volumi 70 i

“Beiträge Zum Ausländischen Öffentlichen Recht und Völkerrecht”, Botues Springer

London, Limited, 2011.

22. Stefan Richter, “Die Assoziierung Osteuropäischer Staaten Durch Die

Europäischen Gemeinschaften: Eine Untersuchung der Rechtlichen Grundlagen der

Vertragsgestaltung zwischen den Europäischen Gemeinschaften und Polen, Ungarn und

der Tschechoslowakei”, Volumi 107 i “Beiträge Zum Ausländischen Öffentlichen Recht

und Völkerrecht”, Botues Springer London, Limited, 2011.

23. Thomas Oppermann, “Europarecht: ein Studienbuch (mit EU-

Osterweiterung und Verfassungsentwurf), C. H. Beck, 2005.

24. Zaganjori, Xh. Anastasi, A. Cani, E. Shteti i së Drejtës në Kushtetutën e

Republikës së Shqipërisë, Tiranë, 2011;

25. Zaganjori, Xh. Jurisprudencë dhe praktikë ndërkombëtare, Tiranë, 2011;

26. Zaganjori, Xh. Vorpsi, A. Denar, B.M. Parime Kushtetuese dhe të Drejta

Themelore në Jurisprudencën e Gjykatës Kushtetuese, Tiranë, 2012;

27. Werner Weidenfeld, Forschungsgruppe Europa, “European deficits,

European perspectives: taking stock for tomorrow”, Bertelsmann Foundation Publishers,

1989.

28. Hasse, Rolf , Erweiterung und Vertiefung der Europäischen Union, 2000.

29. Wiehler, Frank, Die Erweiterung der Europäischen Union, 1998.

30. Dauses, Manfred, Osterweiterung der EU, Wiesbaden 1998.

31. Ress, Georg, Souveränitätsverständnis in den Europäischen

Gemeinschaften, 1980.

32. Kuschel, Hans –Dieter, Die Europaabkommen der EG mit Polen, Ungarn

und der Tschechischen und Slowakischen Föderativen Republik, in: Wirtschaftsdienst

1992/II.

33. Hummer, Simma, Vedder (Botues), Europarecht in Fälle, Botim 3.

34. Kamm. Marcel, Die Assoziationsabkommen der EU und die

Freihandelszone der EFTA mit den mittel- und osteuropäischen Ländern im Lichte der

Schaffung einer gesamteuropäischen Freihandelszone, in: Aussenwirtschaft, Heft IV,

1996.

35. Langhammer, Rolf J., Die Assoziierungsabkommen mit der

http://www.google.al/search?tbo=p&tbm=bks&q=bibliogroup:%22Beitrage+Zum+Auslandischen+Offentlichen+Recht+Und+Volkerrecht%22&source=gbs_metadata_r&cad=3


http://www.google.al/search?tbo=p&tbm=bks&q=inauthor:%22Stefan+Richter%22&source=gbs_metadata_r&cad=4



http://www.google.al/search?tbo=p&tbm=bks&q=inauthor:%22Thomas+Oppermann%22&source=gbs_metadata_r&cad=3

http://www.google.al/search?tbo=p&tbm=bks&q=inauthor:%22Werner+Weidenfeld%22&source=gbs_metadata_r&cad=6

http://www.google.al/search?tbo=p&tbm=bks&q=inauthor:%22Forschungsgruppe+Europa%22&source=gbs_metadata_r&cad=6

170

Tschechischen und Slowakischen Föderativen Republik, Polen und Ungarn: wegweisend

oder abweisend?, 1992.

36. Hofmann/ Küpper (Hrsg.), Kontinuität und Neubeginn, 2001.

37. P.-C.Müller-Graff(Botues), East Central European States and European

Communities: Legal Adaption to the Market Economy, 1993.

38. M.Anderson / J.Hesse / J.C.Gautron / S. Estrin / P.-C.Müller-Graff / M.

Moran: The legal, Economic andAdministrative Adaptions of Central European

Countries to the European Community, 1993.

39. Anneli Albi, EU Enlargement and the Constitutions of Central and Eastern

Europe, Cambridge University Press 2009.

40. Werner Weidenfeld, “Demokratie und Marktwirtschaft in Osteuropa”,

Verlag Bertelsmann Stiftung, Gütersloh 1995.

41. Werner Weidenfeld (Botues), “Mittel- uns Osteuropa auf dem Weg in die

Europäische Union”, 1996 (Bericht zum Stand der Integrationsfäigkeit 1996).

42. “Glosar për Integrimin Europian, Institucionet dhe Politikat e Bashkimit

Europian”, Botim i Ministrisë së Integrimit.

43. “Kapaciteti Integrues i Bashkimit Europian”, Botim i Ministrisë së

Integrimit.

44. Robert A. Jones, “The Politics and the Economics of the European Union:

An Introductory Text”, Edward Elgar Pub, 2001.

B. Artikuj

1. Drazen Petrovic, “L’effet direct des accords internationaux de la

Communauté Européenne : à la recherche du koncept”, Presse Universitaire de France,

2000.

2. Marie-France Christophe Tchakaloff “Le concept d’association dans les

accords passés par la Communauté :Essai de clarification”, Bruylant 1999.

3. B.C Ryba, “L’Union Européenne et l’Europe de l’Est”, RMCUE nr. 382,

nëntor 1994.

4. “L’Union Européenne et les défis de l’élargissement» Etudes Européennes

1999.

5. V. Stambuk, “The Balkans: a concept for the future”, Review of

international affairs 1999.

6. “Acquis communautaire”, Revista “E drejta parlamentare dhe politikat

ligjore”, nr.12, viti 2003.

7. Louis Dubouis, Claude Blumann, “Droit matériel de l’Union

Européenne”, Montchrestien 2ème édition. 2001.

8. F.Dehousse, M.Jorgensen, K.Ghemar, “L’UE et la République tchéque:

après le sommet de Copenhague”, Collége d’Europe, 1994.

171

9. D. Jouanneau, “Le GATT et l’Organisation Mondiale du Commerce”,

Presses universitaire de France.

10. P. Boulin, “La normalisation dans la construction européenne”, RAE

1991, nr. 4.

11. F.Dehousse, M. Jorgensen, K. Ghemar, “L’Union Européenne et la

République Tchéque : Après le sommet de Copenhague”, publikim i Kolegjit të Europës,

1994.

12. Xh. Zaganjori, “Shqipëria përballë sfidës së integrimit europian. Parimet

bazë dhe reformat” në “Çështje të së drejtës administrative në vështrim krahasues”,

Botim i Shkollës së Magjistraturës 2010.

13. Juergen Herrann, “Das Institut der Assoziierung im Recht der

Europäischen Gemeinschaften”.

14. Ignaz Seidl-Hohenveldern/Gerhard Loibl, “Das Recht der internationalen

Organisationen”.

15. Cordula Schön, “Der rechtliche Rahmen für Assozierungen der

Europäischen Gemeinschaft”, Frankfurt am Main, 1994.

16. Günter Renner, “Ausländerrecht in Deutschland”, München l998.

17. Kay Hailbronner, “Europarecht:Das Recht der Europäischen Union und

der Europäischen Gemeinschaften”, Botues Heymann, 1984.

18. Marc Maresceau dhe Elisabetta Montaguti, “The relations between the

European Union and Central and Eastern Europe: a legal appraisal”, botuar në Common Market

Law Review, 1995.

19. H. Herrenfeld, ”Recht europäisch.Rechtsreform und Rechtsangleichung in

den Visegrad - Staaten”, Gütersloh, 1995.

20. F.- L.Altmann, C. Ochmann, “Mittel- und Osteuropa auf dem Weg in die

Europäische Union”, 1995.

21. Steve Peers, “An Ever Closer Waiting Room?: The Case for Eastern

European Accession to the European Economic Area”, CML Rev. 1995.

22. G.Marceau, “The full Potential of the Europe Agreements;Trade and

Competition Issues – The Case of Poland”, World Competition Vol. 19 Nr. 2 (Djetor

1995).

23. F.Cameron, “Die Politik der EU gegenüber den Staaten Mittel- und

Osteuropas”.

24. P.Lendvai, “Nationalitäten und Minderheitenkonflikte in Mittel- und

Osteuropa”, 1995.

25. Laszlo Kecskes, “Voluntary Adaption of Hungarian Law to EC Law”.

26. L. Burian, “Voluntary Adaption of Community Law in Areas not Covered

by the Europe Agreement”.

https://biblio.ugent.be/person/801000484249

https://biblio.ugent.be/person/801000951061

https://biblio.ugent.be/publication?q=parent+exact+%22COMMON+MARKET+LAW+REVIEW%22

https://biblio.ugent.be/publication?q=parent+exact+%22COMMON+MARKET+LAW+REVIEW%22

172

C. Akte normative

1. Kushtetuta e Republikës së Shqipërisë.

2. Ligji nr. 9591, datë 27.07.2006 “Për ratifikimin e marrëveshjes së

përkohshme ndërmjet Republikës së Shqipërisë dhe Komunitetit Europian, për tregtinë

dhe ceshtjet e lidhura me të”.

3. Ligji nr. 9590, datë 27.07.2006 “Për ratifikimin e Marrëveshjes së

Stabilizim-Asociimit ndërmjet Republikës së Shqipërisë dhe Komuniteteve Europiane e

shteteve të tyre anëtare”.

4. Vendimi i Këshillit të Ministrave nr.580, datë 10.09.2004

5. Rregullorja e Brendshme e Ministrisë së Integrimit

6. Gjykata Europiane e Drejtësisë, vendim i datës 30 shtator 1987, Çështja

12/86 (Demirel), 1987/3719.

7. Gjykata Europiane e Drejtësisë, Akt-Vlerësim 1/91 datë 12.12.1991,

Europäischer Wirtschaftsraum I, 1991, I-6079.

8. Gjykata Europiane e Drejtësisë, Akt-Vlerësim 1/91 datë 12.12.1991,

Europäischer Wirtschaftsraum I, 1991, I-6079.

9. Gjykata Europiane e Drejtësisë, Akt-Vlerësim datë 26 Prill 1977

(Stillegungsfonds für die Binnenschiffahrt), Slg. 1977, 741.

10. Gjykata Europiane e Drejtësisë, Akt-Vlerësim 1/78 i datës 04 Tetor 1979

(Internationales Naturkautschuk- Übereinkommen), Slg. 1979, 2871, prg. 60.

11. Vendim i Gjykatës Europiane të Drejtësisë i datës 05.02.1976, Çështja

87/75 (Bresciani), Slg.1976,129.

12. Direktiva 98/34 e 22 qershorit 1998.

13. Aktet nr. 367/1990 dhe nr. 425/1990 të Republikës së Çekisë.

14. Akti 10 tetor, C-308/93, Cabanis, Rec.p I-2097.

15. GJDKE, 30 nëntor 1995, C- 55/94, Gebhard, Rec. P. I- 4165.

16. GJDKE, 31 tetor 1974, Centrafarm.

17. GJDKE, Rewe 20 shkurt 1979, aff.120/78.

18. Vendim i Gjykatës Kushtetuese nr 24 datë 24.07.2009.

173

D. Raporte

1. Këshilli i Bashkimit Europian, Rapport sur le processus de stabilisation et

d’association, 11 qershor 2001.

2. Raport Progreset e Komisionit Europian të viteve 2010-2011-2012.

3. Dokumenti i Partneritetit Europian dhe Raportin Vjetor i Komisionit për

Shqipërinë, viti 2007.

4. Komisioni Europian, Komunikatë mbi Proçesin e Stabilizim Asociimit të

vendeve të Europës jug-lindore, COM (99) 235, 26. 05. 1999.

5. Progres Raport i Komisionit, Bruksel 14.10.2009, COM (2009).

6. Deklaratë për Shtyp e Delegacionit të BE-së në Shqipëri, 16 nëntor 2009.

7. Raporti i Komitetit Politik mbi Zgjerimin e Komunitetit Europian dhe

Marrëdhëniet me vende të tjera europiane, datë 26 Mars 1991, Dokumenti i mbledhjes

Plenare të Parlamentit Europian Nr. PE 141/136.

8. Raportin Boano, Dokument i Parlamentit Europian 164/70, Raportin e

pestë të plotë mbi veprimtarinë e Komunitetit Ekonomik Europian, nr. 195.

9. Raport mbi një skemë të përgjithshme të Marrëveshjeve të Asociimit me

vendet e Europës Qendrore dhe Lindore e datës 13 Mars 1991, Dokument i Parlamentit

Europian, PE 146.342/endg.

10. Raport i Komisionit drejtuar Këshillit mbi Marrëveshjet Europiane dhe

periudhën më pas: një Strategji për përgatitjen e anëtarësimit të vendeve të Europës

Qendrore dhe Lindore e datës 13 Korrik 1994, KOM(94) 320 endg., si dhe shtojca për

Raportin e Komisionit mbi „Die Europaabkommen und die Zeit danach: Eine Strategie

(...)“ vom 27. Juli 1994, KOM(94) 361 (endg.).

11. Përfundimet e Këshillit Europian, mbledhje e datës 21./22 Qershor në

Kopenhagen.

12. Përfundimet e Këshillit Europian, mbledhje e datës 09./10. Dhjetor 1994

në Essen.

13. Agenda 2000: Eine stärkere und erweiterte Union, KOM (97) 2000

(endg.).

14. Libri i Bardhë për pëgatitjen e vendeve të asociuara të Europës Qendrore

dhe Lindore për Tregun e Përbashkët të Bashkimit Europian, KOM (95) 163 (endg.)

15. Raport i Komsionit për Këshillin dhe Parlamentin Europian mbi një skemë

të përgjithshme të Marrëveshjeve të Asociimit me vendet e Europës Qendrore dhe

Lindore e datës 27. August 1990, KOM(90) 398 (endg.).

16. Konkluzione të Këshillit “Allgemeine Angelegenheiten” e datës 21

Qershor 1999, mbështetur mbi Raportin e Komisionit drejtuar Këshillit dhe Parlamentit

Europian mbi Procesin e Stabilizim – Asociimit për vendet e Europës Jugore, KOM (99)

235 vom 26.05.1999

17. Raport i Komisionit: „Der Stabilisierungs- und Assoziationsprozeß für

Südeuropa“ i datës 03.04.2002, KOM (2002) 163 (endg.)

174

18. Raport i Komisionit për Këshillin: „Über die Arbeit der Hochrangigen

Lenkungsgruppe EU- Albanien zur Vorbereitung der Verhandlungen über ein

Stabilisierungs- und Assoziationsabkommen mit Albanien“ i datës 06.06.2001, KOM

(2001) 300 (endg.).

19. Bulletin i KE 6/1993, I13.

20. Raport Progresi i Komisionit për Hungarinë, COM (2000)705, datë

08.11.2000.

21. Raport Progresi i Komisionit për Rumaninë, COM (2000)710 datë

08.11.2000.

22. Raport Progresi i Komisionit për Lituaninë, COM (2000)707, datë

08.11.2000.

23. Strategy Options for Public Administration, Reform in Central and Eastern

Europe, Final Report (1997).

24. Raport Progresi i Komisionit për Republikën e Çekisë, COM (2000)703,

datë 08.11.2000.

25. Commission Enlargement Strategy Paper, 13 Nëntor 2001.

E. Adresa elektonike/ueb faqe

1. www.mie.gov.al

2. www.mete.gov.al

3. www.parlament.al

4. www.km.gov.al

5. www.justice.gov.al

6. www.mete.gov.al

7. www.qbz.gov.al

8. www.ligjet.org

9. www.europe.eu

10. www.em-al.org

11. www.delalb.ec.europa.eu

12. http://setimes.com/cocoon/setimes/xhtml/sq/features/setimes/articles/2012

/03/12/reportage-01,

http://www.mie.gov.al/

http://www.mete.gov.al/

http://www.parlament.al/

http://www.km.gov.al/

http://www.justice.gov.al/

http://www.mete.gov.al/

http://www.qbz.gov.al/

http://www.ligjet.org/

http://www.europe.eu/

http://www.em-al.org/

http://www.delalb.ec.europa.eu/



175

G. Tjera

1. Zeitschrift für ausländisches öffentliches Recht und Völkerrecht, 1964,

1970, 1973

2. Europäische Zeitschrift für Wirtschaft, 1992.

3. Teksti i Traktatit të Amsterdamit (ABIEG 1997, nr.340,67).

4. Marrëveshja Lome IV e datës 15.12.1989(ABIEG 1991 Nr. L. 229.

5. Marrëveshja e Partneritetit e firmosur në Cotonou me datë

23.07.2000(ABIEG 2000 Nr. L 317, 3) mes një grupi të shteteve në Afrikë, Karaibe dhe

në hapësirën e Oqeanit Paqësor nga njëra anë si dhe mes Komunitetit Europian dhe

shteteve të tij anëtare nga ana tjetër.

6. Marrëveshja Jaounde I e datës 20.07.1963 (ABIEG 1964, fq.1134).

7. Marrëveshja Jaounde II e datës 29 korrik 1969 (ABIEG 1969 Nr. L 282,

2).

8. Marrëveshja Lome I e datës 28 shkurt 1975 (ABIEG 1976, Nr. L 25, 2).

9. Marrëveshja Lome II e datës 31 tetor 1979 (ABIEG 1980, Nr. L 347, 2).

10. Marrëveshja Lome III e datës 8 dhjetor 1984 (ABIEG 1986, Nr. L 86.

11. Marrëveshja e KEQÇ/Britani e Madhe e datës 25 gusht 1955(BGBL. 1955

II, 838).

12. Marrëveshja Europë-Mesdhe për krijimin e një Asociimi mes Komunitetit

Europian dhe shteteve të tij anëtare nga njëra anë si dhe Republikës së Tunizisë nga ana

tjetër e datës 30 Mars 1998(ABIEG 1998 Nr. L 057, 1).

13. Marrëveshja Europë-Mesdhe për krijimi e një Asociimi mes Komunitetit

Europian dhe shteteve të tij anëtare nga njëra anë si dhe Mbretërisë së Marokut nga ana

tjetër e datës 30 Mars 1998(ABIEG 2000 Nr. L 070, 2).

14. Marrëveshje Bashkëpunimi mes Komunitetit Ekonomik Europian dhe

Republikës Popullore Demokratike të Algjerit e datës 26 Prill 1976(ABIEG 1978 Nr. L

263, 1).


Republikës Arabe të Egjiptit e datës 18 Janar 1977(ABIEG 1978 Nr. L 266, 1).


Republikës Hasimite të Jordanisë e datës 18 Janar 1977(ABIEG 1978 Nr. L 268, 1).


Republikës Arabe të Sirisë e datës 18 Janar 1977(ABIEG 1978 Nr. L 269, 1).


Republikës Libaneze e datës 03 Maj 1977(ABIEG 1978 Nr. L 267, 1).


Jugosllavisë e datës 02 Prill 1980(ABIEG 1980 Nr. L 41, 1).

20. Marrëveshje për krijimin e një Asociimi mes Komunitetit Ekonomik

Europian dhe Maltës e datës 05 Dhjetor 1970, (ABIEG 1971 Nr. L 61, I).

176


Republikës së Qipros e datës 19 Dhjetor 1972(ABIEG 1973 Nr. L 133, I).


Shtetit të Izraelit e datës 11 Maj 1975(ABIEG 1975 Nr. L 136, 3). Kjo Marrëveshje u

plotësuar më tej me anë të një Protokolli shtesë si dhe një Protokolli Financiar(ABIEG

1978 Nr. L. 270, 2).

23. Marrëveshja për krijimin e një Asociimi mes Komunitetit Ekonomik

Europian dhe Greqisë e datës 09 Korrik 1961(ABIEG 1963, 294).

24. Marrëveshja për krijimin e një Asociimi mes Komunitetit Ekonomik

Europian dhe Turqisë e datës 12 Shtator 1963(ABIEG 1964, Nr. 217, 3687).

25. Marrëveshja Europiane për krijimin e një Asociimi mes Komunitetit

Europian dhe shteteve të tij anëtare nga njëra anë si dhe Republikës së Hungarisë nga ana

tjetër e datës 16 Dhjetor 1991(ABIEG 1993 Nr. L 347, 2).

26. Marrëveshja me Republikën e Polonisë e datës 16 Dhjetor 1991 (ABIEG

1993 Nr. L 348, 2).

27. Marrëveshja me Republikën e Çekisë e datës 04 Tetor 1993 (ABIEG 1994

Nr. L 360, 1).

28. Marrëveshja me Republikën e Bullgarisë e datës 08 Mars 1993 (ABIEG

1994 Nr. L 358, 3).

29. Marrëveshja me Rumaninë e datës 01 Shkurt 1993 (ABIEG 1994 Nr. L

357, 2).

30. Marrëveshja me Sllovakinë e datës 04 Tetor 1993 (ABIEG 1994 Nr. L

359, 1).

31. Marrëveshja me Republikën e Estonisë nga ana e tjetër e datës 12 Qershor

1995 (ABIEG 1998 Nr. L 68, 1).

32. Marrëveshja me Letoninë nga ana e tjetër e datës 12 Qershor 1995

(ABIEG 1998 Nr. L 51, 1).

33. Marrëveshja me Republikën e Lituanisë nga ana e tjetër e datës 12

Qershor 1995 (ABIEG 1998 Nr. L 26, 1).

34. Marrëveshja me Slloveninë nga ana tjetër e datës 10 Qershor 1996

(ABIEG 1999 Nr. L 51, 3).

35. Marrëveshje mbi Hapësirën Ekonomike (EWR-Abkommen) e datës 02

Maj 1992(ABIEG 1994 Nr. L 001, 3).

36. Protokolli nr. 19 të Marrëveshjes së Asociimit mes Komunitetit Europian

dhe Greqisë.

universiteti i tiranËs instituti i ... - doktoratura ne ut · një fazë të avancuar të...

Documents