universiteti i tiranËs fakulteti i shkencave tË natyrËs ...«rdita... · produkte ushqimore mund...

Dinaku A. Vlerësimi i nivelit të mykotoksinave në drithëra 2017

i

UNIVERSITETI I TIRANËS

FAKULTETI I SHKENCAVE TË NATYRËS

DEPARTAMENTI I KIMISË INDUSTRIALE

PROGRAMI STUDIMIT

“Teknologjia dhe Mikrobiologjia e Ushqimeve & Vlerësimi i Sigurisë dhe

Cilësisë”

DISERTACION

TEMA

VLERËSIMI I NIVELIT TË MYKOTOKSINAVE NË DRITHËRAT E VENDIT DHE TË

IMPORTIT NË SHQIPËRI

Kanditati Udhëheqës Shkencor

M.Sc. Afërdita Dinaku Prof. Dr. Dritan Topi

Tiranë, 2017


ii

REPUBLIKA E SHQIPËRISЁ

UNIVERSITETI I TIRANËS

FAKULTETI I SHKENCAVE TЁ NATYRЁS

DEPARTAMENTI I KIMISË INDUSTRIALE

Disertacion

i

paraqitur nga

M.Sc. Afërdita Dinaku

Për marrjen e gradës shkencore

DOKTOR

Tema: VLERËSIMI I NIVELIT TË MYKOTOKSINAVE NË DRITHËRAT E VENDIT DHE TË IMPORTIT NË SHQIPËRI

Udhëheqës Shkencor: Prof. Dr. Dritan Topi

Mbrohet më datë: ......./....... / 2017 para jurisë:

Kyetar i Komisionit_______________________________________

Anëtar(Oponent)_________________________________________

Anëtar(Oponent)_________________________________________

Anëtar__________________________________________________

Anëtar__________________________________________________

Tiranë 2017


iii

Falenderime

Me shumë kënaqësi dhe dëshirë do të doja të shprehja falenderimet e mia të sinqerta për

të gjithë ata që më ndihmuan dhe më mbështetën gjatë realizimit të këtij studimi.

Së pari dua të shpreh mirënjohjen time për udhëheqësin shkencor Prof. Dr. Dritan Topi,

për udhëzimet e paçmuara gjatë këtij studimi. Do të doja ta falenderoja për ndihmën e

pakursyer dhe mbështetjen që më ka ofruar gjatë këtyre viteve punë. Gjithshtu dhe për

mundësinë e realizimit të eksperimenteve në Universitetin e Lubjanës, Slloveni.

Dua gjithashtu të shpreh falenderime të veçanta për pedagogët e Departamentit të Kimisë

Industriale si: Prof. Spiro Drushku (për gjetje e udhëheqësit shkencore); Prof. Rozana

Troja për sugjerimet, mbështetjet dhe për ndihmën në plotësimin e dokumentacionit për

mbrojtje; gjithashtu dhe Prof. Ilirjan Malollari, Prof. Asoc. Luljeta Pinguli, Prof. Asoc.

Dhurata Premti dhe Dr. Hasime Manaj për interesimin, mbështetjen dhe inkurajimin gjatë

gjithë kohës së studimeve të doktoraturës.

Falenderoj përzemërsisht prindërit, bashkëshortin, të cilët kanë qenë pranë meje gjatë

këtij studimi. I falenderoj për mbështetjen dhe durimin e tyre, të cilët nuk janë lodhur

asnjëherë duke ofruar ndihmë në përkujdesjen e djalit, Santielit, të cilit ja dedikoj këtë

studim, sepse gjatë vitit të parë të jetës i kam munguar duke ju përkushtuar këtij punimi

shkencor.


iv

PËRMBLEDHJE

Siguria dhe cilësia e të gjitha produkteve ushqimore (duke qenë se janë të përditëshme)

përbën në ditët e sotme një nga çështjet më të rëndësishme, në nivel global, për të patur

një jetesë të shëndetshme dhe cilësore. Kontaminantët ushqimore të pranishëm në

produkte ushqimore mund të kenë origjinë të ndryshme, fizike, kimike dhe biologjike.

Një kategori mjaft e rëndësishme për vetë rrezikshërinë që paraqet prania e tyre në një

produkt ushqimor, janë substancat kimike me origjinë biologjike, mykotoksinat.

Mykotoksinat janë metabolitë sekondarë të prodhuar nga myqet, dhe përbëjnë një nga

grupimet e toksinave që rrezikojnë shkallën e sigurisë ushqimore nëse janë të pranishme

në produktet ushqimore.

Ndaj në këtë studim paraqitet hulumtimi i pranisë së tyre, si dhe gjinive të ndryshme të

myqeve në drithërat e prodhuara në Shqipëri dhe nga importi, të cilët përdoren kryesisht

për konsum human dhe pjesërisht edhe si bazë ushqimore për blegtorinë. Prania e

myqeve në komoditete bujqësore të papërpunuara, drithëra, fruta, perime, dhe në

produkte ushqimore të përpunuara ka përbërë një shqetësim të konsiderueshëm për

shumë rajone gjeografike të globit. Ato janë veçanërisht të pranishëm në zona gjeografike

me klimë të ngrohtë dhe përmbajtje lagështie të lartë në ajër. Familje të myqeve

Aspergillus, Penicillium dhe Fusarim janë më të përhapurat dhe në kushte të caktuara

prodhojnë metabolitë sekondare (mykotoksinat), të cilët rezultojnë me efekte toksike kur

ekspozohen tek vertebrorët-njeriu dhe kafshët. Si rezultat i ekspozimit ndaj tyre janë

vërtetuar një numër efektesh shëndetësore që fillojnë nga raste toksiciteti akut me efekte

deri në vdekje të individit të ekspozuar, deri në toksicitet kronik me efekt të caktuar në

organe të caktuara të individit të ekspozuar.

Bazuar në parashtrimin e mësipërm është me rëndësi studimi i pranisë së këtyre

substancave në drithëra dhe produkte me përmbajtje drithëri të konsumur nga njeriu por

edhe nga kafshët e mbarështuara. Në këtë drejtim janë zgjedhur gruri dhe misri, si

kontribuesit kryesore në këtë grup. Gjithashtu bazuar në statistikat e prodhimit sipas

rajoneve të vendit janë zgjedhur pesë rajone: Fieri, Lushnja, Elbasani, Korça dhe Kruja.

Për herë të parë po jepet një informacion për praninë e këtyre substancave në drithëra, në

Republikën e Shqipërisë. Rezultatet e përftuara, duke analizuar mostra gruri dhe misri me

metoda analitike duke përdorur instrumenta analitikë si HPLC, janë krahasuar me vlerat

maksimale të lejuara sipas legjislacionit Shqiptarë dhe atij Europian.

Ky studim është një pikë nistore për hartimin e modeleve të parashikimit të ndotjes së

mykotoksinave në Shqipëri. Synon të vleresojë ekspozimin kronik të popullatës

nëpërmjet konsumit të drithërave.

Fjalë kyçe: mykotoksina, grurë, misër, HPLC, Shqipëri


v

ABSTRACT

The safety and the quality of all the categories of food and processed foods due to the

daily exposure to food contaminants is one of the most important topics to day to have a

healthier lifestyle. Food contaminants present in food products have different origins,

like: physical, chemical and biological. A distinguished family of contaminants is

chemical contaminants of biological origin, mycotoxins. Mycotoxins are one of the

toxins that affect directly the food safety if they're found in food products.

Hence, in this study it's presented the survey of their presence, and the different genders

of mold, in the Albanian produced cereals and from importation. The presence of these

moulds in unprocessed agricultural commodities, cereals, fruits, vegetables and processed

food products has been a major threat and concern for many different regions of the

globe. Moreover, they are particularly present in places with warm climate and high

humidity in the air. Aspergillus, Penicillium and Fusarium species are the most common

ones and in certain conditions they produce secondary metabolites (mycotoxins) that are

very toxic when they are exposed to vertebrates- people and animals.

It has been demonstrated that a number of health effect ranging from acute toxicity

having affecting to the death of the individual's exposure, to chronic toxicity with specific

effect on different organs of the exposed, threatened individual.

Based on the adduction given it was really important to study the presence of these

substances in grains and products that contain cereal consumed by people and animals.

Also, based on the produced statistics of the regions of the country there are chosen 5

regions: Fier, Lushnje, Elbasan, Korce and Kruja.

For the first time in Albania it is being given information for the presence of these

substances in cereals. Received results, by analyzing the samples of wheat and corn with

HPLC are compared with the allowed maximum values set by the Albanian and

European legislation.

This study is a starting point for designing models to predict the impurity of mycotoxins

in Albania. It aims to asses the cronic exposure of the popullation by the consumation of

grains.

Key words: mycotoxins, wheat, corn, HPLC, Albania


vi

PASQYRA E LËNDËS

PJESA TEORIKE

KAPITULLI I ...................................................................................................................2

1.MYKOTOKSINAT, KONSIDERATA TË PËRGJITHËSHME ...................................2

1.1.Hyrje ..........................................................................................................................2

1.2.Pak histori...................................................................................................................2

1.3. Myqet toksigjenike, që kontaminojnë drithërat.........................................................3

1.4. Kushtet e mjedisit që ndikojnë në formimin e mykotoksinave .................................4

1.5. Ndikimi i mykotoksinave në shëndet ........................................................................6

1.5.1. Klasifikimi i mykotoksinave mbi kancerogjenitetin .........................................8

1.6. Ndikimi i mykotoksinave në ekonomi ......................................................................9

1.7. Kontrolli dhe reduktimi i kontaminimit nga mykotoksinat ......................................9

KAPITULLI II ................................................................................................................11

2. MYKOTOKSINAT KRYESORE ................................................................................11

2.1. Aflatoksinat .............................................................................................................11

2.2. Citrinina ..................................................................................................................12

2.3. Alkaloidet e ergotit .................................................................................................13

2.3.1. Klavinat ...........................................................................................................15

2.3.2. Acidet e Ergolenës ..........................................................................................15

2.3.3. Derivatet e acidit lisergjik ...............................................................................16

2.3.4. Alkaloidet peptidike ........................................................................................17

2.3.4.1. Derivatet e alkaloideve peptidike ..........................................................18

2.3.4.2. Ergotamina ...........................................................................................21

2.4. Fumonizinat ............................................................................................................22

2.4.1. Fumonizina B1 ................................................................................................22

2.5. Okratoksina A .........................................................................................................23

2.6. Patulina ...................................................................................................................24

2.7. Trikotencenet ..........................................................................................................25

2.7.1. Deoksinivalenoli .............................................................................................26

2.8. Zearalenoni .............................................................................................................27

KAPITULLI III...............................................................................................................29

3. LEGJISLACIONI MBI MYKOTOKSINAT ...............................................................29


vii

KAPITULLI IV ..............................................................................................................37

4. METODAT E DEDEKTIMIT TË MYKOTOKSINAVE ...........................................37

4.1. Metodat referuese ose konfirmuese ........................................................................37

4.1.1. Kromatografia në shtresë të hollë (TLC) ........................................................38

4.1.2. Gas kromatografia ...........................................................................................38

4.1.3. Kromatografia e lëngët me performancë të lartë ............................................40

4.1.4. Elektroforeza kapilare .....................................................................................40

4.2. Metodat e shpejta të ekzaminimit ...........................................................................40

4.2.1. Testet imunosorbente të lidhjes së enzimave (ELISA) ...................................40

4.2.2. Testet me dipstik dhe rrjedhje anësore (Laterale) ...........................................40

4.2.3. Imunoteste me solucione fluorometrike...........................................................41

4.3. Metodat e reja të ekzaminimt ..................................................................................41

PJESA EKSPERIMENTALE

KAPITULLI V ................................................................................................................42

5. METODOLOGJITË E PËRDORURA .........................................................................42

5.1. Marrja e mostrës .....................................................................................................42

5.1.1. Plani i Mostrimit .............................................................................................42

5.1.2. Përzgjedhja e mostrës .....................................................................................44

5.2. Shtrirja gjeografike e mostrave të marra .................................................................47

5.3. Kushtet klimatike (temperatura dhe reshjet) gjatë 2014-2015 ................................49

5.4. Metoda për izolimin dhe identifikimin e myqeve dhe majave ...............................53

5.5.Metoda për analizën e alkaloideve të ergotit............................................................54

5.5.1.Standardet dhe kimikatet ..................................................................................54

5.5.2. Procedura analitike ..........................................................................................54

5.5.3. Vlefshmëria e metodës ....................................................................................55

5.6. Metoda për përcaktimin e aflatoksinave .................................................................55

5.6.1. Aparati dhe kushtet kromatografike ................................................................55

5.6.2. Reagentët dhe solucionet ................................................................................56

5.6.3. Përgatitja e solucioneve ..................................................................................56

5.6.4. Përgatitja e fazës së lëvizshme ........................................................................57

5.6.5. Ekstraktimi dhe pastrimi i mostrave ...............................................................57

5.6.6. Procedura analitike për AFB1 .........................................................................58

5.7. Metoda për përcaktimin e okratoksinës A dhe zearalenonit ...................................58

5.7.1. Aparaturat për analizën e mykotoksinave .......................................................58


viii

5.7.2. Reagentët dhe solucionet ................................................................................58

5.7.3. Procedura analitike ..........................................................................................58

5.8. Metoda për përcaktimin e mykotoksinave AFB1, AFB2, AFG1, AFG2, OTA,

DON, ZEN, FB1 dhe FB2 me multimetod..............................................................59

5.8.1. Standardet dhe reagentët .................................................................................59

5.8.2. Analiza e mykotoksinave ...............................................................................59

KAPITULLI VI ...............................................................................................................60

6. EKSPERIMENTET, REZULTATET DHE INTERPRETIMI .....................................60

6.1. Rezultatet dhe interpretimi i përcaktimit të ngarkesës mykore në grurë dhe misër.60

6.1.1. Marrja e mostrave ...........................................................................................60

6.1.2. Rezultatet dhe interpretimi .............................................................................60

6.1.3. Krahasimi i rezultateve të marra me studime të tjera të realizuara në Shqipëri dhe Kosovë për ngarkesën mykore në drithëra ................................63

6.2. Përcaktimi i alkaloideve të ergotit në mostrat e grurit ............................................64


6.2.2. Rezultatet dhe interpretimi .............................................................................64

6.3. Rezultatet dhe interpretimi për përcaktimin e aflatoksinave, okratoksinës dhe

zearalenonit .............................................................................................................74


6.3.2. Rezultatet dhe interpretimi i aflatoksinave .....................................................74

6.3.3. Rezultatet dhe interpretimi i okratoksinës A ..................................................88

6.3.4. Rezultatet dhe interpretimi i zearalenonit .......................................................89

6.4. Krahasimi i rezultateve në vitet 2014-2015 në raport me kushtet klimatike ..........91

6.5. Rezultatet dhe interpretimi për përcaktimin e mykotoksinave me multimetod, në

mostrat e grurit të importuara .................................................................................91


6.5.2. Rezultatet dhe interpretimi i rezultateve të mostrave të grurit të importuar ...91

KAPITULLI VII .............................................................................................................94

7. PËRFUNDIME DHE REKOMANDIME ....................................................................94

7.1. Përfundime ..............................................................................................................94

7.2. Rekomandime .........................................................................................................96

BIBLIOGRAFI .................................................................................................................97


ix

LISTA E FIGURAVE

Fig. 1.1. Sistemi: myk, bimë dhe kushte mjedisore duhet të

bashkërendohet me qëllim që të prodhohet një

mykotoksinë

5

Fig. 2.1. Struktura e Aflatoksinës B1 11

Fig. 2.2. Struktura e Citrininës 12

Fig. 2.3. Strukturat e specializuara të myqeve të njohura si

sklerotia (ergotët) zhvillohen nga strukturat riprodhuese

të tyre dhe mund të korrren me grurin

14

Fig. 2.4. Struktura e ergolinës 15

Fig. 2.5. Disa alkaloide klavine 16

Fig. 2.6. Acidet e ergolinës 16

Fig. 2.7. Amidet e thjeshta të acidit lisergjik 17

Fig. 2.8. Formula e përgjithshme e alkaloideve peptidike. 18

Fig. 2.9. Formula e përgjithshme e grupit ergopeptame. 19

Fig. 2.10. Derivatet e alkaloideve peptidike, pas ndryshimeve

kimike

20

Fig. 2.11. Komponimet e alkaloideve të ergotit të përdorura

terapeutikisht

21

Fig. 2.12. Struktura e Fumonizinës B1 22

Fig. 2.13. Struktura e Okratoksinës A 23

Fig. 2.14. Struktura e Patulinës 25

Fig. 2.15. Struktura e toksinës T-2 26

Fig. 2.16. Struktura e Deoksinvalenolit 26

Fig. 2.17. Struktura e Zearalenonit 28

Fig. 5.1. Përqendrimi i mykotoksinës në Lot supozohet se të jetë

i njëjtë me vlerën e matur të mykotoksinës në mostrën

laboratorike përfaqësuese

42

Fig. 5.2. Skema e testimit të mykotoksinave përbëhet nga faza e

mostrimit, përgatitjes së mostrës dhe analitike

43


x

Fig. 5.3. Lloje të ndryshme gabimesh të cilët janë të lidhura me

marrjen e mostrës në një lot të hapur

44

Fig. 5.4. Mostra e laboratorit merret nga një mostër agregat 45

Fig. 5.5. Shembuj të modeleve pesë-pikësh dhe tetë-pikësh të

përdorur nga U.S.D.A. për përcaktimin e cilësisë së

kikirikut

46

Fig. 5.6. Marrje e mostrës nga një rrjedhë në lëvizje e produktit 47

Fig. 5.7. Rajonet e Shqipërisë nga janë marrë mostrat e drithrave

që u analizuan

48

Fig. 5.8. Statisikat sipas INSTAT për shpërndarjen e prodhimit të

grurit gjatë vitit

49

Fig. 5.9. Sonda për marrjen e mostrave të drithrave në thellësi të

ndryshme

49

Fig. 6.1. Prania e myqeve sipas specieve në mostrat e grurit 61

Fig. 6.2. Prania e myqeve sipas specieve në mostrat e misrit 63

Fig. 6.3. Rezultatet me gjinitë e myqeve në disa prej mostrave të

grurit nga Shqipëria dhe Kosova në studimet përkatëse

64

Fig. 6.4. Kromatograma LC-MS/MS MRM për solucionet

standard të vetme të alkaloideve të ergotit.

70

Fig. 6.5. Nivelet e Aflatoksinës B1 në mostrat e grurit, mbi LOD 76

Fig. 6.6. Nivelet e Aflatoksinës B1 në mostrat e grurit, mbi LOD 77

Fig. 6.7. Paraqet kurbën e kalibrimit të aflatoksinat dhe

kromatogramat me rezultatave të aflatoksinave në

mostrën e grurit dhe të misrit

78-80

Fig. 6.8. Nivelet e Okratoksinës A në mostrat e grurit, mbi LOD 88

Fig. 6.9. Nivelet e Okratoksinës A në mostrat e misrit, mbi LOD 88

Fig. 6.10. Nivelet e Zeaealenonit në mostrat e grurit, mbi LOD 90

Fig. 6.11. Nivelet e Zearalenonit në mostrat e misrit, mbi LOD 90


xi

LISTA E TABELAVE

Tab. 1.1. Komoditet ushqimore më të zakonshme që kontaminohen nga

mykotoksinat

4

Tab. 1.2. Kushtet optimale për prodhimin e mykotoksinave 5

Tab. 1.3. Klasifikimi i mykotoksinave sipas efekteve toksikologjike që ato

shfaqin

6

Tab. 1.4. Mykotoksinat dhe efektet kryesore toksike që ato shfaqin 7

Tab. 1.5. Përmbledhje e klasifikimit të mykotoksinave mbi

kancerogjenitetin sipas IARC

8

Tab. 2.1. Tipi i klavinës dhe klavina përgjegjese 15

Tab. 2.2. Grupet natyrale të alkaloideve peptidiket të ergotit 19

Tab. 3.1 Nivelet maksimale të lejuara për secilën mykotoksinë në

ushqimet përkatëse sipas legjislacionit Shqiptarë dhe Europian

30-36

Tab. 5.1. Plani i ndarjes së loteve në nënlote dhe marrja e mostës

përfaqësuese

44

Tab. 5.2. Kushtet klimatike (temperatura dhe reshjet) në Korçë gjatë 2014-

2015

50

Tab. 5.3. Kushtet klimatike (temperatura dhe reshjet) në Elbasan gjatë

2014-2015

51

Tab. 5.4. Kushtet klimatike (temperatura dhe reshjet) në Fier gjatë 2014-

2015

52

Tab. 6.1. Prezenca e myqeve toksigjenik dhe majasë në mostrat e grurit 61

Tab. 6.2. Prania e myqeve toksigjenik dhe majasë në mostrat e misrit 62

Tab. 6.3. Koha e mbajtjes së alkaloideve të ergotit dhe tranzicionet e

monitoruara

67

Tab. 6.4. Shpërndarja e përqendrimeve totale të alkaloideve të ergotit në

grurin e vitit 2014 dhe 2015

67

Tab. 6.5. Alkaloidet e ergotit në mostrat e grurit nga sezoni i korrjes në

vitin 2014

71

Tab. 6.6. Prania e gjashtë çifteve të epimerve të alkaloideve të ergotit në

mostrat e grurit në vitin 2014-2015 sipas rajoneve

72-73


xii

Tab. 6.7. Nivelet e Aflatoksinës B1, Okratoksinës A dhe Zearalenonit në

mostrat e grurit nga rajoni Lushnjes dhe Korçës

75

Tab. 6.8. Nivelet e Aflatoksinës B1, Okratoksinës A dhe Zearalenonit në

mostrat e misrit nga rajoni Lushnjes, Fierit dhe Korçës

77

Tab. 6.9. Studimi i AFB1 që tregon përqendrimin dhe shpërndarjen e

ndotjes në misër dhe grurë në botë gjatë dekadave të fundit

85-87

Tab. 6.10. Rezultatet e mykotoksinave të pranishme në mostrat e grurit nga

importi në µg/kg

92-93


xiii

SIMBOLE-SHKURTIME

FAO Organizata e Ushqimit dhe Bujqësisë

IARC Agjencia Ndërkombëtare për Kërkimin mbi Kancerin

HACCP Analiza e Riskut dhe Kontrolli i Pikave Kritike

AE Alkaloidet e ergotit

EFSA Autoriteti Europian i Sigurisë Ushqimore

RASFF Sistemi i Shpejtë i Alarmit për Ushqimet dhe Ushqimet për kafshë

IUPAC Bashkimi Ndërkombëtar i Kimisë së Pastër dhe të Aplikuar

ARN Acidi ribonukleik

ATP Adenozinë Tri Fosfat

LC-MS Kromatografi e lëngët-spektrometër mase

TLC Kromatografi në shtresë të hollë

GC Gaz kromatografi

HPLC Kromatografia e lëngët me presion të lartë

LC-MS/MS Kromatografi e lëngët me spektometër të masave në varg

CE Elektroforeza kapilare

ESI Jonizim me elektrosprait

APCI Presion atmosferik i jonizmit kimike

AOAC Shoqata Zyrtare e Kimistëve Analitikë

ELISA Teste imunosorbente të lidhjes së enzimave


xiv

WHO Organizata Botërore e Shëndetësisë

USDA Departamenti i Bujqësisë në Shtetet e Bashkuara

INSTAT Instituti i Statistikave

VDLUFA Metoda për analizat mikrobiologjike

CFU/g Numri i njësive të kolonive të formuara për gram mostër

LOD Kufiri i dedektimit

LOQ Kufiri i përcaktimit të sasisë

ISO Organizata Ndërkombëtare për Standardizimet

AFB1 Aflatoksina B1

n.d. nuk u dedektua

MRL Nivelin Maksimal të Mbetjeve

OTA Oktratoksina A

ZEN Zearalenoni

FB1 Fumonizina B1

FB2 Fumonizina B2

DON Deoksinivalenoli

MRM Monitorimi i reaksioneve të shumëfishta

AFB2 Aflatoksina B2

AFG1 Aflatoksina G1

AFG2 Aflatoksina G2


1

OBJEKTIVAT E STUDIMIT

Në vijim janë renditur objektivat e studimit:

Studimi i pranisë së mykotoksinave në drithërat e vendit pas korrjes.

Studimi i pranisë së mykotoksinave në drithërat nga importi.

Përcaktimi i ngarkesës mykore në drithëra.

Vlerësimi i nivelit të mykotoksinave në raport me nivelet maksimale të lejuara

sipas Legjislacionit Kombëtar dhe Europian.

Vlerësimi i rezultateve, në lidhje me nivelin e ekspozimit kronik të popullatës.

Studimi i korrelacionit ndërmjet ndikimit të kushteve klimatike, dhe pranisë së

mykotoksinave në drithin e sapokorrur.

QËLLIMI I STUDIMIT

Ky studim pati qëllim të realizonte:

Analizimin i mostrave të grurit dhe të misrit, të sapo korrur në Shqipëri për

praninë e mykotoksinave: aflatoksina B1, okratoksina A, zearalenoni,

deoksinivalenoli dhe fumonizina B1 dhe B2.

Analizimin i mostrave të grurit nga importi për praninë e mykotoksinave:

AFB1, OTA, ZEN, DON dhe fumonizin B1 dhe B2.

Analizimi i mostrave të grurit të sapokorrur në Shqipëri për alkaloidet e

ergotit, megjithëse nuk janë të ndaluara me legjislacion.

Përcaktimi i ngarkesës mykore në mostrat e grurit dhe të misrit, të sapokorrur

në Shqipëri.

Krahasimi i rezultateve, me limitet maksimale të lejuara sipas Legjislacionit

Kombëtar dhe Europian.

Ndikimi i kushteve klimatike në drithërat e sapokorrur në raport me

mykotoksinat.

Pra, vlerësimi i ekspozimit kronik të popullsisë ndaj efekteve shëndetësore të

mykotoksinave nga drithërat u studiuar, sepse drithërat dhe nënproduktet e tyre përbëjnë

ushqimin bazë në dietën ushqimore të njerëzve dhe kafshëve të mbarështuara në Shqipëri.


2

PJESA TEORIKE

KAPITULLI I

1. MYKOTOKSINAT, KONSIDERATA TË PËRGJITHËSHME

1.1 Hyrje

Toksinat mund të përkufizohen si substanca kimike që sintetizohen nga bimët, kafshët

ose mikroorganizmat, të cilat sekretohen nga vetë organizmi me qëllim mbrojtjen nga një

organizëm tjetër. Ato janë metabolitë sekondarë të prodhuar nga organizmi në situata të

caktuara. Fjala mykotoksinë është një kombinim i fjalës greke "mykes" që do të thotë

myk dhe fjalës latine "toxicum" që do të thotë helm. Fjala 'mykotoksinë' nënkupton

substanca të prodhuara nga myqet që kontaminojnë me lehtësi të korrat në fushë ose pas

korrjes dhe produkte të ndryshme ushqimore, farëra, fruta (Turner et al., 2010; Richard,

2007).

Mykotoksinat janë metabolitë sekondarë toksikë të prodhuara nga një game e gjerë e

myqeve të ndryshme fijëzore. Këto metabolitë nga aspekti kimik, përbëjnë një grup

molekulash heterogjene dhe klasifikohen së bashku për shkak të aktivitetit të tyre toksik

ndaj njeriut, gjitarëve të tjerë dhe vertebrorë të ndryshëm. Prodhimi i një mykotoksine të

caktuar është i kufizuar në një numër relativisht të vogël myqesh, por mund të jenë

specie, ose edhe specie specifike (D’Mello & Macdonald,1997).

Myqet janë kudo të pranishëm në natyrë, në të gjitha ekosistemet, ku kushtet mjedisore

janë të favorshme për rritjen e tyre. Ato janë të pranishëm në mbetjet e tokës dhe të

bimëve, të mbetura në fushë pas procesit të korrjes, dhe shpërndahen nëpërmjet agjentëve

atmosferike (era dhe shiu), apo insekteve. Për këtë arsye myqet gjenden në ushqime,

shpesh së bashku me mykotoksinat e tyre. Nga mijëra mykotoksina, vetëm disa qindra

janë të pranishme në ushqime, ku një numër i vogël i tyre konsiderohen si problematike

për sigurinë ushqimore. Në nivel ferme, rritja e mykut mund të çojë në ulje të rendimentit

të bimëve si edhe të produktivitetit të blegtorisë, kjo është e lidhur më shtimin e

sëmundjeve dhe rasteve të ngordhjes si rezultat i konsumit të ushqimit të kontaminuar

(Dall’Erta, 2014).

1.2. Pak histori

Termi mykotoksinë është futur në përdorim për herë të parë në vitin 1962 si pasojë e një

krize të pazakontë veterinare në Londër, Angli, periudhë në të cilën ngordhën rreth 100

000 gjela deti (Blout, 1961; Forgacs, 1962).

Kjo sëmundje e mistershme e gjelave të detit, kishte ardhur si pasojë e ushqimit të

kontaminuar (kikirikut) me të cilin ushqeheshin këta zogj. Ky ushqim përmbante

metabolitë dytësore të Aspergillus flavus (aflatoksina). Kjo situatë sensibilizoi

shkencetarët për mundësinë që edhe metabolitë të tjerë të fshehtë nga myqet mund të

ishin vdekjeprurës. Shumë shpejt grupi i mykotoksinave u zgjerua duke përfshirë dhe një

numër të toksinave të myqeve që ishin njohur më parë (psh. alkaloidet e ergotit), disa

përbërje që më herët ishin izoluar si antibiotikë (psh. patulina) dhe një numër të


3

metabolitëve dytësore të rinj të zbuluar në analizat e targetuara, që u përdorën për

zbulimin e mykotoksinave (psh. okratoksina A) (Bennett & Klich, 2003).

Periudha midis viteve 1960 -1975 u cilësua si një periudhë e artë në zbulimin e

mykotoksinave, sepse shumë shkencëtarë u bashkuan në kërkimin e këtyre agjentëve

toksikë (Maggon et al., 1977). Në varësi të përcaktimeve që u përdorën dhe duke pranuar

që shumica e toksinave të myqeve bëjnë pjesë në familjen e substancave kimike të

lidhura me metabolitët, deri më sot janë identifikuar rreth 300-400 komponime të njohur

si mykotoksina, nga të cilat disa grupeve i është kushtuar vëmendje e veçantë sepse

përbëjnë kërcënim për shëndetin e njerëzve dhe të kafshëve (Cole & Cox, 1981).

1.3. Myqet toksigjenike, që kontaminojnë drithërat

Drithërat dhe produktet e drithërave janë baza e ushqimit në Shqipëri kjo shpjegon dhe

rëndësinë e tyre ekonomike. Për shkak të përdorimit të tyre të gjerë si ushqime për njerëz

dhe për kafshë, çështja e sigurisë së drithrave dhe nën produkteve të tyre kohët e fundit

ka patur një fokus të rëndësishëm.

Mikroorganizmat që kontaminojnë kokrrat e drithit mund të vijnë nga ajri, toka, uji,

organizma të gjallë të ndryshme, ruajtja dhe transportimi, si dhe fazat e përpunimit.

Shumë faktorë atmosferikë, ndikojnë në kontaminimin mikrobik, duke përfshirë: rreshjet,

thatësira, lagështia, temperatura, rrezet e diellit, kushtet e tokës, era; dhe ekologjikë:

insektet, aktivitetet e zogjve dhe brejtësit; teknologjia e përdorur për korrjen, përdorimi i

kimikateve në prodhim kundrejt prodhimit organik, ruajtja dhe trajtimi, dhe kontrolli i

lagështisë (Heredia, 2009).

Ndotja me myqe ndahet shpesh në dy grupe, myqe nga fusha dhe myqe të ruajtjes në

magazinë (Miller, 1995). Myqet në fushë kontaminojnë drithrat para korrjes, në rastet kur

përmbajtja e lagështirës gjatë periudhës së vjeljes varion nga 18 deri në 30%, ndërsa

myqet e magazinimit, të konsideruara si kontaminues pas korrjes, infektojnë të korrat kur

kanë përmbajtje më të ulët të lagështisë (14 deri 16%). Myqet e fushës përbëhen kryesisht

nga speciet e Alternaria, Cladosporium, Fusarium dhe Helminthosporium, ndërsa myqet

e magazinimit përfshijnë specie nga Eurotium, Aspergillus, Penicillium dhe Mucor (Riba

et al., 2008).

Prezenca e myqeve mykotoksigjenike në drithë në kushte të caktuara klimaterike mund të

tregojë për kontaminim me mykotoksina, si metabolitë dytësore të tyre. Prania e

mykotoksinave mund të ketë ndikim të rrezikshëm në shëndetin e njerëzve dhe të

kafshëve (Milicevic et al., 2010). Në Tabelën 1.1. janë paraqitur mykotoksinat kryesore,

myqet përgjegjëse dhe produktet ushqimore në të cilat ato hasen më shpesh (Smith &

Moss, 1985).


4

Tabela 1.1. Komoditet ushqimore më të zakonshme që kontaminohen nga mykotoksinat

1.4. Kushtet e mjedisit që ndikojnë në formimin e mykotoksinave Në shumë raste, mykotoksinat formohen në terren gjatë sezonit në rritje; megjithatë ato

gjithashtu formohen ose rriten në nivelet e tjera, si gjatë: korrjes, tharjes dhe ruajtjes. Me

rëndësi në procesin e prodhimit të mykotoksinës është: prania e ujit dhe temperatura e

ajrit. Kështu, kur zhvillohet bashkërveprimi midis bimëve dhe myqeve, lagështia dhe

temperatura ndikojnë shumë në rritjen dhe shëndetin e bimëve, në konkurencën e myqeve

mykotoksigjenike. Gjatë ruajtjes së të korrurave, faktorët si: aktiviteti i ujit, ajërimi dhe

temperatura, përqendrimi i inokulumit, bashkërveprimet mikrobiale, dëmtimet mekanike

dhe infektimi nga insektet luajnë rol kyç në ndotjen e mëtejshme me mykotoksina.

Myku i ‘fushës’ si për shembull speciet e Fusarium dhe Alternaria kërkojnë nivel të lartë

lagështie relative dhe përmbajtje të ujit të lartë dhe nuk janë kompetitivë në sistemet e

konkurimit (Moss, 1991), si rrjedhim në këtë fazë do të kemi dominim të specieve të

myqeve të ‘magazinimit’ veçanërisht Aspergillus dhe Penicillium të cilët kërkojnë sasi

përmbajtje uji minimale.

Mykotoksina Myqet përgjegjëse Ushqime / nënprodukte

ushqimore

Aflatoksina B1,

B2, G1, G2

Aspergillus flavus,

Aspergillus parasiticus

Lajthi, kikirik, fistiqe, arra, erëza,

fruta të thata, drithëra, farëra vajore

Fumonizina B1

Fusarium verticillioides,

Fusarium proliferatum,

Fusarium moniliforme

Misër, nënproduktet e misrit

Deoksinivalenol

/Nivalenol

Fusarium graminearum,

Fusarium culmorum Drithëra dhe nënproduktet e tyre

Zearalenon

Fusarium graminearum;

Fusarium culmorum;

Fusarium crookwellense

Drithëra dhe nënproduktet e tyre

Okratoksina A

Aspergillus ochraceus,

Penicillium verrucosum,

Aspergillus carbonarius

Drithëra, verë, lëng rrushi, kafe,

rrushi i thatë, erëza

Patulina Penicillium expansum Lëng frutash, mollë

Alkaloidet e

ergotit Claviceps spp. Drithëra (thekër, grurë dhe elb)


5

Figura 1.1. Sistemi: myk, bimë dhe kushte mjedisore duhet të bashkërendohet me qëllim

që të prodhohet një mykotoksinë

Faktorët mjedisorë ndikojnë drejtpërdrejt në praninë e mykotoksinave në produkte

ushqimore të papërpunuar dhe ato të magazinuar. Prodhimi i mykotoksinave nga myqet

është drejtpërdrejt i ndikuar nga temperaturat optimale dhe aktiviteti i ujit. Vlerat tipike

për prodhimin e toksinave nga speciet e myqeve Aspergillus, Penicillium dhe Fusarium

në kultura të caktuar janë prezantuar në Tabelën 1.2 (Trucksess & Pohland, 2001).

Tabela 1.2. Kushtet optimale për prodhimin e mykotoksinave

Mikroorganizmi (mykotoksina) Temp

(oC) aw

Aspergillus flavus (aflatoksina) 33 0.99

Aspergillus ochraceus (okratoksina) 30 0.98

Penicillium verrucosum (okratoksina) 25 0.90-0.98

Aspergillus carbonarius (okratoksina) 15-20 0.85-0.90

Fusarium verticillioides, F. proliferatum (fumonizina) 10-30 0.93

Fusarium graminearum, F. culmorum (deoksinivalenoli) 25 0.99

Fusarium graminearum (zearalenoni) 25-30 0.98

Penicillium expansum (patulina) 0-25 0.95-0.99

aw-aktiviteti i ujit

MYKU

BIMA (HOST) MJEDISI

MYKOTOKSINA


6

1.5. Ndikimi i mykotoksinave në shëndet

Mykotoksinat shoqërohen me efekte të ndryshme akute dhe kronike tek njerëzit dhe

kafshët, në varësi të ndjeshmërisë së specieve, gjinisë dhe moshës. Toksiciteti akut

zakonisht ka një fillim të shpejtë dhe një përgjigje të dukshme toksike që mund të

rezultojë në disa raste fatale, ndërkohë që toksiciteti kronik karakterizohet nga ekspozimi

ndaj një doze të ulët gjatë një periudhe të gjatë kohore, duke rezultuar në kancer dhe në

efekte të tjera përgjithësisht të pakthyeshme. Sigurisht, pasojat kryesore në shëndetin e

njerëzve dhe të kafshëve ndaj ekspozimit të mykotoksinave lidhet me ekspozimin kronik

(p.sh., shfaqja e kancerit, toksiciteti i veshkave, ulja e imunitetit). Sidoqoftë, rastet më të

njohura të mykotoksinave janë ato të efekteve akute (p.sh., sindroma X e gjelit të detit,

ergotizmi etj.) (Bennett & Klich 2003).

Prania e metabolitëve të tillë në nivele të larta mund të shoqërohet me efekte toksike që

variojnë nga akute (dmth. dëmtim i mëlçisë apo veshkave) në kronike (dmth. kancer në

mëlçi), efekte mutagjenike dhe teratogjenike; ku shfaqja e simptomave varion nga irritim

i lëkurës (epidermës) në simptoma alergjie (imunosupresiv), defekte në të sapolindurit,

neurotoksicitet deri në vdekje. Bazuar në organin final/target ku ato veprojnë,

mykotoksinat mund të klasifikohen si vijon (Tabela1.3).

Tabela 1.3. Klasifikimi i mykotoksinave sipas efekteve toksikologjike që ato shfaqin

Efektet Mykotoksina

Hepatotoksike

Sporidezmina

Aflatoksinat

Luteoskirina

Cikloklorotina

Rubratoksinat

Sterigmatocistina

Nefrotoksike Okratoksina

Citrinina

Neurotoksike

Penitrema

Patulina

Citreoviridina

Citotoksike Trikotecenet

Estrogjenike Zearalenoni

Toksina hemorragjike dhe të qarkullimit të gjakut Alkaloidet e

Ergotit


7

Disa mykotoksina mund të shfaqin një numër efektesh toksike tek njeriu dhe kafshët

(Tabela 1.4) (Trucksess,2001).

Tabela 1.4. Mykotoksinat dhe efektet kryesore toksike që ato shfaqin

Mykotoksinat Efektet kryesore

Aflatoksinat

Sëmundje të mëlçisë (hepatotoksike, hepatokancerogjene); efekte

kancerogjenike dhe teratogjenike; hemoragjitë (në traktin gastro-

interstinal, veshka); reduktim i shkallës së rritjes; efekte në uljen e

imunitetit.

Okratoksinat

Nefrotoksike; karcinogjene; dëmtim i konsiderueshëm i mëlçisë;

inflamacion i zorrëve; efekte teratogjenike; shndërrim (shpërbërje)

minimale e ushqimit; reduktim i shkallës së rritjes; efekte në uljen e

imunitetit.

Fumonizinat Buavitje të mushkërive; leukoencefalomalacia te kuajt;

nefrotoksike dhe hepatotoksike; efekte në uljen e imunitetit.

Trikotecenet

Çrregullime të aparatit tretës (të vjella, diarre, refuzim i ushqimit

tek kafshët); reduktim të shtimit në peshë; hemorragji (në: stomak,

zemër, zorrën e hollë, mushkëri, fshikzën e urinës, veshka);

buavitje; lëndime orale; dermatite; çrregullime (sëmundje) gjaku;

infertilitet; degjenerim i palcës së kockve; rritje e ngadaltë, efekte

në uljen e imunitetit.

Zearalenoni

Efekte estrogjenike; buavitje të vaginës; shkarje të vaginës;

zmadhim të uterusit; atrofi të testikujve; atrofi të vezoreve;

zmadhim të gjendrave të qumështit; infertilitet; abort.

Alkaloidet ergot

Sindroma nervore ose gangrenoze; çrregullim të aparatit tretës (të

vjellja, diarre, refuzim të ushqimit tek kafshët); reduktim të rritjes

në peshë; konvulsion; abort.

Citrinina Nefrotoksike (sëmundja e veshkave); efekte teratogjenike;

hepatotoksike.

Patulina Efekte mutagjenike; gjenotoksike; neurotoksike; efekte në uljen e

imunitetit.


8

1.5.1. Klasifikimi i mykotoksinave mbi kancerogjenitetin

Agjencia Ndërkombëtare për Kërkimin mbi Kancerin (IARC), ka kategorizuar

mykotoksinat në lidhje me kancerogjenitetin e tyre, Tabela 1.5. Kategorizimi i një

agjenti, përzierjeje ose rrethane ekspozimi është një çështje e gjykimit shkencor, duke

reflektuar forcën e dëshmive të nxjerra nga studimet në njerëz dhe në kafshët

eksperimentale dhe nga të dhëna të tjera të përshtatshme (IARC, 2012).

Tabela 1.5.Klasifikimi i mykotoksinave mbi kancerogjenitetin sipas IARC

Agjenti

Shkalla e dëshmive të

kancerogjenitetit

Vlerësimi i

përgjithshëm i

kancerogjenitetit

tek njeriu Njerëz Kafshë

Aflatoksinat, përzierje natyrale e S S 1

Aflatoksina B1 S S

Aflatoksina B2 L

Aflatoksina G1 S

Aflatoksina G2 I

Aflatoksina M1 I S 2B

Toksinat që formohen nga Fusarium

graminearum, F. culmorum dhe F.

crookwellense

I 3

Zearalenoni L 3

Deoksinivalenoli I 3

Nivalenoli I 3

Fuzarenon X I 3

Toksinat që formohen nga Fusarium

moniliforme I S 2B

Fumonizina B1 L 2B

Fumonizina B2 I 2B

Fuzarin C L

Toksinat që formohen nga

Fusariumsporotrichioides Ia 3

Toksina T-2 L 3

S- dëshmi të mjaftueshme; L-dëshmi të kufizuara; I-dëshmi të pamjaftueshme;

për përcaktimet e shkallëve të dëshmive dhe grupimi i vlerësimeve,

a- nuk ka të dhëna në dispozicion


9

Grupi 1 – Agjenti (përzjerja) është kancerogjene ndaj njeriut

Grupi 2A- Me sa duket kancerogjene ndaj njeriut

Grupi 2B - Ndoshta kancerogjene ndaj njeriut

Grupi 3- Nuk klasifikohet për kancerogjenitetin e saj tek njeriu

Grupi 4- Me sa duket jo kancerogjene ndaj njeriut

1.6. Ndikimi i mykotoksinave në ekonomi

Mykotoksinat janë substanca të kudogjendura në komoditete bujqësore, ushqime dhe

ushqimet për kafshë, në komoditete që vijnë nga të gjithë rajonet e botës. Pavarësisht,

faktit se gjatë gjysmës së dytë të shekullit XX, masat që u morën për të zbatuar Praktikat

e Mira Bujqësore, legjislacion, direktiva dhe rekomandime, kundër mbrojtjes nga

mykotoksinat; në vendet e zhvilluara, kanë përmirësuar situatën në mbrojtjen e shëndetit

të konsumatorit, ndërsa në vendet në zhvillim, shumë individë nuk janë vetëm të pasigurt

ndaj ushqimt, por gjithashtu janë të ekspozuar në mënyrë kronike me nivele të larta të

mykotoksinave në dietën e tyre. Sigurimi i ushqimit konsiderohet i realizuar kur të gjithë

njerëzit, në çdo kohë, kanë qasje fizike dhe ekonomike për ushqim të mjaftueshëm, të

sigurt dhe me vlera ushqimore për të plotësuar nevojat e tyre ushqimore dhe preferencat e

ushqimit për një jetë aktive dhe të shëndetshme. Siguria e ushqimit rezulton kur ndotësit

mikrobikë dhe toksinat kimike janë të pranishme nën nivelet e tolerancës në ushqime

(FAO, 1996).

Në aspektin tregtar, mykotoksinat përbëjnë një problem për tregëtinë ndërkombëtare;

prania e tyre në ushqime dhe ushqimet për kafshë ka diktuar hartimin e një numri

rregulloresh për këto produkte. Produktet të cilat nuk plotësojë këto kushte, pra që

tejkalojnë nivelin e lejuar të këtyre substancave duhet të largohen nga tregu.

Sipas Organizatës së Ushqimit dhe Bujqësisë (FAO), më shumë se 25% e prodhimit

bujqësor në botë është i ndotur me mykotoksina, duke rezultuar në humbje ekonomike në

industrinë e drithërave (Cazzaniga et al., 2001).

1.7. Kontrolli dhe reduktimi i kontaminimit nga mykotoksinat

Prej 1960 dhe në vijim një rëndësi e veçantë i është kushtuar kontrollit të kontaminimit

nga mykotoksinat në ushqime, kryesisht nëpërmjet manipulimit me parametra fizike dhe

kimike si aktiviteti i ujit, pH, si edhe kontroll i cilësisë së lëndës së parë.

Aktualisht, strategjitë inovative për reduktimin e mykotoksinave përgjatë gjithë zinxhirit

ushqimor, duke përfshirë përdorimin e drithërave të modifikuar gjenetikisht të cilët kanë

një rritje të rezistencës ndaj dëmtimit nga insektet, si rrjedhim një nivel më të ulët të

rritjes së mykut në drithë, pra infektim më të ulët; përmirësim të metodave të menaxhimit

të drithërave dhe aplikimi i kontrolleve për praninë e mykotoksinave në ushqimin e


10

përpunuar nëpërmjet aplikimit të planeve HACCP (Hazard Analysis and Critical Control

Point) (Trucksess & Tang, 2001).

Metodat për kontrollin e mykotoksinave janë kryesisht parandaluese. Ato përfshijnë

praktika të mira bujqësore dhe një tharje të mjaftueshme të prodhimeve pas korrjes

(Lisker & Lillehoj, 1991).

Duhet nënvizuar se kërkimi shkencor në këtë drejtim vazhdon dhe është e rëndësishme që

të vazhdohet me kërkimin e metodave për të parandaluar kontaminimin para korrjes.

Këto metoda përfshijnë zhvillimin e një rezistence të lartë në rritjen e bimësisë nëpërmjet

përmirësimit të gjeneve antimykore nga inxhinieria gjenetike, përdorimin e agjentëve të

biokontrollit dhe shënjestrimi (targetimi) i gjeneve rregullatore në zhvillimin e

mykotoksinave (Brown et al., 1998).

Deri tani asnjë nga këto metoda nuk e ka zgjidhur problemin, sepse mykotoksinat janë

kontaminues natyralë të ushqimeve, dhe prania e tyre është shpesh e pashmangshme.

Disa përpjekje për të trajtuar problemin e mykotoksinave, përfshijnë largimin nga hallkat

e tregtimit të mallrave të kontaminuara me mykotoksina, nga përdorimi i tyre si ushqime,

duke i kaluar në përdorim si lëndë e parë për industrinë. (psh. gruri i kontaminuar me

mykotoksina mund të përdoret për prodhimin e bioetanolit) (Bennett & Klich, 2003).

Kur ndotja nuk mund të parandalohet, është e nevojshme që të bëhet dekontaminimi

përpara përdorimit të këtyre materialeve të papërpunuara si ushqime ose për qëllime

ushqimore. Metodat e dekontaminimit ndahen në: fizike, kimike dhe biologjike (Halász

et al., 2009).

Kimike - Trajtimi me baza dhe agjentë oksidues (amoniaku, hidroksidi inatriumit, i kalciumit)

- Trajtimi me ozon

- Trajtimi me bisulfatin e natriumit

- Adsorbentë fizikë

- Adsorbentë të patretshëm (karboni aktiv)

Fizike - Heqja fizike e drithërave të kontaminuar nëpërmjet selektimit manual.

- Ndarja e lidhjes deoksinivalenoli-zearalenoni, duke marrë parasysh densitetin.

- Procesi i buarjes

- Trajtime me nxehtësi

Biologjike - Fermentimi nëpërmjet majave dhe baktereve laktike

- Degradimi enzimatik

Metodat e dekontaminimit fizike dhe kimike janë përdorur në të kaluarën mbi ushqimet

me suksese të ndryshëm. Cilado qoftë metoda e dekontaminimit që përdoret duhet ti

përmbahet disa kritereve bazë:

1. Mykotoksinat duhet të inaktivizohen ose shndërrohen nga transformimi në

komponime jo- toksike;

http://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S1319610310000827#b0065


11

2. Sporet dhe micelat e myqeve duhet të shkatërrohen që të mos të formohen toksina

të reja;

3. Materiali ushqimor duhet të ruaj vlerat ushqimore dhe të jetë i shijshëm;

4. Karakateristikat fizike të lëndëve të para nuk duhet të ndryshojnë në mënyrë të

konsiderueshme; dhe metoda duhet të jetë e zbatueshme ekonomikisht / kostoja e

dekontaminimit duhet të jetë më e ulët sesa vlera e produktit të kontaminuar.


12

KAPITULLI II

2. MYKOTOKSINAT KRYESORE

2.1. Aflatoksinat

Aflatoksinat u izoluan dhe u karakterizuan pas ngordhjes së më shumë se 100,000 gjela

deti (sëmundja X e gjelit të detit), pra u gjendën gjurmë të tyre në ushqimin që

konsumuan zogjtë, sepse kikirikët ishin të kontaminuar me myqe (Blout,1961; Goldblatt,

1969). Katër grupet kryesore të aflatoksinave quhen B1, B2, G1 dhe G2, bazuar në

fluoreshencën e tyre në rrezet UV (blu ose e gjelbërt) dhe gjatë analizave kromatografike

në shtresë të hollë. Aflatoksina B1 (Fig.2.1.) është një nga mykotoksinat natyrale më të

njohura, me potencial të lartë kancerogjen (Squire, 1981) dhe është zakonisht aflatoksina

kryesore që prodhohet nga shtamet toksike. Është gjithashtu e mirë studiuar, dhe shpesh

termi aflatoksinë mund të interpretohet si aflatoksina B1. Gjithësesi një numër i madh

aflatoksinash të tjera (psh. P1. Q1, B2a dhe G2a) janë përshkruar veçanërisht si produkte të

biotransformimeve tek gjitarët që janë metabolitët kryesore (Heathcote & Hibbert, 1978;

Huwing et al., 2001).

Fig.2.1. Struktura e aflatoksinës B1

Aflatoksinat janë derivate të difuranokumarinës prodhuar nëpërmjet një rruge

poliketidike nga shumë shtame të Aspergillus flavus dhe Aspergillus parasiticus në

veçanti Aspergillus flavus që është kontaminuesi më i zakonshëm në bujqësi. Aspergillus

bombycis, Aspergillus ochraceoroseus, Aspergillus nomius dhe Aspergillus pseudotamari

janë gjithashtu specie prodhuese të aflatoksinave, por janë më të pakët në numër (Goto et

al., 1996; Klich et al. 2000). Nga perspektiva mykologjike ka diferenca të mëdha cilësore

dhe sasiore në aftësitë toksigjenike të shfaqur nga shtame të ndryshme brenda secilës

specie aflatoksigjenike. Për shembull, vetëm rreth gjysma e shtameve të llojit

Apspergillus flavus prodhojnë aflatoksina (Klich & Pitt,1988), por ato mund të prodhojnë

më shumë se 106μg/kg (Cotty et al., 1994). Disa substrate ndihmojnë në rritjen dhe

prodhimin e aflatoksinave nga myqet aflatoksigjenike. Kontaminimi natyral i drithërave,

fiqve, farave vajore, arrave, duhanit dhe shumë mallrave të tjera është një ndodhi e

zakonshme. Si aftësia gjenetike për të prodhuar aflatoksina edhe kontaminimi janë të

ndryshme. Ndonjëherë të mbjellat kontaminohen me aflatoksina që në fushë përpara

korrjes, zakonisht në zonat që shoqërohen me një thatësirë të madhe (Diener et al., 1987),

por më shumë problematik është fati i kulturave të depozituara, në kushte që favorizojnë

rritjen e mykut. Gjatë magazinimit variablat më të rëndesishme janë sasia e lageshtisë e

substratit dhe lagështia relative e mjedisit që e rrethon atë (Detroy et al., 1971).


13

Kontaminimi me aflatoksina ka çuar në rritjen e numrit të ngordhjes së kafshëve nëpër

ferma, gjithashtu ul në mënyrë të konsiderueshme vlerën e drithërava si ushqim për

kafshë dhe si një mall eksporti (Smith & Moss, 1985). Produktet e qumështit gjithashtu

mund të shërbejnë si një burim indirekt i aflatoksinave. Kur lopët konsumojnë ushqim të

kontaminuar me aflatoksina metabolizmi i tyre e biotransformon aflatoksinën B1 në një

formë hidroksilati të quajtur aflatoksina M1 (Van Egmond, 1989).

Aflatoksina është e lidhur me toksicitetin dhe sëmundjet kancerogjene si tek njerëzit edhe

tek kafshët (Eaton & Groopman, 1994). Sëmundjet e shkaktuara nga aflatoksinat mund të

quhen si aflatoksikoza. Aflatoksikozat akute rezultojnë me shkaktim vdekje të

organizmit, ndërsa aflatoksikozat kronike rezultojnë me kancer, dobësim të imunitetit dhe

gjendje të tjera të ngadalta patologjene (Hsieh, 1988). Mëlçia është organi i parë që

preket, dëmtimi i mëlçisë vjen kur shpendët, peshku, brejtësit dhe primatët jo njerëzor

janë ushqyer me aflatoksinë B1. Ekzistojnë diferenca të konsiderueshme në ndjeshmërinë

e specieve. Për më tepër brënda së njëjtës specie, madhësia e përgjigjes influencohet nga

mosha, gjinia, pesha, dieta ushqimore, ekspozimi ndaj agjentëve infektiv, prania e

mykotoksinave të tjera dhe substancat farmakologjikisht aktive (Cullen & Newberne,

1994). Për shkak të diferencave në ndjeshmëritë aflatoksinave në kafshët e testuara ka

qenë e vështirë të vlerësohen efektet e mundshme të aflatoksinave tek njerezit, por

toksiciteti akut i aflatoksinave tek Homo sapiens nuk është vënë re shumë shpesh.

Besohet që në 1974 epidemia e hepatitit në Indi, në të cilën vdiqën 100 njerëz mund të

jenë shkaktuar nga konsumi i misrit, i cili ishte shumë i kontaminuar me aflatoksina. Disa

të rritur mund të kenë konsumuar 2 deri në 6 mg aflatoksinë në një dite (Krishnamachari

et al., 1975). Më pas, është llogaritur që doza vdekjeprurëse për të rriturit është 10 deri në

20 mg aflatoksinë e konsumuar (Pitt, 2000).

Të dhënat që aflatoksinat janë kancerogjene për njerëzit janë më të mëdha sesa të dhënat

për toksicitetin akut tek njerëzit. Ekspozimi ndaj aflatoksinave nëpërmjet dietës

ushqimore është konsideruar si një rrezik i rëndësishëm për zhvillimin primar të tumorit

të mëlçisë, veçanërisht në individët që janë prekur nga hepatiti B. Në epidemologjinë

klasike disa studime kanë bërë lidhjen midis kancerit të mëlçisë dhe rasteve të

parashikuara të konsumit të aflatoksinës në dietën ushqim. Rezultatet e këtyre studimeve

nuk kanë qenë plotësisht të qëndrueshme dhe përcaktimi i sasisë së ekspozimit individual

gjatë jetës për aflatoksinat është shumë i vështirë. Agjensia Ndërkombëtare e Kërkimit

mbi Kancerin e ka klasifikuar aflatoksinën B1 si një kancerogjen të grupit të pare (IARC,

2012).

2.2.Citrinina

Figura 2.2. Struktura e Citrininës


14

Citrinina (Fig.2.2) u izolua për herë të parë nga Penicillium citrinum përpara luftës së

Dytë Botërore (Hetherington & Raistrick, 1931), më pas u identifikua në shumë specie të

Penicillium dhe në disa specie të Aspergillus (psh. Aspergillus terreus dhe Aspergillus

niveus, duke përfshirë dhe shtame të caktuara të Penicillium camemberti (përdoret për

prodhimin e djathit) dhe Aspergillus oryzae (përdoret për të prodhuar raki nga orizi,

miso-ushqim Japonez dhe salcë soje) (Manabe, 2001). Kohët e fundit citrinina është

izoluar gjithashtu nga Monascus ruber dhe Monascus purpureus, që përdoren si specie

industrial për prodhimin e pigmentëve të kuq.

Citrinina është e lidhur me sëmundjen e orizit të verdhe në Japoni (Saito et al., 1971),e

cila gjithashtu ka qenë e përfshirë si kontribues në nefropatin (sëmundje e veshkave) e

derrave. Citrinina vepron si një nefrotoksin në të gjitha llojet e kafshëve të testuara, por

toksiciteti i saj akut ndryshon në specie të ndryshme, ku 50 % e dozës vdekjeprurëse për

rosat është 57 mg/kg; për pulat është 95 mg/kg; dhe për lepujt është 134 mg/kg (Hanika

& Carlton, 1994). Citrinina mund të veprojë në mënyrë sinergjike me okratoksinën A për

të ndërprerë sintezën e ARN-së në veshka.

Gruri, tërshëra, thekra, misri, elbi dhe orizi, janë raportuar se kanë përmbajtje citrinine.

Me anë të testeve biokimike (me antitrupa), citrinina është dedektuar kryesisht në

ushqimet vegjetariane të ngjyrosura me pigmente të Monascus. Citrinina gjithashtu është

gjetur në sallamet e fermentuara në mënyrë natyrale në Itali (Anderson,1995). Edhe pse

citrinina është e lidhur rregullisht me ushqimet e njerëzve, rëndësia e saj për shëndetin e

njeriut është ende e panjohur.

2.3. Alkaloidet e ergotit (EA)

Alkaloidet e ergotit (EA-tit) janë ndër metabolitët dytësore më me interes të myqeve, që

përmbajnë azot dhe prodhohen nga gjinia e Claviceps (Tudzynskiet al., 2001; Battilani et

al., 2009).

Gjinia Claviceps përbëhet nga rreth 40 specie, nga të cilat Claviceps purpurea (C.

purpurea) është shqetësimi më i madh (EFSA, 2012). Ata janë të përhapur në të gjithë

botën dhe janë parazit në më shumë se 400 lloje bimësh, duke përfshirë bimët e

drithërave kryesore si gruri, orizi, misri, elbi, tërshëra, thekra, dhe bimët e foragjerëve

(Tenberge, 1999; Battilani et al., 2009).

Termi ergot i referohet strukturave të myqeve nga speciete Claviceps që zhvillohen më

mirë në pjesën e butë të kokrrave apo në kokrrat në krye të bimës, dhe janë të dukshme si

sklerotia (Fig 2.3.), masë e ngurtë me ngjyrë të errët, duke përfaqësuar fazën

përfundimtare të sëmundjes. Përmbajtja e përgjithshme e alkaloideve si sklerotia

ndryshon nga 0.15-0.5% me diferenca të mëdha nga struktura e EA-it të prodhuar, në

varësi të: shtamit të mykut, bimëve pritëse dhe rajonit gjeografik (Schardl et al., 2006;

Krska & Crews 2008; Battilani et al., 2009, Malysheva et al., 2014). Mbi 80 alkaloide

ergoti janë izoluar nga materiale të ndryshme natyrore, kryesisht nga shtamet e Claviceps,

por edhe nga myqetë tjera dhe bimë më të larta.


15

Figura 2.3.Strukturat e specializuara të myqeve të njohura si sklerotia (ergotët)

zhvillohen nga strukturat riprodhuese të tyre dhe mund të korrren me grurin

Biosintetikisht janë derivate të L-triptofanit, kanë në strukturën bazë një sistem unazor

tetraciklik të ergolinës (Fig.2.3.) dhe ndahen në tri klasa: alkaloide të ergotit të klavineve,

derivatet e thjeshta të amideve të acidit lisergjik dhe alkaloide të ergotit peptidike

(Gerhards et al., 2014). EA-tit kryesore të pranishme në sklerotia janë: ergometrina (Em),

ergotamina (Et), ergosina (Es), ergokristina (Ecr), ergokriptina (Ekr) dhe ergokornina

(Eco) së bashku me epimerët e tyre përkatëse që mbarojnë me –inina (Battilaniet al.,

2009). EA-tit janë ndër mykotoksinat më të shquara për historinë e tyre të hershme në

toksicitetin ndaj njeriut, si dhe për përdorimin e tyre nga komunitete të ndryshme si

produkte farmaceutike natyrore (Schardl et al., 2006). Ergotizmi është një nga sëmundjet

më të njohura tek njerëzit pas konsumimit të bukës së thekrës së kontaminuar me ergotë

(Schiff, 2006). Që në mesjetë,ishte i përhapur në Evropën qëndrore dhe veriore dhe kishte

dy simptoma kryesore: gangrenoza (vdekje) dhe konvulsive. Kohët e fundit, helmim ime

alkaloide të ergotit tek njerëzit ka ndodhur në pjesën e parë të shekullit të njëzetë në Rusi

dhe Angli, ndërsa në pjesën e dytë të këtij shekulli ka prova të incidencës në Francë, Indi

dhe Etiopi (Scott, 2009). Në ditët e sotme, ergotizmi është eliminuar praktikisht si një

sëmundje njerëzore, por mbetet një çështje e rëndësishme veterinare, veçanërisht në

kafshë si: kuajt, delet, derrat dhe pulat (Malysheva et al., 2014). Kohët e fundit është

vënë re një rritje e kontaminimit të EA-tit për shkak të hibrideve të reja të drithit, të

ndjeshme ndaj C. purpurea dhe ndryshimeve klimatike (Paterson & Lima, 2011).

Drithërat janë një pjesë e rëndësishme e dietës njerëzore dhe shtazore, që përfaqëson

burimin kryesor të ekspozimit ndaj EA-tit. Zhdukja e ergotizmit në dekadat e fundit i

atribuohet largimit të EA-tit në drithërat e konsumuar përmes aplikimit të proceseve të

ndarjes, bluarjes dhe proçesit të sitisjes. Megjithatë, ekzistojnë disa raporte mbi pranin e

EA-tit në ushqime dhe ushqimet për kafshë nga vende të ndryshme.

Prania e ergotit të thekër në vendet evropiane u raportua disa herë nëpërmjet Sistemit të

Shpejtë të Alarmit për Ushqimet dhe Ushqimet për kafshë (RASFF) gjatë disa viteve të

fundit, por nuk u raportua prania e alkaloideve të ergotit (RASFF, 2016).


16

Acidi lisergjik një strukturë e ngjashme me alkaloidet e ergotit u izolua për herë të parë

në 1934. Klavinat kanë ergolinën si strukturë bazike, por mungojnë komponentët

peptidik; alkaloidet e acidit lisergjik përfshijnë ergotaminën dhe amidin e acidit lizergjik

(erginën) (Bennett & Bentley,1999). Elementi strukturor i përbashkët për pjesën më të

madhe të alkaloideve të ergotit është sistemi tetraciklik i ergolinës (Fig. 2.4.).

Figura 2.4. Strukturae ergolinës

Në strukturën bazë nëse zvendësojmë C8, alkoloidet e ergotit janë klasifikuar si klavina

dhe derivate të acidit lizergjik.

2.3.1. Klavinat

Alkaloidet e klavinës, ose klavinat janë derivate të hidroksi- dhe dehidro- 6,8-dimetil-

ergolenitdhe të ergolinës përkatëse. Kanoklavinat, në të cilat unaza D është e hapur, janë

gjithashtu pjesë e këtij grupi.

Tabela 2.1. Tipi i klavinës dhe klavina përgjegjese

Tipi i Klavinës Klavina

Kanoklavina Kanoklavina-I

Derivatet e Ergolinës Festuklavina

Derivatet e 8-Ergolenës Agroklavina

Elimoklavina

Derivatet e 9-Ergolenës Peniklavina

Setoklavina

2.3.2. Acidet e Ergolinës

Të tre derivatet e ergolinës me një grup karboksilik në pozicionin 8 janë: acidi (+) -

lizergjik, (+) - acidi izolizergjik, dhe acidi paspalik (Fig 2.6).(+) - Acidi lizergjik mund të

merret nga hidroliza alkaline e alkaloideve të peptidit të ergotit. Gjithashtu është studiuar

të ndodhë në sasi të vogla (9 mg/L) së bashku me acidin izolizergjik të klavinës në një

terren ku rriten shtamet saprofite të Claviceps. Acidi paspalik, emërtimi IUPAC i të cilit

është acidi 6-metil-8,9-ergolene-8-carbociklikeështë izoluar në nivele të larta (620 mg/L)

në kultura saprofite të shtameve Claviceps paspali.


17

Figura 2.5. Disa alkaloide klavine

Figura 2.6. Acidet e ergolinës

2.3.3. Derivatet e acidit lizergjik

Alkaloidet klasike të ergotit janë të gjitha derivatet e amideve të acidit lizergjik ose

epimerë të acidit izolizergjik. Zëvendësuesi mund të jetë një amid i thjeshtë ose një

oligopeptid. Derivatet e acidit (+) - lizergjik me konfigurimin 8b janë farmakologjikisht

aktive dhe emrat e tyre të zakonshëm, mbarojnë me - ina (p.sh. ergotamina), ndërsa

epimerët e tyre joaktive (derivatet e acidit (+)-izolizergjik) kanë -inina (p.sh.

ergotaminina).


18

Amidet e thjeshta të acidit lizergjik si:amidi i acidit lizergjik, amidi i acidit izolizergjik

dhe amidi i 1-hidroksietil i acidit (+) lizergjik (Fig. 2.7.) janë izoluar për herë të parë nga

kulturat saprofite të Claviceps paspali.

Figura 1.7. Amidet e thjeshta të acidit lisergjik

2.3.4. Alkaloidet peptidike

Alkaloidet klasike peptidike përbëhen nga molekula e acidit lizergjik, e cila është e lidhur

me një tip acid amidi i lidhur në një strukture ciklike tripeptidike (Fig. 2.8).

Shkëmbimi i aminoacideve numër I dhe II lejon që ergopeptinat të grupohen në ndonjë

formë të sistemit periodik siç tregohet në Tab. 2.2. Aminoacidi numër III i këtij tripeptidi

është L-prolina dhe është e përbashkët për të gjithë ergopeptinat natyrale tënjohura.

Një grup tjetër i alkaloideve peptidiketëergotit u quajt ergopeptame (McLaughlin et

al.,1977). Tripeptidi është një laktam jo-ciklol në vend të formës ciklole. Formula e

përgjithshme është paraqitur në Fig.2.8.

Figura 2.8.Formula e përgjithshme e alkaloideve peptidike.


19

Zëvendësuesit R1 dhe R2 janë listuar në Tab. 2.2. Aminoacidi III është L-prolina.

2.3.4.1. Derivatet e alkaloideve peptidike

Nga të gjitha alkaloidet e ergotit natyrale vetem dy përdoren në terapi: ergotamina dhe

ergomentina. Pjesa tjetër e komponimeve terapeutike të rëndësishme të ergotit i janë

nënshtruan disa ndryshimeve kimike. Një operacion i tillë është eliminimi i lidhjes

dyfishe 9,10 me hidrogjenizimin katalitik, transformimin e ergotaminës në

dihidroergotamin dhe ergotoksina përkatëse në dihidroergokristin, dihidroergokorninë,

dihidro-α-ergokriptindhe dihidro-β-ergokriptin (Fig.2.10).


20

Figura 2.9. Formula e përgjithshme e grupit ergopeptame.

Zëvendësuesit R1 dhe R2 pontecialisht mund të jenë të njëjtë si për ergopeptinën në Fig. 2.8.

Tabela 2.2. Grupet natyrale të alkaloideve peptidiket të ergotit

R2L-Amino acid II

R1L-Aminoacid I

(-hidroksi)

CH2C6H5

Fenilalanin

CH(CH3)2

Valin

CH2CH(CH3)2

Leucin

CH(CH)CH2CH3

Izoleucin

CH2CH2CH(CH3)2

Homoleucin

Izoleucin

CH2-CH3

Acid-

aminobutirik

Emri i grupit

CH3 Alanina Ergotamina Ergotamina Ergovalin Ergozina Ergoheksina

CH(CH3)2 Valina Ergotoksina Ergokristina Ergokornina -Ergokriptina -Ergokriptina Ergoheptina Ergobutina

CH2CH3 Acidi

Aminobutirk

Ergoksina Ergostina Ergonina -Ergoptina Ergobutina


21

Figura 2.10. Derivatet e alkaloideve peptidike, pas ndryshimeve kimike


22

Figura 2.11. Komponimet e alkaloideve të ergotit të përdorura terapeutikisht

2.3.4.2. Ergotamina

Këto komponent prodhohen si përzierje toksike e alkaloideve në sklerotia (vendi ku

rezervat ushqimore ngurtësohen) të specieve Claviceps, që janë patogjenët me të

zakonshëm të llojeve të ndryshme të bimëve. Gëlltitja e këtyre skleroteve ose ergoteve

kanë qenë të lidhur me sëmundje që nga antikiteti. Një tablet asiriane që daton 600 vjet

para erës sonë i referohet një “puçër të dëmshme në kokrrën e grurit”, besohet të jetë një

referencë e hershme e ergotit (Hofmann, 1972). Sëmundja te njeriu fitohet nga ngrënia e

drithërave të kontaminuara me sklerotia ergoti, zakonisht buka e bërë nga miell i ndotur,

dhe quhet ergotizëm. Dy format e ergotizmit janë njohur zakonisht si gangrenoze dhe

konvulsive. Forma gangrenoze 967 ndikon në furnizimin me gjak të gjymtyrëve, ndërsa

ergotizmi konvulsiv ndikon në sistemin nervor qendror (Bennett & Bentley 1999).

Ergotizmi është akoma një një problem i rëndësishëm veterinar. Kafshët më të rrezikuara

janë: bagëtitë, delet, derrat dhe pulat. Simptomat e ergotizmit tek kafshët janë: vëshitirësi


23

në furnizimin me gjak të gjymtyrëve, abortimi, ndalimi i prodhimit të qumështit dhe

ndikim në sistemin nervor qendror (Lorenz, 1979).

2.4. Fumonizinat

Fumonizinat janë përshkruar dhe karakterizuar për herë të parë në vitin 1988. Specia e

prodhuar më shumë e kësaj familje është fumonizina B1 (Fig.2.11). Ato mendohet se

sintetizohen nga kondensimi i aminoacidit alaninë me një prekursor derivati acetatit.

Fumonizinat prodhohen nga disa specie të Fusarium, sidomos Fusarium verticillioides

(ish Fusarium moniliforme = Gibberella fujikuroi), Fusarium proliferatum dhe Fusarium

nygamai, si dhe Alternaria alternataf. sp. Lycopersici (Marasas et al., 2001).Këto myqe

janë taksonomikisht sfiduese, me një nomenklaturë komplekse dhe që ndryshon me

shpejtësi, e cila ka arritur të hutojë shumë jo mykolog (dhe disa mykologë gjithashtu).

Figura 2.12. Struktura e Fumonizinës B1

Specia më e rëndësishme sipas rëndësisë ekonomike është Fusarium verticillioides, i cili

rritet si një mikroorganizëm simbiotik në misër; si në indet vegjetative dhe në ato

riprodhuese, shpesh pa shkaktuar simptoma të sëmundjeve në bimë. Megjithatë kur

kushtet e motit, dëmtimi nga insektet dhe myqet e përshtatshme si dhe gjenotipet e

bimëve që janë prezente, mund të shkaktoj dëmtime të filizit, kalbie të kërcellit dhe

kokrrës (Nelson, 1993). Fusarium verticillioides është i pranishëm pothuajse në të gjitha

mostrat e misrit. Shumica e shtameve nuk prodhojnë toksina, kështu prania e myqeve nuk

do të thotë që domosdoshmërisht fumonizinat janë të pranishme. Edhe pse është

simbiotik, fumonizina B1 nuk është e nevojshme për patogjenezën e bimëve (Marasas et

al., 2001).

2.4.1. Fumonizina B1

Fumonizinat ndikojnë në kafshë në mënyra të ndryshme, duke ndërhyrë në metabolizmin

e sfingo-lipideve. Ato shkaktojnë leukoencefalomalaci (sindroma e vrimës në kokë) te

kuajt (Marasas et al., 2001) dhe lepujt; enjtje të mushkërive dhe hidrotoraks tek derrat;

dhe efekte toksike në mëlçi dhe kancerogjene. Tek njerëzit ekziston një lidhje me

kancerin e ezofagut. Shfaqja e fumonizinës B1 është e lidhur me shfaqjen e një incidence

të lartë të kancerit të ezofagut në rajonin Transkei (në Afrikën e Jugut), Kinë dhe në veri-

lindje të Italisë. E cila ka qenë izoluar në nivele të larta në ushqime me bazë misri dhe


24

misrin e bluar, përfshirë dhe 7 mostra nga një supermarket në Charleston, një qytet që ka

incidencën më të lartë të kancerit të ezofagut në mesin e afro-amerikanëve në Shtetet e

Bashkuara (Sydenham et al, 1991). Disa mykotoksina të tjera, parametrat ushqyes dhe

faktorë të tjerë janë përfshirë në etiologjin e kancerit të ezofagut tek njerëzit. Një rast i

ekspozimit akut ndaj fumonizinës B1 përfshin 27 fshatra në Indi, ku nga konsumi i bukës

pa maja të bërë nga melakuqa ose misër i mykur shkaktuan dhimbje të përkohshme

barku, diarre etj. Të gjithë personat që u prekën u shëruan plotësisht. Përfundimisht,

fumonizinat mund të shkaktoj defekte në fijet nervore të kafshëve eksperimentale dhe

gjithashtu mund të kenë të njëjtin rol tek njerëzit. Është hedhur hipoteza se grupi i

anencefali (mungesa e një pjese të trurit, kafkës gjatë embrionit) dhe spina bifida (mos

përfundimi i shtyllës kurrizore) në jug të Teksasit është lidhur me fumonizinat në

produktet e misrit. Agjensia Ndërkombëtare e Kërkimeve mbi Kancerin ka vlerësuar

rrezikun e kancerit nga fumonizinat tek njerëzit dhe janë klasifikuar si të grupit 2B (pra,

me siguri kancerogjene) (Rheeder et al., 2002; IARC, 2012).

Ndryshe nga pjesa më e madhe e mykotoksinave të njohura që janë të tretshme në solvent

organik, fumonizinat janë hidrofilike. Kjo i bën të vështirë, për t’i studiuar. Zakonisht ato

janë ekstraktuar me metanol ujor ose acetronitril ujor. Metoda analitike më e përdorur

është kromatografia e lëngët me presion të lartë me anë të dedektimit me fluoreshencë

(Plattner et al., 2006). Historia e fumonizinave shtron shqetësime se mund të ketë shumë

të fshehta të tjera, produkte toksike të metabolizmit të myqeve të cilat ende nuk janë

zbuluar për shkak të natyrës së tyre hidrofilike.

2.5. Okratoksina A

Okratoksina A (Fig. 2.13.) u zbulua si metabolit i Aspergillus ochraceus në 1965 gjatë

ndarjes së metabolitëve të myqeve, që ishte projektuar veçanërisht për identifikimin e

mykotoksinave të reja.

Figura 2.13. Struktura e Okratoksinës A

Menjëherë pas kësaj, është izoluar në një mostër komerçale misri në Shtetet e Bashkuara

dhe njihet si nefrotoksinë e fuqishme (Shotwell et al., 1969). Antarët e familjes së

okratoksinave janë gjetur si metabolit të specieve të ndryshme të Aspergillus, përfshihen

Aspergillus alliaceus, Aspergillus auricomus, Aspergillus carbonarius, Aspergillus

glaucus, Aspergillus melleus dhe Aspergillus niger. Sepse Aspergillus niger është

përdorur gjerësisht në prodhimin e enzimave dhe të acidit citrik për konsum njerëzor,

ndaj është e rëndësishme të sigurohet që shtamet industriale nuk janë prodhuese. Edhe

pse disa raporte të hershme përfshijnë disa specie të Penicillium, tani mendohet që


25

Penicillium verrucosum është një ndotës i zakonshëm i elbit, është i vetmi prodhues i

okratoksinës i konfirmuar në këtë gjini (Chu, 1974).

Si edhe për mykotoksinat e tjera, kushtet e substrateve në të cilat rriten myqet më mirë

janëlagështia, temperatura dhe prania e mikroflorës konkurruese që bashkëveprojnë për të

ndikuar në nivelet e toksinave të prodhuara. Okratoksina A është gjetur në elb, tërshërë,

thekër, grurë, kafe dhe në produkte të tjera bimore, ku elbi ka pasur mundësi më të lartë

kontaminimi. Ka gjithashtu shqetësim që okratoksinat mund të jenë prezente në disa

verëra të caktuara, veçanërisht ato nga rrushi i kontaminuar me Aspergillus carbonarius.

Nga toksinat e Aspergillus, vetëm okratoksina është potencialisht aq e rëndësishme si

aflatoksinat. Veshkat janë organi kryesor i shënjestruar. Okratoksina A është një

nefratoksinë për të gjitha llojet e kafshëve të studiuara deri më sot dhe është më e

mundëshme të jetë toksike tek njerëzit, sepse e ka më të gjatë kohën e eleminimit në

krahasim me speciet e tjera të ekzaminuara. Përveç kësaj për të qenë një nefratoksik,

kafshët e studiuara tregojnë që okratoksina A është toksike për mëlçinë, ul imunitetin, një

tetratogjen i fuqishëm dhe kancerogjen. Okratoksina A pengon fiziologjinë qelizore në

rrugë të shumëfishta, por duket se efektet primare janë të lidhura me enzimat e ARN-së

tëpërfshira në sintezën e fenilalaninës komplekse (Bunge et al., 1979). Gjithashtu, ajo

inhibon prodhimin e ATP në mitokondri dhe stimulon peroksidimin e lipideve.

Okratoksina është dedektuar në gjak dhe në indet e kafshëve të tjera dhe në qumësht,

duke përfshirë dhe qumështin e njeriut. Është gjetur shpesh në mishin e derrit të destinuar

për konsum njerëzor.

Ka pasur spekullime se okratoksinat janë të përfshira në sëmundjen njerëzore të quajtur

nefropatia endemike e Ballkanit (Hult et al., 1982). Kjo për shkak se është një nefrit

kronik progresiv për popullsinë që jetojnë në zonat kufitare të lumit Danub në pjesët e

Rumanisë, Bullgarisë dhe ish-Jugosllavisë. Në një studim në Bullgari, ushqimet e

kontaminuara me okratoksinë dhe prania e okratoksinës në serumin e njerëzve ishin më të

zakonshme në familjet e prekura me nefropatin endemike Ballkanike dhe tumore në

traktin urinar sesa në familjet e paprekura. Përveç toksinës së okratoksinës, kjo sëmundje

i atribuohet dhe faktorëve gjenetik, metaleve të rënda dhe agjentëve të mundshëm

infektiv të fshehtë.

Janë bërë disa vlerësime të detajuara të rrezikut nga okratoksina A. Duke pasur parasysh

ekspozimin e njohur njerëzor dhe numrin e madh të të dhënave toksikologjike gjatë

studimit të kafshëve, Komiteti Shkencor i Bashkimit Europian ka rekomanduar që nivelet

e okratoksinës A të ulen nën 5 ng/kg të peshës trupore në ditë. Përveç kësaj, disa vende

Europiane kanë propozuar rregulla të veçanta, me tolerimin e përqëndrime maksimale të

cilat ndryshojnë shumë nga njëri vend në tjetrin. Agjensia Nërkombetare e Kërkimeve

mbi Kancerin i ka vlerësuar okratoksinat si një agjent të mundshëm kancerogjen tek

njerëzit (kategoria 2B) (IARC, 2012). Si përfundim, do të ishte e këshillueshme për

komunitetin mjekësor që ti kushtonte vëmendje mundësisë së toksicitetit nga okratoksina

në pacientët me simptoma të sëmumdjes së veshkave. Edhe pse roli i okratoksinës A në

sëmundjet njerëzore është ende spekulative, nefrociteti akut, ulja e imunitetit dhe efektet

tetragjenike në modelet e kafshëve, së bashku me aftësinë për të hyrë nëpërmjet zinxhirit

njerëzor, janë të dhëna që shtyjnë që të shqetësohesh.


26

2.6. Patulina

Patulina, është mykotoksinë e cila prodhohet nga myqe të ndryshme, e zbuluar për herë të

parë si princip mikrobial gjatë 1940 nga Penicillium patulum (i quajtur më vonë

Penicillium urticae dhe tani Penicillium griseofulvum). I njëjti metabolit u izolua dhe nga

specie të tjera dhe duke marrë parasysh emrat klavacin, klaviformin, ekspansin, mykoin

c, dhe penicidin (Ciegler et al., 1971). Struktura kimike tregohet në Fig.2.14. Një numër

studimesh të hershme ishin drejtuar drejt shfrytëzimit të aktivitetit të saj si antimikrobial.

Për shembull, është testuar për trajtimin e hundës dhe fytit gjatë ftohjes, në formën e

sprajit dhe si vaj për trajtimin e infeksioneve mykore të lëkurës. Megjithatë gjatë 1950

dhe 1960 u vlerësua se përveç aktivitetit si antimikrobial, antiviral dhe antiprotozoar,

patulin është toksik si për bimët dhe për kafshët, përjashtuar përdorimin e saj klinik si

antibiotik. Gjatë 1960, patulina u riklasifikua si mykotoksinë.

Figura 2.14. Struktura e Patulinës

Në ditët e sotme, Penicillium expansum, myku blu që shkakton kalbjen e lehtë tek mollët,

dardhat, qershite dhe frutat e tjerë, është njohur si kontaminimi me patulinë. Ai është

gjetur rregullisht në lëngun e mollës të pafermentuar, edhe pse nuk do ti rezistojë

fermentimit dhe nuk do të gjendet në produktet që do të përftohen. Patulina është toksike

në përqëndrime të larta në mjediset laboratorike, por të dhëna për helmime natyrore janë

indirekte dhe jobindëse. Megjithatë, Organizata e Përbashkët e Ushqimit dhe Bujqësisë –

Organizata Botërore e Shëndetësisë Komiteti i Ekspertëve për Aditivët Ushqimorë ka

vendosur një sasi maksimale të lejueshme (tolerueshme) ditore të përkohëshme për

patulinën prej 0.4mg/kg të peshës trupore në ditë (Trucksess & Tang, 2001). Patulina ka

luajtur një rol të rëndësishëm në studimet klasike në biokimi në biosintezën poliketide.

Ekstrakti i parë qelizorë për sintezën mykore poliketide përfshin studimet e sintezës së

aciditmetil-6-salicilik nga specia që quhej Penicillium urticae (taniPenicillium

griseofulvum) (Bennett & Bentley,1999).

2.7. Trikotecenet

Trikotecenet përbëjnë një familje me më shumë se gjashtëdhjetë metabolitë të

seskuiterpeneve të prodhuar nga një numër i përgjithshëm myqesh, duke përfshirë

Fusarium, Myrothecium, Phomopsis, Stachybotrys, Trichoderma, Trichothecium dhe të

tjerë (Cole & Cox, 1981; Scott 2009). Termi trikotecene është derivat nga trikotecin, i cili

ishtë një nga antarët e parë të familjes së identifikuar. Të gjitha trikotecenet përmbajnë të

përbashkët skeletin 12,13-epoksitrikotecn dhe lidhjen olefinik me zëvendësime të

ndryshme të zinxhirit anësorë. Ata zakonisht gjenden si kontaminues të ushqimeve të


27

njerëzve dhe të kafshëve dhe konsumimi i këtyre mykotoksinave mund të rezultoj me

hemoragji dhe të vjella, kontakti direkt shkakton pezmatim të lëkurës.

Trikotecenet klasifikohen si makrociklike ose jo makrociklike, në varësi të prezencës të

esterit makrociklik ose urës eter-ester midis C-4 dhe C-15. Trikotecenet jo makrociklike

mund të klasifikohen në dy grupe: Tipi A, që kanë hidrogjen ose ester me zinxhir anësor

në pozicionin C-8 dhe përfshijnë toksinën T-2 (Fig.2.15.), neosolaniolin dhe

diacetoksisirpenolin, ndërsa tipi i grupit B përmbajnë keton dhe përfshijnë fuzarenonin-x,

nivalenolin dhe deoksinivalenolin (Fig. 2.16). Fuzarium është klasa më e madhe e

përfshirë në prodhimin e trikoteceneve jo makrociklike. Shumë antarë të kësaj klase janë

patogjen të rëndësishëm bimor, dhe kanë taksonomi të ndërlikuar (Marasas et al.,2001).

Figura 2.15. Struktura e toksinës T-2 Figura 2.16. Struktura e Deoksinvalenolit

2.7.1. Deoksinivalenoli

Trikotecenet janë inhibitor jashtëzakonisht të fuqishëm të sintezës së proteinave në

eukariotët. Trikotecene të ndryshme ndikojnë në fillimin, zgjatjen dhe fazat

përfundimtare. Trikodermini ishte trikoteceni i parë që u tregua se realizonte inhibimin e

aktivitetit të peptidil transferazës. Më pas u vu re se të gjitha trikotecenet inhibonin

peptidil transferazën, duke u lidhur në të njëjtin vend të lidhjes me ribozomin, ata

ushtrojnë efekte të ndryshme të cilat mund të lidhen më grupe të ndryshme funksionale.

Grupi 12, 13-epoksid është thelbësor për ndalimin e sintezës së proteinave, prishja e

lidhjes dyfishe -9,10 redukton toksicitetin (McLaughlinet al., 1977).

Është një histori e gjatë me “intoksikimet” nga gruri i mykur, në Japoni, ku sëmundja si

në qeniet njerëzore dhe në kafshë i atribuohet mykotoksikozave nga Fusarium. Fusarium

graminearum gjendet rregullisht në elb, tërshërë, thekër dhe grurë, ndaj konsiderohet si

patogjeni më i rëndësishëm i bimëve në Japoni dhe besohet të jetë shkaku i sëmundjes së

mykut të kuq (Akakabi toksikosis)(Ueno, 1983). Ashtu si me të gjitha mykotoksinat, në

varësi të kushteve të motit, rritja e trioteceneve të prodhuara nga myqet dhe prodhimet e

mëvonshme të toksinave ndryshojnë në mënyrë të konsiderueshme nga viti në vit dhe nga

njëri vend në tjetrin.

Diacetoksisirpenoli, deoksinivalenoli dhe toksina T-2 janë me të studiuara nga

trikotecenet e prodhuara nga speciet e Fusarium. Deoksinivalenoli është një nga

mykotoksinat më të zakonshme të gjetura në drithëra. Kur merret në doza të larta nga


28

kafshët bujqësore shkakton: të përziera, të vjella dhe diarre; në doza të ulëta, derrat dhe

kafshët e tjera të fermës shfaqin humbje në peshe dhe refuzim të ushqimit (Rotter et al.,

1996). Për këtë arsye, deoksinivalenoli shpesh quhet vomitoksinë ose faktor i refuzimit të

ushqimit. Edhe pse me pak toksik se shumë trikotecene të tjera të mëdha, ajo është më e

përhapur dhe gjendet zakonisht në elb, misër, thekër, fara luledielli, gruri dhe ushqime të

përziera.

Simptomat e shkaktuara nga trikotecenet e ndryshme përfshijnë efekte në pothuajse çdo

sistem të madh tek vertebrorët, shumë nga këto efekte janë për shkak të proceseve

dytësore që iniciohen shpesh nga mekanizma metabolik që nuk kuptohen mirë, por që

lidhen me inhibimin e sintezës së porteinave. Një përpjekje e guximshme për të hartuar

dhe interpretuar të dhënat e ndryshme të trikoteceneve, studimeve në organizma të

ndryshëm, të administruara në rrugë të ndryshme, në doza të ndryshme, në intervale të

ndryshme janë dhënë nga Beasley (1989). Nga trikotecenet natyrale: toksina T-2 dhe

diacetoksisirpenoli duket të jenë më të fuqishme në studimet e kafshëve. Përveç,

veprimtarisë së tyre citotoksike, ato kanë një efekt në uljen e imunitetit që rezulton me

rënien e rezistencës ndaj mikroorganizmave infektues (Rotter et al., 1996). Ato

shkaktojnë një gamë tëgjerë të simptomave si gastrointerstinale, dermatologjike dhe

neurologjike, për një gamë rreth 50 % të dozës vdekjeprurëse dhe efekte të tjera në një

gamë më të gjerë në kafshët eksperimentale dhe bujqësore.

Është hedhur hipoteza që toksina T-2 dhe diacetoksisirpenoli janë të lidhura me

sëmundjen njerëzore të quajtur aleukia toksike ushqimore. Simptomat e sëmundjes

përfshijnë: inflamacion të lëkurës, të vjella dhe dëmtime të indeve hematopoietike. Faza

akute shoqërohet me nekrozë në kavitetin oral, gjakderdhje nga hunda, goja dhe vagina,

dhe çrregullimet e sistemit nervor qendror. Është e mundur që aleukia toksike ushqimore

të mund të diagnostikohet si difteri ose zgjebe. Literatura sovjetike përmbajnë shumë

raporte të shpërthimit të sëmundjeve që lidhen me konsumimin e drithërave të

kontaminuara, disa datojnë që në shekullin e XIX. Aleukia toksike ushqimore ka prekur

një popullsi të madhe në Orenburg në ish Bashkimin Sovjetik gjatë Luftës së Dytë

Botërore. Njerëzit e sëmur kishin ngrënë gjatë dimërit drithëra të kontaminuara me

Fusarium sporotrichioides dhe Fusarium poae (Joffe,1978; Lutsky et al., 1978).

Gjithashtu, Matossian (1989) analizoi modelet e motit dhe vdekshmërin nga të dhënat

Ruse nga 1861 deri në 1913 dhe arriti në përfundimin që temperaturat e ulta në prill

(merren si parashikues të toksinës T-2 në grurin dimëror dhe ruajtjen e tij) dhe ishin

parashikuese të rritjes së vdekshmërisë për verën në vazhdim. Është theksuar që hipoteza

për një lidhje midis aleukia toksike ushqimore dhe trikoteceneve, do të forcohet nëse

toksina T-2 zbulohet me të vërtet në mostrat e grurit dimëror dhe kjo lidhet me

shpërthimet e aleukia toksike ushqimore.

Trikotecenet makrociklike prodhohen më gjerësisht nga Myrothecium, Stachybotrys dhe

speciet e Trichothecium. Glutinozini një përzierje e trikoteceneve makrociklike të

verrucarin A dhe B, është identifikuar fillimisht si agjent antimikrobial. Kohët e fundit,

trikotecenet e prodhuara nga Stachybotrys atra (Stachybotrys chartarum) kanë marrë më

shumë vemendje. Ato përfshijnë satratoksinën, roridinën, verrukarinën dhe atranonin

(Hinkley & Jarvis, 2001).


29

2.8. Zearalenoni

Zearalenoninjë metabolit dytësor i Fusarium graminearum (teleomorph Gibberella zeae)

iu dha emri i trivial zearalenon si një kombinim i G.zeae, lakton acid resorcilik , -en (për

praninë e lidhjes dyfishe midis C-1 dhe C-2 ), dhe –one, për keton në C-6′ (Urry et al.,

1966). Ndërsa emërtimi sipas IUPAC i të cilit është (6-[10-hydroxy-6-oxo-trans-1-

undecenyl]-B-resorcyclic acid lactone), Pothuajse në të njëjtën kohë, u izolua një grup i

dytë, dhe u studiuan vetitë metabolike të të njëjtit komponim dhe atë e quajtën F-2

(Christensen et al., 1965). Pjesa më e madhe e letërsisë së hershme e përdor zearalenonin

dhesi sinonim të F-2; ndërsa familjet e analogëve janë të njohur respektivisht si

zearalenoni dhe toksina F-2.

Figura 2.17. Struktura e Zearalenonit

Sidoqoftë, fjala toksinë është pothuajse me siguri një term i gabuar, sepse zearalenoni,

ndërsa biologjikisht është i fuqishëm, nuk është mjaft toksik; më tepër i ngjan 17β-

estradiolit, hormoni kryesor i prodhuar nga vezoret e njeriut, që e lejon atë që të lidhet me

receptorët e estrogjenit në qelizat e shënjestruara të gjitarëve (Kuiper-Goodmanet al.,

1987). Zearalenoni është më mirë i klasifikuar si një estrogjen josteroidal ose

mykoestrogjen. Ndonjëherë ai është quajtur si një fitoestrogjen.

Zearalenonet biosintetizohen përmes rrugës së poliketideve nga Fusarium graminearum,

Fusarium culmorum, Fusarium equiseti dhe Fusarium crookwellense. Të gjitha këto

specie janë kontaminues të rregullt të drithërave në mbarë botën. Një lidhje midis

konsumit të grurit të kontaminuar dhe hiperestrogjenit në derra është venë re që në 1920;

të dhënat tregojnë se dietat me një përqendrim të zearalenonit nën 1.0 ppm mund të çojë

në sindromën e hiperestrogjenit në derra; ndërsa kur përqendrimi është më i lartë mund të

çojë në ndërprerje të shtatëzanisë, në abort dhe probleme të tjera (Kurtz & Mirocha,

1978). Probleme me riprodhimin janë venë re në lopë edhe në dele.

Forma e reduktuar e zearalenonit, zearalenoli, rrit aktivitetin estrogjenik. Një formulim

sintetik komercial i quajtur zeranol (Ralgro) është tregëtuar me sukses për përdorim si një

agjent anabolik për delet dhe bagëtit (CAST, 2003). Në vitin 1989, zeranol u ndalua nga

Bashkimi Europian, por është përdorur ende në pjesë të tjera të botës. Zearalenoni

gjithashtu është përdorur për të trajtuar simptomat e pas menopauzës tek gratë, dhe si

zearelanoli dhe zearalenoni janë patentuar si kontraceptivë oral. Është pretenduar se

frekuenca e lartë e fillimit të hershme të menstruacioneve në Porto Riko mund të jetë për

shkak të zearalenonit dhe komponimeve të lidhura me dietën e njeriut. Sidoqoftë, studime

nga Administrata e Ushqimit dhe Ilaçeve nuk e mbështesin këtë hipotezë (Kuiper-

Goodman et al., 1987).


30

Kohët e fundit, shkatërruesit endokrine (hormonal) kanë marrë shumë vëmendje publike

dhe besohet gjerësisht se reduktojnë pjellorinë mashkullore si në popullatat njerëzore dhe

në kafshët e egra, por nuk është e qartë sesa zearalenoni kontribuon në ngarkesën totale

mjedisor të ksenoestrogjenit (Shier,1998). Ndonjëherë, shkatëruesit hormonal janë

etiketuar si toksikant mjedisorë, por ekziston një dallim i paqartë midis një komponimi që

mund të shkaktojë vdekje (toksina) dhe një komponimi që ka aktivitete të tjera

farmakologjike.

Fuqia biologjike e metabolitëve të zearalenoneve është e lartë, por toksiciteti aktual është

i ulët. 50% e dozës vdekjeprurëse te minjtë femra është më e madhe se 10,000 mg/kg;

tekderrat femra është 5,000 mg/kg (Hidy et al., 1977), ndërsa më pak se një mg/kg mund

të krijojë një përgjigje detektueshme uterogjenike në derrat femra. Kështu,

mykoestrogjeni është një rubrikë më e përshtatshme se mykotoksinat. Për më tepër, si

alkaloidet e ergotit, në formulime të caktuara disa analog të këtyre makrolideve mund të

quhen droga. Komentet e shumta të të dhënave epidemiologjike kanadeze dhe skandinave

kanë arritur në përfundimin se rreziku për popullsinë e njeriut është minimal. Sasia e

rekomanduar e zearalenonit, që është e sigurt për konsum njerëzor vlerësohet të jetë 0.05

mg/kg të peshës trupore në ditë (Kuiper-Goodman et al., 1987).

KAPITULLI III

3. LEGJISLACIONI MBI MYKOTOKSINAT

Legjislacioni ushqimor në mbarë botën ruan shëndetin e konsumatorëve dhe interesat

ekonomike të prodhuesve dhe tregtarëve. Ligjet për ushqimet shpesh vendosin kufizime

në përqendrimet e ndotësve të veçantë, përfshirë edhe mykotoksinat, në ushqime.

Rregullat e vendosura për mykotoksinat, siç tregohet në Tabelën 3.1. janë zgjedhur kufijë

që varen nga disa faktorë, të tilla si:

(1) të dhëna nga studime toksikologjike,

(2) të dhëna mbi dukurinë e mykotoksinave në produkte të ndryshëm,

(3) përqendrimi homogjen në një lot,

(4) disponueshmëria e metodave analitike,

(5) legjislacioni në vendet e tjera me të cilat ekzistojnë kontakte tregtare, dhe

(6) nevoja për furnizim të mjaftueshëm me ushqim. (CAST, 2003)

Në tabelën jepen vlerat maksimale të lejuara sipas legjislacionit shqiptar në fuqi për

secilën mykotoksinë nëpërmjet UDHËZIMIT Nr.1, date 05.02.2016, të cilat janë të njëjta

me vlerat maksimale të lejuara nga Komuniteti Europian sipas DIREKTIVËS Nr.

1881/2006 (EC 1881/2006, 2006).


31

Tabela 3.1. Nivelet maksimale të lejuara për secilën mykotoksinë në ushqimet përkatëse

sipas legjislacionit Shqiptarë dhe Europian

Nr. Prod. Niveli maksimal (µg/kg) B1 B1+B2+

G1+G2 M1

2.1 Aflatoksina

2.1.1

Kikirikët dhe farërat e tjera vajore

(40), që i janë nënshtruar ndarjes ose

trajtimeve të tjera fizike para

përdorimit për konsum njerëzor ose

përdorimit si përbërës ushqimorë, me

përjashtim të:

- kikirikëve dhe farërave të tjera vajore

për shtrydhje për prodhimin e vajit

bimor të rafinuar

8,0 (5) 15,0 (5) -

2.1.2

Bajame, fistikë dhe kajsi, që janë

objekt i ndarjes ose trajtimeve të tjera

fizike para përdorimit për konsum

njerëzor ose përdorimit si përbërës

ushqimorë

12,0 (5) 15,0 (5) -

2.1.3

Lajthi dhe arra Brazili që janë objekt i

ndarjes, ose trajtimeve të tjera fizike

para përdorimit për konsum njerëzor

ose përdorimit si përbërës ushqimorë

8,0 (5) 15,0 (5) -

2.1.4

Pemët arrore, të tjera nga ato të

listuara në 2.1.2 dhe 2.1.3 që i janë

nënshtruar ndarjes ose trajtimeve të

tjera fizike, para përdorimit për

konsum njerëzor ose përdorimit si

përbërës në ushqime

5,0 (5) 10,0 (5) -

2.1.5

Kikirikët dhe farat e tjera vajore (40)

dhe produktet e tyre të përpunuara, të

përcaktuara për konsum direkt

njerëzor ose si një ingredient

ushqimor, me përjashtim të:

- vajrat bimore të papërpunuara të

destinuara për rafinim;

- vajrat bimore të rafinuara.

2,0 (5) 4,0 (5) -

2.1.6

Bajame, fistikë dhe kajsi të


njerëzor ose si një ingredient ushqimor

(41)

8,0 (5) 10,0 (5) -

2.1.7 Lajthi dhe arra Brazili, të destinuara

për konsum të drejtpërdrejtë njerëzor 5,0 (5) 10,0 (5) -


32

ose përdorim si një ingredient

ushqimor (41)

2.1.8

Pemët arrore, të listuara në 2.1.6 dhe

2.1.7, dhe produkteve të përpunuara të

tyre, të destinuara për konsum të

drejtpërdrejtë njerëzor ose përdorim si

një ingredient ushqimor

2.0 (5) 4.0 (5) -

2.1.9

Fruta të thata, të tjera nga fiku, që

janë objekt i ndarjes ose trajtimeve të

tjera fizike para përdorimit për

konsum njerëzor ose përdorimit si

përbërës ushqimorë

5,0 10,0 -

2.1.10

Fruta të thata dhe të përpunuara të


njerëzor ose si një ingredient ushqimor

2.0 4.0 -

2.1.11

Të gjitha drithërat dhe produktet që

rrjedhin nga drithërat, duke përfshirë

produktet e përpunuara të drithërave,

me përjashtim të produkteve

ushqimore të listuara në 2.1.12, 2.1.15

dhe 2.1.17

2.0 4.0 -

2.1.12

Misri dhe orizi, që janë objekt i

ndarjes ose trajtimeve të tjera fizike

para përdorimit për konsum njerëzor

ose përdorimit si përbërës ushqimorë

5,0 10,0 -

2.1.13

Qumështi i freskët(6), qumështi për

prodhimin e nënprodukteve të tij,

qumësht i trajtuar në të nxehtë

- - 0.050

2.1.14

Speciet e mëposhtme të erëzave:

Capsicum spp. (fruta të thata, të plota

ose të bluara, spec djegës, spec djegës

i bluar, spec i kuq dhe spec) Piper spp.

(fruta, duke përfshire piperin e bardhë

dhe të zi)

Myristica fragrans (arrëmyshku)

Zingiber officinale (xhenxhefil)

Curcuma longa (shafran i Indisë)

Përzierje e erëzave që përmbajnë një

ose më shumë

nga erëzat e lartpërmendura.

5,0 10,0 -

2.1.15

Ushqimet e përpunuara me bazë drithi

dhe ushqime për foshnjat dhe fëmijë të

vegjël (3) (7)

0.10 - -

2.1.16 Formula për foshnje dhe follow-on

formula, duke përfshirë qumështin për - - 0.025


33

foshnje dhe qumështin follow-on (4)

(8)

2.1.17

Ushqimet dietetike për qëllime të

caktuara mjekësore (9) (10) të

përcaktuara veçanërisht për foshnjat.

0.10 - 0.025

2.1.18 Fiq të thatë 6.0 10.0 -

2.2 Okratoksina A

2.2.1 Drithëra të papërpunuara 5.0

2.2.2

Të gjitha produktet e derivuara nga

drithëra të papërpunuara, duke

përfshirë produktet e përpunuara të

drithit dhe drithërat e përcaktuara për

konsum direkt për njerëz me

përjashtim të produkteve ushqimore të

listuara në 2.2.9., 2.2.10 dhe 2.2.13.

3.0

2.2.3 Fruta të thata hardhi (stafidhe, rrush të

thatë dhe sultanas) 10.0

2.2.4 Kafe kokërr e pjekur, kafe e pjekur e

bluar, me përjashtim të kafes së tretur 5.0

2.2.5 Kafe e tretur (në vend të kafes) 10.0

2.2.6

Verë (duke përfshirë verë të gazuar,

me përjashtim të likerit dhe verës me

gradë alkoolike e jo më pak se 15 %

vol) dhe verë frutash (11)

2.0 (12)

2.2.7

Verë e aromatizuar, pije me bazë vere

të aromatizuar dhe kokteje vere të

aromatizuar (13)

2.0 (12)

2.2.8

Lëngu i rrushit, lëngu i rrushit i

koncentruar i riformuar, nektar rrushi,

mushti i rrushit dhe mushti i rrushit të

koncentruar i riformuar, i përcaktuar

për konsum direkt njerëzor (14)

2.0 (12)

2.2.9

Ushqimet e përpunuara me bazë drithi


vegjël (3) (7)

0.50

2.2.10

Ushqimet dietetike për qëllime të

caktuara mjekësore (9) (10) të

përcaktuara veçanërisht për foshnjat.

0.50

2.2.11

Erëzat, përfshirë erëzat e thata

Piper spp. (fruta, duke përfshirë

piperin e bardhë dhe të zi)

Myristica fragrans (arrëmyshku)

Zingiber officinale (xhenxhefil)

15.0

15.0


34

Curcuma longa (shafran i Indisë)

Capsicum spp. (fruta të thata, të plota

ose të bluara, spec djegës, spec djegës

i bluar, spec i kuq dhe spec)Përzierje e

erëzave që përmbajnë një ose më

shumë nga erëzat e lartpërmendura.

15.0

2.2.12

2.2.12.1

Likuorike (Glycyrrhiza glabra,

Glycyrrhiza inflate dhe specie të tjera)

Rrënjë likuorike, ingredient për

ekstraktimin e erëzave

20.0

2.2.12.2

Ekstrakt likuorike (42), për përdorim

në ushqime, veçanërisht pije dhe

ëmbëlsira

80.0

2.2.13 Gluten gruri që nuk shitet direkt te

konsumatori

8.0

2.3 Patulina

2.3.1

Lëngje frutash, lëngje frutash të

përqendruara të riformuara dhe nektar

frutash (14)

50

2.3.2

Pije (15), musht dhe pije të tjera të

fermentuara që rrjedhin nga mollë ose

përmbajnë lëng molle

50

2.3.3

Produkte molle të ngurta, duke

përfshirë komposto me mollë, pure

molle të destinuara për konsum të

drejtpërdrejtë me përjashtim të

produkteve ushqimore të listuara në

2.3.4 dhe 2.3.5

25

2.3.4

Lëng molle dhe produkte të ngurta

molle, duke përfshirë edhe komposto

molle dhe pure molle, për foshnjat dhe

fëmijë të vegjël (16) dhe etiketohen

dhe shiten si të tillë (4)

10.0

2.3.5

Ushqime për bebe të tjera nga

ushqimet e përpunuara me bazë drithi

për foshnje dhe fëmijë të vegjël (3) (4)

10.0

2.4 Deoksinivalenoli (17)

2.4.1

Drithëra të papërpunuara (18) (19)

përveç grurit durum, tërshërës dhe

misrit

1250

2.4.2 Tërshërat dhe gruri durum i

papërpunuar (18) (19) 1250

2.4.3 Misri i papërpunuar (18), me

përjashtim të misrit të papërpunuar i 1750 (20)


35

paracaktuar të përpunohet me bluarje

të lagësht (37)

2.4.4

Drithëra të destinuar për konsum të

drejtpërdrejtë njerëzor, miell

drithërash, krunde dhe embrion si

produkt i fundit që tregtohet për

konsum të drejtpërdrejtë njerëzor, me


listuara në 2.4.7, 2.4.8 dhe 2.4.9

750

2.4.5 Makarona (të thara) (22) 750

2.4.6

Bukë (duke përfshirë produkte të

vogla furre), pasta, biskota, snacks

drithëra dhe drithëra për mëngjes

500

2.4.7

Ushqime të përpunuara me bazë drithi


vegjël (3) (7)

200

2.4.8

Fraksionet e misrit të bluar me

madhësi grimcash >500 mikronë që

trajtohen në kodin CN 1103 13 ose

1103 20 40 dhe produkte të tjera misri

të bluar me madhësisë së grimcave >

500 mikronë që nuk përdoret për

konsum të drejtpërdrejtë njerëzor që

trajtohen me kodin CN 1904 10 10

750 (20)

2.4.9


madhësi grimcash >500 mikronë që

trajtohen në kodin CN 1102 20 dhe

produkte të tjera misri të bluar me

madhësi të grimcave >500 mikronë që

nuk përdoret për konsum të

drejtpërdrejtë të njerëzor që trajtohen

me kodin CN 1904 10 10

1250 (20)

2.5 Zearalenoni (17)

2.5.1 Drithëra të papërpunuara (18) (19) të

tjera nga misri 100

2.5.2

Misri i papërpunuar (18), me

përjashtim të misrit të papërpunuar i


të lagësht (37) lagësht (37)

350 (20)

2.5.3

Drithëra të destinuar për konsum të

drejtpërdrejtë njerëzor, miell

drithërash, krunde dhe embrion si

produkt i fundit që tregtohet për

konsum të drejtpërdrejtë njerëzor, me

75


36


listuara në 2.4.7, 2.4.8 dhe 2.4.9 dhe

2.5.10.

2.5.4 Vaj misri i rafinuar 400 (20)

2.5.5

Bukë (duke përfshirë produkte të

vogla furre), pasta, biskota, snacks

drithëra dhe drithëra për mëngjes

përjashtim të snack me bazë misri dhe

drithërave për mëngjes me bazë misri

100 (20)

2.5.7

Ushqime të përpunuara me bazë drithi

(duke përjashtuar ushqimet e

përpunuara me bazë misri) dhe

ushqime për foshnjat dhe fëmijë të

vegjël (3) (7)

20

2.5.8 Ushqime të përpunuara me bazë misri

për foshnja dhe fëmijë të vegjël (3) (7) 20 (20)

2.5.9


madhësi grimcash mikronë që

trajtohen në kodin CN 1103 13 ose

1103 20 40 dhe produkte të tjera misri

të bluar me madhësi të grimcave > 500

mikronë që nuk përdoret për konsum

të drejtpërdrejtë njerëzor që trajtohen

me kodin CN 1904 10 10

200 (20)

2.5.10


madhësi grimcash > 500 mikronë që



madhësi të grimcave > 500 mikronë që


drejtpërdrejtë njerëzor që trajtohen me

kodin CN 1904 10 10

300 (20)

2.6 Fumonizinat Shuma e B1 dhe B2

2.6.1

Misri i papërpunuar (18), me

përjashtim të misrit të papërpunuar i


të papërpunuar i paracaktuar të

përpunohet me bluarje tëlagësht (37)

4000 (23)

2.6.2

Misër i destinuar për konsum të

drejtpërdrejtë njerëzor, ushqimeve me

bazë misri për konsum të

drejtpërdrejtë njerëzor, me përjashtim

të produkteve ushqimore të listuara në

2.6.3 dhe 2.6.4

1000 (23)

2.6.3 Drithëra me bazë misri për mëngjes 800 (23)


37

dhe snack me bazë misri

2.6.4 Ushqime të përpunuara me bazë misri

për foshnja dhe fëmijë të vegjël (3) (7) 200 (23)

2.6.5


madhësi grimcash > 500 mikronë që



madhësi të grimcave > 500 mikronë që



kodin CN 1904 10 10

1400 (23)

2.6.6


madhësi grimcash > 500 mikron që



madhësi të grimcave > 500 mikron që

nuk përdoren për konsum të


kodin CN 1904 10 10

2000 (23)

2.7 Toksinat T-2 and HT-2 (17) Shuma e toksinave T-2 dhe

HT-2

2.7.1 Drithëra të papërpunuara (18) dhe

produkte drithi


38

KAPITULLI IV

4. METODAT E DEDEKTIMIT TË MYKOTOKSINAVE

Llojet e ndryshme të mostrave dhe numri i madh i tyre, si dhe shumëllojshmëria kimike e

mykotoksinave dhe prania e tyre e njëkohshme në mostra, paraqet një nevojë për metoda

të shpejta multi-analitike, të përshtatshme për matrica të ndryshme. Për më tepër, ato

duhet të jenë mjaft të ndjeshme për të zbuluar mykotoksinat nën limitet e vendosura me

ligj. Metodat e ndarjes së bashku me ndjeshmërin dhe / ose selektivitetin e metodave të

zbulimit plotësojnë këto kërkesa dhe janë në këtë kohë më përcaktuese, por pengesë e

tyre është koha relativisht e gjatë që duhet për nxjerrjen (ekstraktimin) dhe pastrimin e

mostrës, me përjashtim të rasteve kur analizohen ekstrakte të papërpunuara (p.sh. me LC-

MS/MS). Ato janë gjithashtu mjaft të shtrenjta dhe kërkojnë personel të trajnuar

posaçërisht. Për këto arsye, metodat tradicionale, si dhe metodat e reja të ekzaminimit

kanë gjetur një zonë të gjerë aplikimi në analizën e mykotoksinave.

Përveç kritereve të performancës si saktësia dhe vërtetësia, procedurat analitike

karakterizohen nga tre kritere shumë praktike:

(a) shpejtësia me të cilën analizat mund të kryhen,

(b) niveli i aftësive teknike të kërkuar për të kryer analizat,

(c) nëse analizimi siguron një rezultatë cilësor dhe sasior.

Qartësisht metodat më të dëshirueshme janë ato që i përfshijnë të tre kriteret: të jenë të

shpejta, të lehta në përdorim dhe sasiore.

4.1. Metodat referuese ose konfirmuese

Metodat referuese kanë disa qëllime: e para është të konfirmojë mostrat që janë

konstatuar se përmbajnë mykotoksina, bazuar në testet e ekzaminimit të shpejtë. E dyta

është që të përcaktojë me saktësi sasinë e toksinës prezente. Metodat referuese për

mykotoksinat në përgjithësi përfshijnë një teknikë kromatografike e tillë si

kromatografia në shtresë të hollë (TLC), gaz kromatografia (GC), kromatografia e

lëngët me performancë të lartë (HPLC) ose kromatografia e lëngët me spektometër

mase (LC-MS) ose disa spektometër mase në varg (LC-MS/MS) dhe elektroforeza

kapilare (CE) për një ndarje të mëtejshme të mykotoksinave nga papstërtitë e ekstraktit.

4.1.1. Kromatografia në shtresë të hollë (TLC)

Kromatografia në shtresë të hollë (TLC) është një teknikë analitike, me kosto të ulët,

duke dhënë vlerësime cilësore ose gjysmë-sasiore me kontroll vizual, por edhe me

matje densitometrike (Lin et al., 1998; Trucksess, 2001; Krska et al., 2007), gjithashtu

me rezultat të besueshme sasiore. Shumë nga përparësitë e tyre përfshijnë

përshtatshmërinë për analizën e ekstraktit të papërpunuar, një zgjedhje e gjerë e fazës

stacionare dhe të lëvizshme, si dhe një sërë agjentë spërkatës që përdoren për dedektim.


39

Avantazhet e metodës përfshijnë përpunimin e shpejtë të mostrës dhe limite sasiore më

të ulëta se sa janë përcaktuar nga legjislacioni (Stroka et al., 2000). Kromatografia e

shtresës së mbingarkuar, TLC dy-dimensionale dhe TLC me presiontë lartë (HPTLC)

paraqesin mundësi të tjera për ndarje efikase dhe përcaktimin e aflatoksinave (Papp et

al., 2002).

4.1.2. Gas kromatografia (GC)

Gas kromatografia moderne ndërthur ndarje në kolona kapilare me një shumëllojshmëri

detektorësh të përgjithshëm dhe specifik. Një disavantazhi i dukshëm kur krahasohet

me LC është fakti se mund të analizohen vetëm analitë termikisht të qëndrueshëm dhe

volatil, edhe pse ky problem mund të zgjidhet pjesërisht me derivatizimin. Sidoqoftë,

meqë mykotoksinat janë molekula tepër të mëdha dhe polare, ata janë më të

përshtatshme për LC dhe metodat GC nuk janë të zakonshme. Nga metodat e

publikuara GC-ike, mbizotërojnë ato të zhvilluara për trikotecenet dhe toksinat e tjera të

Fusarium(Krska, 2001) që nuk janë të përshtatshme, që të analizohen me HPLC.

Sistemet e dedektimit që përdoren janë: pajisja për zbulimin dhe kapjen e elektroneve

(ECD) dhe spektometrmase (MS). GC-ECD dhe GC-MS janë metoda shumë të

ndjeshme që mundësojnë përcaktimin e njëkohshëm të shumë trikoteceneve në nivele të

ulëta edhe në matrica komplekse ushqimore (Krska, 2001). Metodat e publikuara që

kanë të bëjnë me analizën e mykotoksinave të tjera me GC përveç Fusarium janë mjaft

të pakta.

4.1.3. Kromatografia e lëngët me presiontë lartë (HPLC)

Kromatografia e lëngët me performancë të lartë (HPLC) është metoda më e shpeshtë

dhe e përdorur gjerësisht në analizat e mykotoksinave. Metodat e referencës HPLC, që

janë mjaft të ndjeshme dhe kanë nivele të ulëta të zbulimit janë zhvilluar për shumicën

e mykotoksinave, se janë metoda të mira sasiore.HPLC ndan komponentë e përzierjes

(mostrës), nëpërmjet afinitetit relative të komponimeve në një kolonë të palëvizshme,

me një solvent të lëvizshëm. Komponimet e ndara (eluted) nga kolona kalojnë nëpër një

dedektor të llojeve të ndryshme, të cilët ndihmojnë në përcaktimin sasior të

komponentëve specifike në mostrën origjinale të injektuar mbi kolonën. Ndonjëherë

është e nevojshme të përdoret një tjeter kolone në fillim ose në fund për të ndihmuar në

zbulimin më të saktë të mykotoksinave. Për shembull, në rastin e aflatoksinave,

bromizimi elektrokimik drejpërdrejtë është bërë duke përdorur një qelizë "Kobra", ndaj


40

kjo është një procedurë e mirë dhe e fuqishme për të përmirësuar ndriçimin fluoreshent

para se të kalojnë nëpër dedektor (Stroka et al., 2000).

Kromatografia e lëngshme (LC) me dedektor një spektrometër mase (LC-MS) ose me

dy spektrometra mase në varg (LC-MS / MS) në dhjetë vitet e fundit kanë avancuara

për statusin e metodës referencë dhe përfundimtare në fushën e analizës së

mykotoksinave. Arsyet janë, ndër të tjera: zhvillimi efikas i jonizimit me elektrosprai

(ESI) dhe jonizimi kimik në presion atmosferik (APCI) që ndërveprojnë të shoqëruar

me një ose tre spektrometra mase, zhvillimet në fushën e analizuesëve në masë, si dhe

thjeshtësia e përdorimit në mënyrë të konsiderueshme më e madhe dhe

përballueshmërinë në varg e spektrometrave në masë (Berthiller, 2007). Instrumentat

moderne si LC-MS me ESI ose APCI mundësojnë jonizimin si në mënyrë pozitive dhe

negative, si dhe kalimin mes tyre në të njëjtin afat kromatografik, që do të thotë kushtet

më të mira të mundshme të zbulimit për të gjithë analitët.

Fuqia e metodave LC-MS qëndron në mundësinë për të kryer analiza të shumë

analitëve. Për shkak të mënyrës shumë të veçantë të dedektimit me spektrometra mase

në varg (SRM), ndarja kromatografike është pak më pak e rëndësishme dhe

mbivendosja e piqeve mund të tolerohet. Megjithatë, sfidat për arritjen e kushteve të

duhura kromatografike mbeten veçanërisht në: rregullimin e pH dhe shtesave në fazën e

lëvizshme për të promovuar jonizimin optimal të analitit në burimin e jonit. Meqënëse

mykotoksinat ndryshojnë shumë në polarizim, në masë molekulare etj, jonizimi optimal

mund të realizohet vetëm me instrumenta moderne me kalimi të shpejtë midis

mënyrave negative dhe pozitive të jonizimit të kërkuara nga klasa të ndryshme kimike

(Langseth & Rundberget, 1998).

Përgatitja e mostrës dhe sidomos pastrimi i ekstraktit është problematike pasi ajo

mbështetet kryesisht në polarizimin dhe grupet funksionale të analitit; ekstraktimi i

njëkohshme i grupeve të ndryshme kimike pa mbarjtjen e rëndësishme të matricës,

është gati e pamundur. Në qoftë se nuk aplikohet pastrimi, duhet të pritet një shtypje

jonizuese e ndjeshme dhe e paparashikueshme e mykotoksinave të ndryshme (Spanjer

et al., 2008; Sulyok et al., 2007).

Kromatografi e lëngët me performancë të lartë, me detektim fluoreshent (HPLC-FL)

është nga natyra shumë specifike dhe e ndjeshme, se kështu është detektimi fluoreshent.

Këto metoda të krijuara mirë, të besueshme, të fuqishme dhe të ndjeshme ekzistojnë

veçanërisht për përcaktimin e mykotoksinave me ndriçim fluoreshent natyral, p.sh.

aflatoksinat, okratoksina A, citrinina dhe shumë prej tyre janë krijuar si metoda zyrtare

AOAC (Zöllner & Mayer-Helm, 2006). Për të tjerët, derivimi para ose pas kolonës me

reagent të përshtatshme është aplikuar gjerësisht, por kohët e fundit është zëvendësuar

nga thjeshtësia relative dhe kosto më e ulët në krahasim me metodat LC-MS.

Megjithatë, LC-FL mund të jetë akoma më e lartë në sferën e përcaktimit sasior, ku

ndikimi i matricës është i papërfillshëm në krahasim me problemet e mundshme në


41

përcaktimin sasior me LC-MS (Sforza et al., 2006). Pavarësisht nga specificiteti i tij për

komponimet fluoreshente, ato duhet të jenë të ndara mirë në kolonën kromatografike

për të mundësuar një përcaktim sasiore të besueshëm.

Krahasuar me dedektimin me spektrometër mase dhe fluoreshent, të gjitha detektimet e

tjera të disponueshme me HPLC përdoren rrallë në analizën e mykotoksinave. Arsyet

mund të jenë: kufij më të lartë të dedektimit të papërshtatshme për sasinë e gjurmëve të

substancave të përcaktuara, dhe mungesa e specificitetit për disa dedektorë.

4.1.4. Elektroforeza kapilare (CE)

Elektroforeza kapilare (CE) është një teknikë kromatografike në të cilën mykotoksinat

ndahen nga njëra-tjetra dhe nga komponentët e matricës duke përdorur potencialin

elektrike (Maragos, 1998).Pavarsisht fuqisë së madhe të ndarjes dhe shkathtësisë së

teknikave në elektroforezën kapilare (CE), ato kurrë nuk kanë fituar një popullaritet të

tillë si HPLC, edhe pse të njëjtët analitë mund të përcaktohen me CE dhe mund të

përdoren të njëjtët dedektorë. Shpjegimi i mundshëm mund të jetë- kufijtë më të mirë të

dedektimit dhe përdorim më i mirë i metodave HPLC. Arritja e limiteve paraqet një

problem serioz në CE, prandaj mykotoksinat për të cilat janë zhvilluar metoda CE, janë

kryesisht ato për të cilat mund të përdoren dedektor me ndriçim fluoreshent (FL).

4.2. Metodat e shpejta të ekzaminimit Shumica e metodave të shpejta mbështeten në antitrupat për të zbuluar mykotoksinat,

(analizat imunologjike) dhe ndryshojnë në varësi se si ky antitrup është përdorur në

analizë. Aktualisht ne kemi në thelb 3 teknika themelore: testet imunosorbente të lidhjes

së enzimave (ELISA), matjet (dipstik) dhe testet e rrjedhjes anësore dhe fluorometria.

4.2.1. Testet imunosorbente të lidhjes së enzimave (ELISA)

Pllakat për analizat imune të ndjeshme me mikrotitrim (formati ELISA) janë komerciale

dhe të vlefshme për një shumëllojshmëri të mykotoksinave duke përfshirë aflatoksinat B

& G, aflatoksinën M1, okratoksinën A, fumonizinat, zearalenonin, deoksinivalenolin,

citrininën, dhe toksinën T-2. Toksinat nga mostra konkurojnë me një toksinë të etiketuar

(të tilla si toksinë-enzimë e konjuguar), për një numër të kufizuar të vendeve lidhëse te

antitrupat. Sa më e madhe të jetë sasia e toksinës të pranishme në mostër, aq më e ulët

është lidhja e toksinave të etiketuara dhe aq më i ulët është sinjali i gjeneruar nga analiza.

Ҫdo faktor që zvogëlon lidhjen mes toksinave të etiketuara dhe antitrupave mund të jetë i

gabuar për praninë e toksinës (CAST, 2003). Faktorë të tillë mund të përfshijnë

mykotoksinat me strukturë të përafërta, si dhe përbërësit e matricës që nuk kanë aspak

lidhje me mykotoksinat, por thjesht ndërhyjnë me lidhjen e konjuguar të antitrupit duke

absorbuar të konjuguarën ose antitrupin, duke e denatyruar antitrupin, ose inhibuar


42

enzimën (Josephs et al., 2001). Për këto arsye, testi ELISA duhet të përdoret vetëm me

ushqime, për të cilat ato janë testuar gjerësisht dhe kanë demonstruar që kanë fuksionuar.

4.2.2. Testet me dipstik dhe rrjedhje anësore (Laterale)

Analiza imune e matjes (dipstik), i ngjashëm në ndërtim me ELISA: në vend të pllakave

të mikrotitërit, ka membrana mbajtëse (zakonisht poliviniliden difluoride, najloni ose

nitro-celulozë) për të imobilizuar antitrupat ose antigjenët (Krska et al., 2005; Maragos,

2004).

Testi me rrjedhje anësore mund të japi ose një PO/JO në përcaktimin e pranisë së

mykotoksinës së targetuar ose një prag rezultati (gjysmë-sasior), në mënyrë tipike në 5-

10 min. Avantazhet e këtij formati janë se është test i lëvizshme, me të gjitha reagentet e

imobilizuara mbi rrjedhjen anësore të dipstikut dhe se nuk kërkon pajisje të specializuara.

Disavantazhet përfshijnë një interpretim subjektiv dhe një kosto shumë më të lartë për

teste, kur krahasohet me ELISA.

Disa kompani në Europë dhe Shtetet e Bashkuara kanë prodhuar kohët e fundit një

shumëllojshmëri të dipstikëve dhe testeve me rrjedhje anësore, për shembull, për

zbulimin e aflatoksinave totale në drithëra në nivele te 4, 10 dhe 20 mg/kg, ose për

zbulimin e deoksinivalenolit në grurë në një nivel të kontrollit prej 1000 mg/kg (Pittet,

2005).

4.2.3. Imunoteste me solucione fluorometrike

Kolonat e analizës imune mund të përdoren edhe si bazë e testeve gjysmë-sasiore për disa

mykotoksina. Në këtë rast, toksina eluohet në një kyvetë, por u modifikua (zakonisht

shtohet një tretësirë bromi si zhvillues) për të rritur ndriçim fluoreshent, dhe pastaj

dedektohet në një fluorometer portativ. Aplikimet e fundit përfshijnë përcaktimin e

fumonizinës në misër, aflatoksinën M1 në djathë, ochratoksinën A në proshutë,

aflatoksinat në gjalpin e susamit dhe aflatoksinat në drithëra dhe kikirikë. Në dokumentat

e fundit, një korrelacion shumë i mirë u shfaq midis të dhënave të fluorometrisë dhe

rezultateve të marra nga HPLC të dedektuara me ndriçim fluoreshent (Pittet, 2005).

4.3. Metodat e reja të ekzaminimt Studimet mbi biosintezën dhe mënyrën e veprimit të mykotoksinave, krijojnë një bazë të

dhënash për të përcaktuar fatin e tyre gjatë përpunimit të ushqimit, zbulimi i

mykotoksinave të reja, zhvillimi i teknologjive të reja dhe nevoja për të ulur kostot

analitike janë faktorë që kanë ndihmuar për të drejtuar zhvillimin e këtyre metodave

"kërkimore". Këto metoda janë me aplikime të kufizuar ose metoda që akoma nuk janë të

përdorura gjerësisht për shkak të risisë së tyre. Shembuj tipikë janë spektroskopia me

rreze infra të kuqe e afërt dhe e mesme (NIR, MIR), polimerët molekular të stampuar

(MIPs), polarizimi fluorishent (FP), analizimi dipstik me lexues optik të etiketuesve

fluoreshent (FLORIDAs) dhe biosensorët imunologjik bazuar në rezonancën

sipërfaqësore plasmon ose në sonda me fibra optike.


43

PJESA EKSPERIMENTALE

KAPITULLI V

5. METODOLOGJITË E PËRDORURA

5.1. Metoda për marrjen e mostrave

Në pjesën më të madhe të analizave, është e vështirë të vlerësohet me saktësi përqendrimi

i mykotoksinës sepse gabimi më i madh lidhet me gjithë procedurën e testimit të

mykotoksinës. Një procedurë testimi e mykotoksinave është një proces i komplikuar dhe

zakonisht konsiston me tre hapa:

1) mostra merret nga një lot,

2) mostra hidhet në një mulli për të zvogëluar madhësinë e grimcave dhe një nën-

mostërmerret nga mostra e bluar, dhe

3) mykotoksina ekstraktohet nga nën-mostra e bluar dhe realizohet përcaktimi sasior.

Madje edhe kur përdoren procedurat e pranuara të testimit, ka gabime të lidhura me

secilën nga hapat e mësipërm të procedurës së testimit të mykotoksinave. Për shkak të

këtyre gabimeve, përqendrimi i vërtetë i mykotoksinës në lot nuk mund të përcaktohet me

100% siguri duke matur përqendrimin e mykotoksinës në mostrën e marrë nga loti.

Ka gabime në çdo hap të procedurës së testimit të mykotoksinës dhe gabimi rritet me

përqendrimin e mykotoksinës. Rezultatet janë paraqitur për të treguar se marrja e mostrës

zakonisht është burimi më i madh i gabimit lidhur me procedurën e testimit të

mykotoksinave. Gabimi gjatë marrjes së mostrës është i madh, sepse një përqindje e

vogël e kokrrave janë të kontaminuara dhe niveli i kontaminimit në një kokërr të vetme

mund të jetë shumë i madh. Gabimi i lidhur me procedure e testimit të mykotoksinës

mund të ulet duke rritur madhësinë e mostrës, shkallën e copëzimit të mostrës, madhësin

e nën-mostrës dhe numrine mostrave të marra për përcaktim sasior (CAST, 2003).

Saktësia varet pjesërisht nga përdorimi i procedurave të pranuara dhe të paanshme të

testimit. Precizioni i lidhur me një procedurë testimi të mykotoksinës varet nga marrja e

mostrës, përgatitja e mostrës dhe frekuenca analitike e përdorur për të vlerësuar

përqendrimin e mykotoksinës në pjesën më të madhe të lotit. Edhe kur përdoren

procedurat e pranuara, gabimi i rastësishëm lidhet me secilin hap të procedurës së

testimit.

5.1.1. Plani i Mostrimit

Përqendrimi i mykotoksinave në një lot zakonisht vlerësohet duke matur përqendrimin e

mykotoksinës në një mostër të vogël përfaqësuese, që quhet mostër laboratori.


44

Figura 5.1. Përqendrimi i mykotoksinës në Lot supozohet se të jetë i njëjtë me vlerën e

matur të mykotoksinës në mostrën laboratorike përfaqësuese.

Më tej, bazuar në përqendrimin e matur në mostrën laboratorike do të merret një vendim

në lidhje me cilësinë e lotit. Për shembull, në një nivel rregullatori, vendimi duhet të

merret në lidhje me klasifikimin e lotit si i pranueshëm ose i papranueshëm bazuar në

krahsimin e nivelit të matur në mostër me nivelin maksimal të lejuar nga ligji. Planet e

mostrimit mund të hartohen bazuar në minimizimin e keqklasifikimit të loteve dhe të

reduktojnë pasojat e padëshirueshme që lidhen me vendimet rregullatore (ligjore) mbi

procedimin e mëtejshëm të loteve rifuxho.

Plani i mostrimit për kontrollin e mykotoksinave do të përckaktohet nga niveli i lejuar

ligjor dhe nga procedura analitike. Ai konsiston në tre hapa: mostrim, përgatitja e

mostrës, dhe analizimi i mykotoksinës (përcaktimi sasior i saj) (Whitaker & Dowel,

1995).

Figura 5.2. Skema e testimit të mykotoksinave përbëhet nga faza e mostrimit, përgatitjes

së mostrës dhe analitike.

Vlera e përqendrimit të mykotoksinës në mostrën laboratorike përdoret për përcaktimin e

përqendrimi real të mykotoksinës në lotin ‘real’ apo edhe të krahasohet me nivelet

maksimale të lejuara nga legjislacioni, ku edhe merret vendim i pranimit apo refuzimit të

produktit në fjalë. Si rrjedhim është me shumë rëndësi procesi i mostrimit për të

përcaktuar se një mostër laboratorike të jetë një përfaqësues sa më e afërt me produktin

në lot.


45

Bazuar në Codex STAN209 (1999), Rev: 1-2001 mbi “Planin e marrjes së mostrave dhe

nivelit maksimal për aflatoksinat totale në kikirikë të destinuar për përpunim të

mëtejshëm” dhe rregullores së Bashkimit Europian (EC) 401/2006, mbi “Metoda e

marrjes së mostrave dhe analizave për kontrollin zyrtar të nivelit të mykotoksinave në

produktet ushqimore” (EC 401/2006, 2006) çdo lot me produkt të caktuar i cili do të

ekzaminohet duhet të nënshtrohet një procedure mostrimi individuale. Lote të mëdhenj

duhet të ndahen në nën-lote, të cilët më tej do të procedohen për mostrim në mënyrë të

veçuar. Procesi i nën-ndarjes duhet të ndjekët kriteret e përcaktuar në Tabelën 5.1.

Tabela 5.1. Plani i ndarjes së loteve në nënlote dhe marrja e mostës përfaqësuese

Produkti Pesha e lotit

(ton)

Pesha ose nr. i

nënloteve

Nr. i

mostrave

shtesë

Pesha e mostrës

së përbërë (kg)

Drithërat dhe

produktet e

drithërave

>1500 500 t 100 10

>300<1500 3 nënlote 100 10

>50<300 100 t 100 10

<50 - 3-100(*) 1-10

(*) varet nga pesha e lotit

5.1.2. Përzgjedhja e mostrës

Procedura që përdoret për të marrë një mostër nga një lot i hapur është shumë e

rëndësishme. Çdo kokërr e vetme në lot duhet të ketë mundësi të njëjtë për tu tërhequr

(ndaj quhet kampionim i rastësishëm). Ndaj mund të lindin edhe gabime në përllogaritje

si rezultat i metodës së marrjes dhe pajisjes që duhet të përdoret për të marrë atë.

Shembuj të rasteve të gabimeve në procesin e marrjes së mostrës janë treguar në Fig.5.3.:

nëse përdoret një pajisje kampionimi, e cila nuk lejon kalimin e kokrrave me diametër të

madh, apo të një pajisje e cila nuk merr kokrra të mostrës nga e gjithë vëllimi i ngarkesës,

si edhe përdorimi i një pike të vetme mostrimi në një lot me përzierje jo uniforme. Nëse

loti paraprakisht ka qenë i përzier në mënyrë të plotë me metoda të ndryshme

operacionale, atëherë kokrrat e kontaminuara janë të përhapura në mënyrë të njëtrajtshme

në të gjithë vëllimin e lotit.


46

Figura 5.3.Lloje të ndryshme gabimesh të cilët janë të lidhura me marrjen e mostrës në

një lot të hapur.

(1) kokrra më të mëdha se diametri i brendshëm i pajisjes së marrjes së mostrës;

(2) disa kokrra në lot nuk janë të arritshme;

(3) duke përdorur vetëm një pikë mostrimi në një lot të papërzier mirë.

Megjithatë, nëse loti është i kontaminuar si rezultat i pikimeve (rrjedhjeve) të shiut, mund

të shkaktohen zona me përqindje të lartë lagështie, por edhe për arsye të tjera të

lokalizuara, atëherë kokrrat e kontaminuara nga mykotoksinat mund të lokalizohen në

xhepa të izoluar në vëllimin e lotit (Shotwell et al., 1969). Nëse mostra është marrë nga

një zonë e vetme, grimcat e kontaminuara mund të mos jenë të pranishme në të, ose

anasjelltas kokrrat e kontanimuara mund të grumbullohen në përqindje më të lartë se

kontaminimi real Fig.5.3.

Për aflatoksinat, FAO/WHO rekomandon që çdo mostër inkrementale të jetë rreth 200 g

dhe një porcion incremental të merret për çdo 200 kg produkt (FAO/WHO, 2001).

Grumbullimi i shumë porcioneve inkrementale të vogla njihet si mostër agregate. Nëse

mostra agregate është më e madhe se sa nevojitet, mostra aggregate duhet të përzihet dhe

të ndahet deri sa të kalohet në sasinë e duhur të mostrës laboratorike Fig. 5.4.

Figura 5.4. Mostra e laboratorit merret nga një mostër agregat


47

Një mostër agregate është një vëllim i përftuar nga bashkimi i shumë mostrave

inkrementale të marra në pjesë të ndryshme të lotit.

Mostër laboratorike do të quhet vëllimi më i vogël i marrë nga mostra agregate, e cila

bluhet në një mulli gjatë fazës së dytë të përgatitjes së mostrës për analizë. Në përgjithësi

është më e vështirë të përgatitet një mostër përfaqësuese (mungesë e gabimeve bias) nga

një lot statik krahsuar me një lot dinamik ku kemi lëvizje të produktit bujqësor nëpër një

tubacion të caktuar. Mënyra e marrjes së mostrës është e ndryshme në varësi të llojit të

lotit dinamik apo statik.

5.1.2.1. Loti statik

Me lot statik do të kuptojmë një vëllim të madh të një materiali që ndodhe në një

kontenier të madhe të vetëm, siç është një vagon treni, kamion, ose në shumë kontenierë

të vegjël siç janë thasët ose kutitë, dhe materialet janë të pozicionuar në mënyrë

statikegjatë kohës së marrjes së mostrës. Kur merret një mostër agregate nga një

kontenier, duhet të përdoret një pajisje që siguron marrje të materialit nga zona të

ndryshme të lotit. Një shembull i pajisjeve që përdoren për marrjen e mostrave agregat

është propozuar nga USDA (US Department of Agriculture, 1975), ku pozicionet e

marrjes së kampionit me anë të pajisjes janë shënuar me ‘x’ për një model mostrimi pesë-

pikësh, me pozicione shtesë mostrimi të shënuar me ‘o’ për të kaluar në një model

mostrimi tetë-pikësh. Pajisja e mostrimit duhet të jetë mjaftueshëm e gjatë me qëllim që

të mbërrijë në pikën më të largët të kontenierit, me qëllim që të mos ngelet asnjë material

i pa mundur për tu arritur.


48

Figura 5.5. Shembuj të modeleve pesë-pikësh dhe tetë-pikësh të përdorur ngaU.S.D.A.

për përcaktimin e cilësisë së kikirikut.

Përpjekje duhet të kryhen edhe duke përdorur një frekeuncë mostrimi të ngjashme me

200 g të mostrës inkrementale për 200 kg produkt të përmendur më lartë.

5.1.2.2. Loti Dinamik

Procesi i kampionimit në mënyrë sa më rastësore, mund të realizohet nëse zgjedhim një

mostër agregate nga një rrjedhe në lëvizje e produktit kur ai transferohet nga një ambient

në një ambient tjetër.


49

Figura 5.6. Marrje e mostrës nga një rrjedhë në lëvizje e produktit, e cila duhet të mbledh

një numër mostrash inkrementale me vëllim të vogla përgjatë gjithë kohës së transferimit.

Kur realizohet mostrimi në një konvejer, sasi të vogla inkrementi të produktit duhet të

merren përgjatë të gjithë kohës së transferimit të produktit. Të gjitha mostrat e

inkrementit duhet të përzihen për të përftuar një mostër agregate. Nëse sasia e mostrës

agregate është më e madhe se ajo që nevojitet, atëherë ai duhet të përziehet dhe të ndahet

në vëllime më të vogla derisa të përftohet vëllimi i duhur për mostrën e laboratorit.

5.2. Shtrirja gjeografike e mostrave të analizuara

Mostrat e misrit dhe grurit janë grumbulluar nga 5 rajonet kryesore prodhues të vendit:

Lushnje, Fier, Korçë, Elbasan, dhe Tirana, siç është treguar dhe në Fig. 5.7. Përzgjedhja e

këtyre rajoneve u bë duke u bazuar në statistikat (Fig. 5.8.) mbi shpërndarjen e prodhimit

të këtyre drithrave në vend (INSTAT, 2014).

Marrja mostrave u krye menjëherë pas sezonit të korrjes së drithit respektiv, u realizua në

pika të ndryshme me anë të sondës (Fig.5.9), për të marrë një mostër sa më përfaqësuese.

Duke qenë se mostrat u morën nga lote statik (thasët dhe në gjendje të hapur në depo), u

përdor sonda që është e hapur në pjesën anësore, por ka kapak që mbyllet dhe hapet.

Procedura e marrjes së mostrës me sodën realizohet:


50

sonda me kapak të mbyllur futet në thellësi,

hapet kapaku që sonda të mbushet me drithë

mbyllet kapaku dhe nxirret sonda

Kjo procedurë përsëritet në pika dhe

thellësi të ndryshme.

Nga e gjithë sasia e drithit që merret në

këtë mënyrë dhe pas përzjerjeve dhe

ndarjeve nxirret 1 kg mostër

përfaqësuese, që e kemi analizuar më

pas.

Mostrat janë marrë në amballazhe letre

dhe të mbyllura mirë, sidomos mostrat

që u morën për analizat

mikrobiologjike janë marr në kushte

rreptësisht sterile, në mënyrë që të

evitohej ndonjë kontaminim i shtuar

nga kushtet e mjedisit.

Mostrat përfaqësuese u thanë, në

mënyrë që lagështia e tyre të shkonte ≤

14 % dhe u mbajtën në temperaturë

4°C deri në momentin që u analizuan.

Sepse këto janë kushtet qëtë ruhet

kontaminimi që kokrrat kanë, pra të

mos shumohen mikrooganizmat dhe as

të mos prodhojnë mykotoksina.

Figura 5.7. Rajonet e Shqipërisë nga janë marrë mostrat e drithrave që u analizuan.

Shpërndarja e mykotoksinave nuk është uniforme ndaj marrja e mostrave është bërë sipas

Codex STAN209 (1999), Rev: 1-2001 dhe Rregullores së Bashkimit Europian (EC)

401/2006, siç janë shpjeguar dhe në seksionin e mësipërm.


51

Figura 5.8. Statisikat sipas INSTAT për shpërndarjen e prodhimit të grurit gjatë vitit

2014

Figura 5.9. Sonda për marrjen e mostrave të drithrave në thellësi të ndryshme

5.3. Kushtet klimatike (temperatura dhe reshjet) gjatë 2014-2015 Duke qenë se kushtet klimatike, pra temperatura dhe reshjet përbëjnë një nga faktorët

kryesor që ndikojnë në bimët e drithrave gjatë kohës që janë në fushë. Këta janë ndër

faktorët kryesor që do të përcaktojnë ndotjen me myqe, pra gjendjen e të korrurave që do

të merren më pas. Ndaj po paraqesim temperaturën dhe reshjet gjatë 2014-2015 në zonat

e Fierit, Elbasanit dhe Korçës (MeteoAlb, 2014-2015).


52

Tabela 5.2.Kushtet klimatike (temperatura dhe reshjet) në Korçë gjatë 2014-2015

Korcë Janar Shkurt Mars Prill Maj Qershor Korrik Gusht Shtator Tetor Nëntor Dhjetor

Reshjet mujore-2014 42.3 31.4 54.2 145.4 82.2 54.8 40.8 7.6 179.9 83.6 53.0 71.3

Reshjet mujore-2015 113.8 113.4 77.2 54.6 19.2 63.8 8.3 16.9 98.2 123.5 77.6 1.0

Reshjet mujore-

normale 72.0 67.0 63.0 60.0 68.0 43.0 34.0 30.0 43.0 77.0 101.0 101.0

Tmin-mujore-2014 1.5 3.1 3.1 5.9 9.2 13.2 15.2 16.3 11.9 8.3 4.7 1.0

Tmax-mujore-2014 7.9 10.8 12.4 14.9 19.2 24.3 27.4 29.5 22.6 17.5 12.8 8.4

Tmes. Mujore- 2014 4.7 7.0 7.8 10.4 14.2 18.8 21.3 22.9 17.3 12.9 8.8 4.7

Tmin-mujore-2015 -1.8 -1.5 1.6 4.6 10.9 12.9 17.4 16.4 14.5 8.6 4.1 -1.2

Tmax-mujore-2015 6.3 6.8 8.7 15.3 22.5 24.3 30.5 29.1 25.0 17.1 15.9 9.5

Tmes-mujore-2015 2.3 2.7 5.2 10.0 16.7 18.6 24.0 22.8 19.8 12.9 10.0 4.2

Tmes.mujore-

normale 0.4 1.9 5.0 9.3 13.9 17.4 19.9 19.8 16.5 11.3 6.6 2.1


53

Tabela 5.3. Kushtet klimatike (temperatura dhe reshjet) në Elbasan gjatë 2014-2015

Elbasan Janar Shkurt Mars Prill Maj Qershor Korrik Gusht Shtator Tetor Nëntor Dhjetor

Reshjet mujore-2014 116.6 54.5 80.0

110.

0

174.

4 89.7 161.1 32.0 228.0 95.1 165.5 203.0

Reshjet mujore-2015 160.7 221.9 190.0 96.8 73.3 129.5 9.0 100.6 77.8 308.3 223.2 0.0

Reshjet mujore-

normale 125.0 113.0 112.0

102.

0 85.0 61.0 35.0 49.0 60.0 108.0 151.0 142.0

Tmin-mujore-2014 8.9 9.2 8.8 9.4 12.0 17.7 19.0 20.3 16.1 12.3 11.3 5.8

Tmax-mujore-2014 13.9 15.5 18.5 19.8 24.0 30.0 31.6 33.0 27.9 23.7 20.0 14.6

Tmes. Mujore- 2014 11.4 12.4 13.7 14.6 18.0 23.9 25.3 26.7 22.0 18.0 15.7 10.2

Tmin-mujore-2015 5.1 5.3 8.2 8.1 13.7 17.7 22.6 21.5 18.7 13.0 10.3 4.8

Tmax-mujore-2015 12.0 13.3 16.5 20.6 27.8 29.8 36.3 35.2 31.3 23.7 19.7 15.3

Tmes-mujore-2015 8.6 9.3 12.4 14.4 20.8 23.8 29.5 28.4 25.0 18.4 15.0 10.1

Tmes.mujore-normale 6.7 7.7 10.2 13.5 17.8 21.2 23.4 23.3 20.5 16.3 11.4 7.9


54

Tabela 5.4.Kushtet klimatike (temperatura dhe reshjet) në Fier gjatë 2014-2015

Fier Janar Shkurt Mars Prill Maj Qershor Korrik Gusht Shtator Tetor Nëntor Dhjetor

Reshjet mujore-2014 115.2 50.5 74.5 89.2 108 37.8 125.6 9.6 168.9 129.1 17.4 180.5

Reshjet mujore-2015 146.4 185 159 79.6 40.7 54.5 8.5 69.6 51.8 379.8 272.9 0

Reshjet mujore-

normale 114 94 91 70 48 28 24 30 63 111 142 122

Tmin-mujore-2014 9.1 9.3 8.9 10 12.6 18.6 20.9 22.2 18 12.8 12.2 7.6

Tmax-mujore-2014 15 16.2 18 18.9 22.4 29 30.3 31.7 26.6 23.2 20.4 15.4

Tmes. Mujore- 2014 12.1 12.8 13.5 14.5 17.5 23.8 25.6 27 22.3 18 16.3 11.5

Tmin-mujore-2015 5.3 5.4 8.3 8.7 14.3 18.7 24.5 23.4 20.6 13.5 11.2 6.6

Tmax-mujore-2015 13.1 14 16 19.7 26.1 28.8 35 33.9 30 23.2 20.1 16.1

Tmes-mujore-2015 9.2 9.7 12.2 14.2 20.2 23.8 29.8 28.7 25.3 18.4 15.7 11.4

Tmes.mujore-

normale 7.1 8.1 10.1 13.4 17.6 21.3 23.1 23 20.3 16.4 12 8.5


55

5.4. Metoda për izolimin dhe identifikimin e myqeve dhe majave

Për të përcaktuar numrin e përgjithshëm të myqeve dhe majave në mostrat e grurit dhe

misrit u përdorur një metodë pak e modifikuar e Organizatës Europiane të

Mikrobiologjisë së Ushqimeve që përdoret nga Shoqata e Kërkimeve Bujqësore

Gjermane dhe Instituteve Kërkimore (Verband Deutscher Landëirtschaftlicher

Untersuchungs- und Forschungsanstalten) (VDLUF, 2007).

Për 20 g të secilës mostër, u shtua 180 ml ujë me 0.5% peptone. Përzierja u

homogjenizua për 20 minuta duke përdorur një përzjerës (shaker) linear dhe pastaj u

holluan në përqendrimin final në 10−2, 10−3 dhe10−4. Alikuotat prej1 ml nga çdo hollim

u përhapën (në duplikate) në pjatat e Petrit me terren me sipërfaqetë ngurta.Përbërja e

terrenit të përdorur është (për litër) si më poshtë: 40 g ekstrakt malti, 2 g glukozë, 2 g

ekstrakt maja, 1 ml Marlophen 810®, 60 mg Rose Bengal, 60 mg oksitetraciklin-HCl

(OTC), 12 g agar, 1000 ml ujë të distiluar. Pjatat u inkubuan për 3 ditë në 25 °C në

errësirë dhe në atmosferë normale. Më pas, pjatat u ruajtën në temperaturë dhome për 2-3

ditë. Së fundi, kolonitë u numëruan dhe rezultatet u shprehën si njësi mesatare të kolonive

të formuara në mijëra për gram të mostrës (10³CFU / g) duke përdorur formulën e

mëposhtme:

𝑵 =∑𝑪

𝑽 × 𝒏 × 𝒅

N = numri i njësive të kolonive të formuara për gram mostër (CFU/g)

ΣC = shuma e të gjithë kolonive në pjatat e numërimit

V = vëllimi i hollimeve të pipetuara që hidhen në pjata e numërimit, në ml

n = numri i pjatave që mund të vlerësohen

d = faktori hollimit

Identifikimet taksonomike të gjinive të ndryshme të mykut janë realizuar vizualisht dhe

aty ku ishte e mundur, me anë të një zmadhimi ose stereomikroskopi. Karakterizimi më i

afërt u bë i mundur duke përdorur një mikroskop me dritë optike. Në këtë rast, pjesët e

përzgjedhura të kolonive u transferuan në lama duke përdorur filma ngjitëse.


56

5.5. Metoda për analizën e alkaloideve të ergotit

5.5.1. Standardet dhe kimikatet

Standardet e alkaloideve të ergotit (EA) si: Ergometrina (Em), ergozina (Es), ergotamina

(Et), ergokornina (Eco), α-ergokriptina (Ekr), ergokriztina (Ecr) dhe epimerët e tyre -

inina, si dhe kolonat MycoSep 150 Ergot janë blerë nga Romer (Tulln, Austri).

Solucionet e standardeve të stokut dhe solucionet e standarde të përziera të punës u

përgatitën në acetonitril dhe u ruajtën në viale qelqi të errta në -20 °C. Pastërtia e

certifikuar e substancave standarte individuale ishte midis 95.1 ± 4.9% dhe 99.0 ± 1.0%.

Përqendrimet e solucioneve standarde të stokut të -ina dhe inina ishin respektivisht 100

g/ml dhe 25 g/ml. Sidoqoftë, përqendrimet e sakta të solucioneve standarde të stokut të

EA të marra nga rikrijimi me përmbajtjen e ampulave në 5 ml acetonitril janë dhënë nga

prodhuesi. Reagentët si: acetonitrili, metanoli (Sigma-Aldrich, Steinheim, Gjermani),

acidi acetik dhe acetati i amonit (Merck, Darmstadt, Gjermani) ishin të pastërtisë

analitike ose sipas gradës LC-MS. Uji i dejonizuar u përgatit duke përdorur sistemin

Milli-Q (Millipore, Bedford, MA, SHBA). Solucioni i ekstraktimit ishte një përzierje e

acetonitrilit dhe solucionit të karbonatit të amonit (0.2 g karbonat amoni për 1 L ujë të

dejonizuar) në raportin 84:16. Për solucionin përfundimtare të mostrës, të dy

komponentët ishin të përziera në raportin 50:50. Komponenti i fazës së lëvizshme A ishte

uji i deionizuar që përmban 0.2 g karbonat amoni për litër dhe komponenti B ishte

acetonitrili që përmban 1 ml acid formik për litër.

5.5.2. Procedura analitike

Për përcaktimin e njëkohshëm të alkaloideve të ergotit, u përdor një procedurë që

konsistonnë ekstraktimin e toksinave nga mostrat e drithërave të bluara me tretësin

acetonitril-karbonat amoni dhe përdorim e kromatografisë të lëngët me dy spektrometra

mase në varg (LC-MS / MS). Përgatitja e mostrës dhe përcaktimi i toksinës u bazuan në

procedurat analitike të përshkruara sipas Krska et al., 2008; Crews et al., 2009;

Kokkonen & Jestoi 2010; Diana Di Mavungu et al., 2012; dhe Mulder et al., 2012.

Mostrat u bluan në grimca me madhësi prej 1 mm duke përdorur mullirin laboratorik

Retsch ZM 100 (Haan, Gjermani). Njëzet gramë nga mostrae bluar u përzje me 100 ml

solucion ekstraktimit dhe u tund për 30 min duke përdorur përzjersin dixhital IKA HS

501 (IKA Labortechnik, Staufen, Gjermani). Ekstrakti (4.0 ml) u pastrua duke përdorur

kolonën MycoSep dhe 1 ml ekstrakt i pastruar u avullua në 40°C nën vakum deri në

tharje në sistemin Syncy Polyvap (Büchi, Flawil, Zvicër). Mbetja e thatë u tret në 0,5 ml

të përzierjes të acetonitrilit me solucionin e karbonatit të amonit (50:50) siç sugjerohet në

procedurën e Kokkonen dhe Jestoi (2010) dhe Romer Labs (2008). Alikuota (10 μl) e

solucionit u injektua në sistemin Acquity UPLC H Classtw shoqëruar me një

spektrometër mase Triple-quadrupole Xevo TQ MS pajisur me një jonizues me

elektrosprai (ESI) dhe programin MassLynx për grumbullimin dhe përpunimin e të

dhënave (Waters, Milford, MA, SHBA). Shishet u mbajtën në autosempler në 15°C.


57

Ndarja kromatografike u krye në kolonën Ascentis Express Phenyl-hexyl, 2.7 μm, 10 x

2.1 cm (Supelco). Dy komponentët e fazës së lëvizshmeu përziensipas gradientit.

Përbërja fillestare e eluentit ishte 95% A dhe 5% B. Pjesa e komponentit B u rrit

linearisht në 25% brenda 1 minute dhe më tej u rrit në 60% brenda 7 minutave të tjera.

Në 0.1 minutën tjetër, përqindja e komponentit B u kthye në 5% dhe pastaj u mbajt për

17 minuta. Shkalla e rrjedhjes së fazës së lëvizshme ishte 100 μl/min dhe temperatura e

kolonës ishte 30 ºC. Analiza MS/MS u krye duke përdorur ESI + dhe spektrometrin e

masëstriple-quadrupole për të drejtuar mënyrën e monitorimit të shumëfishtë të

reaksioneve (MRM). Tensioni i kapilarit ishte 3.8 kV, temperatura e desolvimit ishte 500

ºC dhe temperatura e burimit të jonit ishte 150 ºC. Kohët e mbajtjes së EA-tit të vetme

dhe tranzicionet e monitoruara jepen në Tabelën.6.3. Përcaktimi sasior u bë me anë të

kalibrimit të përputhshëm me matricën. Megjithatë, nuk është përdorur asnjë standard i

brendshëm.

5.5.3. Vlefshmëria e metodës

Kufiri i dedektimit (LOD) dhe kufiri i përcaktimit të sasisë (LOQ) të EA-tit të vetme u

vlerësuan si përqëndrime që rezultuan në raport sinjal/zhurmë respektivisht 3:1 dhe 10:1.

Megjithatë, LOQ prej 10 μg/kg u duk e përshtatshme dhe aftësia për të përcaktuar EA të

vetme në përqendrimin e 10 μg/kg u testua duke vlerësuar rikuperimet dhe saktësinë e

tyre në këtë nivel përqendrimi. Përcaktimi i rikuperimit dhe saktësisë u bë duke përdorur

drithëra dhe mostra ushqimi të përbëra me secilën EA me përqëndrime në nivele prej 10,

200 dhe 500 μg/kg.

5.6. Metoda për përcaktimin e aflatoksinave Do të paraqesim metodën për përcaktimin e përmbajtjes totale të aflatoksinave dhe

aflatoksinat e tjera në drithëra sipas ISO 16050:2003 " Përcaktimi i aflatoksinës B1, dhe

përmbajtja totale e aflatoksinave B1, B2, G1 dhe G2 në drithëra, fruta dhe arrorë – me

HPLC me detektor me fluoreshencë". Ekstraktimi dhe pastrimi i mostrave u realizua

sipas metodës zyrtare 991.31 sipas AOAC "aflatoksina në misër, kikirike dhe gjalpin e

kikirikut".

5.6.1. Aparati dhe kushtet kromatografike

Sistemi HPLC Perkin Elmer (PE) i pajisur me:

pompë binare PE, LC- 250;

injektor manual tip PE Rheodyne 7125;

detektor me fluoreshenc PE LC- 240th.

Absorbimi në 230-650 nm dhe intervali i emisionit 250-750 nm.

Burim i dritës: llampë Xenon;

Programi TurboChrom 4 i Perkin Elmer.


58

Kolonë: Supelcosil LC 18 (250 mm x 4,6 mm x 5 μ m), Supelco

Faza e lëvizshme: ujë: acetonitril: metanol (600:50:350), 109 mg KBr and 300 μl 4N

HNO3

Shkalla e rrjedhjes: 1.0 ml/min

Vëllimi i injektimit: 100 μl

Dedektimi: gjatësia e valës: 360 nm, gjatësi vale emisioni: 440 nm.

Ndarja e aflatoksinave kryhet në kushtet izokratike, në temperaturë dhome dhe koha

totale e analizës është 30 minuta.

5.6.2. Reagentët dhe solucionet

Ujë me pastërti për HPLC (Merck or Carlo Erba);

Metanoli me pastërti për HPLC (Sigma-Aldrich);

Acetonitrili me pastërti për HPLC (Merck);

Klorur natriumi,NaCl (Merck);

65 % HNO3 (Merck), i cili duhet për përgatitjen e 4 N HNO3 (28,1 ml HNO3 65 %

hollohet në 100 ml ujë );

Bromide kaliumi, KBr (Sigma-Aldrich);

Benzen me pastërti analitike (p.a.) (Merck);

Solucione standarde të aflatoksinave (B1, B2, G1 and G2), Supelco

5.6.3. Përgatitja e solucioneve

Përgatitja e solucioneve standarde (stock)

Solucioni standard bazë i një përzierje me përqendrime të aflatoksinave (AFB1 100

ng/ml, AFB2 28,4 ng/ml, AFG1 103,4 ng/ml dhe AFG2 33,3 ng/ml) është përgatitur nga

tretja e një alikuote me aflatoksina standarde në një shishe 10 ml volumetrike të errët, në

përzierjen e benzenit: acetonitril 98: 2 (V/V).

Solucionet standarde të punës së AFB1 për të ndërtuar një kurbë kalibrimi me

përqendrime prej 0.25; 0.5; 1.0; 2.5; 5.0; 10.0 dhe 15.0 ng/ml, janë përgatitur në

enë volumetrike të përshtatshme të errëta prej 5 ml dhe solucioni standart bazë

me një përqendrim prej 100 ng/ml. Alikuotat e volumit të kërkuar nën një rrymë

azoti dhe mbetja e thatë tretet në solucionin metanoli: uji (1: 1).

Solucionet standarde të punës së AFB2 për të ndërtuar një kurbë kalibrimi me

përqendrime prej 0.071; 0.142; 0,284; 0.71; 1.42; 2.84 dhe 4.26 ng/ml janë

përgatitur në enë volumetrike të përshtatshme të errët, volumetrik prej 5 ml dhe

që solucioni standard primare në një përqendrim prej 28,4 ng/ml. Alikuotat e

vëllimi të kërkuar nën një rrymë azoti dhe mbetja e thatë tretet në solucionin

metanoli: uji (1: 1).

Solucionet standarde të punës së AFG1 për të ndërtuar një kurbë kalibrimi me

përqendrime prej 0.258; 0,517; 1034; 2.58; 5.17; 10.34 dhe 15.51 ng/ml janë

përgatitur në enë volumetrike të përshtatshme të errëta prej 5 ml dhe që solucioni

standard primare në një përqendrim prej 103,4 ng/ml. Alikuotat e volumit të


59

kërkuar nën një rrymë azoti dhe mbetja e thatë treten në solucionin metanoli: uji

(1: 1).

Solucionet standarde të punës së AFG2 për të ndërtuar një kurbë kalibrimi me

një përqendrim prej 0.083; 0,166; 0,333; 0,832; 1.66; 3.33 dhe 4.99 ng/ml janë

përgatitur në enë volumetrike të përshtatshme të errëta prej 5 ml dhe që solucioni

standard primare me një koncentrim prej 33.3 ng/ml. Alikuotat e volumit të

kërkuar nën një rrymë azoti dhe mbetja e thatë treten në solucionin metanoli: uji

(1: 1).

5.6.4. Përgatitja e fazës së lëvizshme

Faza e lëvizshme (mobile) e përdorur për analizën me HPLC është një përzierje 600 ml

ujë, 50 ml acetonitril, 350 ml metanol, 119 mg KBr dhe 350 μl 4N HNO3. Para

përdorimit faza e lëvishme është e nevojshme të degazohet në një banjo me ultratinguj

për rreth 30 minuta.

5.6.5. Ekstraktimi dhe pastrimi i mostrave

Për analizimin e katër aflatoksinave (AFB1, AFB2, AFG1 dhe AFG2), u aplikua

procedura e ekstraktimit të mykotoksinave nga mostrat e drithit me përzierjen

acetonitrile-ujë të dejonizuar dhe më tej ekstraktet kalojnë në kolonë me imunoafinitet

specifik për familjen e aflatoksinave, solventi në një vial analizohet në HPLC me detektor

me fluoreshence, i cili paraprakisht është i lidhur me Kobra cell.

Ndaj, 25 g mostër vendoset në një blender. Shtohet 5 g NaCl dhe 125 ml 70% solucion

metanol si ekstraktues. Homogjenizohet në një blender për 2 minuta në shpejtësi më të

madhe. Ekstrakti filtrohet përmes një letre filtri të palosur. Në 15 ml e filtratit shtohet 30

ml ujë, përzihet dhe filtrohet përmes një filtri me mikrofibra.

Ekstrakti për analizën e aflatoksinave të shumëfishta janë vendosur në kolona me

imunoafinitet. Humbim 15 ml filtrat sasior për ta kaluar atë me një shkallë rrjedhje prej 1-

2 pika/sek. Pastaj kolona lahet me 10 ml ujë. Aflatoksinat eluojnë me 1 ml metanol në një

viale të errët me një shkallë rrjedhje prej 1-2 pika/sek. Eluimi me 1 ml tjetër me ujë që

kalon përmes kolonës dhe dy vëllimeve të mbledhura. U aplikua Aplikoni 100 μl në

sistemin e HPLC-së.


60

5.6.6. Procedura analitike për AFB1

Aflatoksina B1 është përcaktuar duke përdorur kolonat me imunoafinitet të mbyllura dhe

standardin B1 (R-Biopharm Rhône, 2003). Mykotoksinat janë ekstraktuar nga mostrat me

tretës të përshtatshëm. Pas pastrimit të mostrës, mykotoksinat u përcaktuan me

kromatografinë e lëngët. Para dedektimit, aflatoksina B1 u derivatizua me bromine në

Kobra cell. Kufiri i dedektimit (LOD) dhe kufiri i përcaktimit sasior (LOQ) për

aflatoksinën B1 ishin përkatësisht 0.4 dhe 1.0 μg / kg. Rezultatet u llogaritën me një

përmbajtje të lagështisë në mostrës prej 12%.

5.7. Metoda për përcaktimin e okratoksinës A dhe zearalenonit

Mëposhtë do të paraqisim metodën për analizën e mykotoksinave okratoksina A dhe

zearalenonin, në drithrat si gruri dhe misri.

5.7.1. Aparaturat për analizën e mykotoksinave

Për ekstraktim u përdor përzjerësi (shaker) linear dixhital IKA HS 501(IKA

Labortechnik, Germany). Për kromatografin e lëngët, sistemi Waters Alliance 2690 me

dedektor fluareshence Waters 474 (Waters, MA, USA) të pajisur me kolona Prodigy 5μ

ODS(2) është përdorur për detektimin e OTA dhe ZEN.

5.7.2. Reagentët dhe solucionet

Solucionet standarde të OTA dhe ZEN janë përdorur të Biopure (Tulln, Austri). Për

pastrimin e mostrave, u përdorën kolonat me imunoafiniti (R-Biopharm Rhône).

Reagentët e përdorur ishin të kompanive Merck (Darmstadt, Germany) dhe Supelco (PA,

USA), me gradë pastërtie analitike ose kromatografike.

5.7.3. Procedura analitike

Mykotoksinat OTA dhe ZEN u përcaktuan secila më vete, me një metodë të vetme me

HPLC duke ndjekur udhëzimet për përdorimin respektivë të kolonave me imunoafiniti të

mbyllura dhe standardet (R-Biopharm Rhône, 2003). Mykotoksinat u ekstraktuan nga

mostrat duke përdorur tretës të përshtatshëm. Pas pastrimit të mostrave, mykotoksinat u

përcaktuan me kromatografi të lëngët. Limiti i dedektimit (LOD) dhe limiti i përcaktimit

sasiorë (LOQ) për OTA dhe ZEN ishte 0.2μg/kg. Rezultatet u llogaritën sipas përmbajtjes

së lagështisë së mostrës, që ishte 12%.


61

5.8. Metoda për përcaktimin e mykotoksinave AFB1, AFB2, AFG1,

AFG2, OTA, DON, ZEN, FB1 dhe FB2 me multimetod

Në këtë rast, mostra analizohet në LC-MS/MS por për të gjitha toksinat AFB1, AFB2,

AFG1, AFG2, OTA, DON, ZEN, FB1 dhe FB2 në të njëjtën kohë. Kjo metodë u përdor

për analizimin e mostrave të grurit të importuara në Shqipëri.

5.8.1. Standardet dhe reagentët

Standardet e mykotoksinave AFB1, AFB2, AFG1 AFG2, DON, ZEN, FB1 dhe FB2 janë

përdorur të kompanisë (Union, Mo, USA). Solucionet standarde janë përgatitur në

acetonitril.

Janë përdorur reagentët si acetonitrili, metanoli, acidi acetik (Sigma-Aldrich, Steinheim,

Germany) dhe acetat amoni (Merck, Darmstadt, Germany) me grade pastërtie për analizë

ose për LC-MS. Ujë i dejonizuar është përgatitur duke përdorur sistemin Milli-Q

(Millipore, Bedford, MA, USA).

5.8.2. Analiza e mykotoksinave

Analiza e njëkohshme për përcaktimin e mykotoksinave AFB1, AFB2, AFG1, AFG2,

DON, ZEN, FB1 dhe FB2), konsiston në ekstraktimin e mykotoksinave nga mostrat e

drithërave me anë të përzjerjes acetonitril-ujë i dejonizuar dhe më pas përcaktimi i tyre

realizohet me anë të kromatografisë së lëngët me dy spektrometër mase në varg LC-

MS/MS. Përgatitja e mostrave dhe përcaktimi i mykotoksinave bazohet në procedurën

analitike të përshkruar sipas: Spanjer et al., 2008 dhe Lattanzio et al., 2011

Një sasi prej 20 g mostër përzihen me 100 ml përzjerje acetonitril-ujë i distiluar në raport

80:20 dhe tunden për 1 orë në një përzjerës linear dixhital IKA HS 501 (IKA

Labortechnik, Staufen, Germany). Pipetohet 4 ml ekstrakt i para-filtruar në një viale dhe

me pas avullohet nën vakuum deri në tharje duke përdorur sistemin Syncore Polyvap

(Büchi, Flawil, Switzerland). Mbetja pas tharjes trajtohet me 0.5 ml përzjerje methanol-

ujë i dejonizuar në raport 80:20 dhe me pas hidhet në një viale analitike.

Si përfundim, një vëllim prej 20 μl injektohet në LC-MS/MS. Zbulimi dhe përcaktimi

sasior u krye nëpërmjet sistemit UPLC Acquity i shoqëruar me çiftin e spektrometrave të

masës triple-quadrupole Xevo TQ MS pajisur me një jonizues me elektrosprai (ESI)

(Waters, Milford, MA, USA). Ndarja kromatogarfike u realizua nëpërmjet kolonave

Zorbax Eclipse Plus C18 Rapid Resolution HD, 2.1 x 100 mm, 1.8 μm (Agilent).

Faza e lëvizshme konsiston në përzjerjen e dy komponentëve sipas gradientit.

Komponenti A është ujë i dejonizuar dhe komponenti B është metanoli, të dyja

përmbajnë 0.5% acid acetik 0.25 mM acetat amoni. Për secilën mykotoksinë joni

prekursor dhe dy jonet e produktit (joni për përcaktim sasior dhe cilësor) u gjurmuan së

bashku me limitin e dedektimit (LOD), limitin e përcaktimit sasior (LOQ) dhe

rikuperimet për secilën mykotoksinë të vetme. Të dhënat dhe përpunimi i tyre u krye me

anë të MassLynx (Waters, Milford, MA, USA).


62

KAPITULLI VI

6. REZULTATE DHE INTERPRETIMI

6.1. Rezultatet dhe interpretimi i përcaktimit të ngarkesës mykore në

grurë dhe misër

6.1.1. Marrja e mostrave

Mostrat e drithrave janë marrë në kushte sterile nga rajone të ndryshme të Shqipërisë:

Lushnja, Korça, Elbasani dhe Kruja në vitin 2014. Në këtë studim kemi analizuar 22

mostra (9 mostra gruri dhe 13 mostra misri). Nga sasia prej 1 kg mostër përfaqësuese,

sasia e mostrës mesatare që u analizua u morr nëpërmjet ndarjeve diagonale.

6.1.2. Rezultatet dhe interpretimi

Rezultatet që janë paraqitur më poshë janë të hollimit të tretë, duke qenë se në dy

hollimet e para u vu re një ngarkesë e lartë e mikroorganizmave (myqe & maja). Speciet

e myqeve dhe majatë, të izoluara në 9 mostrat e grurit janë paraqitur në Tabelën 6.1. dhe

Grafikun 6.1., kurse për 13 mostrat e misrit janë paraqitur në Tabelën 6.2. dhe Grafikun

6.2., në të cilat jepen të dhënat për shpërndarjen e myqeve dhe majave për seclilën

mostër.

Në këtë studim po jepen vetëm rezultatet e ngarkesës mykore dhe majatë, dhe jo ngarkesa

e përgjithshme e mikroorganizmave, sepse nuk ishin pjesë e studimit tonë. Edhe këto

analiza, pra për ngarkesën mykore u realizuan nën synimin që prania e tyre nën kushte të

caktuara çon në formimin e mykotoksinave.

Myqet kryesorë në mostrat e grurit rezultuan Aspergillus spp. dhe Fusarium spp.

Të cilët janë zbuluar pothuajse në të gjitha mostrat (77.7%) e ndjekur nga

Penicillium spp. (66.6%). Alternaria spp. dhe Cladosporium spp. që ishin speciet

që u gjendën më pak vetëm 22.2%. Ndërsa maja u zbulua vetëm në një mostër

(11.1%).

Nivelet e kontaminimit me speciet e Aspergillus lëviznin nga 1-34 x 10³ CFU/g,

me specie të Penicillium 1-240 x 10³ CFU/g dhe me specie të Fusarium 1-60 x 10³

CFU/g. Ndërsa kontaminimi me maja i mostrave të grurit të sapokorrura rezultoi i

papërfillshëm.

Mostra e grurit me e kontaminuar, pra me numrin më të madh të myqeve ishte nga

Korça (310 x 10³ CFU/g).


63

Tabela 6.1. Prezenca e myqeve toksigjenik dhe majave në mostrat e grurit(x10³ CFU/g)

Alternaia

sp.

Fusarium

sp.

Cladosporium

sp.

Penicillium

sp.

Aspergillus

sp. Yeast

Fier 1 1 1 n.d. n.d. n.d.

Elbasan n.d. 1 n.d. n.d. n.d. n.d.

Elbasan n.d. 1 n.d. 3 2 n.d.

Lushnje n.d. n.d. n.d. 1 1 n.d.

Korçë 1 5 n.d. 3 1 n.d.

Fier n.d. 1 n.d. 10 34 n.d.

Lushnje n.d. 1 1 1 3 n.d.

Korçë n.d. n.d. n.d. n.d. 1 1

Korçë n.d. 60 n.d. 240 10 n.d.

*n.d.= nuk u dedektua

Figura 6.1. Prania e myqeve sipas specieve në mostrat e grurit (x10³ CFU/g)

0

50

100

150

200

250

Shp

ërn

dar

ja e

myq

eve

në

x10³

CF

U/g

Qytete nga janë marr mostrat

Shpërndarja e myqeve në mostrat e grurit

Alternaia sp.

Fusarium sp.

Cladosporium sp.

Penicillium sp.

Aspergillus sp.


64

Tabela 6.2. Prania e myqeve toksigjenik dhe majave në mostrat e misrit (x104 CFU/g)

Alternaia

sp.

Fusarium

sp.

Cladospo

rium sp.

Penicillium

sp.

Aspergillus

sp.

Mucor

sp. Yeast

Elbasan n.d. 2 n.d. 10 26 n.d. n.d.

Lushnje n.d. 10 n.d. 40 140 n.d. 1

Fier n.d. 8 n.d. 12 80 n.d. n.d.

Fier n.d. 100 n.d. 5 24 n.d. n.d.

Tiranë n.d. 4 n.d. 80 14 n.d. n.d.

Tiranë n.d. 82 n.d. 11 20 n.d. 2

Tiranë n.d. n.d. 1 100 100 n.d. 2

Korçë n.d. 10 n.d. 200 10 n.d. 1

Korçë n.d. 88 n.d. 410 n.d. n.d. 2

Korçë 25 n.d. n.d. 120 32 23 n.d.

Korçë n.d. 3 n.d. 160 n.d. n.d. n.d.

Lushnje n.d. 11 3 30 2 n.d. 1

Elbasan n.d. 100 n.d. n.d. n.d. n.d. 2

*n.d.= nuk u dedektua

Nga rezultatet shohim që speciet e myqeve që u izoluan më shpesh në mostrat e

misrit të analizuara ishin: Penicillium spp. (92.3 %) dhe Fusarium spp. (84.6%), e

ndjekur nga Aspergillus spp. (76.9%), ndërsa Alternaria spp. dhe Mucor spp.

ishin speciet që u izoluan më pak (7.7%).

Nivelet e kontaminimit rezultuan: me speciet të Penicillium në nivelet 5- 410 x104

CFU/g, me specie të Aspergillus në nivelet 2-240 x104 CFU/g dhe me specie të

Fusarium në nivele 2-100 x104 CFU/g. Kontaminimi me maja ishte në nivelet 1-2

x104 CFU/g.

Mostrat më të kontaminuar të misrit janë nga Korça, dhe mbizotërues është gjinia

e Penicillium.

Mostrat e misrit të analizuara rezultojë më të kontaminuara se mostrat e grurit të

analizuara.

Gjinit e myqeve me incidencë më të lartë janë të njëjtë në të dy drithërat:

Aspergillus, Penicillium dhe Fusarium, megjithëse këta nuk janë myqet tipke të

drithërave të sapokorrur. Por kjo shpjegohet me faktin se kushtet klimatike në


65

vitin 2014 nuk kanë tipike sipas normave referuar të dhënave të temperaturës dhe

rreshjeve në tabelat : 5.2-5.4, ku vihet re temperatura më të larta se normalja.

Gjithashtu, vëmë re se këto lloje myqesh janë edhe prodhuesit e mykotoksinave

kryesore.

Figura 6.2. Prania e myqeve sipas specieve në mostrat e misrit (x104CFU/g)

6.1.3. Krahasimi i rezultateve të marra me studime të tjera të realizuara në Shqipëri

dhe Kosovë për ngarkesën mykore në drithëra

Në Departamentin e Kimisë Industriale vitet e fundit janë mbrojtur dhe dy doktoratura të

tjera, të cilat kanë studiuar ngarkesën mykore në grurë të udhëhequra nga Prof. Dr.

Donika Prifti. Në studimin e realizuar në Shqipëri janë analizuar 20 mostra gruri, kurse

në Kosovë 25 mostra gruri.

Në përfundimet e nxjerra nga këto studime kemi:

Në mostrat e analizuara në Rajonin e Kosovës mbizotërojë myqet e gjinisë Aspergillus, e

pasuar nga myqet e klasës së Fungi Imperfecti e më pas nga myqete e gjinisë Penicillium.

Edhe në Rajoni e Shqipërisë mbizotërojë myqet e gjinisë Aspergillus, por në këtë rast

pasohen nga gjinia Penicillium edhe më pak Fungi Imperfecti (Memushaj & Prifti, 2016).

Siç shihet kemi shumë ngjashmëri me mostrat e grurit në Shqipëri, si pasojë: e

varieteteve të njëjtë, klimës dhe zonave gjeografike, sepse janë mostra nga periudha

0

50

100

150

200

250

300

350

400

Shp

ërn

dar

ja e

myq

eve

në

x10͛ C

FU

/g

Qytetet nga janë marr mostrat

Shpërndarja e myqeve në mostrat e misrit

Alternaia sp.

Fusarium sp.

Cladosporium sp.

Penicillium sp.

Aspergillus sp.

Mucor sp


66

prodhimi të njëjta, në vitin 2014. Vetëm se mostrat e grurit në këto studime janë të marra

në depot e ruajtjes dhe jo të sapokorrura si në rastin tonë.

Fig. 6.3.Rezultatet me gjinitë e myqeve në disa prej mostrave të grurit nga Shqipëria dhe

Kosova në studimet përkatëse

6.2. Rezultatet dhe interpretimi për përcaktimin e alkaloideve të ergotit

në mostra gruri


Mostrat e grurit dimërore që u analizuan u morën në 4 rajonet: Korça, Fieri, Lushnja dhe

Elbasani. Sipas FAOSTAT (2017), prodhimi vjetor i grurit, elbit dhe thekër në Shqipëri

është përkatësisht rreth 300,000 ton, 7500 ton dhe 3000 ton. Në total, 71 mostra gruri u

mblodhën në stinët e korrjeve në 2014 dhe 2015. Ato u morën sipas Rregullores së

Komisionit (EC) nr. 152/2009 dhe amendamentit të saj (Komisioni Evropian 2009a,

2013). Përveç kësaj, në Korçë dhe Fier u mblodhën 7 elb, 2 segre dhe 3 mostra ushqimi.

6.2.2. Rezultatet dhe interpretimi

6.2.2.1. Të dhënat e vlerësimit të metodës

Kromatogramat e alkaloideve të ergotit të vetme tregohen në Fig.6.4. Rendi i eluimit të

EA-tit ishte i ndryshëm nga ato të raportuara nga (Krska & Crews 2008; Müller et al.

2009; Kokkonen & Jestoi 2010; Diana Di Mavungu et al. 2011) kjo ndodhi keshtu, për


67

shkak të një faze të lëvizshme pak të ndryshme. Përderisa komponenti A ishte i njëjtë si

në procedurat e raportuara prej tyre, ndërsa përbërësi B ishte 0.1% acid formik në

acetonitril, kurse autorët e përmendur më lart kanë përdorur acetonitril.

Lidhur me ergokriptinën dhe ergokriptininën, të dyja mund të ndodhen si α- dhe β-izomer

(Krska & Crews, 2008). Megjithatë, vetëm standardet e α-izomereve ishin në dispozicion.

Në pamundësi për të verifikuar nëse piqet përkatëse në kromatograma i përkasin vetëm

formave α ose të të dyjave, α- dhe β-izomeret, rezultatet raportohen si ergokriptina dhe

ergokriptinina pa specifikime të mëtejshme.

Kufiri i pranuar i dedektimit (LOD) dhe kufiri i përcaktimit të sasisë (LOQ) të të gjitha

EA-tit të vetme ishin respektivisht 3 dhe 10 μg/kg.

Për të siguruar qëndrueshmëri të favorshme dhe kushte epimerizimi të alkaloideve të

ergotit, u zbatuan udhëzimet e Hafner et al., (2008) dhe Krska et al., (2008). Ekstraktimi

u bë duke përdorur shishe të errëta qelqi dhe mostrat u analizuan menjëherë pas

ekstraktimit. Shishet u mbajtën në autosempler në 15 °C. Sipas Hafner et al., (2008), u

gjet raporti konstant i epimerit për të gjitha EA-tit në acetonitril/karbonat amoni tampon

gjatë HPLC-së në periudhën e sekuencimit.

6.2.2.2. Prania e alkaloideve të ergotit në mostrat

Të dhënat për praninë e alkaloideve të ergotit në mostrat e grurit të korrura në Shqipëri në

stinët e korrjeve në vitin 2014 dhe 2015 janë paraqitur në Tabelat 6.4-6.6. Mostrat që

përmbajnë një ose më shumë alkaloide të ergotit individuale në përqëndrime mbi LOQ u

konsideruan si pozitive. Në sezonin e korrjes 2014, 48.6% e mostrave (17 nga 35 mostra)

reultuan të kontaminuara me alkaloide të ergotit, ndërsa në vitin 2015 vetëm 19.4% e

mostrave (7 nga 36 mostra) ishin të kontaminuara. Duke marrë parasysh mostrat nga të

dy stinët e korrjeve, 33.8% e mostrave ishin të kontaminuara me alkaloidet e ergotit.

Në 17 mostra të kontaminuara nga sezoni i korrjes 2014, përqendrimet totale të

alkaloideve të ergotit ishin nga 17.3 - 975.4 μg/kg (Tabela 6.5). Vlera mesatare e

mostrave pozitive ishte 337.2 μg/kg dhe mesatarja 226.7 μg/kg. Në mostrat e

kontaminuara, u zbuluan një deri në nëntë alkaloide të ergotit individuale. Mostrat shumë

të ndotura (nga 500-1000 μg/kg) përmbajnë nga shtatë deri në nëntë alkaloide të ergotit.

Ato përfaqësonin 29.4% të mostrave të grumbulluara të grurit (14.3% të të gjitha

mostrave të analizuara të grurit) (Tabela 6.4). Në 41.2% të mostrave të grumbulluara të

grurit (20% e të gjitha mostrave të grurit) përqendrimet e alkaloideve të ergotit ishin 100-

500 μg/kg. Në këto mostra, u zbuluan dy deri në nëntë alkaloide të ergotit individuale. Në

mostrat me përmbajtje të ulët të alkaloideve të ergotit (nga 10-100 μg/kg), ishin të

pranishëm një deri në pesë EA-tit. Këto mostra përfaqësonin 29.4% të mostrave të

kontaminuara (14.3% të të gjithë mostrave të grurit).

Në vitin 2015, incidenca e EA-tit në mostrat e grurit ishte më e ulët se në vitin 2014. Ajo

ishte 19.4%, pra, që do të thotë se 80.6% e 36 mostrave të analizuara nuk ishin të

kontaminuara. Në 57.1% të mostrave të kontaminuara (11.4% të të gjithë mostrave të


68

grurit), përqendrimet e alkaloideve të ergotit ishin nga 10-100 μg/kg, kursenë 42.9% të

mostrave të kontaminuara (ose 8.3% të të gjitha mostrave) ata ishin me përqëndrim nga

100-500 μg/kg. Përqendrimi mesatar i EA-tit ishte 106.3 μg/kgdhe mesatare 86.9 μg/kg

me ergokriztina, ergokriztinina dhe ergometrina si alkaloidet e ergotit kryesore. Asnjë

nga mostrat e grumbulluara të grurit nga 2014 dhe 2015 nuk tejkalojnë nivelet (2000

μg/kgdhe 1000 μg/kgpërkatësisht për ushqimet për kafshë dhe ushqimet për njerëz) të

sugjeruar nga Bürk et al., (2006) dhe Münzing (2006).

Epimerët -ina ishin të pranishëm në 91.7% të mostrave të kontaminuara (31.0% e të

gjitha mostrave të analizuara) dhe epimerët -inina ishin të pranishëm në 83.3% të

mostrave të kontaminuara (28.2% të të gjitha mostrave). Megjithatë, përmbajtja e

sklerotia/ergot në mostrat, përqendrimi dhe tipi i alkaloideve të ergotit në sklerotia nuk u

përcaktua në studimin tonë.

Sa i përket mostrave të elbit, thekrës dhe ushqimit, alkaloidet e ergotit ishin të pranishëm

në tre nga shtatë mostra të elbit, në një nga tre mostrat e ushqimit, por nuk u zbuluan në

mostrat e thekrës. Të gjitha mostrat e kontaminuara të elbit ishin ngaviti 2014 dhe

përmbanin pesë alkaloidet të ergotit: ergometrina (Em), ergometrinina (Emn), ergozina

(Es), ergozininina (Esn) dhe ergokornina (Eco). Mostra e ushqimit të kontaminuara nga

2015 përmbante 11 alkaloide të ergotit (vetëm ergokriptinina nuk ishte e pranishme).

Rezultatet tona të incidencës së alkaloideve të ergotit në grurë (33.8%) nga stinët e

korrjeve 2014 dhe 2015 janë të krahasueshme me rezultatet e paraqitura nga Mulder et

al., (2012) dhe Malysheva et al., (2014).

Mulder et al. (2012) raportoi incidencën 50.7% në thekër, 33.3% në tritikale, 39% në

grurë dhe 25.0% në drithërat e tjera. Malysheva et al., (2014) raportoi incidencën 67%

në ushqimet e grurit, 27% në ushqimin e grurit për kafshë, 44% të ushqimit tritikor, 84%

në ushqimet e thekrës, 52% në nën produktet e thekrës dhe 48% në ushqimin e

shumëfishtë. Megjithatë, incidenca e mostrave pozitive në studimin tonë ishte shumë më

e ulët se në studimin e Ruhland dhe Tischler (2008), të cilët raportuan incidencën në 86%

në grurë dhe 90-100% në ushqimet me drithërat të ndryshme nga Gjermania dhe në

studimin e Müller et al.,(2009) të cilët raportuan incidencën e 66.7-100% në thekër dhe

produktet e thekrës nga Gjermania.

Përqendrimi maksimal i përcaktuar në studimin tonë ishte i krahasueshëm me ato të

raportuara nga Mulder et al.,(2012), Müller et al.,(2009), dhe Ruhland dhe Tischler

(2008), me përjashtim të përqendrimit maksimal të tyre në ushqimet e përziera për kafshë

(4883 μg/kg). Megjithatë, rezultati ynë ishte shumë më i ulët se përqendrimet maksimale

të përcaktuara në thekër (12340 μg/kg) me origjinë nga Skocia (Malysheva et al., 2014),

në thekër (4850 μg/kg) nga Gjermania (Meister & Batt, 2014), Në ushqime të përzier për

kafshë(4883 μg/kg) nga Gjermania (Ruhland & Tischler, 2008) dhe në grurë nga SHBA

(4760 μg/kg) (Wegulo & Carlson, 2011). Përqendrimi mesatar (226.7 μg/kg) ishte

kryesisht më i lartë se përqendrimet mesatare nga studimet e tjera të paraqitura nga

(Ruhland & Tischler 2008; Wegulo & Carlson, 2011; Mulder et al., 2012)


69

Tabela 6.3 .Koha e mbajtjes së alkaloideve të ergotit dhe tranzicionet e monitoruara

Koha e

mbajtjes (min)

Joni

prekursor

(m/z)

Produkti i

joneve 1 (m/z)

Produkti i

joneve 2 (m/z)

Ergometrina 4.38 326.22 223.17 208.07

Ergometrinina 4.74 326.2 180.18 223.16

Ergozina 6.56 548.35 208.06 268.15

Ergozinina 6.75 548.41 223.16 277.19

Ergokornina 7.08 562.35 208.05 268.2

Ergokorninina 7.51 562.35 223.09 277.18

Ergokriptina 7.47 576.35 223.09 208.05

Ergokriptinina 7.99 576.35 223.09 305.17

Ergotamina 6.97 582.35 208.04 223.08

Ergotaminina 7.24 582.35 223.08 297.1

Ergokriztina 7.84 610.35 208.05 223.09

Ergokriztinina 8.47 610.35 305.17 223.09

Tabela 6.4. Shpërndarja e përqendrimeve totale të alkaloideve të ergotit në grurin e vitit

2014 dhe 2015.

Mostra Numri i mostrave në shkallën (mg/kg)

<10 10–100 100–500 500–1000 >1000

Grurë (2014) 18 5 7 5 0

Grurë (2015) 29 4 3 0 0

6.2.2.3. Prania individuale e alkaloideve të ergotit në mostrat

Në mostrat e grumbulluara të grurit nga sezoni i korrjeve 2014, u gjetën të gjitha

alkaloidet e ergotit. Incidenca e tyre është paraqitur në Tabelën 6.5. Alkaloidet më të

shpeshta ishin ergometrina dhe ergozina të cilat ishin të pranishme respektivisht në 76.5

dhe 70.6% të mostrave pozitive. Më pak të shpeshta ishin ergokorninina dhe

ergokriptinina të pranishme në vetëm 5.9% të mostrave pozitive dhe ergokriptina e

pranishme në 11.8% të mostrave pozitive (ergokriptina ishte e pranishme në dy mostra,

ndërsa ergokorninina dhe ergokriptinina ishin të pranishëm në një mostër). Megjithatë, në

një nga mostrat e kontaminuara, ergokriptina ishte alkaloidi më i bollshëm me një

përqendrim prej 185.6 μg/kg, ndërsa përqendrimet të tjera të alkaloideve të ergotit të

vetme të pranishme në mostër (Em, Emn, Es, Esn, Eco, Econ) ishin nga 23.8-97.6 μg/kg.

Në përgjithësi, përqendrimi më i lartë u arrit nga ergokristina (Ecr) me përqendrim

mesatar prej 109.9 μg/kg dhe përqendrimi maksimal prej 248.6 μg/kg. Më shpesh,

mostrat përmbanin: një ose dy alkaloide të ergotit të ndryshme (29%), shtatë EA-tit


70

(18%) dhe nëntë EA-tit (18%). Asnjë nga mostrat e kontaminuara nuk i përmbante të

gjitha, pra të gjashta çifte e epimerve të alkaloideve të ergotit, ndryshe nga sondazhi i

raportuar nga Malysheva et al., (2014) ku të gjashtë alkaloidet e ergotit bashkë kanë qenë

në 35% të mostrave pozitive. Shfaqja e një alkaloide të ergotit të vetme në studimin tonë

është vërejtur për ergometrinën.

Në mostrat e sezonit të korrjeve 2015, modeli i pranisë së alkaloideve të ergotit ishte i

ndryshëm. Vetëm tetë alkaloide të ergotit ishin të pranishme, tri prej tyre: ergokriztina

(Ecr), ergokriztininina (Ecrn) dhe ergometrina (Em) u gjetën në përqëndrime më të larta

(përqendrimet maksimale respektivisht 173.6, 93.5 dhe 57.4 μg/kg, dhe vlerat mesatare

respektivisht 72.0, 47.8 dhe 57.4 μg/kg). Përqendrimet e ergometrinininës (Ems),

ergozinës (Es), ergozinininës (Esn), ergotaminës (Et) dhe ergotaminininës (Etn)

ndryshonin nga 10.2 në 29.4 μg/kg.

Ergometrina dhe ergozina, të cilat ishin nga alkaloidet e ergotit më të shpeshta në 2014,

në 2015 ishin të pranishme respektivisht në vetëm 14.3% dhe 28.6% të mostrave të

kontaminuara. Më e shpeshtë ishte ergokriztina e pranishme në 71.4% të mostrave të

grumbulluara të grurit në vitin 2015. Mostrat e kontaminuara përmbajnë nga një deri në

gjashtë alkaloide të ergotit. Shfaqja e një EA-tit e vetme është vërejtur për ergozinën dhe

ergokriztinën. Duke marrë parasysh mostrat e grurit nga të dy stinët e korrjeve,

ergometrina, ergozina dhe ergokriztina me epimerët e tyre ishin të pranishëm në 62.5% të

mostrave të grumbulluara të grurit. Më pak e shpeshtë ishin ergokriptina dhe

ergokriptinina që u gjetën në 12.5% të mostrave të kontaminuara.

Në të korrurat natyrore, ergopeptinat shoqërohen gjithmonë nga ergopeptininat. Sasi të

konsiderueshme të ergopeptininës mund të formohen gjatë ruajtjes së lëndëve të para për

një kohë të gjatë ose në kushte të papërshtatshme, ose gjatë ekstraktimit të alkaloideve të

ergotit nga drithërat, nga fenomenet e epimerizimit midis dy epimerëve -ina/-inina

(Hafner et al., 2008; Krska et al., 2008). Ndryshe nga studimet e raportuar nga

Malysheva et al., (2014) se në shumicën e mostrave të ndotura, të dyja format –ina dhe

ato –inina të alkaloideve të ergotit u gjetën së bashku, në studimin tonë të dy format u

gjetën vetëm në dy të tretat e rasteve, ndërsa në një të tretën e rasteve vetëm një epimer

ishte i pranishëm (19-inat dhe 3-ininat).

6.2.2.4. Shpërndarja e alkaloideve të ergotit në mostrat e grurit sipas rajoneve të

Shqipërisë

Të dhënat për incidencën e EA-tit në mostrat e grurit sipas rajoneve janë paraqitur në

Tabelën 6.6. Në sezonin e korrjeve 2014, incidenca ishte më e lartë se në 2015 për të

katër rajonet e përfshira në studim, por radhitja e rajoneve sipas incidencës ishte e njëjtë

në të dy vitet, si Fieri, Elbasan, Korça, Lushnja. Në vitin 2014, incidenca më e lartë ishte

në Fier 83.3% dhe më e ulët ishte në Lushnje 28.6%, ndërsa në vitin 2015 ato ishin

përkatësisht 40.0% dhe 6.67%. Përveç kësaj, përqendrimet në mostrat nga Fieri ishin më

të larta se në mostrat nga Lushnja. Sidoqoftë, përqendrimet më të larta dhe maksimale u

arritën në Elbasan. Në vitin 2014, ato ishin 595.1 μg/kg dhe 975.4 μg/kg, respektivisht në

vitin 2015, ato ishin respektivisht 265.2 μg/kg dhe 390.5 μg/kg.


71

Kontributi i alkaloideve të ergotit specifikë, në shumën e tyre ishin mjaft të ndryshme në

rajone të ndryshme. Në mostrat nga Fieri dhe Korça, të gjashta palët e epimerve të EA-

titishin të pranishme, ndërsa në mostra nga Elbasani dhe Lushnja, vetëm katër palë të

epimerve: ergometrina (Em), ergozina (Es), ergotamina (Et) dhe ergokriztina (Ecr) ishin

të pranishëm. Në mostrat e Elbasanit, dy alkaloidet e ergotit më të bollshme ishin

ergokriztina dhe ergotamina, ndërsa në mostra nga Fieri, Korça dhe Lushnja, më të

bollshme ishin ergokriztina dhe ergozina (Tabela 6.6). Në Fier dhe Lushnje, dy rajone me

pothuajse të njëjtat tregues gjeo-klimatikë (të vendosura në pjesën perëndimore të vendit

përgjatë detit Adriatik me klimë mesdhetare të nxehtë në verë), modelet e shpërndarjes

ishin mjaft të ndryshme, ndërsa në Fier dhe Korçë modelet e shpërndarjes së alkaloideve

të ergotit ishin të ngjashme, edhe pse klimat e tyre janë të ndryshme (klima mesdhetare, e

nxehtë e verës në Fier dhe klima mesdhetare me verë të ngrohtë, me ngjashmëri me nën-

tipin kontinental të Korçës të vendosur në pjesën lindore të vendit). Për të shpjeguar

ndryshimin në shkallën e kontaminimit dhe modelin e shpërndarjes së alkaloideve të

ergotit për gjatë viteve dhe rajoneve, duhet të merren parasysh kushtet e motit pak para

dhe në lulëzimin e grurit, si dhe të dhënat mbi kultivarët e grurit dhe speciet Claviceps që

infektojnë mostrat individuale. Megjithatë, këto të dhëna nuk janë mbledhur brenda

studimit, prandaj nuk mund të bëhen përfundime mbi varësinë e shkallës së kontaminimit

dhe modelit të shpërndarjes së tyre nga kushtet gjeografike dhe klimatike ose llojet e

Claviceps.

Alkaloidet e ergotit bëjnë pjesë në grupin e mykotoksinave të cilat nuk janë të ndaluara

ose me saktë nuk ka limite maksimale të lejuara të përcaktuara me anë të legjislacionit.

Megjithatë ne e konsideruam të nevojshme që të kishim një pasqyrë të niveleve të tyre në

mostrat e grurit, për të parë nëse prania e tyre në drithrat e vendit përbënin problem

megjithëse edhe në legjislacionin Shqiptar nuk janë vendosur kufijë maksimal të lejuar.

Nga të dhënat e marra, duke i krahasuar me studime të tjera të realizuara për alkaloide të

ergotit (siç i kemi paraqitur më lartë) kuptojmë se nivelet e tyre në mostrat e grurit të

analizuara janë të pranueshme dhe jo problematike. Por incidenca në vitin 2014 është e

konsiderueshme (sepse është më e lartë se në vitin 2015), kjo ka ardhur si pasojë e

kushteve klimatike, të cilat në vitin 2014 nga të dhënat meterologjike të pasqyruara në

Tabelat 5.2.-5.4 shohim që kemi temperatura më të larta gjatë gjithë vitit se temperaturat

mesatare normale.


72

Figura 6.4. Kromatograma LC-MS/MS MRM për solucionet standard të vetme të

alkaloideve të ergotit. Përqendrimi i secilit EA-ti më vete: 1 g/ml.


73

Tabela 6.5. Alkaloidet e ergotit në mostrat e grurit nga sezoni i korrjes në vitin 2014

Em Emn Es Esn Eco Econ Ekr Ekrn Et Etn Ecr Ecrn

Totali Totali Totali

EA-

tit -inat -

ininat

Nr. i mostrave 35 35 35 35 35 35 35 35 35 35 35 35 35 35 35

Nr. i mostrave

positive 13 10 12 11 6 1 2 1 10 7 10 9 16 15 17

Incidenca e

mostrave pozitive

(%)

37.1 28.6 34.3 31.4 17.1 2.9 5.7 2.9 28.6 20 28.6 25.7 45.7 42.9 48.6

Minimumi (g/kg) 20.6 10.7 14.6 11.1 14.3 30.7 68.6 35.1 14.2 10.8 17.8 10.1 37.5 11.1 17.3

Maksimumi

(g/kg) 207.6 104.1 189.8 164.6 74.1 30.7 185.6 35 141.8 139.5 248.6 164.9 591.6 448.7 975.4

Mesatarja (g/kg) 68.4 33.8 60.9 52.7 35.4 30.7 127.1 35 55.2 43.5 109.9 78.6 221.9 133 337.2

Mesorja (g/kg) 55.5 20.6 38 34.5 32.6 30.7 127.1 35 34.5 23 92.6 92 153.7 71.4 226.7

Shkalla e EA-tit në

mostrat pozitive

(%)

76.5 58.8 70.6 64.7 35.3 5.9 11.8 5.9 58.8 41.2 58.8 52.9 94.1 88.2


74

Tabela 6.6. Prania e gjashtë çifteve të epimerve të alkaloideve të ergotit në mostrat e grurit në vitin 2014-2015 sipas rajoneve

Ergometrina/ Ergozina/ Ergokornina/ Ergokriptina/ Ergotamina/ Ergokriztina/ Totali i EA-

tit -inina -inina -inina -inina -inina -inina

2014 2015 2014 2015 2014 2015 2014 2015 2014 2015 2014 2015 2014 2015

Elbasan

Nr. i mostrave 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5

Nr. i mostrave positive 3 1 2 0 0 0 0 0 2 1 2 2 3 1

Incidenca (%) 60 20 40 0 0 0 0 0 40 20 40 40 60 20

Minimumi (mg/kg) 104.8 86.8 77.9 <10 <10 <10 <10 <10 171.3 36.5 335 16.5 104.8 16.52

Maksimumi (mg/kg) 240.3 86.8 82.8 <10 <10 <10 <10 <10 281.3 36.5 375.9 267.1 975.4 390.5

Mesatarja (mg/kg) 153.7 86.8 80.4 <10 <10 <10 <10 <10 226.3 36.5 355.5 141.8 595.1 265.2

Fieri

Nr. i mostrave 6 5 6 5 6 5 6 5 6 5 6 5 6 5


Incidenca (%) 83.3 0 66.7 20 33.3 0 16.7 0 66.7 0 66.7 40 83.3 40

Minimumi (mg/kg) 23.1 <10 39.1 40.7 41.9 <10 35 <10 34 <10 57.4 62.5 117.6 62.5

Maksimumi (mg/kg) 120.3 <10 354.4 40.7 104.8 <10 185.6 <10 56 <10 210.9 94 764.1 175.4

Mesatarja (mg/kg) 61.3 <10 158.4 40.7 73.3 <10 110.3 <10 40.1 <10 147.5 78.3 411.6 119


75

Korça

Nr. i mostrave 17 11 17 11 17 11 17 11 17 11 17 11 17 11


Incidenca (%) 29.4 0 29.4 9.09 23.5 0 5.9 0 17.6 0 17.6 0 41.2 9.09

Minimumi (mg/kg) 20.6 <10 26.1 18.4 16.8 <10 68.6 <10 32.6 <10 58.5 <10 37.5 18.4

Maksimumi (mg/kg) 66.7 <10 289.8 18.4 37.5 <10 68.6 <10 130.1 <10 356 <10 862 18.4

Mesatarja (mg/kg) 51.1 <10 97.4 18.4 24.1 <10 68.6 <10 76.5 <10 159.2 <10 230.7 18.4

Lushnja

Nr. i mostrave 7 15 7 15 7 15 7 15 7 15 7 15 7 15


Incidenca (%) 14.3 0 14.3 6.67 0 0 0 0 14.3 0 14.3 6.67 28.6 6.67

Minimumi (mg/kg) 17.3 <10 28.3 10.3 <10 <10 <10 <10 14.2 <10 27.9 111.2 17.3 20.6

Maksimumi (mg/kg) 17.3 <10 28.3 10.3 <10 <10 <10 <10 14.2 <10 27.9 111.2 70.5 111.2

Mesatarja (mg/kg) 17.3 <10 28.3 10.3 <10 <10 <10 <10 14.2 <10 27.9 111.2 43.9 65.9


76

6.3. Rezultatet dhe interpretimi për përcaktimin e aflatoksinave,

okratoksinës dhe zearalenonit


Mostrat e grurit dhe të misrit u morrën pas sezonit të korrjes, pra mostrat e grurit u morën

në muajt Qershor dhe Korrik në vitin 2014, ndërsa mostrat e misrit u morën nëmuajin

Shtator të po këtij viti. Mostrat përkatëse u ruajtën në ambjent pa lagështi, në temperaturë

të ulët për të mos lejuar zhvillimin e mykut në kushte e magazinimit.Mostrat u

grumbulluan në dy zona gjeografike të vendit ku edhe prodhimi i këyre dy produkteve

bujqësore janë më të larta: Lushnje-Fier dhe Korçë. Përzgjedhja e këtyre zonave u bazua

në statistikat e prodhimit të drithrave në vend (INSTAT, 2014). Duke patur në

konsideratë faktin se mykotoksinat janë kontaminantë të cilët nuk janë të shpërndarë në

mënyrë uniforme në komoditetet ushqimor, ndaj procedura e marrjes së mostrave u

realizua sipas Regullores së Komisionit (EC) Nr. 401/2006 (European Commission,

2006) për mbledhjen e mostrave. Gjithësej u moren 21 mostra, prej të cilave: 14 ishin

mostra gruri dimëror dhe 7 mostra misri.

6.3.2. Rezultatet dhe interpretimi i aflatoksinave (aflatoksina B1 ose AFB1)

Analiza e mostrave u krye pranë Laboratorit NRL të Institutit të Toksikologjisë

Ushqimore pranë Fakultetit të Veterinarisë, të Universitetit të Lubljanës, në Sloveni. Siç e

përmendëm dhe mësipër mostrat janë grumbulluar nga dy rajonet kryesore prodhues të

vendit, në Ultërsirën Perëndimore (Fusha e Myzeqesë), dhe nga Fusha e Korçës. Mostrat

e analizuara janë grurë dhe misër.

Fillimisht mostat u analizuan për mykotoksinat në grup (me multi metod), pra, u analiuan

njëkohësisht për disa mykotoksina si: AFB1, AFB2, AFG1 AFG2, DON, ZEN, FB1 dhe

FB2. Pas rezultateve që u morën me këtë metodë, mostrat që rezultuan të kontaminuar u

analizuan më pas për secilën mykotoksinë më vete: aflatokisnën B1, okratoksiën A dhe

zearalenonin.

Metoda që analizon secilën mykotoksinë me vete është metodë e certifikuar.

Në 21 mostra të analizuara rezulton se 7 prej tyre rezultojnë të kontaminuara me ngarkesë

të aflatoksinave. Nga 7 mostrat e kontaminuara, vetëm tek 4 prej tyre niveli i kalon

normat e lejuara nga Legjislacioni i EU (2μg/kg). Por duhet të theksojmë se edhe nëse i

referohemi legjislacionit të SHBA (20 μg/kg) sërisht këto vlera e kalojnë këtë limit.

Duhet theksuar se mostrat e rezultuara pozitive përmbanin aflatoksinën B1, ndërsa

aflatoksinat e tjera (AFB2, AFG1 dhe AFG2) rezultuan në nivele të papërfillshme ndaj

nuk u bën pjesë e këtij studimi.


77

Mostrat e grurit dhe të misrit pas u analizuan për aflatoksinat: AFB1, AFB2, AFG1 dhe

AFG2, rezultatet për aflatoksinën B1 jepen në tabelën 6.7. përmostrat e grurit dhe në

tabelën 6.8. për aflatoksinën B1 në mostrat e misrit, duke qenë se nga aflatosinat e tjera

AFB2, AFG1 dhe AFG2 nuk u paraqitën sepse rezultuan në nivele të papërfillshme dhe

efektet e tyre në shëndet mund të konsiderohen jo shqetësuese.

Tabela 6.7. Nivelet e Aflatoksinës B1, Okratoksinës A dhe Zearalenonit në mostrat e

grurit nga rajoni Lushnjes dhe Korçës

Nr. Rajoni Aflatoksina B1 OkratoksinaА Zearalenone

(µg/kg) (µg/kg) (µg/kg)

1 Lushnje <LOD <LOD <LOD







8 Korçë 1.47 2.816 <LOD

9 Korçë <LOD <LOD <LOD




13 Lushnje 32.01 <LOD <LOD

14 Lushnje 143.55 <LOD <LOD

Vlera mesatare e

mostrave pozitive 59.01 2.816 -

Vlera Minimale 1.47 2.816 -

Vlera Maksimale 143.55 2.816 -

Incidenca e mostrave

pozitive 21.4 % (3/14) 7.1 % (1/14) 0.0 % (0/14)

Mbi MRL (%) 14.3 % (2/14) 0.0 % (0/14) 0.0 % (0/14)


78

Figura 6.5. Nivelet e Aflatoksinës B1 në mostrat e grurit, mbi LOD

Në 14 mostrat e grurit të analizuara, të prekura me aflatoksina B1 rezultuan 3

mostra, pra incidenca për këto mostra rezultoi 21.4 % (3 mostra pozitive nga 14 të

analizuara).

Nivelet e kontaminimit në mostrat pozitive të misrit varjojnë 1.47 deri në 143.55

μg/kg, dhe vlera mesatare e mostave pozitive është 59.01 μg/kg.

Vetëm dy nga mostrat pozitive kanë nivel më të lartë mbi Nivelin Maksimal të

Mbetjeve (MRL) të përcaktuar në Rregulloren e Komisionit 165/2010 e amenduar

sipas Rregullores së BE-së 1881/2006 për grurin (2μg/kg).

Nga zona e Lushnjes u morën 9 mostra, ku 2 prej të cilave rezultuan pozitive dhe

incidencë pozitive 22.2 %, kurse 5 mostrat e tjera ishin nga zona e Korçës dhe

incidenca pozitive rezultoi 20 %.

Bazuar në këto të dhëna mund të gjykojmë se incidenca pozitive në mostrat e

grurit në vitin 2014 rezultoi pothuajse e barabartë midis rajonit të Korçës dhe

Lushnjes, por mostrat pozitive në rajonin e Lushnjes dolën mbi MRL, në

krahasim me rajonin e Korçës që ky nivel nuk e kaloi MRL.

0

20

40

60

80

100

120

140

1.47

32.01

143.55A

flat

oks

ina

B1

në

mg/

kg


Nivelet e aflatoksinës B1 në mostrat e grurit

LOD = 0.4 μg/kg

Mostra pozitive gruri


79

Tabela 6.8.Nivelet e Aflatoksinës B1, Okratoksinës A dhe Zearalenonit në mostrat e

misrit nga rajoni Lushnjes, Fierit dhe Korçës

Nr. Rajoni Aflatoksina B1 OkratoksinaА Zearalenone

(µg/kg) (µg/kg) (µg/kg)

1 Korçë 50.33 <LOD <LOD

2 Fier <LOD 139.15 <LOD

3 Fier 270.66 <LOD <LOD

4 Fier <LOD 8.575 <LOD


6 Lushnjë 1.64 <LOD <LOD

7 Lushnjë 3.17 <LOD 37.806

Vlera mesatare e

mostrave pozitive 81.45 73.863 37.806

Vlera Minimale 1.64 8.575 37.806

Vlera Maksimale 270.66 139.150 37.806

Incidenca e mostrave

pozitive 57.1 % (4/7) 28.6 % (2/7) 14.3 % (1/7)

Mbi MRL (%) 28.6 % (2/7) 14.3 % (1/7) 0.0 % (0/7)

Figura 6.6. Nivelet e Aflatoksinës B1 në mostrat e misrit, mbi LOD

0

50

100

150

200

250

300

50.33

270.66

1.64 3.17

Afl

ato

ksin

a B

1 n

ë m

g/kg


Nivelet e aflatoksinës B1 në mostrat e misrit

LOD=0.4 μg/kg

Mostra pozitive misri


80


81


82

Fig. 6.7. Paraqet kurbën e kalibrimit të aflatoksinat dhe kromatogramat me

rezultatave të aflatoksinave në mostrën e grurit dhe të misrit


83

Nga 7 mostrat e misrit të analizuara, të prekura me aflatoksina B1 rezultuan 4

mostra, pra incidenca në këto mostra rezultoi 57.1 % (4 mostra pozitive nga 7 të

analizuara). Nivelet e kontaminimit në mostrat pozitive të misrit varjojnë 1.64

deri në 270.66 μg/kg, dhe vlera mesatare e mostave pozitive është 81.45 μg/kg.

Vetëm dy nga mostrat pozitive të kontaminuara me aflatoksinë B1 kanë nivel më

të lartë mbi Nivelin Maksimal të Mbetjeve (MRL) të përcaktuar në Rregulloren e

Komisionit 165/2010 e amenduar sipas Rregullores së BE-së 1881/2006 për

misrin (5μg/kg).

Nga zona e Lushnjes u morën 2 mostra dhe të dyja rezultuan pozitive, me

incidencë pozitive 100 %; nga rajoni i Fierit u morën 3 mostra, 2 nga të cilat

rezultuan pozitive, me incidencë pozitive 66.7 %; 2 mostrat nga rajoni i Korçës

nuk reultuan pozitive.

Bazuar në këto të dhëna mund të gjykojmë se incidenca pozitive në mostrat e

misrit në vitin 2014 rezultoi e lartë në rajonin Lushnje-Fier, 80 % (4 nga 5 mostrat

e analizuara, ku 2 prej tyre ishin mbi MRL), dhe zero në rajonin e Korcës.

AFB1 u zbulua në 7 nga 21 mostra e analizuara, pra incidenca e mostrav pozitive

është 33.3%, kurse incidenca e mostrave që rezultuan mbi MRL është 14.3 % .

7 mostrat pozitive ndahen në: 3 nga 14 mostrat e grurit të anlizuara (21.4 %)dhe 4

nga 7 mostrat e misrit të analizuara (57.1 %), kjo na tregon që mostrat e misrit

rezultuan më të ndotura me aflatoksin B1 se mostrat e grurit.

4 mostrat pozitive që rezultuan mbi MRL (19 % e mostrave të analizuara) ndahen:

2 mostra gruri (14.3 % e mostrave të analizuara) dhe 2 mostra misri (28.6% e

mostrave të analizuara), kjo na tregon që mostrat e misrit rezultuan gjithshtu me

nivele aflatoksine B1 shumë më të larta se mostrat e grurit. Si në mostrat e grurit

dhe të misrit, aflatoksinat e tjera AFB2, AFG1 dhe AFG2 u dedektuan në nivele të

papërfillshme, ndaj nuk u bën pjese e studimit.

Gjithashtu nga të dhënat shohim se mostrat (grurë dhe misër) e marra nga rajoni Lushnje-

Fier rezultuan më të ndotura se mostrat (grurë dhe misër) nga rajoni i Korçës.

6.3.2.1. Situata e kontaminimit të drithërave me aflatoksina në kontinentin Europian

Të gjitha vendet evropiane, ato të përfshira në pjesën jugore, normalisht nuk

karakterizohen nga moti i ngrohtë dhe i thatë gjatë kultivimit të drithërave. Në zona dhe

vite të caktuara ndodh që Aspergillus Flavi mund të gjejë kushte të përshtatshme për

rritjen e tij dhe prodhimin e aflatoksinave. Sondazhet e kryera për të përcaktuar sasinë e

ndotjes së aflatoksinave në drithëra në Evropë treguan se misri ishte malli më i studiuar, i

ndjekur nga gruri. Në Itali janë analizuar 3607 mostra misri ndërmjet viteve 1982 dhe


84

2007. Gjatë këtyre viteve, niveli maksimal (233 μg/kg) u gjet si në 2004 ashtu edhe në

2006 dhe vlerat mesatare ishin respektivisht 21 dhe 14 μg/kg (Battilani et al., 2008). Një

kontaminim i lartë me AFB1 (niveli maksimal 155 μg/kg) u regjistrua në vitin 2003 (Piva

et al., 2006), një vit i karakterizuar nga temperatura shumë të larta gjatë gjithë sezonit të

rritjes së misrit dhe një thatësirë e jashtëzakonshme nga maji deri në shtator. Në veçanti,

nga vendet e BE-së me kontaminimin më përfaqësues të misrit janë Italia dhe Rumania.

Ndër vendet e BE-së, niveli maksimal (233 μg/kg) është gjetur në Itali, edhe nëse

kontaminimi më i lartë i misrit është raportuar në Turqi (431.9 μg/kg). Prania e

aflatoksinave në grurë nuk është një shqetësim kryesor në shumicën e vendeve, por është

me interes në Rumani.

6.3.2.2. Prania e aflatoksinave në grurë

Rezultatet e gjetura në këtë studim, për grurin e prodhuar në vendin tonë, u krahasuan me

situatën në kontinentin Europian dhe në një zonë më të ngushtë me mostra të rajonit.

Nivelet e kontaminimit të raportuara nga EFSA tregojnë mungesë të pranisë të

aflatoksinave në mostra gruri nga Europa në shtatëdhjetë e gjashtë mostra për periudhën

2007-2012 (EFSA, 2013).Binder et al., (2007) analizoi praninë e AFB1 në nëntëdhjetë e

shtatë mostra gruri nga Azia dhe Oqeania, dhe rezultoi mungesë të pranisë së kësaj

toksine. Edhe në mostra gruri nga Turqia u konstatua nivel i ulët i kontmainimit me

maksimum të AFB1 (0.144 μg/kg) dhe incidence të mostrave pozitive 42% (Giray et al.,

2007).

Një situatë e ngjashme rezultoi edhe për mostra gruri me origjinë nga Slovenia me

incidence të AFB1 (5%), një mostër në njëzet, dhe përqendrim 0.2 μg/kg (Jakovac-Strajn

et al., 2010). Alkadri, et al., (2014) analizoi mostra gruri nga Italia dhe Siria, dhe raporton

një incidencë të aflatoksinave natyrale në dyzet e katër mostra gruri nga Italia, dhe

incidencë negative për mostra gruri nga Siria. Në kontrast me këtë gjetje në mostra gruri

nga Siria u konstatua AFB2 me incidencë positive në katërmbëdhjetë nga 40 mostra me

interval të përqendrimeve 0.5 në 0.9 μg/kg. Po ashtu u detektua edhe AFG1 me një

incidencë mjaft të ulët një në 40 mostra dhe përqendrim 0.6μg/kg, ndërsa incidence e

AFG2 ishte dy mostra nga 40 në total. Po ashtu raportohet edhe incidencë (0%) e pranisë

së aflatoksinave në katër lloje drithërash nga Serbia, grurë, elb, thekër, tërshërë (Kos et

al., 2014).

Në një numër publikimesh të tjera rezulton se niveli i aflatoksinave është më i lartë nga

ato që ne raportojmë në studimin tonë. Kështu incidenca e AFB1 në mostra gruri nga

Rumania që i përkisnin vitit të korrjes 2008, rezultoi me një incidence të kontaminimit

në 34.6%, pra nëntë nga 26 mostra. Përqendrimi i AFB1 varioj nga 3.15 në 5.70 μg/kg

duke treguar që këto vlera rezultuan mbi vlerat e MRL të Direktivës së EU 1881/2006

(AFB1 2 μg/kg) (Braicu et al., 2008). Nivel i lartë i incidencës pozitive të AFB2, dhjetë

nga 26 mostra gruri (38.5%), dhe interval vlerash 0.89-3.99 μg/kg (AFB2), u raportua po

nga ky studim. Incidenca e AFG1 u konstatua po ashtu edhe në 15.4% dhe interval të

përqendrimit 2.0-5.56 μg/kg. Incidenca e AFG2 rezultoi në15.4% dhe një interval vlerash

0.93-1.80 μg/kg. Shuma e AF-ve të gjetur në mostrat e grurit nga Rumania e kalon vlerën

e lejuar të MRL sipas Directivës së EU 1881/2006 (4 μg/kg).


85

6.3.2.3. Prania e aflatoksinave në misër

Duhet nënvizuar se kultura e misrit është një term i preferuar për rritjen e myqeve të

gjinisë Aspergillus. Prandaj prania e aflatoksinave në këtë produkt bujqësor është e

konsiderueshme dhe përbën një preokupim të vazhdueshëm në nivel të sipërmarrjes

private dhe në atë të institucioneve kontrollues, ligj-zbatues të shteteve, apo edhe në nivel

ndërkombëtar, si FAO, MERCOSUR, EFSA, etj. (Binder et al., 2007) kanë analizuar

praninë e aflatoksinave në mostra misri nga Mesdheu dhe Europa. Ata gjetën një

incidencë positive prej 21.4% për AFB1, në tre nga 14 mostra misri, me nivel maksimal

të analizuar 311 μg/kg (LOD 1 μg/kg). Po ashtu AFB1 u gjet edhe në mostra misri nga

Europa Jugore me nivel të incidencës 20%, në tre nga 15 mostra, vlerë mesatare 5.0

μg/kg, maksimale 6.0 μg/kg AFB1, pra me mostra që rezultojnë më nive mbi atë të lejuar

nga EU për AFB1 (5.0 μg/kg) (Griessler et al., 2010). Gjatë periudhës 2000-2006, prania

e AFB1 u raportua në 14% të mostrave të misrit nga Europa, me vlerë mesatare 0.26

μg/kg, dhe atë maksimale 8 μg/kg (EFSA, 2007).

Binder et al. (2007) analizoi mostra misri me origjinë nga Asia, gjatë periudhës kohore

2003-2005, dhe gjeti prani të AFB1 në 17.4 % të mostrave të analizuara, pesëdhjetë e

katër në 311 mostra, me interval të përqendrimeve 60.0 ̶ 457 μg/kg. Incidencë e ulët e

AF-ve është raportuar në mostra misri nga Tunizia, një në 17 mostra, nivel maksimal

0.42 μg/kg; në mostra misri nga Kina, me AF të detektuara në 22.2% mostra, dhe vlerë

mesatare prej 5.67 μg/kg (Filazi & Sireli, 2013).

Prania e aflatoksinave në rajonin e Ballkanit është e konfirmuar në mostra misri nga

Serbia (Kos et al., 2014); Rumania (Braicu et al., 2008); Kroacia (Pleadin et al., 2014).

Nivelet e AF-ve në mostra misri nga Serbia të raportuara për vitin 2012 rezultuan të

influencuara nga kushtet klimatike të atij viti me thatësirës të tejzgjatur. Incidenca e

raportuar rezultonte në 68.5% prej 137 mostra gruri, interval të përqendrimit 1.01-86.1

μg/kg, dhe vlera mesatare 36.3 μg/kg (Kos et al., 2014). AFB1 e analizuar në 11 mostra

misri nga Rumania tregon për një incidencë positive prej 45.5% dhe nivel maksimal të

gjetur 3.92 μg/kg (Braicu et al., 2008). Niveli konstatuar në studimin tonë rezulton i

krahasueshëm me ato të raportuar nga Kroacia, me një incidencë prej 38.1% (AFB1),

përqendrim mesatar 81.0 μg/kg (Pleadin et al., 2014).

Procesi i kontaminimit është i ndarë në dy faza, ku e para është faza e rritjes së bimës dhe

pjekjes së drithit, dhe në fazën e dytë kontaminimi mbas pjekjes, korrjes së drithit.

Rreshjet stinore dhe temperaturat ndikojnë në fazën e parë të kontaminimit, kur kushtet e

thata favorizojnë të parën ndërsa prania e lagështisë në masën e drithit të korrur gjatë

magazinimit favorizone kontaminimin në fazën e dytë (Cotty & Jaime-Garcia, 2007).

Nivelet maksimale të detektuara të AFB1 i përkasin rajonit të Lushnjës dhe të Fierit, dhe

kjo përvitin 2014 i atribuohet sezonit të lagësht në fazën e pjekjes së misrit. Në gjysmën e


86

dytë të shekullit të XX dhe në vijim është bërë evidente ndikimi human në klimën

globale. Për rajonin e Europës Jugore dhe Jug-Lindore, ku vendi jonë bën pjesë,

parashikohet të ndodhë një rritje të nivelit të temperaturave në rendin e 4–5 °C. Kjo e

shoqëruar me reduktim të disponimit të ujit në stinët e nxehta, pra me rritje të intesitetit të

thatësirave. Si rrjedhim një efekt në lidhje me kontaminimin e drithërave nga

mykotoksinat do të jetë, një rritje e kontmainimit me ‘myqe dhe mykotoksina të rajoneve

të nxehta-me temperatura të larta’ si Aspergillus Flavus dhe të aflatoksinave (Paterson &

Lima, 2011).

Krahasimet e mësipërme janë bërë duke u bazuar në të dhënat që ka publikuar EFSA nga

studime të ndyshme në vite. I bëmë pjesë të këtij studimi vetëm për të treguar ku

qëndrojnë rezultatet e marra nga studimi jonë (krahasim në lidhje me incidencën dhe

vlerat minimale dhe maksimale) në raport me studimet e kryea në shtetet e tjera. Por ky

nuk është një krahasim i mirëfilltë shterues, sepse për këtë do të na duheshin më shumë të

dhëna si: me çfarë aparature janë analizuar mykotoksinat, cili ka qënë niveli minimal i

dedektimit i secilës pajisje të përdorur, janë analizuar drithëra të sapokorrur apo drithëra

që kanë qenë në ruajtje, etj. Gjithësesi një ide e krijon se në cilat shtete vihen re

kontaminime të ngjashme, dhe si është klima e tyre në raport me vendin tonë.

Me gjithë përpjekjet për të marrë të dhëna nga institucionet e vendit që merren me

kontrollin e kontaminantëve (mykotoksinave) në drithëra, rezultatet që arrita të sigurojë

për shkak të burokracive ishin shumë emprike dhe jo të specifikuara.

Të dhënat që mu vunë në dispozicion nga specialist që merren me analizën e

mykotoksinave ishin:

1) Në vitin 2014 janë analizuar 23 kampione drithi dhe 5 mostra rezultuan pozitive.

2) Në vitin 2015 janë analizuar 126 kampione drithi dhe 4 mostra rezultuan pozitive.

3) Në vitin 2016 janë analizuar 55 kampione drithi dhe nuk rezultoi asnjë kampion

pozitivë.

Analizat e mostrave janë kryer me metodën ELISA, që siç e kemi shpjeguar dhe mësipër

në metodat e dedektimint, ka një limit dedektimi më të lartë se analizat e kryera me

HPLC, të realizuara në studimin tonë. Nga këto të dhëna të marra në mënyrë

konfidenciale, arrijmë në konkluzionin që mbështet dhe përfundimet tona që në vitin

2014 kemi një incidencë më të lartë të mostrave pozitive (5/23 ose 23.7 % se në vitin

2015 (4/126 ose 3.2 %).


87

Tabela 6.9. Studimi i AFB1 që tregon përqendrimin dhe shpërndarjen e kontaminimit në misër dhe grurë në botë gjatë dekadave të

fundit

Drith

i

Myko-

toksin

a

Viti i

korrjes

Nr. i

mostrave

Incidenca

e mostrave

pozitive

(%)

Mesatar

e (µg/kg)

Max

(µg/kg)

Min

(µg/kg)

Mesorja

(µg/kg) Shteti Referencë

Grurë AFB1 2007-2012 76 0 0 0 0 0 Europë EFSA 2013

Grurë AFB1 2003-2005 97 0 n.d n.d n.d n.d Azi Binder et al.,

2007

Grurë AFB1 2007-2008 20 1 (5%) 0.2 0.2 0.2 0.2 Slloveni Jakovac-Strajn,

2010

Grurë AFB1 2007 41 17 (42%) 0.144 0.01 Turqi Giray et al., 2007

Grurë AFB1 2008 26 9 (34.6%) 5.7 3.15 Rumani Braicu et al.

2008

Misër AFB1 2000-2006 943 136 (14%) 0.26 8 0.12 Europ EFSA 2007

Misër AFB1 2003-2005 311 54 (17.4%) 60 457 20 Azi Binder et l., 2007

Misër AFB1 2010 15 3 (20%) 5 6 1 Europa

Jugore

Griessler et al.,

2010

Misër AFB1 2003-2005 14 3 (21.4) - 311 - -

Europa-

Mesdheta

re

Binder et l., 2007


88

Misër AFB1 2013 633 38.1 (%) 81 2072 1.1 1.5 Kroacia Pleadin et al.,

2014

Misër AFB1 2008 11 5 (45.5) 3.92 1.67 Rumani Braicu et al.

2008

Grurë AFB2 2007 41 5 (12%) 0.036 0.013 Turqi Giray et al., 2007

Grurë AFB2 2010 40 14 (35%) 0.6 0.9 0.5 - Siri Alkadri, 2014

Grurë AFB2 2008 26 10 (38.5) 3.99 0.89 Rumani Braicu et al.

2008

Misër AFB2 2008 11 1 (9.1%) 1.39 Rumani Braicu et al.

2008

Grurë AFG1 2007 41 15 (37%) 0.446 0.021 Turqi Giray et al., 2007

Grurë AFG1 2010 40 1 (2.5%) 0.6 0.6 0.6 0 Siri Alkadri, 2014

Grurë AFG1 2008 26 4 (15.4%) 5.56 2 Rumani Braicu et al.

2008

Misër AFG1 2008 11 1 (9.1%)) 3.33 Rumani Braicu et al.

2008

Grurë AFG2 2010 40 2 (5%) 0.6 0.6 0.6 - Siri Alkadri, 2014

Grurë AFG2 2008 26 4 (15.4%) 1.8 0.93 Rumani Braicu et al.

2008

Grurë AFG2 2007 41 5 (12%) 0.129 0.027 Turqi Giray et al., 2007


89

Misër AFG2 2008 11 1 (9.1%) 3.4 Rumani Braicu et al.

2008

Grurë Total

AFB 2010 47 - - - - - Itali Alkadri, 2014

Grurë Total

AFB 2007 41 24 (59%) 0.643 0.0104 Turqi Giray et al., 2007

Grurë Total

AFB 2013 51 15 (29.4%) 12.9 4 Tunizi

Filazi & Sireli.

2013

Misër Total

AFB 2013 50 0.06 - - - Europë EFSA 2013

Misër Total

AFB 2000-2006 943 136 (14%) 0.41 9 0.24 Europë EFSA 2007

Misër Total

AFB 18 4 (22.2%) 5.67 Kinë

Filazi & Sireli.

2013

Misër Total

AFB 17 1 (5.9%) 0.42 Tunizi

Filazi & Sireli.

2013


90

6.3.2. Rezultatet dhe interpretimi i okratoksinës A (OTA)

Mostrat e grurit dhe të misrit pas u analizuan për okratoksinën A, rezultatet jepen në:

tabelën 6.7. për mostrat e grurit dhe në tabelën 6.8. për mostrat e misrit.

Gjithashtu jepen dhe në grafiket e më poshtëm respektivisht në Fig. 6.8. rezultatet e

okratoksinës A në 14 mostrat e grurit dhe në Fig. 6.9. për 7 mostrat e misrit.

Figura 6.8. Nivelet e Okratoksinës A në mostrat e grurit, mbi LOD

Figura 6.9.Nivelet e Okratoksinës A në mostrat e misrit, mbi LOD

0

1

2

3

Lush

nje

Lush

nje

Lush

nje

Lush

nje

Lush

nje

Lush

nje

Lush

nje

Ko

rçë

Ko

rçë

Ko

rçë

Ko

rçë

Ko

rçë

Lush

nje

Lush

nje

2.816

Okr

ato

ksin

a A

në

mg/

kg


Nivelet e okratoksinës A në mostrat e grurit

LOD=0.2 μg/kg

Mostra pozitive gruri

0

50

100

150139.15

8.575

Okr

ato

ksin

a A

në

mg/

kg


Nivelet e okratokinës A në mostrat e misrit

LOD=0.2 μg/kg



91

Nga rezultatet e marra pas analizimit të mostrave të grurit dhe misrit për

okratoksinën A shohim që, vetem 1 nga 14 mostrat e grurit rezulton e

kontaminuar me OTA në nivelet e 2.816 μg/kg dhe kjo ështe mostër e marr në

zonën e Korçës.

Pra, incidenca pozitive në mostrat e grurit të analizuara rezultoi 7.1%. Gjithashtu

zona e Korçës rezultoi me incidencë pozitive 20 % (1 nga 5 mostrat e marra në

këtë zonë), por kjo mostër ishte brenda Nivelin Maksimum të Mbetjeve (MRL) të

përcaktuara me Rregulloren e Komisionit 165/2010 të amenduara sipas

Rregullores së BE-së 1881/2006, që për misrin me destinacion për konsum

njerëzor është 5 μg/kg.

Përsa i përket mostrave të misrit, incidenca pozitive ishte më e lartë 28.5 % (dy

nga shtatë mostra misri të analizuara).

Nivelet e kontaminimit në mostrat pozitive të misrit varjojnë 8.575 μg/kg dhe

139.15 μg/kg dhe të dyja janë mostra të marra nga zona e Fierit.

Pra, zona e Fierit rezulton me një incidencë pozitive 66.7% për mostrat e grurit.

Gjithashtu nivelet e gjetura janë mbi MRL e lejuar.

Siç shihet, zona e kontaminuar me okratoksinë A rezultoi Fieri dhe ishin mostrat e misrit,

të cilat rezultuan dhe mbi MRL e lejuar.

6.3.3. Rezultatet dhe interpretimi i zearalenonit (ZEN)

Mostrat e grurit dhe të misrit pas u analizuan për zearalenonin, rezultatet jepen në tabelën

6.7. për mostrat e grurit dhe në tabelën 6.8. për mostrat e misrit.

Gjithashtu pasqyrohen dhe në grafiket e më poshtëm respektivisht në Fig. 6.10. rezultatet

e zearalenonit në 14 mostrat e grurit dhe në Fig. 6.11. për 7 mostrat e misrit.

Nga rezultatet e marra shohim që asnjë nga 14 mostrat e grurit nuk rezuton e

kontaminuar me zearalenon.

Kurse 1 nga shtatë mostrat e misrit të analizuara, rezulton e kontaminuar me

zearalenon në nivele 37.806 μg/kg dhe është mostër nga Lushnja.

Incidenca pozitive në mostrat e misrit rezultoi 14.3 % (1 mostër pozitive nga 7 të

analizuara).

Niveli i mostërs së kontaminuar me zearalenonin është nën Nivelin Maksimum të

Mbetjeve (MRL) të përcaktuara me Rregulloren e Komisionit 165/2010 të

amenduara sipas Rregullores së BE-së 1881/2006, që për misrin me destinacion

për konsum njerëzor është 200 μg/kg.

Pra vetëm zona e Lushnjes rezultoi me incidence pozitive 50 % për mostrat e

misrit (1 mostër e kontaminuar, nga 2 të analizuara nga kjo zonë), por asnjë nga

mostrat si grurë dhe misër nuk rezultuan me nivele mbi MRL-ja në lidhje me

kontaminimin me zearalenonin.


92

Figura 6.10.Nivelet e Zeaealenonit në mostrat e grurit, mbi LOD

Figura 6.11.Nivelet e Zearalenonit në mostrat e misrit, mbi LOD

0

10

20

30

40

50

Lush

nje

Lush

nje

Lush

nje

Lush

nje

Lush

nje

Lush

nje

Lush

nje

Ko

rçë

Ko

rçë

Ko

rçë

Ko

rçë

Ko

rçë

Lush

nje

Lush

nje

Zear

ale

no

ni n

ë m

g/kg


Nivelet e zearalenonit në mostrat e grurit

LOD=0.2 μg/kg

0

10

20

30

4037.806

Zear

ale

no

ni n

ë m

g/kg

Qytete nga janë marr mostrat

Nivelet e zearalenonit në mostrat e misrit

LOD=0.2 μg/kg



93

6.4. Krahasimi i rezultateve të marra në vitet 2014-2015 në raport me

kushtet klimatike

Duke krahasuar rezultatet e marra në vitet 2014 dhe 2015 për analizat që kanë qenë të

shtrira në kohë në këto dy vite, si në rastin e alkaloideve të ergotit shohim që kemi një

incidencë më të lartë në vitin 2014 se në vitin 2015, një nga arsyet që sjellë në këto

rezultate janë kushtet klimatike, sepse siç e theksuam dhe në pjesën teorike që ndikimi i

kushteve klimatike është shumë i madh në kontaminimin e bimëve që në fushë me myqe

dhe deri me mykotoksina. Nga të dhënat meterologjike (temperatura dhe reshjet) që jepen

në tabelat 5.2-5.4 për qytete e Korçës, Elbasanit dhe Fierit të vitit 2014 dhe 2015,

gjykojmë se në vitin 2014 ka pasur kushte më të përshtatshme për formimin e myqeve

dhe mykotoksinave që në fushë. Kjo duke u nisur nga sasia shumë më e lartë e reshjeve

në muajt prill-maj në vitin 2014 krahasuar me të njëjtën periudh të viti 2015, e shoqëruar

kjo me temperatura diku më të larta në vitin 2014 në krahasim vitin 2015, por me disa

gradë më të larta krahasuar me temperaturat mesatare normale për secilin muaj.

Gjithashtu duke parë rezultate për kontaminimin e drithrave me aflatoksinë B1 dhe

okratoksinë A më një incidencë të lartë dhe me disa mostra që i kalonin nivelet

maksimale të lejuara, kjo ka ndodhur se duke qenë se viti 2014 është karakterizuar me

temperatura më të larta se temperaturat mesatare normale dhe me shumë reshje në

periudha të caktuara prill- maj për grurin dhe shtator-tetori për misrin, këto kushte kanë

qenë kyç në kontaminimin me nivele të tilla të drithërave të sapokorrur.

I gjithë ky diskutim u bë, duke gjykuar vetëm mbi kontributin e kushteve klimatike, që

siç e kemi theksuar nuk është i vetmi në formimin e mykotoksinave, por një nga

kryesorët.

6.5. Rezultatet dhe interpretimi për përcaktimin e mykotoksinave me

multimetodë, në mostrat e grurit të importuara


Mostrat e grurit nga importi u morrën direkt në fabrikat e miellit gjatë pranverës së vitit

2016. Mostrat përkatëse u ruajtën në ambjent pa lagështi, në temperatura të ulta për të

mos lejuar zhvillimin e mykut në kushte të magazinimit.U grumbulluan 37 mostra gruri

(27 mostra gruri i butë dhe 10 mostra gruri i fortë), 27 mostra janë me origjinë nga Rusia

sipas certifikatës shoqëruese dhe 10 mostra janë marrë nga Kosova. Procedura e marrjes

së mostrave u realizua sipas Regullores së Komisionit (EC) Nr. 401/2006 (European

Commission, 2006) për mbledhjen e mostrave.

6.5.2. Rezultatet dhe interpretimi i mostrave të grurit të importuara

Në Tabelën 6.10. jepen rezultatet e 37 mostrave të grurit nga importi, të cilat u analizuan

me multimetodë për përcaktimin e njëkohshëm të mykotoksinave: aflatoksinat B1, B2,


94

G1 dhe G2 (AFB1, AFB2, AFG1 dhe AFG2), deoksinivalenolin (DON), zearalenonin

(ZEN), dhe fuminozinat B1 dhe B2 (FB1 dhe FB2).

Nga rezultatet e marra shohim që të gjitha mostrat janë pozitive për mykotoksinat e

analizuara. Por është zbuluar vetëm një mostër (23 S), e kontaminuar me

deoksinivalenolin (DON) në nivelerelativisht të lartë 157 μg / kg, por as kjo mostër nuk i

tejkalon kufijtë maksimalë të lejuar (1750 μg / kg për DON-in) që përcaktohet nga

legjislacioni shqiptar dhe evropian për drithërat në përgjithësi.

Tabela 6.10. Rezultatet e mykotoksinave të pranishme në mostrat e grurit nga importi në

µg/kg.

S-i butë, D-durum

Kodi DON ZEN FB1 FB2 OTA AFB1 AFB2 AFG1 AFG2

1 (S) <50 <20 <20 <20 <1 <0.5 <0.2 <0.2 <0.2

2 (S) <50 <20 <20 <20 <1 <0.5 <0.2 <0.2 <0.2

3 (S) <50 <20 <20 <20 <1 <0.5 <0.2 <0.2 <0.2

4 (S) <50 <20 <20 <20 <1 <0.5 <0.2 <0.2 <0.2

5 (S) <50 <20 <20 <20 <1 <0.5 <0.2 <0.2 <0.2

6 (S) <50 <20 <20 <20 <1 <0.5 <0.2 <0.2 <0.2

7 (S) <50 <20 <20 <20 <1 <0.5 <0.2 <0.2 <0.2

8 (S) <50 <20 <20 <20 <1 <0.5 <0.2 <0.2 <0.2

9 (S) <50 <20 <20 <20 <1 <0.5 <0.2 <0.2 <0.2

10 (S) <50 <20 <20 <20 <1 <0.5 <0.2 <0.2 <0.2

11 (D) <50 <20 <20 <20 <1 <0.5 <0.2 <0.2 <0.2

12 (D) <50 <20 <20 <20 <1 <0.5 <0.2 <0.2 <0.2

13 (D) <50 <20 <20 <20 <1 <0.5 <0.2 <0.2 <0.2

14 (D) <50 <20 <20 <20 <1 <0.5 <0.2 <0.2 <0.2

15 (D) <50 <20 <20 <20 <1 <0.5 <0.2 <0.2 <0.2


95

16 (D) <50 <20 <20 <20 <1 <0.5 <0.2 <0.2 <0.2

17 (D) <50 <20 <20 <20 <1 <0.5 <0.2 <0.2 <0.2

18 (D) <50 <20 <20 <20 <1 <0.5 <0.2 <0.2 <0.2

19 (D) <50 <20 <20 <20 <1 <0.5 <0.2 <0.2 <0.2

20 (D) <50 <20 <20 <20 <1 <0.5 <0.2 <0.2 <0.2

21 (S) <50 <20 <20 <20 <1 <0.5 <0.2 <0.2 <0.2

22 (S) <50 <20 <20 <20 <1 <0.5 <0.2 <0.2 <0.2

23 (S) 157 <20 <20 <20 <1 <0.5 <0.2 <0.2 <0.2

24 (S) <50 <20 <20 <20 <1 <0.5 <0.2 <0.2 <0.2

25 (S) <50 <20 <20 <20 <1 <0.5 <0.2 <0.2 <0.2

26 (S) <50 <20 <20 <20 <1 <0.5 <0.2 <0.2 <0.2

27 (S) <50 <20 <20 <20 <1 <0.5 <0.2 <0.2 <0.2

28 (S) <50 <20 <20 <20 <1 <0.5 <0.2 <0.2 <0.2

29 (S) <50 <20 <20 <20 <1 <0.5 <0.2 <0.2 <0.2

30 (S) <50 <20 <20 <20 <1 <0.5 <0.2 <0.2 <0.2

31 (S) <50 <20 <20 <20 <1 <0.5 <0.2 <0.2 <0.2

32 (S) <50 <20 <20 <20 <1 <0.5 <0.2 <0.2 <0.2

33 (S) <50 <20 <20 <20 <1 <0.5 <0.2 <0.2 <0.2

34 (S) <50 <20 <20 <20 <1 <0.5 <0.2 <0.2 <0.2

35 (S) <50 <20 <20 <20 <1 <0.5 <0.2 <0.2 <0.2

36 (S) <50 <20 <20 <20 <1 <0.5 <0.2 <0.2 <0.2

37 (S) <50 <20 <20 <20 <1 <0.5 <0.2 <0.2 <0.2


96

KAPITULLI VII

7. PËRFUNDIME DHE REKOMANDIME

7.1. Përfundime

Mbështetur në rezultatet eksperimentale, arrijmë në këto përfundime:

Në analizën e kontaminantëve kimikë me origjinë biologjike (si mykotoksinat) një

nga momentet më të rëndësishme është të kuptojmë rëndësinë e metodave të

pranueshme të marrjes së mostrave, përgatitjen e mostrave dhe analizimin e tyre.

Gjithashtutë vlersojmë burimet e ndryshme të gabimeve që lidhen me testimin e

një produkti ushqimor që mund të përmbaj mykotoksina.

Pas analizës mikrobiologjike të drithrave për myqe, pra, identifikimi dhe

klasifikimi i tyre, ne zbuluam një frekuencë të lartë të gjinisë Aspergillus,

Penicillium dhe Fusarium. Mostrat e misrit rezultuan më të kontaminuara se

mostrat e grurit. Ndaj, nga rezultatet e përftuara arrijmë në përfundimin se mostrat

e grurit të analizuara ishin brenda niveleve të lejuara nga standardet, ndërsa në

mostrat e misrit nivelet e kontminimit me myqe nuk ishin brenda standardeve.

Rezultatet e këtij studimi ofruan raportin e parë mbi praninë e alkaloideve të

ergotit në grurin e Shqipërisë. Nga një total prej 71 mostrave të grurit nga vitet e

korrjeve 2014 dhe 2015, 24 mostra ishin të kontaminuara me alkaloide të ergotit

në një sasi të caktuar.

Shkalla e kontaminimit me alkaloide të ergotit ishte shumë më e lartë në vitin

2014 (48.6% e të gjitha mostrave)se në vitin 2015 (vetëm 19.4 % e të gjitha

mostrave). Një nga faktorët kryesor që ka sjellë këto rezultate janë kushtet

klimatike duke qenë se viti 2014 është karakterizuar nga sasi shumë më e lartë e

reshjeve në muajt prill-maj krahasuar me të njëjtën periudh të viti 2015, e

shoqëruar kjo me temperatura diku më të larta në vitin 2014 në krahasim vitin

2015, por me disa gradë më të larta krahasuar me temperaturat mesatare normale

për secilin muaj.

Asnjë nga mostrat e kontaminuara nuk i përmbante të gjitha, pra të gjashta çifte e

epimerve të alkaloideve të ergotit. Epimerët e –ina ishin të pranishëm në 91.7% të

mostrave të kontaminuara dhe epimerët -inina ishin të pranishëm në 83.3% të

mostrave të kontaminuara. Lidhur me rajonet e Shqipërisë nga ku mostrat kanë

origjinën, shpërndarja e alkaloideve të ergotit në mostrat e grurit dhe kontributi i

tyre specifikë në shumën e tyre ishte mjaft i ndryshëm.

Të dhënat do të kontribuojnë në zgjerimin e informacionit mbi praninë

mbarëbotërore të alkaloideve të ergotit dhe do të shërbejë si një pikënisje për

ndërtimin e modeleve parashikuese të kontaminimit të mykotoksinave në drithëra

të ndryshme nga Evropa Jugore.


97

Mostrat e grurit dhe të misrit të vitit 2014, pas analizave të kryera me HPLC,

rezultuan të kontaminuara me aflatoksinë B1. Është vënë re se incidenca e

mostrave pozitive në mostrat e misrit ishte më e madhe se në mostrat e grurit.

Vlen të përmendet se në të dy llojet e drithrave: gruri dhe misri, gjetëm mostra që

përmbajnë vlera më të larta AFB1 sesa limitet maksimale të përcaktuara nga

legjislacioni kombëtar dhe evropian. Pra në vitin 2014 vemë re se rreziku i

kontaminimit me aflatoksinë B1 në drithërat e sapokorrur në Shqipëri është i lartë,

sidomos për misrin e prodhuar gjatë këtij viti.

Nga mostrat e grurit dhe misrit të vitit 2014, pas analizave të kryera me HPLC për

përcaktimin nëse janë të kontaminuara me Okratoksin A dhe Zearalenon, vihet re

një incidencë e mostrave pozitive më e madhe në mostrat e misrit se në mostrat e

grurit. Vlen të përmendet se në mostrat e misrit, kemi gjetur mostra që përmbajnë

vlera më të larta të OTA sesa limitet maksimale të përcaktuara nga legjislacionet

kombëtare dhe evropiane. Ndaj rreziku i kontaminimit me OTA dhe ZON në

drithërat e korrur në Shqipëri gjatë 2014, është i pranishëm, sidomos për misrin e

prodhuar gjatë këtij viti.

Duke parë rezultate për kontaminimin e drithrave me aflatoksinë B1 dhe

okratoksinë A më një incidencë të lartë dhe me disa mostra që i kalonin nivelet

maksimale të lejuara, arrijmë në përfundimin se kushtet klimatike kanë qenë kyç

në kontaminimin me nivele të tilla të drithërave të sapokorrur. Duke qenë se viti

2014 është karakterizuar me temperatura më të larta se temperaturat mesatare

normale dhe me shumë reshje në periudha të caktuara prill- maj (për grurin) dhe

shtator-tetori (për misrin).

Të gjitha mostrat e grurit nga importi rezultuan pozitive ndaj mykotoksinave

AFB1, AFB2, AFG1 AFG2, DON, ZEN, FB1 dhe FB2, për të cilat u analizuan.

Por është zbuluar vetëm një mostër, e cila rezultoi e kontaminuar me DON në

niveli relativisht të lartë, por as kjo mostër nuk i tejkalon kufijtë maksimalë që

përcaktohet nga legjislacioni shqiptar dhe evropian për drithërat në përgjithësi.


98

7.2. Rekonmandime

Rekomandohet që për të shmangur praninë e mykotoksinave, të merren masa

parandaluese, si kontrolli i pikave kritike të riskut në mënyrë që të shmanget

formimi i mykotoksinave si në fushë edhe në depot e ruajtjes.

Në këtë studim u paraqitën analizat për identifikim dhe klasifikimin e myqeve,

por janë të nevojshme studime të tjera që të përfshijnë analizën e potencialit për

toksina, për të vlerësuar plotësisht rëndësinë e specieve dhe kontaminimin e

drithërave, në mënyrë që të mbrojnë popullsinë nga rreziqet që lidhen me

kontaminimin nga mykotoksinat.

Një ndryshim i madh midis incidencës për alkaloidet e ergotit nga viti 2014 dhe

2015 tregon se duhet të sigurohen të dhëna nga vitet e mëtejshme të korrjes për të

karakterizuar shfaqjen e alkaloideve të ergotit në drithërat e korrura në Shqipëri

në mënyrë të përshtatshme. Ndaj rekomandohen që të kryhet edhe analiza për

këto mykotoksina megjithëse nuk janë të përcaktuara në legjislacion.

Rekomandohen studime të tjera në këtë fushë duke parë incidencën relativisht të

lartë për disa mykotoksina në drithrat nga vendi, por edhe sepse nuk ishin të pakta

rastet që kishim edhe tejkalim të MRL. Ndaj që konsumatorët të jenë të sigurt për

ushqimi që konsumojnë, është detyrë ligjore që të kryhen analiza periodike për

drithrat e prodhuar në vend dhe për drithrat e importit, sidomos në vitet që kushtet

klimatike janë më të pershtatshme për kontaminimin me mykotoksina.

Duke marrë parasysh të gjitha problemet që shkaktojnë drithërat e kontaminuara

me mykotoksina (veçanërisht AFB1) në shëndetin e njerëzve dhe të kafshëve,

rekomandohet që të bëhen analiza sistematike, sepse drithërat janë ushqimi bazë i

popullsisë në Shqipëri, duke qenë kështu, rritet mundësia e tejkalimit të limiteve

ditore që duhet të konsumojnë të gjithë (njerëzit dhe kafshët).

Rekomandohet që drithërat e kontaminuara me mykotoksina mos të asgjesohen

por të dekontaminohen me një nga mënyrat e përshkruara në pjesën teorike. Ose

të devijohet destinacioni i tyre nga të konsumueshëm në lëndë e parë për industrin

(psh. prodhimin e bioetanolit)


99

BIBLIOGRAFI

Alkadri D, Rubert J, Prodi A, Pisi A, Mañes J, Soler C. (2014) Natural co-occurrence

of mycotoxins in wheat grains from Italy and Syria. Food Chem. 157, 111–118.

Anderson, S. J. (1995) Compositional changes in surface mycoflora during ripening of

naturally fermented sausages. J. Food Protect. 58:426-429.

Battilani, P., Pietri, A., Barbano, C., Scandolara, A., Bertuzzi, T., and Marocco, A.

(2008). Logistic regression modeling of cropping systems to predict fumonisin

contamination in maize. J. Agric. Food Chem. 56, 10433–10438.

Battilani P, Costa LG, Dossena A, Gullino ML, Marchelli R, Galaverna G, Pietri A,

Dall’Asta C, Giorni P, Spadaro D, Gualla A. (2009) Scientific information on

mycotoxins and natural plant toxicants. Scientific/Technical report submitted to EFSA.

http://onlinelibrary.wiley.com/doi/10.2903/sp.efsa.2009.EN-24/pdf (Accessed on 10

October 2016).

Beasley, V. R. (ed.). (1989) Trichothecene mycotoxicosis: pathophysiologic effects, vol.

I. CRC Press, Boca Raton, Fla.

Bennett, J. W., Bentley R. (1999) Pride and prejudice: the story of ergot. Perspect. Biol.

Med.42:333-355.

Bennett J.W., Klich M.(2003) Mycotoxins Clin. Microbiol. Rev., 16 (2003), pp. 497-51

Berthiller, F.; Sulyok, M.; Krska, R.; Schuhmacher, R.(2007) Chromatographic

methods for thesimultaneous determination of mycotoxins and their conjugates in cereals.

Intern. J. FoodMicrobiol.119, 33–37

Binder, E. M., Tan, L. M., Chin, L. J., Handl, J., & Richard, J. (2007). Worldwide

occurrence of mycotoxins in commodities, feeds and feed ingredients. Animal Feed

Science and Technology, 137, 265-282.

Blout, W. P. (1961) Turkey “X” disease. Turkeys 9:52, 55-58, 61, 77.

Braicu, C., Puia, C., Bodoki, E., & Socaciu, C. (2008). Screening and quantification of

aflatoxins and ochratoxin A in different cereals cultivated in Romania using thin layer

chromatography-densitometry. Journal of Food Quality, 31, 108 ̶ 120

Brown, R. L., Bhatnagar D., Cleveland T. E., and Cary J. W.. (1998) Recent

advances in preharvest prevention of mycotoxin contamination, p. 351-379. In K. K.

Sinha and D. Bhatnagar, (ed.), Mycotoxins in agriculture and food safety. Marcel Dekker,

Inc., New York, N.Y.

https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/?term=Alkadri%20D%5BAuthor%5D&cauthor=true&cauthor_uid=24679759

https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/?term=Rubert%20J%5BAuthor%5D&cauthor=true&cauthor_uid=24679759

https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/?term=Prodi%20A%5BAuthor%5D&cauthor=true&cauthor_uid=24679759

https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/?term=Pisi%20A%5BAuthor%5D&cauthor=true&cauthor_uid=24679759

https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/?term=Ma%C3%B1es%20J%5BAuthor%5D&cauthor=true&cauthor_uid=24679759

https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/?term=Soler%20C%5BAuthor%5D&cauthor=true&cauthor_uid=24679759

http://onlinelibrary.wiley.com/doi/10.2903/sp.efsa.2009.EN-24/pdf


100

Bunge, I., Heller K., and Roschenthaler R. (1979) Isolation and purification of

ochratoxin A. Z. Lebensm. Unters. Forsch. 168:457-458.

Bürk G, Höbel W, Richt A. (2006) Ergot alkaloids in cereal products. Results from the

Bavarian Health and Food Safety Authority. MolNutr Food Res. 50:437–442.

Cazzaniga D, Basilico J, Gonzalez R, Torres R, Greef D. (2001). Mycotoxins

inactivation by extrusion cooking of corn flour. Lett ApplMicrobiol 33(2):144–7.

Ciegler, A., Detroy R. W., and LillejojE. B., (1971) Patulin, penicillic acid and other

carcinogenic lactones, p. 409-434. In A. Ciegler, S. Kadis and S. J. Ajl (ed.), Microbial

toxins, vol. VI: fungal toxins. Academic Press. New York, N.Y.

Christensen, C. M., Nelson G. H., and Mirocha C. J., (1965) Effect on the white rat

uterus of a toxic substance isolated from Fusarium. Appl. Microbiol. 13:653-659.

Chu, F. S. (1974) Studies on ochratoxins. Crit. Rev. Toxicol. 2:499-524

Cole, R. J., and Cox R. H., (1981) Handbook of toxic fungal metabolites. Academic

Press, New York, N.Y.

Commission Regulation. (EC) No 1881/2006 of 19 December 2006 setting maximum

levels for certain contaminants in foodstuffs. Official Journal of European Union, L 364,

5–24.

CODEX STAN 209 (1999). Maximum Level and Sampling Plan for Total Aflatoxins in

Peanuts intended for further Processing

Cotty, P. J., P. Bayman, D. S. Egel, and K. S. Elias. (1994) Agriculture, aflatoxins

and Aspergillus, p. 1-27. In K. A. Powell, A. Renwick, and J. F. Peberdy (ed.), The

genus Aspergillus. Plenum Press, New York, N.Y.

Cotty P. J., Jaime-Garcia R. (2007). Influences of climate on aflatoxin producing fungi

and aflatoxin contamination. Int. J. Food Microbiol. 119 109–115

10.1016/j.ijfoodmicro.2007.07.060

Council for Agricultural Science and Technology (CAST) (2003) Mycotoxins: Risks

in Plant, Animaland Human Systems. Task Force Report No. 139, Ames, Iowa (USA),

January

Crews C, Anderson WAC, Rees G, Krska R. (2009.\)Ergot alkaloids in some rye-

based UK cereal products. Food Addit Contam Part B. 2:79–85

Cullen, J. M., and P. N. Newberne. 1994. Acute heptoxotoxicity of aflatoxins, p. 3-


101

Dall’Erta A. (2014) Masked mycotoxins: occurrence, metabolism and role in plants;

https://core.ac.uk/download/pdf/41182114.pdf

US Department of Agriculture (USDA) (1975) Inspectors instructions, Washington,

DC: Agricultural Marketing Service.

Detroy, R. W., Lillehoj E. B., and Ciegler A. (1971) Aflatoxin and related compounds,

p. 3-178. In A. Ciegler, S. Kadis, and S. J. Ajl (ed.), Microbial toxins, vol. VI: fungal

toxins. Academic Press, New York, N.Y.

D’MelloJ.P.F.; Macdonald A.M.C.,(1997) Mycotoxins. Animal Feed Science

Technology., 69, 155-166.

Diana Di Mavungu J, Larionova D, Malysheva SV, Van Peteghem C, De Saeger S.

(2011) Survey on ergot alkaloids in cereals intended for human consumption and animal

feeding. Scientific report submitted to EFSA.

http://onlinelibrary.wiley.com/doi/10.2903/sp.efsa.2011.EN-214/pdf (Accessed on 10

October 2016).

Diana Di Mavungu J, Malysheva SV, Sanders M, Larionova D, Robbens J, Dubruel

P, Van Peteghem C, De Saeger S. (2012) Development and validation of a new LC-

MS/MS method for the simultaneous determination of six major ergot alkaloids and their

corresponding apimers. Application to some food and feed commodities. Food Chem.

135:292303.

Diener, U. L., ColeR. J., SandersT. H., PayneG. A., LeeL. S., and Klich M. A. (1987)

Epidemiology of aflatoxin formation by Aspergillus flavus. Annu. Rev.

Phytopathol. 25:249-270.

Eaton, D. L., and GroopmanJ. D. (ed.). (1994) The toxicology of aflatoxins: human

health, veterinary, and agricultural significance. Academic Press, San Diego, Calif.

EFSA (European Food Safety Authority), (2007) Situation of AFB1and Total AFB in

cereals product in Europe to 2000-2006. The EFSA Journal 8:2648. (Accessed on 7May

2008).

EFSA (European Food Safety Authority), (2013) Situation of AFB1 and Total AFB in

cereals product in Europe to 2007-2012. The EFSA Journal 8:2648. (Accessed on 15June

2015).

EFSA (European Food Safety Authority), (2012) Scientific opinion on ergot alkaloids

in food and feed. EFSA Panel on Contaminants in the Food Chain (CONTAM). The

https://core.ac.uk/download/pdf/41182114.pdf

http://onlinelibrary.wiley.com/doi/10.2903/sp.efsa.2011.EN-214/pdf


102

EFSA Journal 10:2798. http://onlinelibrary.wiley.com/doi/10.2903/j.efsa.2012.2798/pdf

(Accessed on 10 October 2016).

European Commission. (2006a). Commission Regulation (EC) No 401/2006 of 23

February 2006 laying down the methods of sampling and analysis for the official control

of the levels of mycotoxins in foodstuffs. Official Journal of the European Union, L 70,

12-34.

European Commission. (2009a) Commission Regulation (EC) No 152/2009 of 27

January 2009 laying down the methods of sampling and analysis for the official control

of feed. Off J Eur Union. L54:1130.

FAO. (1996) Rome Declaration on World Food Security and World Food Summit Plan

of Action.(World Food Summit 13-17 November 1996). FAO, Rome, Italy.

FAOSTAT. (2017) Food and agriculture data. Crops (Production).

http://www.fao.org/faostat/en/#data/QC (Accessed on 16 February 2017)

Filazi, A. & Sireli, U. T. (2013). Occurrences of Aflatoxins in food. In: Aflatoxins-

Recent Advances and future prospects, Edited by. Razzaghi-Abyaneh M. pp. 143-170.

Food and Agriculture Organization/World Health Organization. Proposed draft

revised sampling plan for total aflatoxin in peanuts intended for further processing. Joint

FAO/WHO Food Standards Program, CODEX Alimentarus Commission, 24th

Session. 2–7 July2001, Geneva, Switzerland. pp.276–280. Rome: FAO/WHO.

Forgacs, J. (1962) Mycotoxicoses-the neglected diseases. Feedstuffs 34:124-134.

Gerhards N, Neubauer L, Tudzynski P, Shu-Ming L. (2014) Biosynthetic pathways of

ergot alkaloids. Toxins. 6:3281–3295.

Giray, B., Girgin, G., BasakEngin, A., Aydin, S., Sahin, G. (2007). Aflatoxin levels in

ëheat samples consumed in some regions of Turkey. Food Control, 18, 23 ̶ 29.

Griessler, K., Rodrigues, I., Handl, J., & Hofstetter, U. (2010). Occurrence of

mycotoxins in Southern Europe. World Mycotoxin Journal, 3, 301309.

Goldblatt, L. (ed.). (1969) Aflatoxin. scientific background, control, and implications.

Academic Press, New York, N.Y.

Goto, T., D. T. Wicklow, and Y. Ito. (1996) Aflatoxin and cyclopiazonic acid

production by a sclerotium-producing Aspergillus tamarii strain. Appl. Environ.

Microbiol. 62:4036-4038.

http://onlinelibrary.wiley.com/doi/10.2903/j.efsa.2012.2798/pdf

http://www.fao.org/faostat/en/#data/QC


103

Hafner M, Sulyok M, Schuhmacher R, Crews C, Krska R. (2008) Stability and

epimerisation behaviour of ergot alkaloids in various solvents. World Mycotoxin J. 1:67–

78.

Halász A, Lásztity R, Abonyi T, Bata A (2009) Decontamination of mycotoxin

containing food and feed by biodegradation. Food Rev. Int. 25(4): 284–298.

Hanika, C., and Carlton W. W. 1994 Toxicology and pathology of citrinin, p. 41-

63. In G. C. Llewellyn, W. V. Dashek, and C. E. O'Rear (ed.), Biodeterioriation

research, vol. 4. Plenum Press, New York, N.Y.

Heathcote, J. G., and Hibbert J. R. (1978) Aflatoxins: chemical and biological aspects.

Elsevier Scientific Publishing Company, Amsterdam, The Netherlands.

Heredia N., Wesley I. and Garcia S. (2009): Microbiologically Safe Foods, USA, April

2009, 315

Hetherington, A. C., and Raistrick H. (1931). Studies in the biochemistry of

microorganisms. Part XIV. On the production and chemical constitution of a new yellow

colouring matter, citrinin, produced from glucose by Penicillium citrinum Thom. Phil.

Trans. R. Soc. London Ser. B 220B:269-295.

Hidy P. H., Baldwin R. S., Greasham R. L., Keith C. L., and McMullen J. R. (1977)

Zearalenone and some derivatives: production and biological activities. Adv. Appl.

Microbiol. 22:59-82.

Hinkley S. F., and Jarvis B. B. (2001) Chromatographic method

for Stachybotrys toxins, p. 173-194.In M. W. Trucksess, and A. E. Pohland (ed.),

Mycotoxin protocols. Humana Press, Totowa, N.J.

Hofmann A., (1972) Ergot—a rich source of pharmacologically active substances, p.

236-260. In T. Swain (ed.), Plants in the development of modern medicine. Harvard

University Press, Cambridge, Mass.

Hsieh D., (1988) Potential human health hazards of mycotoxins, p. 69-80. In S. Natori,

K. Hashimoto, and Y. Ueno (ed.), Mycotoxins and phytotoxins. Third Joint Food and

Agriculture Organization/W.H.O./United Nations E? Program International Conference

of Mycotoxins. Elsevier, Amsterdam, The Netherlands.

Hult, K., Piestina R., Habazin-Novak V., Radic B., and Ceovic S. (1982) Ochratoxin

A in human blood and Balkan endemic nephropathy. Arch. Toxicol. 51:313.


104

Huwig, A., Freimund S., Kappeli O. and Dutler H. (2001) Mycotoxin detoxification of

animal feed by different absorbents. Toxicol. Lett. 122:179-188.

IARC (2012) Monographs on the evaluation of carcinogenic risks to humans: chemical

agents and related occupations. A review of human carcinogens. Lyon, France:

International Agency for Research on Cancer 100F:224–248

INSTAT (2014) Statistical Annual of Ministry of Agriculture. Agriculture-Structure of

area in field crops in Ha, Table 1, Sheet 38.

http://www.instat.gov.al/al/themes/agriculture,-forestry-and-fishery.aspx?tab=tabs-4

(Accessed May 19, 2015).

Jakovac-Strajn, B., Pavšič-Vrtač, K., Ujčič-Vrhovnik, I., Vengušt, A., & Tavčar-

Kalcher, G. (2010). Microbiological and mycotoxicologicl contamination in Slovenian

primary grain production. Toxicological & Environmental Chemistry, 92(8), 1551-1563.

Joffe, A. Z. (1978) Fusarium poae and F. sporotrichioides as principal causal agents of

alimentary toxic aleukia, p. 21-86. In T. D. Wyllie and L. G. Morehouse (ed.), Mycotoxic

fungi, mycotoxins, mycotoxicoses,vol. 3. Marcel Dekker, New York, N.Y.

Josephs R.D., Schuhmacher R. and Krska R. (2001):International interlaboratory

study for thedetermination of the Fusarium mycotoxins zearalenone and deoxynivalenol

in agriculturalcommodities. Food Addit. Contam. 18, 417–430

Klich, M. A., and Pitt J. I. (1988) Differentiation of Aspergillus flavus from Aspergillus

parasiticusand other closely related species. Trans. Br. Mycol. Soc. 91:99-108.

Klich, M. A., E. J. Mullaney, C. B. Daly, and J. W. Cary. (2000) Molecular and

physiological aspects of aflatoxin and sterigmatocystin biosynthesis by A. tamarii and A.

ochraceoroseus. Appl. Microbiol. Biotechnol. 53:605-609.

Kokkonen M, Jestoi M. (2010) Determination of ergot alkaloids from grains with

UPLC-MS/MS. J Sep Sci. 33:23222327.

Kos, J., Škrinjar, M., Mandić, A. I., Mišan, A. Č., Bursić, V. P., Šarić, B., & Janić-

Hajnal, E. (2014). Presence of aflatoxins in cereals from Serbia. Food and Feed

Research, 41(1), 31 ̶ 38.

Krishnamachari, K. A. V. R., Bhat R. V., Nagarajan V., and Tilnak T. M. G. (1975).

Hepatitis due to aflatoxicosis. An outbreak in Western India. Lancet i:1061-1063.

Krska R., Baumgartner S. and Josephs R.(2001):The state-of-the-art in the analysis of

type-A andtype-B trichothecene mycotoxins in cereals. Fresenius J. Anal. Chem. 371,

285–299


105

Krska R, Crews C. (2008) Significance, chemistry and determination of ergot alkaloids:

A review. Food Addit Contam Part A. 25:722–731.

Krska R., Schubert-Ullrich P.; Molinelli A.; Sulyok M.; Macdonald S.; Crews C.

(2008) Mycotoxin analysis: An update. Food Addit. Conta, 25, 152–163.

Krska R., Welzig E., Berthiller F., Molinelli A. and Mizaikoff B.(2005): Advances in

the analysis ofmycotoxins and its quality assurance. Food Addit. Contam. 22, 345–353

Krska, R.; Welzig, E.; Boudra, H. (2007) Analysis of Fusarium toxins in feed. Animal

Feed Sci. Technol., 137, 241–264.

Kuiper-Goodman, T., Scott P. M., and Watanabe H. (1987) Risk assessment of the

mycotoxin zearalenone. Regul. Toxicol. Pharmacol. 7:253-306.

Kurtz, H. J., and Mirocha J. (1978) Zearalenone (F2) induced estrogenic syndrome in

swine, p. 1256-1264. In T. D. Wyllie and L. G. Morehouse (ed.), Mycotoxic fungi,

mycotoxins, mycotoxicoses, vol. 2. Marcel Dekker, New York, N.Y.

Lattanzio, Della Gatta, Suman, & Visconti, (2011). Quantitative analysis of

mycotoxins in cereal foods by collision cell fragmentation-high-resolution mass

spectrometry: performance and comparison with triple-stage quadrupole detection. Food

additives&contaminants.Vol. 28, ISSUE 10

Langseth, W.; Rundberget, T.(1998) Instrumental methods for determination of

nonmacrocyclic trichothecenes in cereals, foodstuffs and cultures. J. Chromatogr. A ,815,

103–121.

Lin, L.; Zhang J.; Wang P.; Wang Y.; Chen J.(1998) Thin-layer chromatography of

mycotoxins and comparison with other chromatographic methods. J. Chromatogr. A,

815, 3–20.

Lisker, N., Lillehoj. E. B. (1991) Prevention of mycotoxin contamiantion (principally

aflatoxins and Fusarium toxins) at the preharvest stage, p. 689-719. In J. E. Smith and R.

S. Henderson (ed.), Mycotoxins and animals foods. CRC Press, Boca Raton, Fla.

Lorenz, K. (1979) Ergot on cereal grains. Crit. Rev. Food Sci. Nutr. 11:311-354.

Lutsky I. N., Mor, B. Yagen, and A. Z. Joffe. (1978) The role of T-2 toxin in

experimental alimentary toxic aleukia: a toxicity study in cats. Toxicol. Appl.

Pharmacol. 43:111-124.

Maggon, K. K., Gupta S. K., and Venkitasubramanian T. A. (1977) Biosynthesis of

aflatoxins.Bacteriol. Rev. 41:822-855


106

Malysheva SV, Larionova DA, Diana Di Mavungu JD, De Saeger S. (2014)Pattern

and distribution of ergot alkaloids in cereals and cereal products from European

countries. World Mycotoxin J. 7

Manabe, M. (2001) Fermented foods and mycotoxins. Mycotoxins 51:25-28.

Marasas, W. F. O., Miller J. D., Riley R. T., and Visconti A. (2001)Fumonisins—

occurrence, toxicology, metabolism and risk assessment, p, 332-359. In B. A. Summerell,

J. F. Leslie, D. Backhouse, W. L. Bryden, and L. W. Burgess (ed.), Fusarium. Paul E.

Nelson Memorial Symposium. APS Press, St. Paul, Minn.

Maragos C.M. (1998): Analysis of mycotoxins with capillary electrophoresis. Sem.

Food Anal. 3,353–373

Maragos C.M.(2004): Emerging technologies for mycotoxin detection. J. Toxicol. Toxin

Rev. 23, 317–344;217–230.

Matossian, M. K. (1989) Poisons of the past: molds, epidemics, and history. Yale

University Press, New Haven, Conn.

McLaughlin, C. S. VaughanM. H., CampbellI. M., WeiC. M., StaffordM. E., and

HansenB. S. (1977). Inhibition of protein synthesis by trichothecenes, p. 261-284. In J.

V. Rodricks, C. W. Hesseltine, and M. A. Mehlman (ed.), Mycotoxins in human and

animal health. Pathotox Publications, Park Forest South, Ill.

Memushaj L., Prifti D. (2016) Kontrolli I ngarkesave mykore tek drithërat dhe ndikimi i

tyre në karakteristikat fiziko-kimike dhe teknologjinë e tyre.

https://docs.google.com/viewer?a=v&pid=sites&srcid=ZnNobi5lZHUuYWx8ZnNobnxn

eDoyNjExYmVlMWVhYzdhNDVj

MeteoAlb, Private Meteorological Service, Të dhëna të Temperaturave Mesatare

Ekstremale Mujore dhe Reshjeve atmosferike mujore, për qytetet Korcë, Elbasan, Fier

gjatë periudhës 2014 – 2015. www.meteoalb.com

Meister U, Batt N. (2014) Fusarium toxins and ergot alkaloids in rye of the federal state

Brandenburg harvested 2013. 36th Mycotoxin Workshop, 1618 June 2014, Göttingen,

Germany. p. 131.

Milicevicd R., ŠkrinjarM. and Baltic T.(2010): Real and Perceived Risks for

Mycotoxin Contamination in Foods and Feeds: Challenges for Food Safety Control.

Toxins, Vol. 2, pp. 572-592.

Miller J.D.(1995): Fungi and Mycotoxins in Grains: Implications for Stored Product

Research. J. Stored Prod. Res. 31:1-16.

https://docs.google.com/viewer?a=v&pid=sites&srcid=ZnNobi5lZHUuYWx8ZnNobnxneDoyNjExYmVlMWVhYzdhNDVj

https://docs.google.com/viewer?a=v&pid=sites&srcid=ZnNobi5lZHUuYWx8ZnNobnxneDoyNjExYmVlMWVhYzdhNDVj

http://www.meteoalb.com/


107

Moss M.O. (1991): The environmental factors controlling mycotoxin formation. In:

Smith, J.E., Henderson, R.S.: Mycotoxins and animal foods, Boca Raton, CRC Press, p.

37-56.

Mulder, J. E.; Bondy, G. S.; Mehta, R.; Massey, T. E. (2012) The impact of chronic

Alatoxin B1 exposure and p53 genotype on base excision repair in mouse lung and liver.

Mutation Research, Amsterdam, v. 773, p. 63-68, 2015

Müller C, Kemmlein S, Klaffke H, Krauthaus W, Preiß-Weigert A, Wittkowski R.

(2009) A basic tool for risk assessment: A new method for the analysis of ergot alkaloids

in rye and selected rye products. MolNutr Food Res. 53:500–507.

Münzing K. (2006) Technical possibilities of minimizing of ergot alkaloids in cereals. J

VerbraucherschutzLebensmittel (J ConsumProt Food Safety). 1:155–159.

Nelson, P. E., Desjardins A. E., and Plattner R. D. (1993). Fumonisins, mycotoxins

produced byFusarium species: biology, chemistry and significance. Annu. Rev.

Phytopathol. 31:233-252.

Papp, E.; Otta, K.H.; Záray, G.; Mincsovics, E.(2002) Liquid chromatographic

determination ofaflatoxins. Microchem. J., 73, 39–46.

Paterson RRM, Lima N. (2011) Further mycotoxin effects from climate change. Food

Res Int. 44:2555–2566.

Pitt, J. I. (2000) Toxigenic fungi: which are important? Med. Mycol. 38 (Suppl. 1):17-

22.

Pittet A. (2005): Modern methods and trends in mycotoxin analysis. Mitt. Lebensm.

Hyg. 96, 432

Piva G., Battilani P., Pietri A. (2006). “Emerging issues in Southern Europe: aflatoxins

in Italy,” inThe Mycotoxin Factbook, Food and Feed Topics edsBarug D., Bhatnagar D.,

van Egmond H. P., van der Kamp J. W., van Osenbruggen W. A., Visconti A., editors.

(Wageningen: Wageningen Academic Publishers) 139–153

Pleadin, J., Vulic, A., Persi, N., Skrivanko, M., Capek, B., & Cvetnic, Z. (2014).

Aflatoxin B1 occurrence in maize sampled from Croatian farms and Feed factories during

2013. Food Control, 40, 286 ̶ 291.

Plattner, R. D., D. Weisleder, and S. M. Poling. (1996). Analytical determination of

fumonisins and other metabolites produced by Fusarium moniliforme and related species

on corn. Adv. Exp. Med. Biol.392:57-64


108

RASFF (The Rapid Alert System for Food and Feed). 2016. RASFF Portal.

http://ec.europa.eu/food/safety/rasff/portal/index_en.htm (Accessed on 10 October 2016).

Rheeder, J. P., Marasas W. F., and Vismer H. F. (2002) Production of fumonisin

analogs byFusarium species. Appl. Environ. Microbiol. 68:2102-2105

RibaA., Mokrane S., Mathieu F., Lebrihi A. and Sabaou N.(2008):Mycoflora and

Ochratoxin A Producing Strains of Aspergillus in Algerian Wheat. International Journal

of Food Microbiology. 122:85–92.

Richard J L.(2007) Some major mycotoxins and their mycotoxicoses -an overview. Int.

J. Food Microbiol; 119 (1-2): 3–10.

.Romer Labs. (2008) Rapid quantitation of the 6 major ergot alkaloids in grains by

HPLC-FLD. Application Note.

Rotter, B. A., Prelusky D. B., and Pestka J. J. (1996) Toxicology of deoxynivalenol

(vomitoxin). J. Toxicol. Environ. Health 48:1-34.

Ruhland M, Tischler J. (2008) Determination of ergot alkaloids in feed by HPLC.

Mycotoxin Res. 24:73–79.

Saito, M., Enomoto M., and Tatsuno T. (1971) Yellowed rice toxins: luteroskyrin and

related compounds, chlorine-containing compounds and citrinin, p. 299-380. In A.

Ciegler, S. Kadis, and S. J. Ajl (ed.), Microbial toxins, vol. VI: fungal toxins. Academic

Press, New York, N.Y.

Schardl CL, Panaccione DG, Tudzynski P. (2006) Ergot alkaloids – biology and

molecular biology. The Alkaloids. 63:45–86. DOI: 10.1016/S1099-4831(06)63002-2.

Schiff, Jr. PL. (2006) Ergot and its alkaloids. Am J Pharm Educ. 70:Article 98.

Scott PM. (2009) Ergot alkaloids: extent of human and animal exposure. World

Mycotoxin J. 2:141–149.

Sforza, S.; Dall'Asta, C.; Marchelli, R. (2006) Recent advances in mycotoxin

determination in food and feed by hyphenated chromatographic techniques/mass

spectrometry. Mass Spectrom. Rev., 25, 54–76.

Shier, W. T. (1998)Estrogenic mycotoxins. Rev. Med. Vet. 149:599-604.

Smith, J. E., and M. O. Moss. (1985) Mycotoxins. Formation, analyses and

significance. John Wiley and Sons, Chichester, United Kingdom.

Shotwell, L. L., Hesseltine C. W., and Goulden M. L. 1969. Ochratoxin A: occurrence

as natural contaminant of a corn sample. Appl. Microbiol. 17:765-766.

http://ec.europa.eu/food/safety/rasff/portal/index_en.htm


109

Spanjer, M.C.; Rensen, P.M.; Scholten, J.M.(2008) LC-MS/MS multi-method for

mycotoxins after single extraction, with validation data for peanut, pistachio, wheat,

maize, cornflakes,raisins and figs. Food Addit. Contam, 25, 472–489.

Squire, R. A. (1981) Ranking animal carcinogens: a proposed regulatory

approach. Science 214:877-880.

Stroka J., Anklam E., Jörissen U. and Gilbert J. (2000): Immunoaffinity column

cleanup with liquidchromatography using post-column bromination for determination of

aflatoxins in peanutbutter, pistachio paste, fig paste, and paprika powder: collaborative

study. J. AOAC Int. 83,320–340

Stroka, J.; van Otterdijk, R.; Anklam, E. (2000) Immunoaffinity column clean-up

prior to thin-layerchromatography for the determination of aflatoxins in various food

matrices. J. Chromatogr. A, 904, 251–256.

Sulyok, M.; Krska, R.; Schuhmacher, R. (2007) Application of a liquid

chromatography-tandemmass spectrometric method to multi-mycotoxin determination in

raw cereals and evaluation of matrix effects. Food Addit. Contam, 24, 1184–1195.

Sydenham, E. W., G. S. Shephard, P. G. Thiel, W. F. O. Marasas, and S.

Stockenstrom. (1991) Fumonsin contamination of commercial corn-based human

foodstuffs. J. Agric. Food Chem. 39:2014-2018.

Shotwell, OL, Goulden, ML and Hessletine, CW. (1974) Aflatoxin: Distribution in

contaminated corn. Cereal Chemistry, 51: 492–496.

Tenberge KB. (1999) Biology and life strategy of ergot fungi. In Kren V, Cvak L,

editors. Ergot: The Genus Claviceps. Harwood Academic Publishers, Amsterdam, The

Netherlands. pp. 25–56.

Trucksess M. W., Pohland A. E. (2001) Mycotoxins protocol. Methods in Molecular

Biology, vol. 157:3-10.

Trucksess, M. W., and Tang Y. (2001) Solid phase extraction method for patulin in

apple juice and unfiltered apple juice, p. 205-213. In M. W. Trucksess and A. F. Pohland

(ed.), Mycotoxin protocols. Humana Press, Totowa, N.J.

Trucksess M.W. (2001): Rapid Analysis (Thin Layer Chromatographic and

Immunochemical Methods)for Mycotoxins in Foods and Feeds. In: Mycotoxins and

Phycotoxins in Perspective at the Turn of the Millennium (Proceedings of the Xth

International IUPAC Symposium on Mycotoxinsand Phycotoxins, 21–25 May, 2000,

Guaruja, Brazil). Edited by W.J. de Koe et al., Publ. W.J.de Koe, Hazekamp 2, 6707 HG

Wageningen (The Netherlands). Chapter 2, pp. 29–40


110

Tudzynski, P., Correia, T. and Keller, U., (2001) Biotechnology and genetics of ergot

alkaloids. Applied Microbiology and Biotechnology 57 593-605

Turner N W, Subrahmanyam S, Piletsky SA. (2010) Analytical methods for

determination of mycotoxins: a review. Anal.Chim. Acta; 632 (2): 168–80.

Ueno, Y. (ed.). (1983) Trichothecenes: chemical, biological and toxicological aspects.

Elsevier, Amsterdam, The Netherlands.

Urry, W. H., Wehrmeister H. L., Hodge E. B., and Hidy P. H. (1966) The structure of

zearalenone.Tetrahedron Lett. 27:3109-3114.

Van Egmond, H. P. (1989) Aflatoxin M1: occurrence, toxicity, regulation, p. 11-

55. In H. P. Van Egmond (ed.), Mycotoxins in dairy products. Elsevier Applied Science,

London.

VDLUFA (2007). Standard Operation Procedure for the Enumeration of Micro-

organisms Using Solid Culture Media. In VDLUFA Method Book III, Suppl. 7 (ch.

28.1.1., 14 p). Darmstadt: VDLUFA.

Zöllner, P.; Mayer-Helm, B. (2006) Trace mycotoxin analysis in complex biological

and foodmatrices by liquid chromatography-atmospheric pressure ionisation mass

spectrometry. J. Chromatogr. A, 1136, 123–169.

Wegulo SN, Carlson MP. (2011) Ergot of small grain cereals and grasses and its health

effects on humans and livestock.

http://extensionpublications.unl.edu/assets/pdf/ec1880.pdf(Accessed on 10 October

2016).

Whitaker T.B. and F.E. Dowel 1.(1995) Sampling methods to measure aflatoxin and

grade factors of peanuts. In: Advances in Peanut Science (H.E. Pattee and H.T. Stalker,

eds). Am. Peanut Res. Educ. Soc., Stillwater, OK.

Wilkes J.G.; Sutherland, J.B.(1998) Sample preparation and high-resolution separation

of mycotoxins possessing carboxyl groups. J. Chromatogr. B, 717, 135–156.

http://extensionpublications.unl.edu/assets/pdf/ec1880.pdf


111

Punime Shkencore

Artikuj Shkencorë:

1. Afërdita Shtëmbari, Dritan Topi (2015), “Study of aflatoxins’ contamination in

wheat and maize from Albania”. Journal of Hygienic Engineering and Design,

Vol. 12, pp. 44-48.

2. Afërdita Shtëmbari, “Toxigenic Molds in Different Grains from Albania”,

International Journal of Engineering Research & Science (IJOER), Vol-3, Issue-

4, 2017, ISSN: [2395-6992]

3. Afërdita Dinaku, Dritan Topi , “Food Safety Situation in Albania, Mycotoxin’s

Implication”, European Journal of Basic and Applied Sciences (EJBAS), ISSN

2059-3058; Vol.4No 2, 2017/pp 23-32.

Pjesmarrje në konferenca:

1- Afërdita Shtëmbari, Dritan Topi, (Jahorin 2015) “Study of ochratoxin A’ and

zearalenone’ contamination in wheat and maize from Albania”, Sixth International

Scientific Agricultural Symposium “Agrosym 2015”, ISBN 978-99976-632-2-1, pp.

758-762.

2- A. Shtëmbari, D. Topi, (Skopje 2016),“Mycotoxigenic fungi presence in wheat and

maize in different reagions of Albania”, International Confrerence GREEN

DEVELOPMENT, INFRASTRUCTURE, TECHNOLOGY GREDIT 2016,ISBN

978-608-4624-22-6.

3- Afërdita Shtëmbari, Dritan Topi, (Novi Sad 2016), “Mycotoxins survey in

imported wheat commodity during 2016 in Albania”, III International Congress

“Food Technology, Quality and Safety”, ISBN 978-86-7994-050-6, pp. 62-66.

universiteti i tiranËs fakulteti i shkencave tË natyrËs ...«rdita... · produkte ushqimore mund...

Documents