UNIVERSITETI I PRISHTINËSFAKULTETI I INXHINIERISË MEKANIKE

INSTRUMENTE METALPRERËSEPUNTOT

PËRMBAJTJA

HYRJE.............................................................................................................................4

1.0. PUNTOT...............................................................................................................51.1. KUPTIMI I SHPIMIT.......................................................................................5

1.2. LLOJET E SHPIMIT.........................................................................................6

1.3. LLOJET E VEGLAVE SHPUESE................................................................6

1.4. ELEMENTET KONSTRUKTIVE.................................................................6

1.4.1. Puntot spirale ose filetuese........................................................................6

1.4.1.1. Të dhënat themelore për konstruktimin e puntove spirale

janë në standardet ISO.............................................................................7

1.4.1.2. Dimensionet e diametrit të puntos “d”...................................................7

1.4.1.3. Gjatësia e pjesës së rrafshët të puntos spirale........................................9

1.4.1.4. Gjatësia e përgjithshme e puntos ...........................................................9

1.4.1.5. Këndi i majës së puntos 2....................................................................10

1.4.1.6. Këndi i tatëpjetës së forcës .................................................................11

1.4.1.7. Diametri i thelbit të puntos do................................................................12

1.4.1.8. Gjërsia e fazës f dhe naltësisë së shpinës..............................................12

1.4.1.9. Këndi i brinjës tërthore..........................................................................14

1.4.1.10. Brinjët kryesore të puntos...................................................................15

1.4.1.11. Këndet e teheve kryesore.....................................................................15

1.4.1.12. Elementet e profileve të kanaleve (shlizave) spirale..........................17

1.4.1.13. Biza (pikëshënues) në punto................................................................18

1.4.1.14. Biza në punto me pllakëzën e metalit të fortë....................................19

1.4.1.15. Puntot maja e të cilave është dyfish e retefikuar...............................19

1.4.1.16. Mprehja apo retifikimi i majës së spirales së puntos........................21

1.4.1.17. Gabimet gjatë mprehjes së puntove....................................................25

1.4.1.18. Puntot me pllaka prej metali të fortë..................................................26

1.4.1.19. Elementet konstruktive të puntove me pllaka të metali të

fortë dhe kanaleve të rrafshëta............................................................27

1.4.1.20. Elementi konstruktiv të puntove me pllaka të metalit të fortë,

me kanale filetore dhe kënd të pjerrtë = 20...................................28

1.4.1.21. Elementet konstruktive te puntove me pllakëza prej metalit

të fortë, me kanale spirale dhe këndin = 60...................................29

1.4.1.22. Elementet konstruktive të puntove me pllakëza prej metaleve

të forta me bisht (mbajtës) cilindrik dhe kanaleve konike...............30

1.4.2. Puntot e rrafështa apo shpatuke.............................................................31

1.4.2.1. Elementet konstruktive të puntove shpatuke.......................................33

1.4.2.2. Pikëshenuesi ose puntoja për shpim e mesit të vrimës........................35

1.4.2.3. Elementet konstruktive të puntove për shpime të vrimave

simetrike (qendrore)...............................................................................36

1.4.3. Punimi special i puntove spirale............................................................37

1.4.3.1. Puntoja spirale me prurje të vajit.........................................................37

1.5. SHKURTIMI I MËNYRËS TEKNOLOGJIKE TË PËRPUNIMIT

TË PUNTOS SHPATUKE.............................................................................38

1.5.1. Veprimet e shkurtuara teknologjike të punimit të puntove

spirale për prodhim masovike ...............................................................40

1.5.2. Shmangiet e lejuara të elementeve themelore (kryesore)

te puntot.......................................................................................................42

1.5.2.1. Puntot nga çeliku shpejtë prerës (sipas ISO.K D3.005.

ISO. K D3.010, ISO. K D3.003).............................................................42

1.5.2.2. Puntot me pllakëza nga metali i fortë (jashtë standardeve)...............43

1.5.3. Harxhimi dhe topitja e puntove.............................................................44

1.5.4. Afati i qëndrueshmërisë së puntove......................................................45

1.5.5. Elementet më të rëndësishme gjatë marrjes (zgjedhjes)

së puntove....................................................................................................46

1.5.6. Standardet e nevojshme për konstruktimin dhe

përpunimin e puntove...............................................................................46

1.5.7. Caktimi i klasës së kualitetit të përpunimit të sipërfaqeve

në punto.......................................................................................................46

1.5.8. Zgjedhja e materialeve për punto..........................................................47

2.0. PËRFUNDIM .................................................................................................. 46

LITERATURA ......................................................................................................... 47 HYRJE

Operacionet e përpunimit të vrimave paraqesin grupin e metodave të përpunimit të cilat në

parim janë metoda të përpunimit me instrumente me shumë tehe prerëse me që rast secili

teh prerës i instrumentit bënë prerjen me formë të njëjtë të ashklës. Disa instrumente

speciale prerëse për përpunimin e vrimave janë me një teh prerës.

Dallojmë tri grupe kryesore të instrumenteve për përpunimin e vrimave: për shpim,

kalizvarim dhe zgjerim si dhe alezim. Shpimi është metodë e përpunimit me prerje me të

cilën në detalin e plotë, me anë të instrumentit përkatës – puntos përpunohen vrimat qorre

dhe të tejpërtejme. Te shpimi lëvizje kryesore dhe lëvizjen e hapit me këtë rast e bënë

instrumenti prerës - punto. Lëvizja kryesore paraqet lëvizjen rrethore të cilën e bënë

instrumenti metalprerës – punto, lëvizjen e hapit, lëvizjen aksiale, po ashtu e bënë

instrumentit prerës – punto.

Puntot janë vegla të cilat përdoren për shpimin dhe zgjerimin e vrimave dhe hapjeve me

thellësi të ndryshueshme në materiale të ndryshme. Puntot kanë një përdorim të gjerë në

lëmin e përpunimit me prerje (heqje ashkle) për përpunimin e vrimave. Veglat shpuese

ose puntot mund ti ndajmë në: puntot spirale, puntot me pllaka nga metali, puntot e

rrafshëta, zgjeruesit, puntot spirale (me sendërtim special) dhe thikat dhe shtizat për

shpim.

Puntot spirale janë instrumentet që kanë përdorim më gjerë janë të përpunuara nga

cilindrat e çeliktë me kanale të gdhendura me ngritje të vazhduar në trupin e tyre. Në maje

gjendet thepi (biza) me pllaka të retifikuara, të cilat me pllaka ballore të kanaleve formojnë

tehet prerëse kryesore. Për nga forma e mbajtësve dallojmë: puntot spirale me mbajtës

cilindrik, dhe me mbajtës konik.

Kalizvarimi dhe zgjerimi paraqesin metoda të përpunimit të vrimave tani më të shpuara

ose të vrimave të formuara me derdhje ose farkëtim. Lëvizja kryesore, lëvizja e hapit,

lëvizja aksiale, paraqet lëvizjen rrethore të instrumentit prerës – puntos. Edhe te zgjerimi si

instrument prerës shfrytëzohet punto spirale.

Alezimi paraqet metodën e zgjerimit super të pastër të vrimave të cilat paraprakisht janë të

përpunuar me zgjerim të pastër. Me alezim përmirësohen saktësia, zvogëlohet ashpërsia e

sipërfaqes paraprakisht të përpunuara me zgjerim te vrazhdë e pastaj me zgjerim të pastër,

alezim paraprak dhe alezim final.

1.0 PUNTOT

Puntot janë vegla të cilat përdoren për shpimin dhe zgjerimin e vrimave dhe hapjeve me

thellësi të ndryshueshme në materiale të ndryshme.

Fig.1.1. Veglat për shpim dhe zgjerim.

1.1 KUPTIMI I SHPIMIT

Shpimi është operacion i cili bëhet me lëvizje rrethore dhe translatore të puntove. Gjatë

rrotullimit, vegla duke bërë presion depërton në material, e me atë rast bënë gdhendjen,

duke formuar ashkla të imta apo të trasha.

Gjatë shpimit të hapjeve, me diametër të madh duhet bërë shpimin paraprak (parashpimin)

në mënyrë që të zvogëlohet forca e aksiale e shpimit. Për madhësi të hapjes së parë shpimi

merret rreth 50% të diametrit nominal, si p.sh. për shpimin e hapjes 30 mm, duhet bërë

para shpimin me punto prej 15 mm.

Hapja e shpuar me vegël të thjesht shpuese nuk është mjaft precize. Për arritjen e saktësive

më të mëdha duhet të përdoren përshkues të formave të ndryshueshme.

Me shpimin arrihen përpunimet me kualitet IT6 deri IT16.

a) b) Fig.1.2. Shpimi a) dhe zgjerimi b).

1.2 LLOJET E SHPIMIT

Fig.1.3. Skema e shpimit.

Sipas mënyrës së shpimit dallojmë këto punime:

1. Shpimi i hapjeve të lehta në materialin e plotë të cilët shërbejnë për centrimin e

pranimeve (fig.1.4.),

2. Shpimi i hapjes së mbyllur ose kalimtare (fig.1.5),

3. Shpimi (zgjerimi) i hapjes së mbyllur ose kalimtare në hapjen e para shpuar me

diametër më të vogël (fig.1.6.).

Fig.1.4. Shpimi. Fig.1.5. Shpimi i hapjes së Fig.1.6. Shpimi (zgjerimi) në mbyllur ose kalimtare. hapjen e para shpuar.

1.3 LLOJET E VEGLAVE SHPUESE

Veglat shpuese ose puntot mund ti ndajmë në:

1. Puntot spirale (fig.1.7.a.),

2. Puntot me pllaka nga metali (fig.1.7.b.),

3. Puntot e rrafshëta (shpatuke) (fig.1.7.c.),

4. Zgjeruesit (fig.1.7.d.),

5. Puntot spirale (me sendërtim special) (fig.1.7.e.) dhe

6. Thikat dhe shtizat për shpim.

a) b) c) d) e)Fig.1.7. Llojet e veglave shpuese: a) puntoja spirale, b) puntoja me pllaka nga metali, c) puntoja e rrafshët (shpatuke), d) zgjeruesit, e) puntot spirale (me sendërtim special).

1.4 ELEMENTET KONSTRUKTIVE

1.4.1 Puntot spirale ose filetuese

Puntot spirale janë të përpunuara nga cilindrat e çeliktë me kanale të gdhendura me ngritje

të vazhduar në trupin e tyre. Në maje gjendet thepi (biza) me pllaka të retifikuara, të cilat

me pllaka ballore të kanaleve formojnë tehet prerëse kryesore.

Fig.1.9. Puntot spirale.

Para zgjedhjes së elementeve të nevojshme shërbehemi me të dhënat vijuese.

Për nga forma e mbajtësve dallojmë puntot:

1. Puntot spirale me mbajtës cilindrik (fig.1.8.a.),

2. Puntot spirale me mbajtës konik (fig.1.8.b.).

Fig.1.8. Konstruktimi i elementeve të puntos spirale: a) me mbajtës konik, b) me mbajtës cilindrik.

Ku janë:

d – diametri i puntos spirale,

d1 – diametri i qafës së puntos,

l – gjatësia e plotë e puntos,

l1– gjatësia punuese e puntos,

l2 - gjatësia e mbajtësit,

l3 – gjatësia e qafës,

l4 – gjatësia e pjesës konike,

l5 – gjatësia e pjesës konike me qafë.

1.4.1.1 Të dhënat themelore për konstruktimin e puntove spirale janë në standardet ISO K.D3.001 deri 003

1.4.1.2 Dimensionet e diametrit të puntos “d”

Përvetësohet ne bazë të standardit (ISO K.D3.004). Saktësia e punimit të diametrit është

kërkesa e parë, e cila e kushtëzon saktësinë e shpimin e me atë arsye janë caktuar kufijtë

brenda të cilave diametri i puntos mund të sillet. Gjerësia e pllakës anësore cakton

diametrin e puntove, ajo rritet në masë të dukurisë me ndërrimin e puntos.

Gjatë shpimit formohen rrafshina anësore fërkuese të cilat shkaktojnë nxehjen. Për atë

arsye puntot spirale punohen ashtu, që diametri prej majës kah dorëza zvogëlohet për 0,03

deri në 0,05 mm në 100 mm dhe me atë punto e fiton konicitetin e duhur.

Fig.1.10. Emërtimet e elementeve konstruktive të puntos spirale.

Në figurën 1.10, dhe 1.11, janë paraqitur emërtimet konstruktive të elementeve të puntos:

A - pjesa punuese, B - pjesa mbajtëse ose bishti (B1 - punto me të ashtu quajturin mbajtësin

konik Morze, B2 - punto me mbajtës cilindrik), C+D - pjesa punuese (C - pjesa punuese

dhe D - pjesa e trupit punues për drejtimin e puntos dhe pa largimin e ashklës). Elemente

gjeometrike dhe konstruktive të puntos spirale të paraqitur në figurën 1.11 janë: 1 -

sipërfaqja e prapme, 2 - tehet prerëse, 3 - sipërfaqja e përparme, 4 - kanalet spirale, 5 -

drejtueset, 6 - bërthama, 7 - tehu tërthor ose latent (gjatësia e tij është: Ip = (0.12 deri

0.15)·D për puntot me diametër më të madh se 10[mm], Ip = (0.2 deri 0.25)·D për puntot

me diametër më të vogël se 10 [mm] ), α - këndi i prapmë, β - këndi i tehut, γ - këndi i

përparmë, φ - këndi i kulmit të puntos, ω - këndi i spirales dhe ψ - këndi i tehut prerës

tërthor.

Fig.1.11. Emërtimi i elementeve konstruktive.

Në pjesën punuese të puntos janë të ndërtuar dy kanale spirale 4, thellësia e të cilave nga

maksimalja, në maje të puntos, zvogëlohet deri në zero në vendin ku pjesa punuese A

kalon në pjesën mbajtëse B. Pjesa prerëse e puntos ka dy tehe kryesore prerëse 2 të cilat

janë të lidhura me tehun prerës tërthor 7. Prerjen e bëjnë tehet prerëse ndërsa tehu prerës

tërthor bënë vetëm ndrydhjen (ngjeshjen) e materialit, pra nuk bënë prerjen e materialit.

Tehu prerës tërthor është i domosdoshëm nga arsyet e thjeshta konstruktive sepse gjatësia

e saj paraqet diametrin e bërthamës së puntos 6 pa të cilin kanalet spirale 4 do të

bashkoheshin dhe punto do të humbte kompaktësinë konstruktive. Duke marr parasysh se

kemi dy tehe prerëse, në punto ekzistojnë edhe nga dy sipërfaqe të përparme 3 dhe dy

sipërfaqe të prapme 1.

Pjesa mbajtëse ose bishti i puntos shërben për përforcimin e puntos në boshtin kryesor të

makinës shpuese. Për diametra me të vogël deri 10[mm] shfrytëzohen mbajtësit cilindrik i

cili në bosht të makinës shtrëngohet me ndihmën e shtrënguesit universal me nofulla,

ndërsa për diametra me të mëdhenj shfrytëzohet mbajtësi në formë të konit të Morzeut.

Koni i Morzeut është me përkulje prej 1:20 dhe transmetimi i momentit rrotullues nga

boshti në punto në këtë rast bëhet me anë të forcës se fërkimit.

1.4.1.3 Gjatësia e pjesës punuese te puntot spirale

Gjatësi e pjesës punuese l1 caktohet sipas nevojës së thellësisë të shpimit dhe shkurtimit të

puntot gjatë shpimit. Gjatësia e pjesës punuese të puntos l1 nuk guxon të jetë më e vogël

se:

1.1

Ku është:

– thellësia e shpimit.

Puntot cilindrike mbi 12 mm punohen me qafë. Për puntot të cilat kanë madhësinë d më

të vogël se 1 mm, gjatësia l1 ma e madhe se (10….12) d, nuk është racionale.

1.4.1.4 Gjatësia e përgjithshme e puntove

Nga fig.1.8a, kemi: : 1.2

Nga fig.1.8b, kemi 1.3

Në figurën 1.12. është dhënë konstruksioni i puntos spirale.

Fig.1.12. Konstruktimi i puntove spirale.

1.4.1.5 Këndi i majës së puntove 2.

Ky kënd formon dy tehet kryesore. Madhësia e këndit 2 bënë ndikim të rëndësishëm në

këndin , këndin e lirë të puntos, si dhe në rezistencën e bërthamës dhe në rezistencën e

prerjes gjatë shpimit.

Me rritjen e këndit 2 profili i puntove bëhet ma rezistues. Për atë përvetësohet këndi ma i

madh i tehut 2 për përpunimin e materialeve të forta ndaj atyre më të buta.

Nga figura 1.8 dhe 1.12 kemi:

do – trashësia e bërthamës në maje (mm),

do1 – trashësia e bërthamës në gjatësi (mm),

lo – gjatësia e rritjes së trashësisë së thelbit (bërthamës),

l6 – gjatësia e spirales (mm),

l7 – pjesa e gjatësisë së spirales (mm),

n – numri i kanaleve spirale (mm),

f – gjatësia e fazës (mm),

s – retifikimi i bizës në maje të puntove,

– këndi i lirë,

– këndi i pykës,

– këndi i përparmë,

2 – këndi i shtizës (majës) së puntove,

ψ – këndi tërthor i brinjës,

– këndi i tatëpjetës,

p – rritja e trashësisë së bërthamës.

Kjo rritje mund të llogaritet me:

p = 1.4

Me rritjen e këndit 2 rritet rezistenca e prerjes, e me atë në lidhje me përpjekjet e

puntove në mbështjellje dhe përdredhje. Për atë te puntot me diametër të vogël deri në

1 mm preferohet 2 =112. Në tabelën 1.1. janë dhënë madhësitë e propozuara të këndit te

shtizës 2 dhe tatëpjetës së spirales .

Tab. 1.1. Madhësitë e këndit të shtizës 2 dhe këndit të tatëpjetës (për puntot me diametër mbi

10mm).

Materiali i cili përpunohet 2Çelik m do 500 N/mm2 35 116Çelik m = 500…700 N/mm2 30 116…118Çelik m = 700…1000 N/mm2 25 120Çelik m = 1100…1400 N/mm2 20 125Çelik që nuk korodohet 25 120Çelik për bazament të veglave 10…15 90Hekuri i shkrirë 25…30 116…120Bakër 34…45 125Bronz e fort dhe mesingu 15…20 135Bakri i shkrirë 25…30 130Llamarinat e aluminit 45 140Alumini i pastër dhe legurat e aluminit 35…45 130…140

Te diametrat më të vogël përvetësohet këndi i tatëpjetës më i vogël, sepse tehet puntove

më të vogla janë më të dobëta se sa te puntot me diametër më të madh.

1.4.1.6 Këndi i tatëpjetës së forcës

Ky kënd përcakton madhësinë e këndit . Me rritjen e këndit të tatëpjetës rritet edhe

këndi , njëkohësisht përmirësohet kushtëzimi i prerjes, zvogëlohet momenti i

mbështjelljes si dhe rezistencën e prerjes, njëkohësisht zvogëlohet ngurtësia e trajtës dhe

kohëzgjatja e tehut .

Si që e kemi përmendur, posaçërisht qëndrueshmëria e tehut zvogëlohet te puntot e vogla.

Tatëpjeta e spirales është paraqitur në fig.1.13, llogaritet në këtë formulë.

1.5

1.6

Fig.1.13. Paraqitja e tatëpjetës së spirales.

1.4.1.7 Diametri i thelbit të puntove do

Madhësia e diametrit të tehut është një nga elementet kryesore të puntos, sepse prej saj

varet fortësia e puntos, e cila merret sipas të dhënave vazhduese, ato varen nga diametrat e

puntove.

Për diametrat e puntove 0.25 ÷ 1.25 mm

1.7

për diametrat të puntove 1.5 ÷ 2 mm

1.8për diametrat të puntove 13 mm

1.9

1.4.1.8 Gjerësia e fazës f dhe lartësisë së shpinës t

Në varshmëri nga diametri i puntove d.

Kjo përvetësohet nga tabela 1.2.

Tab. 1.2. Madhësia e fazës f dhe lartësia e shpinës t te puntot spiral.

Diametri i puntove‘d’ [mm]

0.75 1 2 5 8 10 12 15 20 25 30 35 40 45 50

Gjatësia e fazës

‘f ‘[mm]0.2 0.3 0.4 0.6 0.7 0.8 0.9 1.0 1.2 1.6 1.8 1.8 2.0 2.3 2.6

Lartësia e passhpinës‘t’ [mm]

0.1 0.1 0.1 0.15 0.2 0.3 0.4 0.4 0.6 0.7 0.8 0.8 0.9 1.0 1.2

Puntot me diametër 0.25 ÷ 0.5 mm punohet pa faza

Fig.1.14. Paraqitja e këndit tërthor të fazës dhe shpinës.

1.4.1.9 Këndi i brinjës tërthore

Këndi i brinjës tërthore është këndi që mbyll brinja tërthore me rrafshin, e cila kalon

nëpër brinjë kryesore paralele me kahjen e aksit të puntove (fig.1.15.).

Fig.1.15. Paraqitja e brinjës tërthore dhe këndit tërthor.

Ky kënd është me rëndësi që të vërtetohet a kanë sipërfaqet e retifikuara formën e duhur,

ndërsa këndet e retifikuara vlerat e drejta. Këndi i brinjës tërthore duhet të jetë në

kufijtë e caktuar, dhe nuk guxon të jetë ma i madh se 55. Këndi shumë i madh i brinjës

tërthore e jep forcën më të madhe të ashklës, e cila ndikon në momentin e rrotullimit, e

këto së bashku çojnë te harxhimi i fuqisë dhe kohës së punës.

Në tabelën 1.3. janë vlerat më të mira retifikuese të këndit dhe këndin e brinjës tërthore

për vlerat e puntove prej 2 deri në 100 mm të diametrit.

Tab. 1.3. Këndet e retifikuara dhe këndet tërthore të brinjës në puntot me diametër prej 2÷100

mm.

Diametri i puntove‘d’ [mm]

Këndi ratifikues në diapazon përafërsisht ‘’

Këndi i brinjës tërthore përafërsisht ‘’

2.0 ÷ 3.5 14 473.6 ÷ 5.0 11 485.1 ÷ 7.0 9 497.1 ÷ 11.0 9 50

11.1 ÷ 18.0 8 5218.1 ÷ 30.0 7 5530.1 ÷ 55.0 6 5555.1 ÷ 100.0 5 55

1.4.1.10 Brinjët kryesore të puntove

Këndi i lirë nuk ndikon në forcat të cilat formohen në brinjët kryesore. Për shkak të

rezistencës më të madhe është mirë që të realizohet këndi i lirë në kufijtë e duhur. Këndi

i lirë më i dëshiruar në diametrin e jashtëm është rreth 6, ndërsa te thelbi rreth 25. Si që

shihet nga fig.1.15. këndet e lira janë te ndryshme dhe mjaft te vogla, nëse maten vertikal

në brinjët kryesor, d.m.th. në kahjen I, II, III, në vend të sipërfaqeve të cilindrit në kahjet

Ia, IIb, IIIc. Përkundër rritjes së madhe, të këndit të lirë prej 830’ në kufi deri 2930’ të

bërthamës, s’ka rrezikshmëri në shikim të rezistencës së mjaftueshme të brinjëve kryesor.

Tabela 1.4 i përket figurës 1.15.

Tab. 1.4. Këndet në brinjën kryesore të puntove me diametër prej 25 mm të matura në lartësi te ndryshme prej boshtit për figurën. 1.15.

Masat e diametritnë (mm)

Këndi i retifikuar r+ (fig.1.15) Këndi i përparmë i matur pingul në brinjën kryesore.Masa koncentrike të

diametraveMasa pingule në brinjën kryesore

5 2950’ 6 510 1650’ 4 13 deri 1415 1350’ 2 21 deri 2320 940’ 2 2 deri 2725 830’ 2 30

Në fig.1.15. janë të treguara këndet e lira të diametrave da=5 mm; db=15 mm; dhe dc=25 mm.

1.4.1.11 Këndet e teheve kryesore

Procesi i prerjes te puntot spirale është paraqit skematikisht në fig. 1.16, për një nga tehet

kryesore të prerjes në formë të zhvilluar dhe atë rreth puntove.

Trashësia e ashklës .

Fig.1.16. Janë të paraqitura tehet e prerjes dhe këndet e punës.

Figura paraqet:

a – Këndi i lirë dhe i përparmë në maje të puntos,

b – Këndi i lirë në formë të pështjellur,

c – Këndi i përparmë në procesin e prerjes.

Nga figura mund ti shënojmë këndet:

– Këndi i lirë në maje (këndi i retifikuar),

p – Këndi i lirë në proces të prerjes, apo këndi i punës,

– Këndi i pykës,

p – Këndi i përparmë në procesin e prerjes apo këndi i punës,

= = Këndi përpjetë i spirales,

– Këndi i hapit apo këndi që anon në rrafshin e prerjes.

Nga fig. 1.16 dhe 1.13 mund të llogaritet:

1.10

1.11

Nëse në 1.11. e vendosim në 1.6 dhe 1.10. do të fitojmë:

1.12

1.13

Këndet maten në rreth (buzë) te puntove.

Në procesin e prerjes është:

1.14

1.15

Këndi i hapit mund të llogaritet

1.16

ku është:

s – hapi (m/rrot),

d – diametri i puntove (m).

Në praktik punohen puntot spirale me këndet e retifikuara të teheve kryesore më shumë

prej:

= 5 ÷ 14

Rritja e këndit të retifikuar kah thelbi duhet të qëndroj, sepse edhe këndet që anojnë në

rrafshet prerëse, siç shihet nga fig.1.16. rriten kah thelbi. Tabela 1.5 i jep vlerat

informative të këndeve për puntot me diametër deri në 25 mm të cilat vlejnë dhe për

pikat e ndryshme të brinjëve kryesore të puntove të njëjta.

Tab. 1.5. Këndi që anon të rrafsheve prerëse për diametra dhe hapa të ndryshëm.

Diametri i puntove‘d’ [mm]

Vlera e hapit ‘s’ [mm/rrot]

0.1 0.2 0.5 1.0 1.5 2.0 3.0

5 022’ 044’ 149’ 339’ 528’ 715’ 1048’10 011’ 022’ 055’ 149’ 244’ 334’ 458’15 008’ 015’ 036’ 113’ 150’ 226’ 339’20 006’ 011’ 028’ 055’ 122’ 149’ 244’25 005’ 009’ 022’ 044’ 106’ 128’ 211’

Nga tabela 1.5 shihet se te hapi i madh këndet mjaft zvogëlojnë këndet e lira , dhe atë

në afërsi të thelbit.

Më tutje, në rastet e shpimit me hapa normal vlerat e këndeve është pa rëndësi, njashtu

që dallimi në mes të këndeve r dhe është i vogël, kështu që në praktikë mund të mos

përfillin.

1.4.1.12 Elementet e profileve të kanaleve spirale.

Forma e kanaleve në puntot spirale duhet të kënaq kushtin që ashkla bëhet të mënjanohet.

Kanalet (shlizat) nuk guxojnë punton te dobësojnë, përkundër formës së saj duhet te bëjnë

rezistencë ndaj thyerjes. Kanalet (shlizat) rëndomtë punohen me frezim. Dimensionet e

profileve te dhëmbit të veglës për punim të kanaleve varet nga:

1. Kërkimi i formës së tehut,

2. Diametrit të nevojshëm të thelbit,

3. Përpjeta e këndit të kanalit të spirales,

4. Këndit i majës së puntove,

5. Pozita e veglës për frezim në raport me boshtin e puntove,

6. Diametri i veglës për frezim.

Gjerësia e kanaleve rendomë është e njëjtë me gjerësinë e skajshme të shpinës. Elementet

gjeometrike të profileve të frezave duhet të caktohet në mënyrë konstruktive.

Fig.1.17, tregon formën e dhëmbit të frezit për frezim të kanaleve spirale të puntove dhe

ato për:

1. përpjeta e spirales = 30,

2. këndi i bizës apo majës 2 = 116,

3. trashësia e thelbit d0 = 0.13 d.

Fig.1.17. Forma e dhëmbit të veglës frezuese për frezim të kanaleve spirale të puntove.

Masat e nevojshme të dhëmbit fitohen me

b = 0.680 d (mm),

a = 0.456 d (mm),

f = 0.040 d (mm),

e = 0.135 d (mm),

c = 0.567 d (mm),

g = 0.113 d (mm).

1.4.1.13 Biza (pikëshënuesi) në punto

Brinja tërthore e puntove duhet gjithashtu të prej. Për atë duhet posaçërisht të ketë kujdes

në pjesët e retifikuara të rrafsheve para brinjës tërthore. Brinja tërthore e prenë ashklën

përkundër ndaj brinjëve kryesore. Këndi i përparmë është negative para brinjës tërthore.

Përveç asaj në mes të rrafsheve prerëse dhe rrafsheve të lira në këto vende mbetet hapësirë

e vogël për kalim (kanal) të ashklës. Për atë është e nevojshme, që këndet që i formojnë

brinjët kryesore me brinjën tërthore të ratifikohen, njashtu formohen bizat (pikëshënuesit),

gjë që shihet në fig.1.18. Ashkla më lehtë mund të përcillet përmes hapjeve (qelive) të

bizës e me atë dukshëm e zvogëlon presionin aksial. Biza përpunohet me pllakë ratifikuese

të ngushtë, ndërsa sipërfaqet e shënuara duhet që sa ma saktë dhe simetrikisht në rreth të

anëve tërthore të brinjës. Vlerat për janë të treguar në tab. 1.6.

Fig.1.18. Paraqitja e Fig.1.19. Paraqitja e retifikimit të bizës

bizit në maje të puntos. në punto me pllakëzën nga metali i fortë.

1.4.1.14 Biza në punto me pllakëzën e metalit të fortë

Te puntot me pllakëza të metalit të fortë ratifikohet biza (maja) me diametër mbi 5 mm.

Fig.1.19. tregon retifikimin e bizës në punto me pllakëza nga metali i fortë.

Në tabelën 1.6. janë të dhëna vlerat e retifikuara të bizave (majave) në puntot me pllakëza

nga metali i fortë.

Tab.1.6. Vlerat e bizave (majave) në tehet tërthore të puntove me pllakëza nga metali i fortë fig.1.19.

Diametri i puntos ‘d’ në [mm] 5÷7 8÷10 11÷14 15÷21 22÷23 24÷27 28÷30

Vlerat e bizës (majës) të tehut tërthora--------(mm)b--------(mm)

1.01.0

1.01.5

1.52.0

2.02.5

2.23.0

2.53.5

3.04.0

Vlerat e bizës (majës) të tehut tërthor në puntot te çeliqet shpejtë prerës (fig 1.18)

Vlerat e bizës së tehut tërthor a--------(mm) 1.0 1.0 1.5 2.0 2.5 2.8 3.0

1.4.1.15 Puntot maja e të cilave është dyfish e retifikuar

Fig.1.20. Paraqitja e puntos me retifikim të dyfishtë të majës me retifikim të skajit të bizës.

Fig.1.20 paraqet puntot maja e të cilave është dyfish e ratifikuar. Kjo punto paraqet skaj,

edhe bizën të shpuar edhe atë nga ana e skajshme e cila më së miri shihet në figurë.

Përparësitë e këtyre puntove është në qëndrueshmëri më të madhe, sepse rritet gjatësia e

tehut të gdhendur.

Ashkla është e hollë dhe e gjerë, ndërsa largimi i nxehtësisë bëhet më i mirë. Përveç asaj

rritet këndi në kalim te pjesës cilindrike, d.m.th. në vend të harxhimit më të madh fitohet

përforcim, d.m.th. këndi është më i topitur (trash). Tab. 1.7, jep vlerat për konstruksionet

e majave të puntos.

Tab.1.7. Vlerat e elementeve me retifikim të thjesht dhe dyfish të puntos.

Emërtimi i diametrave të

puntove d

Retifikimi i majës Gjilpërimi Retifikimi i tehut

Këndi i majës

Gjat. e dytë e majës

Kën. ilirë

Kën.i tehut ndih.

Gjat. tërth. e brinjve

Gjat. e bizës

Gjat. e retifiki.

Gjat. e tehut

Kën.i

lirë

2 20 b (mm) a (mm) l (mm) l1(mm) f (mm) 1

Për 0.25÷12 - - 14o...11 50 - - - - -Mbi 12÷15 2.5 1.5 3 1.5Mbi 15÷20 3.5 2.0 4 1.5Mbi 20÷25 118 70 4.5 12...9 2.5 5 2.0Mbi 25÷30 5.5 3.0 6 2.0 0.2÷0.4 6÷8Mbi 30÷40 7.0 55 3.5 7 3.0Mbi 40÷50 9.0 11...8 4.0 9 3.0Mbi 50÷60 11.0 5.5 11 4.0Mbi 60÷70 13.0 6.5 13 4.0Mbi 70÷80 15.0 7.5 15 4.0

Vërejtje: Vlerat e këndit të dhëna në tabelë janë të matura nga ana e jashtme cilindrike

rrafshit të zhvilluar, dhe ato në mes të rrafsheve i cili i takon rrafshit të fundit në pikën e

jashtme të tehut (majës) dhe rrafsheve pingule (vertikale) në boshtin e puntove e cila e

mban të njëjtë pikën.

Në tabelë 1.8. janë të dhënë format e majave të spiraleve te puntot në varshmëri nga

materiali i cili përpunohet dhe diametrat e puntove.

Tab.1.8. Format e ndryshme e majave te puntot spirale në varshmëri nga diametri dhe

materialit përpunues.

Diametri i puntove (mm) Forma e mprehtësisë Shenja Materiali përpunues

Prej 0.25 deri 12e thjesht

I Çelik, Çeliku i shkrirë, hekuri i shkrirë

Prej 12 deri 80

e thjesht me bizë

II

Çeliku i shkrirë fortësia në tërheqje me

m500 N/mm2

me lëvozhgëe thjesht me bizë dhe

tehut të mprehtëIII

Çeliku dhe Çeliku i derdhur me fortësi

m500 N/mm2 me lëvozhgën e menjanushme

Prej 12 deri 80

e dyfishtë me bizë

IV

Çeliku i derdhur me fortësi në tërheqje

m500 N/mm2

me lëvozhgë hekuri i derdhur me lëvozhgë

e dyfishtë me bizë dhe tehut të mprehtë

V

Çeliku dhe Çeliku i derdhur me fortësi në tërheqje m500 N/mm2 me lëvozhgë të hjekur

hekurina e derdhur me lëvozhgë të hjekur

Vërejtje: Puntot për përpunim të materialeve të ndryshme me diametër deri në 12 mm,

mprehja sipas shenjës I kurse me diametër mbi 12 mm sipas shenjës V.

1.4.1.16 Mprehja apo retifikimi i majës së spirales së puntove

Puntot spirale nuk mund të shpojnë drejt (në rregull), nëse maja e puntove nuk është

retifikuar drejt (në rregull). Puntot mprehën vetëm në sipërfaqet e lira me kënd të lirë

pozitiv. Përveç saj, për tu zvogëluar gjerësia e presës (tehut) tërthor, ndonjëherë retifikohet

edhe fundi brenda te vetë maja e puntove. Mënyra më e rëndomtë e retifikimit të

sipërfaqeve të lira në formë të gumës së rrafshit të konit e cila në maje e ka këndin , dhe

boshtin që anon kah boshti i puntos për kënd .

Fig.1.21. Paraqitja e retifikimit të bizës së puntove me sipërfaqet konike.

Largësia e boshtit të puntove prej boshtit të gumës së konit është ””. Në fig.1.21 është

treguar një retifikimi i tillë. Vlerat për këndet janë përafërsisht kësi sojë:

,

.

Këndet dhe caktohen nga barazimi:

1.17

Gjatë rregullës së mprehjes së këndit , i cili e mbyll tërthorazi tehun me kahjen e tehut

kryesor në vlerë prej = 55.

Në tehun tërthor këndet e prerjes janë mjaft të padëshirueshëm, sepse lajmërohen këndet e

sipërfaqeve të përparme = , në rase të tilla mund të flitet për prerjet (gdhendjet)

normale. Këto kushtëzime deri diku përmirësohen me shkurtimin e tehut tërthor dhe

retifikimin e thelbit.

Në fig.1.22. më së miri shihen kushtëzimet me cilat punon tehu tërthor i puntove.

Fig.1.22. Tregon punën e puntove në ndonjë prerje cilindrike: 1....3 prerjet e teheve kryesore, 4....6 prerjet e teheve tërthore - kahja e prerjes.

Për atë shihet se në retifikimin e puntove posaçërisht duhet të ketë kujdes. Përveç mënyrës

së theksuar mënyra e retifikuar e majës konike, pllaka mbështetëse mundet lirisht të

ratifikohet në formë të mbështjellësit konik (fig.1.23.) dhe në formë të mbështjellësit

cilindrik (fig.1.24.).

Fig.1.23. Paraqitja e rrafsheve të lira të retifikuara në formë konike.

Mprehja e majës në formë të konit jep kënd të lirë i cili rritet kah boshti i puntove.

Dimensionet e këndeve të lira mund të zgjidhën sipas dëshirës dhe sipas asaj të caktohet

forma e mollotës (i cili formon pjesën e sipërfaqes së majës të puntos) dhe pozitës së tij.

Sipas figurës 1.23 forma e rrafsheve të lira dhe këndeve të lira përcakton këto madhësi:

- Largimin (mënjanimin) „a“ për të cilën brinja prerëse duhet të vendoset para

boshtit të lëvizjes, i cili është edhe boshti i konikut,

- Këndi i cili formon boshtin e lëvizjes dhe boshtin e puntove,

- Largësinë „b“ e pikës në të cilën në projeksion piten boshtet e lëvizjes dhe boshti

i puntove së pllakës retifikuese.

Këndet në mes të boshtit te puntove dhe boshtit të lëvizjes është më së shumti . Atëherë

është boshti i lëvizjes paralele me pllakën ratifikuese dhe konike në ata kufi të rastit e

shndërron në cilindër. Nga fig.1.24 shihet se ky lloj i retifikimit të masës nuk është aq i

dëshiruar, sepse ekzistojnë vështirësi për at shkak nuk është e mundur në pjesët e jashtme

të brinjëve kryesore dhe në pjesët e brinjëve tërthore të arrihen këndet prerës të dëshiruara.

Fig.1.24. Tregon rrafshet e lira të retifikuara në formë të konit.

Nëse dëshirojmë ta ruajmë kushtin e pozitës së drejt tërthorazi ndaj brinjës kryesore „b“

mbi boshtin e lëvizjes. Për at shkak në këtë pjesë së brinjës kryesore lajmërohen këndet e

lira negative, atëherë zgjidhet e kënaqshme mund të arrihen vetëm te puntot me diametra

të vogël.

Në fig.1.25 janë format më të dëshiruara të majave të puntove të retifikuara në makinat e

ndryshme sipas mënyrës së dhënun.

Fig.1.25. Paraqitja e mënyrave të ndryshme të retifikimit të majave të puntove.

a ÷ d) Tehet konike kryesore,

a) pa bizë të korrigjuar,

b) me bizë të korrigjuar,

c) me korekcion shumë të theksuar,

d) me kënde prerëse të ndërprera (këndi).

e ÷ l) Retifikim kryqëzor,

e) pa tehe tërthore,

f) me tehe tërthore,

g) forma e modifikuar,

h) puntot me vrimë (hapje) të ratifikuar në tehun tërthor,

i) puntot me retifikim spiral shpinor dhe me tehe tërthor në formën s,

k) puntot me retifikim special për hekur të derdhur,

l), m) me retifikim shpinor.

n ÷ p) Me tehe tërthore të retifikuara,

n) me kënd normal të bizës,

o) me kënd shumëfish të shkallëzuar të bizës,

p) punto me teh kryesor të zgjatur me formë parabolike.

1.4.1.17 Gabimet gjatë mprehjes së puntove

Mprehja e puntove është punë me rëndësi e cila duhet të kryhet në mënyrë të përpiktë.

Shpesh paraqiten gabimet gjatë mprehjes të cilat do ti paraqesim shkurtimisht. Gabimet

mund të jenë:

1. Këndi i madh i majës,

2. Këndi i majës i vogël,

3. Tehet jo të barabarta kryesore,

4. Këndet jot ë barabarta të teheve kryesore,

5. Këndet dhe anët jo të barabarta,

6. Retifikimi i vogël 9i pa mjaftueshëm),

7. Retifikimi i madh (i tepërt).

Në fig.1.26 a dhe b janë të paraqitura pasoja e keqe e retifikimit të majës së puntove. Në

rastin ”a” nevojitet forca më e madhe e hapit ndërsa në rastin ”b” tehu i puntove është i

dobësuar dhe se lehtë thyhet.

Fig.1.26. Paraqitja e gabimeve gjatë mprehjes së majës së puntove: a - këndi shumë i madh, dhe b - këndi shumë i vogël.

Në fig.1.27a dhe b janë të paraqitura pasojat e keq retifikimit të teheve kryesore dhe

këndeve të teheve kryesore. Në rastin ”a” vrima bëhet më e madhe. Në rastin ”b” boshti i

majës konike të puntove është i lakuar me ndonjë kënd, për atë, punto është e ngarkuar

jashtë normales, lajmërohet fërkim i madh dhe lehtë vjen te thyerja.

Fig.1.27. Paraqitja e gabimeve gjatë mprehjes së teheve kryesore dhe këndeve të teheve kryesore: a – tehet kryesore jo të barabarta, b – këndet jo të barabarta të teheve kryesore.

Fig.1.28 Paraqitja e gabimeve gjatë mprehjes së këndeve dhe anëve.

Fig.1.28 paraqet pasojat e keq retifikimit të majës dhe faqes. Nga figura shihet se mprehja

(tehu) b punon me tërë gjatësinë, ndërsa mprehja a vetëm e zgjeron vrimën. Në rast të

retifikimit të vogël për shkak të këndit më të madh tërthor dhe rendit të vogël të lirë

lajmërohet fërkimi i zmadhuar e me atë nxehja e puntove. për shuarje nevojitet forca më e

madhe e hapit.

Në rast të retifikimit të madh për shkak këndet tërthore më të vogël dhe këndit të lirë më të

madh lajmërohet dobësim i tehut kryesor. Punto depërton ma lehtë në material dhe has në

pengesa dhe lehtë thyhet

1.4.1.18 Puntot me pllaka prej metali të fortë

Puntot me pllaka prej metalit të fortë përdoren për përpunim të materialit të cilit nuk

kërkojnë këndin e përparmë të madh (p.sh. hekuri i derdhur, çeliku i fortë). Te puntot

spirale duhet, për të mund të mbillet pllaka nga metali i fortë, për të mund të mbërthej

pllakëza prej metali të fortë, të frezohen kanalet (prerëse) nëpër bizë, se për atë fortësia e

pjesës së mbetur nuk është e mjaftueshme. Këndi i përparmë mund të ndërrohet vetëm

brenda formës së pllakzës, me atë është kufizuar përdorimi. Puntot me pllakëza nga metali

i fortë mund të përdorë racionalist vetëm atje, ku vegla prej çeliku shpejtë prerës plotësisht

dështon apo mund të harxhohet. Më së tepërmi përdoren gjatë shpimit të punimeve të

kalitura, te hekurinat e shkrira (derdhura) shumë të forta, te shkrirja temper, çeliqe,

porcelani, guri dhe gjërave pikturuese.

Puntot me pllakëza prej metali të fort mund të punohen me diametra me kufi prej:

d = 6.0 ÷ 30 mm.

Mesi i këtyre puntove është më i fortë se te puntot normale nga çeliku shpejtprerës, për

shkak te zmadhimit të ngurtësisë së puntove. Gjatësia e këtyre puntove është më e vogël

për të arritur rezistencë më të madhe dhe numrit të kufizuar të mprehjes, një herit

mundëson hapa më të mëdhenj.

Punohen në këto forma:

1. Puntot me kanale te rrafshëta,

2. Puntot me kanale filetuese dhe

3. Puntot me kanale te pjerrëta.

E para përdoret për shpim në gjatësi më pakë se 2d, e dyta për shpim në gjatësi (2÷4)d dhe

këndin e përpjetëzës =20 e në gjatësi (4÷10)d dhe këndin e përpjetëzës =60

1.4.1.19 Elementet konstruktive të puntove me pllaka të metali të fortë dhe kanaleve të rrafshëta

Para zgjidhjes së elementeve konstruktive duhet të kihet parasysh në karakteristikat

vijuese:

Fig.1.29. Paraqitja gjeometrike e puntove me pllaka prej metali të fortë dhe kanaleve të rrafshëta.

Elementet konstruktive dhe masat gjeometrike sipas skicës 1.29,

1. Diametri i thelbit (bërthamës).

d0 = 0.27d (m) 1.18

2. Koniciteti i gjatësisë së pllakës në gjatësi është 0.6÷0.8 mm në 100 mm në

gjatësinë e pjesës së punuar,

3. Trupi i puntove punohet në formë cilindrike me konicitet dc,

4. Gjerësia e fazës f dhe lartësia pas shpine t si për punto çeliku shpejtë prerës,

tabela 4.2,

5. Për shpim në thellësi aplikohet:

la = 2d 1.19

6. Këndi i përparmë lëvizës nga = 0 deri 6,

7. Vlera

dn = d – (0.05÷0.08) 1.20

merret në fund të pllakës,

8. Vlera

dc = dn – 0.1 1.21

merret në fund trupit punues të puntos,

9. Vlera

m = (0.07÷0.05)d 1.22

10. Vlera e rezës

R0 = 0.135d

11. Vlerat tjera llogariten sikur puntot e çelikut shpejt prerës.

1.4.1.20 Elementi konstruktiv i puntove me pllaka të metalit të fortë, me kanale filetore dhe kënd të pjerrtë =20

Para zgjedhjes së elementeve konstruktive duhet të merret në konsideratë në

karakteristikat vijuese:

1. Elementet konstruktive dhe masat gjeometrike (sipas fig.1.30),

2. Pikat 2, 3, 4 dhe 5 realizohen sipas kreut 1.4.1.20,

3. Ndermirët për shpim në gjatësi:

la = (2 ÷ 4)d 1.23

4. Pikat 7, 8 dhe 9 realizohen si në kreun 1.4.1.20,

5. Gjatësia e pykës,

l1 = la + 3d = (2 ÷ 4)d+3d 1.24

6. l0 = 9.....33 (mm) meqë vlera 6 vlen për diametrin 6, ndërsa 33 për diametrin 30

mm. Vlera l0 rritet për çdo diametër të puntove nga 1....3 mm. Si p.sh: d = 9

mm do të jetë l0 = 12 mm.

7. Hapi i kanalit spiral llogaritet sipas:

8. 1.25

9. Vlera B llogaritet si te puntot prej çelik shpejt prerës.(sipas fig.1.30)

1.26

9. Vlerat tjera llogariten si te puntot prej çelikut shpejtë prerës.

Fig.1.30. Paraqitja gjeometrike e puntove me pllaka prej

metali të fortë, me kanale spirale dhe këndin e pjerrtë = 20.

1.4.1.21 Elementet konstruktive te puntove me pllakëza prej metalit të fortë, me kanale spirale dhe këndin = 60

Gjatë zgjidhjes së elementeve konstruktive duke pasur parasysh këto të dhëna:

Fig.1.31. Tregon gjeometrin e puntove prej metali të fortë me kanale spirale dhe këndin e pjerrtësisë = 60.

1. Masat konstruktive dhe gjeometrike sipas tabelës 1.9 (sipas fig.1.31),

2. Përdoret për shpim në gjatësi

la = (4......10)d 1.27

3. Vlerat e radiusit

R0 = 0.33 d 1.28

4. Vlerat e radiusit

r = 0.135 d 1.29

5. Gjatësia e kanalit spiral k1:

1.30

ku është: K = hapi i kanalit spiral,

6. Vlera c:

c = 0.25 d 1.31

7. Vlerat tjera për këto punto llogariten si në krerët paraprak.

1.4.1.22 Elementet konstruktive të puntove me pllakëza prej metaleve të forta me bisht (mbajtës) cilindrik dhe kanaleve konike.

Gjatë zgjedhjes së elementeve konstruktive duhet pasur parasysh këto të dhëna:

1. Masat konstruktive dhe gjeometrike sipas tabelës 1.9. (sipas fig.1.32),

2. Këto punto përdoren për diametrat prej 2.5 deri 10.5 mm,

3. Parametrat gjeometrik të këndeve diçka dallojnë nga puntot e rëndomta, dhe se

varën prej materialit që përpunojnë. Vlerat janë:

- këndi i majës 2 = 135,

- këndi i lirë = 8,

- Këndi i përparmë = 0 ÷ 5.

4. Vlerat tjera konstruktive për punim të këtyre puntove sipas tabelës 1.9.

5. d1 = d – 0.05.

Fig.1.32. Paraqitja e gjeometrisë së puntove me pllakëza prej metalit të fortë me mbrojtës cilindrik dhe rrathë konikë.

Tabela 1.9. Elementet konstruktive të puntove me pllakëza prej metali të fortë me mbajtës (bisht) cilindrik

dhe kanaleve të pjerrëta për fig.1.32.

Emërtimi i diametrit të puntove në (mm)

l n f c ru (mm) u (mm) u (mm) u (mm) u (mm)

2.5 ÷ 2.7 0.92.8 7

2.9 ÷ 3.0 1.1 0.1 0.5 0.53.15 7.5

3.2 ÷ 3.3 8.03.4 ÷ 3.5 8.5 1.33.6 ÷ 3.7 9.03.8 ÷ 3.9 10.0 0.15

4 1.54.1 10.5 0.6 0.54.2 11.0

4.4 ÷ 4.5 11.5 1.74.7 12.0

4.8 ÷ 4.9 12.55.0 1.85.1 13 0.2

5.2 ÷ 5.3 13.5 25.4 ÷ 5.5 14.0

5.7 14.55.8 ÷ 5.9 15.0

6 15.5 2.26.2 ÷ 6.3 16.0 0.8 0.756.4 ÷ 6.5 2.4

6.6 17.06.7 ÷ 6.9 18.0

7.0 2.67.1 ÷ 7.4 19.0 0.25

7.5 2.87.6 ÷ 7.7 20.07.8 ÷ 8.0 21.0 2.98.1 ÷ 8.3 22.0 1.08.4 ÷ 8.5 3.18.6 ÷ 8.7 23.08.8 ÷ 9.0 3.3

9.1 24.09.2 ÷ 9.5 25.0 3.5 0.3 1.1 1.59.6 ÷ 9.8 26.09.9 ÷ 10.0 1.5

10.1 27.0 3.7 0.3 1.110.2 ÷ 10.5 28.0 3.9

1.4.2. Puntot e rrafshëta apo shpatuke

Puntot shpatuke është një nga format më të vjetra sot përdoren në raste të shumta për

operacionet e ndryshme shtesë gjatë përpunimit. Kjo punto është vegël e farkuar, më së

shpeshti punohet prej çelikut shpejtë gdhendës. Brinjët gdhendëse, të cilat qëndrojnë me

kënde stabile, njësoj janë të retifikuara pjerrët në dy anët. Në figurën 1.33, është paraqitur

një punto e tillë. Puntot shpatuke të këtij konstruksioni përdorën në makinat, për punë në

dy kahjet.

Fig.1.33. Punto shpatuke për punë në dy kahje.

Figura 1.34, paraqet konstruksionin e puntove shpatuke, të cilat edhe sot përdoren.

Fig.1.34. Paraqet konstruksionin e puntove shpatuke.

Brinjët prerëse a,b, dhe a2 b2 e mbyllin këndin 2 dhe bëjnë këndin e bizës. Në mënyra të

atilla të retifikimit të teheve lajmërohen dy rrafshe B retifikuese anon kah tangjentja t në

sipërfaqen e prerjes D dhe atë me kënd . Në prerjen normale A – A shihet se këndi i

përparmë është këndi negative, sepse sipas shikimit në tangjent në kahje të prerjes anon

kah pjesa e përparme, e sipas asaj këndi i prerjes është më i madh se 90. Këndi i

përparmë negative vështirëson përpunimin, për atë bëhet përmirësimi i këndit në

sipërfaqen e përparme e retifikohet kanali K saqë është e paraqitur në fig.1.35.

Gjatë këtij përmirësimi duhet pasur parasysh që mos të dobësohet këndi i pykës , e cila e

dërgon deri te dobësimi i tehut. Në këtë mënyrë ku ka ndryshuar forma e puntove

dukshëm e përmirëson këndin e prerjes i cili tani do të jetë më i vogël se 90. Dobësia e

kanaleve të retifikuara që këndi prerës pas çdo retifikimi ndërron, dhe se mbas disa

mprehjeve përsëri të farkohet. Puntot të paraqitura në fig.1.35, janë të përsosura, sepse prej

këndeve të brinjëve prerëse më tutje, për ndonjë masë l diametri më i madh i puntove

vazhdon në formën e brinjëve anësore paralele të puntove, saqë shihet nga fig.1.35, në

diametër d dhe gjatësinë l janë konike. Për largimin më të mirë të ashklës në rrafshina

(pjesë metalike të rrafshuara) të retifikuara kanalet për këputje të ashklës e cila shihet në

fig.1.36.

Fig.1.35. Paraqet rritjen e këndit. Fig.1.36. Paraqet kanalin ”a” për këputje të ashklës.

Puntot shpatuke përdorën te përpunimet e vrimave me thellësi të vogla posaçërisht te

materialet e brishta (thyeshme) si që janë hekurinat e shkrira, bronzi. Kanalet për këputje

të ashklës nuk janë të përshtatshëm për materialet me damar sepse ashkla në vrimë

pështillet dhe se vrima mbyllet.

1.4.2.1. Elementet konstruktive të puntove shpatuke.

Në figurën 1.37, janë treguar format e puntove shpatuke:

1. Këndet e majës 2 dhe këndi tërthor kanë të njëjtat vlera sikur te spiralet ose te

puntot spirale.

2. Këndi i lirë zgjidhet në kufi prej 10 deri 20. Këndi i vogël merret për

përpunimin të metalit të fort dhe të thyeshëm, ndërsa te përpunimi i butë dhe

metaleve ngjitëse, kërkohen këndet të lira ma të mëdha.

3. Për të pas fërkim ma të vogël në anën e jashtme anësore të puntove kryhet këndi i

lirë 1 = 5.......8 si dhe diametri i puntove d në gjatësi l1 zvogëlohet për 0.05 deri

0.10 mm, siç shihet në fig.1.37.

Për ta përmirësuar kushtin e prerjes të shpimit të kanalit fitohet këndi pozitiv , por nuk

është e mirë që të jetë ma i madh se 10, fig.1.38, tregon tehet gjeometrike të puntove së

rrafshët

Në fig.1.37 dhe 1.38 janë të gjitha shënimet bazë për konstruksionet të puntove shpatuke.

Fig.1.37. Punto shpatuke: a-me bisht konik, b-me bisht cilindrik, c-me bisht të trash.

Fig.1.38. Tehet gjeometrike të puntove shpatuke.

Puntot shpatuke me diametër të vogël se:

d = 0.12 ÷ 1.0 mm,

përpunohen në pjesë të shkurta apo të gjata në pjesë punuese përdoret për përpunim të

veglave të punues, puntot shpatuke sipas fig.1.37 dhe 1.38, mund të konstruktohen sipas

shënimeve të dhëna:

1. Gjatësia e përgjithshme:

l = 15.....25 mm për punto të shkurta,

l = 15.....25 mm për punto të gjata.

2. Gjatësia e pjesës punuese:

l1 = 1.5 ......6 mm për punto të shkurt,

l1 = 4.0.....10 mm për punto të gjatë.

3. Gjatësia e qafës:

l3 = 1.0 .....1.5 mm

Krejt këto madhësi caktohen varësisht nga madhësia e diametrit të puntove d:

4. Trashësia e pjesës punuese ndërsa punto caktohet sipas:

a = 0.5 d mm për diametër të puntove prej 0.12 deri 0.20 mm,

a = 0.45 d mm për diametër të puntove prej 0.22 deri 0.24 mm,

a = 0.35 d mm për diametër të puntove prej 0.26 deri 0.30 mm,

a = 0.30 d mm për diametër të puntove prej 0.32 deri 0.42 mm,

a = 0.25 d mm për diametër të puntove prej 0.50 deri 0.98 mm.

5. Madhësia e etapës:

f = 0.1 d mm për diametër të puntove ma të madh se 0.7 mm,

6. Koniciteti ne gjatësinë punuese të puntove:

k = 1:200 në puntot me diametër ma të madh prej 0.2 mm dhe gjatësinë e punesë l1

3d,

7. Diametri i bishtit përcaktohet i pavarur nga diametri punues d, për krejt vlerat

është, D = 1.2 mm sipas figurës 1.37.

1.4.2.2. Pikëshënuesi ose qendërzuesi për shpimin e mesit të vrimës

Mesi i vrimës për centrim është i përpunuar në gjatësi si përshkrim, si p. sh. boshti, boshti

me filet, etj., mund të shpohen me qendërzuese (fig.1.39), e pastaj të lëshohet me lëshues

ose në një rritje të puntove për mes vrimës.

Fig.1.39. Pikëshënuesi ose qendërzuesi.

Fig. 1.40, paraqet qendërzuesin e vrimës pa mbrojtës të lëshimit, e në fig.1.41, qendërzuesi

me të cilën shpohet ajo vrimë.

Fig.1.40. Paraqitja e qendërzimit të vrimës Fig.1.41. Qendërzuesi për qendërzim të vrimës me këndin prej 60 pa mbrojtës të lëshimit. me kënd prej 60 pa lëshim të mbrojtur.

Vrimat e mesme me kënd të mesëm 60, sipas ISO M.A5.210, përdoren për përpunimin e

peshave 100kg dhe të forcat ma të vogla gjatë përpunimit.

Vrimat e mesme me kënd të mesëm 90, sipas ISO M.A5.211, përdoren për peshat e

përpunuara mbi 100kg dhe te forcat e mëdha gjatë përpunimit.

Qendërzuesit për vrima të mesme kanë bizë në të dy anët dhe gdhendin në tërë gjatësinë

sipërfaqes anësore.

Fig. 1.42, paraqet qendërzuesin e vrimës me mbrojtës lëshimit, e në fig.1.43, qendërzuesi

me të cilën shpohet ajo vrimë.

Fig.1.42. Paraqitja e qendërzimit të vrimës në Fig.1.43. Qendërzuesi për qendërzim të vrimës kënd prej 60 dhe në lëshues mbrojtës. në kënd prej 60 me lëshues mbrojtës.

1.4.2.3. Elementet konstruktive të qendërzuesve për shpime të vrimave simetrike (qendrore)

Konstruksioni për shpim si dhe elementet gjeometrike janë treguar në fig.1.44.

Elementet konstruktive përpunohen sipas shënimeve vijuese:

1. Dimensionet bazë sipas ISO K.D3.061 dhe ISO K.D3.062,

2. Kanalet për largim të gdhendlave janë të treguara në përpunim të konstruksionit

në këndin = 5 ÷ 8.

Fig.1.44. Paraqitja e elementeve gjeometrike dhe këndeve për shpim.

3. Trashësia e bërthamës llogaritet me d0 = (0.15 ÷ 0.17)d (mm) dhe rritet sipas

gjatësisë për 3,

4. Koniciteti në diametër d rritet për 0.05 ÷ 0.10 mm në gjatësinë l1,

5. Këndet sipas të dhënave në figurë:

= 8, = 50 ÷ 55

= 118, = 5 ÷ 6.

Këndi për kanal në pjesën cilindrike dhe konike 60:

6. Madhësia k1 = 0.055d (mm),

7. Gjysmë harqet llogariten: r = 0.2 ÷ 1.3 mm; r1 = 0.5 ÷ 1.0 mm

R = 15 ÷ 25 mm.

1.4.3. Punimi special i puntove spirale

Në mes të punimeve speciale të puntove spirale qiten konstruksionet vijuese:

1. Punto speciale me prurje të vajit,

2. Punto spirale e zgjatur,

3. Punto për vrima të thella,

4. Punto boshe dhe

5. Punto për përpunim final.

1.4.3.1. Punto spirale me prurje të vajit

Fig.1.45. Puntot spirale me prurje të vajit.

Punto spirale me prurje të vajit përdoren gjatë shpimit të thellë të vrimave, format e

prurjes së vajit së lëngut për ftohje vjen nëpërmes kanaleve të prapme (fundme) ose anën

anësore, me atë qëllim janë vendosur puntot spirale me gypat e prurjes së vajit, sipas

treguesit në fig.1.45.

1.5. SHKURTIMI I MËNYRËS TEKNOLOGJIKE TË PËRPUNIMIT TË PUNTOVE SHPATUKE

Në fig.1.46, është dhënë forma e puntove shpatuke për të cilën duhet të tregohet mënyra

teknologjike shkurtimisht.

- Materiali: Ç,

- Diametri i puntove D:

- Gjatësia e përgjithshme L:

- Këndet:

- Këndi i përparmë = 15

- Këndi i lirë = 10

- Këndi i pykës = 65

Fig.1.46. Tregimi i puntove shpatuke.

1. Operacioni: Prerja e materialit në depo

Vërejtje: Prerja mundet me u krye me sharrë, ose cirkularë, ose në makinën

termike. Pjesa duhet me qenë më së paku për 12 mm ma e gjatë se sa është

paraparë në vizatim.

2. Operacioni: Tornimi

1. Faza – Duhet të gdhendën anët ballore (duhet lenë gjatësinë për 10 mm të gjatë),

2. Faza – Të shpohet vrima në mes.

3. Operacioni: Gdhendja e jashtme për së gjati

1. Faza – Të vendoset ndërmjet bizave,

2. Faza – Të gdhendet për së gjati, të lihet 0.3 mm në vrime nëpër shpim në maje të

puntove të gdhendet ngushtimi për shkak të mprehjes të majës të puntove.

4. Operacioni: Rrafshimi i pjesës shpatuke të puntove gdhendëse

1. Faza – Të vendoset ndërmjet bizave,

2. Faza – Të rrafshohen të dy anët përnjëherë.

5. Operacioni: Rrafshimi i brinjëve anësore gdhendëse, sipas figurës 1.47, shtrëngimi i

puntove kryhet në anën e vrimave të mesme të puntove si në fazën e më pashme,

6. Operacioni: Rrafshimi i majës, çdo anë veç e veç, ndërsa vrima në mes të mbetur të pa

prekur,

7. Operacioni: Pastrimi i majës,

8. Operacioni: Përpunimi në të nxehët,

9. Operacioni: Rrafshimi,

1. Faza- Të shtrëngohet punto nëpërmjet bizave,

2. Faza – Në dorë të provohet centrimi i puntos,

3. Faza – Në vendin e ekscentritetit, godet me anën e çekanit përmirësohet

gabimet, para kësaj duhet me nxeh pakë punton për shkak të lëshimit të

tensionit nga përpunimi në të nxehët.

Fig.1.47. Tregimi i rrafshimit të anëve tërthore në rrafshuesin horizontal.

10. Operacioni: Retifikimi i jashtëm

1. Faza – Të vendoset punto ndërmjet bizave,

2. Faza – Retifikimi rrethorë,

11. Operacioni: Prerja e brinjëve anësore gdhendëse,

12. Operacioni: Prerja me brusë e vrimës të mesme të përparme, bëhet me brus për

brusitje,

13. Operacioni: Mprehja e brinjëve gdhendëse ballore,

14. Operacioni: Kontrollimi,

15. Operacioni: Konservimi.

1.5.1. Veprimet e shkurtuara teknologjike të punimit të puntove spirale për prodhim masovike ( Tabela 1.10)

Tabela.1.10.

Numri ioperacioneve Emërimi i operacioneve Skica për kryerjen e

operacioneve Makina, mekanizmi, vegla

1 Këputja e shufrës prej çelikut shpejt prerës

Ekscentrik i shtypjes, stampimi për prerje

2 Prerja e shufrës të çelikut të karbonit

Ekscentrik prerës stampimi për prerje

3Përpunimi me tërheqje në copa prej çelikut shpejt

prerës

Gjysmë automati për tërheqje të jashtme gjilpëra

4 Njësoj si në operacionin 3 për çelikun karbonik

Gjysmë automati për tërheqje të jashtme gjilpëra

5

Tornimi i pjesëve prej çeliku shpejt prerës për përdorim te saldimi në

pjesën

Gjysmë automati tornues për prerje. Brisku nofulla

shtrënguese

6 Pastrimi nga ashkla

7 Saldimi me pikëzimAutomati për saldim apo automati për saldim të

pikëzuar

8 Riardhja Furra me ajër atmosferik

9 Tornimi i tegelit të salduar Tornimi gjysmë automatik Nofullat shtrënguese

10 Shpimi i pjesëve rrotulluese nga të dy anët në qendër

Automati për centrim të folesë, vegla për centrim,

Përshkuesi

11 Kontrollimi i përdredhjes (shtrembërimit)

Automati për kontrollimin e lakueshmërisë

12 Drejtimi Shpuesja hidraulike

13 Tornimi i diametrit të jashtëm me pjesën punuese

Gjysmë automatik tornitues, thika

14 Retifikimi i pjesës punuese për hapjen e kanaleve

Gjysmë automatik për retifikim periferik. Pllaka

retifikuese

15 Nxehje Makina elektrokontaktuese për nxehje

16 Petëzimi shpinor Pajisja (makina) për petëzim

17 Hapja e kanaleve Makina për petëzim

18 Riardhja Furra me atmosferë neutrale

19Retifikimi i sipërfaqeve anësore pas hapjes së

kanaleve

Gjysmë aparat për retifikim periferik

Pllaka për retifikim

20Tornimi apo retifikimi i nën

retifikimi i sipërfaqes së majës së puntos

Gjysmë automatike apo gjysmë automati për

retifikim

21 Tornimi i pjerrtësisë së konusit dhe fundit të gjuhës

Tornimi gjysmë automatik apo automatik

ThikaEtaloni

22 Frezimi i gjuhës

Gjysmë automati për frezimFreza

Etaloni

23 Shtypja e shenjave

24 Përpunimi termik Kalitja, lëshimi Termo gjenerator

25 Mjetet hidraulike për pastrim Aparati hidraulik

26 Rrafshimi Shtypës Qendra kontrolluese

27 Polirimi i kanaleveGjysmë automati për

polirim Pllaka për polirim

28Shpimi i pjesëve të rrafshëta

dhe para shpimi i pjesës shtrënguese të puntove

Gjysmë automati për retifikim jo simetrik,Vegla për kontrollPllaka ratifikuese

29 Retifikimi i pjesës shtrënguese

Automati për retifikim jo simetrik

Pllaka për retifikimEtaloni

30 Mprehja e majës

Gjysmë automati për mprehje të majësPllaka ratifikuese

Shablloni31 Kontrollimi32 Konservimi

1.5.2. Shmangiet e lejuara të elementeve themelore (kryesore) te puntot.

1.5.2.1. Puntot nga çeliku shpejtë prerës (sipas ISO.K D3.005, ISO. K D3.010, ISO K D3.003)

1. Shmangiet e lejuara të diametrit punues të puntove janë dhënë në tabelën 1.11 ose

sipas ISO K .D3.005.

2. Shmangiet e gjatësisë së përgjithshme l dhe gjatësive të trupit punues l3 kanë

shmangiet e lejuara në fushën toleruese j18.

3. Trupi i puntove duhet të jetë konik hap mbajtësi, d.m.th. të ketë zvogëlim të

diametrit d duke shkuar prej majës kah mbajtësi, në kufijtë prej 0.02 deri 0.1 mm

në çdo 100 mm gjatësi.

4. Te puntot me mbajtës cilindrik ky zvogëlim i diametrit mund të bëhet (shkoj) në tërë

gjatësinë e puntove.

5. Bërthamat e puntove në drejtim të mbajtësit duhet të zgjerohen shkallë-shkallë, sipas

të dhënave, në kapitullin 1.5.1.5.

6. Gjuajtja, e matur afër majës së puntove me mbajtës të shtrënguar, mund të jetë më së

shumti:

- Për punto me mbajtës cilindrik me diametër prej 3 deri 20 mm ............0.08 mm,

- Për punto me mbajtës konik me diametër prej 20 mm .......................0.12 mm,

- Për punto me mbajtës konik me diametër mbi 20 deri në 50 mm ......0.15 mm,

- Për punto me mbajtës konik me diametër mbi 50 mm ........................0.18 mm.

7. Shmangia e lejuar e këndit të tatëpjetës të spirales mund të jetë: = - 2

8. Shmangia e lejuar e këndit të majës mund të jetë:

2 = 2

20 = 5

Shmangiet e lejuara të dimensioneve b, a, l, l1 (shih fig.1.15), mund të jetë + 0.5 mm.

Tabela.1.11. Madhësitë e shmangieve të lejuara të diametrit nominal në mm.

Diametri nominal i puntove ‘d’ në

[mm]

Puntot e retifikuara Puntot e pa retifikuaraShmangia

FushaShmangia

Fushae sipërme + e poshtme – e sipërme + e poshtme –

Prej 0.25 deri 0.5 - - - 0 -0.02 0.02Mbi 0.5 deri 0.75 0 -0.015 0.015 0 -0.025 0.025Mbi 0.57 deri 1.0 0 -0.020 0.02 0 -0.03 0.03Mbi 1.0 deri 3.0 0 -0.025 0.025 0 -0.04 0.04Mbi 3.0 deri 6.0 0 -0.03 0.03 - - -

Diametri nominal i puntove‘d’ në [mm]

Puntot e retifikuaraShmangia Fushae sipërme e poshtme

Mbi 6 deri 10 0 -0.036 0.036Mbi 10 deri 18 0 -0.043 0.043Mbi 18 deri 30 0 -0.052 0.052Mbi 30 deri 50 0 -0.062 0.062Mbi 50 deri 80 0 -0.074 0.074

1.5.2.2. Puntot me pllakëza nga metali i fortë (jashtë standardeve)

1. Shmangiet e lejuara të diametrit nominal caktohen sipas tabelës .11.

2. Shmangiet e lejuara të diametrit të mbajtësit cilindrik mund të jenë sipas sistemit

ISO h9.

3. Koniciteti i ndërsjellët në gjatësinë e pllakzës duhet të jetë në kufijtë:

- Për puntot me diametër deri 5 mm ...........................0.01.....0.03 mm,

- Për puntot me diametër mbi 5 deri 10 mm ...............0.03.....0.05 mm,

- Për puntot me diametër mbi 10 deri 30 mm .............0.05.....0.08 mm.

4. Bërthamat e puntove me gjatësi normale me kanale të rrafshëta dhe spirale me kënd

të tatëpjetës = 20C, duhet të rritet me masë të njëjtë në kahje të mbajtësit për

1.4.........1.8 mm në 100 mm të gjatësisë, gjersa te puntot më të gjata dhe me kanale

spirale me kënde të = 60, varësisht nga diametrat e tyre (për madhësinë vijuese siç

është treguar në tabelën 1.12.)

Tabela 1.12. Paraqitja e rritjes së bërthamës në varësi prej diametrit.

Diametri nominal i puntove‘d’ në [mm]

Prej 6 deri 10

Mbi10 deri 15

Mbi15 deri 20

Mbi20 deri 30

Rritja e bërthamës kah mbajtësi në 2 2.5 3.5 4.5

100 [mm] të gjatësisë

5. Gjuajtja anësore, matur në diametrin më të madh, e gjithashtu edhe gjuajtja e teheve

kryesore, e matur vertikalisht në to nuk guxon të jetë më e madhe se:

- Për puntot me mbajtës cilindrik me diametër mbi 2.5 deri 20 mm ....... 0.08 mm,

- Për puntot me mbajtës konik me diametër 8 deri 20 mm ...................... 0.12 mm,

- Për puntot me mbajtës konik me diametër 20 deri 30 mm .................... 0.15 mm.

6. Në gjatësinë në kufijtë deri 5 mm nga fundi i pllakës prej metalit të fortë kah

mbajtësi, nuk lejohet:

- Zvogëlimi i diametrit të trupit më tepër se 0.2 mm e matur jashtë skajeve, shkaku

i përpunimit të kanaleve për dalje të retifikës gjatë përpunimit të skajeve,

- Zvogëlimi i gjerësisë së skajeve më tepër se 2.5 në krahasim me gjerësinë e

tyre ne pllaka,

- Kalimi i rrafshit të parë të pllakës mbi rrafshin e kanaleve të trupit më tepër se

0.3 mm.

1.5.3. Harxhimi dhe topitja e puntove

Gjatë shpimit harxhohen tehet prerëse dhe pas një kohe punto me të cilën punojmë topitet.

Harxhimi më i ndjeshëm paraqitet në rrafshin e lirë, të përparmë dhe në këndet te kalimi i

teheve prerëse kryesore në pjesën cilindrike. Më tutje zgjerohet edhe në tehun prerës

tërthor. Fig.1.48, paraqet harxhimin e rrafsheve prerëse në punto.

Fig.1.48. Paraqitja e harxhimeve të Fig.1.49. Paraqitja e harxhimit

rrafsheve prerëse të punto. të rrafshit të lirë.

Gjatë përpunimit të çelikut më tepër harxhohet rrafshi i lirë, gjersa te hekuri i derdhur dhe

bronzi më tepër harxhohen këndet. Harxhimi i rrafshit të lirë paraqet më së tepërmi në

periferi, kurse kah qendra zvogëlohet, gjatësia e harxhimit të rrafshit të lirë mund të merret

si shenjë e topitjes së puntove. Në diagramin e paraqitur në fig.1.49, shihet se si rritet

harxhimi i rrafshit të lirë gjatë kohës së punës së puntove, varësisht nga hapi. Sa ma i

vogël, harxhimi do të jetë më i vogël. Qëndrueshmëria e puntove varet nga shpejtësia e

prerjes,e gjithashtu nga hapi dhe thellësia e prerjes. Shpejtësia e prerjes, rregullohet në

bazë të qëndrueshmërisë së kërkuar të puntove. Veç kësaj harxhimi caktohet në bazë të

kërkesave teknologjike të pjesës së përpunuar.

Në tabelat 1.13 dhe 1.14, janë dhënë harxhimet e lejuara të puntove për çelikun shpejtë

prerës dhe metalin e fortë.

Tabela 1.13. Harxhimi i lejuar i puntove nga liku shpejtë prerës.

Materiali i përpunuar

Diametri i puntove ‘d’ në [mm]

Harxhimi i lejuar

Në rrafshin e lirë ‘’ në [mm] Në kalim ‘’ në [mm]

Çeliku, puna me ftohje

deri 20 0.6....0.8Mbi 20 0.8....1.0

Hekuri i derdhur,puna pa ftohje

deri 20 - 0.5....0.8Mbi 20 - 0.8....1.2

Tabela 1.14. Harxhimi i lejuar i puntove me pllakëza nga metali i fortë.

Materiali i përpunuar Diametri i puntove ‘d’ në [mm]10....12 13....18 19....25 26....30

Çeliku jo i kalitur, hekuri i derdhur Harxhimi i lejuar ‘’ në [mm]0.4 0.6 1.0 1.3

1.5.4. Afati i qëndrueshmërisë së puntove

Qëndrueshmëria e puntove varet prej diametrit dhe materialit të përpunuar.

Qëndrueshmëria mesatare e puntove,është dhënë në tabelën 1.15.

Tabela 1.15. Vlerat mesatare të afatit të qëndrueshmërisë së puntove T në minuta.

Diametri i puntove ‘d’

[mm]

Materiali i përpunuarÇeliku Hekuri i derdhur, metalet me ngjyra dhe legurat

Puntot nga çeliku shpejtë prerës Puntot me pllakëza nga metali i fortë5

10152025304060

712

14....2018....2220....2525....3040....5060....90

1221

25....3032....4040....5050....5575....85

105....160

-67

7....810....1212....17

--

80 120....230 210....400 -

1.5.5. Elementet më të rëndësishme gjatë marrjes (zgjedhjes) së puntove

1. Gjeometria e puntove duhet të jetë në rregull,

2. Zgjedhja e materialit duhet të jetë në rregull,

3. Përpunimi termik duhet të jetë në rregull.

Që të tria pikat duhet të jenë në përputhje me instruksionet ISO KD3.010, d.m.th. me

përshkrime (rregullat) teknike për përpunimin dhe dërgimin e puntove spirale .

1.5.6. Standardet e nevojshme për konstruktimin dhe përpunimin e puntove

1. ISO K.D3.001 – Definicionet dhe shenjat e nocioneve,

2. ISO K.D3.002 – Pasqyra e puntove spirale standarde,

3. ISO K.D3.003 – Puntot spirale- maja (kulmi),

4. ISO K.D3.004 – Puntot spirale-diametrat,

5. ISO K.D3.005 – Shmangiet e lejuara të diametrit,

6. ISO K.D3 006 – Puntot spirale me bisht cilindrik,

7. ISO K.D3 010 – Rregullat teknike për punim dhe dërgim të puntove spirale,

8. ISO K.D3 019 – Puntot spirale me bisht shumë të shkurtë cilindrik,

9. ISO K.D3 020 – Puntot spirale me bisht të shkurtë cilindrik,

10. ISO K.D3 021 – Puntot spirale me bisht të gjatë cilindrik,

11. ISO K.D3 022 – Puntot spirale me bisht konik,

12. ISO K.D3 023 – Puntot spirale me bisht të përforcuar konik,

13. ISO K.D3 050 – Vegla për shpim-shikim dhe përdorimi,

14. ISO K.D3 060 – Puntot – përshkuesit,

15. ISO K.D3 061 – Përshkruesit,

16. ISO K.D3 062 – Përshkruesit për mbrojtjen e folës qendrore.

1.5.7. Caktimi i klasës së kualitetit të përpunimit të sipërfaqeve në punto

Në kualitet duhet pasur kujdes, sepse me rritjen e kualitetit rritet çmimi i puntove po ashtu

e rrit kualitetin e sipërfaqeve të përpunuara në punime.

Në tabelën 1.16, janë të shënuara vlerat e kualitetit të përpunimit të sipërfaqeve në punto sipas shenjave të klasave të përpunimit sipas ISO M.AO.065M.A1.021.

Tabela.1.16.

Emri i puntove Skica e puntove

Punto për filetim

Tjerat

Për shpuesi për rrotullime

qendrore

Tjerat

Punto me flet

Tjerat

Punto me hulli të rrafshët

të pllakzës prej metalit

të fortë

Tjerat

Punto për shpim

të thellë

Tjerat

1.5.8. Zgjedhja e materialeve për punto

Për punim të puntove përdoret çeliku i veglave, çeliku shpejt prerës dhe metalet e forta.

Mbrojtësit e saldimit pikëza në pjesën punuese të puntove punohen prej çelikut

konstruktiv.

Në tabelën 1.17. janë të dhëna llojet e çeliqeve prej të cilave punohen puntot.

Tabela 1.17. Zgjedhja e llojeve të çelikut për pjesën prerëse të puntove.

Emri i puntove Shenja e çelikut Fortësia në HRC Zgjedhja

Puntot për shpim tëmaterialeve më pak se

200 HB

Ç.1940

Ç.1944

Diametri deri në 10 mm – 59….63Diametri mbi 10 mm – 61….64Diametri prej 5 mm – 60….64

ISO

Puntot për shpim tëmaterialeve me fortësi më të madhe se 200 HB dhe

Ç.6880 Diametri mbi 5 mm 62….65 ISO

Puntot për shpim dhe lëshim Ç.6882 61….62 ISO

Zgjedhja e llojeve të çeliqeve për pjesët jo punuese të veglave shpejt prerës

Mbajtësja e puntove të salduara dhe përshkuesve Ç.3130 30….35 ISO

Zgjedhja e llojeve të çeliqeve për pjesët jo punuese të veglave me metale të forta

Trupi i puntove me dorëz cilindrike Ç.3130 40….50 ISOTrupi i puntove me mbajtës konik Ç.4131 56….62 ISO

PËRFUNDIM

Puntot janë vegla të cilat përdoren për shpim dhe zgjerimin e vrimave dhe hapjeve me

thellësi të ndryshueshme në materiale të ndryshme.

Instrumentet prerëse për përpunimin e vrimave janë me shumë tehe prerëse meqë rast

secili teh prerës i instrumentit bënë prerjen me formë të njëjtë të ashklës. Me përjashtim

disa instrumente speciale prerëse për përpunimin e vrimave janë me një teh prerës.

Me anë të instrumentit prerës – puntos përpunohen vrimat qorre dhe të tejpërtejme.

Lëvizjen kryesore dhe të hapit me këtë rast e bënë instrumenti prerës – punto. Lëvizja

kryesore paraqet lëvizjen rrethore (rotacione, rrotulluese) të instrumentit prerës, ndërsa

lëvizjen e hapit e paraqet lëvizja drejtvizore (aksiale) e instrumentit. Metoda e shpimit me

punto spirale quhet shpimi i thjesht ose klasik. Puntot spirale janë instrumente cilindrike -

rotative të cilat kanë dy tehe prerëse simetrike ndaj aksit të puntos.

Instrumenti për shpim më së shpeshti i përdorur është punto spirale. Procesi i prerjes gjatë

shpimit karakterizohet me gjeometri prerëse të ndryshueshme të tehut prerës përgjatë

tehut prerës së puntos, me shpejtësi të ndryshuar të prerjes përgjatë teheve prerëse, me

ndikimin negativ të tehut prerës tërthor, me largimin e vështirësuar të ashklës dhe me

ngurtësinë e vogël të instrumentit prerës dhe sistemit në tërësi. Për shkak të

karakteristikave të lartpërmendura shpimi renditet në metodat më të komplikuara të

përpunimit me prerje.

LITERATURA

[1] Stanič J., “Teoria obrade metala I “, Mašinski fakultet, Beograd, 1989.

[2] Bushati A., Laperi R., Bodinaku A., Adami T., Kumbaro A., “Teknologjia

mekanike II”, U.P.F.I.M. Tiranë.

[3] Bushati A., “Teknologjia mekanike”, Volumi I , dispenca I, Fakulteti i

inxhinierisë, Tiranë, 1976.

[4] Perič A., “Teorija rezanja”, Mašinski Fakultet, Sarajevo, 1977.

[5] Interneti.