1

UNIVERSITETI “ALEKSANDER MOISIU” DURRES FAKULTETI I SHKENCAVE POLITIKE – JURIDIKE

DEPARTAMENTI I ADMINISTRIMIT PUBLIK MASTER PROFESIONAL NË “ADMINISTRIM PUBLIK”

TEMA: “NDARJA DHE BALANCA E PUSHTETEVE NE SISTEMIN

LIGJOR SHQIPTAR” PUNOI: JURGIS ÇYRBJA UDHËHEQËS: Msc. BRUNELA KULLOLLI

DURRËS, JANAR 2013

2

©Copyright,Jurgis Çyrbja. Përmbajtja e këtij punimi është tërësisht autentike. Të gjitha të drejtat e rezervuara. Deklaratë: Unë, i nënshkruari Jurgis Çyrbja, deklaroj që: 1) kjo mikrotezë përfaqëson punimin tim origjinal, përveç rasteve të citimeve dhe referencave 2) kjo mikrotezë nuk është përdorur më parë si mikrotezë apo punim diploma në këtë Universitet apo në Universitete të tjera. Jurgis Çyrbja Data:10.01.2013

3

MIRËNJOHJE

Do të doja t’i shpreh mirënjohjen dhe vlerësimin tim, së pari udhëheqëses shkencore, Msc.Brunela

Kullolli ta falenderoj për inkurajimin dhe ndihmën e pakursyer që më ka dhënë për përgatitjen e këtij

punimi.

Falenderime dhe mirënjohje shkojnë edhe per pedagogët e Departamentit të së Drejtës Publike, të cilët

me punën dhe profesionalizmin e tyre kanë qenë vlerë e shtuar në formimin tim profesional në këtë

program master.

Së fundi, por jo nga rëndësia, falenderoj familjen time, kolegët e Fakultetit të Shkëncave Politike –

Juridike, Departamenti Administrim Publik,miqtë e mi, të cilët vazhdimisht më kanë mbështetur në

punën time.

JURGIS ÇYRBJA

JANAR 2013

4

PËRMBAJTJA

Abstrakt ………………………………………………………………………………………………3

Qëllimi………………………………………………………………………....................................6

Kapitulli I. Ndarja e pushteteve gur themeli për konsolidimin e demokracisë……………………...9

1.1 Hyrje……………………………………………………………………………………………...9

1.2 Një kendvështrim historik mbi Teorinë e Ndarjes së Pushteteve……………………………….11

1.3 Zhvillimi I doktrinës së ndarjes së pushteteve sipas Monteskje-së ……………………………..12

1.4 Trashëgimia e përbashkët Monteskje dhe Lock..........................................................................13

1.4.1 Doktrina Demokratike Franceze ...........................................................................................14

1.4.2 Koncepti Liberal Amerikan ..................................................................................................15

1.5 Shteti dhe pushteti: Sistemet që “mëshirojnë” ndarjen dhe bashkimin e pushteteve.................16

1.6 Unifikimi i pushtetit ....................................................................................................................16

1.7 Funksionet negative dhe pozitive të ndarjes së pushteteve .........................................................17

1.8 Ndarja e pushteteve në nivele të ndryshme të qeverisjes ………………………………………..19

Kapitulli II. Doktrina e ndarjes së pushteteve në sistemin politik shqiptar ……………..................23

2.1 Zhvillimi I procesit politik në Shqipëri pas viteve 1990 …………………………….................23

2.2 Ndarja e pushteteve: Kompetencat dhe marrëdhëniet e ndërsjellta ekzekutiv – legjislativ.........26

2.3 Pozita kushtetuese e legjislativit në sitemin e ndarjes së pushteteve ……………….................29

2.4 Institucioni I Presidentit në balancën e ndarjes së pushteteve ekzekutiv dhe legjislativ ……....33

Kapitulli III. Sistemi Politik Shqiptar …………………………………………………..............….36

3.1 Formimi i sistemit politik shqiptar, konsensus apo mosmarrëveshje e Elitës politike?........36

Konkluzione ...............................................................................................................................41

5

Bibliografia ................................................................................................................................44

6

ABSTRAKT

Ky punim përmban një analizë të parimit të ndarjes dhe balancës së pushteteve, si një prej parimeve

themelore të mënyrës së organizimit dhe funksionimit të shtetit.

Parimi I ndarjes së pushteteve, në njërën anë njeh pavarësinë funksionale dhe organike të degëve të

pushtetit shtetëror, ndërsa në anën tjetër parimi I kontrollit dhe balancës fokusohet në nevojën për të

siguruar rendin kushtetues.

Ky parim është sanksionuar në shumicën e kushtetutave të vendeve demokratike për të siguruar

përgjegjshmërinë e institucioneve dhe llogaridhënien përpara popullit Sovran. Gjithsesi, duhet

përmendur se asnje skemë kushtetuese nuk mund të pasqyrojë një ndarje të plotë e të pastër të

pushteteve, në realitet skema paraqet gjithmonë një ndarje të pjesshme, pra nuk ka një sistem të

pranuar universalisht për ndarjen e pushteteve. Realizimi konkret e këtij parimi në çdo vend varet nga

një sërë faktorësh duke përmendur si më të rëndësishëm modelin e demokracisë të adoptuar në atë

vend, formën e qeverisjes, historinë e institucioneve shtetërore, apo edhe faktorë të tjerë si forcat

madhore ekonomike, sociale e politike.

Nga ana e saj, Kushtetuta e Republikës së Shqipërisë bazohet qartësisht në parimin e ndarjes së

pushteteve. Më konkretisht ky parim gjenë shprehje të plotë në nenin 7 të Kushtetutës ku shprehimisht

parashikohet: “Sistemi i qeverisjes në Republikën e Shqipërisë bazohet në ndarjen dhe balancimin

ndërmjet pushteteve ligjvënës, ekzekutiv dhe gjyqësor.”

Sidoqoftë, ajo që ka rëndësi është fakti se njohja dhe respektimi I këtij parimi të rëndësishëm

konstatohen nga e gjithë fryma e Kushtetutës, nga pothuajse të gjithë dispozitat e saj, e vecanërisht në

dispozitat që merren me organizimin dhe funksionimin e organeve qëndrore të pushtetit shtetëror si

dhe të institucioneve dhe mekanizmave të tjerë kushtetues1.

Metodologjia e përdorur në punim konsiston ne rishikimin e literaturës, trajtimeve shkencore të

autorëve të ndryshëm në lidhje me zhvillimin në kohë të teorisë së ndarjes së pushteteve dhe formën

sesi ajo është përqafuar apo zbatohet në sisteme të ndryshme politike. Mbi bazën e tyre do të bëhet

analiza krahasimore me tiparet e sistemit shqiptar.

1 Xhzair Zaganjori; Aurela Anastasi; Eralda (Metasani) Çani “Shteti i se Drejtes ne Kushtetuten e Republikes se Shqiperise”, Tirane, 2011, Fq.31

7

Do të doja të përmendja si gjetje të punimit se sistemi shqiptar i ndarjes së pushteteve i kombinuar me

mekanizmat e ndërsjelltë të balancës dhe kontrollit është në një masë të pranueshme efektiv. Por ka

ende për të bërë në këtë drejtim.

Një vlerë e shtuar në garantimin e këtij parimi dhe efektivitetin e zbatimit në praktikë të tij, është edhe

veprimtaria interpretuese dhe konrolluese e Gjykatës Kushtetuese Shqiptare. Analizimi I këtyre

interpretimeve dhe mënyrat e zbatimit të këtij parimi në vendet me demokraci të konsoliduara, mund të

shërbejne si model për përmirësimet që duhen bërë në sistemin tonë të ndarjes dhe balancimit të

pushteteve.

ABSTRACT

This paper contains an analysis of the principle of separation and balance of powers, as one of the

basic principles of organization and functioning of the state.

The principle of separation of powers, on the one hand recognizes the functional and organic branches

of government, on the other hand the principle of checks and balances focuses on the need to ensure

the constitutional order.

This principle is enshrined in most constitutions of democratic countries to ensure the accountability of

institutions and accountability to the sovereign people. However, it should be noted that none of the

constitutional scheme can not reflect a full clean separation of powers, in reality represents always a

partial separation scheme, so there is no universally accepted system of separation of powers.

Concrete realization of this principle in any country depends on a variety of factors cited as the most

important model of democracy adopted in that country, the form of government, the history of

institutions, or other factors as major economic forces, social and political .

From its side, the Constitution of the Republic of Albania is based explicitly on the principle of

separation of powers. More specifically, this principle finds full expression in Article 7 of the

Constitution, which expressly provides: "The system of government in the Republic of Albania is based

on the separation and balancing of legislative, executive and judicial."

However, what matters is the fact that the recognition and respect of this important principle found

from all over the spirit of the Constitution, by almost all of its provisions, particularly the provisions

8

that deal with the organization and functioning of the central organs of state power as and other

constitutional institutions and mechanisms.

The methodology used in the paper consists of a review of literature, scientific treatments different

authors about timely development of the theory of separation of powers and the form in which it is

embraced or implemented in different political systems. On their basis will be comparative analysis

with the features of the Albanian.

I would like to mention the paper finds that the Albanian system of separation of powers combined with

bilateral mechanisms of balance and control is an acceptable degree effective. But has yet to be done

in this regard.

An added value in ensuring this principle and the effectiveness of its implementation in practice, is the

interpretative activity and konrolluese Albanian Constitutional Court. Analysis of these interpretations

and ways of implementing this approach in countries with established democracies, can serve as a

model for improvements to be made in our system of separation and balance of powers.

9

QËLLIMI:

Që prej periudhës së hyrjes në fuqi të Kushtetutës Shqiptare të vitit 1998, studiues dhe juristë kanë

pasur mosmarrëveshje rreth mënyrës së të kuptuarit dhe zbatimit të doktrinës së ndarjes së pushteteve,

e ndikuar kjo nga frika e formimit të institucioneve të rrepta dhe aspak fleksibël, të ngjashëm me atë të

një regjimi totalitar komunist. Në rrjedhën e këtij debate, të kuptuarit objektivisht të ndarjes së

pushteteve në sistemin demokratik shqiptar, rolet dhe përgjegjësitë e cdo organi shtetëror në

konsolidimin e sistemit në tërësi rrallë herë kanë qenë më të rëndësishme sesa sot.

Nevoja për ndarjen dhe identifikimin e kategorive të ndryshme të kompetencave që ushtrohen nga

institucionet e vecanta të shtetit vazhdimisht ka qenë objekt studimi në sistemet bashkëkohore politike

në mbarë botën. Parë nga ky këndvështrim, në shumicën e sistemeve demokratike, pushteti është i

shpërndarë në instanca të ndryshme. Kjo ndarje e pushteteve është parë si një mekanizëm për të

parandaluar koncentrimin e tepërt të pushtetit në duart e një organi të vetëm, më fjalë të tjera në të

njëjtin grup njerëzish.

Ashtu sic Gjykata Kushtetuese shprehet: “Parimi I ndarjes së pushteteve nuk duhet kuptuar që cdo

pushtet është i mbyllur dhe i pakontrolluar nga askush. Ndarja e pushteteve midis tri degëve të

qeverisjes garantohet vetëm nëpërmjet sistemit të kontrollit dhe ekuilibrave. Në këtë mënyrë, sipas

Kushtetutës për aq sa flitet për ndarje, bëhet fjalë edhe për ekuilibër të pushteteve. Qëllimi i një

koncepti të tillë kushtetues siguron të parandalojë cdo degë të qeverisjes për të ushtruar një pushtet të

pakufizuar. Kontrollet dhe ekuilibrat që njeh Kushtetuta i japin secilës degë pushtete që kompensojnë

apo zbusin ato degë të tjera. Ekzistojnë mjete apo mekanizma që të balancojnë pushtetet, sepse në

analizë të fundit asnjë pushtet më vete nuk është në gjendje të përmbushë misionin, nëse veprimtaria e

tij nuk harmonizohet me veprimtarinë e pushteteve të tjerë dhe nëse nuk sigurohet një ekuilibër,

bashkërendim dhe kontroll reciprok që natyrisht nuk ndërhynë në atë masë sa të dëmtojë misionet e

tyre kushtetuese.2”

Qëllimet e këtij punimi janë: a)identifikimi i nivelit të kontrollit dhe balancës ndërmjet ekzekutivit,

legjislativit dhe gjyqësorit; b)vlerësimi kritik i punës së mekanizmave të kontrollit dhe balancës; c)

përdorimi i tepruar i pushtetit nga një organ i pushtetit përkundrejt organeve të tjera, vecanërisht në

2 Vendimi I Gjykates Kushtetuese te republieks se Shqiperise Nr.11/2004.

10

situate kur ushtrimi i pushtetit mund të konsiderohet si jodemokratik; d) argumentimi i kontributeve

dhe kufizimeve që mbart ndarja e pushteteve; e) zhvillimi i një qasje të re që garanton një sistem

optimal të kontrollit dhe balancës mbi praktikat kushtetuese dhe hedh dritë mbi proceset aktuale që

mund të realizohen në procesin e transformimit të shtetit.

Hulumtimi do të shtrihet më tej duke parashtruar një sërë pyetjesh në lidhje me kapacitetin e pushtetit

legjislativ dhe gjyqësor për të kontrolluar pushtetin ekzekutiv dhe efektshmërinë e tij. Sidoqoftë, në

situate të caktuara, marrëdhëniet dypalëshe të kontrollit ndërmjet pushtetit gjyqësor atij ekzekutiv apo

legjislativ, në realitet derivojnë nga marrëdhëniet e mëparshme konfliktuale ndërmjet pushtetit

ekzekutiv dhe legjislativ. Me fjalë të tjera, sa herë që ndodh një konflikt ndërmjet pushtetit ekzekutiv

dhe legjislativ. Me fjalë të tjera, sa herë që ndodh një konflikt ndërmjet pushtetit ekzekutiv dhe

legjislativ, në saj të dispozitave kushtetuese të kontrollit mbi ushtrimin e pushtetit, del në pah nevoja e

prononcimit të pushtetit gjyqësor në përputhje me kompetencat përkatëse kushtetuese. Nga prespektiva

e bashkëveprimit ndërmjet konfliktit dhe kontrollit, është e mundshme që efikasiteti i këtij të fundit do

të varet në një masë të caktuar nga rrethanat që nxisin konfliktin. Për këtë arsye dhe për shumë të tjera

të përmendura më sipër, ky punim synon të hedhë dritë mbi rastin nëse ushtrohet kontroll I

drejtpërdrejtë mbi ekzekutivin dhe nëse përcaktimi I funksioneve dhe kompetencave të cdo pushteti në

Kushtetutë gjeneron konflikt apo abuzim me pushtetin.

Pas parashtrimit të këtyre pyetjeve kryesore, punimi mbështet idenë se marrëdhënia ndërmjet teorisë

kushtetuese dhe praktikës duhet të jetë pika e referencës për efektshmërinë dhe efikasitetin e zbatimit të

Kushtetutës në Shqipëri. Mungesa e kontrollit dhe balancës ndërmjet pushteteve ekzekutiv, legjislativ

e gjyqësor dhe moszbatimi efikas i kritereve të ndarjes së pushteteve, janë tregues kryesor të vonesës së

konsolidimit të procesit demokratik në Shqipëri. Nëse periudha 1998 – 2010 u shënua nga përpjekja për

të formuar vlerat dhe parimet kushtetuese demokratike në ssitemin politik shqiptar, e ardhmja duhet të

ruajë këtë trashëgimi me një orientim të qartë për integrimin e vendit përfundimisht në familjen

europiane. Kjo është sfida, por njëkohësisht edhe baza solide prej nga ku do të fillojnë politikanët e

rinj. Deri atë ditë, sfida është e politikës, për të kërkuar dhe gjetur mes shumë sistemesh atë të vërtetin,

që do të na bëjë pjesë të Evropës së Bashkuar.

11

KAPITULLI I PARË

NDARJA E PUSHTETEVE GUR THEMELI PËR KONSOLIDIMIN E DEMOKRACISË

1.1 Hyrje

Shembja e shumë rregjimeve autoritare në rrjedhën e asaj që Samuel Huntington e quajti “vala e tretë e

demokratizimit”3 dhe ndryshimet demokratike ne Europën Lindore dhe Qëndrore, kanë gjeneruar një

interes të madhë në mesin e shkencave politike e juridike për atë cfarë Giovanni Sartori e quan

“inxhineria kushtetuese”4. I gjithë sistemi duhej reformuar, pasi këto vende u përballën me një

tranzicion të gjithënashëm si në aspektin social – ekonomik dhe në atë juridiko – kushtetues.

Nëqoftëse do ta përkufizonim, tranzicioni është periudha ndërmjet krizës ose rrëzimit të regjimit të

vjetër politik dhe krijimit të një rregjimi të ri. Një tranzicion quhet demokratik, kur ai përfundon me

krijimin e një rregjimi demokratik. Ndryshe tranzicioni demokratik quhet demokratizim.

Në rrejdhën e këtyre ndryshimeve, vëmendja e studiuesve u përqëndrua në ato institucione që dolën

nga “vala e tretë e demokratizimit”, si dhe në raportin që ekziston ndërmjet konsolidimit apo kolapsit të

demokracisë dhe formës së qeverisjes. Qëndrimet e tyre kanë qenë të ndryshme në këtë drejtim. Kështu

p.sh. disa prej tyre, mbështesin doktrinën se forma parlamentare i shkon më përshtat demokracisë dhe

konsolidimit të saj, ndërkohë që forma presidenciale, për shkak të ngurtësisë dhe legjitimitetit të

dyfishtë ekzekutivit dhe legjislativit, ka më pak gjasa të mbështesin demokracinë. Nga ana tjetër ka

autorë të cilët nëpërmjet analizave statistikore kanë kundërshtuar këtë ide, duke argumentuar se niveli

demokratik në vendet me formë presidenciale është tre herë më i lartë se vendet me formë

parlamentare. Në të njëjtën kohë, Scott Mainwaring5 theksoi se vetëm kur bashkohet me një sistem

partiak të mbi-fragmentarizuar. Kjo dëshmi ka bërë që shumë studiues të besojnë se sistemi

presidencial ka më pak gjasa të mbështesë mbijetesën e një regjimi demokratik dhe për këtë arsye,

parlamentarizimi është parë si forma më e mirë. Giovanni Sartori ka vënë në dukje megjithatë se “fakti

3 Huntigton, Samuel, “The Third Wave of Democratization” ; London; University of Oklahoma Press, 1991. 4 Sartori, Giovani, “Comperative Constitutional engineering”, New York, NewYork University, 1994. 5 Mainwaring , Scott (1993) “Presidentialism Multipartism and Democracy. The Difficult Combination”; Comparative Political Studiues; vol.26, n.2, fq.198-228.

12

që sistemi presidencial nuk është i mirë për demokracinë, nuk e benë parlamentarizmin alternativën

më të mirë”.

Në lidhje me raportin që ekziston midis organeve të ndryshme të pushtetit, studiuesit pranojnë se

sistemet modern politike janë karakterizuar shpesh nga një lloj “dominimi i ekzekutivit”. Epërsia

ekzekutive do të thotë që qeveritë kanë iniciativë legjislative, ato kanë konpetenca të gjera,

informacion dhe njohuritë e nevojshme për të analizuar problemet e ngutshme, zgjidhjen e tyre e

formulimin e politikave përkatëse. Ndërkohë, nga ana tjetër parlamentet kryejnë më shumë se një

funksion mbikqyrës. Ato vlerësojnë vlefshmërinë (ose mungesën) e politikave qeverisëse, mbajnë nën

kontroll qeveritë, i parandalojnë ato nga abuzimi me pushtetin e tyre, shqyrtojnë dhe vlerësojnë meritat

e propozimeve legjislative qeveritare dhe votojne për ti ndryshuar, miratuar apo refuzuar ato. Përvec

ketij funksioni mbikëqyrës ex ante (mbikëqyrje e cila ushtrohet para se të aprovohet një politikë e

caktuar), parlamentet kryejne gjithashtu mbikëqyrjen ex – post, pra nëse një politikë është zbatuar apo

jo ashtu sic është miratuar nga legjislatura.

Nuk ka një sistem universal të ndarjes së pushteteve. Edhe në sistemet në të cilat kontrolli dhe

kufizimet për ndërhyrjen e një dege të pushtetit tek tjetra janë më të mirëpërcaktuara, përsëri nuk mund

të pretendojmë se kemi një ndarje absolute të pushteteve. Marrëdhëniet ndërmjet degëve të ndryshme të

pushtetit, fuqia dhe influence që një degë e pushtetit ka mbi tjetrin, ndryshon në varësi të sistemit që

përdoret. Parimi I ndarjes së pushteteve, nga njëra anë, njeh funksionimin e pavarur të pushtetit

legjislativ, ekzekutiv dhe gjyqësor. Nga ana tjetër, parimi I kontrollit dhe balancës përqëndrohet në

garantimin e rregullit kushtetues si një të tërë, duke parandaluar uzurpimin e një dege të pushtetit mbi

tjetrin. Asnjë skemë kushtetuese nuk mund të reflektojë një ndarje komplete të ndarjes së pushteteve.

Skema është gjithmonë një ndarje e pjesshme. Këtë e pasqyron më së miri edhe thënia e Justin

Frankurters “Zonat bashkëveprojnë pjesërisht dhe nuk janë të lidhura tërësisht”.

Fokusi i këtij punimi është të tregojë sesa larg ne kemi shkuar për të zhvilluar një sistem shqiptar të

ndarjes së pushteteve. Para se të kthehemi tek kjo pikë, punimi do të fillojë më një historik të shkurtër

të vetë doktrinës së ndarjes së pushteteve.

13

1.2 Një kendvështrim historik mbi Teorinë e Ndarjes së Pushteteve.

Një nga aspektet më të rëndësishëm të demokracisë është sistemi I kontrollit dhe balancës midis degëve

të ndryshme të pushtetit. Ky koncept është rrënjosur në teorinë klasike të ndarjes së pushteteve. Kjo

teori e bazon pavarësinë e ndërsjelltë të organeve shtetërore në ekzistencën, në cdo shtet, të

funksioneve themelore, të dallueshme nga njëri tjetri, që mund të ushtrohen vetëm vecmas6. Qëllimi i

kësaj ndarjeje në funksionin legjislativ, ekzekutiv dhe gjyqësor dhe zhvillimi më pas i teorisë së

kontrollit dhe balancës midis tyre është në fund të fundit që forca e këtyre pushteteve të mos përdoret

në mënyrë abuzive.

Rrënjët e teorisë së ndarjes së pushteteve i gjejmë që në filozofët antikë. Kështu, Aristoteli, për të parën

herë në histori, ka përmendur pushtetet në shtet: i pari është Asambleja e Përgjithshme, e cila duhet të

vendosë për cështjet publike, i dyti është I përbërë nga trupi i funksionarëve dhe i treti nga trupi

gjyqësor7. Por autorët që e përpunuan më tej teorinë e ndarjes së pushteteve e që njihen edhe si

“baballarët” e saj janë John Lock dhe Monteskje. John Lock, ne librin e tij “Qeverisja Civile” (1690)

nënvizoi se mënyra më e mirë për të shmangur një “qeverisje të prishur” është promovimi kushtetues I

ndarjes së pushtetit legjislativ dhe ekzekutiv. Monteskje, i inspiruar nga përvoja Britanike në veprën e

tij “The Spirits of Laws” (1748), shtoi fuqinë e tretë të gjyqësorit në këtë koncept dhe shprehja

moderne e ndarjes së pushteteve u bë realitet. Nga shekulli XVII –XVIII, kur ky parim u shfaq për herë

të parë, në formën që e njohim dhe sot, si ekzigjencë e kufizimit të pushtetit absolut, përvoja e vendeve

të ndryshme, sidomos ajo amerikane, ka treguar se një sistem demokratik i bazuar në ndarjen dhe

balancimin e pushteteve pasuar me mekanizma kontrolli e balance të ndërjselltë midis tyre.

1.3 Zhvillimi I doktrinës së ndarjes së pushteteve sipas Monteskje-së.

Në mesin e shekullit XVIII, Monteskje pohoi shkëlqyeshëm rëndësinë e ndarjes së pushteteve në

demokraci, në veprën e tij “The spirit of the Laws ” si vijon:

“Kur pushteti legjislativ dhe ekzekutiv janë bashkuar në të njëjtin person apo organ nuk mund të ketë

liri, sepse i njëjti monark apo senat miraton ligje tiranike për ti zbatuar ato në mënyrë tiranike”; “Kur

fuqia e gjykimit bashkohet me legjislativin, jeta dhe liria e subjektit është e ekspozuar ndaj kontrollit

6 Luan Omari “Parime dhe nstitucione tw sw drejtws publike”, fq.110 7 Po aty, faqe.108

14

arbitrar, si pasojë gjykuesi do të jetë edhe ligjvënësi”; “Kur fuqia e gjykimit i bashkohet ekzekutivit,

gjyqtari do të përdorë dhunën dhe shtypjen”; “Gjithcka do të humbiste nëse i njëjti person ose organ do

të ushtronte të tre pushtetet”.

Këto mendime të Monteskje do të ndikonin në mënyrë të konsiderueshme në hartimin e deklaratës

Franceze të Drejtave të Njeriut më 1789. Kjo deklaratë parashikon:

“Te gjitha shoqëritë ku nuk është siguruar mbrojtja e të drejtave të njeriut dhe nuk është përcaktuar

ndarja e pushteteve, nuk kanë një Kushtetutë”.

Teza e Monteskjes – së konsistonte se ndarja e pushtetit gjyqësor, ekzekutiv dhe legjislativ do të rrisë

lirinë e subjektit duke parandaluar, dhunën, tiraninë dhe shtypjen.

Madison, me shrkimet e tij në gazetën “The federalist”8 diskutoi idenë e Monteskje-së në disa

dimensione. Madison ra dakord që: Akumulimi i të gjithë pushtetit legjslativ, ekzekutiv dhe gjyqësor,

në duar të njëjta (ose në një, osë në disa apo më shumë), edhe nësë trashëgohet, vetë – emërohet, ose

zgjidhet, me të drejtë mund të quhet si një përcaktim i tiranisë. Madison duke ditur që Monteskje, i

tërhequr dhe frymëzuar nga Kushtetuta Britanike (e pashkruar), kishte gabuar në supozimin se ka pasur

një ndarje “të papërshkrueshme nga uji” të tre degëve të pushtetit në Britani. Madison konstatoi se

bazuar në “dominimin” e Parlamentit dhe ligjit, dy pushtetet e tjera mund të thuhet se burojnë prej tij.

Kështu, ekzekutivi e ka prejardhjen nga legjislativi. Ndërsa sistemi gjyqësor kontrollohet nga Dhoma e

Lordëve e cila përbën dhe juridiksionin më të lartë në vend. Si rrjedhim, Madison arriti në përfundimin

e Monteskje, në të vërtetë, nuk kishte pretenduar një ndarje te plotë, të pastër, por arritjen e nocionit të

mëposhtëm: “Kur e tërë fuqia e një organi, ushtrohet nga duart të njëjta që posedojnë të gjithë fuqinë e

një organi tjetër, parimet themelore të një Kushtetute të lirë janë pothuajse të shkatërruara”. Madison

vazhdoi të konkludojë se ndarja e kompetencave mund ti shërbejë qëllimeve të drejta kushtetuese:.... sa

kaq, duke zbuluar strukturën e brendshme të organeve të pushtetit, disa pjesë përbërëse të tyre, në

marrëdhëniet e tyre reciproke, mund te jenë mjet për të mbajtur njëra – tjetrën në vendin e duhur.

Qëllimi kryesor i ndarjes së pushteteve konceptuar si nga Monteskje dhe Madison ishte se a do të

parandalonte tiraninë dhe mbronte lirinë.

Një pyetje akoma më e vështirë që është kërkuar nga filozofët politikë dhe kushtetuesit konsistonte: Në

promovimin e lirisë dhe parandalimin e tiranisë, a shkakton domosdoshmërisht joefikasitet ndarja e

pushteteve?!! Cass Sunstein ka argumentuar se: Është e vërtetë që sistemi i ndarjes së pushteteve

8 Madison, Hamilton, The federalist Papers, no 51, faqe 303.

15

kufizon qeverisjen duke vështirësuar veprimtarinë e saj, por nga ana tjetër ka vlera shumë më tepër se

kaq. Ndarja e pushtetit ndihmon në aktivizimin dhe efektivitetin e qeverisjes duke krijuar një ndarje të

shëndetshme të punës. Ky ishte një argument i shquar gjatë periudhës së hartimit të Kushtetutës në

Amerikë. Sistemi në të cilin ekzekutivi nuk do të mbarte barrën e gjykimit, e forcon atë duke e larguar

nga një detyrë që shpesh “prodhon” mosmiratim publik. Në qoftëse presidenti nuk gjykon, ai është në

gjendje të ndjekë detyrën e tij të pakufizuar me barrën gjyqësore. Në të vërtetë, i gjithë kuadri më

shumë fuqizon sesa e dobëson demokracinë, jo vetëm duke krijuar një ekzekutiv energjik por edhe

duke i lejuar popullit Sovran të ndjekë një strategji kundër qeverisë së tyre sunduese. Për aq kohë sa

instancat dhe degët e qeverisë “janë njerëzit”, një sistem i ndarjes së pushtetit mund ti lejojë qytetarëve

të monitorojnë dhe kufizojnë agjentët e tyre të papërsosur. Gjithashtu, sistemi i ndarjes së pushteteve

shumon pikat e qasjes ndaj pushtetit duke i lejuar njerëzit të kenë akses në kuadër të ekzekutivit dhe

degëve gjyqësore. Duket qartë se, ndërsa parimet themelore që drejtojnë zhvillimin filozofik të

doktrinës kanë të bëjnë me rëndësinë e parandalimit dhe të abuzimit me pushtetin, doktrina është

zhvilluar për të formësuar role të tjera në demokraci. Në menyrë të vecantë, ajo e ka siguruar

funksionimin special të degëve të pushtetit, jo krejtësisht, por deri në një masë të konsiderueshme. Për

më tepër, në të paktën disa sisteme, duke përfshirë edhe sistemin tonë, ajo luan një rol gjithmonë në

rritje mbi të drejtat e njeriut dhe një vision të vecantë të demokracisë, në bazë të themeleve dhe vlerave

kryesore demokratike të Kushtetutës sonë – llogaridhënie, përgjegjshmëri dhe transparencë.

1.4 Trashëgimia e përbashkët Monteskje dhe Lock.

Është pothuajse e zakonshme të titullosh Monteskje – në si “babain” e doktrinës së ndarjes së

pushteteve. Kapitulli i IV i famshëm i volumit të 11-të të librit “The Spirit of Law”, është pranuar

gjerësisht të jetë guri themelor I mendimit modern të ndarjes së pushteteve. Megjithëse mendimi I tij ka

qenë I influencuar nga autorë të tillë, si Locke dhe Bodin dhe I bazuar në sistemin ideal britanik, merita

e tij e madhe konsiston në prezantimin e idesë moderne të ndarjes së pushteteve.

Sipas Monteskje pushteti duhet ndarë midis organeve të ndryshme në mënyrë që asnjë organ të mos

ketë pushtet absolute, që një pushtet të kufizojë tjetrin, duke shmangur kështu cdo shpërdorim në

ushtrimin e pushtetit.

16

Por, duhet thënë Monteskje nuk ishte për një ndarje strikte të pushteteve,

që do të lejonte një bashkëveprim dhe kooperim midis organeve të pushtetit. Ndër tre pushtetet ai

theksoi se më shumë vëmendje duhej të kushtohej pushtetit gjyqësor, jo vetëm për shkak të rëndësisë së

posacme të tij, por edhe për shkak të brishtësisë së tij që vinte nga presionet dhe ndërhyrjet e dy

pushteteve të tjera.

1.4.1 Doktrina Demokratike Franceze.

Ideja e Monteskjes për ndarjen e pushteteve, shërbeu si direktivë e cila u pasqyrua në shumicën e

kushtetutave të kohës. Kështum, në Francën post-revolucionare, cështja më e rëndësishme ishte

sovraniteti popullor si një zë i pagabueshëm se cfarë ishte e mirë ose e keqe. Mendimi politik I

Rousseau, I bazuar në besimin e pakushtëzuar ndaj parlamentit si mbajtës I sovranitetit popullor,

dominoi inspirimin politik të revolucionarëve që themeluan Kushtetutën. Në vend të një balance dhe

kontrolli të ndërsjelltë të pushteteve shtetërore, konstitucionalistët francezë e vendosën parlamentin në

qendër të sistemit politik duke I dhënë atij një epërsi të dukshme krahasuar me pushtetet e tjera të cilat

ishin realitivisht të dobëta.

1.4.2 Koncepti Liberal Amerikan

Doktrina e “Kontrollit dhe Balancës” në sitemin Amerikan është bazuar në premisën se të tri degët e

pushtetit shtetëror nuk do të jenë aq shumë të larguara sa të humbin kontrollin ndaj njëra tjetrës. Me

fjalë të tjera, çdo organ duhet të jetë në gjednje të kontrollojë pushtetin e ushtruar nga të tjerët, duke

ndarë funksionet, diskutuar për to, ose duke kontrolluar ushtrimin e tyre. Si rrjedhim, modeli amerikan

ofron një balancë më të mirë midis tri pushteteve, sidomos duke I dhënë një peshëm më të madhe

pushtetit gjyqësor, I cili është një nga pushtetet më autoritare në vend. Kontributi kryesor i doktrinës

amerikane është i lidhur me koshiencën se balanca e premtuar nga Monteskje nuk mund të jetë më

tepër se “monstër” pa kontrollin e pavarur të pushtetit. Edhe pse propozimi i Monteskje lidhet me idenë

se pushteti duhet të ndahet, asnjë ilustrim konkret nuk është bërë për të garantuar efektivitetin e kësaj

ndarje. Më specifikisht, pozicionin modest që ai i’a atribuon gjyqësorit, nuk ofron zgjedhje të

17

qëndrueshme në rast konflikti midis legjislativit dhe ekzekutivit. Duke marrë në konsideratë tendencën

e autoriteteve për të abuzuar me pushtetin e tyre, sistemi i ndarjes vuan nga mungesa e efektivietit.

Cilat autoritete duhet të kontrollojnë veprimin e organeve të tjera është një çështje zgjedhje, ashtu si

dhe kushtet për ushtrimin e këtij kontrolli. çfarëdo qofshin përgjigjet e këtyre pyetjeve, modeli

Amerikan i ndarjes së pushteteve, së bashku me sektorizimin e pushtetit dhe me funksionet e tyre të

përziera sigurojnë armën e nevojshme për çdo pushtet, përfshirë këtu edhe gjyqësorin. Sfera e këtyre

“armëve” është mbrojtja e të drejtave të posaçme të një organi kundër cënimit të oganeve të tjera. Me

pak fjalë të parandalojnë 9ose rregullojnë gabimet në veprimet e autoriteteve publike. Kështu modeli

Amerikan i “Check and Balance” lindi.

1.5 Shteti dhe Pushteti: Sistemet që “mëshirojnë” ndarjen dhe bashkimin e pushteteve

Nëse sistemet që bashkojnë pushtetet identifikohen dhe “mëshirohen” më së miri me sistemin

Westminster, ndarja e pushteteve I afrohet më së shumti sistemit amerikan, me dy dhoma legjislative

(pak ose shumë të fuqishme), një ekzekutiv të kufizuar dhe një gjyqësor me traditë të vjetër.

Çfarë efektesh institucionale duhet të presim nga shpërndarja e pushteti? Në esencë ndarja e pushteteve

rezulton në:

a) Më shumë kontroll dhe balancë të pushtetit shtetëror. Asnjë aktor I vetëm ose organizatë nuk ka

fuqi të mjaftueshme dhe unitet për të vepruar, ndërsa shumë aktorë kanë fuqi në veto;

b) Ndarja e pushteteve duhet të na udhëheqë drejt një sistemi më të prirur për bisedime, negociata

dhe reflektime, të paktën me aktorët me një veto të efektshme;

c) Nevojat funksionale për të rregulluar dhe legjitimuar bisedimet dhe debatet në norma dhe

direktiva kushtetuese, të interpretuara nga një sistem gjyqësor I pavarur;

d) Në fushën e politikës, ne duhet të presim që kompetencat e shpërndara nëpër institucione të

ndryshme do të na udhëheqin deri tek përcaktimi I axhendës më të “ndjeshme”, zhvillimin e

politikave rajonale dhe angazhim për reformat e reja globale.

9 A.T. Mason and D.G Stephenson, fq.94

18

1.6 Unifikimi I pushtetit

Ajo çfarë e dallon sistemin Westminster për qellimet tona është bashkimi I pushtetit legjislativ me

ekzekutivin. Ekzekutivi është I përbërë nga partia që udhëheq në parlament, e cila formon dhe

qeverinë.Ekzekutivi është I përbërë nga anëtarë të legjislativit, zakonisht në formën e një Kryeministri

dhe Kabineti.

Në disa sisteme parlamentarë, të tilla si sistemi Danez, kabineti mund të përfshijë edhe anëtarë që nuk

janë zgjedhur gjatë legjislaturës, por emërohen nga Kryeministri për ekspertizën e tyre politike.

Në ndryshim me sistemet parlamentare të Evropës kontinentale, modeli Westminster përfshinë “qeveri

të fortë” kabineti të bazuar në sundimin e shumicës; rëndësinë e konventave kushtetuese; një sistem me

dy parti të bazuar në zonat zgjedhore njëemërore; me supozimin se minoritetet mund të gjejnë shprehje

në një prej partive të mëdha; koncpetin e opozitës besnikë së Madhërisë së saj; dhe doktrinën e epërsisë

parlamentare, e cila merr përparësi mbi sovranitetin popullor, përveçse gjatë procesit zgjedhor.

Në përshkrimin e pushtetit të shumicës së qeverive në Mbretërinë e Bashkuar, S.E.Finer10 shkruan,

“Unë duhet të theksoj se sa e madhe është kjo fuqi pothuajse e pakualifikuar”. Një parti e shumicës

qeveritare, parti e kohezionit të lartë dhe komisioneve parlamentare të dobta nënkuptojnë se partia në

pushtet mund të garantojnë kalimin e cdo project – ligji të paraqitur ekzekutivi.

Me pak fjalë, të gjitha institucionet që përbëjnë sistemin Westminster dhe parlamentar tentojnë të

kufizojnë fuqitë e pakontrolluara të partive opozitare, duke I mundësuar ekzekutivit të ruajë besimin e

partisë së tij në parlament. Edhe ish kolonitë britanike që kanë formuar parlamentet e tyre sipas modelit

Westminster në shekullin e nëntëmbëdhjetë kanë vazhduar të evoluojnë.

1.7 Funksionet negative dhe positive të ndarjes së pushteteve

Përvec këtij vëzhgimi qëndror të dimensioneve të demokracisë mbi ndarjen e fuqive dhe

kompetencave në sistemet politike, qasja jonë e ndarjes se pushteteve merr në konsideratë një numër të

funksioneve “pozitive” që lidhen me këtë sistem, përtej pranimit të funksionit negative të kontrollit

institucional.

10 \Finer, S.E.: Adversary politics and electoral reforms; ed. 1975.

19

Qëllimi i përhershëm ishte ndarja dhe rregullimi I disa instancave në mënyrë të atillë që secila prej tyre

të kishte kontroll mbi tjetrën, domethënë që interesi privat I çdo individi mund të ishte një rojtar mbi të

drejtën publike. Këto përfitime përfshinë:

a) Përfaqësim të gjerë politik të interesave të ndryshme;

b) Ndihmon për të arritur konsensus të gjerë në një qeveri me bazë të gjerë;

c) Promovon “cilësi dhe funksione” të vecanta në seciëln degë ose ndarje të pushtetit;

d) Përmirëson administrimin dhe politikën e shtetit;

e) Siguron mjetet për të kapërcyer pengesat e përkohshme politike.

Ndarja e pushteteve përmirëson ndjeshëm funksionet e përfaqësimit, siguron akses në veprimet politike

dhe vë në përdorim mekanizma të ndyshëm për përzgjedhjen e zyrtarëve publikë.

Ndarja e pushteteve është e lidhur ngushtësisht me ndërtimin e konsensusit në masë të gjerë dhe

llojeve të interesave që ajo përfaqëson. Në një sistem politik të ndarjes së pushteteve, angazhimi politik

kërkon shfrytëzim dhe bashkëbisedim me publikun. Ky proçes ka një tendencë të krijojë marrëveshje

me bazë të gjerë. Ndarja kushtetuese e pushteteve, si mekanizëm i shumicës, bën që inisiativat e mëdha

qeverisëse të mbështeten nga shoqëria civile dhe elitat politike.

Pereti11 argumenton se shqyrtimi gjyqësor e “ushqen” sistemin ndaj grupeve politike për të patur më

shumë akses në proçesin politik dhe përmirëson mundësitë për arritjen e nje konsensusi të qëndrueshëm

dhe të besueshëm politik. E thënë ndryshe, ne besojme se degët legjislative, ekzekutive dhe gjyqësore

luajnë role të ndryshme, por potencialisht plotësuese në kryerjen e funksioneve themelore të qeverisë,

ndërsa ndarja e këtyre institucioneve shpesh prodhon efekte të dobishme për qeverisje.

W,Ceaser12 në mbrojtje të sistemit të ndarjes së pushteteve vë në dukej se shumë kritikë ankohen se

sistemit i “mungon elementi unitar i politik – bërjes, i vendosur si një lloji oficeri ekzekutiv”. Nëse

dikush ka një pikëpamje të përgjithshme ndaj politikës, si e hapur – e mbyllur, polemike, e

vazhdueshme dhe pluraliste, koncepti i ndarjes së pushteteve dhe ndërveprimit institucional mund të

jetë më tërheqës dhe pragmatik se ajo çfarë ofrohet nga qasja për “unifikimin e pushteteve”.

11 Terri Jennings peretti; In Defense Of A political Court 2001; fq.209-54. 12 James W.Ceaser; Ne mbrojtje tw ndares se pushteteve.

20

Ndarja e pushteteve, në vend që shikohet si një pengesë për funksionimin e qeverisë, mund të përdoret

si mjet për zgjidhjen e pengesave brenda ose ndërqeveritare. Ashtu si një gjykatës federal i apelit vuri

ne dukje: “Zgjidhja e konfliktit ndërmjet degëve të koordinuara është një mundësi për një mënyrë

jetese konstruktive, që promovon pozitivisht funksionimin e sistemit tonë”. Edhe pse kompetencat e

instancave të pushtetit duhet të mbikëqyrin njëra – tjetrën, duke lënë të kuptohet se një degë kontrollon

ose ndalon veprimet e një tjetre, pengesat e shfaqura janë përgjithësisht të rralla.

Mark Graber në veprën e tij “Mbrojtja Legjislative e Gjyqësorit” ka shprehur: edhe figurat me

konfrontuese politike ka të ngjarë të duan të punojnë me pushtetet e tjera për të ndërtuar një mjedis të

qëndrueshëm, ku të gjithë të plotësojnë qëllimet e veta. Institucione të veçanta mund të kenë arsye të

mjaftueshme për të mbrojtur pushtetin dhe të drejtat e konkurrentëve të tyre, me argumentin se

shqyrtimi gjyqësor mundet ti sjellë dobi të madhe dy degëve të tjera të qeverisë duke larguar nga

axhenda politike çeshtjet e rendit të ditës të cilat janë shkatërruese për bashkëpunimin partizan.

1.8 Ndarja e pushteteve në nivele të ndryshme të qeverisjes.

Për të parashikuar kontributin e ndarjes së pushteteve në konsolidimin e sistemit demokratik do të

theksojmë aspektet pozitive apo konstruktive të këtij sistemi. Pretendohet se tre degët e pushteteve të

ndara veprojnë në të paktën katër drejtime të dallueshme, por që qëndrojnë në nivele të ndërvarura.

Duke ditur se këto katër nivele janë të vlefshme, kjo na mundëson të qartësojmë pretendimin tonë se

karakteristikat vitale të pushteteve të ndara janë neglizhuar disi dhe na lejon të argumentojmë që gjetja

e polemikave ndërmjet këtyre niveleve të ndryshme mund të ndihmojë në identifikimin dhe kuptimin e

problemeve bashkëkohore në lidhje me keqfunksionimin e sistemit të ndarjes së pushteteve. Në vijim

do të identifikojmë fusha të tjera nga jeta politike që janë konsideruar si element përbërës dhe thelbësor

të sistemit të ndarjes së pushteteve.

A. Sovraniteti si parim themelor

Sovraniteti është një fuqi që karakterizohet nga fakti se shumica e qytetarëve janë zakonisht “të bindur”

ndaj një autoriteti të lartë. Hulumtuesit dhe konstitucionalistët shpesh kanë thënë se sovraniteti, apo

autoriteti i instancës qeverisëse, i mbajtur zyrtarisht nga populli si një i tërë, është deleguar

përkohësisht për tek sistemi I ndarjes së pushteteve.

21

Në nenin 7 të Kushtetuës të Republikës së Shqipërisë sanksionohet parimi i ndarjes se pushteteve. Të

tre degët e pushtetit legjislativ, ekzekutiv dhe gjyqësor, janë të ndara dhe të dallueshme nga njëra tjetra.

Kjo presupozon pavarësi të pushteteve, edhe sepse nuk mund të bëhët fjalë për pavarësi të pushteteve,

edhe sepse nuk mund të bëhet fjalë për pavarësi absolute. Kjo pavarësi duhet kuptuar si një pavarësi

relative në kuptimin që secili pushtet në veprimtarinë e tij nuk duhet të ndikohet apo të nënshtrohet nga

tjetri. Kjo ndarje e përgjegjësisë paraqet një tendencë të vetë shtetit drejt sovranitetit.

B. Pushteti Primar

Ndarja e pushteteve vlen për ushtrimin e “fuqive kryesore” që janë pushteti ligjvënës, ekzekutiv dhe

gjyqësor. Në sistemin Amerikan megjithëse pushteti legjislativ është i lidhur qartësisht me Kongresin,

Presidenti ka të drejta të konsiderueshme për të ushtruar kompetencën ligjvënëse, si dhe për të

kontribuar në proçesin ligjvënës nëpërmjet vetos presidenciale dhe fuqive për të propozuar ligje. Në

mënyrë të ngjashme, pushteti ekzekutiv në bazë të Kushtetuës Amerikane është i ndarë pjesërisht midis

Kongresit dhe Presidentit. Shqipëria është përcaktuar si një Republikë Parlamentare duke vlerësuar

supermacinë e parlamentit shqiptar si organ qëndror për nxjerrjen e çdo ligji në kufijtë e

kushtetueshmërise.

C. Procesi electoral

Ndarja e pushteteve vepron në atë që mund të quhet një nivel politiko – zgjedhor për aq kohë sa çdo

qeveri përdor metoda të ndryshme për zgjedhjen e zyrtarëve të vetë publikë. Rëndësia e këtij aspekti të

ndarjes së pushteteve është e qartë: çdo ndarje e pushtetit kërkon nivel të konsideueshëm autonomie për

të siguruar objektivat e dëshiruara dhe promovuar qëllimet e përgjithshme të sistemit demokratik.

Thënia e Federalistit Madison13 e shfaq më së miri këtë fakt: “Mënyra për të hedhur themelet në

ushtrimin e kompetencave të ndryshme të qeverisë, e pranur nga të gjithë dhe thelbësore për ruajtjen e

lirise, është ajo se çdo organ i shtetit duhet të ketë një vullnet të vetin, dhe rrjedhimisht duhet të jetë aq

i qëndrueshëm saqë anëtarët e secilit duhet të jenë të veshur me pushtet në emërimin e anëtarëve të

tjerë.”

13 James Madison; The federalist No.51; fq.321

22

Në studime të shumta diskutohet “lidhja” e proçesit zgjedhur ndërmjet përgjegjësisë politike të

departamenteve të ndryshme qeverisëse dhe politikave publike të influencuara nga kërkesat e

zgjedhësve.

D.Proçesi I Politik – bërjes.

Nisur nga konstatimet e mëparshme, besojmë se ndarja e pushteteve ndikon veçanërisht në formësimin

e politikave publike, mënyrën si ato janë zhvilluar, miratuar, dhe administruar. Meqënëse ndarja e

pushteteve nuk është përcaktues i vetëm i karakterit të procesit politik, një qytetar14 do ta ketë të

vëshitrë të shpjegojë mënyrën e zbatimit dhe formimit të politikave, pa pasur më parë referenca të qarta

për formën e shpërndarjes së autoritetit politik ndërmjet insitucioneve të ndryshme qeverisëse. Sot,

pushteti kombëtar I fragmentuar mbetet i demonstruar ndaj procesit të politik – bërjes, I cili kërkon

miratimin e legjislativit, ekzekutivit, dhe shqyrtimit nga Gjykata Kushtetuese. Kjo pikë I referohet

orientimit pozitiv të teorisë politike.

E.Ndërvarësia.

Katër elementët e sipërpërmendur, edhe pse ndonjëherë të ndarë në praktikë, qëndrojnë llogjikisht të

ndërlidhur. Mosmarrëveshjet e ndarjes së pushtetit në një nivel të caktuar kalojnë shpesh një arenë

tjetër. Por jo cdo debat ka implikime kushtetuese dhe jo cdo garë ndër-institucionale ka pasoja të

menjëhershme politike. Përshembull , debatet në lidhje me komeptencat kushtetuese dhe përgjegjësitë

e çdo instance jo gjithmonë dalin në pah, por mbivendosen në mënyrë tipike brenda mosmarrëveshjeve

të aktorëve politike. Në qoftë se cështjet kushtetuese janë në vetvete të ngarkuara me shqetësime

politike, atëherë rezulton që dialogu mbi çështje të këtilla të vendoset në një kontekst të rëndësishëm

politik, I shoqëruar me diskutime dhe veprime afat – gjata. Dëshmi apo paaftësi e një instance të

qeverisjes për të mbrojtur disa element të sistemit të ndarjes së pushteteve mund të kompensohet nga

një institucion tjetër politik, ndoshta duhet vepruar përkohësisht jashtë rolit tradicional. Me pak fjalë,

siç ne e shohim atë, ndarja e pushteteve mund të marrë forma të ndryshme, asnjëra prej të cilave nuk

është më e keqe se e para, edhe pse prish staus-quo-në e mirëkrijuar. Theksojmë së konfigurimet e

shumta që sjell ndarja e pushteteve janë të mundshme brenda normativës së pranueshme

14 Shih Robertson & Judd; fq.16

23

KAPITULLI I DYTË

DOKTRINA E PUSHTETEVE NE SISTEMIN POLITIK SHQIPËTAR

2.1 Zhvillimi I procesit Politik në Shqipëri pas 1990.

Në reformat kushtetuese që përfshine vëndet e Europës Lindore Qëndrore, pranimi i ndarjes së

pushteteve është vënë shpesh në krye të listës së parimeve. Ai është konsideruar nje hap i

domosdoshëm për lindjen e për zhvillimin e demokracisë dhe sundimin e shtetit të së drejtës në këto

vënde, pas rënies së regjimeve komuniste. Në debatet paraprake zhvilluar gjatë hartimit të

Kushtetutave, nje rëndësi e madhe iu dha nenit gjashtembëdhjetë të Deklaratës së të Drejtave të

Njeriut dhe Qytetarit në Francë 1789 sipas të cilit. Në nje shoqëri ku garantimi I të drejtave dhe ndarjes

së pushteteve nuk është siguruar, kjo shoqëri nuk ka kushtetutë.

Në kontekstin politik Shqipëtar dhe në shume vende të rajonit, elementi kyç dhe tepër domethënës pas

rënies së regjimit Komunist ishte themelimi i struktures kushtetuese. E thënë ndryshe, te drejtat dhe

liritë themelore të njeriut, ndarja e pushteteve dhe sundimi I ligjit dhe së drejtës, u prezantuan si vlera

themelore te kushtetutave te reja. Kjo erdhi si rezultat i pranimit te ideologjise kushtetuese dhe pranimit

te modelit kushtetues bazuar tek shtetet demokratike me tradita kushtetuese te hershme.

Pranimi i ideologjisë së konstitucionalizmit, si nje dimension i ri bazohet ne idenë e ligjit supremë, që

shpesh i referohet si shtyllë kryesore e pershkrimit të hollësishëm teorik dhe formal të

konstitucionalizimit. Ligji supremë ka ekzistuar në rajon dhe veçanërisht në vendet që kanë pasur në

sistemet e tyre politike gjykatë kushtetuese si një instrument të kushtetueshmërisë, përmëndim ish -

republikën Jugosllave nga viti 1963 dhe Poloninë nga viti 1985. Në atë kohë të binte në sy një

kushtetutë pa element të mirëfilltë kushtetues, Gjykata Kushtetuese kontrollonte kushtetueshmërine e

legjislacionit dhe siguronte respektimin e ligjit supreme, por nuk permbante parimet e ndarjes së

pushteteve, shtetin ligjor, pluralizmin politik, etj. Me një fjalë mungonin themelet e demokracisë.

Themelimi i Gjykates Kushtetuese në vendet e rajonet, funksion i cili në disa vende mbartet nga

Gjykata Supreme, tregon qartësisht qasjen dominante në sigurimin e një qeverie me kompetenca të

limituara15.

15 Kristaq Traja “Drejtesia Kushtetuese”, shtepia botuese “Luarasi”, Tirane 2004.

24

Megjithëse sistemet kushtetuese kanë baza teorike të njëjta, është e vështirë se ka një uniformitet në

identitetin e tyre në qofte se i analizojmë me detaje. Diferencat janë të dallueshme në lidhje me

sistemin institucional të shpërndarjes së kompetencave ndërmjët legjislativit dhe ekzekutivit,

interferimeve te mundshme në fushën e mbrojtjes së të drejtave të njeriut, pavarësisë së sistemit

gjyqësorë dhe rolit të Gjykatës Kushtetuese. Ndarja e duhur e kompetencave dhe balanca e pushteteve

ndërmjet legjislativit dhe ekzekutivit, ishin objektivat kryesorë për tu arritur.

Nevoja e domosdoshme për një funksionim praktik të shtetit mbizotëronte mbi qëllimet parimore të

krijimit të ardhshëm të normave të reja demokratike. Nga kjo prespektivë, kushtetutat e reja të

miratuara nga vendet e Europës Qëndrore Lindore duken shumë të ngjashme me Kushtetutën e

Republikës së Shqipërisë, ku mungon një referencë e qartë mbi parimin e ndarjes se pushteteve.

A mund te justifikohet kjo “zgjedhje” duke perdorur arsyetime shkencore e praktike? A ekzistojnë me

të vërtete të tilla arësye? Këto janë pyetje shumë të ndjeshme, sepse ballafaqohemi me kahe të

ndryshme. Nga njëra anë, kjo zgjedhje mund të shfaqet si domosdoshmëri duke marrë në konsideratë

doktrinën e Monteskje - së se liria nuk është e mundur kur kompetencat e shtetit nuk janë ndarë në

mënyrë rigoroze. Nga ana tjetër nuk do të jetë e vështirë të shpjegojmë heshtjen në lidhje me parimin e

ndarjes së pushteteve, në qofte se ne fillojmë nga mendimi i avokatit Italian Vittorio Emanuele

Orlando.

Sipas tij, të gjitha degët e Shtetit duhet të jenë të lidhura dhe të funksionojnë në bazë të parimeve të

koordinimit dhe bashkëpunimit për të shmangur bllokimin që mund të shkaktojë një zbatim abstrakt

dhe i pavëmëndshëm i parimit të ndarjes së pushteteve në marrëdhëniet ndërmjet autoriteteve të shtetit.

Në qoftë se pranojmë hipotezën e parë, ne jemi të detyruar të pranojmë hartimin e një regjimi jo shumë

liberal, edhe ne qoftë se parimi demokratik është renditur i pari në hierarkinë e vlerave kushtetuese në

perputhje me strukturën dhe funksionimin e shtetit. Nëse frika e një amullie në marredhëniet

kushtetuese është menduar të kete frymëzuar hartuesit e kushtetutës, ne mund të argumentojmë se

Kushtetuta përpiqet të krijojë një ekuilibër mes kompetencave të shtetit, duke lejuar ato ndërhyrje të

përbashkëta, që një strukturim I rreptë I parimit të ndarjes së pushteteve nuk lë vënd për të.

Nga pikëpamja teorike ndarja e pushteteve mund të duket e papajtueshme me parimet demokratike, që

nënkuptojnë një ndikim i kudogjendur i sovranitetit të popullit nëpër të gjitha instancat e Shtetit. Ndarja

e pushteteve inicion pavarësinë e ndërsjelltë të instancave shtetërore, ndërsa funksionimi i regjimit

25

demokratik kërkon që të gjitha kompetencat e shtetit të varen nga i njëjti burim i legjitimitetit i

vullnetit politik të popullit.

Në Mbretërinë e Bashkuar të Shekullit XVII që Monteskje zgjodhi si model për hartimin e doktrinës së

ndarjes së pushteteve, pushtetet që supozoheshin të pavarur kishin burime të ndryshme të legjimitetit

politik dhe social: ekzekutivi i mbështetur nga legjitimiteti I dinastisë, ndersa legjitimiteti legjislativ u

krijua me pëlqimin e njerëzve dhe gjyqtarëvë që ishin të lidhur me traditën e inkorperimit në dhomën e

Lordëvë dhe Gjyqësorit. Dallimet në legjitimitetin social dhe politik mbështeten në pavarësinë dhe

ndarjen e pushteteve në mënyrë të atillë që parimi I një shoqërie demokratike nuk e lejon. Ky shembull

historik na tregon se garantimi I lirive themelore dhe të drejtave të njeriut që ndarja e pushteteve ka si

qëllim të siguroje, të mund të rrezikohet nga një zbatim I rreptë I parimeve demokratike. Aktorët

kushtetues në sistemet demokratike nuk mendohet të jenë të frymëzuar nga këto interesa të kundërta të

që Monteskje I pa si një bazë ekuilibri të sistemit kushtetues të Mbretërisë së Bashkuar. Sovraniteti I

popullit nëse nuk kontrollohet në mënyrë adekuate, lejon formimin e diktaturës së shumicës: por një

vërejtje mund të shfaqet. A është e vërtetë që shoqëritë moderne, ushtrimi I sovranitetit të popullit është

një shprehje kohërente e të ashtuquajturit vullnet të përgjthshëm? A mund të imagjinojmë se vullneti I

përgjithshëm është I bazuar në një sistem të qëndrueshëm të interesave që është i ndarë nga të gjithë

individët? Nëse cështja nuk është kjo, idea e një ekuilibri kushtetues si rezultat I konfliktit të interesave

të aktorëvë kushtetues mund të jetë I dobishëm edhe në kohën e tanishme. Madje degë të ndryshme të

pushtetit të një shteti demokratik kanë interesa të ndryshme funksionale dhe organizative. Konfliktet që

mund të lindin ndërmjet tyre I referohen mbrojtjes së pozicioneve të tyre kushtetuese dhe ushtrimit të

lirë të funksioneve përkundrejt ndërhyrjeve dhe kërcënimeve të ndërsjellta .Prandaj doktrina e ndarjes

së pushteteve ende mund të kete një interes actual të hartuesit e kushtetutës së re .Qartë , rregullimet e

marëdhënieve të reja kushtetuese ndërmjet pushtetit shtetëror mund të jenë të strukturuara dhe nuk

lidhen në mënyrë eksplicite me modelin e Monteskje së , por përftohen nga zhvillimi I parimeve në

kuadër të sistemit demokratik .Garantimi I lirive themelore dhe kërkimi I një ekuilibri kushtetues

bazuar në konfliktet e aktorëve kushtetuese mund të ndiqet edhe në këtë mënyrë.Nga kjo pikpamje , ne

mund të përdorim rendin kushtetues shqipetar për të studiuar mundësinë e zbatimit të lirisë dhe

demokracisë , pa një pranim të qartë të doktrinës së ndarjes së pushteteve

26

2.2 Ndarja e pushteteve: Kompetencat dhe marredheniet e ndërsjellta ekzekutiv legjislativ .

Parimi I ndarjes së pushteteve , I përcaktuar shprehimisht në kushtetutën Shqipëtare është një element I

përbashkët I kushtetutave të reja në pjesën lindore të Europës Perëndimore.Ky parim shpreh dukshëm

nevojën e madhe për të “shlyer llogaritë” me dimensionet e kaluara të pushtetit unitar dhe të

bashkëveprojë nën rendin e rregjimit dhe rregullave demokratike .Në Kushtetutën Shqipëtare, ky

parim është vendosur në Kapitullin e Parë që përmban parime të organizimit të shtetit .Pikërisht në

nenin 7 të kushtetutës gjendet elaborimi më I rëndësishëm I këtij principi .Kjo strukturë kushtetuese

prezanton konceptin e ndarjes së pushteteve bazuar ne principet demokratike,që nënkupton që I gjithë

pushteti I shtetit derivon nga populli16, si një burim I jashtëzakonshëm i vullnetit të lirisë. Sipas

parimit të ndarjes dhe balancës së pushteteve në njërën anë kemi ndarje funksionale dhe organike të

pushteteve shtetërore, në anën tjetër interferimin dhe kooperimin ndërmjet tyre, heqjen e mureve të

forta të ndarjes dhe mundësinë e nje sistemi kompleks e të ndërsjellë të kontrollit. Ndarja e pushteteve

ndërmjet Parlamentit, Qeverisë, dhe Gjyqësorit është strukturuar në bazë të sistemit të qeverisjes

parlamentare, në përputhje me disa elemente që janë karakteristikë e shumë vëndeve të tjera.

Rregulla dhe norma të vecanta i janë përkushtuar veçmas mbartësve të funksioneve legjislative dhe

gjyqësore: neni 70 I Kushtetutës Shqipëtare I beson kolektivisht anëtarëve të parlamentit dhe neni 145 I

vesh gjyqtarët me një status të vecantë, I ashtuquajtur “ligji per gjyqesorin”. Një dispozitë në lidhje

me mbajtjen e funksionit ekzekutiv mungon: nuk ka një dispozitë që I rezervohet këtij funksioni të

shtetit dhe për organin që qëndron në krye të saj qeverinë. Në këtë mënyrë autoriteti ligjor Parlamenti

dhe i gjyqtarëve të zakonshëm është I garantuar drejtpërsëdrejti nga Kushtetuta, ndërsa në lidhje me

funksionin ekzekutiv, Kushtetuta I beson vetë legjislativit detyrën si instance e duhur e shtetit,

Kushtetuta I beson vetë legjislativit detyrën si instance e duhur e shtetit. Në vijim të kësaj, ekzekutivi

buron nga mazhoranca parlamentare dhe është I përgjegjshëm vetëm përpara Parlamentit. Duke iu

referuar formimit të qeverisë, Kushtetuta preferon që fjalën e fundit për zgjedhjen e Qeverisë ta ketë

Parlamenti: përcaktimi I qeverisë I autorizohet Presidentit të Republikës dhe miratimit nga Parlamenti.

Më saktësisht procedura për caktimin e qeverisë fillon me konsultimet që zhvillon Presidenti I

Republikës për emërimin e Kryeministrit17. Në rastin kur shumicën e vendeve në Parlament e ka një

16 Neni 2/1 i Kushtetutës së Republikës së Shqipërisë 17 Neni 96 I Kushtetues.

27

forcë politike, emërimi I Kryeministrit është I thjeshtë. Kjo forcë bën propozimin e Kryeministrit dhe

emërimin e tij nga Presidenti mbetet i një karakteri thjeshtë formal. Por kur kemi një Parlament të

fraksionuar, ku asnjëra nga forcat politike nuk ka shumicën absolute, detyra e Presidentit paraqitet më

komplekse. Ai do të zhvillojë fillimisht me atë parti që ka fituar shumicën relative të vëndeve .Pas

zgjedhjes së Kryeministrit, është ky i fundit programin politik të Këshillit të Ministrave së bashku me

përbërjen e tij18.

Ndarja funksionale e kompetencave ndërmjet Parlamentit, qeverisë dhe gjyqesorit reflekton gjithashtu

konceptin e dominacës së Parlamentit, pavarësisht nga mekanizmat e ndryshëm institucional të

kontrollit dhe balacës. Parlamenti ruan kontrollin politik mbi qeverinë ndërmjet interpelancës, ngritjen

e komisioneve hetimore dhe njëkohësisht mund të ushtrojë forcë mbi qeverinë për të dhënë dorëheqjen

duke ushtruar ndaj saj mocionin e mosbesimit. Vecanërisht, ndaj Kryeministrit19, mund të kërkohet një

mocion mosbesimi nga 1/5 e deputetëve dhe ai quhet i miratuar kur për të votojnë shumica e gjthë

anëtarëve të kuvendit. Kjo është një formë për rrëzimin e qeverisë, e cila lidhet me faktin se për sa kohë

qeveria gëzon besimin e Parlamentit, ajo do të ketë edhe mbështetjen për të miratuar ato ligje qe

mbeshtesin programin e saj. Bëhet fjalë këtu kryesisht për ligje të cilat quhen ligje të drejtimit politik

ndërmjet të cilave kuvendi merr përsipër drejtimin politik të shtetit. Përmendim si të tillë ligjin për

buxhetin e shtetit, ligje që kanë të bëjnë me politika ekonomike afat shkurtra ose afat gjata, ligje për

ratifikimin e marrëveshjeve ndërkombëtare, ligji për amnistinë.

Ekzistojnë rregulla të vecanta në lidhje me organizimin dhe mënyrën e funksionimit të degëvë të

shtetit, por një dispozitë kushtetuese që përcakton se nga cilat organe përbëhët pushteti ekzekutiv nuk

ekziston. Megjithatë maja e piramidës të tij është qeveria që në Kushtetutë përkufizohet si Keshilli I

Ministrave. Veprimtaria e Keshillit të Ministrave dhe e gjithë organeve të tjera të administratës publike

zhvillohen në bazë dhe për zbatim të Kushtetutës dhe ligjit. Prandaj administratës publike nuk I lejohet

të miratojë akte administrative dhe të zhvillojë veprimtari administrative pa aprovim fillestar ligjorë.

Është vetë legjislativi ai që autorizon tek ekzekutivi kompetenca të vecanta dhe të specifikuara

administrative. Kjo varet qartë nga vendimet legjislative në lidhje me ekzistencën, shtrirjen dhe

ushtrimin e funksionit administrative. Nga kjo pikepamje, Parlamenti Shqipëtar preferon një version të

18 Neni 97 I Kushtetutes. 19 Neni 105 I Kushtetutes.

28

rreptë të parimit të ligjshmërisë, duke u frikësuar se një dispozitë e përgjithshme e funksionit ekzekutiv

të administratës publike mund të rezultojë në një ushtrim të pakontrolluar të veprimtarisë

administrative.

Në qoftë se është që kriza e doktrinës tradicionale të ndarjes strikte të pushteteve ka filluar me ardhjen

e qeverisjes Parlamentare, për shkak se legjitimiteti politik I qeverisë nuk ishte më I pavarur dhe

autonom, por I varur nga pëlqimi I Asamblesë Parlamentare, Kushtetuta Shqipëtare hodhi një hap të

mëtejshëm në këtë drejtim duke themeluar legjitimitetin formal të funksioneve të pushtetit ekzekutiv

mbi vendimet e parlamentit20. Nëse do ti kthehemi doktrinës së ndarjes së pushteteve dhe zbatimit të

saj në mënyrë kushtetuese, ne duhet të dallojmë dy aspekte mbizotëruese në lidhje me pozitën

kushtetuese të pushtetit ekzekutiv.( 1. doktrina e ndarjes së pushteteve nënkupton ndarjen dhe

shpërndarjen e funksioneve në mënyrë të tillë që cdo organ I shtetit është I veshur me një funksion

legjitim të vecantë: pavarësinë e ndërsjelltë të funksioneve të instancave qeverisëse. Dispozitat

kushtetuese nuk sigurojnë ndarjen e plotë të funksioneve ndërmjet pushtetit ekzekutiv dhe atij

legjislativ dhe për sa kohë që parimi I barazisë nuk është shkelur, ekzekutivit I është lejuar të miratojë

akte administrative në formën e dispozitave parlamentare. (2. Aspekti I dytë është pavarësia jo e plotë e

administratës publike nga Kuvendi sepse ajo nuk zotëron një pushtet autonom të vetë - organizimit

dhe varet nga vendimi I ligjvënësit parlamentar. Megjithatë, Kushtetuta kërkon që organet ekzekutive

të shtetit të funksionojnë me parimet e menaxhimit të mirë dhe të paanshmërisë. Përmbushja e kësaj

detyre natyrisht nënkupton një ndarje të pjesëshme të organeve të vogla ekzekutive nga procesi I

vendim marrjes politike që lidh Qeverinë me Kuvendin, nëpërmjet lidhjes së besimit të krijuar mes

tyre.

Qeveria në një farë mënyre është e varur nga pushteti legjislativ dhe qëndron në detyrë për aq kohë sa e

ruan besimin e Parlamentit, por përgjegjësia e Qeverisë para Parlamentit kërkon që ajo të jetë e pavarur

në marrjen e vendimeve që janë nën juridiksionin e saj sepse nuk ka përgjegjësi pa lirinë e veprimit.

2.3 Pozita Kushtetuese e Legjislativit nën Sistemin e Ndarjes së Pushteteve.

Në këtë moment është e përshtatshme të ndryshojmë pikëpamje dhe të shikojmë zbatimin e parimit të

ndarjes së pushteteve në Kushtetutën Shqiptare duke filluar nga pozita Kushtetuese e Parlamentit një

20 Sokol Sadushi, “Kontrolli Kushtetues”, shtepia botuese Botimpex, tirane Mars 2004.

29

dhomësh. Parlamenti ose sic quhet Kuvendi I Shqipërisë, gëzon pushtetin më të lartë në Shtet, tipike

kjo për vëndet me regjim Parlamentar. Parlamenti është një organ Sovran. Ai është shprehje e

drejtëpërdrejtë e dëshirës dhe zgjedhjes politike të njerëzve të cilët në sistemin kushtetues Shqipëtar

janë mbajtësit të sovranitetit21. Ata e ushtrojnë sovranitetin nëpërmjet përfaqësuesve të tyre ose

drejtpërsëdrejti .

Natyrisht roli qëndror që ka Parlamentin, si mbajtës I pushtetit më të lartë, I jep jetë të drejtës së tij për

të miratuar qeverinë dhe për të kontrolluar atë. Sidoqoftë, qeveria edhe pse e merr mandatin nga

Parlamenti, ka një pushtet të pavarur, me kompetenca të përcaktuara qartë.

Kuvendi ka rol vendimtarë në disa fusha, si miratimi I buxhetit, thirrja për referendum, ratifikimi I

traktateve Nderkombëtare, miratimi I kandidaturave të gjyqtarëve me propozim të Presidentit për në

Gjykatën Kushtetuese etj. Gjithsesi, Parlamenti asnjë nga këto kompetenca nuk I ushtron vetëm por në

bashkëpunim me instanca të tjera të pushtetit si dhe nëpërmjët iniciativave të përshtatshme dhe

vendimeve të mirëqena popullore të ndërmarra me referendum. Kështu, iniciativat legjislative

ndërmerren nëpërmjet dëshirës së të gjithë anëtarëve të parlamentit, kabinetit qeverisës dhe qytetarëve:

buxheti propozohet nga qeveria: zgjedhja e gjyqtarëve të zakonshëm ndërmerret nga Këshilli i Lartë i

Drejtësisë ose nga Presidenti kur bëhet fjalë per Gjykatën Kushtetuese. Qeveria në anën tjetër,

përcakton vijën e përgjithshme politike, qeverisë administratën publike dhe miraton akte nënligjore

për implementimin e ligjeve dhe realizon detyra të tjera në mënyrë të pavarur, por me një ndryshim të

vetëm që qeveria është politikisht përgjegjëse përpara parlamentit. Qeveria me të drejtën e saj

normative fuqimisht influencon në parlament për ndërmarrjen e iniciativave legjislative dhe

njëkohësisht dobëson pozitën e Presidentit pasi shumë prej kompetencave të presidentit ndahen me

qeverinë ose varen nga propozimi I saj, që është më e theksuar në fushën e politikave të mbrojtjes dhe

të jashtme.

Në perfaqësimin kushtetues, Kuvendi ka legjitimitet më të drejtëpërdrejtë politik se organet e tjera dhe

autoritetet e Shtetit, pasi anëtarët e tij janë të zgjedhur direkt nga populli. Një qëndrim i tillë, që

nënkupton një varësi të deputetëve nga vullneti I elektoratit, mund të rrezikojë pavarësinë e anëtarëve

të kuvendit në qoftë se pozita e tyre nuk do të mbrohej nga ndalimi i mandatit imperative. Kjo

21 Neni 2 I Kushtetutes se RSH “Sovraniteti ne Republiken e Shqiperise I perket popullit. ”

30

dispozitë ka qënë e diskutueshme sepse bie në diskutim me njohjen kushtetuese të partive politike,

vendimet e të cilave mendohet të jenë të detyrueshme për deputetët e partive politike, pasi vetë partitë

politike lidhen me vullnetin politik të popullit. Por, sipas mendimit dominues në doktrinën shqipëtare,

qëllimi I ndalimit të mandatit imperative nuk i pengon deputetët nga lidhja vullnetare me vendimet e

partive politike. Prandaj deputetët janë formalisht të lirë në përcaktiomin e votimeve dhe vijën e

sjelljes së tyre dhe kur ata pranojnë dhe bashkohen me politikat e partive të tyre politike. Rendi

kushtetues Shqipëtar nuk i lejon anëtarët e Parlamentit të revokohen nga zgjedhësit, liria e të cilëve

është e menduar të jetë garancia e besnikërisë së tyre për interesat e përgjithëshme, nën dritën e të

gjitha ndërhyrjeve apo interesave të pjesshme. Kjo është baza e ndalimit të mandatit imperative.

Njëkohësisht duhet që Kushtetuta të parashikojë dispozita lidhur me imunitetin dhe përgjegjshmërinë e

anëtarëve të Parlamentit që kompleton hartimin e garancisë së pavarësisë së tyre.

Nëse funksioni legjislativ I është besuar Kuvendit, jo të gjitha funksionet normative janë rezervuar për

të. Sic e kemi parë, neni 100 I Kushtetutës nuk I kufizon kompetencat e Keshillit të Ministrave në

miratimin e akteve me përmbajtje normative, vendime dhe udhezime pa “fuqinë e ligjit”. Përvec

këtyre, Kushtetuta22 shprehimisht autorizon Keshillin e Ministrave të aprovojë dhe aktet normative

“me forcën e ligjit” në prani të situatave të urgjencës dhe domosdoshmërisë. Por këtu vlen të

përmendet se as Kushtetuta apo ndonjë parashikim tjetër ligjor nuk kanë dhënë difinicionin e asaj se

çfarë kuptohet me “ situatë nevojë dhe emergjencë”. Një kufizim tjetër që vendos Kushtetuta në lidhje

me miratimin e këtyre akteve është se ato nuk mund të nxirren në ato fusha apo cështje në të cilat

Kushtetuta rregullimin e tyre ia ka rezervuar ekskluzivisht vetëm ligjit, duke përjashtuar kështu

rregullimin juridik nga ana e Qeverisë.

Në vetvete akti normative me fuqinë e ligjit kur miratohet nga parlamenti është ligj si në kuptimin

formal dhe material. Ato janë shprehje e delegimit të pushtetit legjislativ nga Parlamenti tek Qeveria.

Është pikërisht Parlamenti ai që duhet të miratojë këto akte të cilat e humbasin fuqinë e tyre që nga

fillimi në qoftë se nuk miratohen brënda 45 ditësh nga ai. Prandaj, rasti përjashtimor I nenit 101 nuk

do të thotë një rrëshqitje e Parlamentit nga pozita e tij e autoritetit qëndror politik: në cdo rast, ai

ushtron kontroll të plotë të miratimit të akteve normative. Për këtë arësye vendimarrja dhe zbatimi I

politikave është një marrëveshje besimi ndërmjet Qeverisë (në këtë rast Këshilli I Ministrave) dhe 22 Neni 101 I Kushtetutes.

31

Kuvendi. Edhe kur kemi një shmangie të dukshme nga struktura e rreptë e parimit të ndarjes së

pushteteve, dizanji I qeverisë parlamentare nuk duket të jetë “tradhëtar” dhe bazohet në parimet për të

cilat Kushtetuta është dukshëm e shqetësuar në lidhje me trashëgiminë e doktrinës së Monteskje-së.

Fuqia e parlamentit për të shpërbërë vetveten mund të përfshijë të dy institucionet si presidentin ashtu

dhe ekzekutivin, por mundësia e Parlamentit për tu vetëshpërbërë mund të konsiderohet një tjëtër

element i zgjidhjes së konflikteve nga mazhoranca parlamentare. Është pothuajse e pabesueshme që

anëtarët e parlamentit të veprojnë në këtë mënyrë, por është fakt që qeveritë shumë rrallë shpërbëjnë

“parlamentet e tyre”. Mbi të gjitha nuk mendoj se një analizë e frytshme e sistemit duhet të qëndrojë

në nivelin e klasifikimeve teorike duke u bazuar thjeshtë në dispozitat kushtetuese. Shfaqet gjithmonë

një nevojë që të hidhet sa më shumë dritë rreth funksionimit të sistemit në jetën e vërtetë politike për

të parë me sy objektiv se si funksionon sistemi dhe mënyrën e klasifikimit ndërmjet njërës apo tjetrës

formë. Në kushtetutat e reja, që prezantojnë demokracinë parlamentare, është e pritshme fuqia e

kontrollit parlamentar mbi qeverinë. Dispozitat kushtetuese të sipërpërmendura nuk të cojnë

“asgjëkundi”, përkundrazi na shfaqet një parlament I fuqishëm dhe vetë - përgjegjës që mbart

instrumenta të mjaftueshëm për të qëndruar në këtë pushtet. Faktikisht qeveritë që kanë mazhorancë

të disiplinuar në parlament kontrollojnë parlamentin dhe kjo është më se e vërtetë edhe për qeverinë

Shqipëtare. Në qoftë se Presidenti I Republikës buron nga e njëjta mazhorancë parlamentare apo

koalicion partish, a ekziston me te vërtetë ndarja e pushteteve ndërmjet ekzekutivit dhe legjislativit

?!!!!!!! Karakteristika kryesore e këtij “bashkimi” ndërmjet kompetencave legjislative dhe ekzekutive,

sollën një pozicion të fortë të qeverisë. Pavarësisht nga dominance e parlamentit si një trup i vetëm

përfaqësues dhe legjslativ, qeveria përdori të drejtën e saj nëpërmjet inisiativës legjislative dhe

disiplinimit të mazhorancës duke u bërë një padrone e procesit legjislativ: instrumentat e kontrollit

politik janë përdorur nga opozita për të ushtruar presion dhe për të tërhequr vëmendjen e publikut, pa

asnjë lloj pritshmërie për të qënë eficent dhe nuk kanë pasur asnjë llojë efekti substancial - vendimtar.

Komisionet parlamentare kanë qenë thjështë stacion autobusi për faturat e qeverisë dhe “trupat “ për

koordinimin partiak, në vënd të burimeve të informacionit dhe shqyrtimit të kujdesshëm. Parlamenti

ka qënë aty vetëm për të aprovuar politikat e qeverisë dhe është kthyer në një trup kontrolli. Ndërsa në

anën tjetër marrëdhëniet ndërmjet qeverisë dheë presidentit kanë qënë shpesh herë koperuese si dhe

ndërmjet presidentit dhe parlamentit. Në rrethana të tilla nuk kanë ekzistuar kushte dhe nevoja reale

për të shpërbërë parlamentin nga ekzekutivi dhe nuk do të kishte ndodhur edhe sikur të ishte e

32

mundshme kushtetueshmërisht. Realisht nuk ka pasur ndarje reale të pushteteve dhe asnjëri prej nesh

nuk mund të njohë një sistem të ndarjes së pushteteve.

2.4 Institucioni I Presidentit në Balancën e Ndarjes së Pushteteve Ekzekutiv Legjislativ.

Në shtetin e sotëm Shqipëtar, roli dhe pozita juridike e presidentit të Republikës janë të lidhur ngushtë

me një problem kyc sic ështe ai I raportit ndërmjet pushteteve të ndryshme , nga I cili përcaktohet

edhe forma e qeverisjes , pra lloji I Republikës23. Konstitucionalistët në përpjekjet e tyre për të

klasifikuar sistemin tonë tentojnë ta quajnë atë një system dominues parlamenta , ku Presidenti është

një organ kushtetues I vecuar nga qeveria , mbajtës I një pushteti asnjëanës , përfaqësues dhe symbol I

unitetit të popullit , garant I respektimit të normave kushtetuese e sidomos atyre që rregullojnë

marrëdhëniet ndërmjet organeve të pushtetit .

Zgjedhja e Presidentit nga mazhoranca parlamentare nuk krijon asnjë impact të rëndësishëm dhe të

domosdoshëm për pozitën e tij .Vetë institucioni I Presidentit në përputhje me kompetencat e tij është

I ngjashëm me kreun e shtetit në sistemet klasike parlamentare .Presidenti I Republikës vështirë të ketë

ndonjë influencë të rëndësishme mbi punën e qeverisë, pasi ai vetë nuk qëndron në krye të punëve të

saj. Ai mund të kontrollojë qeverinë vetëm duke pranuar ose jo propozimet që vijnë nga Parlamenti,

ose të finalizojë vendimet në fushat me përgjegjësi dhe kompetenca të përbashkëta. Presidenti

gjithashtu mund të përfundojë ratifikimin e Traktateve Ndërkombëtare dhe mund të ofrojë opinione

mbi traktatet që duhet të ratifikojë qeveria. Ai është komandant I Forcave të Armosura .

Përsa I përket marrëdhënievetë tij me Parlamentin, mbi ato të përmendura deri më tani, Presidenti ka

të drejtën të bëjë propozime për zgjedhjen e zyrtarëve të shtetit. Presidenti ka detyrën dhe të drejtën ti

drejtohet kuvendit të paktën një herë në vit, të nxjerri dekrete dhe mbi të gjitha ka të drejtën e vetos,

p.sh të kthejë në parlament për rishqyrtim. Në një rast të tillë , nëse Parlamenti miraton ligjin me

shumicë vote, ai I dërgohet Presidentit të nënshkruaj dekretin. Presidenti nuk ka të drejtë të kthejë

ligjin në Parlament kur ai është i aprovuar me 2/3 e votive në Parlament.

23 Luan Omari dhe Aurela Anastasi “E drejta Kushtetuese”, faqe 303.

33

Duke pasur parasysh se Presidenti I Republikës nuk është kreu i ekzekutivit dhe se qeveria është

përgjegjëse para parlamentit, mund të parashtrohet pyetja cfarë ka të ngjashëm sistemi presidencial

me sistemin tonë parlamentar?!!!!!!!!!!!!! Në këtë kontekst, zgjedhja e Presidentit nga shumica

parlamentare shfaqet si plotësim I legjitimitetit qeverisës më shumë se një sistem qeverisje më vete24.

Të gjithë këta shembuj tregojnë se përkatësisht në një qeveri të qëndrueshme dhe të mbështetur nga

mazhoranca parlamentare, pozita e presidentit është mjaft e dobët, dhe ushtrohet një presion i fortë për

ta nxjerrë Presidentin nga skena politike. Kjo është një karakteristikë e sistemeve parlamentare që

tenton ta mbajë kreun e shtetit me kompetenca dhe të drejta të kufizuara, I ngjashëm me pozitën e

Mbretërisë së Anglisë. Me sa duket, gradualisht formohet një strategji e partisë në pushtet për të

mbajtur në pozicionin e kryeministrit, kryetarin e partisë dhe pozicioni I kreut të shtetit ti lihet një

anëtari më pak të spikatur brënda partisë. Një dispozitë e rëndësishme kushtetuese është qeveria dhe

Kryeministri, si drejtuesi kryesor I pushtetit ekzekutiv. Ana tjetër e medaljes tregon se Presidenti dhe

ekzekutivi nuk mund të shpërbëjnë parlamentin dhe qëndrojnë në një disavantazh të dukshëm në

balancën e ndarjes së pushteteve ndërmjet parlamentit dhe ekzekutivit. Në rast keqkuptimesh ndërmjet

politikës dhe legjislaturës, të dyja këto instanca duhet të përfshijnë trupin zgjedhor si albitrin final.

Mungesa e këtij elementi të domosdoshëm të qeverisjes parlamentare nuk është e thënë të shikohet si

një tendencë drejt sistemit presidencial, por më shumë si një relikë e mbetur e ish-asamblesë, e

shoqëruar me një tendencë të fortë drejt dominimit të parlamentit mbi ekzekutivin. Dispozitat

kushtetuese e shpërbëjnë parlamentin nëpërmjet vendimit të vetë mazhorancës së anëtarëve të

parlamentit. Kjo nuk mund të krahasohet me alternativën e vetë-shpërbërjes së Parlamentit që

nënkupton përballjen me mundësinë e shpërbërjes së parlamentit nga ekzekutivi (Si në Kroaci dhe

Hungari). Gjithashtu kjo nuk do të thotë që qeveria Shqipëtare është e dobët, për hir të faktit ajo

qëndron në të kundërt të këtyre alternativave. Në të tilla rrethana, Presidenti së paku mund të

kontrollojë si qeverinë ashtu edhe Parlamentin me qëllim balancimin e interesat publik me interesin e

partisë. Ështe mëse e qartë se rruga e sipërpërmendur e ndarjes së pushteteve dhe strukturimi I tyre në

fushën e përgjegjësive të ndara, në fakt destabilizon bashkëpunimin e vërtetë ndërmjet instancave dhe

krijon sufiçencë të vetë sistemit. Disa nga problemet e përmendura mund ti kalojnë për shqyrtim

Gjykatës Kushtetuese, por disa prej tyre i perkasin një konflikti të pastër politik që kërkojnë zgjidhje sa

herë që ato shfaqen. Duhet të dimë që askush nuk mund të krijojë një sistem me instrumenta të përsosur

24 Kristaq Traja “Drejtesia Kushtetuese”, shtepia botuese “Luarasi”, Tirane 2004.

34

për zgjidhjen e konflikteve, edhe pse një pikëpamje e tillë është një vendim-marrje fisnike. Krijimi I

kulturës politike dhe e një qeverie të përgjegjshme nuk është dicka që rrjedh nga një copë letër.

Kompletimi dhe përsosmëria e një kushtetute nuk mund të mbështetet vetëm në konstruksione teorike

dhe matematikore, mund ta bëjë sistemin jofunksional dhe jo-operativ, po aq sa dhe një nivel I

tepruar I kontrollit dhe balancës.

35

KAPITULLI III

SISTEMI POLITIK SHQIPTAR

3.1 Formimi i sistemit politik shqipëtar, konsensus apo mosmarrëveshje e elitës politike.

Pjesa e fundit e këtij punimi shqyrton nëse elitat politike kanë arritur në konsensus apo kanë pasur

mosmarrëveshje për shpërndarjen e pushteteve në sistemin e sapo formuar politik shqiptar.

Pyetja e pare qe te shkon menjehere ne mendje eshte: A e moren parasysh konstitucionalistet ndarjen

e pushteteve ndermjet instancave te ndryshme te pushtetit politik? A kushte Kushtetuta e re, e cila u

miratua me referendum popullor, një qasje të qartë mbi ndarjen e pushteteve? Shqiperia është një rast

interesant për studim sepse ajo ndan shumë element të ngjashëm politik me vendet e tjera të rajonit

persa i perketë Historisë, kulturës ekonomisë dhe zhvillimit institucional. Që prej ndryshimit të sistemit

politik ne vitin 1991, elita politike ka bërë perpjekje te vazhdueshme për të shpërndarë pushtetet midis

institucioneve politike. Struktura e sistemit te ri politik shqiptar u ngrit brënda kuadrit te institucioneve

ekzistuese nën regjimin komunist, domethënë një parlament shumë i pazhvilluar, i përbërë nga

socialistët ideologjik qe sishin të detyruar të ‘përshëndesnin” ndryshimet demokratike nën presionin

nderkombëtar, demokratët kombëtar pa asnjë përvojë në qeverisje të pavarur dhe komunistët që ishin

kundër ndryshimit dhe tregut të reformave. Meqënëse dy grupet e para të elitave zunë pozicionet më të

rëndësishme në vendim-marrje, formimi i sistemit të ri politik u mirëprit nga masa e gjërë popullore.

Gjatë tranzicionit te transformimit te sistemit politik, elita politike u angazhua ne luftën e nxeht mbi

përzgjedhjen e institucioneve politike. Diskutimi i parë ishte emërimi i një figure presidenciale

popullore, nga kuvendi i trashëguar nga diktatura komuniste. Forcat demokratike e pozicionuan

figuren e presidentit si simbol te pavarsisë, unitetit kombëtar dhe autoritetit. Forcat socialiste,

ideologjia udhëheqëse e të cilëve ishte e bazuar në antarësimin kolektiv, fillimisht ishte kundër kësaj

pozite, por në fund ranë dakord përkundrejt kërcenimit të hapur që vinte nga elita komuniste. Në këtë

periudhë Shqipëria deshmoi vetëm një marrëveshje te pjesshme dhe më pas u zhvendos drejtë rrugës së

ndryshimit të sistemit politik duke hasur mungesa të theksueshme në përpjekjet dhe bashkimin e elitave

që do të mernin vendime të theksueshme për reformat politike dhe ekonomike dhe sic ndodhi dhe ne

36

shume vende te ish-bllokut komunist, si një Poloni, Republiken Ceke etj.Si i tillë, procesi i ndertimit te

institucioneve ka qënë gradual dhe jo revolucionar. Balanca e pushteteve është zhvendosur ne menyre

periodike ndërmjet periudhes së ndryshimit te sistemit politik me 1991. Fillimisht sistemi është

dominuar nga Institucioni i Presidentit duke kaluar gradualisht në dominimin e parlamentit me

miratimin e një sërë ligjesh që hodhën themelet e para të kushtetutës Shqiptare. Sistemi duket se gjeti

balancen e tij ne aprovimin e Kushtetutës ku parlamentit j’u konfirmua supermacia e tij legjislative,

ndërsa Presidenti mbajti pushtetin e tij mbi kontrollin e sistemit politik ne tërësi.

Ndarja e tanishme e pushtetit nuk është rezultat i një projektimi strategjik i zbatuar nga një grup

dominues parlamentar, por është rezultat i një konsensusi ndërmjet grupeve opozitare për të gjetur

ekuilibrin e sistemit politikë Shqiptar.

Është e rëndësishme të vemë në dukje se konflikti dhe bllokimi në sistemin parlamentar lidhur

kryesisht me të drejten për të qeverisur dhe mungesën e duhur te ndarjes së pushteteve që do të

konsolidonin sistemin e ri demokratik. Partia Demokratike parlamentare fitoi zgjedhjet më 1992, por

atmosfera e tensionuar përreth për ndryshimin e pushtetit ka kontribuar në një klimë të rëndë

konfrontuese politike në Shqipëri rreth nocioneve të legjitimitetit të zgjedhjeve dhe të drejtën për të

qeverisur. Është e rëndesishme të theksohet se kjo frymë ka karakterizuar pothuajse të gjithë historinë

e zgjedhjeve parlamentare ne Shqipëri dhe është ngulitur në sistemin përmes përsëritjes së zgjedhjeve

dhe bllokimit të funksionimit të institucioneve shtetërore. “Partitë Politike shumë shpesh nuk e

pranojnë legjitimitetin e zgjedhjeve, ato humbin vazhdimisht, kontestojnë rezultatet e tyre”, shkruan

Politologu Amerikan Daniel Server25.

Kjo natyrë e mbivendosjes së konfliktit institucional dhe ideologjik është shqetësuese sepse në qoftë se

arsyet ideologjike vazhdojnë të mënjanojnë konfliktin institucional, ka mundësi të forta që Shqipëria të

mos jetë në gjëndje të konsolidojë sistemin e saj institucional dhe do të përballet me konflikte mbi të

njejtën çeshtje në të ardhmen, sidomos në qoftë se fituesit u përpoqën për të ripërcaktuar ligjet

kushtetuese e vitit 1998-të si të përhershme, të cilat shërbejnë si normë për kontestimin e përhershëm të

politikës, apo elitat konkuruese vazhdojne ta shohin vendosjen momentale të instancave shtetërore si të

përkohshme pa përmbushur nocionin e ndarjes së pushteteve.

25 Daniel Server; “Shqiptaret ne Ballkan”, Tirane, ISHSN, 2001.

37

Si rrjedhoje na paraqiten dy pyetjet tona: 1)A mund të arrijnë elitat politike konsensus mbi institucionet

e qeverisjes dhe ndarjes së pushteteve mes këtyre institucioneve? 2)Cilët janë faktorët që pengojnë ose

nxisin kërë konsensus?

Në mënyrë që të kuptojmë qëndrimet e elitave në lidhje me institucionet politike dhe ndarjen e

pushteteve, është e nevojshme që së pari të vlerësojmë besimet e tyre rreth sistemit politik në

përgjithesi dhe marredhëniet ndërmjet institucioneve politike në veçanti. Besimet formojnë qëndrimet

pasuese.

Ideologjia politike ka te ngjarë te jenë një faktor i fuqishëm shpjegues sepse ideologjitë e fuqishme

politike ofrojnë qasje të ndryshme të marrëveshjes dhe proçesit të qeverisjes. Për shëmbull në një

proces post-diktatorial, trashëgimia e partisë Politike është e fuqishme. Nën sundimin komunist,

vecanërisht në periudhën “enveriane” komunistët e përqëndruan pushtetin në një individ të vetëm.

Orientimi I elitave politike në parlament për bashkëveprim politik që udhëhiqet nga kontrolli,

përgjegjësia dhe menaxhimi vetiak nuk ka të ngjarë të jenë mbështetës të sistemit të ndarjes së

pushteteve. Por gjatë strukturimit të sitemit politik si një I tërë paraqiten një sërë pengesash, për të cilat

konsensusi në fazat fillestare, gjasat për arritjen e konsensusit zvogëlohen në fazat e ardhshme. Një

pengesë për fazën e konsolidimit është arritja e konsensusit mbi kornizën dhe përmbajtjen e

Kushtetutës, meqënëse kjo e fundit është thelbësore për stabilitetin politik pasi shërben si një faktorë –

kulturor dhe demokratik, I bazuar në sundimin e ligjit. Kushtetutat përshkruajnë të drejtat dhe liritë

themelore të shtetasve. Përvec kësaj, kushtetutat I japin “zë ligjor” parimeve dhe aspiratave të

shoqërisë. Shqipëria dështoi në miratimin e draftit kushtetues nga elitat parlamentare derisa Presidenti I

asaj kohe kërkoi mbajtjen e një referendumi popullor për miratimin e saj. Nga ana tjetër, kushtetutat e

vendeve evropiane përfshijnë dispozita që mbrojnë “identitetin kolektiv” që nënkupton përfshirjen në

kushtetutë të shumë cështjeve që kanë qënë preh e kontestimeve. Në kuadrin e ndarjes së pushteteve,

kushtetutat në mënyrë tipike krijojnë kuadrin e gjerë të qeverisjes, në shumicën e rasteve amendimi I

mëvonshëm I legjislacionit është I nevojshëm në mënyrë që të përcaktohet plotësisht organizimi dhe

kompetencat e institucioneve politike.

Në rastin e Shqipërisë, janë zhvilluar ngjarje të një rëndësie më të madhe politike dhe institucionale se

sa aprovimi I kushtetutës, ngjarje që kanë gjeneruar konflikt të ashpër dhe bllokim nga dy grupet më

të mëdha parlamentare brënda legjislaturës. Si rrejdhojë Kushtetuta Shqiptare ka krijuar një kornizë “të

vakët” ligjore për ndarjen e pushteteve dhe nuk ka një thirrje që lidhet ekskluzivisht me vazhdimin e

38

legjislacionit për të përcaktuar në detaje kompetencat dhe detyrat e degëve të ndryshme të qeverisë. Në

këtë kontekst ne parashtrojmë: Në qoftë se grupet paralmetnare e shohin Kushtetutën si një kompromis

të ëprkohshëm dhe jo një marrëveshje konsensusi, sistemi i tanishëm i ndarjes së pushteteve nuk ka

gjasa të përmirësohet dhe të jetë në axhendën e ditës së grupeve parlamentare.

Për qëllime të këtij punimi interes do të kishte edhe qasja apo qëndrimet e elitës për sistemin e ndarjes

së pushteteve në Shqipëëri. Në përgjithësi, sistemet e ndarjes së pushteteve në regjimet presidenciale

dhe gjysmë – presidenciale janë projektuar për të nxitur konkurrencën midis legjislativit dhe

ekzekutivit për çështje të vecanta politike, por duke qëndruar në stadin e konkurrencës për të mos

degjeneruar deri ne konflikt ndërmjet dy degëve të pushtetit. Në përgjithësi, ne besojmë se elitat

legjislative mund të vlerësojnë sistemin e ndarjes së pushteteve në bazë të aftësisë së vetë sistemit për

të mbajtur konfliktin ndër – institucional nën kontroll.

Sipas perspektivës së përvojës institucionale, parlamentarët të cilët besojnë se miratimi i Kushtetutës

ka zvogëluar konfliktin ose nuk ka gjeneruar kurrë konflikt ndërmjet pushtetit legjislativ dhe

ekzekutiv, shfaqin qëndrime pozitive në lidhje me sistemin. Miratimi i kushtetutës në shumë mënyra

sqaron ndarjen e pushteteve midis institucioneve politike në krahasim me periudhën e para –

kushtetutës. Megjithatë, ndërsa kushtetuta themelon një kornizë të gjerë për ndërveprimet ndër –

institucionale, detajimi i ligjeve të miratuara ishte i nevojshëm për të siguruar udhëzime të vecanta për

instanca të ndryshme. Shumë nga këto ligje nuk janë miratuar ende. Përvec kësaj, Gjykata Kushtetuese

që është përgjegjëse për interpretimin e kushtetutës dhe të ligjeve ka qenë operative vetëm vitet e

fundit. Si rezultat i kësaj, gjykata nuk ka pasur kohë të mjaftueshme për të sqaruar shumë fusha të errta

në marrëdhëniet ekzekutiv – legjislativ .

Mbikëqyrja parlamentare e degës ekzekutive, e cila është pranuar përgjithësisht si një komponent

qëndror i një sistemi të balancuar të ndarjes së pushteteve. Mbikëqyrja ka qenë një nga aspektet më të

diskutueshme të marrëdhënieve legjislativo – ekzkeutivë në Shqipëri. Parlamenti Shqiptar ka patur

përvojë të mbikëqyrjes së degëve ekzekutive, që nënkupton se elementë të mbikëqyrjes janë

përdorur duke përfshirë interpelancën e kryeministrit para parlamentit për punën dhe veprimtarinë e

qeverisë së tij, interpelanca e Kontrollit të lartë të Shtetit në lidhje me pasqyrimin e pasurisë së

politikanëve etj. Pra, të tre llojet e variablave: ideologjia, konsensusi paraprak dhe përvoja

institucionale, luajnë një rol mbështetës për sistemin e ndarjes së pushteteve në Shqipëri. Ndërsa

zhvillimi i nocionit të mbikëqyrjes është ende në fazën e tij të konsolidimit në Shqipëri. Megjithatë,

39

rezultatet këtu sugjerojnë se në qoftë se mekanizma të tillë të mbikëqyrjes zhvillohen më tej duke

rritur rolin e deputetëve, anëtarët e parlamentit ka gjasa të rrisin mbështetjen e tyre për ndarjen e

pushteteve.

KONKLUZIONE

40

Për aq sa u përmend dhe u vu në dukje në këtë kapitull, angazhimet dhe ndërrmarrjet kushtetuese sa do

të shtrenjtë janë, nuk mund të përcaktojmë të pavarur nga faktorët e tjerë si p. sh, marredheniet

ndërmjet ekzekutivit dhe Parlamentit, apo kushtet për strukturimin e pushtetit politik qe kryesisht

përcakton mënyrën e funksionimit të pushtetit. Vecoria kryesore e sistemit parlamentar Shqipëtar është

se në vënd të ndarjes institucionale dhe funksionale të pushteteve, ka një ndarje të pushtetit politik

ndërmjet pozitës dhe opozitës. Megjithëse kushtet për ruajtjen e stabilitetit politik nga mazhoranca

parlamentare, sidomos të një koalicioni dhe mundësitë e opozites për të balancuar interesin publik janë

më tepër cështje të shkencave politike, ligji kushtetues mundet së paku të pranojë realitetin dhe të

kontribuojë në krijimin e instrumentave ligjore të aftë të krijojnë autonominë e duhur institucionale të

instancave kushtetuese, vecanërisht të kuvendit dhe të drejtat e duhura të opozitës për të lehtësuar

veprimtarinë intitucionale të sistemit. Padyshim, përqëndrimi I pushtetit në duart e elitës së partive

politike në Parlament dhe më pas përqëndrimi I pushtetit tek qeveria është e kundërt me nivelin e

institucionalizmit funksional dhe struktural të Parlamentit. Dispozitat kushtetuese për të drejtat e

anëtarëve të Parlamentit, veçanërsht veprimtaria e komisioneve Parlamentare, si dhe rregullat e

procedimit, pashmangshmërisht sigurojnë mundësi për funksionimin e Parlamentit si një trup

diskutues që vepron për interesin publik. Një ndërrmarrje tepër e rëndësishme ligjore është sistemi

elektoral që mund të sigurojë prezantim të gjërë dhe të vërtetë të partive politike në Parlament, si

rrjedhojë të mund të zgjerohet kontrolli politik mbi qeverinë. Këto pika të pakta ligjore së bashku me

cështjen e vetë shpërbërjesë së Parlamentit shprehin diskutim mungesa në dispozitat kushtetuese.

Një tjetër pikë e nxehtë është mungesa e mandatit imperative të deputetit në lidhje me partinë që ka

kandiduar apo thjesht elektorati që e ka votuar. Kjo është e sanksionuar edhe në kushtetutën e

Shqipërisë, duke bërë që deputeti ti përkasë para së gjithash kuvëndit dhe jo ekskluzivisht forcës që e

ka kandiduar. Problemi që mbetet të diskutohet është moral dhe duhet të jetë vetë politika dhe shoqëria

shqipëtare që duhet ti japë fund procesit të kalimit të deputetëve nga një bllok politik në tjetrin sipas

interesave të castit. Nëse ky fenomen përsëritet shpesh, do ti dëmtojë të gjitha forcat politike në vend,

duke mos garantuar qëndrueshmëri politike në të ardhmen. Më vjen ndër mend shembulli I Spanjës, ku

partitë politike kanë nënshkruar një pakt për mos lejimin e kalimit nga njëri krah politik në tjetrin,

pakt që ka funksionuar më së miri në këto 12 vite të fundit në këtë vënd . Mbase edhe në Shqipëri ka

ardhur koha që ky pakt të pranohet nga të gjitha palët, pasi fenomeni “amoral” I kalimit ka gjasa ti

41

prekë të tërë në të ardhmen. Arti I ndërtimit të demokracisë nuk është vetëm cështje e ekspertizës

ligjore por mbi të gjitha një cështje e maturimit politik.

Hartimi i tërë marëdhënies ndërmjet pushteteve të shtetit është dukshëm në kompleks se sa zbatimi i

thjeshtë i doktrinës së ndarjes së pushteteve. Hartuesit e Kushtetutës shpesh duhen të gjejnë një

marrëveshje nga parimet e ndryshme që prodhojnë konflikte institucionale. Për shembull, parimi

demokratik kërkon një unitet koherent të legjitimitetit politik të të gjithë organeve të shtetit, që bie në

kontrast me idealin e ndarjes së pushteteve. Demokracia është menduar të jetë qëllimi kryesor i

urdhrave bashkëkohore kushtetuese, prandaj ajo kërkon funksionimin e parimit të shumicës.

Institucionet demokratike mund të punojnë vetëm në bazë të këtij parimi dhe vendimet duhet të merren

të mirëqëna kur janë dakort shumica e njerëzve që kanë për të marrë pjesë në vendim-marrje.

Harmonizimi I parimit të demokracisë nuk është një problem që pasqyron vetëm hartimin e një sistemi

kushtetues, I nxitur nga zbatimi I rreptë I parimit të ndarjes së pushteteve, por rregullon një sërë

problemesh që kanë të bëjnë me marëdhëniet mes ekzekutivit dhe kompetencave legjislative. Sipas

doktrinës tradicionale, të dy pushtetet duhet të mbahen të ndara dhe reciprocikisht të pavarura. Shumë

hulumtues mendojnë se një zgjidhje e tillë mund të funksionojë vetëm nëse ekziston bashkëpunimi

ndërmjet pushteteve të shtetit, edhe pse sistemi I kontrollit dhe balancës nuk ka qënë gjithmonë I

lehtë. Kjo është arsyeja pse Qeverisja parlamentare është e preferuara në Europë. Marrëdhënia e

besimit nëpërmjet parlamentit dhe kabinetit sigurojnë bashkëpunim ndërmjet tyre. Pushteti ekzekutiv

pjesërisht humbet pavarësinë e tij dhe legjimiteti I tij nuk varet drejtpërsëdrejti në votimin e popullit,

por në votën e besimit të kuvendit. Kabineti në qeverisjen parlamentare është institucioni më i dobët,

por lehtësisht më i besuar nga parlamenti. Si rrjedhojë ekzekutivit mund ti zgjerohet roli i tij nëpërmjet

delegimit të funksioneve legjislative, ose ti besohen detyra të rëndësishme administrative. Në cdo rast,

efikasiteti I pushtetit ekzekutiv varet nga zgjedhjet parlamentare të asamblesë legjislative. Kushtetuta

Shqiptare nga frika e kthimit të një diktature, e ngjashme me ate komuniste preferoi ekzekutiv

relativisht të dobët se sa një të fortë të pakontrolluar.

Shumë prej vendeve te ish-bllokut komunist në Evropën Lindore, si dhe Shqipëria janë ende duke

marrë përvojë nga vendet që tashmë e kanë të zhvilluar sistemin e ndarjes së pushteteve dhe me të

cilën kanë qenë shumë pak të familjarizuar. Disa faktorë të rëndësishëm në qëndrimet e elitës mund të

ndikojnë në mbështetjen dhe zhvillimin e ndarjes së pushteteve dhe rrjedhimisht në konsolidimin e

regjimit. Rezultatet tregojnë se qëndrimet e elitës drejt mbështetjes apo kundërvënies së sistemit janë

42

përcaktuar nga përvoja e sjellë në strukturën qeverisëse dhe përvoja e fituar gjatë ndërveprimit ndër-

institucional të sistemit.

Radhët e atyre që mishërojnë trashëgiminë e së kaluarës dhe ata që e shohin mbikëqyrjen si “kontroll”,

zvogëlohen ndjeshëm në Parlament, kështu që mbështetja për ndarjen e pushteteve rritet. Gjithashtu, sa

më shumë deputëtë t’a shohin Kushtetutën si një marrëveshje të përhershme në krahasim me një të

përkohshme, më shumë mbështetje për sistemin e ndarjes së pushteteve do të ekzistojë në parlament.

Megjithatë, përvoja aktuale në sistemin e ndarjes së pushteteve do të ndikojë në qëndrimin e elitave

në drejtim të sistemit të ndarjes së pushteteve. Nëse deputetet angazhohen në marrëdhëniet ndër –

institucionale politike, duke e parë si një përgjegjësi të përbashkët dhe punë efektive, ata kanë më

shumë gjasa të jenë përkrahës të sistemit. Si rezultat, në qoftë se elementi I qeverisjes së përbashkët

zhvillohet më tej, themelet për sistemin e ndarjes së pushteteve do të zhvillohen më tej duke pasur

implikime positive në konsolidimin e demokracisë në Shqipëri.

BIBLIOGRAFIA

43

• Huntington, Samuel. 1991; The Third Wave of Democatization; London; University of

Okahoma Press.

• Sartori, Giovanni 1994/a; Comparative Constitutional Engineering, Neë York, Neë York

University.

• Stepan, Alfred dhe Cindy Skach. 1994; “Presidentialismi dhe Parlamenarizmi në Perspektivën

Krahasuese; në Juan J.Linz dhe Arturo Valenzuela (eds.); Dështimi i Demokracisë

Presidenciale; Baltimora, John Hopkins University Press; fq 119 -136;”.

• Madison, Hamilton; The Federalist Papers; no 51, fq 303.

• Sunstein Cass; Designing Democracy; fq. 98-99.

• M.J.C Vile; Constitutionalism and the Separation of Poëer; botimi dytë; Clarendon Press,

Liberty Fund; fq.328.

• Barendt; An introduction to international Laë; Oxford University press 1998;fq.1

• Montesquieu;De lesprit des Lois; Flamorion 1979; fq.298.

• Peters, B.Guy.1997; “The Separation Of Poëers in Parliamentary Systems”.

• Bagehot, Walter 1966 (1867); The English Constitution Ithaca, N.Y.; Cornell University

Press;fq 68.

• Finer, S.E.; Adversary Politics and Ekectoral Reform; ED.1975; London; Anthony Wigram.

• Beshku, Klodiana: Cikel Leksionesh:Qeverisje qendrore, rajonale dhe Lokale, 2011.

• James Madison, The Federalist No 51;fq 32.

• Tulis, Supra Note 36, fq.45.

• Daniel Server ; Shqiptaret ne Ballkan; Tirane: ISHSN, 2001.