Meer dan alleen de Boekentoren

2015 | 2

tijdschrift voor bibliotheek

& archief

Airport Library spreidt de vleugelsDe Groene Aap komt uit de mouwJan Braeckman over uitleenmodellen voor e-boekenMediaraven

UniversiteitsBiBLiotheek Gent

Per

iod

icit

eit:

Maa

nd

elijk

s •

maa

rt 2

015

• A

fgif

teka

nto

or:

Tu

rnh

ou

t •

Erk

enn

ing

snu

mm

er: P

80

2070

VVBADomdat informatie belangrijk is

VLAAMSE VERENIGING VOOR BIBLIOTHEEK, ARCHIEF & DOCUMENTATIEStatiestraat 179 2600 Berchem+32 3 281 44 57 vvbad@vvbad.be www.vvbad.be

META 2015 | 2 | 1

Het lek in de heilige graalVERANTWOORDELUKE UITGEVER

Julie Hendrickx, Statiestraat 179,

2600 Berchem

HOOFDREDACTEUR

Julie Hendrickx • julie.hendrickx@vvbad.be

REDACTIE

Klaartje Brits, Beatrice De Clippeleir,

Gerd De Coster, Ingrid De Pourcq,

Noël Geirnaert, An Labis, Myriam Lemmens,

Kris Michielsen, Paul Nieuwenhuysen,

Veronique Rega, Peter Rogiest,

Saskia Scheltjens, Eva Simon,

Patrick Vanhoucke, Bruno Vermeeren.

REDACTIESECRETARIS

Tom Van Hoye • tom.vanhoye@vvbad.be

REDACTIEADRES

VVBAD • META

Statiestraat 179, 2600 Berchem

Tel. 03 281 44 57

meta@vvbad.be • http://www.vvbad.be/meta

Reageer op Twitter: #overmeta

ADVERTENTIES

Marc Engels • marc.engels@vvbad.be

LAY-OUT

Marc Engels

DRUK

EVM

META verschijnt 9x per jaar,

niet in januari, juli en augustus.

META is een uitgave van de VVBAD en is

begrepen in het lidmaatschap, maar is ook

verkrijgbaar als abonnement. Meer informatie

op http://www.vvbad.be/lidmaatschap.

ISSN 2033-639X

Carol Vanhoutte, voorzitter sectie OB Patrick Vanouplines, voorzitter VVBAD

Samenwerking is van oudsher een hoog goed in de bibliotheekwereld. Misschien komt die bereidheid tot samenwerken wel voort uit een

structurele frustratie eigen aan het beroep: zelfs de Library of Congress kan onmogelijk alle beschikbare informatie bevatten. Interbibliothecair leenverkeer (IBL) is dan ook de heilige graal van het bibliotheekwerk. Door bibliotheken te benaderen als netwerk, krijgt de bibliothecaris — en de gebruiker om wie het natuurlijk te doen is — potentieel toegang tot alle mogelijke informatie. In het digitale tijdperk is immers nog heel wat informatie niet digitaal beschikbaar.

De heilige graal in stand houden, vraagt de inzet van velen. Naast de bibliotheken die optreden als aanvragers en als leveranciers, is er in Vlaanderen Impala. Dat platform staat in voor de verwerking van vraag en aanbod. De virtuele gazelle treedt ook op als ‘clearinghuis’, zodat alle deelnemers per kwartaal maar één factuur of één betaling ontvangen. Impala rekent een kleine transactiekost aan per geslaagde aanvraag. De bibliotheek die het materiaal levert, kan via het platform kosten doorrekenen aan de aanvrager. Vaak is de dienstverlening voor openbare bibliotheken bijna gratis, aangezien de vijf provincies voor de openbare bibliotheken op hun grondgebied de grootste kost op zich nemen.

In Vlaanderen is die heilige graal nu lek geslagen. De provincie Antwerpen heeft immers beslist om IBL niet langer te subsidiëren. Op het moment dat we dit schrijven, is de volledige impact van die beslissing nog niet duidelijk. Aangezien aan elke aanvraag kosten verbonden zijn, lijkt het logisch dat de Antwerpse bibliotheken die vanaf nu gaan doorrekenen (dat principe wordt ook door de wetenschappelijke bibliotheken al gehanteerd, zij het dat daar vaak subsidie-ring gebeurt door de universiteit zodat studenten IBL-aanvragen tegen een gereduceerd tarief kunnen doen). Aanvragende openbare bibliotheken zouden de kosten, kunnen doorrekenen aan hun gebruikers. Als die daardoor minder boeken gaan aanvragen via IBL, wordt het beheer van Impala duurder voor de deelnemers. Dat zijn niet alleen openbare bibliotheken. Zo’n 40 procent van de IBL-aanvragen komt immers van bibliotheken van universiteiten, hogescholen of andere instellingen. Een negatieve spiraal dreigt en de bibliotheekgebruiker wordt het slachtoffer.

Het lek in de heilige graal is een rechtstreeks gevolg van de beslissing van de Vlaamse regering om de provincies hun persoonsgebonden bevoegdheden te ontnemen. Het illustreert hoe die beslissing dieper liggende gevolgen heeft waar geen minister ooit aan gedacht heeft en sectoren treft die er eigenlijk niet onder zouden mogen lijden. Het illustreert vooral ook hoe op zijn minst sommige provincies al volop begonnen zijn met de afbouw van hun persoonsgebonden bevoegdheden, nog voor de overdracht goed en wel geregeld is. Ongetwijfeld hopen ze zo middelen voor zichzelf veilig te stellen. Leggen ze dat ook even uit aan de bibliotheekgebruiker?

editoriaal

META 2015/2Jaargang 91 - maart 2015

VASTE RUBRIEKEN

1 EditoriaalHet lek in de heilige graal

4 Nieuws

24 SignalementDe Boekentoren in de steigers

26 EtalageAfdeling Documentatie & Archieven VRT

27 InzetPatrick Vanhoucke

28 Over de schuttingMediaravenAndy Demeulenaere

30 TrendDe eerste energiepassieve bib van België in Sint-Pieters-WoluweLinda Teirlinck

31 Het cijfer

31 Het plan

36 De VraagWaarin verschilt Bios3 van Bios2?Lynn Moerenhout

37 ColumnInfotopiaLaurent Meese

37 Citaat

“NEGENTIG PROCENT VAN ALLES WAT OP DE SOCIALE MEDIA VERSCHIJNT IS HEERLIJK HAPKLARE ONZIN”

38 Uitgepakt Archiveren van websites Joris Janssens

39 Kroniek• De IAML-conferentie• Ronde Tafel Algemeen Rijksarchief• Studiebezoek OKBV

44 Toepassing

44 Personalia

45 Zo gehoord Eva Simon

47 Activiteiten

48 Uitzicht

2 | META 2015 | 2

inhoud

14

Sinds begin 2014 onderzoekt Ruben Mantels de geschiedenis van de Universiteitsbibliotheek Gent. Aanleiding daarvoor is de tweehonderdste verjaardag van de Gentse Universiteit in 2017. De Universiteitsbibliotheek ontstond echter al in 1797. META liet Ruben vertellen over het prille begin, de Gentse hoofdbibliothecarissen, de omvangrijke collectie en — hoe kan het ook anders — het gebouw. Hoog tijd om ook de lopende restauratie van de Boekentoren eens in beeld te brengen!

INTERVIEW

Ruben Mantels

“HET INTERESSANTSTE OM ZIEN IS HOE DE PERCEPTIE ROND DE BOEKENTOREN VERANDERDE DOORHEEN DE TIJD. VANDAAG IS HET GEBOUW BEKENDER DAN DE BIBLIOTHEEK.”

Airport Library spreidt de vleugels

Dick van Tol

De Groene Aap komt uit de mouw

Tina Baert en Hilde De Brandt

Essay: Uitleenmodellen voor e-boeken

Jan Braeckman

.............. 8

............ 19

............ 32

ARTIKELS

inhoud

8

19

Hart boven Hard is een jonge burgerbeweging die veel van zich laat spreken. Van studenten en gepensioneer-den tot sociale en culturele organisaties, allen lijken ze te willen ze gaan voor “hart” boven “hard”. META sprak met Hugo Franssen, een van de initiatiefnemers. Hugo Franssen was hoofdredacteur van uitgeverij EPO en is sinds kort op pensioen.

WAT WIl HART BOVEN HARD BEREIKEN?hugo Franssen: We willen mensen en organisaties samenbrengen. We spreken alleman aan voor wie

“groei” niet het enige doel kan zijn en “elk voor zich” niet het enige middel. We zijn in allerlei sectoren doende. Zowat overal wordt hetzelfde gevoel gedeeld: dat het zo niet verder kan. Met de besparingen in het onderwijs, de zorg en de rusthuizen, het openbaar ver-voer, de werkloosheid… breekt het beleid af wat jaren-lang is opgebouwd. Hart boven Hard wil graag zuur-stof voor de samenleving, en niet dat alle zuurstof uit de samenleving alleen naar de bedrijven gaat

WAT IS DE PlAATS VAN DE BIBlIOTHEEK- EN ARCHIEfSECTOR DAARIN?hugo Franssen: Net om zuurstof te geven aan bedrij-ven gaat het beleid overal besparen, en cultuur wordt dan gezien als allerlaatste prioriteit. Journalist Hans Vandeweghe nam in De Morgen de subsidies voor cul-tuur onder vuur. Hij vond ze te hoog, in vergelijking met die voor de sport. Hij zwaaide daarbij met het argument dat sport een groter publieksbereik heeft dan cultuur. Maar cultuur is veel meer dan een paar grote “vuur-torens”. Aan de activiteiten van de Vlaamse sociaal-culturele sector — en dat zijn er maar liefst 300.000 per jaar — nemen jaarlijks zo’n 10 miljoen mensen deel. In Vlaanderen maken 2 miljoen mensen gebruik van het aanbod van bibliotheken. De klassieke idee van cultuurspreiding verdient bescherming.

HArT bovEn HArd: de bibliotheken in een burgerbeweging

Cultuur is een waarde die het leven verrijkt. We vat-ten het in de baseline van Hart boven Hard zo samen:

“Waar winst het wint van waarde, wordt verlies het resultaat.” De bibliothecarissen willen een rijk aan-bod en professionaliteit bieden. Welnu, die verzuch-ting kunnen we met Hart boven Hard in een bredere context aan bod laten komen en laten horen. In onze Hartenwensen komt de verdediging van onze biblio-theken dan ook aan bod.

HOE ZIjN jUllIE “TIEN HARTENWENSEN” TOT STAND gEKOMEN?hugo Franssen: We willen de discussie verdiepen rond wat allemaal aan het verschuiven is in België en Europa. Wat staat op het spel? Welke lijnen tekenen zich af? En welke keuzes maken wij? De weerslag daar-van zijn onze “Tien hartenwensen”, om het schip van de samenleving een solidaire koers te laten varen. En met ook concrete voorstellen: het belasten van ver-mogens bijvoorbeeld, en de uitbouw van de openbare dienstverlening.

Het gaat in de hartenwensen om drie dingen: ver-binden, verdiepen en verbreden. Ze zijn het resultaat van de inbreng van allerlei mensen. 350 mensen heb-ben er op een hartslag-dag over gebrainstormd, van gedachten gewisseld, naar elkaar geluisterd… De neer-slag daarvan is daarna nog via allerlei vergaderingen en fora gefinetuned. We willen spreken met één stem. We willen niet dat de een voor zichzelf uit de brand sleept wat de ander dan extra moet ophoesten. We geloven in een samenleving die alle mensen versterkt, en niet alleen de sterksten.

MET DE gROTE PARADE VAN 29 MAART WIl HART BOVEN HARD HET SIgNAAl gEVEN DAT DE HUIDIgE BESPARINgEN NIET AANVAARD WORDEN. DE PARADE MOET TEgElIjK SPETTEREN VAN CREATIVITEIT, VROlIjKHEID EN HUMOR, ZEggEN jUllIE. WAT ZIjN jUllIE VAN PlAN?hugo Franssen: De Grote Parade van ons en onze Franstalige zusterorganisatie Tout autre Chose draait om de hartenwensen De Parade op zondag 29 maart in Brussel wordt een kleurrijke, muzikale, creatieve optocht. Met jong en oud, wit en gekleurd, gezinnen en verenigingen. Met veel kleur, gezang, toeters en bellen, verkleedpartijen, vlaggen en wimpels. Samen gaan we een sterk, veelkleurig signaal geven vanuit de samenleving: Er is wél een alternatief!

> Meer info: http://www.hartbovenhard.be

4 | META 2015 | 2

nieuws

Geen sancties voor sluiten openbare bibliotheken

Dat antwoordde minister van Cultuur Sven Gatz (Open VLD) op verschillende vragen in de commissie Cultuur. Marius Meremans (N-VA) vroeg de minister of de huidige verplichting voor lokale besturen om een openbare bibliotheek te organi-seren zal blijven bestaan als het decreet Lokaal Cultuurbeleid wordt gewijzigd.

“En als dat zo is,” ging Meremans verder, “wat zullen dan de sancties zijn als de gemeente deze verplichting niet nakomt? Wordt dit op een of andere wijze gekop-peld aan de financiële stromen vanuit het Gemeentefonds?”

Ook Yamila Idrissi (sp·a) uitte haar bezorgdheid: “Als er geen decretale ver-plichting meer zou zijn, hoe zou men dan een sanctie kunnen opleggen? Is er geen wettelijk kader nodig dat in een verplich-ting voorziet vooraleer dat kan?”

Minister Gatz (Open VLD) was zeer dui-delijk in z’n antwoord. Het is een beleids-keuze van deze regering dat met het voorliggend voorontwerp van decreet alle Vlaamse gemeenten in de toekomst ook autonoom kunnen beslissen over de oprichting en de organisatie van een gemeentelijke openbare bibliotheek. De minister heeft alle vertrouwen in de lokale besturen en hij gaat ervan uit dat het wegvallen van die verplichting niet resulteert in het massaal sluiten van lokale bibliotheken.

Over eventuele sancties was de minister ook duidelijk: “Aangezien de verplichting tot het organiseren van een gemeente-lijke openbare bibliotheek op termijn wegvalt, zijn er uiteraard ook geen sanc-ties bepaald. Wat we conform het regeer-akkoord wel doen, is een andere onder-steunende relatie met de lokale besturen uitbouwen. Ik verwijs daarbij nogmaals naar de diverse systemen van monitoring die reeds operationeel — Bios, CCinC — of in ontwikkeling zijn.” (TVH)

Dat de Vlaamse erfgoedbibliotheken ongerust zijn over de moeizame samenwer-king met de Koninklijke Bibliotheek is geen geheim. Manuela Van Werde (N-VA) informeerde de minister hier nogmaals over tijdens de commissie Cultuur. “De erfgoedbibliotheken hebben het over een gebrek aan dynamiek, en dat voor een instelling die toch een gidsbibliotheek zou moeten zijn, zoals in de ons omrin-gende landen het geval is. De werking is zeer sterk intern gericht en er is weinig transparantie naar buiten toe” aldus Van Werde.

Ook voor Caroline Bastiaens (CD&V) klinkt deze kritiek bekend in de oren. “We horen inderdaad van onze eigen Vlaamse erfgoedbibliotheken de vraag naar meer samenwerking en meer transparantie. Zeggen dat alles fout loopt en dat er geen samenwerking is, is wat overdreven. Maar het is goed dat dit punt aan de opper-vlakte komt.”

Minister Gatz (Open VLD) zei dat hij op de hoogte is van de moeizame samen-werking. Hij beseft dat er “een spanningsveld bestaat tussen de reikwijdte en de ambities van een nationale bibliotheek versus een Vlaams consortium van erf-goedbibliotheken.” De minister had al een overleg met zijn federale collega, staats-secretaris Elke Sleurs (N-VA), bevoegd voor het wetenschapsbeleid en voor de Koninklijke Bibliotheek en alle federale wetenschappelijke instellingen. “Dit gesprek was een aanzet om na te gaan hoe de samenwerking met federale wetenschap-pelijke instellingen verbeterd kan worden,” vervolgde Gatz, “Ik heb begrepen dat zij nu de aansturing en de beheersovereenkomsten met de diverse instellingen die onder haar ressorteren, onder meer de Koninklijke Bibliotheek, de komende weken en maanden zal bekijken.”

De minister eindigde zijn antwoord met een belofte: “We moeten zeker kunnen verkrijgen dat de samenwerking en coördinatie meer ter harte worden genomen. Ik ben er op dit moment niet van op de hoogte, maar ik neem aan dat langs Franstalige kant, vanuit de Franse Gemeenschap, dezelfde vraag kan bestaan. Ik zal even wachten tot door de federale overheid de nieuwe beheersovereenkomsten en de aansturing een stukje gemoderniseerd en geactualiseerd worden. Maar we moeten absoluut — al was het maar in de vorm van een project — tot samenwer-king kunnen komen. We zullen ons daar zeker voor inzetten.” (TVH)

Jeugdinfotheek.be in een nieuw jasje

Dé referentie voor jeugdinformatie Jeugdinfotheek.be kreeg een nieuw logo, een aangepaste look & feel en een aantal verbeterde functionaliteiten. Jeugdinfotheek.be is een online database met informatieproducten op maat van kinderen en jon-geren, over tal van thema’s die kinderen en jongeren aanbelangen. Informatie over liefde en seksualiteit, werken, wonen, geld, leren, familie & vrienden, ... Naast een overzicht in het aanbod aan infofolders, informatieve websites, spelen, affiches, … vind je er ook onderzoeken en artikels over jeugdinformatie. Tot slot geeft deze website een overzicht van alle organisaties die zich bezig houden met het infor-meren van kinderen en jongeren.

Jeugdinfotheek.be richt zich naar iedereen die te maken krijgt met kinderen en jongeren en hen op een goede manier wil informeren over thema’s die hen aan-belangen. Het is een handige tool voor bibliotheekmedewerkers om op zoek te gaan naar relevant materiaal op maat van kinderen en jongeren. Jeugdinfotheek.be wordt samen met verschillende organisaties up-to-date gehouden en wil stel-selmatig uitgroeien tot dé verzamelplaats van alle correcte en relevante informatie op maat van kinderen en jongeren.

Jeugdinfotheek.be is een initiatief van De Ambrassade, die hiermee de positie van jeugdinformatie en het jeugdinformatienetwerk wil versterken. Maakt jouw orga-nisatie ook informatieve content voor kinderen en jongeren? Vraag dan een login aan door een mailtje te sturen naar sofie.iserbyt@ambrassade.be.

Bron: De Ambrassade

Minister pleit voor betere samenwerking Koninklijke bibliotheek en vlaamse erfgoedbibliotheken

META 2015 | 2 | 5

nieuws

rechtzetting

Bij het interview met Wouter Schallier

(Hernán Santa Cruz Library, ECLAC,

Verenigde Naties) in META 2015/1 ont-

brak een disclaimer:

“Posities en meningen in dit interview zijn

volledig voor rekening van de auteur, en

vertegenwoordigen niet noodzakelijk de

positie van ECLAC/CEPAL.”

Literair archief Hugo Claus naar Letterenhuis

Dankzij het Erfgoedfonds van de Koning Boudewijnstichting verwerft het Letterenhuis het uitzonderlijke en unieke literair archief van Hugo Claus (1929-2008). De nalatenschap van Claus bevat handschriften, dagboeken en losse dagboeknotities, correspondentie, dossiers rond markante gebeurtenissen en een omvangrijke collectie foto’s.

Mede dankzij de medewerking van de erven, die ernaar streefden om het archief als één geheel te bewaren en toegankelijk te maken, kon de Koning Boudewijnstichting recent de nalatenschap van Hugo Claus aankopen. Het betreft een aanzienlijk deel

van zijn archief. Deze literair-historische stukken zijn van uitzonderlijk wetenschappelijk belang. Een groot deel werd nog nooit ontsloten en bleef zelfs onbekend.

Het archief is eerst en vooral een getuige van het werk van een van de belangrijkste 20e-eeuwse auteurs uit de Vlaamse literatuur, via correspondentie, manuscripten, typoschrif-

ten en drukproeven van zowel poëzie, proza als theater- en filmstukken, notitieboekjes en persoonlijke documenten zoals agenda’s, dagboeken, documentatie rond literaire prijzen … De nalatenschap zal vorsers de mogelijkheid geven om niet alleen het werk van Claus nog beter te leren kennen, maar ook zijn manier van werken, zijn ideeën omtrent literatuur en kunst, de invloed die hij heeft gehad (en nog steeds heeft) op jongere generaties schrijvers en zijn belang als schakelfiguur in de Vlaamse literatuur.

De aankoop van het nalatenschap van Hugo Claus past volledig binnen de missie van het Erfgoedfonds van de Koning Boudewijnstichting. De aankoopcommissie heeft geoordeeld dat de coherentie van de nalatenschap en zijn belang voor de literatuurgeschiedenis de aanzienlijke financiële inspanning waard zijn. Het Fonds heeft hieraan zijn bijna volledig jaarlijks aankoopbudget besteed.

De stad Antwerpen is de Koning Boudewijnsstichting dan ook bijzonder erkentelijk voor de overdracht. Het Letterenhuis ver-werft op deze manier de intact gebleven papieren nalatenschap van Claus, die hij na zijn dood (Claus stierf in Antwerpen op 19 maart 2008) achterliet. Het rijke en unieke archief van acht meter lang bevat 42 archiefdozen, acht ringmappen en zes ver-huisdozen. Het Letterenhuis zal dit archiefmateriaal volgens de regels ordenen en ontsluiten via de online databank Agrippa.

Bron: letterenhuis

6 | META 2015 | 2

nieuws

Anet.be in worldcat.org

Het Anet bibliotheeknetwerk sloot in 2014 met OCLC een overeenkomst voor het opladen van de volledige Anet catalogus in WorldCat, een databank die de col-lecties van ca. 70.000 bibliotheken wereldwijd ontsluit.

Begin februari 2015 werden de ca. 2 miljoen titelbeschrijvingen van het Anet biblio-theeknetwerk in WorldCat.org geladen. Anet levert daarmee de eerste Belgische bijdrage aan WorldCat. Door records bij te dragen aan WorldCat hoopt Anet de internationale zichtbaarheid van zijn bibliotheekcollecties te verhogen. De meeste collecties van de Anet-bibliotheken zijn algemeen van aard en gericht op de behoeften van onderzoek en onderwijs. Daarnaast herbergen de collecties ook heel wat documentair erfgoed uit bibliotheken zoals Erfgoedbibliotheek Hendrik Conscience, Museum Plantin-Moretus, Letterenhuis, UAntwerpen, Koninklijk Conservatorium e.a.

De toetreding van Anet tot WorldCat opent verder mogelijkheden tot verrijking van lokale metadata met open datasets die OCLC ter beschikking stelt, met name VIAF (Virtual International Authority File) en WorldCat Works (meer info: http://www.oclc.org/data.en.html). Het WorldCat-project wordt centraal gefinancierd door de Universiteit Antwerpen en de Stad Antwerpen.

jan Corthouts

BRENG UW ARCHIEF TOT LEVENAXIELL ALM is de leidinggevende leverancier van collectie management systemen, online-publicatie en mobiele-oplossingen. Eén van Axiell’s producten is Adlib Archief: een professioneel software pakket voor het beheer van historische, bedrijfs- en overheidsarchieven.

Adlib Archief voldoet aan alle gangbare standaarden. Een krachtige thesaurus, koppeling met digitale media en andere externe bestanden behoren tot de standaard functionaliteit. Met Adlib Archief legt u het verleden vast voor de toekomst!

AXIELL ALM Netherlands BV t +31 (0)346 58 68 00Postbus 1436, 3600 BK Maarssen ALM.sales@axiell.com Nederland www.axiell-alm.com

Meer dan 2600 klanten gebruiken onze software wereldwijd, van kleine (privé)collecties tot nationale archieven.

Mediawijs.be lanceert online leertraject mediawijsheid

Ben je ook gebeten door de mogelijkheden van nieuwe media? En wil je je graag meer verdiepen in thema’s zoals online pri-vacy en online reclame? Of wil je graag weten hoe je een social media beleid opstelt voor jouw organisatie? Raak je soms niet meer wijs uit alle nieuwe concepten, tools, …?

Mediawijs.be is in januari van start gegaan met de ‘Mediacoach MOOC’, een online leertraject over mediawijsheid voor profes-sionelen. Met deze MOOC (Massive open online course) kom je op een laagdrempelige manier meer te weten over uiteenlo-pende mediawijze thema’s. Bovendien kan je ook met andere deelnemers kennis en informatie uitwisselen.

Wil je ook graag deelnemen? Geen probleem, je kan nog steeds registreren via deze link: http://mediacoach.mediawijs.be/user/register en zo de verschillende modules volgen. De modules van het basistraject blijven gedurende het hele jaar voor iedereen gratis beschikbaar. Je kan dus zelf kiezen waar en wanneer je een module volgt.

Bron: mediawijs.be

vlaamse regering beslist in 2015 over toekomst vIAA

Midden januari 2015 werd de toekomst van VIAA, het Vlaams Instituut voor Archivering, besproken door de Vlaamse regering. Er werd beslist dat 2015 een overgangsjaar zal worden waarbij de focus zal liggen op digitalisering en archivering.

Minister van Cultuur & Media Sven Gatz maakt hiervoor in 2015 1.320.000 euro vrij. Om het archiefmateriaal voor onderwijs te ontsluiten, doet Minister Hilde Crevits een inspanning van 121.000 euro. Met de overdracht van de nog resterende midde-len uit 2013-2014 betekent dit dat VIAA over een budget van ongeveer 3.300.000 euro beschikt voor 2015.

Tijdens dit overgangsjaar zal er in het kader van de begrotings-opmaak van 2016 gezocht worden naar een oplossing op lange termijn voor de structuur, de financiering, de opdracht en huis-vesting van VIAA, alsook voor de derde kernopdracht: het open-stellen van het digitaal archief voor het brede publiek.

Bron: VIAA

nieuws

Airport Library spreidt de vleugels

Dick van Tol, senior adviseur/projectleider bij ProBiblio

In juli 2010 opende op Amsterdam Airport Schiphol een bibliotheek, een initiatief van de Nederlandse openbare bibliotheken. Afgelopen september sloot Airport Library vanwege een herinrichting van het betreffende deel van de luchthaven. Vooruitlopend op de mogelijke door-start van een nieuwe bibliotheek op een andere plek wordt in dit artikel teruggekeken op de afgelopen vier jaar.

HET BEgINBij verschillende Nederlandse bibliotheek-organisaties liepen er al mensen met het idee rond, maar eind 2006 besloten twee medewerkers van de VOB — de branche-vereniging — en ProBiblio, serviceorgani-satie voor bibliotheken in de provincies Noord- en Zuid-Holland, dat er maar eens serieus werk van gemaakt moest worden: een bibliotheek op Schiphol. De simpele gedachte was om iets te betekenen voor de miljoenen Nederlanders die op vlieg-vakantie gaan en — plat gezegd — lees-voer willen meenemen. Concreet gevolg van het initiatief van de twee medewer-kers was dat schrijver dezes als project-leider werd aangemerkt en niet gehin-derd door enige kennis van de organisatie bij de nationale luchthaven een mailtje stuurde naar het algemene e-mailadres van Schiphol Group. Daarin werd in heel algemene zin gevraagd of er belangstel-ling en mogelijkheden waren voor een

bibliotheekvoorziening op Schiphol. Zo klein en enigszins klungelig kan een groot project beginnen.

De mail werd al heel snel beantwoord met de mededeling dat er op dat moment geen plek was, maar mét de uitnodiging om met een plan te komen voorzien van het aantal benodigde ruimte. Op Schiphol worden tienduizenden vierkante meters verhuurd aan met name winkels en horeca. Hierop is met vertegenwoor-digers van zes bibliotheekorganisaties, op basis van gewonnen informatie over Schiphol, een concept voor een lucht-havenbibliotheek uitgewerkt. De groep heeft zich daarbij laten adviseren door het toenmalige Hoofd tentoonstellingen van het Rijksmuseum. Hij was projectlei-der van de dependance die dit museum in 2005 op Schiphol opende en waarvan de bibliotheek graag buurvrouw wilde worden.

CONCEPTAmsterdam Airport Schiphol profileerde zich rond 2006 niet als zomaar een lucht-haven, maar als een AirportCity met alle voorzieningen van een moderne grote stad. Onze mening: daar hoort ook een bibliotheek bij. Met die boodschap is Schiphol benaderd, in de eerste mail en op andere belangrijke momenten in de beginfase. Het idee van een bibliotheek op Schiphol, tot binnenkort de drukste plek van Nederland (Amsterdam Centraal Station neemt het stokje over), paste bin-nen het in die tijd ontwikkelde uitgangs-punt dat bibliotheken zich meer moeten laten zien op plaatsen waar al veel men-sen komen en waar zij op die plek voor die mensen van waarde kunnen zijn. Ook de Strandbibliotheek (vanaf 2005) en de Bibliotheek ‘op het station’ (opening pilotvestiging Haarlem in 2011, voorberei-dingen vanaf 2006) zijn op basis van dat uitgangspunt ontwikkeld.

8 | META 2015 | 2

artikel

“MOOIE VERHALEN KWAMEN ONDER MEER VAN EEN FAMILIE DIE MAAR LIEFST 23 UUR IN DE BIBLIOTHEEK DOORBRACHT ZONDER ZICH TE VERVELEN.”

Al direct is het idee van het uitlenen van boeken aan Nederlandse vakantiegan-gers losgelaten ten faveure van een ver-blijfsbibliotheek die met name buiten-landse overstappers een ontspannende en inspirerende plek biedt om hun vaak lange wachttijd door te brengen.

Een dergelijke voorziening sloot niet alleen beter aan bij de manier waarop bibliotheken zich toen ook al ontwikkel-den, maar ook bij de situatie op Schiphol en de verwachtte behoefte bij de reizi-gers. Schiphol is één van de belangrijkste overstapplaatsen voor intercontinentale vluchten, met 22 miljoen transferreizigers per jaar: 42 procent van het totaal aantal jaarlijkse reizigers dat via de luchthaven vliegt.

Als algemene doelstellingen van Airport Library zijn gesteld:

• onder de aandacht brengen van de Nederlandse cultuur

• bieden van waardevolle invulling van wachttijd

• positief beïnvloeden van het imago van de Nederlandse openbare bibliotheken.

DIENSTVERlENINgDe dienstverlening van Airport Library (90m²) bestond uit de volgende onder-delen:

• vertaalde Nederlandse fictie in 30 talen• fotoboeken, filmpjes en wisselende

fotopresentaties en kleine objectex-posities die een beeld geven van de Nederlandse cultuur

• muziek van Nederlandse musici• lees- en werkplekken• permanente openstelling.

De filmpjes en de muziek werden via iPads aangeboden. Bij de opening van de biblio-theek waren de negen iPads in Airport Library de eerste exemplaren in een open-bare ruimte in Nederland. Tienduizenden bezoekers hebben daardoor in deze biblio-theek voor het eerst met de tablet kennis kunnen maken. Gedurende twee jaar zijn er met aanvullende sponsoring van natio-naal bibliotheekservicebedrijf NBD Biblion ook activiteiten georganiseerd rond de jaarlijks terugkerende landelijke leesbe-vorderingsacties.

Airport Library was geheel gebaseerd op zelfbediening. Elke werkdag werd de bibliotheek bezocht door één van de ‘airport librarians’, op één na gepensio-neerde bibliothecarissen die tegen een vrijwilligers- en reiskostenvergoeding de bibliotheek op orde houden en bezoekers helpen. Een aanvullende dienstverlening wordt geleverd via het Twitter-account @airprtlibrarian. Bibliothecaris en kunst-kenner Jeanine Deckers verspreidt voor een internationale groep volgers interes-sante nieuwsfeiten over de Nederlandse cultuur. Ook reageert zij op alle tweets over Airport Library, meestal van bezoe-kers.

De details van het concept zijn samen met Schiphol uitgewerkt. Airport Library heeft het geluk gehad dat Schiphol plannen had voor modernisering van de Holland Boulevard. Dit gebied heeft als functie om de wachttijd voor overstappende rei-zigers te veraangenamen. Schiphol had al de wens om op de nieuwe Holland Boulevard “iets met lezen te doen”. Het plan voor een bibliotheek paste daar bij. Zoals ook het onderwerp van de biblio-theek, de Nederlandse cultuur, aansloot bij het Holland-thema van het verblijfs-gebied.

OPENINgEen lange bouwstop op Schiphol van-wege de economische crisis en een tamelijk lang traject om de financiering rond te krijgen, zorgden ervoor dat pas op 10 maart 2010 aan alle voorwaarden werd voldaan om daadwerkelijk te star-ten. Begin juli ging Airport Library open voor publiek. In slechts 19 weken is de bibliotheek op basis van niet meer dan een omschrijving van het concept en enkele afbeeldingen van hoe de biblio-theek er volgens ons uit zou kunnen zien,

META 2015 | 2 | 9

artikel

hoe de airport library nederlandse cultuur proMoot

De gedachte achter de Airport Library in zijn huidige vorm is altijd geweest om reizigers kennis

te laten maken met Nederland. Om die miljoenen passagiers die op Schiphol moeten wachten

op hun volgende vlucht een vleugje Nederlandse cultuur te laten snuiven. Om ze te laten zien

dat AMS meer is dan alleen een afkorting voor een vliegveld maar dat bij dat vliegveld een

heel land hoort met zijn eigen cultuur en een eigen geschiedenis.

Vanaf het moment dat er zekerheid was over de komst van de Airport Library werd ik verant-

woordelijk voor de inhoudelijke kant van de bibliotheek: ik heb de collectie samengesteld (die

behalve uit boeken ook bestaat uit iPads met filmpjes en muziek) en ik organiseerde de ten-

toonstellingen: digitale fototentoonstellingen en kleine tentoonstellingen in vitrines.

De collectie van de Airport Library is onderverdeeld in een aantal thema’s: architectuur, foto-

grafie, design, kunst, geschiedenis, literatuur, muziek en Amsterdam. Dat laatste is geen cul-

tureel thema, maar dat leek ons voor de herkenbaarheid van de bibliotheek wel zinvol. De

andere thema’s zijn gekozen omdat het gebieden zijn waar Nederland op dit moment iets te

betekenen heeft of in het verleden heeft betekend. Dat vergroot de kans dat reizigers iets

herkennen. In de collectie zitten boeken over bijvoorbeeld Rembrandt, Van Gogh en Rietveld

maar ook over Mecanoo, Marcel Wanders en Anton Corbijn. Het onderdeel ‘literatuur’ bestaat

uit boeken van Nederlandse (en enkele Vlaamse) auteurs in vertaling. In samenwerking met

het Nederlands Letterenfonds is er een collectie opgebouwd van vertalingen in meer dan 32

verschillende talen. De meeste bezoekers hebben niet voldoende tijd om een heel boek uit te

lezen (behalve bij stakingen of andere calamiteiten) maar de bedoeling van deze verzameling

is om mensen op een idee te brengen en om te laten zien dat Nederlandse literatuur ook ver-

taald is. De rest van de collectie is in het Engels, omdat Engels de internationale luchtvaarttaal

is. Er is ook een kleine collectie kinderboeken en strips, van Nederlandse auteurs en illustrato-

ren uiteraard. Voor het onderdeel muziek heeft de Centrale Discotheek in Rotterdam muziek

verzameld rondom thema’s als “winnaar van de Edison Award” of “Nederlandse artiesten die

op 1 hebben gestaan in de Amerikaanse Top 100”. Die muziek was via de iPads te beluisteren.

Niet alleen bij muziek, ook bij andere onderdelen van de collectie heb ik me laten advise-

ren. Ik ben behalve bibliothecaris ook kunsthistoricus maar mijn kennis van bijvoorbeeld

Nederlandse fotografie is beperkt dus maakte ik graag gebruik van de ervaring van het

Nederlands Fotomuseum. Ook bij de tentoonstellingen heb ik vertrouwd op de expertise van

de deskundigen: ik benaderde zelf musea of instanties (bijvoorbeeld het Anne Frank Huis of

het Stadsarchief Amsterdam) met een verzoek om samenwerking. Bij het inrichten van de

tentoonstelling kregen de musea vervolgens de vrije hand: zij weten immers het beste hoe ze

hun eigen collectie onder de aandacht willen brengen.

Bij het selecteren van de boeken voor de collectie heb ik geprobeerd me te verplaatsen in de

bezoekers. Ik ging ervan uit dat het merendeel van de mensen per toeval bij onze bibliotheek

terecht komen en ze niet per se geïnteresseerd zijn in Nederlandse cultuur. Ze moeten dus

verleid worden om van de bibliotheek gebruik te maken. Dat betekent dat boeken er aantrek-

kelijk uit moeten zien: ze moeten een herkenbaar omslag hebben of anderszins intrigeren zodat

mensen nieuwsgierig gemaakt worden. Overigens heeft de bibliotheek door de jaren heen een

klein vast publiek gekregen: er zijn reizigers die regelmatig op Schiphol moeten overstappen

en dan een paar uurtjes in de bibliotheek gaan zitten. Niet per se vanwege de collectie maar

ook omdat ze er rustig kunnen werken: er staat een grote leestafel met stopcontacten voor

laptop en telefoon en er is gratis wifi, zoals overal op het vliegveld.

We hebben maar beperkt zicht op hoe mensen reageren op onze bibliotheek: de Airport

Library is 24 uur per dag toegankelijk en er is gemiddeld anderhalf uur per dag een bibliothe-

caris aanwezig. Uit de reacties die de bibliothecarissen krijgen en uit ons gastenboek blijkt dat

bezoekers de bibliotheek zeer waarderen: eindelijk een niet-commerciële plek waar je rustig

kunt zitten te midden van alle drukte. Mensen zijn verrast een bibliotheek aan te treffen en

staan open voor wat daar te vinden is. We zien bezoekers diep verzonken in een boek over

Nederlandse kunst of urenlang luisterend naar Nederlandse muziek. Mensen gaan als ze thuis

zijn op zoek naar de boeken die ze op Schiphol gezien hebben en ik weet van zeker één uitgever

die door onze collectie op het idee gebracht werd om een Nederlands boek te vertalen. Dus

met die mensen hebben we ons doel bereikt: het promoten van Nederlandse kunst en cultuur.

jeanine Deckers, airportlibrarian

“MENSEN GAAN ALS ZE THUIS ZIJN OP ZOEK NAAR DE BOEKEN DIE ZE OP SCHIPHOL GEZIEN HEBBEN EN IK WEET VAN ZEKER ééN UITGEVER DIE DOOR ONZE COLLECTIE OP HET IDEE GEBRACHT WERD OM EEN NEDERLANDS BOEK TE VERTALEN.”

10 | META 2015 | 2

artikel

door partners van Schiphol ontworpen en gebouwd en door ProBiblio en haar part-ners inhoudelijk en technisch opgetuigd. De officiële opening is verricht door prin-ses Laurentien, die zeer actief is op het gebied van de bestrijding van laaggelet-terdheid, en kreeg zeer veel landelijke publiciteit op televisie en radio en in de dagbladen.

ORgANISATIEOpdrachtgever van Airport Library was ProBiblio. Zij fungeerde zowel als (con-tract)partner van Schiphol als van alle andere partijen die organisatorisch, inhou-delijk of financieel hebben bijgedragen. ProBiblio werd op de grote lijnen aan-gestuurd door een stuurgroep waarin de directeuren van de openbare bibliotheken van Amsterdam en Haarlemmermeer en een MT-lid van ProBiblio zitting hadden.

Voor de collectie en de activiteiten is met dertig Nederlandse culturele instellingen samengewerkt. Ten aanzien van de collec-tie adviseerden zij wat er aangeschaft zou moeten worden en/of leverden de media zelf. Belangrijkste partners waren het Nederlands Letterenfonds, dat alle ver-taalde Nederlandse fictie leverde alsmede materiaal voor enkele literatuurexposi-ties, en Muziekweb dat alle muziek heeft verzorgd. Het ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschappen was vier jaar lang de hoofdfinancier. Daarnaast is meebetaald door ProBiblio, Schiphol, Openbare Bibliotheek Amsterdam en nog enkele partijen met kleinere bijdragen. ProBiblio verzorgde de exploitatie van Airport Library. Dat was praktisch, omdat zij dicht bij de luchthaven gevestigd is.

RESUlTATENDe hierboven genoemde algemene doel-stellingen van Airport Library zijn kwan-titatief vertaald naar:

• minimaal 200.000 bezoekers in de derde periode van 12 maanden

• minimaal 200 media-uitingen in de eer-ste drie jaar.

Als we daar naar kijken, kan worden vastgesteld dat deze beoogde resulta-ten ruimschoots zijn gehaald. Al in het eerste jaar werden 300.000 bezoekers

geteld, in het derde jaar 325.000. Het aantal media-uitin-gen is op bijna 1000 uitgekomen, het eerste half-jaar waren het er al 600. Tot de ver-beelding spraken onder meer een artikel in The New York Times (met de fraaie titel An unli-kely sanctuary of books), een repor-tage op locatie op de Amerikaanse nationale publieke radiozender en een item op het Wit-Russisch televisie-journaal. Daarnaast zijn het hoofdzake-lijk media op het gebied van reizen die aandacht aan de bibliotheek heb-ben besteed.

Van de meer dan een miljoen bezoe-kers in de afgelo-pen vier jaar heb-ben we kunnen zien en tellen wat ze in de bibliotheek hebben gedaan. Natuur l i jk was het gebruik van een deel van die bezoekers beperkt: ze keken even welke Nederlandse literatuur er in hun eigen taal te vinden is of ze zapten wat heen en weer op de iPads. Maar opvallend is toch hoeveel bezoekers ruim de tijd namen om van de Nederlandse cultuur te proeven of er zelfs op te studeren.

Het zijn vooral de paar duizend bijdragen aan het digitale logboek en de reacties die de bezoekers aan de airport librarians geven die een beeld geven van wat een bibliotheek op een luchthaven kan bete-kenen. Mooie verhalen kwamen onder meer van een familie die maar liefst 23

META 2015 | 2 | 11

artikel

uur in de bibliotheek doorbracht zonder zich te vervelen en — weliswaar buiten de doelgroep — van de luchthavenbevei-liger van Poolse afkomst die vele middag-pauzes in de bibliotheek spendeerde om de boeken van Harry Mulisch in zijn moe-dertaal te lezen. Niet zelden laten bezoe-kers in het logboek weten met welk spe-cifiek aspect van de Nederlandse cultuur zij hebben kennis gemaakt. Dat zijn vaak mooie, persoonlijke ervaringen.

Ook aardig: de vele tweets — vaak met foto — van verraste bezoekers of voorbij-gangers. Airport Library wordt dagelijks enkele tientallen keren gefotografeerd.

PRIjZEN EN NAVOlgINgHet heeft ons verheugd dat Airport Library door de reisjournalisten van

een aantal gerenommeerde Engelse en Amerikaanse media werd uitgeroepen tot de beste nieuwe voorziening op een lucht-haven wereldwijd 2010-2011. En in vrijwel alle sinds de opening van Airport Library opgestelde juryrapporten waarin Schiphol wordt beoordeeld — in de zeer compe-titieve wereld van luchthavens zijn dit er meerdere per jaar — wordt de bibliotheek genoemd als een kenmerk waarmee deze luchthaven zich positief onderscheidt.

Intussen zijn er ook op een stuk of tien andere luchthavens in de wereld biblio-theken of bibliotheekachtige voorzie-ningen geopend. De invulling daarvan verschilt sterk: van een bookswap waar bezoekers eigen boeken kunnen achter-laten en andere boeken kunnen meene-men en een voorziening waar e-books

geleend kunnen worden tot een biblio-theek met een Chinese en Engelstalige collectie waarvan het digitaal beschik-bare deel wordt gebruikt als showcase voor de verschillende apparaten die het land fabriceert en exporteert.

Bibliothecarissen vragen ons regelma-tig hoeveel boeken er nou gestolen zijn. Airport Library is een open ruimte op een anonieme plek als een luchthaven die vier jaar aan één stuk door open is geweest. Het antwoord op die vraag geeft vertrou-wen in de mensheid: het aantal verdwe-nen boeken bedraagt enkele tientallen. En er is maar één iPad gesneuveld. De kosten daarvan wegen op geen enkele manier op tegen de voordelen van een zo toeganke-lijke ruimte zonder (de kosten van) bevei-ligingspoortjes.

12 | META 2015 | 2

artikel

Er zijn natuurlijk ook zaken beneden verwachting gebleven. Zo hebben de iPads zeker de eerste jaren vanwege het zeer intensief gebruikte wifinetwerk van Schiphol niet 100 procent van de tijd naar behoren gefunctioneerd. Ook duurde het wel even voordat we de iPads vol-ledig hadden afgesloten voor ongewenst gebruik. En met een aantal gewenste partners is de samenwerking niet van de grond gekomen.

TOEKOMSTSchiphol heeft al begin 2013 laten weten dat Airport Library in 2014 plaats zou moeten maken vanwege een herinrichting van de Holland Boulevard. Aanleiding is de centralisatie van de bagagecontrole die nu nog aan de gates plaatsvindt. Schiphol maakte ook direct duidelijk graag een nieuwe bibliotheek te wil-len openen, elders in hetzelfde verblijfs-gebied. Aangeboden werd een ruimte van ca. 300m². Deze ruimte wordt ingevuld als zitgebied, waaraan verspreid in de ruimte de bibliotheekfunctie kan worden vormgegeven.

Vanaf begin 2013 is ProBiblio op zoek gegaan naar een landelijke opdrachtgever binnen de Nederlandse bibliotheeksector. De bibliotheek op Schiphol is immers een landelijke voorziening en ProBiblio is een serviceorganisatie voor slechts een deel van de Nederlandse bibliotheken. Er is een nieuwe opdrachtgever gevonden die nu in gesprek is met Schiphol en het Ministerie van OCW om tot een nieuwe bibliotheek te komen. Deze organisatie treedt binnenkort zelf naar buiten wan-neer er duidelijkheid is. De geplande ope-ning van de nieuwe Airport Library is eind2015.

lEfEen opvallende les die is geleerd met Airport Library en ook de Bibliotheek ‘op het station’ is dat bibliotheken hoge waardering kunnen oogsten bij samen-werkingspartners die niet als eerste voor de hand liggen. Zowel bij Schiphol als bij de Nederlandse Spoorwegen viel het kwartje niet meteen. De betrokkenen had-den in veel gevallen geen (goed) beeld van de bibliotheek in het algemeen en van

wat een bibliotheek zou kunnen beteke-nen voor de eigen klanten en voor het eigen imago. Vooral met enthousiasme en doorzettingsvermogen is het gelukt de andere partijen te overtuigen. Zij heb-ben ingezien dat hun commercialisering grenzen kent en dat ook het bieden van maatschappelijke waarde belangrijk is. Zij herkenden de waarde van de bibliotheek als niet-commerciële, betekenisvolle, rus-tige oase in een zeer drukke, vluchtige en op profijt gerichte omgeving.

Vervolgens zijn Schiphol en NS volledig omgeslagen en willen zij intussen zelfs meer en sneller dan de bibliotheeksector kan opbrengen. U las al dat Schiphol al vanaf begin 2013 over een nieuwe biblio-theek wil praten. En NS heeft de wens dat er een keten van minimaal tien stations-bibliotheken wordt gerealiseerd en stelt daarvoor mooie locaties beschikbaar.

Het is leerzaam om te ervaren dat biblio-theek en — in dit geval — vervoersbedrij-ven gezamenlijke belangen hebben en elkaar kunnen versterken. En het blijkt dat je met enig op terecht zelfvertrou-wen gebaseerd lef grote partijen tot inte-ressante vormen van samenwerking kunt bewegen. Bibliotheken creëren daarmee mogelijkheden om op aansprekende plaatsen en met een gerichte invulling voor een groot en deels nieuw publiek van waarde te zijn.

“WHAT A GREAT INVITING, COMFORTABLE SPACE! MY 6HR LAYOVER WENT BY LIKE A BREEZE THANKS TO THE LIBRARY. ALL AIRPORTS SHOULD BE LIKE THIS — WELL DESIGNED AND WITH MUCH TO KEEP YOU INTERESTED. THANKS!”

Bron: digitale gas-tenboek van Airport Library

META 2015 | 2 | 13

artikel

ruben Mantels

“Het is bijna aandoenlijk om te zien hoe iedereen trachtte die collectie te beheersen.”

Interview: julie Hendrickx foto’s: Stefan Tavernier

In 2017 viert de Universiteit Gent haar tweehonderdste verjaardag, dan moet de Boekentoren gerenoveerd zijn en de geschiedenis van de universiteitsbibliotheek beschreven. De traditie wil dat het de hoofdbibliothecaris is, die de geschiedenis van de eigen instelling (be-)schrijft. Maar traditie haalt het niet langer van hun hedendaagse statuut, dat onderzoek niet meer toe-laat. “Dus nemen ze mensen zoals ik in dienst.” De ik-persoon hier is Ruben Mantels, auteur van Gent. Een geschiedenis van universiteit en stad, 1817-1940. Naar eigen zeggen geen specialist in bibliotheekgeschiedenis, eerder de juiste persoon op de juiste plaats. Zijn onderzoeksach-tergrond loodste hem immers al vaak door de Gentse universiteitsbibliotheek en haar collec-tie. Hij wil geen enge instellingsgeschiedenis schrijven, wel een ruime cultuurgeschiedenis. De universiteitsbibliotheek als een gemeenschap van professoren, studenten, medewerkers en genootschappen, en hoe die bijdraagt aan de wetenschappelijke en literaire cultuur in Gent. Ik laat hem vooral vertellen.

Gelukkig is er altijd veel bewaard geweest over de geschiede-nis van de universiteitsbibliotheek. Die werd al in 1797 opge-richt. In de context van de Franse Revolutie dus waarin elk departement zijn eigen centrale school oprichtte. Bij die cen-trale school moest een bibliotheek ingericht worden. Hier in Gent heeft Karel van Hulthem — een gekend bibliofiel — die departementale bibliotheek uit de grond gestampt, die vanaf 1804 werd overgedragen aan de stad. Ze bevond zich aan de Ottogracht, in de Baudelookapel. Toen de Universiteit dan in 1817 werd opgericht, heeft de Stad Gent de bibliotheek geschonken aan de universiteit. Wel onder de notoire clausule dat de vol-ledige collectie, inclusief de aanwinsten, zou terugkeren naar de Stad Gent indien de universiteit, om één of andere reden, zou ophouden te bestaan. De universiteit heeft dus eigenlijk het vruchtgebruik van de collectie gekregen, maar moest die wel toegankelijk maken en de kosten ervan dragen. Een van de vorige hoofdbibliothecarissen heeft daarom eens geschreven dat de stad zich op een handige manier van een stuk patrimo-nium verlost wist.

Tot 1940 was de bibliotheek zowel stads- als universiteitsbiblio-theek. Maar eigenlijk was die museale collectie en die weten-schappelijke literatuur niet afgestemd op het grote volk. De bibliotheek was net als de universiteit een elitaire instelling. In 1921 heeft de stad, met de invoering van de wet-Destrée die steden en gemeenten verplichtte om een bibliotheek in te rich-ten, zelfs nog een tijd met zijn ‘stadsbibliotheek’ geschermd. Tot grote onvrede van jullie voorganger Bibliotheekgids trou-wens. Pas in de jaren veertig krijg je dan wel die splitsing met de oprichting van een nieuwe stadsbibliotheek die na enkele omwegen op het Gentse Zuid is terecht gekomen, en waarvan Johan Daisne de eerste bibliothecaris was.

BRANDPUNT VAN VERSCHIllENDE VISIESHet interessantste om zien is hoe de perceptie rond de Boekentoren veranderde doorheen de tijd. Vandaag is het gebouw bekender dan de bibliotheek. Maar aanvankelijk was het een zwaar gecontesteerd gebouw dat zeker niet bij ieder-een in de smaak viel. Onder andere de hoofdbibliothecaris René

Apers was niet gelukkig met het torenconcept omwille van de bibliotheekeconomische nadelen. Ook de Tweede Wereldoorlog zorgde voor de nodige complicaties: de plannen die Henry Van de Velde had voor het interieur werden nauwelijks gerea-liseerd. Toch waren de plannen positief onthaald door de uni-versiteit omdat de nieuwe bibliotheek een statement moest worden van de nieuwe Vlaamse Universiteit — in 1930 was de universiteit vernederlandst. Het was dus een Nederlandstalige Rijksuniversiteit die zich moest bewijzen en het gebouw was daar een symbool van.

Maar dat kantelde al snel in de jaren vijftig en zestig. Door de democratisering van het hoger onderwijs was er een massale instroom van nieuwe studenten. De universiteit zat niet meer te wachten op een monument. Modernisme moest wijken voor utilitaire nieuwbouw. En het gebouw had toen ook al gebreken zoals betonrot. De Boekentoren werd door het universiteitsbe-stuur ervaren als een onhandig gebouw dat de universiteit geld kostte. Het was ook toen dat er allerhande ingrepen aan het gebouw gebeurden die onrecht deden aan Van de Veldes ont-werp. Pas in de jaren tachtig kwam de toestand van het gebouw terug onder de aandacht.

Sinds 1992 is het gebouw een beschermd monument. Onder Sylvia Van Peteghem, de huidige hoofdbibliothecaris, was er de campagne voor de Monumentenstrijd in 2007 die veel pers-aandacht genereerde. Maar het was met de figuur van André Singer dat er het één en ander aan het rollen is gegaan. Singer kocht in 2003 de originele plannen van Henry Van de Velde. Tot zijn ontstelling moest hij vaststellen dat de Boekentoren nog slechts een schim was van het originele idee van Van de Velde. Hij bekostigde de studies om de renovatiekosten in te schat-ten. Men besefte meer en meer dat dit een uniek gebouw is dat geherwaardeerd moet worden en terug in oorspronkelijke staat hersteld moet worden. De universiteit heeft er lang over gedaan om tot dat inzicht te komen, pas in 2005 is de beslissing voor de restauratie gevallen. Maar een universiteit wordt uiteindelijk alleen afgerekend op de kwaliteit van haar onderwijs en onder-zoek, niet op haar patrimonium. Nu is er terug een trots!

de geschiedenis van de Gentse universiteitsbibliotheek

META 2015 | 2 | 15

interview

Eigenlijk was het bibliotheekgebouw, al van in het prille begin, de inzet van een voortdurende strijd. Zo was aan de Ottogracht de bibliotheek ondergebracht in een oud abdijgebouw op — de naam zegt het zelf al — zeer drassig gebied. Dat was een con-stante strijd tegen insijpelend water, vocht en schimmel. Het gebouw was ook ontoereikend: te klein, weinig functioneel en te veraf gelegen van de binnenstad. Vanaf het midden van de 19e eeuw zijn er aanzetten en soms vergevorderde plannen om te verhuizen. Maar pas in 1933 werd er beslist om een nieuw gebouw op te richten.

Het is wel typisch dat het bibliotheekgebouw continu in vraag gesteld wordt. Het hangt samen met het heersende idee van de ideale bibliotheek op een bepaald moment en welk gebouw

er aan dat beeld beantwoordt. Het bibliotheekgebouw zal dus ook een van de aandachtspunten in het boek worden, zowel architecturaal, de beleving van het gebouw, maar ook dat het steeds een brandpunt is van verschillende visies.

MACHTSBAlANS De Gentse universiteitsbibliotheek volgt uiteraard het alge-mene ontwikkelingspatroon van wetenschappelijke bibliothe-ken. In eerste instantie is er die museale collectie, afkomstig van de opgeheven kloosters en abdijen. Men zette ook sterk in op die collectie met aankopen en schenkingen van eerder anti-quarische collecties en geleerdenbibliotheken. Maar vanaf de tweede helft van de 19e eeuw werd het onderwijs en onderzoek minder encyclopedisch en meer experimenteel. In de exacte wetenschappen kwamen laboratoria en ook in de geesteswe-tenschappen ontstond er een meer positief wetenschappelijke instelling. De bibliotheek werd ingeschakeld in dit nieuwe model van onderwijs en onderzoek en bouwde bijgevolg zijn collectie uit. Professoren konden hun lijstjes doorsturen naar de hoofd-bibliothecaris die per faculteit een budget beheerde. De biblio-theek was niet langer een museale instelling maar ondersteunde het onderwijs en onderzoek door de aankoop van tijdschriften, wetenschappelijke reeksen en referentiewerken. Ondertussen had de Gentse universiteitsbibliotheek nog steeds de functie van stadsbibliotheek wat betekende dat iedereen er vrij bin-nen en buiten mocht. Het studentenaantal is ook lang beperkt gebleven tot enkele honderden. Pas in 1914 oversteeg men de

duizend studenten. Exponentieel meer bezoekers betekende ook dat de bibliotheek professioneler gerund moest worden. Vanaf dan werd de ontsluiting van de collectie belangrijker: het opstellen van betere catalogi, ze publiek toegankelijk maken, ...

In het interbellum speelt de vernederlandsing een belangrijke rol. Ze verbrak de band tussen stad en universiteit. Zo liep het aantal schenkingen van de stedelijke elite aan de bib terug. In de 19e eeuw was, dankzij het netwerk van de hoofdbibliothecaris, de bibliotheek sterk betrokken in het Gentse stadsleven. Figuren als Jules de Saint-Genois en Ferdinand Vanderhaeghen maakten door hun lidmaatschap van oudheidkundige genootschappen, tijdschriftredacties en sociétés allerhande de bibliotheek een onderdeel van het culturele leven. De bibliotheek was dan ook

vaak de zetel van sociétés die daar vergaderden — en vaak ach-teraf hun bibliotheek en archief schonken. Uiteraard ontstond er een wisselwerking tussen die genootschappen en de uni-versiteitsbibliotheek, die na 1930 verdween. Daardoor werd de bibliotheek meer dan voordien een instelling die er alleen voor de universiteit en zijn professoren en studenten was.

Na de Tweede Wereldoorlog moest de universiteitsbibliotheek zich meer en meer bewijzen. Het was niet meer vanzelfsprekend dat er zoveel geld naar toe ging. De museale collectie werd behouden maar sinds de jaren vijftig is er omzeggens geen aan-koopbudget meer voor oude werken en handschriften. Na een lange periode van collectie-uitbouw, kwam de gebruiker cen-traal te staan, en werd de bibliotheek een universitaire dienst die alle middelen moest inzetten om het boek zo snel mogelijk naar de lezer te brengen. Hoofdbibliothecaris Karel van Acker zijn uitspraak was dat de bibliotheek naar de lezer moest trek-ken, en niet omgekeerd. Het opstellen van centrale catalogi, het openen van buitenleeszalen en de nieuwe mogelijkheden van de automatisering kwamen daarbij op de voorgrond. Met een figuur als Herbert van de Sompel was de Gentse universiteits-bibliotheek zelfs erg vooruitstrevend op het vlak van biblio-theektechnologie.

Een derde naoorlogse evolutie, die zeker niet uniek is voor Gent, was de verhouding tussen de centrale universiteitsbibliotheek en de seminariebibliotheken. Die beweging zie je ontstaan vanaf

“HET IS WEL TYPISCH DAT HET BIBLIOTHEEKGEBOUW CONTINU IN VRAAG GESTELD WORDT. HET HANGT SAMEN MET HET HEERSENDE IDEE VAN DE IDEALE BIBLIOTHEEK OP EEN BEPAALD MOMENT EN WELK GEBOUW ER AAN DAT BEELD BEANTWOORDT.”

16 | META 2015 | 2

interview

1900 vanuit het idee om de collectie zo dicht mogelijk bij de professoren en studenten te brengen. In de seminariebibliotheek was er een direct contact met de bronnen, men kon er onmid-dellijk aan de slag. Maar die bibliotheken werden groter, talrij-ker, een tweede circuit dat een eigen aankooppolitiek voerde in functie van het lopend onderzoek. Dat creëerde een soort machtsbalans tussen de centrale bibliotheek en de seminaries en tal van praktische problemen, zoals de inschakeling van de seminariecollecties in het interbibliothecaire bruikleenverkeer, de opname ervan in de centrale catalogus, de wildgroei van soms piepkleine bibliotheekjes met vage openingsuren en col-lectieprofielen. Dat proces is nog steeds lopende. Pas recent opende de faculteitsbibliotheek Letteren, een groepering van

tientallen seminariebibliotheken. De centrale universiteitsbibliotheek heeft zich dan weer geprofileerd als de spil van een ruimer biblio-theeknetwerk.

MyTHISCHE BIBlIOTHECARISSENWat de Gentse universiteitbibliotheek en haar geschiedenis zo boeiend maakt, is de aanwezigheid van een aantal grote per-soonlijkheden zoals haar stichter Karel Van Hulthem. Zijn privébibliotheek was de baker-mat van de Koninlijke Bibliotheek in Brussel. Dan heb je Jules de Saint-Genois die in de jaren vijftig en zestig van de 19e eeuw biblio-thecaris was. Hij was een letterkundige en ook actief in de Vlaamse beweging, onder meer als voorzitter van het Willemsfonds. Hij was altijd zeer gul om zijn bibliotheek open te stellen voor allerlei letterkundigen, ook als ze (nog) niet bekend waren. Er zijn brieven bewaard gebleven van Hendrik Conscience die vroeg om bepaalde handschriften toe-gestuurd te krijgen. De Saint-Genois was iemand die besefte dat een bibliotheek een instelling moest zijn die ten dienste stond van de ontluikende vaderlandse letterkunde en geschiedenis. Er waren immers heel wat rijke privébibliotheken, maar slechts weinig openbare plaatsen waar je terecht kon om handschriften in te kijken.

Een ander icoon was Ferdinand Vander-haeghen. Vanderhaeghen was eigenlijk een de Saint-Genois in het kwadraat. Hij was een groot bibliograaf maar ook — een beetje oneerbiedig geformuleerd — een halve gek die maniakaal verzamelde. Zijn collectie ‘vliegende blaadjes’ is bekend. Er zitten een miljoen stuks in en dat gaat van reclameblaadjes tot soms ook grotere ver-

enigingsarchieven die dankzij hem bewaard zijn gebleven. Toen Vanderhaeghen in 1869 werd aangesteld als hoofdbibliotheca-ris schonk hij zijn privécollectie aan de universiteitsbibliotheek, een interessante deal die de collectie ongeveer verdubbelde. Via zijn connecties zouden veel van die rijke privébibliotheken uit het Gentse uiteindelijk in de bibliotheek belanden en zo een openbaar karakter krijgen.

In de twintigste eeuw is er Willem De Vreese. Een aparte man, met een moeilijk karakter, die fout was in Wereldoorlog I. Maar hij was een modern en zeer vooruitziend bibliothecaris en een groot pleitbezorger van openbare bibliotheken. Hij zette net als Vanderhaeghen grootschalige bibliografische ondernemingen

META 2015 | 2 | 17

interview

op. Tijdens de oorlogsjaren was er wel een tweespalt in de bibliotheek. Er was een kleine verzetsbeweging die geleid werd door de volgende hoofdbibliothecaris Paul Bergmans, en dan had je het activistisch bolwerk van De Vreese en zijn dochter Nora, onderbibliothecaris en éérste vrouw ooit die in de Gentse universiteitsbibliotheek werkte. Daar komt in 1918 een einde aan met de ter dood veroordeling omwille van vergaand activisme van De Vreese. Uiteindelijk vluchtte hij naar Rotterdam waar hij bibliothecaris werd van de stedelijke bibliotheek. Hij bouwde die uit tot een schitterende bib.

Dergelijke mythische figuren vind je niet meer terug onder de hoofdbibliothecarissen in de twintigste eeuw. Wel professio-nals, managers, bibliothecarissen die technisch onderlegt zijn. Dat hangt ook samen met de evolutie van de wetenschappe-lijke bibliotheken die steeds meer nood hebben aan een goed management. De hoofdbibliothecarissen kwamen wel nog altijd uit het professorenkorps maar hielden zich minder en minder bezig met onderzoek. Het waren ook voornamelijk humane

wetenschappers. Van Hooydonck in de jaren negentig was de eerste hoofdbibliothecaris die uit de exacte wetenschappen kwam, hij was een chemicus. Maar de schaalvergroting en het steeds groter wordende takenpakket zorgt ervoor dat biblio-thecarissen minder prominente figuren zijn, die meer op de achtergrond werken en als professionele bibliothecarissen hun bibliotheek runnen.

ONTSlUITINg: EEN WERK VAN lANgE ADEMIn de 19e eeuw stond de collectie centraal, maar men besefte snel dat een collectie alleen niet volstaat maar dat je die toegan-kelijk moet maken, dat je die moet ontsluiten. Vanderhaeghen had bijvoorbeeld heroïsche plannen om, verspreid over tiental-len jaren, de volledige collectie te ontsluiten. Het kadert ook in het toenmalige ideaal om een bibliografie van alles tot stand te brengen. Vanderhaeghen was ook wel mee met die documen-taire beweging die informatie wilde ontsluiten op een univer-sele manier. De ontsluiting van de volledige collectie is ander-zijds ook een verhaal van de ene hoofdbibliothecaris die een systeem begon dat de volgende hoofdbibliothecaris door weer een ander systeem verving. Zo waren er verschillende vormen van ontsluiting die werden aangemaakt, geprobeerd en weer stopgezet.

Het is bijna aandoenlijk om te zien hoe iedereen trachtte die

collectie te beheersen. En om bijvoorbeeld die centrale cata-logus tot stand te brengen. Op Belgisch niveau zijn we wat dat betreft lang ‘een bananenland’ geweest. We waren een van de weinigen die er niet in slaagden om een centrale catalogus te realiseren. Onder andere omdat de rol van de Koninklijke Bibliotheek moeilijk lag, het politieke evenwicht was niet evi-dent en men raakte het bovendien niet eens over de nodige bibliografische regels. Pas in de jaren tachtig, door de druk van de automatisering, kwam het er van. Voor de Gentse context betekende dit een samenwerking tussen de centrale bibliotheek en de seminariebibliotheken die noodgedwongen ook hun col-lecties mee in de centrale catalogus moesten steken. De eigen collectie afschermen ging niet langer. Ook elders ging het traag. De eerste catalogus van de handschriften is die van Jules de Saint-Genois, in 1851 gepubliceerd. De tweede is pas begin jaren 1970, door Albert Derolez opgemaakt. Men heeft er 120 jaar over gedaan om nog eens een nieuwe inventaris van de hand-schriften op te stellen! Ze waren decennia zoet om gewoon in te halen om wat men onder Vanderhaeghen verzamelde. Daar

is een groot deel van de twintigste eeuw voor nodig geweest, nog in de jaren 1950 en 1960 is men bezig vooroorlogse schen-kingen en aankopen te verwerken. Men ‘ontdekte’ aanwinsten in de eigen collectie. Met die elektronische systemen in de jaren tachtig kon men eigenlijk opnieuw beginnen om al die steek-kaartcatalogi in te voeren. Een werk dat nog altijd niet voltooid is. Er zijn nog altijd collecties die nog niet beschreven zijn. Het is een continu achterna hollen van wat er aanwezig is in huis. Nu, dat zal elders ook wel het geval zijn, ik denk niet dat Gent daar alleen in staat.

DE fRUSTRATIES VAN EEN ONDERZOEKERIk ben nu een klein jaartje bezig met de Gentse bibliotheek-geschiedenis maar ik vraag me af … één van de frustraties is dat er geen goede bibliotheekgeschiedenis van België of Vlaanderen bestaat. Er is het boek van Ludo Simons (Het Boek in Vlaanderen sinds 1800, Een cultuurgeschiedenis), waar de bibliotheekgeschiedenis ook aan bod komt. Er zijn verschillende deelonderzoeken en ook beknopte overzichten gepubliceerd, maar een echt goede synthese is er nog niet. In Nederland heb je van Paul Schneiders een heel mooie bibliotheekgeschiedenis van de Middeleeuwen tot vandaag. Ook ik maak een synthese van maar één bibliotheek. Door er zo mee bezig te zijn, merk je wel dat er een serieuze inhaalbeweging te maken valt. En dat er veel te vertellen is.

“DE BOEKENTOREN WERD DOOR HET UNIVERSITEITSBESTUUR ERVAREN ALS EEN ONHANDIG GEBOUW DAT DE UNIVERSITEIT GELD KOSTTE.”

18 | META 2015 | 2

interview

Duurzaam lokaal cultuurbeleid

de Groene Aap komt uit de mouw

Tina Baert, Ecolife vzw en Hilde De Brandt, lOCUS

Het project ‘Groene Apen’ werd onlangs afgerond. Twee jaar lang ondersteunden en begeleid-den Ecolife en LOCUS tal van bibliotheken, cultuur- en gemeenschapscentra en de intermediaire organisaties bij het verduurzamen van hun activiteiten. Hiervoor werd een traject uitgewerkt met informatief materiaal, netwerkmogelijkheden, goede praktijkvoorbeelden en instrumen-ten op maat. Lokale pilootprojecten over heel Vlaanderen gingen aan de slag met het aanbod.

INTERNE MIlIEUZORg EN DUURZAAMHEID gEEN OPTIE, MAAR EEN MUSTTijdens het verloop van het project publi-ceerde het Intergovermental Panel for Climate Change (IPCC) van de Verenigde Naties (VN) haar vijfde rapport onder de titel Climate Change 2013: The Physical Science Basis. Daarin bevestigt het panel met nog meer stelligheid dan in de vorige rapporten dat het klimaat verandert, dat de mens daar in grote mate mee voor verantwoordelijk is en dat een drastische beperking van de uitstoot van broeikas-gassen nodig is, willen we de toekomstige generaties behoeden voor een planetaire catastrofe.

Eigenlijk niets nieuws onder de zon. Evenmin nieuw, is de vaststelling dat er op het hoogste niveau van de wereldpo-litiek, zoals de VN-Klimaatconferenties, nog steeds onvoldoende doeltreffende maatregelen worden genomen om de situatie in handen te nemen.

En toch zijn er redenen om hoopvol te zijn want het lokale niveau engageert zich wél voor het klimaat. Zo onderte-kenden heel wat steden en gemeen-ten, ook in Vlaanderen, het zoge-naamde Burgemeestersconvenant. Het Burgemeesterconvenant is een Europese

beweging van lokale en regionale overhe-den die zich op vrijwillige basis verbinden om de CO2-uitstoot op hun grondgebied te verminderen. Andere lokale maatschap-pelijke actoren nemen ook de handschoen op. Zo ook het lokale cultuurbeleid.

Met steun van het subsidiefonds voor Duurzaam Lokaal Milieubeleid (DuLoMi) van de Vlaamse overheid startten Ecolife en LOCUS in 2012 het project ’Groene Apen‘ op. Het doel? Een aantal belang-rijke spelers van het lokaal cultuurbe-leid ondersteunen in hun duurzaam-heidstraject, in samenwerking met de VVBAD, Bibnet, de Vereniging Vlaamse Cultuur- en gemeenschapscentra (VVC), de Vereniging van Vlaamse Steden en Gemeenten (VVSG) en het Agentschap Sociaal-Cultureel Werk voor Jeugd en Volwassenen.

HET gROENE APEN-TRAjECTDe eerste projectfase benutten we om via een online bevraging beter zicht te krij-gen op de stand van zaken en de behoef-ten en kansen met betrekking tot mili-euzorg binnen het lokaal cultuurbeleid. Een aantal trends werden op die manier bevestigd. De aandacht voor duurzaam-heid en milieuzorg is bij vele cultuur- actoren aanwezig en groeiend. Daarnaast zijn er voldoende opportuniteiten om

milieuzorg verder uit te bouwen en te verankeren in de werking van deze orga-nisaties. Tot slot bevestigde de bevraging de meerwaarde van het voorop gestelde begeleidingstraject en wakkerde het de motivatie om milieuzorg op de agenda te plaatsen binnen het lokale cultuurbe-leid verder aan.

In de tweede fase, de pilootfase, wer-den acht organisaties verspreid over Vlaanderen, actief betrokken bij het project. Met behulp van de praktische inbreng van deze cultuuractoren werden specifieke instrumenten en een set van gerichte begeleidingsmethodieken ont-wikkeld.

In de derde fase werd een definitief aan-bod samengesteld waarmee openbare bibliotheken, cultuur- en gemeenschaps-centra aan de slag kunnen. Elf organisa-ties, waaronder vijf bibliotheken tekenden in op Groene Apen. Ze maakten gebruik van één of meerdere instrumenten en doorliepen onder begeleiding van Ecolife een milieuzorgtraject. Dit laatste omvatte een impactanalyse van de werking, een workshop rond strategische visievorming om naar een gedragen (toekomst)visie rond duurzaamheid toe te werken en het opstellen van een concreet actieplan rond interne milieuzorg.

> zie ook p. 30

META 2015 | 2 | 19

artikel

INSPIRERENDE VOORBEElDENDe Bib van Leuven en bibliotheek De Boekenmolen van Molenbeek namen actief deel aan Groene Apen. Sanne Clerinx, productieverantwoordelijke 30CC, en Tjorven Vanden Eynde, cultuurbeleids-coördinator, samen met Linda Bruyninckx, bibliothecaresse, getuigen over hun erva-ring zowel intern binnen de eigen organi-satie als met hun publiek.

Was de Bib leuven vóór groene Apen al actief rond duurzaamheid?bib leuven: Wij hadden samen met het Leuvense cultuurcentrum 30CC al een weg afgelegd op vlak van duurzaamheid, zowel rond interne milieuzorg als rond het sensibiliseren van publiek. 30CC lanceerde een aantal jaren geleden ‘Donderdag Veggiedag’ voor de artiesten, was mede-oprichter van de Leuvense ‘Klimaatweek’ en stond mee aan de wieg van ‘Leuven Klimaatneutraal 2030’. De bibliotheek Tweebronnen was al begonnen de eigen

- en de publiekswerking te verduurzamen, onder andere via thematafels en het weg-geven van boeken. Gezien de stad Leuven het Burgemeestersconvenant onderte-kende en tegen 2030 klimaatneutraal wilt zijn, is het vanzelfsprekend dat deze lijn ook wordt doorgetrokken in alle stedelijke werkingen.

Van welk aanbod van groene Apen heb-ben jullie gebruik gemaakt?bib leuven: Via Groene Apen werden we extra gecoacht om onze praktijk duurza-mer te maken, om personeel en publiek te sensibiliseren. Zo vulden de collega’s van de cultuurdienst een gedragsscan in, waaruit bleek dat er intern nog heel wat werk aan de winkel is. Daarnaast voerde 30CC een mobiliteitsenquête uit bij het publiek. Een van de bevindingen was dat er nog potentieel is om bezoe-kers te motiveren op een milieuvriende-lijkere manier naar onze activiteiten te laten komen.

draaiboek Milieuzorg in het lokaal cultuurbeleid

Het draaiboek Milieuzorg in het lokaal cultuurbeleid is een belangrijk

onderdeel van het uitgebreide instrumentarium van Groene Apen, en

meteen ook een samenvatting ervan. Deze e-publicatie is gericht naar

de trekkers van milieuzorg binnen een cultuurorganisatie. Ze bevat alle

informatie om concreet aan de slag te gaan en medewerkers en stake-

holders actief te betrekken bij een duurzaamheidstraject.

Het draaiboek bestaat uit drie hoofdstukken. In het eerste hoofdstuk

gaan we in op de unieke kansen die bibliotheken, cultuur- en gemeen-

schapscentra kunnen grijpen op vlak van milieuzorg dankzij hun perma-

nente publiekswerking. Het tweede hoofdstuk legt uit hoe lokale cultuur-

organisaties door het aanstellen van een ecocoach en/of het opstarten

van een ecoteam werk kunnen maken van een gedragen ecologisch

actieplan. In het derde hoofdstuk ten slotte geven we een overzicht

van belangrijke milieuthema’s en -acties die in zo’n plan kunnen wor-

den opgenomen.

Het draaiboek is te vinden op de website www.groeneapen.be die alle

instrumenten gratis ter beschikking stelt, aangevuld met inspirerende

praktijkvoorbeelden. Al de tools en thema’s zijn op maat van de sector:

gaande van gerichte rekenmodules om impacten in kaart te brengen en

interactieve workshops rond sensibilisering tot lijsten met publiekscam-

pagnes of interessante filmpjes en ludieke animaties als de energiequiz

of de sorteertest.

“RUIM TWEE JAAR LATER BLIJKT DE ECOLOGISCHE COMPONENT VAN DUURZAAMHEID IN DE VLAAMSE LOKALE CULTUURSECTOR EEN WAARDEVOLLE INVULLING TE HEBBEN GEKREGEN. ONDERTUSSEN ZIJN ER OVERAL GROENE APEN.”

20 | META 2015 | 2

artikel

Hoe zal groene Apen verder gezet wor-den na afloop van het project?bib leuven: De bibliotheek engageert zich op verschillende manieren om het ecologisch bewustzijn te vergroten zowel bij personeel als bij het publiek. Er was een ecoteam voor de directie Cultuur dat getrokken werd door de Bib Leuven en cultuurcentrum 30CC. Vanuit dat eco-team werden er een aantal sensibilise-ringsacties georganiseerd naar eigen medewerkers toe, waaronder tweemaal een vorming rond een specifiek duur-zaamheidsthema. Dit ecoteam ging onlangs op in de Werkgroep Interne Duurzame Ontwikkeling (WIDO) van de Stad Leuven waarin alle diensten verte-genwoordigd zijn.

Wat was de motivatie van bibliotheek De Boekenmolen om in het groene Apen-traject te stappen?de boekenmolen: De Vlaamse Gemeen-schap formuleerde ‘duurzaamheid’ als een van de beleidsprioriteiten. In navol-ging werd ook in het geïntegreerde cul-tuurbeleidsplan 2014 – 2019 expliciet ver-wezen naar het duurzaam omgaan met

projecten en met de omgeving. één van de doelstellingen in het plan spreekt bij-voorbeeld van het verwerven van kennis over de gemeente, over (het gebruik van de) openbare en groene ruimten en over lokaal erfgoed binnen de gemeente en de bredere omgeving. Een voorgestelde actie werd omschreven als: “De lokaal cul-tuurbeleidsactoren en scholen wisselen expertise uit en werken samen om cultu-rele (sensibiliserings)acties uit te werken rond zwerfvuil, mobiliteit en ecologie”. De manier om concreet met deze doelstel-lingen en thema’s om te gaan, was niet onmiddellijk duidelijk voor de bibliotheek en cultuurdienst. Molenbeek heeft dan ook met een enthousiaste en oprechte motivatie gereageerd op de oproep van Groene Apen.”

Wat was de meerwaarde van groene Apen voor De Boekenmolen?de boekenmolen: De reflex naar de bui-tenwereld en blik op de opportunitei-ten die bibliotheken en culturele dien-sten hebben om ook het publiek mee te betrekken in het duurzame karakter van de bibliotheek en haar omgeving,

die hebben we samen met Ecolife ont-dekt. De interesse van de bibliotheek en diepere inzichten in duurzaamheids- en aanverwante thema’s is aangewakkerd tij-dens de contacten met Groene Apen. Zo startten we met onze derde partner in het lokaal cultuurbeleid, GC De Vaartkapoen, een traject op om de reflectie over een duurzame en tegelijk culturele benade-ring van Molenbeek op gang te trekken. Vervolgens begeleidde Ecolife een con-crete brainstormsessie om ideeën aan te reiken rond specifiek gekozen thema’s van zwerfvuil en groene ruimten. Op die manier gaven we het traject met GC De Vaartkapoen vorm in concrete acties.

Op welke manier verzekeren jullie de doorwerking van groene Apen?de boekenmolen: Groene Apen heeft voor de bibliotheek duidelijk een inhoude-lijk reflectieproces in het begin van 2014 op gang gebracht. Vanaf 2015 resulteert dat in een engagementsverklaring om van duurzaamheid een centraal ankerpunt in de bibliotheek te maken en drie concrete acties op korte en lange termijn te ont-wikkelen. De bibliotheek zal starten met

© Bib Leuven.

META 2015 | 2 | 21

artikel

Duurzaamheid gaat over verantwoordelijkheid, over de ambitie reken-

schap te geven aan volgende generaties hoe de samenleving vandaag

wordt ingericht. De urgentie is hoog genoeg, maar de verleiding om

naar de andere kant te blijven kijken, is ook groot. Terwijl de leiders op

wereldniveau moeilijke tot onmogelijke gesprekken blijven voeren, kan

lokaal verschil worden gemaakt. Een beweging die aan de gang is, en

waar lokale culturele instellingen een rol in spelen zonder van hun eigen

hoofddoel af te wijken. Integendeel: het is geïntegreerd in hun dagelijks

doen en handelen, onderdeel van de rijke ervaring en traditie die ze heb-

ben opgebouwd.

In 2012 stelde LOCUS de publicatie Naar een duurzaam lokaal cultuur-

beleid samen, een handige reader die duurzaamheid in zijn volle breedte

aankaart. Tijdens de ‘Locustoer’, de jaarlijkse sectordag van het steun-

punt, werd dat jaar gezocht naar wat dat kan betekenen: duurzaamheid

binnen het lokaal cultuurbeleid. Een oefening die breed en omvattend

was en daardoor niet voor de hand liggend. Toch bleek toen al: lokale

culturele instellingen — bibliotheken, cultuur- en gemeenschapscentra

— voelen zich mee verantwoordelijk. Zijn bereid om aan deze maatschap-

pelijke uitdaging mee invulling en richting te geven. Een bibliotheek is

immers meer dan een collectie boeken, een cultuur- of gemeenschaps-

centrum is meer dan een podium. Het zijn huizen van kennis en debat, van

cultuurspreiding en cultuurparticipatie. Het zijn huizen met een opdracht

tot versterken van mens en samenleving. Als kunst en cultuur de wereld

al niet kunnen redden, ze kunnen wel meehelpen haar te veranderen.

© Annelies Surkijn, GC De Vaartkapoen.

Ruim twee jaar later blijkt de ecologische component van duurzaamheid

in de Vlaamse lokale cultuursector een waardevolle invulling te hebben

gekregen. Ondertussen zijn er overal Groene Apen. Voor hen is een ecolo-

gische aansturing van hun bibliotheek of cultuur-,gemeenschapscentrum

evident en deel van de dagelijkse aansturing van het huis. Het verant-

woord gebruik van energie en de zorgzame omgang met energieverslin-

dende producten en producties, wordt er gekoppeld aan lokale identiteit

— het plaatselijk biertje op de receptie — en sociale rechtvaardigheid — de

toenemende aandacht voor fairtrade. De bekommernis beperkt zich niet

tot de trekkers in het gelijknamige project. De ’groene golf’ verspreidt

zich in de bibliotheken en cultuurhuizen van Vlaanderen. Daarmee doen

ze waar ze al decennialang goed in zijn: de deuren openen voor een

maatschappelijke tendens om daarbinnen een — meer of minder toon-

aangevende — rol te spelen. Ze werken aan een groen draagvlak door

die inspanningen — hoe bescheiden ook — te communiceren: hier drinkt

men fairtrade-koffie, hier poetst men met ecologische producten, hier

beperkt men overdadig licht, hier gebruikt men geen vel papier te veel.

Klinkt het banaal, dat is het allerminst. Het is in bevattelijke en helder

communiceerbare verschuivingen dat een voorbeeldfunctie op een niet

bedreigende manier kan worden opgenomen.

En intussen is er ook het grotere werk. In steeds meer Vlaamse steden

en gemeenten wordt het Burgemeestersconvenant voor lokale duurzame

energie ondertekend, net zoals in vele andere steden en gemeenten over

heel Europa. Ook dat illustreert het voortschrijdend inzicht dat lokaal

lokale cultuurinstellingen strategische partners in co2-neutraal-debat

22 | META 2015 | 2

artikel

verschil kan worden gemaakt. Het behalen van de CO2-normen in 2020

of nadien is een uitdaging die nooit alleen door de duurzaamheidsamb-

tenaar kan worden gerealiseerd. Er is een lokaal strategisch en vooral

geïntegreerd netwerk nodig, een beleid waar de lokale bibliotheken en

cultuur- en gemeenschapscentra een belangrijke rol dienen op te nemen.

Ze hebben ervaring in leer- en gemeenschapsvormende processen, ze

zijn uitstekend geplaatst om het hoe en waarom van de ecologische

voetafdruk niet alleen te documenteren, maar er ook actief, creatief en

artistiek mee aan de slag te gaan. Daarom is het van groot belang dat zij

zich inschrijven in de brede beleidsdoelstelling van de gemeente.

Bibliotheken, cultuur- en gemeenschapscentra en projecten van het

lokaal cultuurbeleid hebben hier een rol te spelen, maar ook LOCUS als

Vlaams steunpunt voor bibliotheken, cultuur- en gemeenschapscentra

heeft dat. Samen met het werkveld en organisaties uit de milieu- en

natuursector moet het steunpunt op zoek naar een efficiënte manier om

verantwoordelijkheid te nemen in dit issue. Dat gebeurt door de Groene

Apen als ambassadeurs zichtbaar te maken, dat gebeurt door de instru-

menten die met Ecolife werden ontwikkeld toegankelijk te houden en te

promoten. Maar er kan meer.

Sinds de beleidsnota van cultuurminister Sven Gatz kreeg LOCUS een

nieuwe opdracht. Het uitgangspunt om vanuit sociaal-maatschappelijke

analyse te werken voor de spelers van het lokaal cultuurbeleid blijft, maar

de focus daartoe vertrekt vanuit het digitale — en dat is veel ruimer dan

de instrumentele bits & bytes, de aandacht gaat naar de ‘digitale samen-

leving’. Mensen, verbindingen tussen mensen en participeren aan cultuur

en samenleving blijven daarbij belangrijke aandachtspunten. Ook op het

vlak van eco-verantwoordelijkheid kunnen sterke verbindingen gemaakt

worden vanuit de nieuwe focus.

Eén voorbeeld: het faciliteren van projecten van upcycling en recycling

in bibliotheken en culturele centra. Een ander voorbeeld is de optimali-

satie van openbare computerruimten met een kritische analyse van het

energieverbruik van de schermen, of het duurzaamheidsaspect inbren-

gen in lastenboeken rond digitale aankopen. Dergelijke initiatieven zijn

een versterking van het traject dat met Ecolife werd doorlopen en gaan

tot in het strategische hart van de gemeente. De uitdaging van biblio-

theken, cultuur- en gemeenschapscentra ligt in hun blijvende profilering

als change agent in de lokale context en daarbuiten. Een rol die hen op

het lijf geschreven is. Want waar kan een cultuurverandering beter in

gang worden gezet en mee opgenomen dan op de plek waar cultuur en

de verspreiding ervan de dagelijkse richting en zelfs het bestaansrecht

van de organisatie bepalen.

Hilde De Brandt, teamcoach lOCUS

een forse investering, waarbij een deel van haar collectieaankoop gewijd wordt aan de ecologische gedachte en creatieve oplossingen. Verder zal zij ook haar krui-dentuin omvormen van een decoratief gegeven tot een educatieve belevenis-tuin. Ten slotte zal de bibliotheek ook haar rol als expertisecentrum vervullen bij de partners en linken onderhouden en verder ontwikkelen met auteurs en gastsprekers met kennis van ecologie, en dit alles ook ter beschikking stellen van anderen.

AlgEMENE VASTSTEllINgEN Een 20-tal cultuuractoren namen deel aan het duurzaamheidstraject van Groene Apen. Door in te zetten op interne milieu-zorg verkleinden ze de impact van hun organisatie op het milieu. Op die manier dragen ook cultuurorganisaties bij aan de strijd tegen de klimaatverandering. Eén van de grootste troeven van de cultuur-sector ligt echter in haar externe wer-king, in de interactie met het publiek. Niet alleen door een inhoudelijk aanbod over ecologie en duurzaamheid. Maar ook door dat aanbod op een duurzame manier te organiseren, bijvoorbeeld op vlak van de publieksmobiliteit of evenementen. Op beide niveaus heeft een cultuurorganisa-tie een belangrijke voorbeeldfunctie.

De sectororganisaties LOCUS (onder andere met ‘Locustoer’) en Pulse heb-ben duurzaamheid al enkele jaren op de agenda. Naar analogie met ‘Jonge Sla’ voor de podiumkunsten en ‘Green Track’ voor de kunstenorganisaties heeft Groene Apen deze dynamiek verder versterkt. Maar de integratie van milieuzorg is een werk van korte én lange adem. Het gaat om een goed evenwicht tussen het beha-len van quick wins, korte termijn succes-sen en het uitvoeren van een lange ter-mijn actieplan gericht op de blijvende verankering van milieuzorg in de dage-lijkse werking van de cultuurorganisatie.

HOE VERDER?Groene Apen is er in geslaagd ecologi-sche verantwoordelijkheid in bibliotheken, cultuur- en gemeenschapscentra te ver-talen naar hanteerbare instrumenten en praktische begeleiding rond interne mili-euzorg. Het is nu tijd om een coherente visie en een strategische aanpak verder te ontwikkelen waarmee de cultuurorga-nisaties zich in het klimaatbeleid van de gemeente kunnen inschrijven.

> Meer info? surf naar de website van groene apen:

www.groeneapen.be

> groene apen werd gerealiseerd met steun van de

vlaamse overheid

META 2015 | 2 | 23

artikel

de boekentoren in de steigersfoto’s: geert Roels

24 | META 2015 | 2

signaleMent

de boekentoren in de steigers

META 2015 | 2 | 25

signaleMent

“VOOR VERDERE DIGITALISERING VAN HET ‘OUDE’ ARCHIEF WERKEN WE SAMEN MET HET VLAAMS INSTITUUT VOOR ARCHIVERING.”

Christine fetweis en jan Vanregemorter

De openbare omroep beschikt over een zeer rijk en kostbaar archief. De dienst Documentatie & Archieven zorgt ervoor dat recent audiovisueel materiaal, digitaal geproduceerd, meteen wordt beschreven en digitaal wordt opgeslagen. Analoog beeld- en geluidsmateriaal dat gedurende vele jaren zorgvuldig is bewaard op oude dragers, wordt stap voor stap gedigitaliseerd zodat het voor altijd bewaard blijft en snel-ler toegankelijker is. Vanwege de grote omvang van het VRT-archief is de digitalisering een werk dat vele jaren zal duren.

Wat is jullie opdracht en hoe vullen jullie die in? Onze afdeling D(ocumentatie) & A(rchieven) staat in voor het conserveren, ontsluiten en opnieuw ter beschikkingstellen van VRT-producties en externe content, d.i. geschreven pers en commerciële muziek. Wij stellen hier ons eigen archief voor. Dat is uniek en herbergt dagelijkse VRT radio-, televisie- en muziek-producties. D&A is opgezet voor programma-makers maar de audiovisuele collectie is ook belangrijk voor het collectieve geheugen. Wij archiveren dit erfgoed voor eigen gebruik en stellen het beschikbaar voor externen.

Hoe zou je jullie archiefcollectie omschrijven? Onze audiovisuele collectie is omvangrijk: in totaal 400.000 uren televisie, 145.000 uren radio, 40.000 analoge concert- en studio-opnames, duizenden digitale muziekopnames. Intussen zijn meer dan 200.000 uren audio-visueel materiaal gedigitaliseerd. Om dit alles goed te kunnen beheren is het VRT-archief opgedeeld in subafdelingen. Het Beeld- en Woordarchief archiveert televisie- en radio-materiaal. De Audiotheek legt muziekopna-mes en geluiden vast in een digitaal muziek-beheersysteem, een centrale databank waarin programmamakers opnames kunnen opzoe-ken, beluisteren en exporteren naar hun Play-out systemen.

Welke ambities willen jullie nog graag verwe-zenlijken? In 2015 stappen Beeld en Woord over naar een Media Asset Management System. Nu zit-ten metadata en audiovisuele essence elk in een eigen systeem. Dit brengen we samen in

één nieuw MAM-systeem. Daarin kan je het gekozen audio- of videofragment met één klik beluisteren of bekijken. Om een grote hoeveel-heid audiomateriaal van metadata te voorzien experimenteren we met ‘speech-to-text’. De resultaten zijn nog niet perfect, maar best wel bruikbaar. Voor verdere digitalisering van het

‘oude’ archief werken we samen met het Vlaams Instituut voor Archivering. Het VIAA zal het audiovisueel VRT-materiaal ontsluiten naar een breder publiek (onderwijs – wetenschappelijk onderzoek – bibliotheken).

Wat maakt jullie team zo uniek?Ondanks de groeiende cultureel-maatschappe-lijke relevantie blijft D&A vooral een produc-tiearchief. Metadatering en annotatie moeten aan hoge eisen van radio- en televisiemakers voldoen. We hebben heel wat expertise opge-bouwd, elk deelarchief is specialist binnen zijn vakgebied. In 2008 werden de archieven samengevoegd, een uitgelezen kans voor kruis-bestuiving: verworven kennis delen en eenvor-miger werken met respect voor ieders eigen kwaliteiten.

Welke achtergrond hebben de teamleden? Dit varieert. Elk deelarchief zoekt specialisten binnen zijn vakgebied. Bij de Audiotheek zijn de archivarissen musicologen en muzikanten en superviseren klanktechnici de technische flows van het digitale muziekbeheersysteem. Ook bij Beeld en Woord vinden we een mix van com-petenties, mensen met een archiveringsachter-grond naast mensen die in productie hebben gestaan en een goed overzicht hebben van wat door de jaren heen werd geproduceerd.

Afdeling documentatie & Archieven vrT

> zie ook p. 48

26 | META 2015 | 2

etalage

Patrick Vanhoucke:

“vernieuwing en continuïteit moeten hand in hand gaan”Hoe ben je in de bibliotheeksector beland? Na mijn lerarenopleiding wachtte in 1992 de dienstplicht. Ik koos voor burgerdienst en kwam bij de VVBAD terecht. Jo Cooymans was algemeen voorzitter, Marc Storms staf-medewerker en Marijke Hoflack redactiese-cretaris. Als secretariaatsmedewerker mocht ik me bezighouden met de samenstelling van het mededelingenblad Info (dat was toen nog letterlijk knip-en-plakwerk), met de Vlabidoc-gids, de Week van de Openbare Bibliotheek en de InformaticaMarkt. Een eerste werkervaring die — door het contact met al die inspirerende mensen — mijn interesse voor de sector heeft bezegeld.

In hoeverre hebben je studies en vorige werk-ervaringen je voorbereid op je huidige job?Ik volgde de initiatie (‘Akte van Bekwaamheid’), het graduaat en het postgraduaat (dat laat-ste als vrije student). Gedurende acht jaar beheerde ik kantoren, magazijnen en shop-pingcentra. Maar dat was niet waar m’n hart voor klopte. Ik werd bibliotheekassistent in Anderlecht en doorliep verschillende functies in de toenmalige Hoofdstedelijke Openbare Bibliotheek (HOB). In 2012 werd de HOB omge-vormd tot Muntpunt en werd het Streekgericht Bibliotheekbeleid binnen de administratie van de Vlaamse Gemeenschapscommissie onder-gebracht. Daar werk ik nu. Ik ervaar het als een voordeel dat ik zowel in de front- als de back-office van de bibliotheek heb kunnen werken.

Hoe lang ben je al actief binnen de VVBAD? En wat was je motivatie om lid te worden?Na mijn burgerdienst kreeg ik bij de VVBAD nog een contract van bepaalde duur. Toen ik de VVBAD in 1994 als werknemer verliet, ben ik onmiddellijk zelf lid geworden. Nu dus iets meer dan twintig jaar geleden. Vanwege mijn interesse vond ik het vanzelfsprekend om lid te worden van de beroepsvereniging die de belan-gen van de informatieprofessional verdedigt. Zelfs in de periode dat ik niet in de sector actief was, bleef ik lid. Dat stelde me in staat om op de hoogte te blijven van wat er reilde en zeilde.

Welk thema ligt je nauw aan het hart?“Als we willen dat alles blijft zoals het is, moet

alles anders worden”, zegt Tancredi Falconeri in de roman De tijgerkat van Lampedusa. Wat me nauw aan het hart ligt is de vraag hoe we als bibliothecaris, archivaris of documentalist rele-vant kunnen blijven. Bij ons in Brussel zie ik een nieuwe generatie bibliothecarissen opstaan (en af en toe vallen, dat hoort erbij). Mijn hoop is op die nieuwe generatie gevestigd. Maar vernieu-wing en continuïteit moeten hand in hand gaan. Wie zegt dat afzonderlijke bibliotheekopleidin-gen overbodig zijn, vindt bij mij geen gehoor. Zeker, de opleidingen moeten nog beter afge-stemd worden op de noden van deze tijd. En we moeten nuanceren: niet voor èlke functie moet je per se een bibliotheekdiploma op zak hebben. Ook moeten we meer doen wat we zelf zo graag prediken: levenslang leren.

Wat haal je er voor jezelf uit, zowel persoonlijk als professioneel?Meer dan andere organisaties is de VVBAD voor mij een caleidoscoop op de sector. Door de oprichting van steunpunten en overleg-organen is de werking van de vereniging de afgelopen twintig jaar erg veranderd. Maar het leggen van kruisverbanden binnen de sector en het creëren van mogelijkheden tot dialoog en ontmoeting zijn een constante gebleven. En dat heeft me altijd heel erg aangesproken. Het tweejaarlijkse Informatie (aan Zee) heb ik weleens de hoogmis van de informatieprofes-sional genoemd. Oecumene als middel tegen verkokering.

Hoe hoop je dat de vereniging zelf zal evolu-eren in de toekomst?Samen met de Wet Destrée die in 1921 de oprichting van openbare bibliotheken voor-zag, zal de vereniging in 2021 haar honderd-ste verjaardag vieren. Ik hoop van harte dat ze dat jaartal in goede gezondheid haalt. Wat mij betreft mag de VVBAD weer terug wat meer een grassrootsbeweging worden. Belangenbehartiger, zonder meer, maar met een grotere nadruk op het hart. Met meer per-soonlijke leden dan institutionele. Of om het anders te zeggen: “Informatieprofessional, vraag niet wat de Vereniging voor jou kan doen, maar vraag wat jij voor de Vereniging kunt doen.”

META 2015 | 2 | 27

inzet

Patrick Vanhoucke (°1968)

werkt voor het Streekgericht

Bibliotheekbeleid van de

Vlaamse Gemeenschaps-

commissie dat de Neder-

lands ta l ige openbare

biblio theken in het Brussels

gewest ondersteunt. Hij

is lid van de redactie van

META en geeft les in de

Initiatie BDI in CVO Brussel.

Patrick woont in Sint-Jans-

Molenbeek en gaat graag

naar de film.

“WAT MIJ BETREFT MAG DE VVBAD WEER TERUG WAT MEER EEN GRASSROOTS-BEWEGING WORDEN.”

Televisiekamp met jongeren.

28 | META 2015 | 2

over de schutting

Mediaravengrijp de kansen van digitale media!

Andy Demeulenaere

Mediaraven vzw ondersteunt het brede jeugdwerk met raad en daad in werken met digitale media, inhoudelijk én technisch, via vorming, advies, voorbeelden, toepassingen maken, diensten, expertise en con-tacten. Deze jonge organisatie kan toch al bogen op heel wat ervaring..

Wanneer werd Mediaraven opgericht? Mediaraven vzw startte in 2013 als fusie van Jeugdwerknet en JAVI.tv. Jeugdwerknet vzw werd in 1996 opgericht om de mogelijkheden van internet en ICT te ontsluiten voor het jeugd-werk en voor jeugdinformatie. JAVI.tv werd in 2001 opgericht om met jongeren online tele-visie te maken in en voor het jeugdwerk. Met de fusie tot Mediaraven vzw koos de organisa-tie expliciet voor het gebruik van alle digitale media met en voor alle kinderen, jongeren en al hun begeleiders.

Wat is jullie opdracht en hoe vullen jullie die in?Mediaraven vzw grijpt de kansen van digitale media met kinderen, jongeren en hun bege-leiders. Met onze ervaring en expertise creë-ren we samen de experimenteerruimte waarin zij hun mediacompetenties en mediawijsheid ontwikkelen, online informatie delen over of voor de jeugd of het jeugdwerk en organisa-ties en instellingen die werken met kinderen en jongeren ondersteunen in werken met digi-tale media.

Mediaraven verzorgt daarvoor workshops en kampen voor kinderen en jongeren in opdracht van jeugddiensten, bibliotheken en allerlei organisaties. We organiseren zelf verschillende jongerenprojecten, zoals de jongerenredac-tie die video- en tekstreportages maakt voor Allesoverjeugd.be, een aantal e-inclusiepro-jecten met organisaties voor maatschappelijk kwetsbare jongeren ... We begeleiden vorming in open aanbod en op maat over digitale com-municatie, jongeren en nieuwe media, softwa-repakketten enz. We ontsluiten informatie voor jeugdwerkers op mediahelpdesk.be, jeugdor-ganisaties.be en spelensite.be. We ondersteu-nen de non-profit bij het maken van websites, videoproducties.

Wat hebben jullie al kunnen verwezenlijken? We zijn bijzonder trots op een aantal samen-werkingen met bibliotheken, zowel bij het begeleiden van workshops of kampweken in bibliotheken, als bij het begeleiden van

stageprojecten voor de Mediacoachopleiding voor bibliotheekmedewerkers, bij het uitwer-ken van tabletmethodieken voor jongeren-rondleidingen in enkele bibliotheken en bij de klastabletblogwedstrijd I@School. Vooral in dat laatste project konden we op stadsniveau de connectie maken tussen onze activiteit, de stadsbib en de deelnemende klassen. Per stad gaven we zo de leerkrachten een opleiding blogs, video-, audio- en tekstreportages maken op tablets in de bib, gaven we de klassen vier halve dagen vorming in de klas zelf en orga-niseerden dan weer de finale award ceremonie in de bib. Zeker wanneer een klas de link legde tussen hun blog en de bib (één van de win-naars had een blog over boeken), voelde je de vonk overslaan.

We zijn ook zeer enthousiast over onze UiT-testers: een tweewekelijkse werking voor 12-16-jarigen, waarbij zij een culturele activi-teit in de stad uittesten en daar een videore-portage over maken. Eens de werking goed in gang geschoten is, merken we dat de jonge-ren vriendjes meebrengen en dat je een soort ‘jeugdbewegingetje’ krijgt. Dat geeft ons veel energie!

De laatste twee jaar mochten we voor verschil-lende instanties echte informatieve producten maken: een brochure over homoseksualiteit, waarbij we je smartphone meteen doorlinken naar verschillende filmpjes online, een kaart-spel over mediawijsheid (CASPAR-game), waarbij je de quizvragen per kaart met je tablet online moet vinden, een zoektocht in de biblio-theek met bestaande apps voor op tablets. Wij bouwen al jaren websites en draaien al jaren videoproducties, maar deze cross-mediale pro-ducten hebben toch een eigen extra dimensie.

We voeren ook tweejaarlijks het Apestaart-jarenonderzoek naar het bezit en gebruik van nieuwe media bij kinderen en jongeren. De bij-horende studiedag is met 250 deelnemers tel-kens vlot uitverkocht. In 2016 willen we er voor 10 jaar Apestaartjaren een internationale twee-daagse van maken!

META 2015 | 2 | 29

over de schutting

Welke ambities willen jullie nog graag verwe-zenlijken? Mediaraven zet de komende jaren in op nog meer activiteiten voor kinderen en jongeren: we trachten onze UiT-testers geografisch en qua leeftijdsgroepen uit te breiden. We werken ook aan een nieuw aanbod dat digitale media ver-bindt met techniek en elektronica. En we bou-wen aan een Europees netwerk van jongeren-medialabs, waarmee we samen uitwisseling en en projecten kunnen opzetten. We blijven ook zoeken naar mogelijkheden om specifiek doel-groepen de stap naar digitale media te kunnen laten zetten: OKAN-klassen, maatschappelijk kwetsbare kinderen en jongeren, jongeren en ouderen intergenerationeel samen.

Wat kunnen jullie de BAD-sector nog bijbren-gen? Onze expertise ligt vooral in hoe je digitale media kunt inzetten om te communiceren met jongeren én om met jongeren zelf aan de slag

“VEEL BIBLIOTHEEK-MEDEWERKERS ZIJN EXPERTEN IN HET ORGANISEREN EN ONTSLUITEN VAN HUN COLLECTIE, WIJ HELPEN HEN GRAAG OM DAT TE VERTALEN NAAR DE LEEFWERELD VAN JONGEREN.”

te gaan. Als echte jeugdwerkers houden we ervan de nadruk te leggen op de kansen van digitale media en op actief zelf media maken. Veel bibliotheekmedewerkers zijn experten in het organiseren en ontsluiten van hun collectie, wij helpen hen graag om dat te vertalen naar de leefwereld van jongeren.

En andersom, wat kunnen jullie nog leren van de BAD-sector? Tot nog toe bouwden wij vooral op de lokale inbedding en contacten van een bibliotheek. Als Vlaamse organisatie mis je dat lokale net-werk. Verder is mediawijsheid ook een cen-traal thema in onze werking: daar kunnen de informatievaardigheden van bibliothecarissen en documentalisten ons best nog wel een stuk verder helpen! Eén van de vragen waarmee we daarbij worstelen is hoe we een project kunnen opzetten om over heel Vlaanderen in dezelfde periode heel veel klassen aan mediawijsheid te laten werken.

Gamen in de bibliotheek in de Digitale Week.

de eerste energiepassieve bib van belgië in Sint-Pieters-Woluwelinda Teirlinck, OB Sint-Pieters-Woluwe

In de Brusselse gemeente Sint-Pieters-Woluwe opende begin februari 2015 het nieuwe bibliotheekgebouw haar deuren na 27 jaar gehuis-vest te zijn in twee oude en kleine prefab-paviljoentjes. De gemeente opteerde voor een nieuwbouwproject met oog voor duurzaamheid.

Als bibliothecaris was ik zeer nauw betrokken bij alle stappen in dit dossier en kon ik uitge-breid met de architecten overleggen over de eigenheid van het doelpubliek, de accenten die we in de werking wilden leggen en de rol die de bib kan en moet spelen in het culturele veld. Deze inhoudelijke input namen ze mee in hun ruimtelijke uitwerking ervan. Het Brusselse architectenbureau PLUS Office Architects tekende een toekomstgericht bibliotheekont-werp uit van ca. 1000 m² binnenruimte.

Aangezien een openbare bibliotheek geen statisch gegeven is en mee evolueert met de maatschappij qua collecties en taken werd er gekozen voor een open plan met een dragende gevel en slechts enkele kolommen. Dit maakt een flexibele invulling van de ruimte mogelijk. Voor de materialen koos men gerecycleerde grondstoffen, milieuvriendelijke materialen, duurzame houtsoorten en duurzame onder-houdsproducten. Energie-passief betekent natuurlijk doorgedreven isolatie met driedub-bele beglazing en betonnen muren van 20 cm dik afgewerkt met een extra isolerende hout-vezelplaat.

Door het groendak wordt het hemelwater maximaal natuurlijk geïnfiltreerd en opgesla-gen om hergebruikt te worden. Het water-overschot komt via een infiltratiebekken weer in de bodem terecht. Enkel bij zware regen-val stroomt er water door naar de riolering. De warmteproductie verloopt via een geo-thermische warmtepomp en luchtverversing via twee luchtgroepen voorzien met warmte-terugwinning. Er is ook een actieve koeling gezien de massiviteit van het gebouw. Het energieverbruik wordt bijna volledig ingevuld met energie uit zonnepanelen en beperkt door daglicht-gestuurde armaturen en in de perso-neelsruimten en toiletten lampen die enkel branden als er iemand aanwezig is. Door de centrale ligging van de leestuin is er overal daglicht. Men kan door de tuin van de ene in de andere afdeling kijken. Alle beplanting trekt vlinders aan zodat het een vlindervriendelijke

tuin wordt. Bij mooi weer kan men er rustig zit-ten met een boek of tijdschrift.

Ook de mobiliteit is een aspect van duurzaam-heid. De fiets- en voetpaden in de buurt zijn zeer goed uitgerust en gescheiden van de rij-weg. Op het voorpleintje van de bib is er een fietsenstalling. Er is een bushalte vlakbij en een tramhalte op 500 m.

gROENE AAPOok in de werking wordt het duurzaamheids-aspect verder uitgebouwd en geaccentueerd. Daarom werden we door LOCUS en Ecolife naar voor geschoven als pilootproject voor ‘Groene apen’ en is het een belangrijk aandachtspunt in het nieuwe cultuurbeleidsplan. De bib zal zich profileren als een informatiecentrum voor de bevolking rond dit onderwerp met een uitge-breide collectie naast lezingen en workshops over dit thema. Verder worden aan de inkom van de bib de plaatselijke good practices van inwoners, scholen of de Agenda 21 ambtenaar in de kijker geplaatst.

De bib wil alle bevolkingsgroepen aantrek-ken en met mekaar in contact brengen. Rolstoelgebruikers kunnen via de hellende vlakken en de lift overal makkelijk geraken. De jeugdafdeling wordt sterk uitgebreid met o.a. een aparte peuterhoek. Doordat veel leerlingen thuis geen Nederlands spreken, wordt lezen soms als saai en moeilijk ervaren. Leesplezier ontwikkelen is dan ook een prioriteit in onze werking. Een aantrekkelijk (mede door henzelf) ingerichte 4teens afdeling moet het afhaken van de adolescenten tegengaan.

Voor de vele expats in Sint-Pieters-Woluwe is er het “Europa plein” met literatuur in andere talen, taalcursussen en praktische info afge-stemd op anderstaligen die Nederlands willen leren of Vlamingen die interesse hebben in een andere taal. Dit wordt een unieke ontmoetings-plek, een brug tussen Nederlands- en anders-taligen, Belgen en niet-Belgen in een open en multiculturele omgeving.

> zie ook p. 19

Foto: Valerie Janssens.

30 | META 2015 | 2

trend

META 2015 | 2 | 31

Dat is de gemiddelde prijs die een consument in Vlaanderen betaalde voor een boek in 2014 (bron GfK). Sommigen beweren dat boeken duurder zullen worden als een gereglemen-teerde boekenprijs wordt ingevoerd. Klopt dit? In Frankrijk bestaat een vaste boekenprijs sinds 1981. In een langlopend onderzoek stelt men vast dat er een stevige prijsdaling heeft plaats gehad tussen 1994 en 1998, nl. van 13,10 euro naar 11,30 euro. Dit ligt aan het wegvallen van de aankoop van duurdere papieren encyclope-dieën en woordenboeken. Na 1998 is de gemid-delde aankoopprijs van boeken rond de 11,50 euro blijven schommelen bij een constant stij-gende prijsindex.

“De afwezigheid van een prijzenoorlog op het niveau van de detailhandel heeft kunnen vermij-den wat gebeurd is in het Verenigd Koninkrijk, nl. dat uitgevers worden gedwongen de prijs van moeilijk verkoopbare boeken te verhogen om de grote kortingen die ze moeten geven aan de detailhandel op de bestsellers te compenseren.” (Situation du livre p. 67)

PRIjSDAlINgIn Vlaanderen heeft de UA dit ook onderzocht (Verdickt, 2014). Voor een gebonden roman betaalde de consument in 2013 dezelfde prijs als in 2005. Rekening houdend met de inflatie, kost een literair boek vandaag 13,8 procent minder dan in 2001. De gemiddelde prijs van een paper-back kende vanaf 2005 ook een daling, maar volgt sindsdien de evolutie van de indexstijging. Romans, goed voor 1/3 van de totale boekenver-koop, zijn de voorbije 12 jaar niet in prijs toege-nomen. Meer zelfs: het prijsverschil tussen een paperback en een gebonden boek wordt steeds kleiner, terwijl een gebonden boek veel duur-zamer is. Uitgevers zijn zich zeer bewust zijn van de prijsgevoeligheid bij de consumenten.

Ten slotte nog één cijfer: in 2014 betaalde de consument in Nederland gemiddeld 12,62 euro voor een boek (bron GfK). Deze prijs ligt in Nederland 3,3 procent lager dan in Vlaanderen, terwijl in Nederland een vaste boekenprijs geldt. Conclusie: er kan geen verband worden vastge-steld tussen de prijsevolutie van boeken en het al dan niet invoeren van een gereglementeerde boekenprijs.

jef Maes, hoofd Kenniscentrum Boek.be

> zie ook http://jefboeken.blogspot.be/2015/01/worden-boe-

ken-duurder-door-een.html

13,05het cijFer / het plan

De Amerikaanse bibliotheekgoeroe David Lankes verzorgt op donderdag 17 september de keynote op Informatie aan Zee 2015.

David Lankes geeft leiding aan het library science programma van de Syracuse University’s School of Information Studies in Syracuse, New York. Hij is tevens directeur van het Information Institute of Syracuse (IIS), een onderzoekscentrum en denktank op het gebied van educatie, technologie en bibliotheekwerk. Door sectorgenoten wordt hij omschreven als een van de grote denkers en onderzoekers op het gebied van toekomstig biblio-theekwerk. Hij is ook een uitermate boeiende en eloquente spre-ker. Naar eigen zeggen verzorgde hij al meer dan 187 lezingen op nationale en internationale congressen.

Lankes publiceerde in 2011 The Atlas of New Librarianship, waar-mee hij de ABC-CLIO/Greenwood Award 2012 won, de prijs van de American Library Association voor het beste boek over bibliotheken. In 2012 verscheen Expect More: Demanding Better Libraries For Today’s Complex World. Daarin betoogt hij dat bibliotheken van grote waarde kunnen zijn voor de gemeen-schap waarin ze functioneren, mits ze meer inzetten op leren en kennis, zonder vast te blijven zitten aan traditionele functies, ‘bakstenen’ en boeken. Die gemeenschappen mogen wat Lankes betreft de lat voor ‘hun’ bibliotheken hoger leggen: “Expect More is a rallying call to communities to raise the bar, and their expectations, for great libraries.”

David Lankes is een pleitbezorger voor het heruitvinden van de bibliotheek(sector) aan de hand van wat hij “New Librarianship” noemt. Het uitgangspunt: kennis is het resultaat van conversa-ties. New librarians zijn bibliothecarissen die functioneren als

(be-) geleider van gesprekken en discussies in een gemeenschap maar die ook open-trekken, verrijken, vastleggen en opslaan.

Om z’n boek te promoten, maar vooral om z’n kennis te delen gaat Lankes in 2015 op een heuse wereldtournee en houdt hij in september halt in Oostende voor Informatie aan Zee. Wij kijken er alvast naar uit! U ook?

> download gratis het boek expect More: demanding

better libraries For today’s complex world

http://quartz.syr.edu/blog/?page_id=4598

david Lankes komt naar belgië

Foto: Birgit Reynders.

Uitleenmodellen voor e-boeken

jan Braeckman, Bibnet

Bibnet liet samen met Bibliotheek.NL een internationaal vergelijkend onderzoek uitvoeren naar uitleenmodellen voor e-boeken. 1 In deze bijdrage schetsen we wat de behandelde thematiek is en voegen we enkele beschouwingen toe bij het onderzoek in de hoop dat meer mensen het rapport willen lezen en participeren aan het debat over e-boeken in bibliotheken. 2 Deze bijdrage wordt geschreven terwijl de evaluatie van het pilootproject ‘E-boeken in de bib’ volop loopt, en maakt geen voorafname op de conclusies van deze evaluatie.

Bibnet en Bibliotheek.NL bestelden het rapport A Review of Public Library E-lending Models om na te gaan hoe openbare bibliotheken in andere landen e-boeken aanbieden. Wie neemt welk initiatief? Hoe zijn de projecten opgevat en welke akkoor-den hebben ze met uitgevers? Vooral op dit laatste lag de klem-toon van het onderzoek: hoe ontwikkelen uitleenmodellen zich op basis van de akkoorden die gesloten worden met de uitge-vers.

Uit het rapport blijkt alvast dat de praktijk in de onderzochte landen zeer verschillend is. Zo is er het project CALIFA van een bibliotheekconsortium in Californië dat zich specifiek richt op het aanbod van auteurs die uitgeven in eigen beheer, kleine uit-gevers en onafhankelijke distributeurs. Die focus ontstond om niet afhankelijk te zijn van de grote spelers in de VS: de grote uitgeverijen die heel lang weigerden om e-boeken ter beschik-king te stellen aan bibliotheken, en een speler zoals Overdrive

die een groot deel van de Amerikaanse bibliotheekmarkt dekt. Daarnaast is er het Duitse Onleihe, ontwikkeld door EKZ, een private firma vergelijkbaar met het Nederlandse NBD. EKZ ont-wikkelde een uitleenmodel waarin individuele bibliotheken per boek kunnen kiezen tussen diverse licenties. Heel veel uitgevers, ook de grote, participeren aan Onleihe. EKZ maakt een selec-tie uit hun aanbod, waaruit dan de bibliotheken op hun beurt kunnen kiezen.

Een andere belangrijke vaststelling is dat de uitleenmodel-len en de relaties met de uitgevers sterk evolueren doorheen de tijd. Notoir zijn de evoluties in Denemarken en Zweden. In Denemarken werd het bibliotheekinitiatief eReolen na verloop van tijd geboycot door de grote uitgevers die een alternatief bibliotheekplatform bouwden. Uitgevers werden nochtans opmerkelijk goed vergoed door de bibliotheken. Maar omdat alle bibliotheekdiensten wettelijk gratis moeten zijn in Denemarken

32 | META 2015 | 2

essay

Foto: Birgit Reynders.

“EEN GOEDE RELATIE VERONDERSTELT DAT BEIDE PARTIJEN WILLEN EXPERIMENTEREN, EEN OPEN DIALOOG VOEREN OVER DE RESULTATEN EN CIJFERS, EN REGELMATIGE BIJSTURING AANVAARDEN.”

werden ook e-boeken gratis aangeboden en was er gewoon geen verkoop van e-boeken. Het alternatieve platform van de grote uitgevers was echter niet succesvol en ondertussen is er een akkoord waarbij ook de grote uitgevers terug aansluiten op eReolen. Ook in Zweden was er een complexe evolutie. Het land liep voorop in het uitlenen van e-boeken door bibliotheken via een systeem van enkele uitgevers. Maar de komst van een con-currerend systeem, en groeiend ongenoegen van de bibliothe-ken met de voorwaarden die uitgevers stelden, leidde tot een bijzonder gespannen relatie tussen bibliotheken en uitgevers, inclusief wederzijdse aanvallen in de pers. Ondertussen zijn de plooien gladgestreken en is er een doorbraak in de relaties. Er zijn meer types van licenties gekomen en e-boeken worden veel sneller ter beschikking gesteld voor uitleen.

In totaal bespreekt het rapport e-boekprojecten in 15 landen. Geen enkel project is gelijk. Dat heeft natuurlijk te maken met de context waarbinnen elk project tot stand komt, en de karak-teristieken van de verschillende actoren. Per project worden in het rapport telkens volgende elementen besproken: (1) het ontstaan en de omvang van het project, (2) de commerciële, politieke en culturele context, (3) de karakteristieken van de collectie, (4) financiële en technische aspecten, en (5) waar mogelijk informatie over de gebruikers. Het rapport gaat daar per project op in en maakt op het einde enkele algemene con-clusies. We overlopen hier enkele aspecten in vogelvlucht.

Het beleid speelt een belangrijke rol. In Europese landen zijn het vaak nationale overheden die e-boekprojecten mogelijk maken. Dat kan onder de vorm van middelen voor nationale organi-saties die de projecten leiden, middelen voor technologische ontwikkelingen, of door katalysator te zijn tussen bibliotheken en leveranciers. Of door een combinatie hiervan.

Waar overheidsinitiatief ontbreekt worden initiatieven geno-men door commerciële partijen of semi-commerciële partijen zoals EKZ in Duitsland en Belletrina in Slovenië. Opmerkelijk is de bijzondere rol die opgenomen wordt door grote steden in Scandinavische landen om een bepaald project op te zetten of om te wegen op de ontwikkeling van een uitleenmodel. Ook in Frankrijk rust heel veel initiatief bij de bibliotheken zelf.

Ook de karakteristieken van de boekenmarkt spelen een rol. In kleine taalgebieden is een van de uitdagingen om überhaupt e-boeken ter beschikking te hebben. Zo biedt het project in Tsjechië ook Engelstalige werken terwijl het publiek vraagt om

meer boeken in het Tsjechisch. In Slovenië is er een business-model uitgewerkt waarbij een aankoop door de bibliotheek ervoor zorgt dat sommige boeken gedigitaliseerd worden. De Franstalige wereld, Frankrijk en Québec, is bijzonder omdat ze systemen uitwerken waarbij de boekhandel ook betrokken wordt bij de uitleenprojecten.

WRIjVINgPer project wordt ook de ‘friction strategy’ besproken. Dit is een concept dat past binnen het debat over de rol die de bib speelt binnen de boekenmarkt. Indien bibliotheken alle boeken gratis aan hun publiek zouden bezorgen zonder uitleenlimieten, zou er uiteraard geen verkoop van boeken meer zijn. Dus moeten bibliotheken hun collectie ter beschikking stellen op een manier

die ‘wrijving’ veroorzaakt en de gebruiker met een aantal drem-pels confronteert die ervoor zorgen dat er ook nog ruimte is voor verkoop. In de fysieke wereld bestaat de frictie uit de uit-leentermijn, het feit dat als iemand een boek uitleent niemand anders het gelijktijdig kan lezen, de verplaatsing naar de bib enz. De digitalisering van boeken laat toe om al deze klassieke fricties achterwege te laten. Vandaar het gevarieerde debat over uitleenmodellen en de fricties die ze met zich meebrengen.

Een belangrijke conclusie van het rapport is dat de relatie met de uitgevers cruciaal is in de zoektocht naar modellen die meer aangepast zijn aan een digitale omgeving. En een goede rela-tie veronderstelt dat beide partijen willen experimenteren, een open dialoog voeren over de resultaten en cijfers, en regelma-tige bijsturing aanvaarden.

Aan de ene kant van het spectrum staat het ‘single user model’: één titel aan één gebruiker gelijktijdig uitlenen. Dit model houdt in dat de bib een licentie koopt op een e-boek en het vervol-gens serieel uitleent via streaming of downloaden naargelang van de afspraken. Dit model is een kopie van het fysieke uitleen-proces en vergt dus ook vergelijkbare uitleensystemen. Het is ook een model dat makkelijk toelaat om de boeken gratis uit te lenen en alle kosten door de bib te laten dragen omdat die zelf beslist over hoeveel licenties men neemt voor welk boek. Aan het andere eind van het spectrum staat het ‘pay per loan’ model: de gebruiker heeft toegang tot alle boeken en hij of de bib betaalt per ontlening. Dit model houdt rekening met het digitale karakter van e-boeken, vermijdt de fricties uit het fysieke uitleenmodel door tegemoet te komen aan de behoefte van de gebruiker om een boek ter beschikking te hebben op

META 2015 | 2 | 33

essay

het ogenblik dat hij het wenst. Als de bib alle kosten op zich wil nemen, om zo het gebruik van de boeken gratis te maken is dit model problematisch aangezien het gebruik van de e-boeken en de kosten voor uitlenen niet te voorspellen zijn. In diverse landen ontwikkelen zich dan ook hybride modellen, vaak op basis van de leeftijd van het boek. Recente boeken worden aangeboden binnen het single user systeem. Naarmate titels ouder zijn wordt gelijktijdig gebruik mogelijk gemaakt. 3

Enkele beschouwingen bij de twee extremen van het spectrum. Het single user model sluit aan bij de fricties van het fysieke uitleenmodel. In dit model doen we alsof het boek van drager verandert maar dat alle andere aspecten van het ecosysteem van het boek hetzelfde blijven. Dat is niet evident. Uitgevers experimenteren ondertussen met businessmodellen die wel aan-gepast zijn aan de digitale mogelijkheden. Kijk maar naar Elly’s Choice. Of nieuwe partijen staan op en creëren een ‘all you can read’ model zoals Spotify dit doet voor muziek. Of men orga-niseert een leensysteem zoals Amazon. Dus puur uit principe of gewoonte vasthouden aan een model voor e-boeken in de bib dat ‘hetzelfde maar anders’ is zou op termijn wel eens nefast kunnen zijn, want niet meer aangepast aan de digitale werke-lijkheid. Het vermijdt ook de vraag naar wat nu de specifieke meerwaarde is van de bib.

Het pay per loan model sluit meer aan bij het gedrag dat men observeert bij het publiek dat online actief is: men zoekt, vindt en wil onmiddellijk kunnen lezen. Het sluit ook beter aan bij het inzicht dat het e-boek, of e-lezen zich moet positioneren in de bredere online vrijetijdsbesteding en dus dat e-boeken ter beschikking moeten staan aan het publiek op wijzen die ver-gelijkbaar zijn met andere digitale content. Maar ook dit model is niet zonder problemen. Het model is moeilijk te budgette-ren voor een bibliotheek, waardoor er dan toch weer artifici-ele inperkingen worden georganiseerd. In sommige landen ziet men dan bijvoorbeeld dat op een bepaald moment de e-boe-ken ‘op’ zijn voor de rest van het jaar of de maand, omdat het budgetteerbare volume uitlenen opgebruikt is. De oplossing in het Vlaamse project is om de kost door te schuiven naar de gebruiker. Maar ook dat roept vragen op want, indien dit zon-der specifieke meerwaarde wordt toegepast, brengt het de bib zeer dicht bij de werking van de boekhandel: hetzelfde maar goedkoper. Dit is geen goede invulling van de maatschappelijke opdracht van de bib.

Wat zijn dan goede criteria om een uitleenmodel vorm te geven? Bij het debat daarover is het alvast zinvol om voldoende kriti-sche afstand te nemen van de bestaande praktijk. Zo meten bibliotheken hun eigen succes af aan het aantal mensen die ze bedienen, of het aantal uitleningen die ze halen, want dat zijn cijfers waar het beleid naar luistert. Dat wordt dan vertaald in een vraag naar veel en recente boeken want het publiek vraagt daar naar. Voor de fysieke collectie heeft men doorheen de jaren een praktijk ontwikkeld waarbij gebalanceerd wordt tussen

het inspelen op die vraag, maar daar niet te ver in te gaan: we kopen zeker ook de populaire titels, maar in niet te veel exem-plaren om de diversiteit van de collectie te kunnen bewaren. In een pay per loan uitleenmodel is dat evenwicht weg want elke gebruiker kan op elk moment elk boek lezen. Op die manier verschuift in de digitale omgeving de problematiek van collec-tievorming naar publiekswerking. De vraag is niet langer alleen

“hoe divers is onze collectie”, maar “hoe divers is het leesgedrag van ons publiek”. 4

IN DE KIjKERWie de sociale media over het gebruik van online content volgt weet het al langer: de long tail bestaat niet. 5 In tegenstelling tot de verwachtingen is het niet zo dat de universele beschik-baarheid van content leidt tot een diverser gebruik. Integendeel, online is de impact van de hype, de bestseller nog groter dan in de fysieke wereld. De verkoop van de ‘midlist’ boeken lijdt daaronder. Midlist boeken zijn typisch titels die men ontdekt bij het grasduinen in de boekhandel of bib. Online ‘vindt’ men die boeken niet. Een ervaring die hierop aansluit in het Vlaamse project is dat de drie boeken die Bibnet bovenaan ‘In de kijker’ zet op de e-boekpagina merkelijk beter uitlenen dan de andere.

Dus als de bib zichzelf als taak blijft zien om mensen te helpen hun grenzen te verleggen, nieuwe zaken te ontdekken, zichzelf te ontwikkelen, lijkt er in de digitale wereld nog een belangrijke rol weggelegd voor de bibliotheek. Om dit te verduidelijken is Denemarken een interessante case. Zoals hoger al geschetst was het Deense uitleensysteem dat ontwikkeld werd door de overheid zo succesrijk dat er geen verkoop van e-boeken meer was. Daarop organiseerden de grote uitgevers een eigen sys-teem voor ontlening van e-boeken via de bibliotheken en trok-ken ze al hun boeken terug uit het overheidssysteem. De col-lectie van het overheidssysteem verschraalde dus ontzettend. Nochtans bleef het aantal uitleningen in dat systeem op het-zelfde niveau, met een collectie die enkel bestond uit de fond-sen van de kleinere uitgevers. Een van de mogelijke verklaringen die de Deense collega’s zien is dat het overheidssysteem, als deel van de digitale bibliotheekinfrastructuur, meer verrijkende informatie biedt zoals biografische informatie van auteurs en boekrecensies.

Mensen gaan op zoek naar inspiratie voor hun volgende boek en appreciëren het advies van professionals. De fysieke bibliotheek is daarbij een belangrijke bron van inspiratie met haar opstelling van de collectie, thematafels, mondeling advies en nog meer. Mensen komen er naar toe en browsen doorheen de collecties. Het is een ingesleten praktijk, die overigens nog steeds werkt, ook voor de boekhandel. 6 Om die inspiratie ook online te bie-den moeten we kunnen experimenteren met nieuwe vormen van online campagne voeren, lijstjes en overzichten aanbieden, ondersteuning bieden aan leesclubs en andere vormen van net-werken. En we moeten kunnen inspelen op het surfgedrag van de nieuwe barbaren zoals Allesandro Baricco 7 ze noemt: wat

34 | META 2015 | 2

essay

1 Te vinden op http://www.bibnet.be/

portaal/Bibnet/Collectie/Vlaams_e-

boekplatform/. Het onderzoek

kwam tot stand met de steun

van de Nederlandse Taalunie. Het

hoofdonderzoek werd uitgevoerd

door Dan Mount van Civic Agenda,

met een supplement door Frank

Huysmans, consultant en profes-

sor bibliotheekwetenschappen in

Amsterdam. In het rapport worden

e-boekprojecten besproken van in

totaal 15 landen.

2 Zie http://kenniskantoor.bibliotheek.

be/group/e-boeken-in-de-bib

3 Zie bijvoorbeeld Duitsland en

Zweden in het rapport.

4 Het onderzoek leert ons niet zoveel

over gebruikers. De opdrachtgevers

wisten dat dit een apart onderzoek

waard is en bovendien is vergelijk-

baar materiaal tussen de landen niet

voorhanden. Toch enkele sprokkels:

gebruikers lezen recente boeken

(Denemarken), ze zijn tevreden over

de bibliotheekdienst als die gradu-

eel verbetert (Finland), ze gebrui-

ken de e-boekdienst van de bib

vaak buiten de openingsuren van de

bib (Estland, Vlaanderen).

5 Zie ook het onderzoek van Hélène

Veragten, Het consumentengedrag

bij de online aankoop van boeken,

juni 2014, op http://www.boekenvak.

be/boekbe/onderzoek-en-innovatie.

6 Zie opnieuw naar het onderzoek

van Hélène Veragten.

7 Alessandro Baricco, De Barbaren,

De Bezige Bij, 2012.

8 Een onderzoek in het kader van

‘Uitgeverij van de toekomst’ van

Boek.be: Is Vlaanderen klaar voor

het digitale boek? http://www.

boekenvak.be/sites/default/files/

Bijlage%20PB%20141201%20

Samenvatting%20SURVEY%20

PERS.pdf.

men wil weten en kennen is wat men nu (onmiddellijk) vindt op het web en onmiddellijk kan gebruiken. Het uitleenmodel van e-boeken moet dergelijke nieuwe vormen van leesbevordering mogelijk maken en ondersteunen.

Daarenboven komen de uitleenmodellen voor e-boeken tot stand op een moment dat het publiek voor e-boeken nog volop in ontwikkeling is. In dit verband is een onderzoek van Olivier Braet en Valérie Anne Bleyen interessant waarbij de boekenle-zer in het algemeen werd bevraagd. Enkele interessante feiten, uit hun rapportering op de Boekenbeurs, over de karakteristie-ken van e-lezers:

• Er zijn regelmatige lezers en onregelmatige lezers. De regel-matige lezers zijn eerder vrouw en ouder en als ze e-boeken lezen zal het vaker op een e-reader zijn. Onregelmatige lezers verkiezen e-lezen op tablets. Maar in verhouding zijn er bij de onregelmatige lezers meer mensen geïnteresseerd in e-boe-ken dan bij de regelmatige lezers.

• Voor meer dan de helft van de lezers is de overstap naar het digitale boek (nog) niet gewenst.

• Gratis, zowel legaal als illegaal, neemt een belangrijk aandeel in bij e-lezen.

• Wat betreft de verkoopmodellen voor e-boeken: de grootste groep is geïnteresseerd in een klassiek aankoopmodel (34 procent), de daaropvolgend grootste groep wil niet betalen voor e-boeken (16 procent) of, op dezelfde hoogte, wil een boek huren of lenen (15 procent). 11 procent wil een ‘Spotify voor boeken’, en 10 procent wil gratis boeken met reclame in. 12 procent weet het niet of wil iets anders.

De vraag die we hier kunnen bij stellen is: wie van deze groe-pen bedient de bib, wie wil de bib bedienen in de toekomst?

De zoektocht naar een goed uitleenmodel voor e-boeken is een zoektocht naar een model dat best past in een nieuwe digitale omgeving, dat het best aansluit bij wat gewenst is door het publiek, dat betaalbaar is voor bibliotheken en aansluit op hun maatschappelijke opdracht, en dat interessant is voor uitgevers en auteurs om mee in te stappen. De voorlopige tussentijdse conclusie van het rapport is: experimenteren en met elkaar aan de slag blijven. Onze aanvullende conclusie: we moeten dit doen met steeds het doel voor ogen om de bib een maatschappe-lijk relevante bijdrage te laten leveren aan het ecosysteem van auteur tot lezer.

“VOOR MEER DAN DE HELFT VAN DE LEZERS IS DE OVERSTAP NAAR HET DIGITALE BOEK (NOG) NIET GEWENST.”

META 2015 | 2 | 35

essay

36 | META 2015 | 2

de vraag

Waarin verschilt bios3 van bios2?lynn Moerenhout, Vlaamse overheid

Sinds 1995 beschikt de Vlaamse overheid over digitale werkings cijfers van openbare bibliotheken dankzij het Bibliotheek Informatie- en OpvolgingsSysteem, kortweg Bios. Evoluties in de bibliotheeksector maakten een ver-nieuwing van het systeem noodzakelijk en in 2006 werd overgestapt naar Bios2. Begin 2015 kwam er opnieuw een update: Bios3.

De ontwikkeling van Bios3 gebeurde in samenspraak met de sector. Een werkgroep (bestaande uit bibliothecarissen en verte-genwoordigers van de provinciale diensten Streekgericht Bibliotheekbeleid, Bibnet en LOCUS) stelde een nieuwe gegevensset samen en deed suggesties voor nieuwe functionali-teiten. Daarnaast houdt Bios3 rekening met nieuwe wetgeving. Er wordt gefocust op de Vlaamse beleidsprioriteiten uit het decreet Lokaal Cultuurbeleid en omwille van het nieuwe Koninklijk Besluit op de Leenvergoeding wordt het aantal uitleningen en het aantal verlengin-gen van materialen voortaan apart geregis-treerd.

WAT IS NIEUW IN DE APPlICATIE?Het luik Adresgegevens uit Bios2 wordt in Bios3 opgenomen onder Bibliotheekgegevens, waar alle actuele informatie van de bib wordt bijge-houden. Belangrijk is het up-to-date houden van het adres en de openingstijden omdat deze gegevens vanuit Bios3 doorstromen naar onder meer Bibliotheekportalen. De Jaargegevens beschrijven de situatie van het voorbije werk-jaar voor personeel, collectie en gebruik, wer-king en financiën. Ze moeten jaarlijks voor 1 mei door de bibliotheek worden ingevuld.

Heel wat items die in de bibliotheekwerking op het achterplan raakten, worden niet meer opgevraagd en enkele elementen werden her-vormd om de relevantie ervan te verhogen. Een van de nieuwigheden in Bios3 zijn de uitge-breide cijfers over de digitale toepassingen. Het merendeel van deze cijfers wordt aangeleverd door Bibnet en moeten de bibliotheken dus niet zelf ingeven.

Daarnaast werd de rubriek Activiteiten uitge-breid om de diversiteit aan bibliotheekactivi-teiten in kaart te brengen. In de werkgroep werd aangegeven dat bibliotheken hun acti-viteiten organiseren vanuit duidelijke doelstel-lingen, die in het bibliotheek- of gemeentelijk beleid worden bepaald. Gezien veel van die

activiteiten georganiseerd worden met het oog op de doelgroepenwerking van de bib, werd ook dat aspect toegevoegd. Ook het ruime netwerk aan partners zullen we via de registratie van activiteiten kunnen schetsen. Verder werd servicepunt als een nieuw type locatie toege-voegd, naast hoofdbiblio-theek en bedieningspunt, zodat bibliotheken gerich-ter kunnen communiceren over hun diensten.

SlIMME AANPASSINgEN Ook het gebruiksgemak van de nieuwe Bios-website is verbeterd. In Bios3 kunnen meer-dere gebruikers per bib gegevens invoeren. Gebruikers kunnen zelf hun wachtwoord en e-mailadres beheren.

Om de werklast te verminderen, worden diverse gegevens die beschikbaar zijn in andere data-banken, zoals collectiegegevens, automatisch ingeladen. Verder kan men tijdens het invullen van de jaargegevens tegelijkertijd de gegevens van het vorig werkjaar bekijken. Een andere nieuwe functie zijn de automatische controles die gebeuren tijdens het invoeren van gege-vens. Het systeem geeft de gebruiker directe feedback aan de hand van fouten en meldingen. Een verplicht gegeven dat nog niet werd inge-vuld is een voorbeeld van een fout. Een mel-ding is dan weer een vermoeden van een fout (bijv. een opvallende stijging van een gegeven).

De systematisch ontsloten bibliotheekgege-vens bespannen een periode van twintig jaar. Dit historisch overzicht levert zowel de Vlaamse overheid als de lokale besturen een schat aan informatie die onontbeerlijk is voor de uitvoe-ring en evaluatie van een degelijk lokaal cul-tuurbeleid.

META 2015 | 2 | 37

dive“I think we need public libraries

in the same way we need wilderness. Both

are sanctuaries of a king. Both

are storehouses of diversity.”

Anna Kirkpatrick, “Rounding out the summer”

coluMn

Laurent Meese is hoofdbiblio-thecaris van het Museum voor Natuurwetenschappen (KBIN) in Brussel. Hij is nauw betrokken bij digitaliseringsprojecten, maar leest het liefst papieren boeken. Onder het alter ego Bibman is hij sinds 2005 actief als biblioblogger.

citaat

Infotopialaurent Meese

Negentig procent van alles wat op de sociale media verschijnt is heerlijk hap-klare onzin. Dus keek ik niet vreemd op toen ik in een tweet las dat “tijd ver-spillen op het internet” een vak aan de universiteit geworden is, meer bepaald aan de University of Pennsylvania. Mijn nieuwsgierigheid was meteen gewekt. Tijdverspilling doceren doe je door de kat bij de melk te zetten. Tijdens de cur-sus zullen de studenten wekelijks drie uur moeten doorbrengen met ‘nutte-loos’ surfen op internet. De controver-siële Amerikaanse professor Kenneth Goldsmith hoopt zo zijn studenten in een digitaal schemergebied te leiden, verge-lijkbaar met de door de surrealististen geprezen lucide staat tussen waken en dromen.

Het laatste nieuws checken, je status op Facebook bijwerken of een zoveel-ste online spelletje spelen, het zijn din-gen die je doet terwijl je in een wachtzaal vertoeft of op de trein staat te wachten, maar het kan nu dus ook in een college, en niet eens verdoken achter een cursus.

Ik vermoed dat de pret voor de studenten snel gedrukt zal worden. Zeker als ze over hun eigen surfgedrag ook nog eens een kritisch werkstuk moeten schrijven. De menselijke geest werkt tegenwoordig als een webbrowser, zonder wifi of internet-verbinding valt alles stil. Retweeten is het nieuwe kritische denken.

Ondertussen werd in Vlaanderen de IBW-opleiding door de Universiteit Antwerpen opgedoekt. De storm is nu wat gaan lig-gen maar de verontwaardiging blijft groot. Dat de enige opleiding voor infor-matie- en bibliotheekwetenschap op uni-versitair niveau omwille van besparingen geschrapt werd is veelzeggend voor de serieux die ons beroep nog oproept. In Infotopia waant iedereen met een laptop zich bibliothecaris, of informatiespecialist als de M/V een hippe iPad-bezitter is.

Terwijl ik de petitie voor het behoud van het Postgraduaat IBW ondertekende had ik een déjà vu en een gevoel van ver-geefsheid. Het is pas als je iets op blank hout wil afkloppen, dat je beseft dat bijna

de hele wereld uit aluminium en plastic bestaat. Mijn persoonlijke variant op de wet van Flugg is al even ongerijmd. Als ik een petitie onderteken voor een nobel doel, dan loopt het meestal slecht af en wordt dat doel of quotum allerminst bereikt. Ik kan niet zorgvuldig genoeg zijn in de keuze van mijn doelen. Elke ketter heeft zijn letter.

1 Er bestaan ook complexere manie-

ren die trachten ook de functio-

naliteit en veranderlijkheid van de

website te bewaren door het CMS-

systeem zelf te archiveren.

2 Zie http://www.httrack.com/,

beschikbaar voor Windows, Mac

en Linux. Een andere veelgebruikte

webcrawler, die ontwikkeld werd

door The Internet Archive en een

aantal nationale bibliotheken, is

Heretrix (https://webarchive.jira.

com/wiki/display/Heritrix/Heritrix).

3 Zie http://en.wikipedia.org/wiki/

BagIt

4 Zie https://archive.org/web/

> dit artikel werd bezorgd door

packed vzw dat als expertisecen-

trum digitaal erfgoed kennis, erva-

ring en deskundigheid omtrent

digitaal erfgoed centraliseert en

verspreidt. vragen voor packed

vzw zijn welkom via info@packed.be.

tool die eenvoudig is in installatie en gebruik is HTTrack 2. HTTrack beschikt over een web-crawler die alle toegankelijke informatie op je website kopieert naar een gekozen map op je computer. Bij het omzetten van een dyna-mische naar een statische website wordt meestal alle inhoudelijke informatie overgezet. Geavanceerde functies zoals het doorzoeken van je website via het zoekveld op de webpa-gina’s zullen echter niet meer werken, aange-zien het CMS voor deze functionaliteit instond. Om de website veilig op te slaan, verpak je de HTML-pagina’s vervolgens in een zip- of bag-bestand 3, voor je hem opneemt in je digitale archief.

Mocht je er niet in slagen zelf je website te archiveren, kan je vertrouwen op een externe dienst om je website te laten crawlen. De groot-ste, externe websitearchiveringsdienst is de Wayback Machine 4 van The Internet Archive, die op deze manier ondertussen al meer dan 400 miljard pagina’s gearchiveerd heeft. De Wayback Machine archiveert de meeste web-sites zonder dit te melden. Op zekere tijd-stippen wordt door de dienst een moment-opname van je website genomen. Neem dus zeker al eens een kijkje om uit te vinden welke momentopnames van jouw website al gearchi-veerd werden. Het grootste voordeel van deze aanpak is dat je zelf geen tijd of kennis nodig hebt. Een nadeel is dat je voor de keuze van de momentopname afhankelijk bent van een externe dienst.

Nog niet zo heel lang geleden werden web-sites gebouwd enkel met gebruik van statische HTML-bestanden: eenvoudige tekstbestanden met een opmaak waarmee een webbrowser de inhoud kan omvormen tot een webpagina. Om deze websites te archiveren volstond het sim-pelweg om het mapje met HTML-bestanden van de website op de server, naar je eigen computer te kopiëren. Maar statische HTML-pagina’s worden, eens opgeladen op de server, zelden of nooit nog gewijzigd omdat je telkens de HTML-code moet aanpassen. Recente web-sites maken daarom gebruik van een Content Management System (CMS): een databank waarin de website-informatie wordt beheerd en die webpagina’s ad hoc samenstelt op het ogenblik dat ze geopend worden. Hierdoor wordt de website ‘dynamisch’, maar ook heel vluchtig en moeilijk te archiveren. De eenvoudigste manier om zo’n dynamische website te archiveren is om hem op regelmatige tijdstippen terug ‘statisch’ te maken. 1 Dit kan je doen met behulp van een webcrawler. Een webcrawler is een stukje software dat een web-site bezoekt en alle publiek toegankelijke data (html-pagina’s, afbeeldingen, documenten ...) downloadt. Op die manier wordt een statische kopie van de website gemaakt.

STATISCH ARCHIVERENEr zijn verschillende tools beschikbaar om web-sites ‘statisch’ te archiveren. De ene vraagt al wat meer technische kennis dan de andere. Een

joris janssens, PACKED

De meeste organisaties hebben reeds een aantal websites versleten. Bij de overgang van een oude naar een nieuwe website staan organisaties vaak

voor de vraag hoe ze de oude website kunnen archiveren. Vaak bevat zo’n oude website interessante gegevens die niet meer relevant

zijn voor de nieuwe website, maar wel een historische waarde hebben voor de organisatie. Wat is dan de eenvoudigste

manier om die informatie te archiveren?

Archiveren van websites

De homepage van The Wayback Machine: https://archive.org/web/web.php

38 | META 2015 | 2

uitgepakt

“I am so glad I had the oppor-tunity to attend IAML, and it has truly invigorated my love of music librarianship. Thank you so much for everything.”

“This was my first IAML, and honestly, one of the best con-ferences I have ever been to (and I have attended many conferences). The music pro-grams truly added to the conference, and enriched my experience — it was exposure in the most real way possible. I would be sad to see too much changed — it was an amazing experience for me.”

“I was really amazed with the venue - all of the equipment was easy to use and friendly, and the catering was superb.”

“I liked the mixture from excursions with sightseeing and visits of libraries in the Antwerp conference.”

Dit zijn maar enkele van de overwegend lovende com-mentaren die opdoken in de enquête die gehouden werd na afloop van de IAML Antwerp 2014 Conference die van 13 tot 18 juli 2014 in het Koninklijk Conservatorium Antwerpen werd georgani-seerd. IAML staat hier voor International Association of Music Libraries, Archives and Documentation Centres. Deze in 1951 gestichte internationale beroeps- en belangenvereni-ging wil de activiteiten van muziekbibliotheken, -archie-ven en -documentatiecentra promoten en ondersteunen, en nationale en internatio-nale projecten en samenwer-kingsverbanden faciliteren. Wereldwijd heeft IAML leden in 57 landen, waarvan 25 landen een eigen nationale afdeling hebben. België is hierbij — wie zal het verba-zen? — een speciaal geval. IAML aanvaardt slechts één

vertegenwoordiging per land en omdat dit niet spoort met de federale structuur van ons land is er alsnog geen natio-nale Belgische representatie. De Vlaamse instellingen heb-ben zich wel officieus gegroe-peerd als IAML-F en zouden als dusdanig onder de vleu-gels van de VVBAD schuil gaan. Maar daarover leest u hier later ongetwijfeld meer.

Toen in 2012 bleek dat de Danish Music Library Association zijn engage-ment om het congres in 2013 in Århus te organise-ren niet langer kon waar-maken wegens onvoorziene besparingen en het suppri-meren van de bibliotheek in kwestie, kwam het interna-tionale IAML-bestuur bij de Belgische muziekbibliotheken aankloppen. Het was al van 1982 geleden dat de jaarlijkse IAML-conferentie in België had plaatsgevonden; gast-heer was toen Bernard Huys van de muziekafdeling van de Koninklijke Bibliotheek. Om het gat dicht te fietsen wer-den de Weense organisatoren gevraagd om hun organisatie één jaar te vervroegen — van 2014 naar 2013, een huzaren-stukje waarin de Wieners con brio slaagden — en werden er voor 2014 Belgische kandida-ten aangezocht. In mei 2012 werden er vanuit België twee kandidaturen bij het IAML-bestuur ingediend: Brussel (de Koninklijke Bibliotheek) en Antwerpen (een con-glomeraat van vijf Vlaamse instellingen, met name de conservatoriumbibliotheken van Antwerpen, Brussel (NL) en Gent, MATRIX [Centrum voor Nieuwe Muziek] en het Studiecentrum voor Vlaamse Muziek). Op basis van het ingediende bid book werd de organisatie aan Antwerpen toegewezen, wat in Brussel toch voor enige wrevel zorgde.

Door het laattijdige afzeggen van de Denen was de voorbe-reidingstijd voor Antwerpen korter dan normaal en was het voor de sowieso al armlastige organiserende instellingen al laat om via subsidieaanvragen en fundraising de nodige fond-sen te verzamelen. Daarom werd gekozen voor een no-nonsense doe-het-zelfaanpak, onder het motto: wat we zelf doen, doen we goedkoper, en hopelijk (bijna) even goed.

De (soms onvermoede) com-petenties van de collega’s wer-den gemobiliseerd en gedyna-miseerd, zodat we alles home made konden fabriceren. Van het logo en de website tot het complexe online registratie- en betaalsysteem; alles werd in eigen huis gemaakt, waardoor het budget beheersbaar bleef. Ook de technische omkade-ring, het permanent beman-nen van de conference desk en de catering — altijd een

zware kostenpost — deden we, op twee jobstudenten na, met eigen mensen.

Door een doortastende aan-pak — zo werd het aantal ver-gaderingen tot het absolute minimum beperkt — en een efficiënte samenwerking tus-sen de verschillende partners, slaagden we er toch in om met weinig mensen en midde-len alle voorbereidingen nipt, maar tijdig klaar te hebben.

Aangezien niet alle IAML-leden jaarlijks het congres bij-wonen en we geprangd zaten tussen muzikale grootsteden als Wenen (2013) en New York (2015) durfden we niet op een massale opkomst te rekenen. Tweehonderd deelnemers was onze voorzichtige schatting en alleen in onze stoutste dro-men hoopten we op 250 deel-nemers, want meer inschrij-vingen betekent natuurlijk meer inkomsten. Uiteindelijk

de IAML-conferentie: een doe-het-zelfcongres13-18 juli 2014 - antwerpen

META 2015 | 2 | 39

kroniek

rondden we de kaap van 300 inschrijvingen. Dat was onge-twijfeld mee te danken aan het mooie omkaderende pro-gramma en de buzz die we de maanden voordien via de soci-ale media wisten te creëren.

Die congresbezoekers kwa-men letterlijk uit alle wind-streken, van Armenië tot Brazilië, en van Australië tot Zuid-Korea. De grootste groep waren de Amerikanen (48), op de voet gevolgd door de Belgen (44). Sommigen werk-ten in prestigieuze bibliothe-ken als de Library of Congress, of op exotische plekken als Qatar, terwijl een andere con-gresbezoeker er van droomde om op Malta een muziekbi-bliotheek te beginnen. Ook verschillende types muziek-bibliotheken en -archieven waren vertegenwoordigd; van muziekafdelingen van open-bare bibliotheken en nationale bibliotheken, over orkest- en conservatoriumbibliotheken tot documentatiecentra. Het was precies die mix van ver-schillende achtergronden van

de deelnemers die het congres zo aantrekkelijk maakte. Men leert veel van de collecties, de problemen en de oplossingen van iemand die, vanuit zijn context, heel anders tegen de zaken aankijkt.

Er was ook veel tijd om te netwerken, want met de ope-ningssessie op zondag en de slotmanifestatie op vrij-dag is het IAML-congres tra-ditiegetrouw een lange zit. Bovendien werd er al vanaf de vrijdag vergaderd door werkgroepen en het interna-tionaal bestuur, en werden er de zaterdag nadien nog post conference tours aangeboden. Op zondag 13 juli opende de conferentie in het Antwerps Conservatorium met de gebruikelijke IAML Council, waarna in het Elzenveld een feestelijke receptie werd aan-geboden. Nadat gouverneur Cathy Berx in haar bezie-lende toespraak de congres-gangers had verwelkomd, lie-ten die zelf ook van zich horen: ze creëerden er de voor de gelegenheid gecomponeerde vierstemmige Biercanon van Frank Agsteribbe, die hen met dat spitante werkje zowel de uitspraak als de smaak van de Belgische bieren aanleerde.

‘s Maandags ging het con-gres dan echt van start met een plenaire openingssessie, waarin jean-pierre rondas op een even erudiete als geestige manier België voor buitenlanders expliceerde, pierre delsaerdt een opge-merkte lezing hield over erf-goedbibliotheken en research, en de ondernemende musici van neoScores in een ver-nieuwende concertpresen-tatie hun webapplicatie voor digitale partituren demon-streerden. Een mooie start

voor wat een boeiende (en vermoeiende) week zou wor-den met een 90-tal lezingen en werksessies, twee avond-concerten en een dagelijks lunchconcert. Met die con-certen wilde de organisatie de buitenlandse muziekinfor-matiespecialisten in contact brengen met voor hen onbe-kende Vlaamse muziek. Voor een van de avondconcerten konden we een beroep doen op de welwillende mede-werking van deFilharmonie. Samen met de Britse diri-gent Martyn Brabbins en pia-nist Levente Kende bracht het orkest werk van Luc Van Hove. De fel gesmaakte lunch-concerten werden dan weer ingevuld door medewerkers en studenten van de organi-serende instellingen. Zo kon-den verbaasde congresbe-zoekers een concert bijwonen van een medewerkster van de Antwerpse conservatorium-bibliotheek, die ze op andere momenten ook koffie zagen schenken en concertpro-gramma’s flyeren. Iedereen was multi-inzetbaar, met als gevolg dat iemand die de con-ference desk bemande soms wel eens een spurtje door de gangen moest trekken om op tijd haar/zijn lezing te kunnen geven.

Een nieuwigheid in Antwerpen was dat woensdag hele-maal werd voorbehouden voor bezoeken aan muziek-bibliotheken en -instellin-gen. De deelnemers kon-den kiezen voor bezoeken aan Antwerpen (Museum Vleeshuis, Museum Plantin-Moretus, Erfgoedbibliotheek Hendrik Conscience); Brussel (Koninkl i jke Bibl iotheek, Conservatoriumbibliotheek, Muntpunt , MIM) ; Gent (Conservatoriumbibliotheek,

Sint-Baafskathedraal); en Leuven (Centrale Bibliotheek KU, Huis van de Polyfonie). In de verschillende steden werden er ook korte concer-ten georganiseerd en in de vooravond troffen de bezoe-kers aan Brussel en Leuven elkaar nog in Mechelen, waar ze op een beiaardconcert werden vergast. Logistiek waren deze stadsbezoeken een ingewikkelde organisa-tie, maar ze werden door de deelnemers gesmaakt omdat ze zo op korte tijd een becom-mentarieerd beeld kregen van de situatie in onze con-treien — en van het wispeltu-rige Belgische weer. Waar we op de openingszondag nog zowat wegspoelden, verliep op vrijdag het farewell din-ner op de BadBoot onder een loden zon. Geen wonder dat verschillende congresgangers een verkwikkende duik namen. Het was een, zeg maar, stevig feestje en voor enkele van de organisatoren was het luttele uren later dan ook een pijn-lijk ontwaken. Om 8.00 u. ver-trokken op zaterdagmorgen post conference tours naar Brugge en Ieper. Meteen een mooi einde van een geslaagd congres, dat toonde dat ook kleine organisaties met veel inspanning en creativiteit een dergelijk groots project tot een goed einde kunnen bren-gen.

jan Dewilde

De IAML-conferentie.

40 | META 2015 | 2

kroniek

De Europese Commissie bereidt al enkele jaren een Data Protection Regulation (DPR) voor die streeft naar een betere bescherming van de persoonlijke levenssfeer. De verouderde Richtlijn van 1995 wordt herzien, verruimd en vooral aangepast aan de informatierevolutie die inter-net teweeg heeft gebracht. Het Europese Parlement amendeerde het voorliggende ontwerp op talrijke plaatsen en keurde de draft in eerste lezing goed op 12 maar 2014. De Europese Raad buigt er zich nog over. In 2015 zou de DPR van kracht moeten wor-den. Alle lidstaten streven naar een harmonisering van de regelgeving en zullen hun nationale wetgeving richten op het Europese juridische kader.

Het Europese Hof van Justitie bracht intussen de privacy problematiek volop in de belangstelling door het baan-brekende arrest dat het velde op 13 mei 2014 over de rol van Google met betrekking tot het privacy-recht (het zoge-naamde Google Spain-arrest). Het Hof oordeelde dat Google, ook voor de in de zoek index aanwezige gegevens, moet voldoen aan de strenge regels van het privacy-recht. Iedereen die opgenomen is in die index kan een verzoek tot inzage, correctie en verwijde-ring indienen.

Tijdens een Ronde Tafel, geor-ganiseerd door het Algemeen Rijksarchief, bogen een 25-tal Belgische archivarissen en specialisten zich over de con-sequenties die de nieuwe regelgeving kan/zal hebben voor de omgang met infor-matie door archivarissen. De Ronde Tafel verkende de

problematiek van de bescher-ming van de persoonlijke levenssfeer en maakte een status questionis op. Voor definitieve en concrete ant-woorden of aanbevelingen is het wachten op de definitieve Europese regelgeving.

In zijn inleiding op de gespreksronde schetste alge-meen rijksarchivaris karel velle de problematiek. Hij stelde zich de vraag hoe de nieuwe bepalingen inzake de bescherming van de persoon-lijke levenssfeer en het ‘right to be forgotten and to era-sure’ (artikel 17 van de DPR) het verwerven, waarderen en selecteren, ontsluiten en ter beschikking stellen van archieven zullen beïnvloeden. Gelden die bepalingen ook voor papieren archieven en voor zoekinstrumenten van archiefdiensten? Kunnen ook (klein)kinderen zich in naam van hun (groot)ouders beroe-pen op het recht om verge-ten te worden? Hoe rijmt die regelgeving met de deontolo-gische code van de archivaris, met de principes van toegang en openbaarheid, met het recht op vrije meningsuiting en met het recht op/de plicht tot herinnering? Zullen over-heden geen misbruik maken van dit recht op vergeten en op wissen van persoonlijke informatie (bijvoorbeeld door te weigeren archief over te dragen aan een archiefdienst) en zo een moderne vorm van censuur plegen?

Onderzoeker edouard cruysmans (UCL/USL-B) relativeerde de rechten ter bescherming van de persoon-lijke levenssfeer en het recht

‘vergeten te worden’. Hij stelde dat de rechten waardoor de burger controle krijgt over

zijn gegevens op het web, niet absoluut zijn, maar dat een rechtbank ze steeds in balans zal brengen met het recht op informatie van burger en maatschappij of met de pers-vrijheid. Volgende elementen zouden daarbij door de recht-banken in rekening kunnen worden gebracht: het histo-risch belang van de informatie, het tijdsverloop tussen de fei-ten en hun openbaarmaking of het publiek karakter van een bepaald figuur.

theo thomassen, hoogleraar Archivistiek aan de Universiteit Amsterdam, stelde dat Europa via een aangepaste regelge-ving controle wil krijgen op de macht van internetbedrij-ven die informatie willekeu-rig kunnen selecteren, com-bineren of manipuleren. Hij relativeerde de invloed van de verwachte richtlijnen op de archiefpraktijk en voorzag ook afwijkingen op artikel 17 voor de dataverwerking met het oog op archivistische, his-torisch-wetenschappelijke en statistische doeleinden. Hij verwachtte dat — eenmaal de regelgeving een feit — jurispru-dentie uitsluitsel zou bieden inzake een aantal consequen-ties, leemten, onduidelijkhe-den en limieten van de wet-geving. Ten slotte brak hij een lans voor de aanwezigheid van archivarissen bij de aan-maak van papieren en digi-tale archieven. Archivarissen zouden documenten al bij hun creatie moeten kunnen aanduiden als privacygevoe-lig of openbaar. Zij zouden beide categorieën eenduidig moeten kunnen onderschei-den en afzonderen en zo mee uitmaken wat precies online geplaatst mag worden. Ook zouden ze moeten betrokken worden bij de ontwikkeling

van procedures in verband met de (automatische) vernie-tiging of bewaring van docu-menten. Archivarissen zou-den ook hun diensten kunnen aanbieden bij het anonimise-ren van databanken; zo blijft informatie bewaard en privacy gerespecteerd.

In de gedachtewisseling die volgde na de twee uiteenzet-tingen van de sprekers werd o.a. gewezen op de autono-mie van de nationale archief-wetgeving die overeind blijft als wettelijk kader, ook na de nieuwe Europese regels. Ook het recht van de burger op inzage in wat over hem/haar wordt bewaard, ook in niet-openbare archieven, kwam ter sprake. Cruysmans benadrukte dat de huidige Belgische wet-geving het bewerken toestaat van gegevens voor statisti-sche, historische en weten-schappeli jke doeleinden, mits anonimisering. willem debeuckelaere, voorzitter van de Privacycommissie, wees er op dat de privacywetgeving niet geldt voor overledenen. Hij riep de aanwezige archiva-rissen op om concrete vragen en problemen in hun archief-praktijk inzake privacy te sig-naleren aan de commissie.

Het Rijksarchief wil over deze belangrijke thematiek een internationaal colloquium organiseren in het voorjaar van 2015. De Ronde Tafel bakende alvast een aantal invalshoe-ken af, tekende krijtlijnen uit en lanceerde een oproep tot onderwerpen en sprekers voor dit internationaal treffen. De thematiek verdient in elk geval de volle aandacht van alle archivarissen.

godfried Kwanten

ronde Tafel Algemeen rijksarchief: van data protection tot right to erasure2 december 2014 - brussel

META 2015 | 2 | 41

kroniek

Kunst met een tekstuele dimensie, fascinerende boeken en een prachtige bibliotheek: welke (kunst)bibliothecaris kan hier aan weerstaan? De tentoonstelling ‘Heilige boe-ken’ in de Erfgoedbibliotheek Hendrik Conscience was voor het Overleg kunstbibliothe-ken Vlaanderen (OKBV) dan ook een uitgelezen gelegen-heid om een studiebezoek aan Antwerpen te organiseren.

Vrijdag 5 december begon voor een twintigtal collega’s met een rondleiding door de geschreven wereld van het Jodendom, het Christendom en de Islam. In de magnifiek mooie Nottebohmzaal nam een gedreven gids ons mee op een ontdekkingsreis langs eeuwenoude teksten, zoals die werden neergepend in al dan niet verluchte handschriften of vastgelegd in vaak sierlijk geïl-lustreerd drukwerk.

Via de vele zorgvuldig gese-lecteerde verschijningsvor-men van de Heilige teksten lieten de curatoren ons zien welke rol de Tenach, de Bijbel en de Koran speelden in het leven van gelovigen, vroeger en nu. Aan de start van de ten-toonstelling lagen enkele van de vroegste, nog bestaande verschijningsvormen van de openbaring van de drie grote monotheïstische godsdien-sten broederlijk naast elkaar. Eeuwenoude commentaren in de marge van nog veel oudere manuscripten, boven de regel zwevende annotaties voor het lezen van de klinkerloze Hebreeuwse teksten toon-den hoe tekst en studie ver-enigd gaan. De tentoonstel-ling combineerde bekendere topstukken met verborgen parels: het enige Belgische exemplaar van de 42-regelige

Gutenbergbijbel — het eer-ste volwaardig gedrukte boek dat in het Westen ver-scheen, maar ook de bijbel-uitgave van humanist Robert Estienne, die in 1557 voor het eerst de bijbelverzen num-merde. Verderop lagen een 19e-eeuwse Koran uit West-Afrika, bestaande uit honder-den met de hand beschre-ven losse bladen, een door een katholiek gecensureerde ‘Rabbijnenbijbel’, en een rijk geïllustreerde Estherrol, het enige geschrift uit het Oude Testament waarin de naam van God niet voorkomt en aldus volgens de joodse tra-ditie geïllustreerd mag worden. Indrukwekkend!

OKBV koppelde dit inspire-rende tentoonstellingsbezoek aan een rijk gevuld en net zo toepasselijk namiddag-programma. Na de intieme, bijna sacrale sfeer in de Nottebohmzaal, bracht een frisse wandeling ons naar meer hedendaagse regionen in het FotoMuseum.

Tijdens het overlegmoment werd ex-voorzitter johan eeckeloo (Conservatorium Brussel) van harte bedankt om zijn jarenlange inzet voor onze commissie. Ook met ute staes (Rubenianum Antwerpen) en veerle verhasselt (Museum voor Schone Kunsten Gent) zal het OKBV zich inzet-ten voor het overleg tussen kunstbibliothecarissen, met in 2015 een bezoek aan Hasselt en Genk, een workshop over inhoudelijke ontsluiting en (de voorbereiding van) een stu-diedag over schade in biblio-theekcollecties en -gebouwen. Na de vergadering vertelde ellen storms (ad interim bibliothecaris Fotomuseum Antwerpen) over het geheime

wapen van het FotoMuseum: de museumbibliotheek. De collectie, die in zijn geheel als cultureel erfgoed beschouwd wordt, is de grootste en meest gespecialiseerde over fotogra-fie binnen het Nederlandse taalgebied. Vanaf 1965 wordt hier de meest relevante infor-matie over het domein actief verzameld. Twee grote bruik-lenen, die nog steeds deel uit-maken van de collectie, vul-den de collectie aanzienlijk aan: één van de Association Belge de Photographie en een andere van de firma Agfa-Gevaert. De gespeciali-seerde literatuur, fotoboeken, omvangrijke tijdschriftencol-lectie en duizenden docu-mentatiemappen ondersteu-nen dagelijks de werking van het FotoMuseum, en kan op afspraak geraadpleegd wor-den in de ruime leeszaal. Met de deelname aan het project Boekensteun van Vlaamse Erfgoedbibl iotheek, kon bibliothecaris Inneke Daghelet de nodige fondsen verwerven voor de preservering van het geïllustreerde weekblad ABC (1932-1973).

De middag werd afgerond met een rondleiding in het FoMu, waar we deelgenoot werden van nick hannes' visie op het Middellandse zeegebied: van een vrouw genietend van een sigaret tijdens een trouwe-rij in een tankstation tot een eenzame reddingshelikopter boven een gladde zee. Sterke beelden over crisis, migratie en creativiteit, waardoor de kloof tussen de rauwe reali-teit en de opgeblonken stran-den uit reisbrochures zicht-baar werd.

De tentoonstelling ‘Shooting Range: Fotografie in de vuur-linie?’ toonde hoe de Groote

Oorlog verbeeld werd in kran-ten, magazines en postkaarten. Hier werd belicht hoe beelden niet enkel conflicten vastleg-den, maar er ook een belang-rijke rol in speelden. Door de publicatie ervan in dagbladen en tijdschriften, werd het front als het ware onderdeel van het dagelijkse leven. Foto’s die zo het leven in de loopgraven lij-ken op te roepen, blijken ech-ter toch niet zonder meer uit het leven gegrepen te zijn — meer nog: soms is het zelfs nauwkeurig georkestreerde propaganda. Ook in op het eerste gezicht vredige familie-portretten, blijkt de foto van een verloren zoon of afwezige echtgenoot, steevast in mili-tair uniform, ‘gemonteerd’ te zijn. Photoshop anno ‘14-’18… Fascinerende zinsbegooche-ling uit het begin van de 20e eeuw met andere woorden

— of ook: de ontdekking dat ook toen een foto niet altijd gewoon een afbeelding van de realiteit was.

Ute Staes

Studiebezoek oKbv5 december 2014 - antwerpen

42 | META 2015 | 2

kroniek

Tracs maakt het bibleven veel eenvoudiger!

Door handelingen te automatiseren, kunnen wij

ons toeleggen op de kerntaken van de bibliotheek.

Een hele meerwaarde voor elke bib!

Annemie Bosch, bibliothecaris Mol

Verhoog uw klant- en medewerkertevredenheidmet ICT- en betaaloplossingen van Tracs

· Ervaren ICT-partner die met u blijft meedenken en ontwikkelen · Single point of contact · Multifunctionele ICT-oplossing · Ervaren en bereikbare customer service afdeling · All-in transparant onderhoudscontract

Tracs Systems nvWetenschapspark 7Diepenbeek 3590BELGIUM

Anthony Vavrinek av@tracs.beSales & Marketing | Tracs Systems nv T: +32 48 555 6107 | F: +32 11 560 495 W: www.tracs.be

Kopieeroplossingen

Informatiesysteemoplossingen

Betaaloplossingen

Beveiligd wifi

PC reserverings- en printoplossingen

Online reserveren van lokalenen activiteiten

Beveiligingsoplossingen

Tracs maakt het bibleven veel eenvoudiger!

Door handelingen te automatiseren, kunnen wij

ons toeleggen op de kerntaken van de bibliotheek.

Een hele meerwaarde voor elke bib!

Annemie Bosch, bibliothecaris Mol

Verhoog uw klant- en medewerkertevredenheidmet ICT- en betaaloplossingen van Tracs

· Ervaren ICT-partner die met u blijft meedenken en ontwikkelen · Single point of contact · Multifunctionele ICT-oplossing · Ervaren en bereikbare customer service afdeling · All-in transparant onderhoudscontract

Tracs Systems nvWetenschapspark 7Diepenbeek 3590BELGIUM

Anthony Vavrinek av@tracs.beSales & Marketing | Tracs Systems nv T: +32 48 555 6107 | F: +32 11 560 495 W: www.tracs.be

Kopieeroplossingen

Informatiesysteemoplossingen

Betaaloplossingen

Beveiligd wifi

PC reserverings- en printoplossingen

Online reserveren van lokalenen activiteiten

Beveiligingsoplossingen

Op vrijdag 16 januari overleed Marc vanhauter op 64 jarige leeftijd na een lange strijd. De afgelopen maanden bleef hij heel hard vechten, tot op het laatste had hij nog zo’n ‘goesting’ in het leven.

Hij kwam in 1991 in dienst van de pro-vincie Antwerpen en stond mee aan de wieg van het provinciearchief. Marc kon de deputatie en het management overtui-gen van het belang van een goed archief-beheer voor de organisatie. Hij zorgde er mee voor dat in 2004 een archivaris aan-gesteld werd.

Tot vorig jaar was hij secretaris en pen-ningmeester van KAPA (de Kring van Archivarissen in de Provincie Antwerpen), een vereniging waar hij zich met veel liefde en enthousiasme voor inzette. Zo organiseerde hij de tweejaarlijkse uitstap naar collega archivarissen in Nederland om de uitwisseling van kennis te bevor-deren. Marc was een goede bekende in Nederlandse archiefkringen.

Marc was ook bekend en geliefd binnen de sector van de amateurkunsten, als jarenlange logistiek begeleider van de organisatie koor- en orkesttornooien.

Marc was sociaal actief zowel binnen als buiten de provincie; hij was vakbonds-afgevaardigde voor de ACOD en actief lid van de organisatie Cunina. Vanuit zijn overtuiging en oprecht sociaal engage-ment nam hij het altijd op voor de kwets-bare in de samenleving. Hij stond altijd voor iedereen klaar.

Marc was bij de collega’s gekend als “de man met de strik”. Hij was heel geliefd omwille van zijn goede humeur, positieve ingesteldheid en grote hulpvaardigheid. Marc was een levensgenieter. Hij overleed aan de vooravond van zijn pensioen waar-voor hij nog zoveel plannen had. Eén van zijn grote dromen was een laatste grote reis naar Peru.

We zullen hem missen.

Caroline Van Camp

toepassingtoepassing

Spaar je batterij!

Ilse Depré, De Bib leuven

Tablets en smartphones zijn dagdagelijkse tools geworden, waar we liever niet zonder vallen. Daarom enkele tips om energie te besparen.

Ga naar Instellingen > Algemeen > Gebruik > Batterijgebruik (iOS8), Instellingen > Toestel-info > Batterijgebruik of Instellingen > Accu (Android) om je batterijverbruik te monitoren. Schakel functies zoals 3G, Bluetooth en GPS/locatievoorzie-ning pas aan als je ze echt nodig hebt. Activeer de Vliegtuigmodus om met één knop alle dataverkeer (ook wifi) uit te schakelen, maar wel nog naar een film te kijken of een boek te lezen.

Verminder de helderheid van je scherm, en gebruik een donkerkleurige achtergrond. Verklein de schermvergrendeltijd, en verminder het geluidsvolume. Laat niet te veel apps naast elkaar draaien, maar sluit ze volledig. Vermijd

ook dat apps op de achtergrond synchronise-ren en informatie binnenhalen, via Instellingen > Algemeen > ‘Ververs apps op achtergrond’ (iOS) of Instellingen > Gegevensgebruik > menuknop > ‘Gegevens automatisch synchro-niseren’ (Android). Activeer zo weinig mogelijk

widgets, want die maken regelmatig verbinding met het internet en kos-ten energie.

Laat de batterij nooit te warm worden: leg je toestel niet in de zon of op de verwarming en haal het uit het hoesje bij het opladen. Wacht bij een lithium-ion batterij niet tot die volledig leeg is, maar herlaad sneller (bijv. bij 20%).

Gebruik het toestel beter niet tijdens het opla-den, en haal het uit de oplader zodra de batterij weer op 100 procent staat.

> Meer info en nuttige app: http://bibidee.blogspot.com

44 | META 2015 | 2

personalia

Heb je een favoriete groep/zanger/zan-geres?Dat moeten PJ Harvey en Nick Cave zijn. Beiden volg ik sinds begin jaren negentig. Het eerste concert dat ik ooit bijwoonde, was dat van PJ Harvey in de Vooruit in 1993, de nacht voor mijn allereerste exa-men aan de universiteit. Het eerstvol-gende concert dit jaar wordt dat van Nick Cave in Den Haag.

Naar welk genre gaat je voorkeur uit?Meer nog dan over een groep of zanger(es) kan ik lyrisch worden over gen-res. Dat gaat dan met periodes. Zo denk ik met plezier terug aan mijn gangsta-rapfase. Toen heb ik eens een fuif ge-dj’d met afwisselend Eastcoast en Westcoast. Restanten daarvan in mijn cd-collectie: Ice Cube en Notorious B.I.G. Bovendien vergaan oude liefdes niet. Zo luister ik momenteel graag naar Franse hardcore rap, onder meer Psy 4 de la Rime en Kenny Arkana uit Marseille. Ik bestudeer daarbij graag de teksten over het leven in de banlieues. Verder heb ik een lange trip-hop-, electro- en technoperiode achter de rug, waarnaar ik nog geregeld teruggrijp: Massive Attack, Portishead, Underworld, Leftfield, The Knife, Autechre ... Tijdens een trektocht op Cuba ontdekte ik reg-geaton. Ook van dat genre staat er een en ander op het cd-rek. Kortom, alle genres kunnen, zolang er maar een wild kantje aan zit. Lieflijke singer-songwriternum-mers zullen me doorgaans maar matig bekoren.

Ook bepaalde geluidseffecten en klanken kunnen maken dat iets me aanspreekt. Zeker de helft van de nummers in mijn

eva siMon

Eva Simon is docente aan de Bibliotheekschool van Gent en ver-

maakt zich onder het motto ‘informatie organiseren is een kunst’

met sociale media en metadata. In 2010 stond ze aan de wieg

van de Bib Web Awards die eind 2014 voor de 3e keer werden

uitgereikt. Eva houdt ook van informatietalen, gegevensbanken

en lettersoep.

top 100 aller tijden bevat een flinke par-tij distortion. Die vervorming kan je vin-den in de muziek van 2nd Gen of Aphex Twin, in de noise van Sonic Youth of The Raveonettes, of meer recent in de garage-rock van The Kills. Daarnaast ben ik gek op industriële klanken zoals je die aan-treft bij Einstürzende Neubauten, Ministry en vooral Nine Inch Nails. Ook dubstep is in die zin boeiend. Die muziek laat zich prima analyseren en in de meer agres-sieve brostepvariant gebruikt men weer gretig distortion plugins.

Wat is je favoriete album aller tijden?Na het geweld van hierboven kom ik nu toch aanzetten met iets meer ‘roman-tisch’. Natural History van Talk Talk kan ik blijven beluisteren: stuk voor stuk songs die net voldoende experimenteel zijn. Elk nummer leidt regelrecht naar een oor-gasme.

Heb je een ‘guilty pleasure’? Ik luister wel eens naar Madonna en George Michael. Madonna’s Live to tell is een fantastische slow en George Michael is simpelweg een begenadigd zanger. Zijn cover van Roxanne vind ik fenomenaal.

Wat was het eerste plaatje dat je ooit kocht?Dat zullen cassettes geweest zijn, en als ik het me goed herinner waren dat toen samen Out Of Time van R.E.M. en Royalty in Exile van The Scabs (I gave you hard times, baby!).

Welke artiest zou je willen aanraden aan de META-lezers?Ik kan iedereen Mon-o-Phone en Too

Tangled (foto) aanraden. Dat zijn twee duo’s van eigen bodem met als grootste gemene deler: rauwe, ongepolijste songs met een flinke dosis punk.

Daarnaast wil ik de META-lezers graag uitnodigen op een feestje met TLP aka Troubleman. Nog niet zo lang geleden kwam ik onbedoeld op zo een party terecht. De dansvloer stond letterlijk in vuur en vlam. Zonder meer de beste DJ die België kent.

Hoe kom je aan je muziek? Ik luister vooral via YouTube, en als ik inte-resse heb in een volledig album, dan koop ik het op cd.

Wat is je meest gespeelde nummer in iTunes?Momenteel is dat Golden Brown van The Stranglers: heerlijk klavecimbel, heerlijke wals.

Hoe en waar luister je naar muziek?Dat is of in bed met de ogen dicht, of aan bureau met de ogen open, of in de auto, ook met de ogen open.

Eva Simon:

“Alle genres kunnen, zolang er maar een wild kantje aan zit”

META 2015 | 2 | 45

zogehoord

activiteitenkalender

20.03 Studiebezoek OKBV

Limburg

VVBAD23.03 De Staat van het Boek

2015

Boekenoverleg, VVBAD28.04 Van Tatertaal tot ABC -

Vormingsdag voor mede-

werkers jeugdbibliotheken

VVBAD30.04 Studienamiddag metadata-

uitwisseling

VVBAD

Uw activiteit in deze kalender? Meld ze aan via onze website http://www.vvbad.be/activiteiten

Kwalitatief werken en risico management bij archief- en documentbeheerFaad-studievoormiddag zaterdag 18 april 2015

Welke strategie zal je hanteren als gebruikers het archief bashen op Facebook omdat ze niet tevreden zijn over de dienstverlening? Hoe kan je voorkomen dat je tentoonstelling vastloopt op een slechte timing? Wat als de informaticus van je instelling ziek wordt terwijl de directeur vraagt om je automatiseringsproject sneller te implementeren?

Voorkomen is beter dan genezen. We kunnen risico’s beperken door op een dege-lijke manier te werken of door ze goed in te schatten. Risicoanalyse en risicobe-heersing zijn een constante bij flexibel archief- en documentbeheer.

Risicobeheersing wordt door de meeste archivarissen gelinkt aan een calamitei-tenplan. Daar gaan we in deze studiedag nu eens niet op in. Maar als je tips wil verzamelen over kwalitatief werken en risicobeheersing bij je archiefwerk, dan is de jaarlijkse FAAD-studiedag weer vernieuwend, verfrissend, gezellig en... zon-der noemenswaardig risico. Kortom: een must! De sprekers van dienst zijn Bart Ballaux (Vrije Universiteit Brussel), Jana Van Bouwel (OCMW Vilvoorde) en Sofie Roebben (Provincie Antwerpen). De titels van de lezingen worden zo snel moge-lijk meegedeeld op de website (www.faad.be)

PRAKTISCHDatum 18 april 2015, 9.30 u. – 13.00 u.Locatie Vrije Universiteit Brussel, campus Etterbeek, Promotiezaal: D.2.01, 1e verdieping in gebouw DInschrijven Inschrijven doe je door te mailen naar info@faad.be. Deelname aan

de studievoormiddag is gratis.

de Staat van het boek

Op maandag 23 maart organiseert het BoekenOverleg voor de vijfde keer de Staat van het Boek. Tijdens dit symposium geven prominente sprekers hun visie op de dynamiek van het boekenvak en de letterensector. Dit jaar staat de Staat van het Boek in het teken van leesbevordering. Hoe divers wordt er gelezen? Bereiken we een uiteenlopend publiek? Wat zijn de voorwaarden voor een positief leesklimaat? En hoe kan lezen bijdragen aan onze mentale gezondheid?

Centrale spreker is psychiater Dirk De Wachter. Hij zegt: “Kunstenaars, in het bij-zonder schrijvers, voelen de problemen van deze tijd veel beter aan dan weten-schappers. Als ik wil weten hoe mijn patiënten de maatschappij ervaren, heb ik veel meer aan een hedendaagse roman dan aan een jaargang van The American Journey of Psychiatry.” Dit licht hij graag verder toe in zijn keynote.

Andere sprekers zijn onder meer Chokri Ben Chikha, Mieke Van Hecke, Rachida Lamrabet, Charles Ducal en Marita de Sterck. We sluiten af met een interview met Sven Gatz, Vlaams minister van Cultuur, Jeugd, Media en Brussel, over het belang van leesbevordering, boeken en literatuur.

De Staat van het Boek is een uitgelezen ontmoetingsmoment voor auteurs, vorm-gevers, uitgevers, boekverkopers, bibliothecarissen, opiniemakers, beheersven-nootschappen, organisatoren van literaire evenementen, politici, beleidsverant-woordelijken en lezers.

PRAKTISCHDatum 23 maart 2015, 13.00 u. – 18.00 u.Plaats Vlaams Parlement, BrusselPrijs 35 euroInschrijven Via http://staatvanhetboek.be/

van Tatertaal tot AbC – vormingsdag voor medewerkers jeugdbibliotheken

In de voormiddag brengen we een bezoek aan bibliotheek Vilvoorde, die onder andere met Taalpunt Nederlands en het project Tatertaal een lans breekt voor actieve taalstimulering en -onder-steuning.

Na de lunch sporen we samen naar kunstenhuis Art Basics for Children. Geïntegreerd in het huis bevindt zich een voortdurend groeiende bibliotheek met de meest interessante en inspirerende boeken en ideeën rond kunst en educatie. Ervaren ABC-gidsen maken ons wegwijs in de vele activiteiten die zij van hieruit ontwikkeld hebben.

Iedereen die interesse heeft voor taal-stimulerende projecten, activiteiten en collecties en die zijn/haar kijk op kunst-educatie wil verbreden is welkom!

PRAKTISCHDatum 28 april 2015, 10.00 u.Plaats OB Vilvoorde, Grote Markt 9,

VilvoordePrijs 50 euro (VVBAD-leden)/ 80

euro (niet-leden) In de prijs zijn een broodjes-

lunch, treinticket Vilvoorde-Brussel en de rondleidingen begrepen.

Inschrijven Via http://www.vvbad.be/activiteiten

META 2015 | 2 | 47

activiteiten

Studio MarconiFoto: VRT

> zie ook p. 26

48 | META 2015 | 2

uitzicht

OP NAAR DE BIBLIOTHEEK VAN DE TOEKOMSTMET WEGWIJZER VOOR BIBLIOTHEKEN & DOCUMENTATIECENTRAIn deze digitale tijden staan bibliotheken en documentatiecentra voor grote uitdagingen: teruglopende bezoekers- en uitleenaantallen tegengaan, nieuwe inkomstenbronnen zoeken, een evenwicht zoeken tussen analoge en mobiele dragers, inspelen op de behoeften van de verschillende doelgroepen… Wegwijzer voor bibliotheken & documentatiecentra is een praktische gids die alle facetten van bibliotheek- en documentatiebeheer omvat. U krijgt een zo compleet mogelijk antwoord op onderstaande vragen en veel meer!

Abonnees kunnen het boek nu ook online lezen op www.wegwijzerbibliotheken.beDe website wordt na elke nieuwe aflevering bijgewerkt.

* Prijs inclusief btw maar exclusief verzendkosten. Losbladige publicatie met abonnement. De bijwerkingen worden u automatisch toegestuurd tegen € 0,55 per pagina, website-updates tegen € 29 tot schriftelijke wederopzegging. Prijs geldig tot 30/06/2014. Check voor actuele prijzen steeds onze website www.politeia.be. Uw gegevens worden in vertrouwen behandeld en niet aan derden doorgegeven. Overeenkomstig de wet op de privacy heeft u inzage- en correctierecht.

Bestuur/Organisatie: .....................................................................................................................................................................................

Naam: ..........................................................................................................................................................................................................................

Functie: ......................................................................................................................................................................................................................

Adres: .........................................................................................................................................................................................................................

Tel: ................................................................................................................................................................................................................................

E-mail: ........................................................................................................................................................................................................................

BTW: ............................................................................................................................................................................................................................

DATUM & HANDTEKENING

Stuur of fax onderstaande bestelbon naar Politeia • Ravensteingalerij 28 • 1000 Brussel Fax: 02 289 26 19 • Tel: 02 289 26 10, of bestel via www.politeia.be • e-mail: info@politeia.be

Ja, ik bestel . . . ex. van Wegwijzer voor bibliotheken & documentatiecentra tegen 69 euro* voor VVBAD-leden of 99 euro* voor niet-leden.

BESTELKAART

• Hoe de werkprocessen verbeteren in bibliotheken en documentatiecentra?• Wat zijn de voordelen van open access? En hoe werkt dit praktisch?• Hoe een digitaliseringstraject opstarten?• Welke online communicatiekanalen aanwenden?• Wat kan je als informatieprofessional met linked open data?• Hoe de retrieval-techniek toepassen?• Hoe kunnen (openbare) bibliotheken de eigen inkomsten verhogen?

SCIENCES DE L’INFORMATION ET DE LA DOCUMENTATION

• INFORMATIE BEHEREN EN

TER BESCHIKKING STELLEN •

WEGWIJZER VOOR BIBLIOTHEKEN & DOCUMENTATIECENTRA 1

WEG

WIJZER

VOO

R B

IBLIO

THEK

EN

& D

OC

UM

EN

TATIE

CE

NTR

A 1

• INFO

RM

ATIE B

EHER

EN EN

TER B

ESCH

IKK

ING

STELLEN •

Sciences_Documentation NL.indd 1 12/07/11 22:34

SCIENCES DE L’INFORMATION ET DE LA DOCUMENTATION

WEG

WIJZER

VOO

R B

IBLIO

THEK

EN

& D

OCU

MEN

TATIECEN

TRA

2

WEGWIJZER VOOR BIBLIOTHEKEN & DOCUMENTATIECENTRA 2

• INFORMATIE BEHEREN EN

TER BESCHIKKING STELLEN •

• INFO

RM

ATIE B

EHER

EN EN

TER B

ESCH

IKK

ING

STELLEN •

Sciences_Documentation NL.indd 2 12/07/11 22:34

SCIENCES DE L’INFORMATION ET DE LA DOCUMENTATION

WEGWIJZER VOOR BIBLIOTHEKEN & DOCUMENTATIECENTRA3

WEG

WIJZER

VOO

R B

IBLIO

THEK

EN

& D

OC

UM

EN

TATIE

CE

NTR

A 3

• INFORMATIE BEHEREN EN

TER BESCHIKKING STELLEN •

• INFO

RM

ATIE B

EHER

EN EN

TER B

ESCH

IKK

ING

STELLEN •

Sciences_Documentation NL.indd 3 12/07/11 22:35

www.wegwijzerbibliotheken.be

Eindelijk inzicht in collectiebeleid en -planning.

V-eyeQ is een applicatie voor collectiebeheer en -planning.

Met V-eyeQ kunnen bibliothekenaanzienlijke besparingen realiseren door middel van een efficiënter collectiebeleid. Ze kunnen het gebruik van de collecties intensiverenen op elk moment instant-inzicht krijgenin hoe de collectie presteert.

Contact:filip.trenson@infor.com