Warszawa, 30.11.2015

Unia Europejska a koncepcja zrównoważonego rozwoju –

działalność, zagrożenia i bariery

Organizacje międzynarodowe – praca zaliczeniowa

Semestr zimowy 2015/2016, Szkoła Główna Handlowa

Patrycja Pawlik

III rok Studium Licencjackiego

Międzynarodowe stosunki gospodarcze

2

Spis treści Wstęp ............................................................................................................................................................ 3

1. Koncepcja zrównoważonego rozwoju .................................................................................................. 4

1.1. Historia .......................................................................................................................................... 5

2. Europejskie inicjatywy na rzecz zrównoważonego rozwoju ................................................................. 9

2.1. Traktat z Amsterdamu .................................................................................................................. 9

2.2. Strategia Lizbońska ..................................................................................................................... 10

2.3. Europejska strategia zrównoważonego rozwoju ........................................................................ 11

2.4. Europa 2020 ................................................................................................................................ 16

2.4.1. Cele programu Europa 2020 ............................................................................................... 17

2.4.2. Projekty przewodnie rozwoju zrównoważonego w strategii Europa 2020 ........................ 21

2.4.3. Analiza realizacji celów ....................................................................................................... 23

2.5. Inne źródła i inicjatywy ............................................................................................................... 28

2.6. Koncepcja zrównoważonego rozwoju w Polsce ......................................................................... 29

Wnioski ....................................................................................................................................................... 30

3

Wstęp Koncepcja zrównoważonego rozwoju poruszona już w latach 70. stała się ważną ideą,

podkreślającą wagę takiego gospodarowania zasobami, by jak najefektywniej wykorzystywać

możliwości gospodarek, nie wyrządzając przy okazji szkody. Podstawowym celem

zrównoważonego rozwoju jest dążenie do wzrostu konkurencyjności gospodarek, które może być

jedynie wtedy racjonalny, gdy gospodarki uporają się z podstawowymi problemami społecznymi

(takimi jak ubóstwo, problemy z wykształceniem oraz miejscami pracy) oraz problemami

środowiskowymi (tj. zanieczyszczenie środowiska, emisja gazów cieplarnianych, energia

odnawialna), by stworzyć jak najlepsze warunki do rozwoju przedsiębiorstw i życia społeczeństw.

Europa od początku pojawienia się idei zrównoważonego rozwoju wychodziła im naprzeciw,

ustanawiając zarówno dla całej wspólnoty, jak i dla poszczególnych państw cele do realizowania,

począwszy od Traktatu Amsterdamskiego, przez Strategię Lizbońską i Strategię Zrównoważonego

Rozwoju z 2001 roku aż do Strategii „Europa 2020”, która to ustanowiła konkretne pułapy

wartości do osiągnięcia w roku 2020, obejmujące kwestie włączenia społecznego i

zrównoważonego rozwoju.

W niniejszym opracowaniu przedstawiono rozwój koncepcji zrównoważonego rozwoju na

świecie, zasady ogólnoświatowe, po czym w sposób szczegółowy ujęto wdrażanie koncepcji

w Unii Europejskiej, analizując założenia kolejnych strategii. W dalszej części opracowania

przeanalizowane zostały dane statystyczne Eurostatu, pokazujące kolejno poziom zrealizowania

celów postawionych Unii Europejskiej w strategii "Europa 2020" na rok 2014. Pokazują one

zarówno pozytywny wpływ na stan gospodarki, poziom życia i społeczeństwa, ale jednocześnie

analiza wyników pozwala zauważyć, gdzie powstają bariery wdrażania opracowanych celów. To

właśnie w tych miejscach, gdzie wdrażanie celów udaje się w mniejszym stopniu ujawniają się

zagrożenia społeczne (np. pogłębinie się różnic między bogatymi i biednymi).

4

1. Koncepcja zrównoważonego rozwoju Koncepcja zrównoważonego rozwoju jest koncepcją, która w dużym uproszczeniu ma na celu

doskonalenie gospodarek w kwestii efektywniejszego korzystania z zasobów, co w konsekwencji

stworzy bardziej przyjazne warunki dla środowiska i zwiększy konkurencyjność gospodarek.

Pierwsza definicja koncepcji zrównoważonego rozwoju została sformułowana w 1987 roku

w Raporcie Światowej Komisji Środowiska i Rozwoju1. Definicja zawarta w tym dokumencie do

dziś wyjaśnia sedno koncepcji zrównoważonego rozwoju jako „procesu mającego na celu

zaspokojenie aspiracji rozwojowych młodego pokolenia, w sposób umożliwiający realizację tych

samych dążeń następnym pokoleniom”. Tak zdefiniowany cel odnosi się zarówno do ochrony

ziemskich zasobów naturalnych, jak i zbiorczo przedstawia wszystkie wyzwania i problemy

doczesnego świata, w tym łamanie praw człowieka i równości płci, kultur. Główne cele, które

w ujęciu europejskim stawia przed państwami koncepcja zrównoważonego rozwoju, to:2

1 http://www.unesco.pl/edukacja/dekada-edukacji-nt-zrownowazonego-rozwoju/unesco-a-zrownowazony-rozwoj/

2 http://ec.europa.eu/europe2020/europe-2020-in-a-nutshell/priorities/sustainable-growth/index_pl.htm

5

1.1. Historia

Koncepcja zrównoważonego rozwoju po raz pierwszy w dyskusjach pojawiła się w 1968 roku

podczas obrad Międzynarodowej Konferencji Ekspertów Naukowych UNESCO, poświęconej

wzajemnym powiązaniom środowiska i rozwoju. W trakcie jej trwania powstał interdyscyplinarny

program „Człowiek i biosfera”. Wydany w 1969 roku raport sekretarza generalnego ONZ U.

Thanta odegrał znaczną rolę w dyskursie międzynarodowym dotyczącym zagrożeń płynących z

nieodpowiedniego gospodarowania zasobami. Momentem przełomowym była I Konferencja ONZ

poświęcona środowisku człowieka w 1972 roku w Sztokholmie, gdzie wydana została Deklaracja

Konferencji Narodów Zjednoczonych w Sprawie Naturalnego Środowiska Człowieka, a ochrona

środowiska została ustanowiona obowiązkiem państwa. W Deklaracji Sztokholmskiej nie pojawia

się bezpośrednio zwrot sustainable development; zostaje zawarty dopiero w Deklaracji z Rio.3

Kolejny raport ukazał się w 1987 roku i nosił nazwę „Nasza wspólna przyszłość”. Powstał podczas

obrad Światowej Komisji Środowiska i Rozwoju ONZ. To z niego pochodzi przytoczona definicja

zrównoważonego rozwoju.

Podkreślona jest w nim idea integracji na trzech płaszczyznach. Postawowym obszarem

działalności skupiającej ideę wzrostu gospodarczego i podziału korzyści w sposób równomierny

jest wzrost, który jest stabilny w długim okresie i jednocześnie wspólny dla wszystkich gospodarek

i społeczeństw oraz gwarantuje zintegrowane działanie.

Drugą z kwestii jest ochrona środowiska naturalnego i jego zasobów po to, by zachować je dla

przyszłych pokoleń. Celem jest stworzenie planu ekonomicznie racjonalnych rozwiązań, które po

wprowadzeniu zagwarantują powstrzymanie negatywnych skutków działalności przedsiębiorstw

(ograniczą zużycie zasobów, zmniejszą skażenie środowiska).

Ostatnią płaszczyzną działalności jest społeczeństwo, a dokładniej jego rozwój. W tej kategorii

nacisk kładziony jest przede wszystkim na zrównanie podstawowych praw człowieka w takich

kwestiach jak: dostep do wody, środków czystości i ochrony zdrowia, ale też wpływ na własną

przyszłość i jej kształtowanie.

3

https://repozytorium.amu.edu.pl/bitstream/10593/739/1/Mi%C4%99dzynarodowe%20i%20europejskie%20koncepc

je%20zr%C3%B3wnowa%C5%BConego%20rozwoju.pdf

6

Ważnym światowym punktem w rozwoju koncepcji zrównoważonego rozwoju był Szczyt Ziemi

w Rio de Janeiro w 1992 roku. To na nim została przyjęta przez 180 krajów świata Deklaracja

z Rio i „Agenda 21”.

W pierwszym dokumencie zawierały się zasady obejmujące zarówno prawa jak i obowiązki

państw, gwarantujące trwały rozwój ludzkości zapewniający jednocześnie godne warunki życia –

a długotrwały wzrost gospodarczy jest możliwy dzieki ochronie środowiska i zasobów

przyrodniczych. Drugi dokument zawiera zalecenia dotyczące kształtowania środowiska i jego

ochrony. Środowisko życia człowieka jest uzależnione od odpowiedzialnego gospodarowania

w kierunku zrównoważonego rozwoju. “Agenda 21” jest Globalnym Programem Działań –

nakreśla kierunki i rozwiązania umożliwiające zarządzanie problemem ochrony środowiska.

Jednak najważniejsza zaleta to zwiększanie świadomości społecznej, by wspólnie kreować

przyszłość.4

W Agendzie 21 znalazły się m.in. założenia takie jak:

"Ludzkość doszła do przełomowego momentu w historii. Kontynuując dotychczasową politykę,

przyczyniamy się do pogłębienia przepaści gospodarczej w społeczeństwach i między państwami,

rozszerzenia się sfer ubóstwa, głodu, chorób i analfabetyzmu. Będziemy też powodować

postępującą degradację środowiska naturalnego, od którego zależy życie na Ziemi."

„Niezbędne są nowe sposoby inwestowania w przyszłość, aby w XXI w. osiągnąć globalny

zrównoważony rozwój. Zakres zaleceń waha się od nowych metod nauczania po nowe metody

wykorzystania surowców i uczestniczenia w tworzeniu zrównoważonej gospodarki. Ambicją

Agendy 21 jest bezpieczny i sprawiedliwy świat, w którym każda żywa istota będzie w stanie

zachować swą godność.”5

Kolejnym krokiem w stronę zrównoważonego rozwoju był światowy Szczyt Milenijny

Organizacji Narodów Zjednoczonych w 2000 roku. Zdefiniował on Milenijne Cele Rozwoju, które

(zgodnie z planem) miały być zrealizowane do roku 2015.

4http://www.agenda21.waw.pl/index.php?option=com_content&view=article&id=9&Itemid=8&limitstart=1

5http://www.unesco.pl/edukacja/dekada-edukacji-nt-zrownowazonego-rozwoju/unesco-a-zrownowazony-rozwoj/

7

W 2002 roku odbył się Światowy Szczyt Zrównoważonego Rozwoju w Johannesburgu, gdzie

przyjęto programowe dokumenty: Plan Działania i Deklarację Polityczną. Sygnatariusze Planu

Działania zobowiązali się do zintegrowania trzech elementów zrównoważonego rozwoju: rozwoju

społecznego, gospodarczego i ochrony środowiska, które miały pozostać niezależnymi, ale

wzajemnie się umacniającymi filarami.

Zobowiazania Johannesburga:

- zmniejszenie liczby osób żyjących poniżej granicy ubóstwa o 50% (do 2015),

- zmniejszenie o połowę liczby osób, które nie mają dostępu do wody pitnej (do 2015),

- poprawienie stanu życia co najmniej 100 mln mieszkańców slumsów (do 2020),

- doprowadzenie do znacznego osłabienia tempa wymierania gatunków zarówno roślin jak

i zwierząt (do 2010),

- odnowienie w morzach i oceanach zasobów ryb (do 2015),

- zaprzestanie wytwarzania i stosowania środków chemicznych szkodliwych dla życia (do

2020),

8

- zmniejszenie o ⅔ wskaźnik śmiertelności wśród dzieci i niemowląt i o ¾ wskaźnik

śmiertelności okołoporodowej matek (do 2015),

- ułatwienie dostępu do odnawialnych źródeł energii.6

Dodatkowo w 2002 roku lata 2005-2014 zostały ustanowione Dekadą Edukacji dla

Zrównoważonego Rozwoju, nazywaną później Dekadą Zmiany. Celem ONZ była promocja

zrównoważonego zachowania, krytyczne i twórcze myślenie, które pozwoli znaleźć rozwiązania

dla problemów, co w dłuższym okresie pozwoli na trwały rozwój.

Na kolejnym Szczycie Ziemi w Rio de Janeiro, zatytułowanym “Rio+20”, przedstawiciele stu

krajów omawiali problemy globalne, które stały się jeszcze bardziej widoczne w związku ze

zwiększeniem liczby ludności na świecie. Obrady zakończyły się przyjęciem przez państwa

dokumentu „Future We Want”, w której podkreślony został szczególnie problem ubóstwa na

świecie. Państwa zobowiązały się także do określenia celów zrównoważonego rozwoju

(Sustainable Development Goals) po 2015 roku, które wzorowane byłyby na Milenijnych Celach

Rozwoju. W Szczycie brało udział ponad 50 tys. delegatów z całego świata, a także ludzie

uczestniczący w obradach za pośrednictwem Internetu.7

6 http://www.agenda21.waw.pl/index.php?option=com_content&view=article&id=9&Itemid=8

7 http://www.unesco.pl/edukacja/dekada-edukacji-nt-zrownowazonego-rozwoju/unesco-a-zrownowazony-rozwoj/

9

2. Europejskie inicjatywy na rzecz zrównoważonego rozwoju

Państwa europejskie od początku formułowania koncepcji zrównoważonego rozwoju brały udział

w wymienionych w poprzedniej sekcji opracowania światowych inicjatywach. Działania państw

Starego Kontynentu nie ograniczały się jednak jedynie do deklaracji oraz szczytów o zasięgu

ogólnoświatowym. Kraje europejskie podejmowały wiele inicjatyw mających na celu promowanie

i umożliwianie rozwoju zrównoważonego zarówno w kontekście równych i wolnych

społeczeństw, jak i zrównoważonego stosunku gospodarki wytworzonej przez człowieka oraz

ograniczonych zasobów środowiska naturalnego. Inicjatywy te znajdowały wyraz w działaniach

poszczególnych państw, jednak ważniejsze są zobowiązania podejmowane na szczeblu

europejskim. Do takich zaliczyć można m.in. traktat amsterdamski, strategię zrównoważonego

rozwoju Unii Europejskiej z 2001 r. z późniejszymi zmianami i rewizjami, która uzupełniała

strategię lizbońską oraz strategię Europa 2020 wraz z jej inicjatywami przewodnimi.

2.1. Traktat z Amsterdamu

W 1997 uczyniono pierwszy krok ku włączeniu koncepcji zrównoważonego rozwoju do strategii

Unii Europejskiej8. Stało się to wraz z przyjęciem „Traktatu z Amsterdamu zmieniającego Traktat

o Unii Europejskiej, Traktaty ustanawiające Wspólnoty Europejskie i niektóre związane z nimi

akty”. Sygnatariuszami traktatu z Amsterdamu były państwa tworzące wówczas Unię Europejską,

czyli 15 państw należących do tzw. „starej Unii”: Belgia, Dania, Niemcy, Grecja, Hiszpania,

Francja, Irlandia, Włochy, Luksemburg, Holandia, Austria, Portugalia, Finlandia, Szwecja oraz

Wielka Brytania.

Traktat z Amsterdamu został podpisany 2 października 1997 roku i wszedł w życie 1 maja 1999

roku. Dotyczył głównie zmian w Traktacie o Unii Europejskiej, a więc fundamentu prawnego

powstania i funkcjonowania tej organizacji. Zmiany wprowadzone do Traktatu miały związek

przede wszystkim z wzmocnieniem federacyjnego kształtu UE oraz władzy Parlamentu

Europejskiego9. Podjęto także decyzje wzmacniające wspólny głos krajów Unii Europejskiej na

8 http://ec.europa.eu/environment/eussd/

9 http://www.europarlament.pap.pl/palio/html.run?_Instance=cms_ep.pap.pl&_PageID=1&_menuId=38&_nrDep=9

67&_CheckSum=-950708489

10

arenie międzynarodowej. Oprócz tego, porozumienie miało ważny wpływ na całość polityki

europejskiej, także w kontekście zrównoważonego rozwoju. Mianowicie, „traktat Amsterdamski

określił jednoznacznie wartości jakie jednoczą Unię Europejską. Są to wolność, demokracja,

poszanowanie praw człowieka i fundamentalnych swobód”10. Kraje, które nie stosowałyby się do

tych zasad, mogłyby zostać poddane procedurze, która przewidywała m.in. pozbawienie

niektórych praw, np. głosowania w Radzie UE.

Z punktu widzenia zrównoważonego rozwoju określenie wspólnych europejskich wartości było

wyznaczeniem wspólnej drogi. Fundamentalne swobody, prawa człowieka, wolność i demokracja

to wartości sprzyjające społecznemu aspektowi zrównoważonego rozwoju. W traktacie

odniesiono się także do dyskryminacji, zobowiązując Radę „do podjęcia odpowiednich kroków w

walce z przejawami dyskryminacji ze względu na płeć, pochodzenie rasowe lub etniczne,

przekonania religijne, niepełnosprawność, wiek czy orientację seksualną.”11 Można zatem uznać,

że społeczny wymiar zrównoważonego rozwoju został przez Traktat z Amsterdamu

sformalizowany i ujęty w ramy prawne, poprzez wprowadzenie do ustawodawsta unijnego na

poziomie elementarnym pojęć jednoznacznych z europejskimi wartościami wspólnymi dla

wszystkich państw członkowskich, do których owe państwa były zobowiązane, pod groźbą kar

pozbawienia praw członkowskich. Był to zatem ważny krok w historii ogólnounijnych

dokumentów kładących fundamenty pod dzisiejsze rozumienie koncepcji zrównoważonego

rozwoju. Także w latach po akcesji Polski i pozostałych nowych państw członkowskich

wspomniane wartości pozostały, na czele z szeroko pojętą europejską solidarnością, częścią

tożsamości Unii Europejskiej, swoistym DNA Wspólnoty. Można także rzec, iż zrównoważony

rozwój wpisuje się doskonale i jakoby naturalnie w podstawowe wartości, które doprowadziły do

całego procesu integracji europejskiej. Wartości te stanowią o sile polityki zrównoważonego

rozwoju prowadzonej przez państwa europejskie.

2.2. Strategia Lizbońska

W roku 2000, na posiedzeniu w Lizbonie przyjęto plan rozwoju społeczno-gospodarczego dla Unii

Europejskiej. Kluczowym powodem dla stworzenia tego programu były niepokojące dla Unii, a

10http://www.europarlament.pap.pl/palio/html.run?_Instance=cms_ep.pap.pl&_PageID=1&_menuId=38&_nrDep=9

67&_CheckSum=-950708489

11Tamże

11

coraz bardziej widoczne różnice rozwojowe pomiędzy Stanami Zjednoczonymi i Japonią a Unią

Europejską. Unia Europejska ze swoimi ambicjami by być czołową instytucją pod względem

konkurencyjności nie mogła pozwolić na oddalanie się od państw azjatyckich oraz zbytnie

starzenie się społeczeństw. Z tego powodu strategicznym celem koncepcji było osiągnięcie przez

UE do roku 2010 tytułu najbardziej konkurencyjnej gospodarki świata. Miało to zostać wdrożone

za sprawą ustaw dot. gospodarki. Gospodarka winna stać się tworem zdolnym do trwałego wzrostu

gospodarczego, w oparciu o dynamiczny, nowoczesny i oparty na wiedzy rozwój. Strategia

Lizbońska miała realizować ten cel w dwóch sektorach - gospodarczym i społecznym, stąd też

wyszczególnione zostały dwa wymiary: osobno cele gospodarcze i osobno społeczne. Wymiar

ekologiczny dodany został na szczycie w Goeteborgu w czerwcu 2001 roku.12 Strategia lizbońska

odpowiadała w polityce europejskiej za wymiar społeczny zrównoważonego rozwoju. Jej

uzupełnieniem w zakresie ekologii była europejska strategia zrównoważonego rozwoju.

2.3. Europejska strategia zrównoważonego rozwoju

Kolejny milowy krok prowadzący ku współczesnemu kształtowi europejskiej filozofii

zrównoważonego rozwoju podjęty został w czerwcu 2001 r. na szczycie w Goeteborgu13. Na

owym szczycie europejscy liderzy przyjęli strategię zrównoważonego rozwoju Unii Europejskiej,

opartą na propozycji Komisji Europejskiej.

Strategia ze szczytu w Goeteborgu podzielona była na dwie części, z których pierwsza

zaproponowała narzędzia i cele polityki unijnej służące walce z trendami przeczącymi idei

zrównoważonego rozwoju, zaś druga odwoływała się do potrzeby zmiany w procesie tworzenia

europejskich strategii i polityk, aby zapewnić wzajemne wzmocnienie polityki ekonomicznej,

społecznej oraz środowiskowej. Instrumentem stworzonym w tym celu było zobligowanie

Komisji, aby każdą nową znaczną politykę poddawać tzw. Impact Assessment, czyli analizie

wpływu w kontekście idei zrównoważonego rozwoju. W ocenie ekspertów od polityki

europejskiej, strategia zrównoważonego rozwoju uzpełniała się wzajemnie ze strategią lizbońską,

dodając do jej wymiarów społecznej i gospodarczej odnowy wymiar środowiskowy14.

12 http://www.europarl.europa.eu/highlights/pl/1001.html

13 http://ec.europa.eu/environment/eussd/

14 Tamże

12

Wg Komisji Europejskiej, wzajemne uzupełnianie się obydwu strategii miało odbywać się na

zasadzie „katalizatora”, który wpływając na opinię publiczną i decydentów zmieniałby ich

zachowanie na zgodne z ideą zrównoważonego rozwoju15. W propozycji Komisji Europejskiej,

przygotowanej na szczyt w Goeteborgu 16 , możemy przeczytać iż „strategia dostarcza ramy

polityki na poziomie całej Unii Europejskiej, umożliwiające realizowanie zrównoważonego

rozwoju”. Dalej następuje definicja zrównoważonego rozwoju wg Komisji Europejskiej, czyli

„sprostanie potrzebom teraźniejszości bez szkody dla możliwości przyszłych pokoleń do

sprostania ich własnym potrzebom”.

Strategia zrównoważonego rozwoju z 2001 roku, była oparta na 4 filarach: ekonomicznym,

społecznym, środowiskowym i globalnym. Jak już wspomniano, celem strategii było

skoordynowanie polityk na szczeblu unijnym w taki sposób, aby były zgodne z koncepcją

zrównoważonego rozwoju. W propozycji Komisji Europejskiej znalazł się także wymiar

pozaunijny polityki zrównoważonego rozwoju – wg Komisji zadaniem Unii Europejskiej było

promowanie idei zrównoważonego rozwoju także poza swoimi granicami, w tym wartości takich

jak demokracja, pokój, bezpieczeństwo i wolność. W strategii pobrzmiewały zatem echa ustaleń

Traktatu z Amsterdamu dotyczących podstawowych wartości wyznawanych przez demokracje

europejskie.

Głównymi zasadami przyjętymi w strategii zrównoważonego rozwoju będącej owocem szczytu w

Goeteborgu były:

15 http://eur-lex.europa.eu/legal-content/PL/TXT/?uri=URISERV:l28117

16 Tamże

13

We wspomnianej części strategii, w której państwa UE odniosły się do „niezrównoważonych”

trendow i zjawisk, zidentyfikowano siedem elementów, którym należało przeciwdziałać.

Pierwszym długoterminowym celem strategii było przeciwdziałanie zmianom klimatycznym.

Narzędziem wskazanym w strategii było sprostanie wymaganiom protokołu z Kioto oraz (po jej

uchwaleniu) działanie w ramach strategii dotyczącej zmian klimatycznych.

Warto poświęcić uwagę tej właśnie strategii, będącej ważnym elementem systemu polityk

powiązanych ze zrównoważonym rozwojem. Wg Komisji Europejskiej 17 strategia

przeciwdziałania zmianom klimatycznym staje „przed czterema wyzwaniami, dotyczącymi:

kwestii samego ryzyka zmian klimatycznych i woli politycznej przeciwstawienia się im, udziału

międzynarodowego w przeciwdziałaniu zmianom klimatu, innowacyjności niezbędnej do zmiany

sposobu produkcji i wykorzystania energii, oraz poziomu dostosowania krajów do nieuniknionych

skutków zmian klimatu”. Wobec tego Komunikat KE z dnia 9 lutego 2005 roku

„Powstrzymywanie zmian klimatycznych na świecie” stwierdza, iż strategia przeciwdziałania

zmianom klimatycznym, aby sprostać wspomnianym wyzwaniom, zawierać winna elementy takie

jak:

17 http://eur-lex.europa.eu/legal-content/PL/TXT/?uri=uriserv:l28157

14

● „rozszerzanie walki ze zmianami klimatycznymi na wszystkie kraje będące źródłem

zanieczyszczeń (ponoszące wspólną, lecz zróżnicowaną odpowiedzialność) oraz na

wszystkie przyczyniające się do tego sektory (wszystkie typy transportu, wycinanie lasów

itd.),

● wzmacnianie innowacyjności, w tym wdrażanie i stosowanie istniejących technologii oraz

rozwijanie nowych technologii (w szczególności poprzez aktywne polityki wsparcia

opartych na normalnej wymianie sprzętu),

● wykorzystywanie i wzmacnianie instrumentów rynkowych (takich jak system handlu

prawami do emisji wprowadzony przez UE),

● prowadzenie działań w celu dostosowania do zmian klimatu na poziomie profilaktyki

i interwencji w zależności od najbardziej dotkniętych regionów i sektorów gospodarki.”

Zrównoważony środowiskowo rozwój UE w dalszym ciągu oparty jest o te zalecenia Komisji

Europejskiej z 2005 roku dotyczące strategii walki ze zmianami klimatycznymi, między innymi

w postaci systemów handlu emisji i założeń strategicznych zawartych w strategii Europa 2020,

o której koncepcji rozwoju sprzyjającego włączeniu społecznemu i zrównoważonego mowa

w kolejnych częściach niniejszego opracowania.

Drugim celem strategii zrównoważonego rozwoju UE uchwalonej w 2001 r. było przeciwdziałanie

negatywnym skutkom transportu. Komisja Europejska przewidywała m.in. promowanie

alternatywnych w stosunku do wysokoemisyjnego transportu drogowego środków transportu.

Komisja zwróciła także uwagę na problem powiązania rozwoju szkodliwych form transportu z

rozwojem gospodarczym oraz konieczność przerwania tej zależności. Podobnie negatywnie

została oceniona zależność pomiędzy rozwojem gospodarczym, a postępującą degradacją

środowiska, której likwidacja poprzez promowanie tworzenia i wykorzystania zrównoważonych

środków produkcji i konsumpcji była trzecim celem strategii zrównoważonego rozwoju Unii

Europejskiej.

Kolejnym założeniem strategii było zrównoważone zarządzanie zasobami naturalnymi. Przez to

pojęcie rozumiano unikanie nadmiernej eksploatacji środowiska, zwiększenie wydajności zużycia

zasobów, docenienie roli ekosystemów i powstrzymanie utraty bioróżnorodności. Strategia

wspierała w tym zakresie realizację programu Natura 2000.

15

Innym obszarem ujetym w strategii z 2001 r. były zagrożenia dla zdrowia publicznego. W ramach

tego celu Komisja chciała zapewnić m.in. wysoką jakość konsumowanej w Unii żywności,

redukowanie zagrożeń dla środowiska związanych z różnego rodzaju chemikaliami,

przeciwdziałanie zagrożeniom epidemiologicznym i pandemicznym, a także związanych

z chorobami takimi jak HIV/AIDS i odpornością chorób na antybiotyki.

Komisja zwróciła także uwagę na konieczność walki z ubóstwem i wykluczeniem społecznym

oraz przeciwdziałanie efektom starzenia się społeczeństw. Dążenie do tego celu miało oznaczać

m.in. poprawienie sytuacji rodzin oraz zapewnienie równouprawnienia kobiet i mężczyzn.

Ostatnim celem strategii była walka z globalnym ubóstwem, poprzez udział Unii Europejskiej

i państw członkowskich w inicjatywach o zasięgu światowym, m.in. promowanie dobrych praktyk

w zakresie polityki wspierającej realizację koncepcji zrównoważonego rozwoju w krajach

niebędących członkami Unii Europejskiej.

Wśród środków służących realizacji założeń strategii zrównoważonego rozwoju Unii Europejskiej

znalazły się m.in.:

● wykorzystanie Społeczeństwa Wiedzy, jako „motoru napędowego” zrównoważonego

rozwoju – stan ten osiągnąć można dzięki edukacji i rozwojowi innowacji i nauki przy

wykorzystaniu międzysektorowej współpracy jednostek naukowych i publicznych,

● instrumenty ekonomiczne i finansowe – wykorzystanie tychże instrumentów do

wpływania na poziom emisji gazów cieplarnianych i innych zanieczyszczeń

oraz niezrównoważonej konsumpcji, w tym konsumpcji energii, w celu zwiększenia

efektywności,

● lepsza komunikacja mająca na celu włączenie do realizacji koncepcji zrównoważonego

rozwoju przedsiębiorców i społeczeństwa, dialog z konsumentami, dialog z państwami

trzecimi, partnerstwo różnego rodzaju, w tym publiczno-prywatne oraz pomiędzy

przedsiębiorcami i społeczeństwem.

Wraz z rozszerzeniem Unii Europejskiej, dalszym występowaniem trendów niezrównoważonych

oraz zwiększającymi się nierównościami ekonomicznymi, postępującym procesem globalizacji

oraz pojawieniem się nowych zagrożeń, takich jak terroryzm, pojawiła się potrzeba rewizji

16

strategii przyjętej w 2001 roku18. Zmieniające się wyzwania realizacji koncepcji zrównoważonego

rozwoju doprowadziły do konieczności przyjęcia strategii „bardziej skoncentrowanej, z

jaśniejszym podziałem odpowiedzialności, szerszym poparciem, mocniejszym włączeniem

wymiaru międzynarodowego oraz skuteczniejszym wdrożeniem i monitorowaniem” 19 .

Konsultacje społeczne przeprowadzono od sierpnia do października 2004 roku. Po serii decyzji i

dokumentów Komisji i Rady Europejskiej, bazujących na ustaleniach z 2001 roku, nowa strategia

dla rozszerzonej Unii Europejskiej została przyjęta przez państwa „starej Unii” w ramach Rady

Europejskiej 16 czerwca 2006 roku. Strategia zrównoważonego rozwoju w nowej odsłonie miała

być „pojedynczą, spójną strategią wypełnienia zobowiązania Unii Europejskiej do stawienia czoła

wyzwaniom zrównoważonego rozwoju”20. W tej wersji strategii wzmocnieniu uległa m.in. waga

współpracy z państwami partnerskimi spoza Unii Europejskiej, szczególnie krajów gwałtownie

się rozwijających oraz globalnej solidarności w zakresie sprostania problemowi zrównoważonego

rozwoju.

Od 2010 r. zrównoważony rozwój realizowany jest w ramach strategii Europa 2020.

2.4. Europa 2020

Strategia „Europa 2020” została przyjęta 17 czerwca 2010 roku, zastępując realizowaną od 2000

roku Agendę Lizbońską. Jej celem było stworzenie takiego planu gospodaczo-społecznego, by

przyczynić się do zmniejszenie wykluczenia społecznego poprzez np. wzrostu zatrudnienia

i zwiększenia produktywności. Jest zarówno odpowiedzią na lata kryzysu (największego od 80

lat) oraz na zagrożenia ekonomiczne (np. coraz mocniejsza pozycja “tygrysów azjatyckich”).

Kryzys finansowy, który rozpoczął się w 2007 roku zwiększył świadomość zmienności warunków

gospodarczych, które wahają się szybciej niż sytuacja polityczna. PKB w 2009 r. skurczył się o

4%, a 23 miliony ludzi pozostały bez pracy. Co więcej niestabilność gospodarczo-ekonomiczna w

dużym stopniu wynikała również z większej integracji państw, która jest bezpośrednim skutkiem

globalizacji. Moment kryzysu był momentem przełomowym dla całej Europy, ponieważ po raz

18 http://ec.europa.eu/environment/eussd/

19 Tamże

20 Tamże

17

pierwszy stanęła przed sytuacją wymagającą radykalnych i zdyscyplinowanych działań, jak

również silnej konieczności współpracy dla dobra silnej pozycji Europy na arenie światowej.

Jednak strategia Europa 2020 nie opierała się wyłącznie na sposobach bezbolesnego wyjścia

Europy z kryzysu. Podstawowe postanowienia strategii miały bardziej rozległe i dalekowzroczne

założenia pozwalające na zbudowanie stabilnych podstaw dla zrównoważonej przyszłości

Wspólnoty. Na podstawie wniosków wyciągniętych z kryzysu postanowiono, w oparciu o analizę

mocnych stron, które cechują państwa europejskie (wysoko wykwalifikowana kadra

pracowników, rynek wewnętrzny UE, wspólna waluta w strefie euro), stworzyć taki program,

który umożliwi utrwalenie zrównoważonego rozwoju europejskiego, gwarantującego stabilność.

Taką stabilność mogło Unii zagwarantować jedynie wspólne działanie.

2.4.1. Cele programu Europa 2020

Cel strategii, czyli przyspieszenie wzrostu gospodarczego i wzrost zatrudnienia jest możliwy

dzięki oparciu działań o trzy kluczowe kwestie (priorytety):

I tak, w rozumieniu koncepcji Europa 2020, wzrostem inteligentnym jest inwestowanie

w gospodarkę bardziej innowacyjną. Oparcie rozwoju na wiedzy i nowatorskich innowacjach

pozwala budować społeczeństwo nowoczesne, w którym działają przedsiębiorstwa wysokiej

technologii, wdrażające nowoczesne rozwiązania, które nie tylko przynoszą większe korzyści

przedsiębiorcwom, ale też całej gospodarce, ponieważ w większym stopniu dbają o środowisko

przyrodnicze.

18

Priorytet mówiący o wzroście zrównoważonym opiera się na budowaniu nikoemisyjnej

gospodarki, która jednocześnie zwiększy swoją konkurencyjność. Ma opierać się w dużej mierze

na racjonalnym i oszczędnym korzystaniu z zasobów środowiska, ale także ograniczać emisję

gazów cieplarnianych, ale też ochronę gatunków przed wymieraniem i zachowywanie

bioróżnorodności. Działania, które będą stawiać na nowoczesne, przyjazne dla środowiska

technologii, które będą promowane jako te zwiększające konkurencyjność mikro, małych

i średnich przedsiębiorstw, poprawiając warunki, w których przyjdzie im działać.

Trzeci priorytet to rozwój sprzyjający włączeniu społecznemu. Działania w zakresie tego

priorytetu skupiają się głównie na wspieraniu tych gospodarek, które charakteryzują się wysokim

stopniem zatrudnienia, co jednocześnie zapewnia spójność społeczną, gospodarczą oraz

terytorialną. Nowe miejsca pracy, których tworzenie to docelowy cel tego punktu będą

konsekwencją modernizacji rynków zatrudnienia i systemów opieki społecznej oraz zwiększenia

nakładów na inwestycje związane z podnoszeniem kwafilikacji pracowników poprzez szkolenia

i kursy.21 Wszystkie powyższe priorytety są ze sobą ściśle połączone i tylko ich jednoczesne

wprowadzanie gwarantuje osiągnięcie sukcesu.

Jako, że Unia postawiła sobie za cel faktycznie działanie, w ramach ukierunkowania działań

i dążenia do mierzalnego i widocznego postępu, została ustalona określona liczba konkretnych

i wymiernych celów na rok 2020. Doskonale wpisują się one w główną myśl inteligentnego

i zrównoważonego rozwoju. Realizowanie tych celów ma być przedstawiane w postaci danych,

które wiarygodnie będą mierzyć sytuację, w której znajdują się dane państwa i umożliwią ich

porównanie. Będą one jednakże dopasowane do realiów każdego kraju z osobna i odpowiednio

adaptowane do ich warunków.

Celami wyszczególnionymi przez strategię Europa 2020 są:

21 http://uniaeuropejska.org/strategia-europa-2020/

19

Powyższe cele wykazują dużą korelację, praca nad jednym z nich powoduje jednocześnie

pozytywny wydźwięk w innym z wyżej wymienionych. Położenie nacisku na rozwój edukacji

pozwoli na zwiększenie zasobu wykwalifikowanej siły roboczej, mogącej obejmować wysokie

stanowiska w przedsiębiorstwach czy też prowadzić badania naukowe. Rozwój przedsiębiorstw

i nakład na innowacje będzie korzystnie wpływał na budowanie silnej kadry pracowniczej

i tworzenie nowych miejsc pracy (poprzez zwiększanie konkurencyjności przedsiębiorstw na

rynkach). To jednocześnie z całą pewnością wpłynie na zmniejszanie ubóstwa wśród ludności,

ponieważ zaangażuje osoby do tej pory bierne zawodowo do pełnienia stanowisk w wyżej

przytoczonych przedsiębiorstwach. Konkurencyjność przedsiębiorstw może też (wbrew

pozornemu ponoszeniu większych kosztów z tego tytułu) poprawić ujmowanie w swojej strategii

problemu ochrony środowiska, co jednocześnie przekłada się na poprawienie jakości życia

w społeczeństwie.

Postawową zaletą strategii Europa 2020 jest dość indywidualne traktowanie państw,

uwzględniające różnorodność krajów europejskich pod kątem różnych kryteriów. Wyżej

wymienione cele są jednak adekwatne dla każdego członkowskiego państwa, niezależnie od jego

20

stażu w Unii czy poziomu rozwoju. Komisja Europejska proponuje przełożenie celów strategii

Europa 2020 bezpośrednio na warunki każdego państwa z osobna – kraje mogą odpowiednio

dopasować ją do swojej sytuacji.

Zarówno filary inteligentnego rozwoju, jak i rozwoju sprzyjającego włączeniu społecznemu są

ważne, jednak na potrzeby niniejszego opracowania największą uwagę poświęcimy filarowi

zrównoważonego rozwoju, a więc promowaniu gospodarki, która korzysta z zasobów efektywnie,

jednocześnie będąc przyjazną środowisku i bardziej konkurencyjną.

Powtarzająca się definicja zrównoważonego rozwoju, mówiąca o „budowaniu zrównoważonej

i konkurencyjnej gospodarki efektywnie korzystającej z zasobów” jest podstawą i bazą na której

stworzone i opracowane zostały propozycje działań Europy w zakresie umacniania swojej pozycji.

Działania te zostały podsumowane w trzech punktach, które zostaną omówione w dalszej części

opracowania.

Konkurencyjność UE bazuje głównie na imporcie i eksporcie wyrobów i surowców na cały świat.

Europa dostrzega jednak zagrożenie w coraz większej presji konkurencyjnej szczególnie ze strony

Chin czy krajów Ameryki Północnej. Celem zrównoważonego rozwoju jest zwiększenie

konkurencyjnosci poprzez zwiększenie wydajności i utrzymanie pierwszej pozycji na rynkach

technologii przyjaznych środowisku. W konsekwencji ma to zapewnić efektywne korzystanie z

zasobów oraz usunięcie przeszkód infrastrukturalnych (zwłaszcza infrastruktur sieciowych).

Działania unijne wokół zmian klimatu mają skupiać się na ograniczaniu emisji gazów

cieplarnianych i wykorzystywaniu nowoczesnych technologii w kwestiach związanych z ochroną

21

czy też polepszaniem stanu środowiska (np. sekwestracja czy wyłapywanie CO2 z powietrza). W

tym punkcie zostały także zawarte kwestie zwiększenia szybkości reakcji na klęski żywiołowe

oraz ochrona przed nimi i szybkiego reagowania na nie.

Ostatni punkt odnosi się nie tylko do czystości środowiska za sprawą czystszej energii, ale też do

jej oszczędzania, co w konsekwencji prowadzi do oszczędzania funduszy (Unia prognozuje

zaoszczędznie do 2020 roku 60 mld EURO na samym imporcie gazu i ropy naftowej)

i zapewnieniu większego bezpieczeństwa energetycznego.

W ramach realizowania priorytetu zrównoważonego rozwoju opracowane zostały dwa projekty

przewodnie: „Europa efektywnie korzystająca z zasobów” oraz „Polityka przemysłowa w erze

globalizacji”. Projekty dotyczą bezpośrednio niniejszego opracowania, wobec czego zostaną

omówione w kolejnym podrozdziale.

2.4.2. Projekty przewodnie rozwoju zrównoważonego w strategii Europa 2020

„Europa efektywnie korzystająca z zasobów”

Głównym celem projektu jest skonkretyzowanie zobowiązań dotyczących niskoemisyjnego

społeczeństwa, które w sposób racjonalny będzie korzystać z zasobów, tak by wzrost gospodarczy

nie był zależny od wykorzystywanej ilości zasobów czy energii, ale na podejściu innowacyjnym i

nowatorskim. Docelowe przeznaczenie projektu jest dwojakie - podzielono go na część dotyczącą

samej Unii Europejskiej i działań w jej obrębie oraz na działania, które powinny być wprowadzone

w krajach członkowskich.

W pierwszej części (zobowiązującej całą UE) Komisja Europejska, wykorzystując instrumenty

finansowe dąży do zbudowania strategii finansowej zapewniającej większe wyrównanie obszarów

(skupiając się np. na rozwoju obszarów wiejskich czy też operowaniu funduszami strukturalnymi).

Dodatkowo stawia sobie za cel poprawę ram prawnych określających możliwości stosowania

instrumentów rynkowych, co ułatwi podejmowanie decyzji w kwestiach spornych. Kwestia

modernizacji transportu zostaje poruszona przy okazji omawiania kwestii takich jak: kierowanie

ruchem, ograniczanie emisji CO2, samochody z napędem elektrycznym i hybrydowym, co wiąże

się z przedstawieniem odpowiednich wniosków legislacyjnych oraz rozładowaniem obciążeń na

odcinkach transgranicznych i węzłach intermodalnych.

22

Projekt przewiduje stworzenie wewnętrznego rynku energii i wdrożenie planu technologii

energetycznych (plan EPSTE) oraz unowocześnienie transeuropejskich sieci energetycznych (w

przyszłości stworzenie „super sieci”), a także racjonalizację zużycia energii i promowanie

programu na rzecz efektywnego korzystania z zasobów. Unia Europejska zobowiązana została

także do opracowania swojej wizji zmian technologicznych i strukturalnych do roku 2050, tak aby

można było przejść na poziom gospodarki niskoemisyjnej, korzystającej w sposób efektywny

i racjonalny z zasobów.

Strategia Europa 2020, a dokładniej jej projekt przewodni dotyczący korzystania z zasobów

wyszczególnia także postanowienia dotyczące państw członkowskich. W ich kwestii pozostaje

wycofywanie dotacji szkodliwych dla środowiska (Unia jest jednak przychylna w stosunku do

osób w trudnej sytuacji i uznaje je za wyjątki) oraz stosowanie takich instrumentów rynkowych,

które zachęcą do zmian metod produkcji i konsumpcji, aby stworzyć państwa w pełni

zmodernizowane w inteligentne (nacisk kładziony jest zwłaszcza na infrastrukturę transportową,

szczególnie w miastach, gdzie przez tworzące się korki zwiększana jest emisja). Działania mają

również zapewnić realizację projektów w sposób skoordynowany, poruszajacy się w obszarze

sieci bazowej Unii Europejskiej. Promocja instrumentów oszczędzania energii jest równie ważna

jak wykorzystywanie norm i przepisów oraz wykorzystywane funduszy strukturalnych w celu

zwiększenie efektywności energetycznej w budynkach użyteczności publicznej oraz recyklingu.

„Polityka przemysłowa w erze globalizacji”

Niniejszy projekt przewodni jest poświęcony negatywnym skutkom globalizacji w odniesieniu

szczególnie do małych i średnich przedsiębiorstw, które muszą przystosować swoją produkcję

i same produkty do wymogów gospodarki niskoemisyjnej. W projekcie ujęto zarówno cele

postawione przed całą Unią, jak i przed każdym państwem z osobna.

Wyzwania postawione przed UE to przede wszystkim stworzenie polityki przemysłowej, co

umożliwi stworzenie środowiska dla konkurencyjnego ośrodka przemysłowego i opracowanie

horyzontalnego podejścia do polityki przemysłowej, wykorzystującego różne instrumenty.

Ważnym punktem jest również poprawienie otoczenia biznesowego (ułatwienia prawne dla MŚP,

co pomoże ograniczyć koszty) oraz wspieranie tych sektorów, które choć znajdują się w trudnej

sytuacji, a pomoc może ukierunkować je na przyszłą rentowność. Problem globalizacji

rozwiązywany jest przez promowanie i pomaganie w umiędzynarodawianiu przedsiębiorstw

23

(także zwiększaniu ich świadomości społecznej), zwiększenie konkurencyjności globalnej

turystyki, prowadzenie polityki kosmicznej, pozwalającej na badanie i zajęcie się globalnymi

problemami oraz nacisk położony na modernizację połączeń transportowych, zwiększających

dostęp do rynków międzynarodowych, ale także wewnątrzunijnych. Zwiększenie efektywności

sektora usług ma się odbyć poprzez efektywniejsze korzystanie z zasobów.

Jeżeli chodzi o poszczególne kraje, to jako główny cel postawione są: poprawa warunków praw

własności intelektualnej, poprawa jasności przepisów dotyczących działalności gospodarczej,

poprawa otoczenia biznesowego (podobnie jak w przypadku samej Unii) oraz współpraca

z zainteresowanymi podmiotami z różnych sektorów. 22

2.4.3. Analiza realizacji celów

Powyższe dane statystyczne23 z Eurostatu pokazują, że w roku 2014 współczynnik zatrudnienia

był zaledwie o 0,6 pkt proc. większy od tego, jaki wykazywały dane za 2010 rok (czyli rok

opracowania strategii Europa 2020). W okresie czterech lat od wprowadzenia strategii aż

22 http://ec.europa.eu/eu2020/pdf/1_PL_ACT_part1_v1.pdf

23 http://ec.europa.eu/eurostat/web/europe-2020-indicators/europe-2020-strategy/headline-indicators-scoreboard

24

dwukrotnie wskaźnik odnotował wartość niższą niż w roku jej opracowania, co może niepokoić,

zważywszy, iż wartością docelową jest 75%. Biorąc pod uwagę, że Europa jest praktycznie na

półmetku czasu określonego do realizacji założenia, z dużą dozą pewności możemy przypuszczać,

iż wyznaczonego celu Europa w zakładanym czasie nie osiągnie. Jeśli weźmiemy pod uwagę dane

dotyczące kobiet i mężczyzn osobno, również nie przedstawiają się one korzystnie. Dane z 2014

roku pokazują, że wskaźnik zatrudnienia mężczyzn w populacji osób w wieku 20-64 lata wynosi

75% (a więc wartość wymaganą dla całej populacji), aczkolwiek w stosunku do roku opracowania

strategii jest on znacznie niższy, bo aż o 2,8 pkt proc. Wskaźnik zatrudnienia kobiet co prawda od

2010 do 2014 roku odnotował wzrost o 0,7 pkt proc., ale ten wzrost jest niewielki relatywnie do

poziomu, który powinien osiągnąć. Różnica między poziomem zatrudnienia mężczyzn i kobiet nie

pogłębia się, ale również nie redukuje się w takim stopniu, by widoczny był wpływ realizacji

strategii „Europa 2020”. Stopień realizacji założenia, iż wskaźnik zatrudnienia osiągnie poziom

75% w populacji osób w wieku 20-64 lata, jak i różnicy w zatrudnianiu kobiet i mężczyzn jest

niesatysfakcjonujący i niewiele wskazuje na to, by w ciągu najbliższych pięciu lat osiągnął

wyznaczony pułap.

Kolejnym celem było inwestowanie 3% PKB Unii Europejskiej w badania i rozwój. Podczas

opracowywania koncepcji strategii Europa 2020 w 2010 na badania i rozwój przeznaczane było

zaledwie 1,93% PKB. Dane Eurostatu pokazują, że z każdym kolejnym rokiem możemy

obserwować utrzymujący się trend rosnący, który niejako ustabilizował się na lata 2013-2014. W

2014 roku UE inwestowała w badania i rozwój 2,03% swojego PKB, co oznacza w ciagu 4 lat

25

wzrost o 0,1 pkt. proc. Na chwilę obecną w dalszym ciągu wartość docelowa nie została osiągnięta,

ale możemy prognozować, że jeśli wzrost się utrzyma, to pułap 3% może zostać w roku 2020

osiągnięty.

Cel: Wskaźnik wcześniejszego zakończenia edukacji szkolnej poniżej 10% oraz wskaźnik 40% osób

z grupy wiekowej 30-34 lata z ukończoną edukacją trzeciego stopnia

Wskaźnik Jednostka

Rok

Cel

Europa

2020

2008 2010 2011 2012 2013 2014

Wcześniejsze

zakończenie

edukacji

szkolnej

% populacji

w wieku 18-

24 lata

14,6 13,9 13,4 12,7 11,9 11,2 10

w podziale na płci:

Mężczyźni 16.6 15.8 15.3 14.5 13.6 12.8

Kobiety 12.6 11.9 11.5 10.9 10.2 9.6

Ukończenie

edukacji

trzeciego

stopnia

% populacji

w wieku 30-

34 lata

31,2 33,8 34,8 36,0 37,1 37,9 40

w podziale na płci:

Mężczyźni 28,0 30,3 31,0 31,8 32,8 33,6

Kobiety 34,4 37,3 38,6 40,2 41,4 42,3

Źródło: opracowanie własne na podstawie Eurostatu

26

Ważną kwestią było również obniżenie wskaźnika wcześniejszego zakończenia edukacji szkolnej

poniżej 10%. Punktem wyjścia w roku opracowania strategii było 13,9%. W świetle tego można

uznać, że poziom 11,2% w roku 2014 jest wynikiem dość dobrym. Spadek o 1,2 pkt proc. to

połowa docelowej wartości o którą wskaźnik ma się zmniejszyć. Jeżeli tendencja spadkowa się

utrzyma, to istnieje duże prawdopodobieństwo, że cel zostanie spełniony.

Jeżeli będziemy rozważać powyższe dane w kategorii podziału na płci, to pułap 10% został już

przekroczony przez kobiety, które w ubiegłym roku osiągnęły 9,6%. Gorsza sytuacja jawi się nam

w przypadku mężczyzn. W tej grupie wcześniej edukację szkolną zakończyło 12,8%. W tym

samym celu strategii Europa 2020 ujęto jeszcze jeden wskaźnik – ukończenie edukacji trzeciego

stopnia. Celem liczbowym miało tu być osiągnięcie pułapu 40% osób z grupy wiekowej 30-34

lata. W roku 2010 dane pokazywały, iż osób z wykształceniem trzeciego stopnia jest w tej grupie

wiekowej w Europie 33,8%. W roku 2014 dane pokazywały już liczbę 37,9%, a więc odnotowano

wzrost o 4,1 pkt proc. Do osiągnięcia w 2020 pułapu 40% brakuje jeszcze 2,1%, a więc można

oceniać, że wdrażanie tego celu udaje się. W przypadku mężczyzn widać jednak wyraźną różnicę

w stosunku do kobiet. Mężczyzn z wykształceniem trzeciego stopnia jest zaledwie 33,6%, podczas

gdy kobiety pułap 40% przekroczyły już w 2012 roku.

Cel: Zmniejszenie ubóstwa poprzez wyciągnięcie 20 mln ludzi z ryzyka ubóstwa i wykluczenia

społecznego

Wskaźnik Jednostka

Rok

Cel

Europa

2020

2008 2010 2011 2012 2013 2014

Ludzie

zagrożeni

ubóstwem lub

wykluczeniem

społecznym

Miliony 118,0 121,3 124,0 122,9 122,0 -

Źródło: opracowanie własne na podstawie Eurostatu

27

Kolejnym celem jest zmiejszenie ubóstwa poprzez wyciągnięcie 20 mln ludzi z ryzyka ubóstwa i

wykluczenia społecznego. W 2010 roku, kiedy powstawała Strategia 2020 liczba ludzi

zagrożonych ubóstwem i wykluczeniem społecznym wynosiła 121,3 mln. Do roku 2013 nie udało

się wyciągnąć z ubóstwa zaledwie założonej liczby osób, przeciwnie – liczba osób zagrożonych

ubóstwem lub wykluczeniem społecznym wzrosła o 0,7 mln, a w 2011 osiągnęła rekordowy pułap

124 mln osób. Nierówności społeczne to z pewnością jedno z najważniejszych wyzwań stojących

przed realizacją koncepcji zrównoważoneg rozwoju UE.

Cel: Ograniczenie emisji gazów cieplarnianych o 20% w stosunku do poziomu z 1990 roku

20% udział energii ze źródeł odnawialnych w finalnej konsumpcji energii

Poprawa efektywności energetycznej o 20%

Źródło: opracowanie własne na podstawie Eurostatu

Kolejny cel, jakim było ograniczenie emisji gazów cieplarnianych o 20% w stosunku do poziomu

z 1990 roku, jest bliski spełnieniu. Postęp i pozytywny wpływ koncepcji „Europy 2020” można

było zauważyć już w 2012 roku, kiedy to emisja gazów cieplarnianych spadła o 3,6 pkt proc., a do

osiągnięcia pożądanej wielkości pozostało już tylko 2,13 pkt proc. Drugim podcelem

wyszczególnionym w tym obszarze było osiągnięcie 20% udziału energii ze źródeł odnawialnych

Wskaźnik Jednostka Rok

Cel

Europa

2020

2008 2010 2011 2012 2013 2014

Emisja gazów

cieplarnianych

Indeks

1990=100 90,41 85,73 83,2 82,13 - - 80

Udział energii

ze źródeł

odnawialnych

w finalnej

konsumpcji

energii

% 10,5 12,5 12,9 14,3 15,0 - 20

Konsumpcja

energii

pierwotnej

%

oszczędność 2,8 5,7 9,4 10,4 11,9 - 20

Konsumpcja

energii

finalnej

%

oszczędność 3,5 6,3 11,1 12,1 12,8 - 20

28

w finalnej konsumpcji energii. W momencie tworzenia strategii "Europa 2020" wskaźnik wynosił

5,7%, a w 2013 już 11,9%.

Realizacja Strategii "Europa 2020" jest ciągle monitorowana - Komisja Europejska publikuje

corocznie raporty na podstawie powyżej ujętych wskaźników.

2.5. Inne źródła i inicjatywy

- Białe Księgi - dokumentacja Komisji Europejskiej, która zawiera propozycje zmian wspólnej

polityki, które jednocześnie są formą deklaracji politycznej, aczkolwiek niewiążącej,

- Zielone Księgi - zawierają dokumenty UE, ale poświecone tylko fragmentowi integracji UE, co

specjalizuje je i ma na celu zapoczątkowanie konsultacji bądź dyskusji na zasugerowane w nich

tematy,

- Komunikaty Komisji Wspólnot Europejskich (np. „Wyjść poza PKB. Pomiar postępu

w zmieniającym się świecie”),

- Opinie Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego.

W ramach bardziej ścisłych i skoordynowanych prac nad dążeniem państw do zrównoważonego

rozwoju powstała grupa patronacka, której przewodniczy Eurostat wspólnie z Urzędem

Statystycznym Francji (INSEE), w którym bierze udział 16 krajów członkowskich wraz

z przedstawicielami OECD i UNECE. 24

24 http://stat.gov.pl/cps/rde/xbcr/gus/oz_wskazniki_zrownowazonego_rozwoju_Polski_us_kat.pdf

29

2.6. Koncepcja zrównoważonego rozwoju w Polsce

Tego, że koncepcja zrównoważonego rowoju jest dla Polski kluczowa, mozemy domyślić się po

przeczytaniu Konstytucji. W artykule 5 Konstytucji RP czytamy: „Rzeczpospolita Polska strzeże

niepodległości i nienaruszalności swojego terytorium, zapewnia wolności i prawa człowieka

i obywatela oraz bezpieczeństwo obywateli, strzeże dziedzictwa narodowego oraz zapewnia

ochronę środowiska, kierując się zasadą zrównoważonego rozwoju”. Ten nadrzędny wobec

wszystkich innych ustaw (w tym ustawy z dnia 27 kwietnia 2001 roku Prawo ochrony środowiska)

świadczy o wysokiej randze zrównoważonego rozwoju jako jedna z podstawowych zasad

polskiego systemu prawnego. W orzecznictwie sądowym również pada zapis o szczególnej roli

koncepcji zrównoważonego rozwoju (na podst. wyroku WSA w Gorzowie Wielkopolskim z dn.

25.03.2009r., IISA?Go 825/08, LEX nr 526352), które mówi: „Zasada zrównoważonego rozwoju

pełni przede wszystkim rolę dyrektywy wykładni. A to wtedy, gdy pojawiają się wątpliwości co

do zakresu obowiązków, rodzaju obowiązków i sposobu ich realizacji należy posiłkować się

zasadą zrównoważonego rozwoju. Pełni ona zatem rolę podobną do zasad współżycia społecznego

czy społeczno-gospodarczego przeznaczenia w prawie cywilnym. W pierwszej kolejności do

uwzględniania zasady zrównoważonego rozwoju obowiązany jest ustawodawca w procesie

stanowienia prawa, ale z drugiej zasadę tę powinny mieć na uwadze organy stosujące prawo.

Niekiedy bowiem stan faktyczny wymaga rozważenia i wyważenia rozwiązań korzystniejszych

stosując zasadę zrównoważonego rozwoju”.

Konstytucyjny zapis o zrównoważonym rozwoju można traktować niejako jako zasadę ustrojową

i podstawową rolę państwa, ale też rozumieć samą ochronę środowiska jako jego podstawową,

i jedną z najważniejszych, funkcję.25 Jednak mimo ważności koncepcji zrównoważonego rozwoju,

w Polsce brakuje odrębnej strategii zrównoważonego rozwoju. Istnieją jedynie dokumenty

strategiczne, w których występują częste nawiązania do koncepcji - długookresowe cele

społeczno-gospodarcze, które mają prowadzić do spólnosci społecznej, ekonomicznej

i ekologicznej.

25 K. Gruszecki, Prawo ochrony środowiska: Komentarz, 2011, Warszawa, str. 30-33

30

Wnioski 1. Koncepcje zrównoważonego rozwoju zajmują bardzo ważne miejsce w działalności Unii

Europejskiej. Temat był wielokrotnie poruszany podczas obrad Komisji Europejskiej, jak również

opracowywane były różne strategie, dążące do jak najlepszego przeniesienia koncepcji

zrównoważonego rozwoju na warunki europejskie.

2. Przyjęte cele dotyczące zrównoważonego rozwoju były w większości podporządkowane

zwiększaniu konkurencyjności UE na arenie międzynarodowej – budowaniu dominującej pozycji

UE jako najbardziej konkurencyjnej na świecie; zmniejszeniu zagrożenia ze strony gospodarek

Chin i USA; utrzymywaniu przodującej pozycji w konkurencyjności, co ma zapewnić stabilny

wzrost gospodarczy, społeczny i ekonomiczny. Miały także służyć zrealizowaniu założeń

dotyczących poprawy warunków życia człowieka, zmniejszenia rozległości zjawiska ubóstwa

i problemów ochrony środowiska naturalnego.

3. Cele strategii „Europa 2020”, skierowanej do wspólnoty i poszczególnych krajów UE, są

w fazie wdrażania. Każdy z poszczególnych krajów może adaptować założenia koncepcji

odpowiednio do swoich warunków, uwzględniając je na miarę swoich możliwości. Cele koncepcji

to: zmniejszenie ubóstwa, przeciwdziałanie wczesnemu przerywaniu edukacji, wzrost nakładów

na badania i rozwój, dążenie do wzrostu zatrudnienia i ograniczanie emisji gazów cieplarnianych.

Cele strategii odpowiadają wyzwaniom zrównoważonego rozwoju, przed którymi stoją państwa

Unii Europejskiej.

4. Jak wynika z danych Eurostatu na chwilę obecną żadnego z celów nie udało się zrealizować.

Jednak analizując trend części celów (inwestowanie w badania i rozwój, wcześniejsze kończenie

edukacji, ukończenie edukacji trzeciego stopnia) prawdopodobne jest, iż możliwe jest ich pełne

wdrożenie w takim założeniu, jakie określone zostały w strategii „Europy 2020”.

31

Bibliografia Strony internetowe (dostęp w dniach 20-30.11.2015)

http://www.unesco.pl/edukacja/dekada-edukacji-nt-zrownowazonego-rozwoju/unesco-a-zrownowazony-

rozwoj/

http://ec.europa.eu/europe2020/europe-2020-in-a-nutshell/priorities/sustainable-growth/index_pl.htm

https://repozytorium.amu.edu.pl/bitstream/10593/739/1/Mi%C4%99dzynarodowe%20i%20europejskie%2

0koncepcje%20zr%C3%B3wnowa%C5%BConego%20rozwoju.pdf

http://www.agenda21.waw.pl/index.php?option=com_content&view=article&id=9&Itemid=8&limitstart=1

http://www.unesco.pl/edukacja/dekada-edukacji-nt-zrownowazonego-rozwoju/unesco-a-zrownowazony-

rozwoj/

http://ec.europa.eu/environment/eussd/

http://www.europarlament.pap.pl/palio/html.run?_Instance=cms_ep.pap.pl&_PageID=1&_menuId=38&_n

rDep=9 67&_CheckSum=-950708489

http://www.europarl.europa.eu/highlights/pl/1001.html

http://eur-lex.europa.eu/legal-content/PL/TXT/?uri=uriserv:l28157

http://uniaeuropejska.org/strategia-europa-2020/

http://ec.europa.eu/eu2020/pdf/1_PL_ACT_part1_v1.pdf

http://ec.europa.eu/eurostat/web/europe-2020-indicators/europe-2020-strategy/headline-indicators-

scoreboard

http://stat.gov.pl/cps/rde/xbcr/gus/oz_wskazniki_zrownowazonego_rozwoju_Polski_us_kat.pdf

Książki

Gruszecki K., Prawo ochrony środowiska: Komentarz, 2011, Warszawa, str. 30-33