ULUSLARARASI GENÇLİK VE AHLÂK

SEMPOZYUMU

BİLDİRİLER

6-7-8 EKİM 2016

CİLT-1

Sinop ÜniversitesiUluslararası Gençlik ve Ahlak Sempozyumu

EDİTÖRLERYrd. Doç. Dr. Hasan BARLAK

Yrd. Doç. Dr. Emrah DİNDİÖğr. Gör. Tuna KUZUCAN

ISBN: 978-605-149-850-8

Yayımlanan bildiri metinlerindeki yazı ve bildiri içeriğinin tüm sorumluluğubildiri yazarlarına aittir.

Birinci BaskıAralık 2016

TasarımSinop Üniversitesi Basın-Yayın ve Halkla İlişkiler MüdürlüğüTel: 0368 271 58 05 (1276-1277-1278-1279)Email: basinyayin@sinop.edu.tr

Baskıİkizler MatbaasıMeydankapı mah.Kıbrıs Cad. No: 12/BSinop

ULU

SLA

RA

RA

SI G

ENÇ

LİK

VE

AH

LÂK

SEM

PO

ZY

UM

U6-

7-8

ekim

201

6.

43

Ahmet ÇAPKU 1

1 Doç. Dr., Kırklareli Üniversitesi, Fen Edebiyat Fakültesi, Felsefe Bölümü

MEHMET AKİF’TE ÂSIM’IN NESLİ DÜŞÜNCESİNİN DİNÎ VE FELSEFÎ TAZAMMUNLARI

Ozet

Osmanh ve Cum.huriyet dtinemi modemle$mesi farkh bakt~ ac,;llanna gore yoruma tabi tutulmw;tur_ Bu

konuda islam '1 ve islam mirasm1 merkeze alan son donem mtite!ekkirlerinden Mehmet Ak:i l~in ''Astm ' m nesli''

dti~Uncesi. yerli kalarak modemle~me dti~ilnccsini kuvvedcn fii le doni.i~tilrecek olan ideal ku~aga vetcilen bir

isimdir. Stizil edilen ku~ak.. Akifin dt1$ilncesindeki Dogu ' nun tazileti ile Bah 'mn marifctini kendinde cem edecck

birnesildir_Mevlana'nm pergeli misali kti'klcrine baglt, il im, sanal, ilerleme adma dUnyadaki geli$meleri takip eden,

gayretli, limit dolu, ahlak timsali bir genc,:lik: modelidir. Mtitefekkir Akif' i.n bu dli;;ilncesinin din! ve fe lsefi altyaptst

ve gtindelik hayata uzanan yonleri vardu·. Bu c;:a!J~ma sozil edilen kotmnun Mehmet AkiCin du~uncesindeki yerini

konu edirunekte ve btumn gUniimtiZ genc;ligi ic;in ne anlam iJade ettigini incelemektedir.

Anahtar kelimeler: Melunet Akit: Asun'm uesli, lslam. modemle~e. din ve felsefe

PHiLOSOPHiCAL AND RELiGiOUS COMPRiSES OF THE IDEA OF ASIM'IN NESLi iN MEHMETAKiF

Abstract

Modem ization in the Ottoman and Turkish Republic era was interpreted from different viewpoints. In this

subject one of the l:lle thinkers, Mehmet Akifs-who foenses Islam and Islamic legacy-idea ot'"Asun ' mncsli''

is the name ot'ideal generation who pul modernization thought i.nto action remaining nativist. The af'orementioncJ

generation in Akifs thought will merge the merit of the East with the knowledge of the West in itself. Like Rumi 's

divider it is loyal to its roots. it follows the developments in the world in the name of science, art and progress; it

is a model of youth which is an exemplar of morality, diligent and full of hope. This thought of thinker AkiJ have

religious and philosophical backgrounds and some respects that range to the daily li te. This st1tdy deals with the

aforementioned matter in the place of Akifs thought and examines the meaning of this 1or the present day youth.

Keywords: Mchmct AkiL ' 'Asun' m nes l ~" lslam, modernization, religion and philosophy

Giri~

Mehmet Akif istanbul-Fatih 'te 1873 'te dogmu~tur. 0 yillarda klasik ilimlerin en yo gun olarak

tedris cdildigi muhitlerden biri de Fatih'tir. Babast Aroavut as1lb mi.iderris Melunet Tahir Efcndi, anncsi

-

ULU

SLA

RA

RA

SI G

ENÇ

LİK

VE

AH

LÂK

SEM

PO

ZY

UM

U

44

6-7-

8 ek

im 2

016

.

-

Buhara asilh Emine Serjfe Hamm' d1r. Bu yonUyle Akif, Dogu ve Bat1 'mn ozelliklerini keodi11de

banndmr. Dindar, miitedeyyin bir aileuin <;ocugu olarak yeti~rni$tir. Ozcllikle Tauzimat souras1 klasik

yaygm og:retim kurumu olan medresenin yanma mekteplerin dahil edilmesi ile ortaya 91k.an ikili egitim

ogretim yap1s1 Akifin bayaunda da kendini gostenni$tir. Babas1, miiderris olmas1 hasebiyle medrese

derslerini Akife okutacagm1, buna mukabil oglumm mektepte okumasm1 tercih edecektir. Demek ki,

babas1, oghmun hem Dogu'yu (islarni ilimleri)bem de Ban'yt ayru anda me.zcetmesiui oue.mserni$

goriiumektedir. Nitckim Akifin baftzhg1 yaumda Arap<;a, Farsc;a vc Franstzca bilmcsi bir olc;iide bu

durumla ilgilidir. Boylece biz onun. din in temel kaynaklan yanrnda ilgili dillerdeki edebi , truihi hikmete

de eri$tni$ oldugunu gorilriiz.

Mebmet Akif zamao ic;inde Fatib ' te Emir Bubari maballe mektebi, Fatib ibtidaisi , rii$t iye,

(mUlkiye) idadl, mUlkiye mektebi (bir y tl kadat) okullannda okttmU$, babasmm vefah onw1 omuzlanna

hayatm yiiki.imti-sorumlulugunu erkendcn yi.iklcrni$ vc o da boylcce· Halkalt Baytar Mektebi 'ndc·

okumay1 tercih edip k1sa zamanda hayata at1lmayJ tercih etmi$tir. Boylece Akifin hayatmda ameli yani

pratik tarafm agtrlJk kazaodigl.lli ve bunun onun di.i~i.incesine de bir ncbze yanstdlgl.lli soylcmemizi

mtimkii.n kllmaktad1r. Bu durum sadece onunla ilgili degil aksine hayatm icbatlm nericesinde sozi.i

edilen doncmle ilgilidir denilebilir .

Donernin siyasi a91dan psikolojisini aolayabilmek i9in $U istatistikl bilgilcre goz atmak bize bazJ

durumlan daha rahat anlama imkam sw1ar: 1700'de Osmanh 'mn toprak1an 24 milyon km2 iken 1913 'e

kadar olan sava$1ar ve toprak kayb1 neticesinde elde kalan miktar 4.980.000 (yakla$lk 5 mil yon) km2 'dir.

Bu azalma i le birlikte gos:ler, oliimler. pats;alanmalar da soz konusudur. Ozellikle 1828-29 Osmanh Rus

sava$1 ve sonrastnda Kafkasya, Kmm, Balkanlar, Girit tam bir go9 bareketinin ya$andi~ yerler

olmtJ$tur. Akifin dog-dugu zamanlarda ise 93 harbi diye bilinen (1877-78) ve neticeleri s:ok act olan

sava$J ve akabinde Balkan barplerini battrlamak gerekir. Ayru ~ekilde Akifin dogdugu ytllarda Osmanh

ntifusu yakla$1k olarak 40 milyon civannda 'iken bu rakam 1914' te 18,5 milyona gerilemi$ haldedir.

Gerek toprak kayb1 ve gerekse go9 ve sava~lardaki kaYJplar, hastahklar,Akifi: "Ya Rab, bu ugursttz

gecenin yok mu sabah1? I Mah$crde mi bl<;arelerin, yoksa felah1", "Gitme ey yolcu beraber otuntp

agla~ahm I Elemim bir ytiregin kan degil payl3$allm" dedirtecek ti.irdendir. A.ym zaman diliminde

ozellikle Bat1'da teknolojik geli$melcr epcy mcsafe· almt$, ilerlemeye olao inao<; peki$rni$, pazar ve

somtirgecrlik yi.lkselmi~ haldedir. Osmanh ise ayak1a kalabilmek is;in ozellikle Tanzi mat sonras1 yoni.inti

Bat1' ya donmli$ ve batlllla$mayt onemsemi$ durumdadtr. (1$1k, 20 I I, 45-50).

DUnyamn, ozellikle Bat! ' mn gidi~at1 bu durumda iken A kif in resmettigi iizere Dogu ' mm, islam

diiuyasllllJl bali ozetle $U baldedir: Cebalet, tcmbell~ hastahk, tefri.ka , siyasi istikrars1z1Jk, ahlaki sefalet

kol gezmektedir. Halk ile aydm kesim arasmda onulmaz bir aynhk vardrr. Dioi anJay1$ yetersiz ve asrm

icaplanm idrakten uzakttr. Fakirlik her alanda kendini gostcrmektedir. Hcpsindcn daba koti.isi.i ve

ULU

SLA

RA

RA

SI G

ENÇ

LİK

VE

AH

LÂK

SEM

PO

ZY

UM

U6-

7-8

ekim

201

6.

45

tehlikclisi, toplum Limit fikrindcn mahrum kalm1~, yeisin kucagma du~mli~ vaziycttedir. Akif bWlu,

Safahat' 1n muhtelif yerlerinde dile getirir. Bu ciimleden olarak cehalet ile ilgili ~oyle demektedir:

Eyvah! Bu zilletlere sensin yine illet. . . Ey derd-i

cehalet, sana dti~mekle bu millet, Bir bale

getirdin ki: Ne din kald1 , ne namus!

Ey slne-i islam'a ~oken kapkara kabus, Ey hasm-1

hakiki, scni oldtirmeli cvvel.

Sensin bize d~manlan i.isti.in 91karru1 ell " (Ersoy, l99L 197) "Felaketinba~•

hi9 ~tipbe yok ccbaletimiz .

Bu derde c;arc bulunmaz -ne olsa- mektcpsiz.

Ne Ki.irdelifbeyi sokmu~. ne Ti:irk okur ne Arap; Ne <;erkesin

ne La;1:m var bakm elinde kitap.

Hulasa millctin efradJ bilgiden mabrum~

Unutrnaym ~unu lakin: ' zrunan. zaman-1 ulUm" ( En oy, 1991: 255)

Dinin yanlt~ anla~dmas1 konusunda Akiften ~unlan dinleriz:

<;ah~ dedikc;:e ~eriat, c;alt~madm durdun, Ouun hesabma bir9ok

burafe uydurdun.

Sonunda bir de tcvvckkiil soku~turup araya;

Zavalh dini 9evirdin ommla maskaraya. (Ersoy, 1991: 240) Demek:

lslam' m ancak nam1 kalm1~ MilslQ.manlarda.

Bu ytizdenmi~, demek htisrruH milli son zamru1larda

Egcr c;igoenmemek istcrselcr seyHib-1 eyyama,

Rticil etsinlcr arnk MiisiUtruJalarsadr-t islam 'a . (Ersoy, 1991 : 291)

Aydm, mutefekkir kesim ilc balk arasmdaki kopukluk, milli ~airin mtsralannda ~u ~ckilde ycr

almi~tu:

Sizde erbab• tefekki.irle avrunm ru·ast, Pek a91k,

i~te budur hence viicudun yarast. Milletio beyn i

sayarsak mlitefekkir k.lstm,

Bilmetniz laZim olur ballo da elbet cism.i.(. . . )

-

ULU

SLA

RA

RA

SI G

ENÇ

LİK

VE

AH

LÂK

SEM

PO

ZY

UM

U

46

6-7-

8 ek

im 2

016

.

-

Aryd1p gitgidc arttk iki hizbin aras1 , Pck tabil

olarak geldi nizam stras1 ( . . . ) Oyle miidlu~ki

husiimet: Miitefekkir tabaka,

Herne soylerse fena gelmede arttk halka. (Ersoy, 199 J: 170~ 17 I)

Buna benzer ll11sralan Safahat' ta bulmak miimktindiir. Btitiin bunlar Akifin bayatllllll ala$mda

ayan beyan go•iilen ve $airin uykulanm kacytran ;;eylerdir. Bozulma ve ryoziiJme nerede ise toplumu

ku;;anc1 bir gorfu1tim arzetmi$tir. Hele hele farkll zamanlarda hemen her renge giren tipler vardJr ki,

Akifin betimJemesi ile cehaleti, tembelligi, ikiylizliili.igti onlarda gormek ve bu tiplerin miltefekkir

geyindigi bir toplum i<;inde olmanm A.kific;in ne <;ok rabatstz edici oldugunu anlaroak mfunki.indtir:

Sabahleyin mlitefelsif; ikindi iistli fakih; Sular karardt m1

pek yosma bir edib-i nezih.

Y ann miiverrih, obtir gi.in siyasetin kLlfdu,

Bakarsm: Ertesi gii11 ictihada pey vurdu. (Ersoy, 1991: 252)

Yukanda arulan olumsuzluklara ilaveten $airin genc;lik donemlet; kendisinin istibdat yonetim.i

olarak gordi.igu TI. Abdi.illiarnit donemi ve ardmdan Tttihat ve Terakki yonctimini altmda gerymi$tir.

191 I ' de Trablusgarp Harbi ile ba;;layan siirery I 923 'te Tstiklal Harbi ile sona erer. Geriye 'vatan namma

bir kabristan ' diye ifade ettigi yak1lm1$, y•ktlml$ ve ktic;lilmi.i$ bir cografya kalmt$ttr ki, biitfu1 bunlan

Akifin zihninde ve bayalinde kwtulu$ adma ue tiir etkiler bt.rakttgUll aulamak i<;in banrda tutmak

gerekir. (Yeti$, 1992: 89)

Dogu kar~ISioda Bat.

Akifin is lamc1 oldugu ve sanki Batl 'ya kar$1 dw-dugu $Cklindcki karu bize ger<;egi vermez.

Tanzi mat sonrast Devlet-i Aliye yoni.inti BatJ ' ya doruuli~ ve gidi$at bu dogrultuda ~ckillenmcye

ba~lruut~ttr. DolaytsJyla ozellikle y:inuinci yi.tzyJl ba~lannda Osmanh 'da ortaya 91kan di.i~iince aklmlan,

ana hatlan itibartyla asrile~meye tarafur. Su kadar var ki, her birinin kendi bakt~ ac;:tsma gore bir

programmdru1 bahsedilebilir. islamctltk di.i~iincesi icyinde oldugu kabul edilen Akif de bu baglamda ele

ahnabilir. Btl ac;:tdan Akifin bir OsmaniJ vocugu olmast ve yukanda dile getirilen yeti~me ~artlan goz

oni.inde bulundurulursa 011tm asrile~meye/qagda$la$maya taraf oldugu ama bunu Mtislli.man bir du~i.iniir

vasftyla elc aldtgJ a<;tktlf. Buna gore Akifin nazarmda Ban, ozellikle mi.isbet ilimler acytsmdan ilcrlem.i~

ve bi.iytik bir gi.ice ula$tnl~, bu gi.icti muhtelif i.ilkeleri istila etmek iryin kullanan bir ozellige btirtinmii$ti.ir.

Bu yontiyle o, medeniyeti temsi l eden bir canavar hiikmilndedir. Nitekim $U ifadeler bunu betimler

niteliktedjr: Bir gfu1 Abbas Halim Pa$a, ilmini ve irfanmt takdir ettigi ve Avrupa'y• c;ok iyi tan1yru1

ULU

SLA

RA

RA

SI G

ENÇ

LİK

VE

AH

LÂK

SEM

PO

ZY

UM

U6-

7-8

ekim

201

6.

47

Hersekli Hoc a Kadri Efendi'yi Paris 'te ziyarct eder. V c ~unu ifade edcr: "Hoc am senelerden beri burada

oturuyorsun. Sark'm ve Garb 'm ilimlerine ve fenlerine cidden val<If e~siz bir fitrat sahibisin. Yaktndan

gordtigiin ~eyler tabii ki tecrtibeni gorgtinti art:Imlt~tlr. Ogrenmek isterim. Avrupaltlan nas!l buldtm?'' 0

da. der ki : "Pa~a. bu adamlann gi.izel ~eyleri vardtr. Evet yok gtizel ~eyleri vardtr. Lakin ~unu bilmelidir

ki o guzel $Cylerin hepsi evet hepsi yalruz kitaplarmdadtr." Nitekim Mehmet Akif de aym du~tinceden

hareketJe, "Garp medeniycti, maddi alanda gosterdigi geli$melcri maneviyat sahasmda katiycn

gosteremedi. Bilakis o ciheti biisbi.iti.in ihmal etti" der. " Medeniyet! Size ~oktan betidir di~ biliyor I

Evvela par9alamak sonra da yutmak diliyor" tmsralart da bu konu ile ittibatltdtr. Onun iyin Mehmet

Akifbu yoniiyle Batt 'yt kabul etmez. " Ey cemaati mi.islimin! insan i~in kendi aleyhinde bile olsa, hakkt

hakikati soylemek laZlm. Gozi.imi.izii a9tlk, Avrupa mcdeniycti, Avrupa irfunt, Avrupa adaleti, Avrupa

efkar-1 umtlmiyesi nakaratmdan ba~ka bir ~ey i$itmedik. Kiminin adaleti, kiminin hamiycti, kiminin

debast, kiminin terakkiyatt lmJaklanmtzi doldttrdu. Lisan biJenJerimiz dogrudan dogruya bu heriflerin

eserlerini, bilmeyenlerimiz tercilmelerini okuduk. . .. Bu adamlann sozleri ile ozleri arasmda asia

mtillasebet ve benzerlik olamayacag-Im bir ttirhi dii$linemedik" sozleri de milli $airimizin Batt'ya ne

$Ckilde bakttguu bize resmeder. (Ersoy, 2013: 242-243) Ancak durum bu olsa bile Akif, mektepli ve

baytar olmast itibanyla musbet bilimin ne anJama geldigin.i, medrcsen.in bu konudaki durumunUJl ne

oldugunu ve islam di.inyasmm o andaki i<;ler actst halini <;ok iyi bilmektedir. Bundan dolaytdrr ki Akit~

Batt 'ya kotii koriine kar~l biri degildir. Toplw11 i<;inde aydm olarak bilinen ve Batt 'yl oldugu gibi almaya

taraf olanlarm halk ile kar~t kar~tya gelmesi lizerine ortaya ~tkan manzaray1 ~oyle betimJer: "Gorenek

neyse onun hukmi.iue mtlnkad olarak I Gru·btn efkfmm, a' sanm dii~man tammak // Yenilik namtna val1iy

inse kabul eylememek ... " Boylece, balka ek.mek su gibi laZim olan fenni ya da mlisbet ilim, mcnfi bir

~ey olarak alg~lanmt$hr ki, bunun ne kadar tchlikcli bir algt oldugu a9Llcttr. Akif ise sentezci bir bakt~

a~astyla miisbet ilim nerede olursa olsun almmasma tarafhr. Cunki.i bu yoni.iyle ilim, insru1 akluun ortak

tiri.inii olup Mi.isliimanm yitik malt konumundadtr: "Ahmz ilmini Garbtn, altmz san 'ahnt I Verintz hem

de mesa inize son sfu'a1ini" dizeleti bunu hattrlabr.

l~te bu noktada olwllSuzluklru·m i.istesinden ne ~ekiJde gelinilecegi sorusu oyle anla~tltyor ki,

Akifin bi.illin hayatmt ku~atan, uykulanru ka9tran vc her ne konumda bulunursa bulunsun ziJminde

96zmeye.<;al.I$Ugt bir problem alaru olmu~tur. Her ~eyden evvel Batt 'run hakimiyeti sadece bilim teknik

a91dan degil kiiltiir somi.irgeciligi itibartyla da dini, yerli ki.iltiiri.i tehdit eder mahiyettedir. Nitekim islam

dinine yoneltilen tehditvari ele~tiiileri bu ctirnledenolarak dile getirebiliriz. Akifin Abdi.ilaziz <;avi~'ten

{,':evirisini yapttgt Angbkan Kilisesine Cevap isimJi <;alt~ma ile Tevflk Fikret' in Tar/h-i Kadim isimli

~iirine yonelttigi ele~tirisini (Ersoy, 1991: 171 , 263; Dlizdag, 1988: 49-54; Kuntay, 2001:125-12R)

haurlamak yerinde olur. Onun i9in Akif, hem zihninde bunlann 96zlimlerini ararken hem de istikbal

adma bi.itlin bu olumsuzluklarm i.istesinden gelebilecek bir gcn9lik tasavvur eder. 4te Asllll'm nesli

dedigi ideal gen9lik tasavvuru bununJa ilgilidir.

-

ULU

SLA

RA

RA

SI G

ENÇ

LİK

VE

AH

LÂK

SEM

PO

ZY

UM

U

48

6-7-

8 ek

im 2

016

.

-

Astm'm Nesli

Hemen her din, metkure, siyasi yapJ vb. kendini devam ettirebilmek ic;:in ideal bir nesil var etmek

ister. islammilk y11larmda ideal gene;: tipi Musab b. Umeyr 'dir. A.kifinya$adlgldtiuemde mesela Tevflk

Fik:ret, oglu Haluk tizerindeu ideal bir genc;:lik tasavvur ederken bu dururn Akif'te Astm tizetindcn

tasar1aumJ$tU. fBuradaki Asun' m, sahabe dtincmindcki As1m b. Sabit' teu mi.ilhem olmast da

muhtemeldir.l

Gerc;:ekte Astm, Sahafat'in alttncJ kitablnm adtdlr (l9L8 'de yaztbnaya ba$lanffil$ ve 1924' te

yaytmlatlllll~) ve Akifin babasuun talebeleriuden Ktise imam'm lAli $evk:i Hocaj ogludur. Astm,

islam't bilen, ya$amaya 9all$an, olumsuzluk olarak gtirdi.igti ic;:ki , kumar gibi menbiyat1 ve oru~ tutmama

gibi halleri kaba giic;:le <;:tizmeye <;ah$an ve bunun f9fn kanuna aykm kabul cdilcbilccek $Ckilde bir taknn

i$1ere kan$all biridir. Akif ise As1m'lll tizellik1e miisbet ilimleti tahsil etmesini, toplumun ilerlemesine

kaba kuvvet ycrinc beyin gi.ici.i ile katlada bu.Ju.nmasun tinerir. Ctiuki.i mi.isbct ilim, Akifin bala$ ac;:tst

ile hayat memat meselesidir. Her yazar kendinden ba~ka ne yazat· fehvasmca aslmda burada Astm, bir

tilc;:iide Akifin kendisi olarak da gtirtinmektedir, diyebilitiz. As1m, orada sadece bir tip olarak

dw-maktadtr.

AsJID ve Ball. konusunda A.lcifin di.i$iincesi $u mi.nval tizeredir: Batt, istilaci, acJIDastz, clindeki

ilrni gticu siyasi as;tdan daha da gi.ic;lenmek ic;in kullanan ve bu noktada hak tan•mayan bir yaptya

btirtinmi.i$, maddi alandaki geli~mi$ligfni mancvi alanda gtistcrememi$ haldedir. Onun ic;:in Batt, Aldffn

~iirlerinde 'canavar', 'maskara mahluk' 'vah~et' , ' islam alemine di~ bileyen', 'yi.izsi.iz kahpe ' gibi

sifatlarla anil1r ve bu yoni.iyle Batt, olumsuzlamr. Su kadar var ki aym BatJ , ironik bir ~ekilde kendisinden

ilim ahnmaya laJlk mcrci-i taklit bir dunundadrr. Bu noktada Akif, $tiyle bir aymma gider: Batt'da

marifet (miisbet ilim) bizde ise fazilet (ahlak) vard1r. Yaptlmas1 gereken ~ey bu ikisini bir araya

getirmektir. 1$tc hakiki mcde.niyet, medine-i faz tla bw·adan dogacaktrr. Su balde tincelikle ele almmas1

gereken ~cy, cgitim tigretim yoluyla boyle bir ideal gcn<;ligi viicuda getinncktir. (Ersoy, 2013: 207,

215226, 264; Timurta~, 1987: 61-65; Kanar, 2011: 207-20 1). Bundan dolaytdJr ki, Akif, tazileti

ku~anmt$ Asllll'm, bir an evvel Berlin'e giderek mlisbet ilirnleri tigrenmesini ve yeni bir inkilap viicuda

getirmesini ister:

$imdi, Astm, edebiyyat1 btrak, bir tarafa;

Daha ciddi i$imiz var, gec;:clim ba~ka lafa.(. . . ) Muhammed, di.nle!

inkilap istiyorum, ba$ka degil , hem ~abttcak, One bizler dii~lip

Islam\ da kaldtrmazsak,

Nazariyyat ile bir ~eyler oJur zannetme . ..

0 ben1bini de arttk yeti$ir dinlet:me!( ... )

ULU

SLA

RA

RA

SI G

ENÇ

LİK

VE

AH

LÂK

SEM

PO

ZY

UM

U6-

7-8

ekim

201

6.

49

inkilab istiyorum ben de, fakat Abdu gibi .. .

Yoksa ellcrde kor alet efeler tertibi, Babtalilcri basmak, adam

asmakla degil.

<;:ek bu i~ten btittin ihvanmt, kendin de 9ekil

Gezmcy in ortada, oglwn, sok"Ulun bit sapaya,

Varsa imkant , yarm avdet edin Avrupa'ya, (Ersoy, 1991 : 42Y-430)

Akif, konuyu ~u minvalde devam cttirir: <;:unkii ll1illetlerin ikbali

i<;in, evladun,

Marifet, bir de fazilcL . iki kudret laztm.( .. . )

Marifet kudreti olmazsa bir iimmette eger,

Tek faziletle teall edemez, zaafa di.i~er.( .. . )

Marifet, farz edelim, var da, fazilet mefkiid,

Bir felaket ki, cemaatler i<;in, na-mabdud. (Ersoy, 1991: 430)

Bu cihetten hani bi9 ytlmas111 oglwn goztlniiz: Sade Garb;m. yalmtz

ilmine donsi.in yi.izlini.iz,

0 <;ocuklarla beraber, gecc gi.indi.iz didinin.

Giden ii9 ytiz senelik ilrni stk elden edinin. Fen

diyannda Stzan na-mi.itenahi pman,

Hem ivin hem getirin yurda o nafi sulart. Aynt menbalan

ihya i9in arttk burada,

Kafaruz i~lesin, oglwn, kanal olsun arada.

Akifin burada pmar, nafilfaydalt sular, fen diyan gibi berinllemelcrle dile getirdigi Bar1

diinyasmda elde etmek istedigi ~ey, asltnda "Yarmw jfmi nedir, halbu.ki? Gayet mtidhi~ I 'maddenin

kuvve-i zerriyesi ' ug:ra~ttgt i~" dizeleriyle ctile getirilen atom fizigidir. <;:tinki.i o ilme sahip olununca btr

damla komiirden na-mlitenahi kudret elde edilecek ve diyar-t lslam'm ylizi1 glilecektir. (Ersoy, 1991 :

432). " inkilabm yolu madem ki bu yoldur yalmtz I Nerdesin hey gidj Berlin? diyerek yollanmtz"

m1sralan ile Astm' t cesaretlendinnesi bununla ilgilidir. Mesele, ' Bir giin evvel gidiniz, bir saat evvel

doni.ini.iz" denilecek kadar acildir.

$imdi bw-ada Astm i.izerinden i.imit ve sabn ku~antm~ ideal nesil tasanmma gidilmektedir. Asnn

nesli fazilet olarak Islam dininden beslenir:

-

ULU

SLA

RA

RA

SI G

ENÇ

LİK

VE

AH

LÂK

SEM

PO

ZY

UM

U

50

6-7-

8 ek

im 2

016

.

-

Goreccksin ki: Bu millettc fazilet en uzun,

En de rio koklcre yaslanmada. hem sonra onun,

Bir mlibarek suyu var, hi<; kurumaz: Din-i miib'in; Hadisat

etmesin ogh.1m, seni asla bedbin. iki lie;: balta ayumaz bizi

mazimizden,

Agacm kokleri madem ki deriodir cidden, Dah kopmu~, ne

olur? Govdesi gitmi~ ne zarar ?

0 bakarsm yinc tisttindeki cdvan yarar.

Ytiksclir fr~kmp af'ak-1 peli~amm1za,

Yine bin vaha serer kavrulan iman1m1za. (Ersoy, 1991: 431 ),

Yukandaki mts:ralardan da anla{iilacag, iizere Astm, insanllg•, erdemi kendi koklerindeo

dev~irecek bir nesildir. Yal1ya Kemal 'in ifadesi ile 'kokii mazide alan ari 'dir.

" Biz, evet, hasmmuzm kudret-i itfan mdru1 I Bl-nasibizde o ytizden bu ~erefsiz hiisran" mtsralan

ilc ifade edilcn ytk:tma sebep ise "Simdi Asun., bana miifrit de, ne istersen de I Marifettcn de elida, $ark

o faziletten de" (Ersoy, 199 1:372-373) dizeleri Akifin Dogu'ya bakt~tm resmeder. Demek ki, hakiki

fazilet olsa idi bu ~erefsiz hiisran olmayacakt1. Demek ki, medrese de mektep de istenilen ~eyi bu millete

veremez haldedir. Burada Akifin, tic;: astrdan beri bizde ilmin kalmadtgl, taziletin de yok oldugu, tenni

ilimlerin 'saglrun meslek' olarak nitelemesi gcn;ektc tartl~maya ac;:tk konulardu. Ancak bunlru1n,

donemin aci liyetlcri olmast itibanyla milli ~air Akifi boyle dii~iinmeye sevketmi$ olmast mubtemeldir .

... Ve Beklentiler

As1m kendisinde olmas1 gereken tcmel niteliklerle milcehhez ideal bir insandJr. Mesele insan

olunca konunm1 ne kadar kompleks oldugu ac;:tktJr. Sunu sormak laz1m:. Daha once Avrupa'ya tahsil ic;:in

g idenler ni~in oramn ahlakm1 da alm1~ttr? Acaba alman ilim, onu i.iretenlerin ahlakmdru1, zihniyet

kodlru·mdan ayn/k bir ~ey midir? (Ersoy, 199L 173). Nerede ise Amerika'nm ke~fi tru·ihinden iribaren

yava~ yav~ ilerleyen, dal1a oncesinde EndiHiis ve Chavh seferleri sonras1) Dogu islam birik1minden de

beslenen Avrupa di.i~iincesi, sanayi devrimi ile birlikte devasa bir giice eri~mi~ ve Akifin doneminde

adeta c;:elik z1rh!J duvar haline gelmi~tir. Bu ilim acaba altt ay, bir sene gibi k1sa silrece ogrenilecek bir

ilim midir? Yoksa bu il im, astrlarca si.iregelen bir zihniyetin uri.inli mlidiir? Bu konu da tart1~maya ac;:tkttr.

Bu noktada As1m ' m temel nitelikleri ve ondru1 beklenenler cii.rulesinden olarak ~tmlru·1 ifade edebiliriz:

- Ya~adlg. donemde dcli~ctli bir yeis-karamsarbk halinden ~ikayet eden Akif, As1m ncslinin yeise

ULU

SLA

RA

RA

SI G

ENÇ

LİK

VE

AH

LÂK

SEM

PO

ZY

UM

U6-

7-8

ekim

201

6.

51

dii~mcmcsl gerektigini, bu hallerin gc<;:ici oldugunu ve limit dolu olarak istikbalc at!lun yapmalanul

istcr:

Daha mektepte yocuktuk, bizi y1ldrrdt hayat. Oysa hi<;: korku

ncdir biJmeyecektik, heybat.

Neslim tirkekmi~, evet, yokm ki tirkiitmeyeni ,

'Yiirii oglum' diye te$ci edecek yerde bcni,

Diktiler kar$rrna bir kapkara mtistakbcl ki; Oyle kork-un<;: olamaz

hortlasa devler belki! ( .. . )

Ye'si ezbcr bili.rim, azmi yiizlinden tarumam.

Okutan boyle okutmu~tu, begendin mi imam?( . .. )

Bir 1$1k gosteren olsaydJ eger, tek bir 1$11<,

Biz o zulrnctlcri bin pan;a cdip <;:1kmJ$tlk. ( .. )

Ye · si tekfir eden imamma olsun ki yemin ; B ize

Celkin-i timid ctrnediler, yoksa bu din~ Yine

di.inyalara yayillJ$tl ye$il golgesini.

Yine Hakkm sesi bogmu$tu, daHilin sesini. (Ersoy, I 991: 392-393).

- Asun ncslindcn bcklenen bir digcr ozelllk, ahlak abidesi bir gcnclik olmastdu. Akif kendi

doneminin ahlak sefaletine dair Safahat'ta pek 90k yerde konuya.deginir. Asun nesli iizerinden,

sapkmllk ve sefahat 1.,-:inde bulunan gens:lige ve insanlara yol gosterecek, rehber olacak ahlak

abidesi bir nesil tasavvur eder:

Zulmti alk1$layamam, zalimi asia sevemem,

Gelenin keyfi i<;:in gecmi$e kalk1p sovemem!( .. . )

Kanayan bir yara gordum mu yanar ta cigerim, Onu

dindirmek i<;:in kamc;t yerim, c;ifte yerim!

Hezeyan , sorsamz, Allah; hezeyan, Peygamber.

Din, vatan, aile, millet gibi ytiksck hisler, Ahlak

aldatmak i<;:in soylenilir $Cylermi$, Bu huraratl

hakikat diye kim d.inJermi~? Akil oyrnu~ ki :

-

ULU

SLA

RA

RA

SI G

ENÇ

LİK

VE

AH

LÂK

SEM

PO

ZY

UM

U

52

6-7-

8 ek

im 2

016

.

-

Hayatm bliti.ill czvakmdan, Durmay:Jp hmmt

latmine edetmi~ iman.

Ahiret fikri yulam11~, yakt~1m11~ e~ege, Hi!Y kanar mtymt~

adam boyle beyinsizce ~eye?

Hele ahlaka sanlmak. ne demekmi~ hala?

(ekilir miymi~ efendi gece giindi.iz bu bela? (Ersoy, 1991: 362, 381 , 408-409)

Asun' m nesli, iJim ve ara$tlrma pe$inde ko$an bir gen<;:liktiL Bumm i~in yurt i<;:i v e yurt dt$1

imkanlan scferber eden, insaDillJ, iilkesini kalkmdmuak i<;i.J1 gccesini giindiiztine katan,

yorulmak bilmez bir taV!I salllbidir. "Y lk.tlan yurduma cennet diyemem, mazurum I Ham

ma'mure? Harabeyle benim neydi zorum?" (Ersoy, I 99 I :379-380) dedigi vatan i<;:in <;:ah$a11 ve

bu yUki.i omuzlalll1lJ~ bir gen<;:liktir. Akif bir yaZJsmda: "Madem ki yer <;:alt~tyor, gok <;ah~tyor,

yerleri gokleri yaralan Allah azimli$-~an.frt 'dhin li-md y iiri'd olan Allah azimti~-~an yaratmaktan

bir an farig oJmuyor, sen nasu ahl oruruyor da hayat umuyorsun? i$te biitiin kamatJ gordiin:

Hi<;bir yerdc, hi<;:bir zcrredc stikun var nu? Atalct var mt? Oyle isc sa11a emcksizce ya$amak,

<;:ah$makstnJz nail-i meram olmak hakktnJ , boyle bir ilinidi kim veriyor?" demektedir. Su halde

Astm' m nesli, Akifin tasavvurunda Allah'm ahlakt ile ahlanan nesil olmak durumundadtr.

(Y Ctl$, 1992: 116)

Asun'm nesli, imamru ilimle besleyen ve bu ugurda s:alt$an bir gen~liktir. Akif bununla ilgjli

olarak Oflu Mandal Hoca'y1 ornek verir. Bu a<;:1dan Asrm neslmde ccsaret ve .ilim bir arada

olmahdu:

4te gordiin ya, hocam, millet i<;in lazun olan, Hoca Mandai ' daki iman

gibi saglam iman.

Titretirsin yine di.illyayt, cmin ol, tir tir, Hcle sen Sark' a

o imanda be~ on sine getir!

Oflu'uunilmi de olsayd1 o imana gore,

Simdi ba~tanba~a tevhjd ile dolmu~tu ktire! (Ersoy, 1991: 402, 404).

Akif, Canakkale'yi anlattJ.gt .lasrmda, "Asrm'm ncsli ... diyordum ya .. . nesilmi~ ger<;.ek / l~te

~ignetmedi niimusunu, <;ignetmeyecek!' ' (Ersoy, 1991 :4 12) dedigi Astm neslini vatamn as1l bek~isi

ULU

SLA

RA

RA

SI G

ENÇ

LİK

VE

AH

LÂK

SEM

PO

ZY

UM

U6-

7-8

ekim

201

6.

53

olarak gonnck ister. Dini, asrm idrakinc gore okuyup anJatacak ve uygulayacak olan da bu nesildir. Aym

~ekilde As1m nesli, medrese ve mektebin halka veremedigi vahdet i<;:inde ilerlemeyi de saglayacak bir

gen<;:l iktir.

Akif, bir milletin, dcvletin kalkmmas1 i<;:in ashnda tasavvufi bir kavram olan marifet (ilim) ile

ahlaki ge.li~mi~ligi ·ifade eden fazilctin ayru anda bulunmas1 gerektigini belirtir. 1~ te As!ID'm nesli , bunu

ba~armas1 beklenen nesildir. Mezkfu nesil fazilet konusunda kurumaz bir kaynak olan dine dayamtken

ve bu, onun gonllini.i, kalbini, hissiyabm zinde tutarkcn, aklmt besleyccck olan mlisbct ya da fcnni ilimler

i<;:in gerekirse Bat1 'ya, Avrupa 'ya gidccektir. Ancak Avrupa 'run sefahatma kap1lmadan, Japonlar misaJi

(Ersoy, 1991: 157, 158) bu i ~i ba~arrmisl gereken bir nesildir. Su halde yap1lmast gereken ~ey, marifet

(i1im) yanmda fazileti de ku~anan bir medeniyet kurmak gerekir. Akif bunu, As•m'm nesline havale

eder. (Timurta~. I 987:79-82; Onaran, 20 I I :433, 434: Cerrah, 2011 :295-305). Demek ki, A kif, kendi

kiillerinden dogan, yeni bir·kok a$1Sl ile yeniden vi.jcur bulan ve insanhk I$lgmt cibana yayacak olan bir

rdcal gen<;:lik tasavvur etmektedir. Akifnastl ki, Dogu ve Bat1'y1 bilen ve bunlan kendinde toplayan biri

idi ise Asun' m nesli de Dogu 'dan/islam'dan beslcnen ama Bat1 'y1 iyi, olumJu taraftyla bilcn ve

Mevlana'nm pergeli misali bunlan sentezleyen Mi.isltiman, limit dolu, <;:ah~kan bir neslin adld1r.

Akifin ya~ad1g1 donemde Avrupa di.i~iincesine baktl mca g61iiliir ki, aydmlanma <;:aiJndan

itibaren ingiliz aydmJanmast John Locke, David Hiune, Hobbes orncklerinde oldugu lizere daha <;:ok

deist, ateist bir yapt arzederken, Franstz aydmlarunas1 J. Offray de Lamettrie, August Comte·, (aslcn

Alman olup Paris ' te ya~ayan) Baron d' Holbach omeginde daba <;:ok materyalist, pozitivist bir yaptya

biiriinmu~tiir. Alman aydmlanmas1 ise Fichte, Schelling, Hegel orneklerinde oldu~t tizere daha <;:ok

Idealist bir 9lzgide yani metafizigi onemseyen bir yap1dad1r. Su halde Akirin, mi.isbet ilimleri elde

etmede Frru1sa ve ingiltere de gil de Almanya 'y• (Berlin) sahk vermesi (£rsoy, 1991 :433) oyle anla~•hyor

ki, idealist bir felsefenin orada var olu.~u . o ylllarda Osmanh ' nm Ahnru1ya ile mi.ittefik olu~u, Batl 'mn

ahlak a<;:tsmdan ayartlCI ya$am bi<;iminin ozellikle Fransa'da daha fazla olu~u ile ilgili olabilir

dii~i.incesindeyim.

KAYNAK<;A

CERRAII, Selim (2011). "Asun ~ii1inde Sosyal Olaylann TaWili' ', Ulus ltll-w·asl Mehme1 Aki( Ersuy Milli /Jirlik

J'e Biiliillli7k Sempozyumu, istanbul: istanbul Sabahattio Zaim Ouiversitesi Yaymlan.

DOZDAG, M. TirtugruJ (I 988), Mehmed Ak[{ Ersoy, Ankara: Kll ltilr vc Turiz m Bakan hgl Yaymlan.

ERSOY, Mehmed .Akif(199l), Sa.fahat, yay. hzl. M. Ertugrul Di.izdag.lstaobul: iz Yayullan.

ERSOY, Me hmet Akif(2011), Teftir Ynzdan ve Vtw z lar. yay. hzl., M_ Ertugrul DUzdag, Ankara: Diyanel t~le1i

Da~kauhgt YayUl}an. 11. bsm

-

ULU

SLA

RA

RA

SI G

ENÇ

LİK

VE

AH

LÂK

SEM

PO

ZY

UM

U

54

6-7-

8 ek

im 2

016

.

-

fSfK, Vahdcttin (201 1). ''Mchmet Akifin Ya$ad1g1 Donem' ', Vefatullll 75. }'1/mda Mehmet Ak1j Ersoy , Istanbul :

Zeytinburuu Belediyes1 Yaymlan.

KANAR, Yoksel (2011), ''Mebmet Ak.ifi.n Medeniyet ve <;:agda~hk Alg.LS1'', Vefarmm 75. Y!lmda Mehmet A k[f

Ersoy, istanbuJ: Zeytinbillnu Belediyesi Yaymlan .

KUNTAY, M ithat Cemal 2001 ), M ehme.d Akf(, istanbul: Tima~ YaymJan .

ONAR.AN, Mustafa ~erif (201 1), "SaJabarta iusan Man2aralan ", Vefafllml 75. Y!lmdu Mehmet Akif Ersoy,

istanbul: Zcytinburnu Bclediyesi Yaymlan.

TlMURTAS, Fanlk K. (1987), M ehmel Akifve Cemiyetimiz, Ankara: KUittir ve Turizm BakanJ1g1 YayinJan.

YETi$. Kawn {1992), Mehmet Ak(fin Sanat-Edeb(var ve Fik'h- Diinyasmdan ('izgiler , Ankara: Atattirk Ktl.lttir

Merkezi Yayllllan.