uluslararasi - isamveri.orgisamveri.org/pdfdrg/g00131/2016/2016_capkua.pdf · uluslarara mu. 678...
TRANSCRIPT
ULUSLARARASI GENÇLİK VE AHLÂK
SEMPOZYUMU
BİLDİRİLER
6-7-8 EKİM 2016
CİLT-1
Sinop ÜniversitesiUluslararası Gençlik ve Ahlak Sempozyumu
EDİTÖRLERYrd. Doç. Dr. Hasan BARLAK
Yrd. Doç. Dr. Emrah DİNDİÖğr. Gör. Tuna KUZUCAN
ISBN: 978-605-149-850-8
Yayımlanan bildiri metinlerindeki yazı ve bildiri içeriğinin tüm sorumluluğubildiri yazarlarına aittir.
Birinci BaskıAralık 2016
TasarımSinop Üniversitesi Basın-Yayın ve Halkla İlişkiler MüdürlüğüTel: 0368 271 58 05 (1276-1277-1278-1279)Email: [email protected]
Baskıİkizler MatbaasıMeydankapı mah.Kıbrıs Cad. No: 12/BSinop
ULU
SLA
RA
RA
SI G
ENÇ
LİK
VE
AH
LÂK
SEM
PO
ZY
UM
U6-
7-8
ekim
201
6.
43
Ahmet ÇAPKU 1
1 Doç. Dr., Kırklareli Üniversitesi, Fen Edebiyat Fakültesi, Felsefe Bölümü
MEHMET AKİF’TE ÂSIM’IN NESLİ DÜŞÜNCESİNİN DİNÎ VE FELSEFÎ TAZAMMUNLARI
Ozet
Osmanh ve Cum.huriyet dtinemi modemle$mesi farkh bakt~ ac,;llanna gore yoruma tabi tutulmw;tur_ Bu
konuda islam '1 ve islam mirasm1 merkeze alan son donem mtite!ekkirlerinden Mehmet Ak:i l~in ''Astm ' m nesli''
dti~Uncesi. yerli kalarak modemle~me dti~ilnccsini kuvvedcn fii le doni.i~tilrecek olan ideal ku~aga vetcilen bir
isimdir. Stizil edilen ku~ak.. Akifin dt1$ilncesindeki Dogu ' nun tazileti ile Bah 'mn marifctini kendinde cem edecck
birnesildir_Mevlana'nm pergeli misali kti'klcrine baglt, il im, sanal, ilerleme adma dUnyadaki geli$meleri takip eden,
gayretli, limit dolu, ahlak timsali bir genc,:lik: modelidir. Mtitefekkir Akif' i.n bu dli;;ilncesinin din! ve fe lsefi altyaptst
ve gtindelik hayata uzanan yonleri vardu·. Bu c;:a!J~ma sozil edilen kotmnun Mehmet AkiCin du~uncesindeki yerini
konu edirunekte ve btumn gUniimtiZ genc;ligi ic;in ne anlam iJade ettigini incelemektedir.
Anahtar kelimeler: Melunet Akit: Asun'm uesli, lslam. modemle~e. din ve felsefe
PHiLOSOPHiCAL AND RELiGiOUS COMPRiSES OF THE IDEA OF ASIM'IN NESLi iN MEHMETAKiF
Abstract
Modem ization in the Ottoman and Turkish Republic era was interpreted from different viewpoints. In this
subject one of the l:lle thinkers, Mehmet Akifs-who foenses Islam and Islamic legacy-idea ot'"Asun ' mncsli''
is the name ot'ideal generation who pul modernization thought i.nto action remaining nativist. The af'orementioncJ
generation in Akifs thought will merge the merit of the East with the knowledge of the West in itself. Like Rumi 's
divider it is loyal to its roots. it follows the developments in the world in the name of science, art and progress; it
is a model of youth which is an exemplar of morality, diligent and full of hope. This thought of thinker AkiJ have
religious and philosophical backgrounds and some respects that range to the daily li te. This st1tdy deals with the
aforementioned matter in the place of Akifs thought and examines the meaning of this 1or the present day youth.
Keywords: Mchmct AkiL ' 'Asun' m nes l ~" lslam, modernization, religion and philosophy
Giri~
Mehmet Akif istanbul-Fatih 'te 1873 'te dogmu~tur. 0 yillarda klasik ilimlerin en yo gun olarak
tedris cdildigi muhitlerden biri de Fatih'tir. Babast Aroavut as1lb mi.iderris Melunet Tahir Efcndi, anncsi
-
ULU
SLA
RA
RA
SI G
ENÇ
LİK
VE
AH
LÂK
SEM
PO
ZY
UM
U
44
6-7-
8 ek
im 2
016
.
-
Buhara asilh Emine Serjfe Hamm' d1r. Bu yonUyle Akif, Dogu ve Bat1 'mn ozelliklerini keodi11de
banndmr. Dindar, miitedeyyin bir aileuin <;ocugu olarak yeti~rni$tir. Ozcllikle Tauzimat souras1 klasik
yaygm og:retim kurumu olan medresenin yanma mekteplerin dahil edilmesi ile ortaya 91k.an ikili egitim
ogretim yap1s1 Akifin bayaunda da kendini gostenni$tir. Babas1, miiderris olmas1 hasebiyle medrese
derslerini Akife okutacagm1, buna mukabil oglumm mektepte okumasm1 tercih edecektir. Demek ki,
babas1, oghmun hem Dogu'yu (islarni ilimleri)bem de Ban'yt ayru anda me.zcetmesiui oue.mserni$
goriiumektedir. Nitckim Akifin baftzhg1 yaumda Arap<;a, Farsc;a vc Franstzca bilmcsi bir olc;iide bu
durumla ilgilidir. Boylece biz onun. din in temel kaynaklan yanrnda ilgili dillerdeki edebi , truihi hikmete
de eri$tni$ oldugunu gorilriiz.
Mebmet Akif zamao ic;inde Fatib ' te Emir Bubari maballe mektebi, Fatib ibtidaisi , rii$t iye,
(mUlkiye) idadl, mUlkiye mektebi (bir y tl kadat) okullannda okttmU$, babasmm vefah onw1 omuzlanna
hayatm yiiki.imti-sorumlulugunu erkendcn yi.iklcrni$ vc o da boylcce· Halkalt Baytar Mektebi 'ndc·
okumay1 tercih edip k1sa zamanda hayata at1lmayJ tercih etmi$tir. Boylece Akifin hayatmda ameli yani
pratik tarafm agtrlJk kazaodigl.lli ve bunun onun di.i~i.incesine de bir ncbze yanstdlgl.lli soylcmemizi
mtimkii.n kllmaktad1r. Bu durum sadece onunla ilgili degil aksine hayatm icbatlm nericesinde sozi.i
edilen doncmle ilgilidir denilebilir .
Donernin siyasi a91dan psikolojisini aolayabilmek i9in $U istatistikl bilgilcre goz atmak bize bazJ
durumlan daha rahat anlama imkam sw1ar: 1700'de Osmanh 'mn toprak1an 24 milyon km2 iken 1913 'e
kadar olan sava$1ar ve toprak kayb1 neticesinde elde kalan miktar 4.980.000 (yakla$lk 5 mil yon) km2 'dir.
Bu azalma i le birlikte gos:ler, oliimler. pats;alanmalar da soz konusudur. Ozellikle 1828-29 Osmanh Rus
sava$1 ve sonrastnda Kafkasya, Kmm, Balkanlar, Girit tam bir go9 bareketinin ya$andi~ yerler
olmtJ$tur. Akifin dog-dugu zamanlarda ise 93 harbi diye bilinen (1877-78) ve neticeleri s:ok act olan
sava$J ve akabinde Balkan barplerini battrlamak gerekir. Ayru ~ekilde Akifin dogdugu ytllarda Osmanh
ntifusu yakla$1k olarak 40 milyon civannda 'iken bu rakam 1914' te 18,5 milyona gerilemi$ haldedir.
Gerek toprak kayb1 ve gerekse go9 ve sava~lardaki kaYJplar, hastahklar,Akifi: "Ya Rab, bu ugursttz
gecenin yok mu sabah1? I Mah$crde mi bl<;arelerin, yoksa felah1", "Gitme ey yolcu beraber otuntp
agla~ahm I Elemim bir ytiregin kan degil payl3$allm" dedirtecek ti.irdendir. A.ym zaman diliminde
ozellikle Bat1'da teknolojik geli$melcr epcy mcsafe· almt$, ilerlemeye olao inao<; peki$rni$, pazar ve
somtirgecrlik yi.lkselmi~ haldedir. Osmanh ise ayak1a kalabilmek is;in ozellikle Tanzi mat sonras1 yoni.inti
Bat1' ya donmli$ ve batlllla$mayt onemsemi$ durumdadtr. (1$1k, 20 I I, 45-50).
DUnyamn, ozellikle Bat! ' mn gidi~at1 bu durumda iken A kif in resmettigi iizere Dogu ' mm, islam
diiuyasllllJl bali ozetle $U baldedir: Cebalet, tcmbell~ hastahk, tefri.ka , siyasi istikrars1z1Jk, ahlaki sefalet
kol gezmektedir. Halk ile aydm kesim arasmda onulmaz bir aynhk vardrr. Dioi anJay1$ yetersiz ve asrm
icaplanm idrakten uzakttr. Fakirlik her alanda kendini gostcrmektedir. Hcpsindcn daba koti.isi.i ve
ULU
SLA
RA
RA
SI G
ENÇ
LİK
VE
AH
LÂK
SEM
PO
ZY
UM
U6-
7-8
ekim
201
6.
45
tehlikclisi, toplum Limit fikrindcn mahrum kalm1~, yeisin kucagma du~mli~ vaziycttedir. Akif bWlu,
Safahat' 1n muhtelif yerlerinde dile getirir. Bu ciimleden olarak cehalet ile ilgili ~oyle demektedir:
Eyvah! Bu zilletlere sensin yine illet. . . Ey derd-i
cehalet, sana dti~mekle bu millet, Bir bale
getirdin ki: Ne din kald1 , ne namus!
Ey slne-i islam'a ~oken kapkara kabus, Ey hasm-1
hakiki, scni oldtirmeli cvvel.
Sensin bize d~manlan i.isti.in 91karru1 ell " (Ersoy, l99L 197) "Felaketinba~•
hi9 ~tipbe yok ccbaletimiz .
Bu derde c;arc bulunmaz -ne olsa- mektcpsiz.
Ne Ki.irdelifbeyi sokmu~. ne Ti:irk okur ne Arap; Ne <;erkesin
ne La;1:m var bakm elinde kitap.
Hulasa millctin efradJ bilgiden mabrum~
Unutrnaym ~unu lakin: ' zrunan. zaman-1 ulUm" ( En oy, 1991: 255)
Dinin yanlt~ anla~dmas1 konusunda Akiften ~unlan dinleriz:
<;ah~ dedikc;:e ~eriat, c;alt~madm durdun, Ouun hesabma bir9ok
burafe uydurdun.
Sonunda bir de tcvvckkiil soku~turup araya;
Zavalh dini 9evirdin ommla maskaraya. (Ersoy, 1991: 240) Demek:
lslam' m ancak nam1 kalm1~ MilslQ.manlarda.
Bu ytizdenmi~, demek htisrruH milli son zamru1larda
Egcr c;igoenmemek istcrselcr seyHib-1 eyyama,
Rticil etsinlcr arnk MiisiUtruJalarsadr-t islam 'a . (Ersoy, 1991 : 291)
Aydm, mutefekkir kesim ilc balk arasmdaki kopukluk, milli ~airin mtsralannda ~u ~ckilde ycr
almi~tu:
Sizde erbab• tefekki.irle avrunm ru·ast, Pek a91k,
i~te budur hence viicudun yarast. Milletio beyn i
sayarsak mlitefekkir k.lstm,
Bilmetniz laZim olur ballo da elbet cism.i.(. . . )
-
ULU
SLA
RA
RA
SI G
ENÇ
LİK
VE
AH
LÂK
SEM
PO
ZY
UM
U
46
6-7-
8 ek
im 2
016
.
-
Aryd1p gitgidc arttk iki hizbin aras1 , Pck tabil
olarak geldi nizam stras1 ( . . . ) Oyle miidlu~ki
husiimet: Miitefekkir tabaka,
Herne soylerse fena gelmede arttk halka. (Ersoy, 199 J: 170~ 17 I)
Buna benzer ll11sralan Safahat' ta bulmak miimktindiir. Btitiin bunlar Akifin bayatllllll ala$mda
ayan beyan go•iilen ve $airin uykulanm kacytran ;;eylerdir. Bozulma ve ryoziiJme nerede ise toplumu
ku;;anc1 bir gorfu1tim arzetmi$tir. Hele hele farkll zamanlarda hemen her renge giren tipler vardJr ki,
Akifin betimJemesi ile cehaleti, tembelligi, ikiylizliili.igti onlarda gormek ve bu tiplerin miltefekkir
geyindigi bir toplum i<;inde olmanm A.kific;in ne <;ok rabatstz edici oldugunu anlaroak mfunki.indtir:
Sabahleyin mlitefelsif; ikindi iistli fakih; Sular karardt m1
pek yosma bir edib-i nezih.
Y ann miiverrih, obtir gi.in siyasetin kLlfdu,
Bakarsm: Ertesi gii11 ictihada pey vurdu. (Ersoy, 1991: 252)
Yukanda arulan olumsuzluklara ilaveten $airin genc;lik donemlet; kendisinin istibdat yonetim.i
olarak gordi.igu TI. Abdi.illiarnit donemi ve ardmdan Tttihat ve Terakki yonctimini altmda gerymi$tir.
191 I ' de Trablusgarp Harbi ile ba;;layan siirery I 923 'te Tstiklal Harbi ile sona erer. Geriye 'vatan namma
bir kabristan ' diye ifade ettigi yak1lm1$, y•ktlml$ ve ktic;lilmi.i$ bir cografya kalmt$ttr ki, biitfu1 bunlan
Akifin zihninde ve bayalinde kwtulu$ adma ue tiir etkiler bt.rakttgUll aulamak i<;in banrda tutmak
gerekir. (Yeti$, 1992: 89)
Dogu kar~ISioda Bat.
Akifin is lamc1 oldugu ve sanki Batl 'ya kar$1 dw-dugu $Cklindcki karu bize ger<;egi vermez.
Tanzi mat sonrast Devlet-i Aliye yoni.inti BatJ ' ya doruuli~ ve gidi$at bu dogrultuda ~ckillenmcye
ba~lruut~ttr. DolaytsJyla ozellikle y:inuinci yi.tzyJl ba~lannda Osmanh 'da ortaya 91kan di.i~iince aklmlan,
ana hatlan itibartyla asrile~meye tarafur. Su kadar var ki, her birinin kendi bakt~ ac;:tsma gore bir
programmdru1 bahsedilebilir. islamctltk di.i~iincesi icyinde oldugu kabul edilen Akif de bu baglamda ele
ahnabilir. Btl ac;:tdan Akifin bir OsmaniJ vocugu olmast ve yukanda dile getirilen yeti~me ~artlan goz
oni.inde bulundurulursa 011tm asrile~meye/qagda$la$maya taraf oldugu ama bunu Mtislli.man bir du~i.iniir
vasftyla elc aldtgJ a<;tktlf. Buna gore Akifin nazarmda Ban, ozellikle mi.isbet ilimler acytsmdan ilcrlem.i~
ve bi.iytik bir gi.ice ula$tnl~, bu gi.icti muhtelif i.ilkeleri istila etmek iryin kullanan bir ozellige btirtinmii$ti.ir.
Bu yontiyle o, medeniyeti temsi l eden bir canavar hiikmilndedir. Nitekim $U ifadeler bunu betimler
niteliktedjr: Bir gfu1 Abbas Halim Pa$a, ilmini ve irfanmt takdir ettigi ve Avrupa'y• c;ok iyi tan1yru1
ULU
SLA
RA
RA
SI G
ENÇ
LİK
VE
AH
LÂK
SEM
PO
ZY
UM
U6-
7-8
ekim
201
6.
47
Hersekli Hoc a Kadri Efendi'yi Paris 'te ziyarct eder. V c ~unu ifade edcr: "Hoc am senelerden beri burada
oturuyorsun. Sark'm ve Garb 'm ilimlerine ve fenlerine cidden val<If e~siz bir fitrat sahibisin. Yaktndan
gordtigiin ~eyler tabii ki tecrtibeni gorgtinti art:Imlt~tlr. Ogrenmek isterim. Avrupaltlan nas!l buldtm?'' 0
da. der ki : "Pa~a. bu adamlann gi.izel ~eyleri vardtr. Evet yok gtizel ~eyleri vardtr. Lakin ~unu bilmelidir
ki o guzel $Cylerin hepsi evet hepsi yalruz kitaplarmdadtr." Nitekim Mehmet Akif de aym du~tinceden
hareketJe, "Garp medeniycti, maddi alanda gosterdigi geli$melcri maneviyat sahasmda katiycn
gosteremedi. Bilakis o ciheti biisbi.iti.in ihmal etti" der. " Medeniyet! Size ~oktan betidir di~ biliyor I
Evvela par9alamak sonra da yutmak diliyor" tmsralart da bu konu ile ittibatltdtr. Onun iyin Mehmet
Akifbu yoniiyle Batt 'yt kabul etmez. " Ey cemaati mi.islimin! insan i~in kendi aleyhinde bile olsa, hakkt
hakikati soylemek laZlm. Gozi.imi.izii a9tlk, Avrupa mcdeniycti, Avrupa irfunt, Avrupa adaleti, Avrupa
efkar-1 umtlmiyesi nakaratmdan ba~ka bir ~ey i$itmedik. Kiminin adaleti, kiminin hamiycti, kiminin
debast, kiminin terakkiyatt lmJaklanmtzi doldttrdu. Lisan biJenJerimiz dogrudan dogruya bu heriflerin
eserlerini, bilmeyenlerimiz tercilmelerini okuduk. . .. Bu adamlann sozleri ile ozleri arasmda asia
mtillasebet ve benzerlik olamayacag-Im bir ttirhi dii$linemedik" sozleri de milli $airimizin Batt'ya ne
$Ckilde bakttguu bize resmeder. (Ersoy, 2013: 242-243) Ancak durum bu olsa bile Akif, mektepli ve
baytar olmast itibanyla musbet bilimin ne anJama geldigin.i, medrcsen.in bu konudaki durumunUJl ne
oldugunu ve islam di.inyasmm o andaki i<;ler actst halini <;ok iyi bilmektedir. Bundan dolaytdrr ki Akit~
Batt 'ya kotii koriine kar~l biri degildir. Toplw11 i<;inde aydm olarak bilinen ve Batt 'yl oldugu gibi almaya
taraf olanlarm halk ile kar~t kar~tya gelmesi lizerine ortaya ~tkan manzaray1 ~oyle betimJer: "Gorenek
neyse onun hukmi.iue mtlnkad olarak I Gru·btn efkfmm, a' sanm dii~man tammak // Yenilik namtna val1iy
inse kabul eylememek ... " Boylece, balka ek.mek su gibi laZim olan fenni ya da mlisbet ilim, mcnfi bir
~ey olarak alg~lanmt$hr ki, bunun ne kadar tchlikcli bir algt oldugu a9Llcttr. Akif ise sentezci bir bakt~
a~astyla miisbet ilim nerede olursa olsun almmasma tarafhr. Cunki.i bu yoni.iyle ilim, insru1 akluun ortak
tiri.inii olup Mi.isliimanm yitik malt konumundadtr: "Ahmz ilmini Garbtn, altmz san 'ahnt I Verintz hem
de mesa inize son sfu'a1ini" dizeleti bunu hattrlabr.
l~te bu noktada olwllSuzluklru·m i.istesinden ne ~ekiJde gelinilecegi sorusu oyle anla~tltyor ki,
Akifin bi.illin hayatmt ku~atan, uykulanru ka9tran vc her ne konumda bulunursa bulunsun ziJminde
96zmeye.<;al.I$Ugt bir problem alaru olmu~tur. Her ~eyden evvel Batt 'run hakimiyeti sadece bilim teknik
a91dan degil kiiltiir somi.irgeciligi itibartyla da dini, yerli ki.iltiiri.i tehdit eder mahiyettedir. Nitekim islam
dinine yoneltilen tehditvari ele~tiiileri bu ctirnledenolarak dile getirebiliriz. Akifin Abdi.ilaziz <;avi~'ten
{,':evirisini yapttgt Angbkan Kilisesine Cevap isimJi <;alt~ma ile Tevflk Fikret' in Tar/h-i Kadim isimli
~iirine yonelttigi ele~tirisini (Ersoy, 1991: 171 , 263; Dlizdag, 1988: 49-54; Kuntay, 2001:125-12R)
haurlamak yerinde olur. Onun i9in Akif, hem zihninde bunlann 96zlimlerini ararken hem de istikbal
adma bi.itlin bu olumsuzluklarm i.istesinden gelebilecek bir gcn9lik tasavvur eder. 4te Asllll'm nesli
dedigi ideal gen9lik tasavvuru bununJa ilgilidir.
-
ULU
SLA
RA
RA
SI G
ENÇ
LİK
VE
AH
LÂK
SEM
PO
ZY
UM
U
48
6-7-
8 ek
im 2
016
.
-
Astm'm Nesli
Hemen her din, metkure, siyasi yapJ vb. kendini devam ettirebilmek ic;:in ideal bir nesil var etmek
ister. islammilk y11larmda ideal gene;: tipi Musab b. Umeyr 'dir. A.kifinya$adlgldtiuemde mesela Tevflk
Fik:ret, oglu Haluk tizerindeu ideal bir genc;:lik tasavvur ederken bu dururn Akif'te Astm tizetindcn
tasar1aumJ$tU. fBuradaki Asun' m, sahabe dtincmindcki As1m b. Sabit' teu mi.ilhem olmast da
muhtemeldir.l
Gerc;:ekte Astm, Sahafat'in alttncJ kitablnm adtdlr (l9L8 'de yaztbnaya ba$lanffil$ ve 1924' te
yaytmlatlllll~) ve Akifin babasuun talebeleriuden Ktise imam'm lAli $evk:i Hocaj ogludur. Astm,
islam't bilen, ya$amaya 9all$an, olumsuzluk olarak gtirdi.igti ic;:ki , kumar gibi menbiyat1 ve oru~ tutmama
gibi halleri kaba giic;:le <;:tizmeye <;ah$an ve bunun f9fn kanuna aykm kabul cdilcbilccek $Ckilde bir taknn
i$1ere kan$all biridir. Akif ise As1m'lll tizellik1e miisbet ilimleti tahsil etmesini, toplumun ilerlemesine
kaba kuvvet ycrinc beyin gi.ici.i ile katlada bu.Ju.nmasun tinerir. Ctiuki.i mi.isbct ilim, Akifin bala$ ac;:tst
ile hayat memat meselesidir. Her yazar kendinden ba~ka ne yazat· fehvasmca aslmda burada Astm, bir
tilc;:iide Akifin kendisi olarak da gtirtinmektedir, diyebilitiz. As1m, orada sadece bir tip olarak
dw-maktadtr.
AsJID ve Ball. konusunda A.lcifin di.i$iincesi $u mi.nval tizeredir: Batt, istilaci, acJIDastz, clindeki
ilrni gticu siyasi as;tdan daha da gi.ic;lenmek ic;in kullanan ve bu noktada hak tan•mayan bir yaptya
btirtinmi.i$, maddi alandaki geli~mi$ligfni mancvi alanda gtistcrememi$ haldedir. Onun ic;:in Batt, Aldffn
~iirlerinde 'canavar', 'maskara mahluk' 'vah~et' , ' islam alemine di~ bileyen', 'yi.izsi.iz kahpe ' gibi
sifatlarla anil1r ve bu yoni.iyle Batt, olumsuzlamr. Su kadar var ki aym BatJ , ironik bir ~ekilde kendisinden
ilim ahnmaya laJlk mcrci-i taklit bir dunundadrr. Bu noktada Akif, $tiyle bir aymma gider: Batt'da
marifet (miisbet ilim) bizde ise fazilet (ahlak) vard1r. Yaptlmas1 gereken ~ey bu ikisini bir araya
getirmektir. 1$tc hakiki mcde.niyet, medine-i faz tla bw·adan dogacaktrr. Su balde tincelikle ele almmas1
gereken ~cy, cgitim tigretim yoluyla boyle bir ideal gcn<;ligi viicuda getinncktir. (Ersoy, 2013: 207,
215226, 264; Timurta~, 1987: 61-65; Kanar, 2011: 207-20 1). Bundan dolaytdJr ki, Akif, tazileti
ku~anmt$ Asllll'm, bir an evvel Berlin'e giderek mlisbet ilirnleri tigrenmesini ve yeni bir inkilap viicuda
getirmesini ister:
$imdi, Astm, edebiyyat1 btrak, bir tarafa;
Daha ciddi i$imiz var, gec;:clim ba~ka lafa.(. . . ) Muhammed, di.nle!
inkilap istiyorum, ba$ka degil , hem ~abttcak, One bizler dii~lip
Islam\ da kaldtrmazsak,
Nazariyyat ile bir ~eyler oJur zannetme . ..
0 ben1bini de arttk yeti$ir dinlet:me!( ... )
ULU
SLA
RA
RA
SI G
ENÇ
LİK
VE
AH
LÂK
SEM
PO
ZY
UM
U6-
7-8
ekim
201
6.
49
inkilab istiyorum ben de, fakat Abdu gibi .. .
Yoksa ellcrde kor alet efeler tertibi, Babtalilcri basmak, adam
asmakla degil.
<;:ek bu i~ten btittin ihvanmt, kendin de 9ekil
Gezmcy in ortada, oglwn, sok"Ulun bit sapaya,
Varsa imkant , yarm avdet edin Avrupa'ya, (Ersoy, 1991 : 42Y-430)
Akif, konuyu ~u minvalde devam cttirir: <;:unkii ll1illetlerin ikbali
i<;in, evladun,
Marifet, bir de fazilcL . iki kudret laztm.( .. . )
Marifet kudreti olmazsa bir iimmette eger,
Tek faziletle teall edemez, zaafa di.i~er.( .. . )
Marifet, farz edelim, var da, fazilet mefkiid,
Bir felaket ki, cemaatler i<;in, na-mabdud. (Ersoy, 1991: 430)
Bu cihetten hani bi9 ytlmas111 oglwn goztlniiz: Sade Garb;m. yalmtz
ilmine donsi.in yi.izlini.iz,
0 <;ocuklarla beraber, gecc gi.indi.iz didinin.
Giden ii9 ytiz senelik ilrni stk elden edinin. Fen
diyannda Stzan na-mi.itenahi pman,
Hem ivin hem getirin yurda o nafi sulart. Aynt menbalan
ihya i9in arttk burada,
Kafaruz i~lesin, oglwn, kanal olsun arada.
Akifin burada pmar, nafilfaydalt sular, fen diyan gibi berinllemelcrle dile getirdigi Bar1
diinyasmda elde etmek istedigi ~ey, asltnda "Yarmw jfmi nedir, halbu.ki? Gayet mtidhi~ I 'maddenin
kuvve-i zerriyesi ' ug:ra~ttgt i~" dizeleriyle ctile getirilen atom fizigidir. <;:tinki.i o ilme sahip olununca btr
damla komiirden na-mlitenahi kudret elde edilecek ve diyar-t lslam'm ylizi1 glilecektir. (Ersoy, 1991 :
432). " inkilabm yolu madem ki bu yoldur yalmtz I Nerdesin hey gidj Berlin? diyerek yollanmtz"
m1sralan ile Astm' t cesaretlendinnesi bununla ilgilidir. Mesele, ' Bir giin evvel gidiniz, bir saat evvel
doni.ini.iz" denilecek kadar acildir.
$imdi bw-ada Astm i.izerinden i.imit ve sabn ku~antm~ ideal nesil tasanmma gidilmektedir. Asnn
nesli fazilet olarak Islam dininden beslenir:
-
ULU
SLA
RA
RA
SI G
ENÇ
LİK
VE
AH
LÂK
SEM
PO
ZY
UM
U
50
6-7-
8 ek
im 2
016
.
-
Goreccksin ki: Bu millettc fazilet en uzun,
En de rio koklcre yaslanmada. hem sonra onun,
Bir mlibarek suyu var, hi<; kurumaz: Din-i miib'in; Hadisat
etmesin ogh.1m, seni asla bedbin. iki lie;: balta ayumaz bizi
mazimizden,
Agacm kokleri madem ki deriodir cidden, Dah kopmu~, ne
olur? Govdesi gitmi~ ne zarar ?
0 bakarsm yinc tisttindeki cdvan yarar.
Ytiksclir fr~kmp af'ak-1 peli~amm1za,
Yine bin vaha serer kavrulan iman1m1za. (Ersoy, 1991: 431 ),
Yukandaki mts:ralardan da anla{iilacag, iizere Astm, insanllg•, erdemi kendi koklerindeo
dev~irecek bir nesildir. Yal1ya Kemal 'in ifadesi ile 'kokii mazide alan ari 'dir.
" Biz, evet, hasmmuzm kudret-i itfan mdru1 I Bl-nasibizde o ytizden bu ~erefsiz hiisran" mtsralan
ilc ifade edilcn ytk:tma sebep ise "Simdi Asun., bana miifrit de, ne istersen de I Marifettcn de elida, $ark
o faziletten de" (Ersoy, 199 1:372-373) dizeleri Akifin Dogu'ya bakt~tm resmeder. Demek ki, hakiki
fazilet olsa idi bu ~erefsiz hiisran olmayacakt1. Demek ki, medrese de mektep de istenilen ~eyi bu millete
veremez haldedir. Burada Akifin, tic;: astrdan beri bizde ilmin kalmadtgl, taziletin de yok oldugu, tenni
ilimlerin 'saglrun meslek' olarak nitelemesi gcn;ektc tartl~maya ac;:tk konulardu. Ancak bunlru1n,
donemin aci liyetlcri olmast itibanyla milli ~air Akifi boyle dii~iinmeye sevketmi$ olmast mubtemeldir .
... Ve Beklentiler
As1m kendisinde olmas1 gereken tcmel niteliklerle milcehhez ideal bir insandJr. Mesele insan
olunca konunm1 ne kadar kompleks oldugu ac;:tktJr. Sunu sormak laz1m:. Daha once Avrupa'ya tahsil ic;:in
g idenler ni~in oramn ahlakm1 da alm1~ttr? Acaba alman ilim, onu i.iretenlerin ahlakmdru1, zihniyet
kodlru·mdan ayn/k bir ~ey midir? (Ersoy, 199L 173). Nerede ise Amerika'nm ke~fi tru·ihinden iribaren
yava~ yav~ ilerleyen, dal1a oncesinde EndiHiis ve Chavh seferleri sonras1) Dogu islam birik1minden de
beslenen Avrupa di.i~iincesi, sanayi devrimi ile birlikte devasa bir giice eri~mi~ ve Akifin doneminde
adeta c;:elik z1rh!J duvar haline gelmi~tir. Bu ilim acaba altt ay, bir sene gibi k1sa silrece ogrenilecek bir
ilim midir? Yoksa bu il im, astrlarca si.iregelen bir zihniyetin uri.inli mlidiir? Bu konu da tart1~maya ac;:tkttr.
Bu noktada As1m ' m temel nitelikleri ve ondru1 beklenenler cii.rulesinden olarak ~tmlru·1 ifade edebiliriz:
- Ya~adlg. donemde dcli~ctli bir yeis-karamsarbk halinden ~ikayet eden Akif, As1m ncslinin yeise
ULU
SLA
RA
RA
SI G
ENÇ
LİK
VE
AH
LÂK
SEM
PO
ZY
UM
U6-
7-8
ekim
201
6.
51
dii~mcmcsl gerektigini, bu hallerin gc<;:ici oldugunu ve limit dolu olarak istikbalc at!lun yapmalanul
istcr:
Daha mektepte yocuktuk, bizi y1ldrrdt hayat. Oysa hi<;: korku
ncdir biJmeyecektik, heybat.
Neslim tirkekmi~, evet, yokm ki tirkiitmeyeni ,
'Yiirii oglum' diye te$ci edecek yerde bcni,
Diktiler kar$rrna bir kapkara mtistakbcl ki; Oyle kork-un<;: olamaz
hortlasa devler belki! ( .. . )
Ye'si ezbcr bili.rim, azmi yiizlinden tarumam.
Okutan boyle okutmu~tu, begendin mi imam?( . .. )
Bir 1$1k gosteren olsaydJ eger, tek bir 1$11<,
Biz o zulrnctlcri bin pan;a cdip <;:1kmJ$tlk. ( .. )
Ye · si tekfir eden imamma olsun ki yemin ; B ize
Celkin-i timid ctrnediler, yoksa bu din~ Yine
di.inyalara yayillJ$tl ye$il golgesini.
Yine Hakkm sesi bogmu$tu, daHilin sesini. (Ersoy, I 991: 392-393).
- Asun ncslindcn bcklenen bir digcr ozelllk, ahlak abidesi bir gcnclik olmastdu. Akif kendi
doneminin ahlak sefaletine dair Safahat'ta pek 90k yerde konuya.deginir. Asun nesli iizerinden,
sapkmllk ve sefahat 1.,-:inde bulunan gens:lige ve insanlara yol gosterecek, rehber olacak ahlak
abidesi bir nesil tasavvur eder:
Zulmti alk1$layamam, zalimi asia sevemem,
Gelenin keyfi i<;:in gecmi$e kalk1p sovemem!( .. . )
Kanayan bir yara gordum mu yanar ta cigerim, Onu
dindirmek i<;:in kamc;t yerim, c;ifte yerim!
Hezeyan , sorsamz, Allah; hezeyan, Peygamber.
Din, vatan, aile, millet gibi ytiksck hisler, Ahlak
aldatmak i<;:in soylenilir $Cylermi$, Bu huraratl
hakikat diye kim d.inJermi~? Akil oyrnu~ ki :
-
ULU
SLA
RA
RA
SI G
ENÇ
LİK
VE
AH
LÂK
SEM
PO
ZY
UM
U
52
6-7-
8 ek
im 2
016
.
-
Hayatm bliti.ill czvakmdan, Durmay:Jp hmmt
latmine edetmi~ iman.
Ahiret fikri yulam11~, yakt~1m11~ e~ege, Hi!Y kanar mtymt~
adam boyle beyinsizce ~eye?
Hele ahlaka sanlmak. ne demekmi~ hala?
(ekilir miymi~ efendi gece giindi.iz bu bela? (Ersoy, 1991: 362, 381 , 408-409)
Asun' m nesli, iJim ve ara$tlrma pe$inde ko$an bir gen<;:liktiL Bumm i~in yurt i<;:i v e yurt dt$1
imkanlan scferber eden, insaDillJ, iilkesini kalkmdmuak i<;i.J1 gccesini giindiiztine katan,
yorulmak bilmez bir taV!I salllbidir. "Y lk.tlan yurduma cennet diyemem, mazurum I Ham
ma'mure? Harabeyle benim neydi zorum?" (Ersoy, I 99 I :379-380) dedigi vatan i<;:in <;:ah$a11 ve
bu yUki.i omuzlalll1lJ~ bir gen<;:liktir. Akif bir yaZJsmda: "Madem ki yer <;:alt~tyor, gok <;ah~tyor,
yerleri gokleri yaralan Allah azimli$-~an.frt 'dhin li-md y iiri'd olan Allah azimti~-~an yaratmaktan
bir an farig oJmuyor, sen nasu ahl oruruyor da hayat umuyorsun? i$te biitiin kamatJ gordiin:
Hi<;bir yerdc, hi<;:bir zcrredc stikun var nu? Atalct var mt? Oyle isc sa11a emcksizce ya$amak,
<;:ah$makstnJz nail-i meram olmak hakktnJ , boyle bir ilinidi kim veriyor?" demektedir. Su halde
Astm' m nesli, Akifin tasavvurunda Allah'm ahlakt ile ahlanan nesil olmak durumundadtr.
(Y Ctl$, 1992: 116)
Asun'm nesli, imamru ilimle besleyen ve bu ugurda s:alt$an bir gen~liktir. Akif bununla ilgjli
olarak Oflu Mandal Hoca'y1 ornek verir. Bu a<;:1dan Asrm neslmde ccsaret ve .ilim bir arada
olmahdu:
4te gordiin ya, hocam, millet i<;in lazun olan, Hoca Mandai ' daki iman
gibi saglam iman.
Titretirsin yine di.illyayt, cmin ol, tir tir, Hcle sen Sark' a
o imanda be~ on sine getir!
Oflu'uunilmi de olsayd1 o imana gore,
Simdi ba~tanba~a tevhjd ile dolmu~tu ktire! (Ersoy, 1991: 402, 404).
Akif, Canakkale'yi anlattJ.gt .lasrmda, "Asrm'm ncsli ... diyordum ya .. . nesilmi~ ger<;.ek / l~te
~ignetmedi niimusunu, <;ignetmeyecek!' ' (Ersoy, 1991 :4 12) dedigi Astm neslini vatamn as1l bek~isi
ULU
SLA
RA
RA
SI G
ENÇ
LİK
VE
AH
LÂK
SEM
PO
ZY
UM
U6-
7-8
ekim
201
6.
53
olarak gonnck ister. Dini, asrm idrakinc gore okuyup anJatacak ve uygulayacak olan da bu nesildir. Aym
~ekilde As1m nesli, medrese ve mektebin halka veremedigi vahdet i<;:inde ilerlemeyi de saglayacak bir
gen<;:l iktir.
Akif, bir milletin, dcvletin kalkmmas1 i<;:in ashnda tasavvufi bir kavram olan marifet (ilim) ile
ahlaki ge.li~mi~ligi ·ifade eden fazilctin ayru anda bulunmas1 gerektigini belirtir. 1~ te As!ID'm nesli , bunu
ba~armas1 beklenen nesildir. Mezkfu nesil fazilet konusunda kurumaz bir kaynak olan dine dayamtken
ve bu, onun gonllini.i, kalbini, hissiyabm zinde tutarkcn, aklmt besleyccck olan mlisbct ya da fcnni ilimler
i<;:in gerekirse Bat1 'ya, Avrupa 'ya gidccektir. Ancak Avrupa 'run sefahatma kap1lmadan, Japonlar misaJi
(Ersoy, 1991: 157, 158) bu i ~i ba~arrmisl gereken bir nesildir. Su halde yap1lmast gereken ~ey, marifet
(i1im) yanmda fazileti de ku~anan bir medeniyet kurmak gerekir. Akif bunu, As•m'm nesline havale
eder. (Timurta~. I 987:79-82; Onaran, 20 I I :433, 434: Cerrah, 2011 :295-305). Demek ki, A kif, kendi
kiillerinden dogan, yeni bir·kok a$1Sl ile yeniden vi.jcur bulan ve insanhk I$lgmt cibana yayacak olan bir
rdcal gen<;:lik tasavvur etmektedir. Akifnastl ki, Dogu ve Bat1'y1 bilen ve bunlan kendinde toplayan biri
idi ise Asun' m nesli de Dogu 'dan/islam'dan beslcnen ama Bat1 'y1 iyi, olumJu taraftyla bilcn ve
Mevlana'nm pergeli misali bunlan sentezleyen Mi.isltiman, limit dolu, <;:ah~kan bir neslin adld1r.
Akifin ya~ad1g1 donemde Avrupa di.i~iincesine baktl mca g61iiliir ki, aydmlanma <;:aiJndan
itibaren ingiliz aydmJanmast John Locke, David Hiune, Hobbes orncklerinde oldugu lizere daha <;:ok
deist, ateist bir yapt arzederken, Franstz aydmlarunas1 J. Offray de Lamettrie, August Comte·, (aslcn
Alman olup Paris ' te ya~ayan) Baron d' Holbach omeginde daba <;:ok materyalist, pozitivist bir yaptya
biiriinmu~tiir. Alman aydmlanmas1 ise Fichte, Schelling, Hegel orneklerinde oldu~t tizere daha <;:ok
Idealist bir 9lzgide yani metafizigi onemseyen bir yap1dad1r. Su halde Akirin, mi.isbet ilimleri elde
etmede Frru1sa ve ingiltere de gil de Almanya 'y• (Berlin) sahk vermesi (£rsoy, 1991 :433) oyle anla~•hyor
ki, idealist bir felsefenin orada var olu.~u . o ylllarda Osmanh ' nm Ahnru1ya ile mi.ittefik olu~u, Batl 'mn
ahlak a<;:tsmdan ayartlCI ya$am bi<;iminin ozellikle Fransa'da daha fazla olu~u ile ilgili olabilir
dii~i.incesindeyim.
KAYNAK<;A
CERRAII, Selim (2011). "Asun ~ii1inde Sosyal Olaylann TaWili' ', Ulus ltll-w·asl Mehme1 Aki( Ersuy Milli /Jirlik
J'e Biiliillli7k Sempozyumu, istanbul: istanbul Sabahattio Zaim Ouiversitesi Yaymlan.
DOZDAG, M. TirtugruJ (I 988), Mehmed Ak[{ Ersoy, Ankara: Kll ltilr vc Turiz m Bakan hgl Yaymlan.
ERSOY, Mehmed .Akif(199l), Sa.fahat, yay. hzl. M. Ertugrul Di.izdag.lstaobul: iz Yayullan.
ERSOY, Me hmet Akif(2011), Teftir Ynzdan ve Vtw z lar. yay. hzl., M_ Ertugrul DUzdag, Ankara: Diyanel t~le1i
Da~kauhgt YayUl}an. 11. bsm
-
ULU
SLA
RA
RA
SI G
ENÇ
LİK
VE
AH
LÂK
SEM
PO
ZY
UM
U
54
6-7-
8 ek
im 2
016
.
-
fSfK, Vahdcttin (201 1). ''Mchmet Akifin Ya$ad1g1 Donem' ', Vefatullll 75. }'1/mda Mehmet Ak1j Ersoy , Istanbul :
Zeytinburuu Belediyes1 Yaymlan.
KANAR, Yoksel (2011), ''Mebmet Ak.ifi.n Medeniyet ve <;:agda~hk Alg.LS1'', Vefarmm 75. Y!lmda Mehmet A k[f
Ersoy, istanbuJ: Zeytinbillnu Belediyesi Yaymlan .
KUNTAY, M ithat Cemal 2001 ), M ehme.d Akf(, istanbul: Tima~ YaymJan .
ONAR.AN, Mustafa ~erif (201 1), "SaJabarta iusan Man2aralan ", Vefafllml 75. Y!lmdu Mehmet Akif Ersoy,
istanbul: Zcytinburnu Bclediyesi Yaymlan.
TlMURTAS, Fanlk K. (1987), M ehmel Akifve Cemiyetimiz, Ankara: KUittir ve Turizm BakanJ1g1 YayinJan.
YETi$. Kawn {1992), Mehmet Ak(fin Sanat-Edeb(var ve Fik'h- Diinyasmdan ('izgiler , Ankara: Atattirk Ktl.lttir
Merkezi Yayllllan.