ULOGA SAVREMENIH DIJAGNOSTIČKIH METODA U PSIHOMOTORICI

Neurofiziološke dijagnostičke metode u psihomotorici

Psihomotorika i neurofiziologija su dobilepouzdanog saradnika u savremenoj medicinskojelektronici. Savremnom poligrafskom tehnikommoguće je istovremeno odnosno simultanoregistrovati više fizioloških funkcija.

Psihomotorika i neurofiziologija su dobilepouzdanog saradnika u savremenoj medicinskojelektronici. Savremnom poligrafskom tehnikommoguće je istovremeno odnosno simultanoregistrovati više fizioloških funkcija.

Strukturu poligrama mogu da gradeelektroencefalogram (EEG) koji ukazuje naelektrokortikalho funkcionisanje, zatimelektrokardiogram (EKG), krivulja respiracije,pletismogram, krivulja mišićnog tremora,reoencefalogram (REG), psihogalvanska reakcija(PGR) itd.

Nesumnjiv doprinos istraživačkim naporima pružilaje kompjuterska analiza bioelektričnog kortikalnogsignala. Na taj način elektroencefalografija se nekoristi samo u dijagnostici organskih oštećenjamozga već i u istraživanju različitih funkcionalnihstanja i funkcionalnih poremećaja u psihologiji ipsihopatologiji. Tako, na primjer, opadanjeamplitude kortikalnih talasa vodi ka fiziološkomstanju koje se naziva desinhronizacija.

U psihološkom smislu desinhronizacija značinajčešće napetost kojoj ponajviše odgovara laičkitermin »nervoznost«. Sljedeća dva primjera, obakod sportista, ilustruju neurofiziološki i psihološkiaspekt napetosti:

1. Sportista saopštava stanje »razdraženosti«,nemira, neprijatnog uzbuđenja koje slabinjegove sposobnosti samokontrole, čini ga»zbunjenim« i dezorganizuje obrasce ponašanjau širokoj skali od motoričkog do socijalnogponašanja.EEG ovog sportiste je desinhronizovan.

2. Drugi sportista ispoljava sliku visokekoncentracije pažnje, odlične samokontrole isposobnosti upravljanja ponašanjem.Njegov EEG pokazuje sliku brze niskovoltiraneaktivnosti, ili normalan crtež.

Napetost bi se mogla posmatrati i kao izraz iliposljedica »viška« bionergetskog potencijala unekom području mozga. Kako svaka energija težiizjednačavanju napona u svim tačkamaenergetskog polja može se očekivati da će do»rasterećenja« doći usmjeravanjem i »odlivanjem«biopsihičke energije, bilo prema moždanoj kori(ushodno), bilo prema endokrino-vegetativnimsistemima (nishodno), odnosno ka visceralnim imotoričkim kanalima na periferiji.

U prvom slučaju (ushodno odvođenje) EEGpokazuje desinhronizaciju dok se u drugomslučaju nađe normalan EEG uz poligrafski nalaznaprezanja pojedinih »perifernih« sistema(kardiovaskularni, respiratorni, mišićni...)

Poligrafijom se može, dakle verifikovati iobjektivizirati sindrom psihičke napetosti iodrediti pravci njenog »odlivanja« saimplikacijama koje imaju i fiziološku i psihološkuvrijednost.

Primjena neurofiziološke dijagnostike

Neurofiziologiji i sportskoj medicini otvaraju seupravo neslućene mogućnosti da se povežupreko područja fiziologije i psihologije i takodaju doprinos istraživanjima u psihomotorici.Iako bi se takvim povezivanjem stvorila nekavrsta »hibridne« nauke brojni primjeri pokazujuda su ovakvi »hibridi« često vrjedniji i vitalnijinego »čiste vrste«.

Takmičarsko bavljenje sportom je veomaspecifičan oblik ponašanja koji se ne možeobuhvatiti i tumačiti ni samo fiziološkim, ni samopsihološkim, ni samo sportsko-pedagoškimkriterijumima. Ponašanje počiva na tendencijiočuvanja unutrašnje ravnoteže (homeostaza),koja se ne oslanja samo na fiziološke i biohemijskefunkcije već i na opštu aktivnost, motivaciju,somatski i psihički ritam, stanje budnosti i čitav nizdrugih relevantnih fizioloških i psihosocijalnihvarijabli.

Stoga je neurofiziološki metod nesumnjivokoristan u:

• detekciji štetnih adaptivnih mehanizama utoku trenažnih i takmičarskih opterećenja,

• Ocjeni neuro-endokrino-metaboličkog kapaciteta

u sklopu kontrole treniranosti,

• ispitivanju i kontroli reakcije aktivacije kao i umogućnosti podešavanja nivoa i kvalitetaaktivacije,

• ispitivanju reakcija adaptacije na različitafizička, funkcionalna i emocionalna opterećenja,

• ispitivanju reakcija na stres, posebno natakmičarski stres,

• ispitivanju nivoa budnosti i spremnosti zareagovanje kao fizioloških i psihološkihfenomena.

Od posebnog su značaja mogućnosti kojeneurofiziološki metod pruža u ispitivanju moždanecirkulacije. Ako se, čak, ostave po strani veomaznačajna područja sportske prakse, kao što su, naprimjer, kompromitovanje moždanog krvotoka uboksu (udarac u bradu), rvanju (zahvati na vratuprotivnika), fudbalu (»skakači«, specijalisti u »igriglavom«), fenomeni dekompresije (u sportskompadobranstvu, ronilaštvu) itd .., uvid u moždanucirkulaciju daje, uz ostale varijable poligrama,kvalitativno nove, za istraživanje i praksudragocjene podatke.

Na kraju, od neurofiziologije se moguočekivati pouzdaniji odgovori i na pitanja:

Da li je prosječni vijek vrhunskog sportistejednak ili duži od prosječnog?

Da li involucija, po prestanku aktivnogbavljenja sportom, kod vrhunskih sportistanastaje ranije i da li pokazuje u svojoj dinamici itoku specifična odstupanja?

Mjerenje vremena reakcije

Reakcija pripravnosti i spremnosti zareagovanje ima fiziološki i psihološki smisao.Takmičarska napetost je veoma česta ali uvelikoj meri i adaptivna (dakle poželjna!)reakcija na specifične stresogene agense.Međutim, u takmičarskoj napetosti postojegranice koje razdvajaju njenu adaptivnu uloguod štetnih posljedica koje nastaju kada se tagranica pređe.

Optimum spremnosti za reagovanje izgleda dase nalazi pri normalnom EEG-u uz vegetativnereakcije koje nisu obilježene izrazitijimnaprezanjem.

Sintagmu "vrijeme reakcije" (RT) za

označavanje vremena koje prođe od

trenutka podražaja do namjerne reakcije

prvi je, kako je to istaknuto u uvodu,

upotrijebio S. Eksner (1873).

Izvođenje namjernih reakcija, za razliku odrefleksa, ostvaruje se kroz procesiranjenadražaja na nivou cerebralnog korteksa, štozahtijeva uključivanje mnogo većeg brojaneurona i složenih neurofiziološkihmehanizama.

Preciznije, vrijeme namjerne reakcijestrukturirano je od: vremena u kojemu receptorformira impuls - informaciju o nadražaju,vremena za prijenos impulsa do cerebralnogkorteksa, vremena za procesiranje (značenja ivažnosti) podražajnog sadržaja na tom nivou,vrijeme za konstituiranje naloga za odgovor nataj sadržaj, vrijeme za prijenos impulsa doefektora, te konačno vrijeme potrebno zaostvarivanje odgovora u efektoru.

Kod složenih oblika odgovora u vremenu reakcijeparticipira i vrijeme povratne aferentacije. Polaznavrijednost za analizu trajanja pojedinihkomponenata, odnosno etapa procesa odvijanjarazličito složenih oblika reakcije, je vrijemejednostavne senzomotorne reakcije, gdje ispitanikmaksimalnom brzinom izvodi nekakav pokret(pritišće tipku, pokreće polugu) kao odgovor naunaprijed poznati signal.

Zahvaljujući jednostavnoj organizaciji, najčešćese mjeri brzina nekog od terminalnih pokretaruke (na primjer, balistička ekstenzija u zglobulakta), međutim zbog specifičnosti brzineizolovanog pokreta u laboratorijskim uslovima,dobijeni rezultati se ne smiju generalizovati naostale pokrete i ispitanike. Za donošenjepouzdanog suda o brzinskim karakteristikamaneophodno je izvršiti veći broj uzastopnihmjerenja primjenom različitih pokreta urazličitim okolnostima bliskim realnom kretnomispoljavanju.

Manifestni oblici i karakteristike odvijanjapsihičkih reakcija u osnovi su određenikonfiguracijom neurološkog supstrata iosobenostima funkcionisanja mehanizama uzpomoć kojih se ostvaruju pojedine etape ili fazereakcijskog ciklusa.

Pod konfiguracijom neurološkog supstratapodrazumijevaju se grupe neurona koji formirajuputeve širenja nervnih impulsa, te neuronskemreže kroz čiju se međusobnu interakcijuostvaruju različito složene reakcije i raznovrsnioblici ponašanja.

Latentni period reakcijeSmatra se da svaka psihička reakcija ima

karakteristični latentni period koji varira ugranicama promjena ekscitatornih, inhibitornih iindukcijskih procesa onih mikrostruktura koje čineelemente neurološkog supstrata na čijoj osnovi seodvija

Latentni period svake reakcije obuhvata:

1. vrijeme podraživanja i generiranja uzbuđenjau receptoru, tj. latentni period procesauzbuđivanja receptora tj. transdukcijeodgovarajućih energija u nervno uzbuđenje,

2. vrijeme centripetalnog provođenja nervnoguzbuđenja u nervne centre,

3. vrijeme prijenosa ili predaje nervnog uzbuđenjas aferentnog na eferentni neuron; kodjednostavnih reakcija preko jedne sinapse, ili pakpreko više sinapsi kod ostvarivanja složenihsenzorno-perceptivnih asocijativnih procesaobrade nadražajnog sadržaja, odnosno vrijemeprijenosa na sklop centralnih eferentnih neuronakoji učestvuju u oblikovanju eferentne signalizacije,

4.vrijeme provođenja nervnog uzbuđenjacentrifugalnim vlaknima od nervnih centaraprema izvršnim strukturama,

5. vrijeme predaje (prijenosa) nervnog

uzbuđenja sa nervnih struktura na

strukture izvršnih organa.

Uvid u morfološke osobenosti i dinamičkekarakteristike odvijanja neurofizioloških procesaomogućene su primjenom metodeimplementacije elektroda u neurološki supstrat,snimanja bioelektrične aktivnosti mozga (EEG),registracije evociranih potencijala (EP), teupotrebom sofisticiranih postupaka"neuroimaginga": tomografije (detekcije)pozitronske emisije u krvotok injektiranihradionuklida (PET) i sve preciznijih postupakavizualizacije morfologije i procesa odvijanjaaktivnosti u mozgu posredstvom magnetskerezonancije (fMRI).

Naime, uz pomoć implementiranih elektrodaomogućen je direktan uvid i vrlo preciznoregistrovanje procesa koji se tokom odvijanjapojedinih faza latentnog perioda reakcijskogciklusa događaju unutar neurološkog supstrata,čak i unutar neurona. Iz karakteristikabioelektrične aktivnosti mozga, zahvaćenih napovršini lobanje, omogućeno je utvrđivanjeoblika aktiviteta nervnog sistema (sna, budnosti,aktivnosti), a metodologijom registracijeevociranih potencijala omogućeno je i utvrđivanjelatentnih perioda pojedinih faza recepcije iobrade podražajnog sadržaja.

Postupci PET i fMRI omogućili su pak razlikovanjelokacije i trajanja senzornih, kognitivnih ikonativnih procesa koji se odvijaju izmeđuaplikacije nadražaja i početka izvođenja odgovorau određenom reakcijskom ciklusu. No ti postupcijoš ne pružaju i informacije o sadržaju psihičkogdoživljavanja.

Za hronometrijsku analizu dinamike odvijanjarazličitih psihičkih reakcija važna je informacijakoliko vremena otpada na širenje centripetalnih icentrifugalnih nervnih impulsa, odnosno koliko nata vremena utiču morfološke karakteristikenervnih vlakana (debljina, mijeliniziranost), kolikou njima participiraju sinaptički latentni periodi, tegdje nastaju eventualni "gubici" ili produženjavremena latencije odgovora koji se ne mogupripisati vremenu odvijanja neurofiziološkihprocesa.

Razlika u brzini odvijanja reakcijskog ciklusa, ilivremena određenog oblika složenih psihičkihreakcija zavisi od nekoliko faktora.

To su:- morfološki tip kortikalnih neurona i

njihove međusobne veze na planu

talamokortikalne povezanosti i

asocijativne komunikacije na nivou

korteksa, odnosno mreže neurona koje

povezuju subkortikalne i kortikalne

strukture,

To su:-morfološki tip kortikalnih neurona i njihovemeđusobne veze na planu talamokortikalnepovezanosti i asocijativne komunikacije na nivoukorteksa, odnosno mreže neurona koje povezujusubkortikalne i kortikalne strukture-karakter polaznog statusa, opšti stepenaktivacije, te uzbuđenosti ili inhibiranosti neuronakoji su uključeni u konkretni reakcijski proces, štozavisi o prethodnoj aktivnosti tog neurološkogsupstrata.

Nervni sistem predstavlja fiziološku osnovukompletnog psihofizičkog života čovjeka. Onupravlja svim funkcijama organizma i koordinira ihu jedinstven racionalan sistem. Nervni sistemusklađuje i odnos svih funkcija kao cjeline premaspoljašnjoj sredini.

Prema tome, funkcije nervnog sistema mogućeje sagledati kao skup kompleksnih kontrolnihmehanizama. Neke od tih kontrolnih funkcijapredmet su i funkcionalne dijagnostike. Njihovbroj je veoma velik, s obzirom na to da je čovjekkompleksan bio-psiho-socijalni fenomen.

HVALA NA PAŽNJI !