turecki kurs podstawowy - edgard - turkish.pl

Turecki

Kurs podstawowy

Warszawa 2009

Redakcja: Karolina SobocińskaOpracowanie tureckiej wersji językowej oraz ciekawostek: Karolina Pawlik-AtalarOpracowanie gramatyki: Dorota Haftka-IşikKonsultacja językowa: Yasemin Çetiner, Dorota Haftka-IşıkLektorzy: Umut Işık, Sahavet Kurt, Miłogost Reczek

Muzyka: Dariusz KalińskiMontaż i mastering płyt: Eliza Lewczuk

Projekt graficzny: Studio 27Skład i łamanie: Pracownia DTP Aneta OsipiakOpracowanie koncepcji graficznej okładki: Piotr Fajker, Emilia SzulewaProjekt okładki: Bartosz KaliszewskiZdjęcie na okładce: www.stockxpert.comDruk i oprawa: Rzeszowskie Zakłady Graficzne S.A.

© Copyright Edgard, Warszawa 2009

© Copyright audio Edgard, Warszawa 2009Płyty są integralną częścią książki i nie mogą być sprzedawane osobno.

www.jezykiobce.pl

Wydawnictwo Edgardul. Postępu 1202-676 WarszawaTel. / Fax (22) 847 51 [email protected]

ISBN 978-83-61828-01-3Wydanie IWarszawa 2009

3

Spis treściWstęp . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4Jak się uczyć? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4Gramatyka . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 6

Informacje ogólne o języku . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 6 Alfabet i wymowa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7Konstrukcje z wyrazami „var” i „yok” . . . . . . . . . . . . . 11Rzeczownik . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 12Zaimek . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 16Czasownik „mieć” . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 20Tamlama – związek przynależności . . . . . . . . . . . . . . . 21Przymiotnik . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 22Czasownik . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 24Rzeczownik zakończony na -dik4 . . . . . . . . . . . . . . . . . 37Liczebnik . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 39Pytania . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 40

CD 1Lekcja 1 Podstawowe zwroty i wyrażenia . . . . . . . . . . . . . 42Lekcja 2 Liczebniki, dni tygodnia, pory roku i czas . . . . . . 50Lekcja 3 Człowiek i rodzina . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 55Lekcja 4 Części ciała, cechy charakteru, opis osoby. . . . . 60Lekcja 5 Kolory, części garderoby, sklep i zakupy . . . . . . . 65Lekcja 6 Żywność, jedzenie, restauracja . . . . . . . . . . . . . 70

CD 2Lekcja 7 Komunikacja i podróżowanie . . . . . . . . . . . . . . 76Lekcja 8 Wakacje, czas wolny i hobby. . . . . . . . . . . . . . . 81Lekcja 9 W mieście, pytanie o drogę . . . . . . . . . . . . . . . 86Lekcja 10 Życie codzienne: dom, szkoła . . . . . . . . . . . . . 93Lekcja 11 Wypadki, nagłe zdarzenia, pomoc. . . . . . . . . . 97Lekcja 12 Praca i zawody. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 101

Odpowiedzi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 106

2713182328

2712172228

Wstęp

„Turecki Kurs podstawowy” to kurs przeznaczony do samodzielnej nauki języka tureckiego. Kurs przeznaczony jest dla osób początkujących i zaczynających naukę oraz tych, które chciałyby szybko przypomnieć sobie podstawy języka tureckiego. Kurs zawiera 12 lekcji uczących najbardziej potrzebnych słówek i zwrotów oraz podręcznik wyjaśniający podstawy gramatyki tureckiej. Na płytach, oprócz słówek, znajdują się także dialogi oraz pytania sprawdzające. „Turecki Kurs podstawowy” powstał z myślą o osobach, którym podstawy języka tureckiego mogą przydać się zarówno podczas egzotycznych wypraw, jak i wyjazdów służbowych.

Wszystkich Użytkowników Audio Kursów gorąco zachęcamy do zarejestrowania się – tylko zarejestrowani Klienci otrzymują informacje o atrakcyjnych zniżkach i promocjach na wydawnictwa firmy Edgard. Rejestracji można dokonać poprzez wypełnienie formularza rejestracyjnego na stronie internetowej www.edgard.pl

Jak się uczyć?

Płyt dołączonych do książki wystarczy słuchać, nie jest konieczne wykonywanie dodatkowych ćwiczeń. Każda lekcja uczy słówek i zwrotów związanych z danym tematem, zawiera dialogi pokazujące ich użycie oraz zadania sprawdzające, które pozwalają samodzielnie przećwiczyć omawiane zagadnienia.

Z zestawem Audio Kurs można uczyć się na wiele sposobów. Przede wszystkim należy uważnie słuchać słów, zdań i dialogów, a następnie powtarzać poszczególne zwroty za tureckim lektorem. Jeżeli przy pierwszym odsłuchaniu wydadzą się one zbyt trudne do wymówienia, to podczas kolejnych prób nasza wymowa będzie coraz lepsza.

Scenki i dialogi zostały opracowane tak, by w sposób aktywny wzbogacać zasób słownictwa oraz uczyć typowych zwrotów używanych w codziennym języku. Polecamy uczenie się kwestii z dialogów na pamięć!

Ostatnią częścią każdej lekcji jest zadanie pozwalające przećwiczyć nowo poznane zwroty. Na każde zadane pytanie należy odpowiedzieć po turecku, używając

TURECKI KURS PODSTAWOWY

4

WSTĘP

5www.jezykiobce.pl

zwrotów z danej lekcji. Gdy mamy trudności z właściwym sformułowaniem odpowiedzi, dobrze jest wysłuchać lekcji jeszcze raz. Swoje odpowiedzi można porównać z rozwiązaniami podanymi na końcu podręcznika.

Pełna i aktualna oferta kursów i programów naszego wydawnictwa znajduje się na stronie internetowej www.jezykiobce.pl

Zapraszamy i życzymy przyjemnej nauki!


6

GramatykaRozdział 1 Informacje ogólne ojęzykuJęzyk turecki należy do języków uralo-ałtajskich i do grupy oguzyjskiej języków tureckich. Jest językiem aglutynacyjnym – językiem końcówek. Nie ma w nim przyimków, których funkcje pełnią w języku tureckim sufiksy – końcówki właściwe dla odpowiednich przypadków, np.

ev – domeve – do domuevde – w domu

Kolejność dodawania podstawowych sufiksów (koncówek) do rzeczownika jest następująca:

temat + sufiks liczby mnogiej + sufiks dzierżawczy + sufiks odpowiedniego przypadka.

Oto kolejność dodawania sufiksów przedstawiona na przykładzie:

kitap – książkakitaplar – książkikitaplarım – moje książkikitaplarımda – w moich książkach

W języku tureckim występują liczne postpozycje (poimki) dodawane po wyrazie, do którego się odnoszą. Za przykłady postpozycji mogą nam posłużyć:

a² göre – według, np. Ahmet’e göre – według Ahmetaa² kadar – aż do, np. eve kadar – do samego domu

GRAMATYKA

7www.jezykiobce.pl

Rozdział 2 AlfabetiwymowaOd roku 1928 dla zapisu stosuje się alfabet łaciński. Litery nieobecne w alfabecie polskim lub których wymowa różni się od naszej, są następujące:

C c – czytane jak polskie [dż], np. cami [dżami] – meczet,Ç ç – czytane jak polskie [cz], np. çay [czaj] – herbata,Ğ ğ – miękkie g, wymowa zależy od kontekstu: w otoczeniu samogłosek

e, i, ö, ü czyta się jak polskie [j], np. eğer [ejer] – jeśli; w otoczeniu samogłosek a, i, o, u sprawia, że wydłuża się wymowa poprzedzającej ją samogłoski, np. dad [dā] – góra,

I ı – i bez kropki czytane jak polskie [y], np. halı [haly] – dywan,J j – czytane jak polskie [ż] występuje najczęściej w zapożyczeniach, np. mesaj [mesaż] – wiadomość,Ö ö – czytane jak francuskie [o], np. göz [gōz] – oko,Ş ş – czytane jak polskie [sz], np. kuş [kusz] – ptak,Ü ü – czytane jak francuskie [u], np. süt [sūt] – mleko,V v – czytane jak polskie [w], np. var [war] – jest, znajduje się,Y y – czytane jak polskie [j], np. yok [jok] – nie ma.

Akcent

W języku tureckim z reguły akcentowana jest ostatnia sylaba wyrazu. Wiele jest jednak wyjątków od tej zasady. Niektóre wyrazy mają akcent na pierwszej sylabie, np. hala (ciotka ze strony ojca), wyrazy zapożyczone mają akcent na ostatniej lub przedostatniej sylabie, czasem dodawany sufiks determinuje miejsce padania akcentu.


8

Samogłoski i spółgłoski

Wartym omówienia zjawiskiem jest udźwięcznianie się spółgłosek, które zachodzi przede wszystkim, gdy do wyrazu zakończonego na spółgłoskę bezdźwięczną (ç, k, p, t) poprzedzoną samogłoską dodamy samogłoskę. Spółgłoski bezdźwięczne po udźwięcznieniu:

ç przechodzi w c ağaç (drzewo) ağaca (na drzewo)k przechodzi w ğ mutfak (kuchnia) mutfağa (do kuchni)p przechodzi w b kitap (książka) kitabı (książkę)t przechodzi w d armut (gruszka) armudu (gruszkę)

Zasady tej, z kilkoma wyjątkami, nie stosuje się dla wyrazów jednosylabowych, np. top (piłka) i topa (w piłkę) oraz wyrazów zapożyczonych, np. bisiklet (rower) i bisiklete (na rower). W niektórych rzeczownikach zachodzi też zjawisko wypadania samogłoski z ostatniej sylaby wyrazu po dodaniu do niego samogłoski, np. şehir (miasto), ale şehre (do miasta).

Harmonia samogłoskowa

Ważnym zjawiskiem w języku tureckim jest harmonia samogłoskowa, która określa dobór odpowiedniego sufiksu. Harmonia samogłoskowa polega na tym, że dodawany sufiks uzgadniamy zawsze z samogłoską znajdującą się w sylabie poprzedzającej.

Wyróżniamy trzy grupy sufiksów:– jednopostaciowe, które nie podlegają zasadzie harmonii i pozostają

zawsze w tej samej formie,– dwupostaciowe, które zawierają w formie wyjściowej -a. Aby zaznaczyć, że

sufiks ma dwie postacie, przy jego formie wyjściowej umieszczamy indeks ², np. -a²,

– czteropostaciowe, które zawierają w formie wyjściowej -ı. Aby zaznaczyć, że sufiks ma cztery postacie, przy jego formie wyjściowej umieszczamy indeks 4, np. -ı4.

GRAMATYKA

9www.jezykiobce.pl

Ważne jest, że jeśli sufiks dodajemy do rzeczownika będącego nazwą własną, sufiks ten musi być poprzedzony apostrofem, np. Ahmet’e (do, dla Ahmeta), İstanbul’a (do Stambułu), Varşova’dan (z Warszawy).

Zasadę uzgadniania sufiksów dwupostaciowych przedstawia poniższa tabela:

Samogłoska w sylabie poprzedzającej

Samogłoska w sufiksie

a, ı, o, u a

e, i, ö, ü e

Sufiksem ilustrującym uzgadnianie sufiksów dwupostaciowych może być sufiks liczby mnogiej -lar² (lar lub ler):

ev (dom) – evler (domy)oda (pokój) – odalar (pokoje)

Zasadę uzgadniania sufiksów czteropostaciowych przedstawia poniższa tabela:

Samogłoska w sylabie poprzedzającej

Samogłoska w sufiksie

a, ı ı

e, i i

o, u u

ö, ü ü

Dla ilustracji zasady uzgadniania sufiksów czteropostaciowych posłużmy się sufiksem Accusativu określonego, odpowiadającego najczęściej na pytania „kogo? co?”, a którego postać to sufiks -ı4.

adam (mężczyzna) Adamı görüyorum. – Widzę (tego) mężczyznę.ev (dom) Evi görüyorum. – Widzę (ten) dom.


10

kuş (ptak) Kuşu görüyorum. – Widzę (tego) ptaka.gül – (róża) Gülü görüyorum. – Widzę (tę) różę.

Szyk zdania

Struktura zdania w języku tureckim różni się od tej w językach indoeuropejskich szykiem. W języku tureckim mamy do czynienia z szykiem końcowym (SOV), który jest następujący: podmiot – dopełnienie – orzeczenie, np.

Ahmet okula gidiyor. – Ahmet idzie do szkoły. (dosłownie: Ahmet do szkoły idzie.)Yusuf fılm seyrediyor. – Yusuf ogląda film. Ayşe kştap okuyor. – Ayşe czyta książkę.Çocuklar bahçede top oynuyorlar. – Dzieci w ogrodzie grają w piłkę. Öğrenciler okulda yeni şeyler öğreniyorlar. – W szkole uczniowie uczą się nowych rzeczy.Teoman her cumartesi sinemaya gider. – Teoman co sobotę chodzi do kina.

GRAMATYKA

11www.jezykiobce.pl

Rozdział 3 Konstrukcjezwyrazami „var”i„yok”

Wyrazów var (jest, znajduje się) i yok (nie ma) używa się w zdaniu o następującym szyku:

Nerede? – Ne? – var / yok. Gdzie? – Co? – jest / nie ma.

Oto przykładowe zdania z powyższymi konstrukcjami:

Masada çay var. – Na stole jest herbata.Masada çay var mı? – Czy na stole jest herbata?Masada çay yok. – Na stole nie ma herbaty.

Evde klima yok. – W domu nie ma klimatyzacji.Evde klima var. – W domu jest klimatyzacja.

Çantamda mendil yok. – W mojej torebce nie ma chusteczek. Çantamda mendil var. – W mojej torebce są chusteczki.

Parkta havuz yok. – W parku nie ma stawu.Parkta havuz var. – W parku jest staw.

Ankara’da deniz yok. – W Ankarze nie ma morza. İstanbul’da deniz var. – W Stambule jest morze.


12

Rozdział 4 Rzeczownik

W języku tureckim nie rozróżnia się rodzajów. Jedynie w wyrazach zapożyczonych rodzaj żeński można utworzyć dodając odpowiedni sufiks, np.

kral (król) – kraliçe (królowa)memur (urzędnik) – memure (urzędniczka)müdür (dyrektor) – müdüre (dyrektorka)

Dla rozróżnienia rodzaju używa się również wyrazów kadın (kobieta) i erkek (mężczyzna, chłopak), np. kadın oyuncu (aktorka) – erkek oyuncu (aktor).

Liczbę mnogą tworzymy dodając sufiks -lar², np. araba (samochód) – arabalar (samochody). Pamiętać jednak należy, że rzeczownik w języku tureckim w liczbie pojedynczej oznacza ogół, gatunek. Używa się go mówiąc ogólnie o czynności, a nie mając na myśli konkretny przedmiot. Wówczas używamy liczby pojedynczej. Porównajmy zdania, w których pojawia się rzeczownik kitap (książka):

Akşamları kitap okurum. – Wieczorami czytam książki. (ogólnie o czynności)Kitaplar aldım. – Kupiłem książki. (z zaznaczeniem ilości)

Ważne jest, że poza kilkoma wyjątkami, po wyrażeniach oznaczających ilość tj. çok (dużo), az (mało), biraz (trochę), birçok (wiele) używamy rzeczownika w liczbie pojedynczej, np.

Çok kitap aldım. – Kupiłem dużo książek.İki kitap aldım. – Kupiłem dwie książki.

Poprzedzając rzeczownik liczebnikiem bir (jeden) możemy uzyskać dwojakie znaczenie. Może on pełnić rolę rodzajnika nieokreślonego i oznaczać „pewien, jakiś”, np. bir kız (jakaś dziewczyna). Może również służyć wyrażeniu konkretnej ilości, np.

Bir bira içtim. – Wypiłem jedno piwo.ale:

Bira içtim. – Piłem piwo. (nie wiadomo ile)

GRAMATYKA

13www.jezykiobce.pl

Deklinacja

Rzeczownik w języku tureckim odmienia się przez następujące przypadki (dla nazwania przypadków używa się zazwyczaj terminologii łacińskiej):

Przypadek Pytania polskie Pytania tureckie

Nominativ Kto? Co? Kim? Ne?

Genetiv Kogo? Czyj? Czego? Kimin? Neyin?

Dativ Komu? Czemu? Dokąd? Kime? Neye? Nereye?

Accusativ Kogo? Co? Kimi? Ne? / Neyi?

Locativ U kogo? W czym? Gdzie? Kimde? Neyde? Nerede?

Ablativ Od kogo? Z czego? Skąd? Kimden? Neyden? Nereden?

Instrumentalis / Comitativus

Z kim? Z czym? Kim? Czym? Kiminle? Neyle?

Deklinacja zachodzi poprzez dodanie sufiksu danego przypadku do rzeczownika:

Przypadek Sufiks Uwagi

Nominativ Ø

Genetiv -(n)ın4 (n) jeśli wyraz kończy się na samogłoskę

Dativ -(y)a² (y) jeśli wyraz kończy się na samogłoskę

Accusativ Ø lub -(y)ı4 (y) jeśli wyraz kończy się na samogłoskę

Locativ -da² lub -ta²

Ablativ -dan² lub -tan²

Instrumentalis / Comitativus

-ile (pisane osobno) lub -(y)la² (pisane łącznie)

(y) jeśli wyraz kończy się na samogłoskę


14

Accusativ (odpowiednik biernika) ma w języku tureckim dwie postaci: nieokreśloną i określoną. Postać nieokreślona odpowiada na pytanie: ne? i używana jest z rzeczami, o których mówimy ogólnie, nie mając na myśli konkretnego przedmiotu, np.

Çay içiyorum. – Piję herbatę. (chodzi o czynność, a nie konkretną herbatę)

Biernika określonego używamy, gdy rozmówca widzi lub wie, o jaki konkretny przedmiot nam chodzi, np.

Çayı uzatır mısın? – Podasz herbatę?

W Dativie i Accusativie dodając do rzeczowników zakończonych na samogłoskę sufiks będący samogłoską lub od niej się rozpoczynający, łączymy z rzeczownikiem spójką -y-, np.

araba (samochód) – arabaya (do samochodu)

Wszystkie sufiksy rozpoczynające się od -d ulegają ubezdźwięcznieniu, gdy dodawane są po spółgłosce bezdźwięcznej (ç, f, h, k, p, s, s, t), np.

mutfak (kuchnia) – mutfakta (w kuchni)park (park) – parkta (w parku)

Przypadki Dativ, Locativ i Ablativ można umownie nazwać przypadkami ruchu. Dativ odpowiada na pytanie nereye? (dokąd?). Może zastępować przyimki takie jak „do”, „ku”, „na” i używany jest, gdy mamy do czynienia z ruchem do przodu:

Eve gidiyorum. – Idę do domu.Ahmet’e hediye verdim. – Dałem prezent Ahmetowi.Fotoğraflara bakıyorum. – Patrzę na zdjęcia.

Locativ odpowiadający na pytanie nerede? (gdzie?) używany jest, gdy ruch nie zachodzi, np.

Evde oturuyorum. – Siedzę w domu.

GRAMATYKA

15www.jezykiobce.pl

Ablativ odpowiada na pytanie nereden? (skąd?). Używany jest, gdy mowa o ruchu w naszą stronę.

Okuldan geliyorum. – Idę ze szkoły.Ahmet’ten dönüyorum. – Wracam od Ahmeta.

Poniższa tabela przedstawia przykłady odmian rzeczowników przez przypadki:

ev (dom) araba (samochód) mutfak (kuchnia)

Nominativ ev araba mutfak

Genetiv evin arabanın mutfağın

Dativ eve arabaya mutfağa

Accusativ evi arabayı mutfağı

Locator evde arabada mutfakta

Ablativ evden arabadan mutfaktan

Instrumentalis / Comitativus evle arabayla mutfakla


16

Rozdział 5 ZaimekZaimki osobowe

Zaimki osobowe odmieniają się przez przypadki. Odmianę ilustruje poniższa tabela:

ja ty on / ona / ono my wy oni /

one

Nom. ben sen o biz siz onlar

Gen. benim senin onun bizim sizin onların

Dat. bana sana ona bize size onlara

Acc. beni seni onu bizi sizi onları

Loc. bende sende onda bizde sizde onlarda

Abl. benden senden ondan bizden sizden onlardan

Instr. /Com. benimle seninle onunla bizimle sizinle onlarla

Zaimek siz (wy) pełni również rolę formy grzecznościowej „pan / pani”. Pisany jest wówczas wielką literą. Wówczas również czasownik odmieniony jest w drugiej osobie liczby mnogiej, np.

Siz nerelisiniz? – Skąd pochodzicie? Skąd pan / pani pochodzi?Çay içer misiniz? – Napijecie się herbaty? Czy napije się pan / pani herbaty?

GRAMATYKA

17www.jezykiobce.pl

Zaimki wskazujące

Zaimki wskazujące w języku tureckim przybierają następujące formy:

bu – ten, ta, to (blisko, gdy możemy dotknąć, wskazać dłonią)şu – ten, ta, to (trochę dalej niż bu) o – tamten, tamta, tamto (gdy nie mamy danej rzeczy przed oczami lub rzecz

wspominana jest daleko)

Zaimki wskazujące mogą występować w połączeniu z rzeczownikiem lub samodzielnie. Gdy występują samodzielnie, przybierają znaczenie rzeczownika i odmieniają się przez przypadki, np.

Bu çay çok güzel. – Ta herbata jest bardzo smaczna.Bu çok güzel. – To jest bardzo ładne (smaczne).

Odmiana zaimków wskazujących przez przypadki jest następująca:

Nominativ bu şu o

Genetiv bunun şunun onun

Dativ buna şuna ona

Accusativ bunu şunu onu

Locator bunda şunda onda

Ablativ bundan şundan ondan

Instrumentalis / Comitativus bununla şununla onunla


18

Zaimki miejsca

Zaimki miejsca przybierają następujące formy: bura (tutaj), şura (tu – trochę dalej), ora (tam). Łączą się z poszczególnymi sufiksami zależnie od intencji mówiącego, np.

Nere? (Gdzie?) bura şura ora

Neresi? (Gdzie?) burası şurası orası

Nereye? (Dokąd?) buraya şuraya oraya

Nereden? (Skąd?) buradan şuradan oradan

Słowa burası, şurası, orası mają znaczenie rzeczownika, np.

Burası çok güzel. – Tutaj jest bardzo ładnie. (dosł. To miejsce jest bardzo ładne.) Orası kalabalıktı. – Tam było tłoczno.

Zaimki i sufiksy dzierżawcze

Posesywność, czyli posiadanie, wyraża się w języku tureckim za pomocą rzeczownika z dodanym sufiksem dzierżawczym oraz wyrazów var (jest) oraz yok (nie ma).

Zaimki dzierżawcze Sufiksy dzierżawcze

mój benim -(ı)m

twój senin -(ı)4n

jego onun -(s)ı4

nasz bizim -(ı)mız4

wasz sizin -(ı)4nız4

ich onların -ları / -leri

GRAMATYKA

19www.jezykiobce.pl

Jeżeli wyraz, do którego dodajemy sufiks dzierżawczy, kończy się na spółgłoskę, przed sufiks dzierżawczy dodawana jest spójka -ı4-. Chcąc wyrazić posesywność, nie wystarczy użyć jedynie zaimka dzierżawczego, a nawet można go opuścić. Istotne jest użycie sufiksu dodawanego do rzeczownika, np.

ev (dom) oda (pokój)

mój evim odam

twój evin odan

jego evi odası

nasz evimiz odamız

wasz eviniz odanız

ich evleri* odaları**

* evleri (ich dom lub ich domy lub jej / jego domy)** odaları (ich pokój lub ich pokoje lub jej / jego pokoje)

Możliwa jest sytuacja, że rzeczownik poprzedzony jest jedynie zaimkiem dzierżawczym. Zabieg ten służy wyrażeniu identyfikacji z rzeczą lub miejscem. Nie zachodzi tu jednak związek przynależności, np. bizim firma (nasza firma, w której pracujemy, ale nie jesteśmy właścicielem).

Zaimek zwrotny – kendi

Wyraz kendi występujący samodzielnie oznacza „własny”, np. kendi odam (mój własny pokój). Przyłączając sufiks dzierżawczy staje się zaimkiem zwrotnym. Odmienia sie przez przypadki.

kendim – ja sam / sama kendimiz – my samikendin – ty sam / sama kendiniz – wy samikendisi – on sam / ona sama kendileri – oni sami / one same

Keki kendim yaptım. – Sama (samodzielnie) zrobiłam ciasto.Bunu kendime aldım. – Kupiłam to sobie.


20

Rozdział 6 Czasownik„mieć”Czasownik „mieć” w języku tureckim wyrażamy za pomocą konstrukcji:

rzeczownik + sufiks dzierżawczy + var / yok

zaman (czas) zamanım (mój czas)Zamanım var. – Mam czas. (dosł. Mój czas jest.) Zamanım yok. – Nie mam czasu.

para (pieniądze)param (moje pieniądze)Param var. – Mam pieniądze.Param yok. – Nie mam pieniędzy.

kardeş (rodzeństwo)kardeşim (moje rodzeństwo)Kardeşim var. – Mam rodzeństwo.Kardeşim yok. – Nie mam rodzeństwa.

Pytania, których odpowiedzią jest evet (tak) lub hayır (nie), zadajemy jedynie używając partykuły mı4 (czy?), np.

Zamanın var mı? – Czy masz czas?

GRAMATYKA

21www.jezykiobce.pl

Rozdział 7 Tamlama–związek przynależności

Jeżeli posiadaczem jest trzecia osoba liczby pojedynczej lub mnogiej wyrażona rzeczownikiem, a nie zaimkiem osobowym, musimy dodać do tego rzeczownika sufiks właściwy dla Genetivu – (n)ın4, który używany jest tylko dla wyrażenia „posiadacza”. Konstrukcja ta, nazywana tamlama, jest złożona z dwóch rzeczowników, z których pierwszy jest posiadaczem, a drugi to rzecz posiadana i stanowi związek przynależności. W języku tureckim nie wystarczy do rzeczownika wyrażającego posiadacza dodać końcówkę Genetivu. Rzeczownik wyrażający rzecz posiadaną musi przyłączyć sufiks dzierżawczy.

turist (turysta)harita (mapa)turistin haritası (mapa turysty)Turistin haritası var. – Turysta ma mapę.

kadın (kobieta)çocuk (dziecko)kadının çocuğu (dziecko kobiety)Bu kadının çocuğu yok. – Ta kobieta nie ma dziecka (dzieci).

Można łączyć ze sobą kolejne tamlama, uzyskując tym tzw. „tamlama łańcuchową”, np. Ahmet – arkadaş – araba – renk (Ahmet – kolega – samochód – kolor).

Połączywszy kolejno rzeczowniki na zasadzie posiadacz – posiadany otrzymamy:

Ahmet’in arkadaşının arabasının rengi (kolor samochodu kolegi Ahmeta)

Warto zauważyć, że wyraz określany, tu: kolor, znajduje się na końcu „szeregu”, zgodnie z zasadą, że określenie zawsze stoi przed wyrazem określanym.


22

Rozdział 8 PrzymiotnikW języku tureckim przymiotnik zawsze stoi przed wyrazem określanym. Nie odmienia się go przez przypadki.

taze çay (świeża herbata)taze çayın tadı (smak świeżej herbaty)

Stopień wyższy przymiotnika tworzy się poprzedzając go wyrazem daha (jeszcze, bardziej), a najwyższy – poprzedzając go wyrazem en (naj), np.

büyük (duży)daha büyük (większy)en büyük (największy)

Rzeczownik, z którym porównujemy, przyłącza sufiks Ablativu, tzn. -dan².

İstanbul çok büyük bir şehirdir. – Stambuł jest bardzo dużym miastem.İstanbul, Ankara’dan daha büyük. – Stambuł jest większy od Ankary.İstanbul, Türkiye’nin en büyük şehridir. – Stambuł jest największym miastem Turcji.

Przymiotnik często jest tożsamy z przysłówkiem, np. przymiotnik güzel oznacza „ładny”, ale może pełnić funkcję przysłówka „ładnie”.

GRAMATYKA

23www.jezykiobce.pl

Aby stworzyć przymiotnik, można posłużyć się odpowiednim sufiksem i dodać go do rzeczownika. Sufiksami służącymi do tworzenia przymiotników są:

-lı4 – z, zawierający, np.

şeker (cukier)şekerli (z cukrem)şekerli çay (herbata z cukrem)

-sız4 – bez, np.

şekersiz çay (herbata bez cukru)

-lık4 – przeznaczony do / dla, np.

dört kişilik masa (stół czteroosobowy)beş yıllık şarap (wino pięcioletnie)


24

Rozdział 9 Czasownik

Najważniejszą informacją dla osoby uczącej się języka tureckiego jest to, że czasownik w funkcji orzeczenia zawsze stoi na końcu zdania. Jest to dosyć uciążliwe ze względu na nasze przyzwyczajenia językowe i sposób formułowania wypowiedzi. Można by powiedzieć, że osoby posługujące się językiem z grupy indoeuropejskich myślą i mówią na bieżąco. Natomiast Turek – przynajmniej teoretycznie – formułując wypowiedź, już na początku wie, jak ją zakończy.

Przykładem niech będzie zdanie:

Babası 10 yıldır emekli olan Ahmet, ailesine maddi yardımda bulunmak için erken yaşta çalışmak zorunda kaldı. – Ahmed, którego ojciec od 10 lat jest na emeryturze, zmuszony był bardzo wcześnie iść do pracy, aby pomóc finansowo swojej rodzinie.

Tłumaczenie zdania na język polski nie ukaże nam inności szyku zdania tureckiego. Pomocna będzie jednak informacja, że zdanie rozpoczyna się od wyrazu babası (ojciec), a kończy się czasownikiem zorunda kaldı (był zmuszony), a okolicznik celu znajduje się pośrodku wypowiedzi.

Bezokolicznik w języku tureckim kończy się na -mak² lub -ma², np. yapmak / yapma (robić). Znaczenie obu form jest takie samo, ale w rzeczywistości nie są one znanym nam bezokolicznikiem zakończonym na -ć, lecz są to rzeczowniki, które powinniśmy tłumaczyć formą osobową zakończoną na -nie, np. robienie. Najlepszym dowodem na to jest fakt, że formy zakończone na -mak i -ma możemy odmieniać przez przypadki.

sinemaya gitmek (iść do kina)Sinemaya gitmek istiyorum. – Chcę iść do kina.Sinemaya gitmeyi seviyorum. – Lubię chodzić / chodzenie do kina.Sinemaya gitmekten nefret ediyorum. – Nie cierpię chodzić do kina.

W koniugacji – odmianie czasownika, używamy dwóch rodzajów końcówek. Są to tzw. końcówki osobowe pierwszej i drugiej grupy. Końcówki pierwszej grupy

GRAMATYKA

25www.jezykiobce.pl

– podane poniżej dla odmiany czasownika olmak (być), używane są częściej niż końcówki z drugiej grupy. Te występują w czasie przeszłym świadka oraz w trybie warunkowym. Omawiając czasowniki dobrze jest podzielić je na dwie grupy, tj. czasownik olmak (być) oraz pozostałe czasowniki.

Czasownik olmak (być) w czasie teraźniejszym

Olmak jest czasownikiem, który w czasie teraźniejszym odmienia się sufiksalnie, tzn. przyjmuje formę końcówki dodawanej do, np. rzeczownika, przymiotnika, okolicznika miejsca. Są to końcówki osobowe pierwszej grupy. Odmiana w czasie teraźniejszym w formie twierdzącej wygląda następująco:

Liczba pojedyncza Liczba mnoga

1. os. …. (y)ım4 …. (y)ız4

2. os. …. sın4 …. sınız4

3. os. ….dır4 …. lar²

Ben yabancıyım. – Jestem cudzoziemcem.Sen yabacısın. – Jesteś cudzoziemcem.O yabancıdır. – On jest cudzoziemcem.Biz yabancıyız. – My jesteśmy cudzoziemcami.Siz yabancısınız. – Wy jesteście cudzoziemcami.Onlar yabancılar. – Oni są cudzoziemcami.

Zaprzeczenie czasownika olmak tworzy się za pomocą partykuły przeczącej değil, która rozdziela ogólnie mówiąc imię (rzeczownik, okolicznik miejsca, przymiotnik) od końcówki osobowej, z którą jest pisana łącznie.

yabancı (cudzoziemiec) değil + im (nie + jestem)

Ben yabancı değilim. – Nie jestem cudzoziemcem.Sen yabancı değilsin. – Nie jesteś cudzoziemcem.


26

Pytanie zadajemy przy użyciu partykuły pytąjacej mı4 (czy). Warto też nadmienić, że w języku tureckim nie ma możliwości zadawania pytań przez inwersję czy intonację. Pytania, których odpowiedzią jest evet (tak) lub hayır (nie) zadajemy jedynie używając partykuły mı4, która rozdziela imię (rzeczownik, okolicznik miejsca, przymiotnik) od końcówki osobowej, z którą jest pisana łącznie.

Sen yabancı mısın? – Czy jesteś cudzoziemcem?Evde mısın? – Czy jesteś w domu?

Podstawowe czasy

Czas teraźniejszy – Şimdiki zaman

Tematem czasu teraźniejszego jest -yor, który dodajemy do tematu czasownika. Ten zaś otrzymujemy po odrzuceniu koncówki bezokolicznika -mak², np.

yapmak (robić) yap – temat czasownikaanlamak (rozumieć) anla – temat czasownika

Temat czasownika + końcówka czasu przyłącza końcówki osobowe pierwszej grupy, które przedstawione zostały przy omawianiu czasownika olmak (być). Temat czasownika może kończyć się na samogłoskę lub spółgłoskę. Gdy temat czasownika kończy się na samogłoskę, w formie czasu teraźniejszego zachodzi zjawisko zwężania się samogłoski z tematu do -ı4. Gdy temat czasownika kończy się na spółgłoskę, musimy temat czasownika poszerzyć o -ı4, np.

yap + ı + yor = yapıyor (robi)anla → anlı + yor = anlıyor (rozumie)

GRAMATYKA

27www.jezykiobce.pl

Schemat odmiany w czasie teraźniejszym wygląda następująco:


1. os. -um -uz

2. os. temat + ı4 + yor + -sun -sunuz

3. os. ø -lar

Przykładowe odmiany czasowników w czasie teraźniejszym przedstawia poniższa tabela.

bilmek (wiedzieć, umieć, znać)

sevmek (lubić, kochać)

çalışmak (pracować)

ben (ja) biliyorum seviyorum çalışıyorum

sen (ty) biliyorsun seviyorsun çalışıyorsun

o (on / ona / ono) biliyor seviyor çalışıyor

biz (my) biliyoruz seviyoruz çalışıyoruz

siz (wy) biliyorsunuz seviyorsunuz çalışıyorsunuz

onlar (oni) biliyorlar seviyorlar çalışıyorlar

Należy pamiętać, że istnieją trzy czasowniki, których temat zakończony jest na -t. Są to gitmek (iść, jechać), etmek (czynić), gütmek (wypasać; żywić, np. uczucia). W tych trzech przypadkach -t z tematu po dodaniu samogłoski udźwięcznia się do -d-, np. gidiyorum (idę, jadę).

Przeczenie tworzymy za pomocą partykuły -ma², która w czasie teraźniejszym zwęża się do -mı4. Dodaje się ją po temacie czasownika, ale przed końcówką czasu, np.

Anlamıyorum. – Nie rozumiem.Anlamıyorsun. – Nie rozumiesz.


28

Pytanie zadajemy przy użyciu partykuły mı4, która rozdziela końcówkę czasu -yor od końcówki osobowej, np.

Anlıyor musun? – Rozumiesz?Anlıyor musunuz? – Rozumiecie? Rozumie pan / pani?

Czas przeszły świadka – Dı’lı geçmiş zaman

Tego czasu używamy, gdy mówimy o czynnościach już zakończonych, które wykonywaliśmy przez określony czas lub których wykonywania byliśmy świadkiem. Aspekt nie pokrywa się tu z aspektem w języku polskim, tzn. czasownik odmieniony w tym czasie może być tłumaczony w formie dokonanej lub niedokonanej, w zależności od pozostałych elementów zdania.

Dün akşam kitap okudum. – Wczoraj wieczorem czytałem książkę.Bu makaleyi okudum. – Przeczytałem ten artykuł.

W odmianie przez osoby do tematu czasownika dodajemy temat czasu -dı4, do niego natomiast końcówki osobowe drugiej grupy, podane poniżej.


1. os. ….dım4 …..dık4

2. os. ….dın4 ….dınız4

3. os. ….dın4 ….dı4lar2

gelmek (przyjechać, przybyć)Ne zaman geldin? – Kiedy przyjechałeś?Dün geldim. – Przyjechałam wczoraj.

Przeczenie tworzymy poprzez partykułę ma², którą dodajemy po temacie czasownika, przed tematem czasu.

anla + ma + dı + mAnlamadım. – Nie zrozumiałam.

GRAMATYKA

29www.jezykiobce.pl

Natomiast partykuła pytająca znajduje się tutaj po odmienionym w całości czasowniku, np.

Aldın mı? – Kupiłeś?Anladın mı? – Zrozumiałeś? Anladınız mı? – Zrozumiał pan?

Czasownik olmak (być) w czasie przeszłym

Powyższe końcówki są również końcówkami czasu przeszłego dla czasownika olmak z tą różnicą, że jeśli wyraz, do którego je dodajemy, zakończony jest na samogłoskę, poprzedzone będą one spójką -y-, np.

evde (w domu)Evdeydim. – Byłam w domu.

hasta (chory)Hastaydın. – Byłeś chory.

Zaprzeczenie czasownika olmak tworzy się za pomocą partykuły przeczącej değil, która rozdziela imię od końcówki osobowej, z którą jest pisana łącznie, np.

Evde değildim. – Nie było mnie w domu.Hasta değildim – Nie byłem chory.

Pytanie zadajemy przy użyciu partykuły mı4.

Evde miydin? – Czy byłeś (wtedy) w domu?

Gdy chcemy mówić o wydarzeniach przeszłych, których nie byliśmy świadkami, używamy tzw. czasu przeszłego nie-świadka – mış’lı geçmiş zaman. Jego tematem jest mış4, do którego przyłączamy końcówki osobowe grupy pierwszej. Posługując sie tym czasem, dajemy naszemu rozmówcy sygnał, że informacje, jakie przekazujemy, to wiadomości „z drugiej ręki”.

Ankara’ya gitmişsin, doğru mu? – Byłeś (ponoć) w Ankarze, prawda?Ahmet geç gelmiş. – Ahmet (podobno) wrócił późno.


30

Czas przyszły – Gelecek zaman

Czasu przyszłego używamy, gdy mówimy o czynnościach, jakie mamy na pewno zamiar wykonać. W czasie tym czasownik olmak (być) odmienia się jak pozostałe czasowniki. Tematem czasu przyszłego jest -acak², który dodajemy do tematu czasownika. Do tak powstałej formy dodajemy końcówki osobowe pierwszej grupy. Jeśli temat czasownika zakończony jest na samogłoskę, dodajemy spójkę -y-.

yapmak (robić) uyumak (spać)

ben (ja) yapacağım uyuyacağım

sen (ty) yapacaksın uyuyacaksın

o (on / ona / ono) yapacak uyuyacak

biz (my) yapacağız uyuyacağız

siz (wy) yapacaksınız uyuyacaksınız

onlar (oni) yapacaklar uyuyacaklar

Przeczenie tworzymy poprzez partykułę ma², którą dodajemy po temacie czasownika, przed tematem czasu.

Ben yapmayacağım. – Nie zrobię.Sen yapmayacaksın. – Ty nie zrobisz.

Pytanie zadajemy przy użyciu partykuły mı4, która rozdziela temat czasu -acak² od końcówki osobowej, np.

Sen bunu yapacak mısın? – Zrobisz to?O bunu alacak mı? – Czy on to kupi?

GRAMATYKA

31www.jezykiobce.pl

Czas szeroki aoryst – Geniş zaman

Czas ten służy wyrażaniu czynności, które wykonujemy zwyczajowo lub które być może wykonamy w najbliższej przyszłości. Pytanie zadane w tym czasie ma charakter uprzejmej prośby. Temat tego czasu zmienia się w zależności od tematu czasownika:

– gdy temat jest jednosylabowy i kończy się na spółgłoskę, dodajemy do niego -ar², np.

Ben Türkiye’yi severim. – Lubię Turcję.Her sabah çay içerim. – Co rano pijam herbatę.

– gdy temat jest wielosylabowy i kończy się na spółgłoskę, dodajemy do niego -ır4, np.

Ahmet İngilizce konuşur. – Ahmet mówi po angielsku.Gençler kafede buluşurlar. – Młodzież spotyka się w kawiarni.

– gdy kończy się na samogłoskę, dodajemy -r, np.

Yusuf bunu anlar. – Yusuf to zrozumie.Türkiye’de simit yerim. – W Turcji zawsze jem obwarzanki.

Wśród czasowników o temacie jednosylabowym jest kilka wyjątków, które przyłączają -ır4, np. almak (kupić), bilmek (wiedzieć, umieć), bulmak (znaleźć), gelmek (przyjść), kalmak (zostać), olmak (być) i inne.


32

Przeczenie w tym czasie tworzy się inaczej niż w dotychczas zaprezentowanych czasach. Używa się partykuły maz², z wyłączeniem jednak pierwszej osoby liczby pojedynczej i mnogiej. W poniższej tabeli przedstawione jest tworzenie przeczenia na przykładzie czasownika almak (kupić, brać, dostać).


1. os. ben almam biz almayız

2. os. sen almazsın siz almazsınız

3. os. o almaz onlar almazlar

Pytanie zadajemy przy użyciu partykuły mı4, która rozdziela temat czasu -…r od końcówki osobowej. Przypomnijmy, że pytanie to może mieć znaczenie uprzejmej prośby, np.

Bana yardım eder misin? – Czy możesz mi pomóc?İnsanlara hep yardım eder misin? – Czy zawsze pomagasz ludziom?

Czasownik „móc”

Odpowiednikiem czasownika „móc” jest tzw. forma możliwości, która powstaje poprzez dodanie do tematu czasownika samogłoski a² i czasownika bilmek, który odmieniamy w odpowiednim czasie.

yapmak (robić) yapabilmek (móc zrobić)

Ben bunu yapabilirim. – Ja mogę to zrobić.

Forma niemożliwości to natomiast forma czasownika w przeczeniu, którego temat poszerzony jest o a².

yapmamak (nie robić) yapamamak (nie móc zrobić)

Ben bunu yapamam. – Nie mogę tego zrobić.

GRAMATYKA

33www.jezykiobce.pl

Tryb rozkazujący – Emir kipi

Tryb rozkazujący tworzymy poprzez dodanie do tematu czasownika następujących końcówek:


2 os. Ø temat + -ın4 / -ınız4

3 os. temat + -sın4 temat + -sın4 + -lar / -ler

Gel! – Podejdź! Przyjedź! Gelin! – Podejdźcie! Niech pan / pani podejdzie!Al! – Weź! Kup!

Dla pierwszej osoby liczby pojedynczej i mnogiej używamy trybu tzw. życzącego, który tworzy się poprzez dodanie do tematu czasownika wyznacznika trybu życzącego -a / -e oraz właściwych końcówek osobowych:

Ben temat + -(y)eyim / -ayımBiz temat + -(y)alım / -elim

Biraz düşüneyim. – Niech trochę pomyślę.Parka gidelim. – Chodźmy do parku.

Używając trybu rozkazującego w pytaniu, uzyskamy formę wyrażaną w języku polskim czasownikiem „mieć”, określającą przymus lub konieczność, np.

İngilizce konuşayım mı? – Czy mam rozmawiać po angielsku?Nereye gideyim? – Dokąd mam pójść?

Formę przeczącą tworzymy dodając po temacie czasownika partykułę przeczenia ma / me z odpowiednimi końcówkami trybu rozkazującego, np.

Gitme! – Nie odchodź!Oraya gitmeyelim! – Nie jedźmy tam!


34

Tryb musu

W języku tureckim najczęstszymi formami, które służą wyrażeniu konieczności zrobienia czegoś, są:

1. Forma -malı / -meli dla wyrażania powinności, którą tworzymy następująco: temat czasownika + -malı / -meli + końcówki osobowe (czas teraźniejszy lub przeszły).

Ahmet okula gitmelidir. – Ahmet powinien iść do szkoły.Bunu bilmelisin! – Powinieneś to wiedzieć!Oraya gitmemeliydin! – Nie powinieneś był tam chodzić!

2. Forma czasownika zakończona na -ma / -me z dodanym sufiksem dzierżawczym (uzyskujemy w ten sposób formę o znaczeniu „moje robienie”, „moje czytanie” itd.) i odpowiednim czasownikiem, służącym wyrażeniu konieczności. Wszystkie z poniższych czasowników oznaczają „być koniecznym, potrzebnym”: gerekmek, lazım olmak, şart olmak, gerekli olmak. Prześledźmy to na przykładzie:

benim çalışma + -m (moje pracowanie) Benim çalışmam gerekiyor. – Muszę pracować. (dosł. Moje pracowanie jest konieczne.)

senin gitme + -n gerekiyor Gitmen gerekiyor. – Musisz iść.

onun çalışma + -sı gerekiyor Çalışması gerekiyor. – Musi pracować.

3. Czasownik zorunda olmak (być zmuszonym coś zrobić). W przypadku tej konstrukcji odmienia się czasownik olmak (być) w odpowiednim czasie.

Bu kitabı okumak zorundayım. – Jestem zmuszona przeczytać tę książkę.Bu kitabı okumak zorundasın. – Jesteś zmuszony przeczytać tę książkę.Artık dönmek zorundayız. – Musimy już wracać.

GRAMATYKA

35www.jezykiobce.pl

Tryb warunkowy

Sufiksem właściwym dla trybu warunkowego jest sufiks -sa / -se, który dodawany jest do trzeciej osoby danego czasu oraz który przyłącza końcówki osobowe drugiej grupy (porównaj: czas przeszły). Zdanie warunkowe może rozpoczynać się od wyrazów eğer lub şayet oznaczających „jeśli”. Nie zastępują jednak one sufiksu trybu warunkowego, którego użycie jest niezbędne. Poniżej przedstawiamy końcówki trybu warunkowego:


1 os. -sam / -sem -sak / -sek

2 os. -san / -sen -sanız / -seniz

3 os. -sa / -se -larsa / -lerse

Markete gidiyorsan, ekmek al! – Jeśli idziesz do sklepu, kup pieczywo.Ahmet’i sevmiyorsan onunla konuşma! – Jeśli nie lubisz Ahmeta, nie

rozmawiaj z nim.(Eğer) Hava güzel olursa pikniğe gideriz. – Jeśli będzie ładnie, pojedziemy

na piknik.Ucuzsa al! – Kup, jeśli jest tanio!Susadıysan su iç. – Jeśli chce ci się pić, napij się wody.

W zdaniach przypuszczających, gdy warunek jest niemożliwy do spełnienia, struktura wypowiedzi jest następująca:

Pierwsza część zdania: temat czasownika + sa+ se + formant czasu przeszłego + końcówki osobowe.

Druga część zdania: czasownik w czasie szerokim – aoryście z końcówkami czasu przeszłego.

Ahmet gelseydi, konuşurduk. – Gdyby Ahmet przyszedł, porozmawialibyśmy.Paran olsaydı, bunu alırdın. – Gdybyś miał pieniądze, kupiłbyś to.


36

Imiesłów czynny przeszło-teraźniejszy

Imiesłów ten wyraża czynność wykonaną w teraźniejszości lub przeszłości, choć może odnosić się również do bliskiej przyszłości. Tworzy się go dodając do tematu czasownika sufiks -an², a tłumaczy jako „-ący” lub „ten, który…”. Imiesłów zawsze poprzedza wyraz, który określa, np.

kitap okuyan çocuk (dziecko, które czyta / czytało / czytające książkę)seninle konuşan kadın (kobieta, która z tobą rozmawia / rozmawiała)

Imiesłów ten ma swój odpowiednik dla dalekiej przeszłości, wyrażany sufiksem -mış4 oraz dla przyszłości – wyrażany sufiksem -acak², np.

kitabı okumuş çocuklar (dzieci, które przeczytały książkę)kitabı okuyacak çocuklar (dzieci, które przeczytają książkę)

GRAMATYKA

37www.jezykiobce.pl

Rozdział 10 Rzeczownik zakończonyna-dık4

Rzeczowniki zakończone na sufiks -dık4 to rzeczowniki powstałe od czasowników. Rzeczowniki te oznaczają „to, co”. Sufiks -dık4 dodaje się do tematu czasownika, dodając następnie sufiksy dzierżawcze, np.

almak (dostać, kupić) – aldığım (to, co kupiłem)

Rzeczowniki zakończone na -dık4 odnoszą się do teraźniejszości i przeszłości. Dla wyrażenia przyszłości używamy formy zakończonej na -acak², np.

alacaklarım (to, co kupię; to, co dostanę)

Rzeczowniki zakończone na -dık4 i poprzedzające inny rzeczownik pełnią rolę przydawki, np.

okuduğum kitap (książka, którą przeczytałem)alacağım kitap (książka, którą wezmę / kupię)

Formy zakończone na -dık4, -acak² używane są również w zdaniach dopełnieniowych. Po sufiksie dzierżawczym dodajemy jeszcze końcówkę odpowiedniego przypadka, który określa rekcja czasownika, np.

Ahmet’in geldiğini bilmiyordum. – Nie wiedziałem, że Ahmet przyjechał.Bunu yaptığına inanamıyorum. – Nie mogę uwierzyć, że to zrobiłeś.

W zdaniach dopełnieniowych wyrażających chęć lub cel używamy jednak form imiennych czasownika zakończonych na -ma² z przyłączonym sufiksem dzierżawczym i zazwyczaj końcówki biernika -ı4.Czasowniki najczęściej używane w zdaniach wyrażających chęć, pragnienie to: rica etmek (prosić), istemek (chcieć, poprosić), teklif etmek (zaproponować), tavsiye etmek (polecić).


38

Ahmet gelmemi istiyor. – Ahmet chce, żebym przyszła. (dosł. mojego przyjścia)

Annen alışveriş yapmanı söyledi. – Twoja mama powiedziała, żebyś zrobił zakupy.

Ayşe, Ahmet’in daha fazla ders çalışmasını istiyor. – Ayşe chce, żeby Ahmet więcej się uczył. (jego uczenia się)

Arkadaşım akşam ona yardım etmemi istedi. – Przyjaciel poprosił, bym mu wieczorem pomógł.

Onun seninle konuşmasını istiyor musun? – Czy chcesz, żeby on z tobą porozmawiał?

Memur biraz beklememizi rica eti. – Urzędnik poprosił, żebyśmy chwilę poczekali.

Yarın gelmemizi söylediler. – Powiedzieli, żebyśmy przyszli jutro.Daha yavaş konuşmanı rica ediyorum. – Proszę, żebyś mówił wolniej.

GRAMATYKA

39www.jezykiobce.pl

Rozdział 11 Liczebnik

Omawiając temat liczebników jedną z ważnych kwestii jest fakt, że – poza kilkoma wyjątkami – rzeczownik poprzedzony liczebnikiem pozostaje w liczbie pojedynczej, np.

iki elma (dwa jabłka)elli kişi (pięćdziesiąt osób)

Liczebniki złożone rozpoczynają się od posiadającego najwyższą wartość, np. 535 to beş yüz otuz beş, gdzie yüz to „sto”, otuz „trzydzieści” a beş to „pięć”.

Liczebniki porządkowe tworzymy dodając do liczebnika głównego sufiks -(ı)4ncı4.

bir (jeden) – birinci (pierwszy)iki (dwa) – ikinci (drugi)üç (trzy) – üçüncü (trzeci)

Uwaga!dört (cztery) – dördüncü (czwarty)


40

Rozdział 12 Pytania

W języku tureckim nie zadaje się pytań poprzez intonację czy inwersję. Tworząc pytanie, którego odpowiedź zaczyna się na evet (tak) lub hayır (nie), musimy użyć partykuły pytającej mı4. Lokalizacja partykuły pytającej została omówiona w rozdziałach dotyczących poszczególnych czasów.

Ekmek var mı? – Czy jest chleb?Sinemaya gidiyor muyuz? – Idziemy do kina?Bu filmi seyrettin mi? – Czy widziałeś ten film?

Partykuła mı4 jest ruchoma i może znajdować się po każdym elemencie zdania, o który chcemy zapytać, np.

Bugün turistler Topkapı Sarayı’nı gezecekler. – Dziś turyści zwiedzą pałac Topkapı.

Bugün turistler Topkapı Sarayı’nı gezecekler mi? – Czy dzisiaj turyści zwiedzą pałac Topkapı?

Bugün mü turistler Topkapı Sarayı’nı gezecekler? – Czy to dzisiaj turyści zwiedzą pałac Topkapı?

Bugün turistler mi Topkapı Sarayı’nı gezecekler? – Czy to turyści dzisiaj zwiedzą pałac Topkapı?

Bugün turistler Topkapı Sarayı’nı mı gezecekeler? – Czy to pałac Topkapı będą dzisiaj zwiedzać turyści?

Pytania inne niż te z partykułą mı² podobnie jak w języku polskim zawierają zaimek pytajny.

Kim? Ne? (Kto? Co?) Kim Topkapı Sarayı’nı gezmek istiyor? – Kto chce zwiedzić pałac Topkapı?

Nerede? (Gdzie?)Topkapı Sarayı nerede? – Gdzie jest pałac Topkapı?

GRAMATYKA

41www.jezykiobce.pl

Nereye? (Dokąd?)Bugün nereye gidiyoruz? – Dokąd dzisiaj idziemy?

Nereden? (Skąd?)Siz nereden geldiniz? – Skąd przyjechaliście?

Neden? Niçin? (Dlaczego?)Neden Türkçe öğreniyorsun? – Dlaczego uczysz się tureckiego?

Ne zaman? (Kiedy?)Ne zaman Türkiye’ye geldiniz? – Kiedy przyjechaliście do Turcji?

Nasıl? (Jak? Jaki?)Nasılsın? – Jak się masz?Bugün hava nasıl? – Jaka dziś jest pogoda?

Hangi? (Który?)Hangi odada kalmak istersin? – W którym pokoju chcesz się zatrzymać?

Kaç? (Ile?)Kaç yaşındasın? – Ile masz lat?Bu kaç lira? – Ile to kosztuje?

Ne kadar? (Ile? Jak długo?)Bu film ne kadar sürüyor? – Ile trwa ten film?Muz ne kadar? – Ile (kosztują) banany?


42

Alfabet:

A a [a]B b [b] C c [dż] Ç ç [cz]D d [d] E e [e] F f [f] G g [g]Ğ ğ yumuşak ge, litera niema,

wydłuża następującą po niej samogłoskę

H h [h] I ı [y] İ i [i] J j [ż] K k [k]

L l [l] M m [m] N n [n] O o [o] Ö ö [ö]P p [p] R r [r] S s [s] Ş ş wymawiane jako dźwięk

pośredni między [sz] a [ś] T t [t] U u [u] Ü ü [ü]V v [w] Y y [j] Z z [z]

Podstawowe zwroty i wyrażenia:

tak – evet jest – varnie – hayır nie ma – yok

Lekcja 1 Podstawowezwroty iwyrażenia

Wysłuchajsłówekizwrotów,powtarzajzalektoremsłówkatureckie.2

CD 1

43www.jezykiobce.pl

LEKCJA 1

Zaimki:

ja – benty – senon, ona, ono – oPan – bay lub beyPani – bayan lub hanım

my – bizwy – sizoni, one – onlarPaństwo – siz

Czasownik „być”:

Ja jestem Polakiem. – Ben Polonyalıyım.Ty jesteś Polakiem. – Sen Polonyalısın.On jest Polakiem. Ona jest Polką. – O Polonyalı(dır).My jesteśmy Polakami. – Biz Polonyalıyız.Wy jesteście Polakami. – Siz Polonyalısınız.Oni są Polakami. One są Polkami. – Onlar Polonyalı(lar).

Czasownik „mieć”:

Ja mam dom. – Evim var.Ty masz dom. – Evin var.On ma dom. Ona ma dom. – Evi var.My mamy dom. – Evimiz var.Wy macie dom. – Eviniz var.Oni mają dom. One mają dom. – Evleri var.

Zwroty grzecznościowe:

Dzień dobry! (rano) – Günaydın!Dzień dobry! (po południu) – İyi günler!Cześć! (powitanie) – Merhaba!Pa! – Haydi bay bay!Dobry wieczór! – İyi akşamlar!Dobranoc! – İyi geceler!


44

Do widzenia! – Görüşürüz! lub Allahaısmarladık! (wypowiadane przez osobę wychodzącą) lub Güle güle! (wypowiadane do osoby wychodzącej)

Proszę. (podając coś) – Buyurun.Dziękuję. – Teşekkürler. lub Teşekkür ederim.Proszę. (prosząc o coś) – Lütfen.Dzięki! – Sağol!Proszę bardzo. Nie ma za co. – Rica ederim. lub Bir şey değil.Przepraszam! (np. zaczepiając osobę nieznajomą) – Pardon!Dziękuję bardzo. – Çok teşekkür ederim.Nie ma sprawy. (odpowiedź na podziękowanie za wyświadczoną usługę)

– Bir şey değil.Przepraszam. Przykro mi. – Affedersiniz. lub Özür dilerim.Nic nie szkodzi. (odpowiedź na czyjeś przeprosiny) – Önemli değil.

lub Estağfurullah.Tak, poproszę. (o coś) – Tamam, lütfen. Na zdrowie! (toast) – Şerefe!Smacznego! – Afiyet olsun!podziękowanie osobie, która przygotowała posiłek (dosłownie „Zdrowie dla

twych rąk.”) – Elinize sağlık.Na zdrowie! (po kichnięciu) – Çok yaşa!odpowiedź na „Na zdrowie!” – Hep beraber!Zgadzam się. Dobrze. – Tamam. lub Peki.Z przyjemnością. – Zevkle.Serdecznie pozdrawiam. – Çok selamlar.Witamy serdecznie. – Hoş geldiniz. odpowiedź na „Witamy serdecznie.”– Hoş bulduk.Miłego dnia. – Hayırlı günler. lub İyi günler.Tobie również życzę miłego dnia. – Sana da. Cześć! – Merhaba!Na razie! – Hoşça kal!Do zobaczenia! – Görüşürüz! Do zobaczenia wkrótce. – En kısa zamanda görüşmek üzere.Słucham? – Efendim?

Pytania:

Wysłuchajuważniezdań,powtarzajjezalektorem.

Czy mówisz po turecku? – Türkçe biliyor musun? Czy mówi pan po angielsku? – İngilizce biliyor musunuz?Nie mówię dobrze po turecku. – Türkçeyi iyi bilmiyorum.Mówię po turecku tylko trochę. – Çok az Türkçe biliyorum.Proszę mówić powoli. – Biraz daha yavaş konuşabilir misiniz?Nie mówię po turecku, ale rozumiem pojedyncze słowa. – Türkçe

konuşamam, ama birkaç kelime anlayabilirim. Mówię po niemiecku. – Almanca biliyorum.Czy możesz powtórzyć? – Lütfen tekrar eder misiniz?Nie rozumiem. – Anlamıyorum.Czy możesz powtórzyć ostatnie słowo? – Son kelimeyi tekrar edebilir

misiniz?Nie wiem. – Bilmiyorum.Czy mógłby pan to zapisać? – Bunu yazabilir misiniz?Jak się masz? – Nasılsın? lub Nasılsınız?Dziękuję, mam się dobrze. – İyiyim, teşekkür ederim.A jak ty się masz? – Ya sen nasılsın? lub Siz nasılsınız?Jak się nazywasz? – Adın nedir? Jak się pan nazywa? – Adınız nedir?Mam na imię Umut. – Benim adım Umut.Mam na imię Volkan. – Benim adım Volkan.Nazywam się Ahmet Özkan. – Benim adım Ahmet Özkan.Czy możesz to przeliterować? – Bu kelimeyi harf harf söyleyebilir misin? lub

Kodlar mısın?Skąd jesteś? Skąd pochodzisz? – Nerelisin?Jestem z Polski. – Polonyalıyım.Gdzie mieszkasz? – Nerede oturuyorsun?

CD 1

45www.jezykiobce.pl

LEKCJA 1

Pytania:

jak? – nasıl? co? – ne?jak dużo? ile? – ne kadar?kto? – kim?

gdzie? – nerede?kiedy? – ne zaman?dlaczego? – neden?który? która? które? – hangi?


Czy mówisz po turecku? – Türkçe biliyor musun? Czy mówi pan po angielsku? – İngilizce biliyor musunuz?Nie mówię dobrze po turecku. – Türkçeyi iyi bilmiyorum.Mówię po turecku tylko trochę. – Çok az Türkçe biliyorum.Proszę mówić powoli. – Biraz daha yavaş konuşabilir misiniz?Nie mówię po turecku, ale rozumiem pojedyncze słowa. – Türkçe

konuşamam, ama birkaç kelime anlayabilirim. Mówię po niemiecku. – Almanca biliyorum.Czy możesz powtórzyć? – Lütfen tekrar eder misiniz?Nie rozumiem. – Anlamıyorum.Czy możesz powtórzyć ostatnie słowo? – Son kelimeyi tekrar edebilir

misiniz?Nie wiem. – Bilmiyorum.Czy mógłby pan to zapisać? – Bunu yazabilir misiniz?Jak się masz? – Nasılsın? lub Nasılsınız?Dziękuję, mam się dobrze. – İyiyim, teşekkür ederim.A jak ty się masz? – Ya sen nasılsın? lub Siz nasılsınız?Jak się nazywasz? – Adın nedir? Jak się pan nazywa? – Adınız nedir?Mam na imię Umut. – Benim adım Umut.Mam na imię Volkan. – Benim adım Volkan.Nazywam się Ahmet Özkan. – Benim adım Ahmet Özkan.Czy możesz to przeliterować? – Bu kelimeyi harf harf söyleyebilir misin? lub

Kodlar mısın?Skąd jesteś? Skąd pochodzisz? – Nerelisin?Jestem z Polski. – Polonyalıyım.Gdzie mieszkasz? – Nerede oturuyorsun?

3


46

Przećwiczzwrotyztejlekcji.Powiedzpoturecku:

Ćwiczenie 11. Jak się nazywasz? 2. Nazywam się Anna. 3. Skąd jesteś? 4. Jestem z Polski. 5. Mieszkam w Warszawie. 6. Czy mówisz po turecku?

Ćwiczenie 21. Tak, mówię po turecku. 2. Jak się masz? 3. Dziękuję, dobrze. 4. Czy mógłbym poprosić o pomoc? 5. Tak, oczywiście.

Słówkadodatkowe

Napisy na znakach:

pchać – itmekciągnąć – çekmekwejście – girişwyjście – çıkışzakaz palenia – sigara içilmezzakaz parkowania – park yasaktırProszę nie wchodzić. – Lütfen girmeyin.Zakaz wstępu. – Girmek yasaktır. Wstęp wzbroniony. – Girmek yasaktır.Zakaz fotografowania. – Fotoğraf çekmek yasaktır.Cisza! W tym miejscu obowiązuje cisza. – Lütfen sessiz olunuz!Uwaga na stopień. – Dikkat basamak var.Uwaga na odstęp. – Dikkat boşluk var.Wyjście ewakuacyjne. – Yangın çıkışı.

Mieszkam w Stambule. – İstanbul’da oturuyorum.Od kiedy mieszkasz w Stambule? – Ne zamandan beri İstanbul’da

oturuyorsun?Czy mógłbyś mi pomóc? – Lütfen bana yardım edebilir misin?Dziękuję za pomoc. – Yardımınız için teşekkür ederim.Chciałbym go poznać. – Onunla tanışmak isterim.Miło cię poznać. – Çok memnun oldum.

Posłuchajdialogu,najpierwwwersjioryginalnej,późniejztłumaczeniem.

– Merhaba! Adın nedir? Cześć! Jak masz na imię?– Benim adım Anna. Mam na imię Anna.– Hoş geldin Anna. Memnun oldum. Nerelisin? Witaj, Anno. Miło cię poznać. Skąd jesteś?– Polonyalıyım. Jestem z Polski.– Arkadaşın nereli? Skąd jest twoja przyjaciółka?– O Türk. Ona jest z Turcji.– Benim adım Emre Şahin. Ben Türküm. Ja nazywam się Emre Şahin. Jestem Turkiem.– Tanıştığımıza memnun oldum! Miło cię poznać!

Aterazwysłuchajjeszczerazkwestiizdialoguwrazztłumaczeniem,powtarzajposzczególnewypowiedzizalektorem.

4

5

CD 1

47www.jezykiobce.pl

LEKCJA 1


Ćwiczenie 11. Jak się nazywasz? 2. Nazywam się Anna. 3. Skąd jesteś? 4. Jestem z Polski. 5. Mieszkam w Warszawie. 6. Czy mówisz po turecku?

Ćwiczenie 21. Tak, mówię po turecku. 2. Jak się masz? 3. Dziękuję, dobrze. 4. Czy mógłbym poprosić o pomoc? 5. Tak, oczywiście.

Słówkadodatkowe

Napisy na znakach:

pchać – itmekciągnąć – çekmekwejście – girişwyjście – çıkışzakaz palenia – sigara içilmezzakaz parkowania – park yasaktırProszę nie wchodzić. – Lütfen girmeyin.Zakaz wstępu. – Girmek yasaktır. Wstęp wzbroniony. – Girmek yasaktır.Zakaz fotografowania. – Fotoğraf çekmek yasaktır.Cisza! W tym miejscu obowiązuje cisza. – Lütfen sessiz olunuz!Uwaga na stopień. – Dikkat basamak var.Uwaga na odstęp. – Dikkat boşluk var.Wyjście ewakuacyjne. – Yangın çıkışı.

6


48

Kraje,ichmieszkańcyiformyprzymiotnikowe:

Kraj Kraj – nazwa turecka

Mieszkaniec(rzeczownik) Język

Anglia İngiltere İngiliz İngilizce

Chiny Çin Çinli Çince

Czechy Çek Cumhuriyeti Çek Çekçe

Dania Danimarka Danimarkalı Danca

Finlandia Finlandiya Finli Fince

Francja Fransa Fransız Fransızca

Grecja Yunanistan Yunanlı Yunanca

Hiszpania İspanya İspanyol İspanyolca

Holandia Hollanda Hollandalı Hollandaca

Japonia Japonya Japon Japonca

Niemcy Almanya Alman Almanca

Norwegia Norveç Norveçli Norveççe

Polska Polonya Polonyalı Lehçe

Portugalia Portekiz Portekizli Portekizce

Rosja Rusya Rus Rusça

Stany Zjednoczone ABD (Amerika Birleşik Devletleri) Amerikalı İngilizce

Szwecja İsveç İsveçli İsveççe

Turcja Türkiye Türk Türkçe

Węgry Macaristan Macar Macarca

Włochy İtalya İtalyan İtalyanca

CD 1

49www.jezykiobce.pl

LEKCJA 1

Nazwiska i tytułowanie

Mieszkańcy Anatolii w czasach osmańskich nie zwykli używać nazwisk. Zgodnie z muzułmańskim zwyczajem, posługiwali się pierwszym imieniem oraz drugim, będącym imieniem ojca. Gdy na świat przychodziło dziecko, pierwsze imię zależało od rodziców, zaś drugie było dziedziczone po ojcu, co przywodzi na myśl rosyjską zasadę otczestwa. Ponadto po imieniu powszechne było używanie tytułów, takich jak Paşa (dosł. wielki pan), Efendi (szanowny pan), Bey (pan), Hanım (pani). Nazwiska w rozumieniu europejskim używane były jedynie przez chrześcijan i żydów zamieszkujących Imperium Osmańskie. Sytuacja uległa całkowitej zmianie po ustanowieniu Republiki Tureckiej. Na skutek reformy europeizacji kraju w 1934 roku wprowadzono prawo nakładające na wszystkich Turków obowiązek posługiwania się nazwiskami, które sami mogli sobie wybrać. Jeśli tego nie zrobili, zostawały im przypisywane niejako automatycznie, z urzędu. Do dziś w społeczeństwie tureckim funkcjonuje wiele nazwisk odzwierciedlających fantazję ich twórców – powszechnie można spotkać Turków o nazwisku Zeytinoğlu (syn oliwki) czy Gülperi (różana wróżka). W życiu codziennym można się spotkać z tytułowaniem innych przy pomocy samego imienia oraz odpowiedniego przydomka. W ten sposób do imienia kobiety dodaje się zwykle tytuł Hanım (pani). Analogicznie po imieniu mężczyzny pojawić się powinien tytuł Bey (pan). A zatem kobieta nazywająca się na przykład Ayşe Turgut, w miejscu pracy nazywana będzie Ayşe Hanım; zaś mężczyzna noszący imię i nazwisko Murat Mutluoğlu będzie tytułowany Murat Bey. Zdarza się, że Turcy zwracają się do siebie ignorując imiona i używając jedynie profesji danej osoby. Wówczas człowiek wykonujący zawód doktora jest tytułowany zależnie od płci jako Doktor Bey (pan doktor) lub Doktor Hanım (pani doktor). W kontaktach handlowych na bazarze lub w małych tradycyjnych sklepach, sprzedawcy zwracają się do klientów używając zwrotów zarezerwowanych zwykle dla członków rodziny. Starsi klienci tytułowani są często jako amca (wujek) lub teyze (ciocia), młodsi natomiast jako abi (brat) lub abla (siostra), co sprzyja nawiązaniu lepszego kontaktu.


50

Liczebniki:

zero – sıfırjeden – birdwa – ikitrzy – üçcztery – dörtpięć – beşsześć – altısiedem – yediosiem – sekizdziewięć – dokuzdziesięć – onjedenaście – on bir dwanaście – on ikitrzynaście – on üçczternaście – on dörtpiętnaście – on beşszesnaście – on altı siedemnaście – on yediosiemnaście – on sekizdziewiętnaście – on dokuzdwadzieścia – yirmidwadzieścia jeden – yirmi birtrzydzieści – otuzczterdzieści – kırkpięćdziesiąt – ellisześćdziesiąt – altmışsiedemdziesiąt – yetmiş

osiemdziesiąt – seksendziewięćdziesiąt – doksansto – yüztysiąc – bin

Dni tygodnia:

poniedziałek – pazartesiwtorek – salıśroda – çarşambaczwartek – perşembepiątek – cumasobota – cumartesiniedziela – pazar

Określenia czasu:

data – tarihdzień – günnoc – gecepółnoc – gece yarısıpołudnie – öğleprzed południem – öğleden öncepo południu – öğleden sonrapóźno – geçwcześnie – erkensekunda – saniye

8

Lekcja 2 Liczebniki,dnitygodnia, poryrokuiczas



Która jest godzina? – Saat kaç?Jest piąta. – Saat beş.Jest 18:10. – Saat on sekizi on geçiyor. lub Saat altıyı on geçiyor.Jest 14:30. – Saat on dört buçuk. lub Saat iki buçuk.Jest 2:45. – Saat iki kırk beş. lub Saat üçe çeyrek var.Jestem spóźniony. – Geç kaldım.Bądź na czas! – Lütfen geç kalma!Nie spóźnię się! – Geç kalmam!Postaram się być na czas. – Zamanında gelmeye çalışacağım.Dzisiaj jest 9 maja 2009 roku. – Bugün dokuz mayıs iki bin dokuzdur.Jaki jest twój numer telefonu? – Senin telefon numaran nedir?Mój numer telefonu to 0607844081. – Benim telefon numaram

0607844081.

CD 1

51www.jezykiobce.pl

LEKCJA 2

minuta – dakikakwadrans – çeyrekgodzina – saatwczoraj – dündzisiaj – bugünjutro – yarındwa dni temu – iki gün önceza dwa dni – iki gün sonraweekend – hafta sonutydzień – haftamiesiąc – ayrok – yılwiek – yüzyıl

Miesiące:

styczeń – ocakluty – şubat

marzec – martkwiecień – nisanmaj – mayısczerwiec – haziranlipiec – temmuzsierpień – ağustoswrzesień – eylülpaździernik – ekimlistopad – kasımgrudzień – aralık

Pory roku:

pora roku – mevsimwiosna – ilkbaharlato – yazjesień – sonbaharzima – kış


Która jest godzina? – Saat kaç?Jest piąta. – Saat beş.Jest 18:10. – Saat on sekizi on geçiyor. lub Saat altıyı on geçiyor.Jest 14:30. – Saat on dört buçuk. lub Saat iki buçuk.Jest 2:45. – Saat iki kırk beş. lub Saat üçe çeyrek var.Jestem spóźniony. – Geç kaldım.Bądź na czas! – Lütfen geç kalma!Nie spóźnię się! – Geç kalmam!Postaram się być na czas. – Zamanında gelmeye çalışacağım.Dzisiaj jest 9 maja 2009 roku. – Bugün dokuz mayıs iki bin dokuzdur.Jaki jest twój numer telefonu? – Senin telefon numaran nedir?Mój numer telefonu to 0607844081. – Benim telefon numaram

0607844081.

9


52


Przećwiczzwrotyztejlekcji:

1. Zapytaj kogoś o godzinę.2. Powiedz, że w Nowym Jorku jest teraz godzina 6 rano, a w Londynie

12 w południe.3. Powiedz, jaki jest dzisiaj dzień tygodnia.4. Nazwij aktualną porę roku i miesiąc.

Słówkadodatkowe

Święta:

Wielkanoc – PaskalyaBoże Narodzenie – Noel BayramıWigilia – Noel ArifesiSylwester / Nowy Rok – Yılbaşı (to samo słowo stosuje się na określenie

tych dwóch dni)

Czy mógłbyś mi dać swój numer telefonu? – Senin telefon numaranı öğrenebilir miyim?

Czy mógłbyś powtórzyć? – Tekrar söyleyebilir misin?

Posłuchajdialogu,napierwwwersjioryginalnej,późniejztłumaczeniem.

– Pardon, saat kaç? Przepraszam, która jest teraz godzina? – Saat on sekiz. Jest 18:00. – New York’ta saat kaç? A która jest teraz godzina w Nowym Jorku? – New York’ta saat on. W Nowym Jorku jest teraz 10:00. – Sabah mı akşam mı? Rano czy wieczorem? – Sabah. Rano. – Tokyo’da saat kaç? A która godzina jest w Tokio?– Tokyo’da saat bir sonraki gün gece iki. W Tokio jest teraz 2 w nocy następnego dnia. – Bu bizde çarşambayken Tokyo’da perşembe mi demek? Czyli u nas jest środa, a w Japonii jest już czwartek?– Evet! Tak! – Şimdi orada hangi mevsim var? A jaka jest tam teraz pora roku?– Aynı bizdeki gibi – yaz. Fakat Arjantin’de kış var. Taka sama jak u nas – lato. Za to w Argentynie jest teraz zima.

10

CD 1

53www.jezykiobce.pl

LEKCJA 2



1. Zapytaj kogoś o godzinę.2. Powiedz, że w Nowym Jorku jest teraz godzina 6 rano, a w Londynie

12 w południe.3. Powiedz, jaki jest dzisiaj dzień tygodnia.4. Nazwij aktualną porę roku i miesiąc.

Słówkadodatkowe

Święta:

Wielkanoc – PaskalyaBoże Narodzenie – Noel BayramıWigilia – Noel ArifesiSylwester / Nowy Rok – Yılbaşı (to samo słowo stosuje się na określenie

tych dwóch dni)

11

12

Liczebniki porządkowe:

pierwszy – birincidrugi – ikincitrzeci – üçüncünastępny – sonrakipoprzedni – öncekiostatni – son lub sonuncu

Tureckie święta regionalne:

Święto Ofiarowania – Kurban Bayramı

Ramadan – RamazanŚwięto Republiki (29 października)

– Cumhuriyet BayramıŚwięta Noc – Kandil GecesiDzień Zwycięstwa – Zafer BayramıDzień Dziecka (23 kwietnia) – Çocuk

Bayramı


54

Turecki Nowy Rok

Jeśli nadarzy się nam okazja odwiedzenia Turcji w grudniu, na pewno będziemy zaskoczeni faktem, że w tym czasie ulice dużych miast rozświetlają tysiące choinkowych lampek, zaś sklepowe wystawy ozdabiają bożonarodzeniowe drzewka i świąteczne dekoracje. Nie sądźmy jednak, że Turcy obchodzą w ten sposób Boże Narodzenie. Nic bardziej mylnego! Okazuje się, że to po prostu turecki sposób celebrowania Nowego Roku (Yılbaşı) i wyraz europeizacji kraju, który tak przystosowuje zachodnie zwyczaje do własnych tradycji. Salon odzieżowy Vakko w Stambule, należący do sieci sklepów tureckiego kreatora mody Vitali Hakko, był pierwszym w Turcji, który w latach 80-tych zdecydował się ozdobić w grudniu swoje witryny świątecznymi dekoracjami. Wywołało to protesty konserwatywnych wyznawców islamu i doprowadziło nawet do prób wybicia sklepowych szyb. Mimo to wkrótce modę na dekorowanie sklepów choinkami i Mikołajami w okresie przedsylwestrowym przejęli pozostali przedsiębiorcy i zwyczajni ludzie. Obecnie w grudniu w dużych miastach wiele okien jest udekorowanych iluminacją z kolorowych lampek, zaś mieszkania zdobią choinki z bombkami. Do tradycji należy również obdarowywanie bliskich upominkami w noc sylwestrową. Dla większości Turków jest to czas domowych spotkań z przyjaciółmi i gry w turecką grę Okey wywodzącą się z niemieckiej gry rummikub. Inni decydują się na udział w specjalnie organizowanych balach noworocznych. Natomiast dla najbardziej konserwatywnej części społeczeństwa tradycja obchodzenia Sylwestra jest sprzeczna z islamem, w związku z czym całkowicie ją bojkotują. Należy w tym miejscu wspomnieć, że część obywateli Turcji – zwłaszcza tych o kurdyjskim pochodzeniu, wyznających alewizm, obchodzi Newroz (Nevruz Bayramı) – kurdyjski Nowy Rok przypadający na dzień równonocy wiosennej. Jak głosi legenda, cztery tysiące lat temu okrutny król Aži Dahaka ciemiężył swój naród i mordował młodzieńców. Gdy w pierwszym dniu wiosny został w końcu uśmiercony, poddanych ogarnęła prawdziwa radość. Wiadomość o pokonaniu tyrana przesyłali sobie przy pomocy ognisk rozpalanych na wzgórzach. Do dziś ludność Anatolii by upamiętnić to wydarzenie w dniu Newrozu rozpala ogniska i skacze przez ogień.

Lekcja 3 Człowiekirodzina

Wysłuchajsłówekizwrotów,powtarzajzalektoremsłówkatureckie.

CD 1

55www.jezykiobce.pl

LEKCJA 3

Człowiek:

mężczyzna – erkekkobieta – kadındziewczyna – kızchłopak – erkekczłowiek – insan lub adamosoba – kişidziecko – çocukniemowlę – bebeknastolatek – yeni yetme młody – genç dorosły – yetişkinstary – yaşlıstarszy – daha büyükmłodszy – daha küçükw tym samym wieku – aynı yaşta

Małżeństwo i rodzina:

randka – randevu ślub – nikâh małżeństwo – evlilikwesele – düğünrodzina – ailerozwód – boşanmaseparacja – ayrılmazaręczyny – nişan

Członkowie rodziny:

matka – anneojciec – babasyn – oğulcórka – kızdziadek – büyükbaba (ze strony ojca)

lub dede (ze strony matki)babcia – babaanne (ze strony ojca)

lub anneanne (ze strony matki) rodzice – anne baba lub ebeveynżona – karı lub eş brat – erkek kardeşsiostra – kız kardeşmąż – koca lub eş

Lekcja 3 Człowiekirodzina



56

– Evet, evliyim. Tak.– Çocuğunuz var mı? Czy ma pan dzieci?– Evet, iki kızım ve bir oğlum var. Tak, mam dwie córki i syna.– Onlar kaç yaşında? Ile mają lat?– Oğlum sekiz yaşında, kızlarım ikiz ve beş yaşındalar. Chłopak ma 8 lat, a dziewczynki są bliźniaczkami i mają po 5 lat.


Przećwiczzwrotyztejlekcji.Odpowiedznapytania:

1. Czy masz rodzeństwo? 2. Czy masz dzieci? 3. Czy jesteś żonaty? 4. Ile masz lat?


Ile masz lat? – Kaç yaşındasın?Mam 20 lat. – Ben yirmi yaşındayım. Czy masz rodzeństwo? – Kardeşin var mı?Tak, mam starszego brata i młodszą siostrę. – Evet, bir abim ve bir kız

kardeşim var.Ile lat ma twoja siostra? – Kardeşin kaç yaşında?Ona ma 30 lat. – Otuz yaşında.Kiedy się urodziłeś? – Ne zaman doğdun?Urodziłem się w 1960 roku. – Bin dokuz yüz altmış yılında doğdum.Czy masz dzieci? – Çocuğun var mı?Nie, nie mam dzieci. – Çocuğum yok.Jesteś żonaty? Jesteś mężatką? – Evli misin?Tak, jestem mężatką. – Evet, evliyim.Nie, jestem rozwiedziona. – Hayır, boşandım.Nie, ale mam dziewczynę. – Hayır, fakat sevgilim var.


– Adınız ne? Jak się pan nazywa?– Adım Murat Çetin. Murat Çetin.– Ne zaman doğdunuz? Kiedy się pan urodził? – Yirmi sekiz kasım bin dokuz yüz altmış dokuz tarihinde doğdum. Urodziłem się 28 listopada 1969 roku.– Nerede doğdunuz? Gdzie się pan urodził?– Ankara’da doğdum. Urodziłem się w Ankarze.– Evli misiniz? Czy jest pan żonaty?

14

15

CD 1

57www.jezykiobce.pl

LEKCJA 3

– Evet, evliyim. Tak.– Çocuğunuz var mı? Czy ma pan dzieci?– Evet, iki kızım ve bir oğlum var. Tak, mam dwie córki i syna.– Onlar kaç yaşında? Ile mają lat?– Oğlum sekiz yaşında, kızlarım ikiz ve beş yaşındalar. Chłopak ma 8 lat, a dziewczynki są bliźniaczkami i mają po 5 lat.


Przećwiczzwrotyztejlekcji.Odpowiedznapytania:

1. Czy masz rodzeństwo? 2. Czy masz dzieci? 3. Czy jesteś żonaty? 4. Ile masz lat?

16

17


58

Słówkadodatkowe

Dane osobowe:

imię – ilk isimdrugie imię – orta isim lub ikinci

isimnazwisko – soyadwiek – yaşmiejsce urodzenia – doğum yeridata urodzenia – doğum tarihinarodowość – uyrukpłeć – cinsiyetstan cywilny – medeni halwolny, wolna – bekarpanna, kawaler – bekarrozwiedziony, rozwiedziona – boşanmışżonaty, zamężna – evlipotomstwo – çocuklarnazwisko panieńskie – kızlık soyadıimię ojca – baba adıimię matki – ana adı lub anne adı

Rodzina:

siostrzeniec – erkek yeğensiostrzenica – kız yeğenkuzyn, kuzynka – kuzenciocia (ze strony ojca) – halaciocia (ze strony matki) – teyzewujek (ze strony ojca) – amcawujek (ze strony matki) – dayıstarszy brat – ağabey lub abistarsza siostra – ablarodzeństwo – kardeşlerbliźnięta – ikiz szwagier – bacanak lub enişteszwagierka – baldız lub eltiteść – kayınpeder lub kayınbabateściowa – kayınvalide lub kaynanazięć – damatsynowa – gelinwdowa – dul kadınwdowiec – dul erkeksympatia – sevgilimacocha – üvey anneojczym – üvey babamatka chrzestna – vaftiz annesiojciec chrzestny – vaftiz babası

CD 1

59www.jezykiobce.pl

LEKCJA 3

Noc Henny i ślub

Ślub jest w Turcji poprzedzony aż trzema oddzielnymi ceremoniami, a małżeństwa do dziś bywają aranżowane przez rodziny. Co więcej, w pewnych środowiskach nadal dochodzi do ślubów między kuzynami i nie wywołuje to konsternacji. Kiedy mężczyzna zdecyduje się na jakąś kandydatkę, z całą rodziną udaje się do domu wybranki. Krewni w jego imieniu proszą jej ojca o rękę dziewczyny. W czasie spotkania serwuje się kawę – jeśli poda się ją słoną, oznacza to odmowę. W przypadku powodzenia – kolejnym etapem są zaręczyny (nişan) mające charakter niemal równie uroczysty co sam ślub. Narzeczona powinna mieć specjalną kreację, zaprasza się gości, wymienia zaręczynowe obrączki i udaje się do fotografa. Przed samym ślubem następuje tzw. Kına Gecesi (Noc Henny) – odpowiednik zachodnioeuropejskiego wieczoru panieńskiego, podczas którego spotykają się krewne i koleżanki panny młodej. Czas upływa na poczęstunku, tańcach i śpiewie. Kulminacją uroczystości jest moment, gdy ubrana w specjalną czerwoną suknię i welon zakrywający twarz panna młoda siedzi na krześle, a goście śpiewając krążą wokół niej z tacą henny i zapalonymi świeczkami. Następnie na ręce jej i gości nakłada się hennę, która będzie je zdobić przez kolejne tygodnie. Ślub (düğün) jest uroczystością świecką, prowadzoną przez urzędnika państwowego zwykle w specjalnej sali ślubów (nikâh salonu). Goście nie przynoszą zwykle kwiatów, przyjęte jest natomiast obdarowywanie młodych złotymi monetami i pieniędzmi. W Turcji to pan młody jest zobowiązany do wniesienia daru ślubnego dla małżonki i jest to zazwyczaj złoto lub inne kosztowności. Śluby udzielane przez duchownego muzułmańskiego (zwane İmam Nikâhı) nie mają jakiejkolwiek mocy prawnej i są zakazane przez świeckie prawo Turcji, jako że stanowią otwartą furtkę dla poligamii, która jest w tym kraju surowo zabroniona.


60

Części ciała:

noga – bacakręka – kolramię – omuzgłowa – baş włosy – saçlaroczy – gözlernos – burunusta – dudakuszy – kulaklarbroda (zarost) – sakalwąsy – bıyıkzęby – dişlerszyja – boğazbrzuch – karınplecy – sırtpiersi – göğüs

Wygląd:

długi – uzun krótki – kısaniski (niskiego wzrostu) – kısa boylu wysoki (wysokiego wzrostu) – uzun

boylu

mały – küçük lub ufakduży – büyük lub kocamangruby – şişmanszczupły – zayıfsilny – güçlübrzydki – çirkinpiękny – güzel przystojny – yakışıklıchudy – sıska

Cechy charakteru:

mądry – zekigłupi – aptalszczęśliwy – mutlu smutny – üzgün lub mutsuz zły, rozgniewany – kızgınnerwowy – asabinieśmiały – çekingenradosny – neşeligrzeczny – nazikżyczliwy – iyi niyetli lub mültefitmiły – hoş inteligentny – akıllı

Lekcja 4 Częściciała, cechycharakteru, opisosoby

Wysłuchajsłówekizwrotów,powtarzajzalektoremsłówkatureckie. 18


Wyglądasz dobrze. – Sen çok iyi görünüyorsun.Jestem w złym nastroju. – Benim ruhsal durumum kötü.Jestem we wspaniałym nastroju. – Benim ruhsal durumum çok iyi.Marek to mój najlepszy przyjaciel. – Marek benim en yakın arkadaşımdır.Ona jest wyższa od niego. – O, ondan daha uzun boyludur.On jest tak silny jak Stallone. – O, Stallone kadar güçlüdür.Ona jest bardzo ładna. – O çok güzeldir.On jest zbyt nerwowy. – O daha çok asabidir.On jest źle wychowany. – O çok kabadır.Ona jest miła i serdeczna. – O hoş ve sıcaktır.Ona jest dobrze wychowana. – O çok naziktir.Oni są nieuprzejmi. – Onlar çok kabalar.Lubię ją. – Onu seviyorum.

CD 1

61www.jezykiobce.pl

LEKCJA 4

Stopniowanie przymiotników:

dobry – iyilepszy – daha iyinajlepszy – en iyizły, niedobry – kötügorszy – daha kötünajgorszy – en kötüładny – güzelładniejszy – daha güzelnajładniejszy – en güzel

Inne:

bardziej – daha çokmniej – daha azwięcej – daha fazlacharakter – karakternastrój – ruhsal durummiłość – aşkkochać – sevmeknienawiść – nefretnienawidzić – nefret etmekwrażliwy – hassasuczucia – duygular


Wyglądasz dobrze. – Sen çok iyi görünüyorsun.Jestem w złym nastroju. – Benim ruhsal durumum kötü.Jestem we wspaniałym nastroju. – Benim ruhsal durumum çok iyi.Marek to mój najlepszy przyjaciel. – Marek benim en yakın arkadaşımdır.Ona jest wyższa od niego. – O, ondan daha uzun boyludur.On jest tak silny jak Stallone. – O, Stallone kadar güçlüdür.Ona jest bardzo ładna. – O çok güzeldir.On jest zbyt nerwowy. – O daha çok asabidir.On jest źle wychowany. – O çok kabadır.Ona jest miła i serdeczna. – O hoş ve sıcaktır.Ona jest dobrze wychowana. – O çok naziktir.Oni są nieuprzejmi. – Onlar çok kabalar.Lubię ją. – Onu seviyorum.

19


62


– Marek’in yeni bir sevgilisi var, onun adı Bahar. Marek ma nową dziewczynę, nazywa się Bahar.– O nasıl bir kız? Jak ona wygląda?– O çok güzel – uzun açık kahverengi saçlı ve mavi gözlü. Jest bardzo ładna – ma długie, brązowe włosy i niebieskie oczy.– Uzun boylu mu? Czy jest wysoka?– Evet, çok! O Marek’ten daha uzun boylu ve çok zayıf. Tak, bardzo! Jest wyższa od Marka i bardzo szczupła.– O hoş mu? Czy jest miła?– Hayır, hoş değil. Daha doğrusu, espri anlayışından yoksun ve onun

burnu çok havada. Nie, raczej nie. Jest zarozumiała i zupełnie nie ma poczucia humoru.


Powiedzpoturecku:

1. Jestem w złym nastroju. 2. Ona jest miła i serdeczna. 3. Wyglądasz dobrze. 4. Marek to mój najlepszy przyjaciel.

20

21

22

CD 1

63www.jezykiobce.pl

LEKCJA 4

Słówkadodatkowe

Części ciała:

czoło – alınbrew – kaşrzęsa – kirpiknozdrza – burun deliğiszczęka – çene pośladki – popobiodro – kalçastopa – ayakkolano – dizkość – kemikłydka – baldırpodbródek – çenepacha – koltuk altıpaznokieć – tırnaksprawny, w dobrej formie – formda

olan lub dinç

Cechy charakteru:

bystry – çabuk öğrenen lub dikkatliroztargniony – dağınıkbezczelny – küstahskąpy – cimriuparty – inatçı

ambitny – hırslıuczciwy – dürüstcierpliwy – sabırlılojalny – sadıkwiarygodny, godny zaufania

– güvenilir lub eminserdeczny – sıcakniecierpliwy – sabırsızhojny – cömertdyskretny – ketum pewny siebie – kendine güvenenbezstronny – tarafsızśmiać się – gülmekrozmowny – konuşkancichy – sessizpesymista – kötümser optymista – iyimserrealista – gerçekçilekkoduch, niefrasobliwy – kaygısızosoba o szerokich horyzontach – açık

fikirliobojętny – ilgisizemocja – heyecanintencja – niyetnadzieja – ümitciekawy – ilginçzazdrość, zawiść – kıskançlık


64

Turecki język ciała

Turcja z racji swojego położenia geograficznego na południu Europy oraz sposobu komunikacji niewerbalnej przynależy zdecydowanie do kręgu kultury ekspresyjnej. Przejawia się to wysoką ekspresją emocji u Turków – prowadzeniem przez nich nawet zwykłej wymiany zdań lekko podniesionym głosem, częstym używaniem mimiki czy też małym dystansem fizycznym w trakcie rozmowy. Szczególnie na wschodzie Turcji można często zobaczyć osoby tej samej płci spacerujące i trzymające się za ręce, co jest jedynie wyrazem przyjaźni. Bardzo często w trakcie powitania można się spotkać z bardzo długim uściskiem dłoni oraz dwukrotnym całowaniem w policzek, nawet przy przedstawianiu sobie zupełnie obcych osób. Jeśli ktoś nie przestrzega tego zwyczaju, może zostać odebrany jako osoba chłodna emocjonalnie. Należy jednak podkreślić, że podobne zachowanie ponownie dotyczy osób tej samej płci – całowanie nowopoznanej kobiety lub mężczyzny przez osobę płci przeciwnej czy nawet samo podanie jej ręki może zostać odebrane przez niektórych Turków jako ogromny nietakt. W przypadku Turków wyrażanie emocji wygląda bardzo charakterystycznie – gest uniesienia brwi i lekkiego odchylenia głowy do tyłu oznacza dla nich „nie”. „Tak” wyrażane jest poprzez kiwanie głową, zaś tzw. „cykanie” stanowi oznakę niezadowolenia. Istnieje jednak kilka gestów, które mogą zostać odebrane przez mieszkańców Turcji jako niezwykle obraźliwe. Pierwszym z nich jest trzymanie kciuka miedzy palcami (tzw. pokazywanie figi), który ma podobne znaczenie co pokazywanie środkowego palca. Innym bardzo niegrzecznym gestem jest znak OK, który jest odczytywany przez Turków jako „homoseksualista” i stanowi prowokujący, wulgarny gest. Jego użycie było w Turcji przyczyną kilku morderstw, więc osobom podróżującym po tym kraju odradza się jego używania.

Lekcja 5 Kolory,częścigarderoby, sklepizakupy


CD 1

65www.jezykiobce.pl

LEKCJA 5

Kolory:

biały – beyaz lub akczarny – siyah lub karaczerwony – kırmızı lub kızılzielony – yeşilżółty – sarıniebieski – mavi pomarańczowy – turuncu różowy – pembebrązowy – kahverengiszary – grifioletowy – morgranatowy – lacivert

Części garderoby:

kapelusz – şapkabluzka – bluzkoszula – gömlekbuty – ayakkabısandały – sandalet lub yazlık

ayakkabı wysokie buty, kozaki – bot

lub çizmesweter – kazakspodnie – pantolonkoszulka (T-shirt) – tişörtpłaszcz – palto

rękawiczki – eldivenspódnica – eteksukienka – elbisekurtka – montskarpety – çoraprajstopy – külotlu çorapbiustonosz – sütyenkamizelka – yelekkrawat – kravatgarnitur – elbisemajtki – külotpodkoszulek – atletbielizna – iç çamaşır

Zakupy:

zakupy – alışverişkupować – satın almaksprzedawać – satmakpłacić – ödemekprzymierzać – denemekpatrzeć, rozglądać się – bakmaksklep – mağazasprzedawca – satıcıklient – müşterirozmiar – bedencena – fiyattani – ucuzdrogi – pahalı

Lekcja 5 Kolory,częścigarderoby, sklepizakupy



66


– Nasıl yardımcı olabilirim? W czym mogę panu pomóc?– Dağcı ayakkabısı satın almak istiyorum. Chciałbym kupić buty do chodzenia po górach.– Size birkaç seçenek göstereceğim. Pokażę panu kilka par.– Bunu beğendim. Fiyatı ne kadar? Podobają mi się te. Ile one kosztują?– Yüz otuz lira. 130 lir.– Çok pahalı. Daha ucuz var mı? To bardzo dużo. Czy ma pani tańsze?– Var, mesela bu ürün. Fiyatı seksen lira. Tak, na przykład te. Kosztują 80 lir.– Peki, bu ayakkabıları denemek istiyorum. Dobrze, chciałbym je przymierzyć.– Tabii ki. Ayak numaranız kaç? Oczywiście. Jaki rozmiar pan nosi?– Kırk dört. 44.– Üzgünüm, yalnız kırk iki ve kırk üç numara kalmış. Przykro mi, ale zostały już tylko buty w rozmiarze 42 i 43.– O zaman teşekkür ederim. W takim razie dziękuję.– Rica ederim. Proszę.

pieniądze – paragotówka – nakitczek – çekkarta kredytowa – kredi kartıoferta specjalna – kampanya

lub promosyonwyprzedaż – indirimrabat – indirimbankomat – paramatik

lub bankamatik

karta bankomatowa – bankamatik kartı

kantor – döviz ofisi

Zaimki wskazujące:

ten, ta, to – butamten, tamta, tamto – şu


W czym mogę pomóc? – Nasıl yardımcı olabilirim?Czego pan sobie życzy? – Nasıl bir şey arıyorsunuz?Tylko się rozglądam. – Yalnızca bakıyorum.Chciałbym kupić krawat. – Kravat satın almak istiyorum.Czy mogę to przymierzyć? – Bunu deneyebilir miyim?To nie pasuje. – Bu bana uymuyor.Ile to kosztuje? – Fiyatı ne kadar?Wezmę to. – Bunu alacağım.Z czego to jest zrobione? – Bunun kumaşı ne?Czy macie taką sukienkę mniejszą o jeden rozmiar? – Bu elbisenin daha

küçük bedeni var mı?Jaki rozmiar pani nosi? – Kaç beden giyiyorsunuz?Noszę rozmiar 38. – Otuz sekiz beden giyiyorum.Mam tylko kartę kredytową. – Bende yalnız kredi kartı var.Gdzie mogę kupić pamiątki? – Nereden hediyelik eşya alabilirim?Gdzie jest najbliższy bankomat? – En yakın bankamatik nerede?Poproszę o fakturę. – Fatura alabilir miyim?Gdzie jest przymierzalnia? – Soyunma kabini nerede?Ten sweter jest za duży. – Bu kazak fazla büyük. Ta spódnica jest za mała. – Bu etek fazla küçük.

24

CD 1

67www.jezykiobce.pl

LEKCJA 5


– Nasıl yardımcı olabilirim? W czym mogę panu pomóc?– Dağcı ayakkabısı satın almak istiyorum. Chciałbym kupić buty do chodzenia po górach.– Size birkaç seçenek göstereceğim. Pokażę panu kilka par.– Bunu beğendim. Fiyatı ne kadar? Podobają mi się te. Ile one kosztują?– Yüz otuz lira. 130 lir.– Çok pahalı. Daha ucuz var mı? To bardzo dużo. Czy ma pani tańsze?– Var, mesela bu ürün. Fiyatı seksen lira. Tak, na przykład te. Kosztują 80 lir.– Peki, bu ayakkabıları denemek istiyorum. Dobrze, chciałbym je przymierzyć.– Tabii ki. Ayak numaranız kaç? Oczywiście. Jaki rozmiar pan nosi?– Kırk dört. 44.– Üzgünüm, yalnız kırk iki ve kırk üç numara kalmış. Przykro mi, ale zostały już tylko buty w rozmiarze 42 i 43.– O zaman teşekkür ederim. W takim razie dziękuję.– Rica ederim. Proszę.

25


68


Powiedzpoturecku:

1. Chciałbym kupić T-shirt.2. Noszę rozmiar M.3. Ta koszulka jest za mała.4. Poproszę koszulkę o rozmiar większą.

Słówkadodatkowe

Wzory i tkaniny:

wzór – desenw paski – çizgiliw kropki – puantiyeliw kratę – kareligładki – düzkolorowy – renkli

bawełna – pamukwełna – yünjedwab – ipekskóra – derilen – keten

26

27

CD 1

69www.jezykiobce.pl

LEKCJA 5

Woda różana i woda kolońska

Woda różana (gül suyu), będąca produktem ubocznym produkcji olejku różanego, została odkryta i doceniona przez Arabów. Jej popularność przeniknęła również do Imperium Osmańskiego, gdzie zagościła na wiele wieków i była wykorzystywana do wielorakich celów – zarówno w kosmetyce jak i kulinariach. Do dziś wodę różaną można znaleźć w Turcji, podobnie jak w krajach całego Bliskiego Wschodu, na półce każdego marketu. Nasącza się nią przede wszystkim słodki deser lokum (znany w Polsce pod staropolską nazwą rachatłukum) oraz inne słodycze. Stanowi bardzo popularny wśród Turczynek kosmetyk o właściwościach antyseptycznych – jest używana jako tonik oraz środek na skaleczenia. Na jej bazie są produkowane kremy oraz tradycyjne perfumy niezawierające alkoholu, które podobnie jak tradycyjne muzułmańskie czernidło do oczu (sürme) można zakupić przede wszystkim w sklepach z dewocjonaliami. Woda kolońska (kolonya) trafiła do Imperium Osmańskiego w XIX wieku, za panowania sułtana Abdülhamida II i bardzo szybko zdetronizowała wodę różaną jako najbardziej popularne wówczas pachnidło. Wkrótce zaczęła być produkowana na masową skalę w różnych odmianach. Osmanowie dodawali do niej aromatu lawendy, bergamotki, tytoniu, rozmarynu czy cytryny. Do dziś cytrynowa woda kolońska jest najbardziej rozpowszechniona w Turcji i jej zapach można spotkać niemal na każdym kroku. Jest ceniona ze względu na właściwości antybakteryjne i odświeżające. Do tradycji należy polewanie wodą kolońską dłoni gościa przybyłego do tureckiego domu. Z podobną praktyką można się spotkać w tureckich autokarach, gdzie stewardowie polewają nią w czasie podróży dłonie pasażerów, a także w restauracjach, gdy po zakończeniu posiłku kelnerzy honorują w ten sposób gości lokalu. Sprzedaż wody kolońskiej znacznie wzrasta w czasie Ramadanu, co związane jest zapewne z faktem, że jest to czas częstszych odwiedzin.


70

Jedzenie:

jeść – yemek yemek pić – içmekposiłek – öğün śniadanie – kahvaltıwczesny obiad, lunch – öğle yemeği

lub lunchobiad – öğle yemeğideser – tatlıkolacja – akşam yemeği

Artykuły spożywcze:

chleb – ekmekbułka – sandviç ekmeğizupa – çorbamasło – tereyağıdżem – reçelser – peynirkurczak – tavukwieprzowina – domuz etiwołowina – sığır eticielęcina – dana etiryba – balıkfrytki – patates kızartmasıryż – pilavkawa – kahveherbata – çay

zielona herbata – yeşil çaysok owocowy – meyve suyumleko – sütpiwo – birawoda mineralna – maden suyugazowana – sodaniegazowana – su wino – şarapsłodkie – tatlıwytrawne – sek półwytrawne – dömi seklody – dondurmaciasto – kekcukier – şekermąka – unmakaron – makarna jajka – yumurtasól – tuzpieprz – karabiber

Owoce i warzywa:

owoce – meyvejabłko – elmagruszka – armutpomarańcza – portakalwinogrono – üzümarbuz – karpuzbrzoskwinia – şeftali

Lekcja 6 Żywność,jedzenie, restauracja



Jestem głodny. – Acıktım.Chce mi się pić. Jestem spragniony. – Susadım.Ten stolik jest zarezerwowany. – Bu masa rezervasyonludur.Czy mogę przyjąć zamówienie? – Sipariş alabilir miyim?Czy mogę prosić o rachunek? – Hesabı alabilir miyim?Proszę o rachunek! – Hesabı alabilir miyim? lub Hesap lütfen! Reszty nie trzeba. – Üstü kalsın.Jestem wegetarianinem. – Ben vejetaryenim.Chciałbym złożyć zamówienie. – Sipariş verebilir miyim?Bardzo smaczne. – Çok lezzetli.Nie jem mięsa. – Ben et yemiyorum.

CD 1

71www.jezykiobce.pl

LEKCJA 6

banan – muzananas – ananasdaktyle – hurmafigi – incirpistacje – fıstık warzywa – sebzemarchew – havuçgroszek – bezelyekukurydza – mısırcebula – soğanpomidor – domatesziemniak – patatesogórek – salatalıkszpinak – ıspanakczosnek – sarımsaksałata – marulseler – kerevizcukinia – kabakbakłażan – patlıcan

Smaki:

słodki – tatlıgorzki – acıkwaśny – ekşisłony – tuzluostry – acı

W restauracji:

kelner – garsonjadłospis, menu – yemek listesi

lub menürachunek – hesapparagon – fişdanie główne – ana yemekzamówienie – siparişnapiwek – bahşişdobrze wysmażony – iyi pişmişprzystawka – mezewegetariański – vejetaryen


Jestem głodny. – Acıktım.Chce mi się pić. Jestem spragniony. – Susadım.Ten stolik jest zarezerwowany. – Bu masa rezervasyonludur.Czy mogę przyjąć zamówienie? – Sipariş alabilir miyim?Czy mogę prosić o rachunek? – Hesabı alabilir miyim?Proszę o rachunek! – Hesabı alabilir miyim? lub Hesap lütfen! Reszty nie trzeba. – Üstü kalsın.Jestem wegetarianinem. – Ben vejetaryenim.Chciałbym złożyć zamówienie. – Sipariş verebilir miyim?Bardzo smaczne. – Çok lezzetli.Nie jem mięsa. – Ben et yemiyorum.

29


72

Poproszę kawę z mlekiem. – Sütlü kahve alabilir miyim?Proszę zupę pomidorową i kebab. – Domates çorbası ve kebap alabilir

miyim?Poproszę lody czekoladowe. – Lütfen çikolatalı dondurma alabilir miyim?


– Hoş geldiniz, siparişinizi alabilir miyim? Witam, czy mogę przyjąć zamówienie?– Evet, bir ızgara balık ve çoban salatası alabilir miyim? Tak, poproszę rybę z grilla i sałatkę pasterską.– Balığın yanında elma dilimli patates veya patates kızartması alır

mısınız? Czy do ryby życzy pani sobie frytki czy pieczone ziemniaki?– Patates kızartması olsun. Frytki.– İçecek alır mısınız? Czy podać coś do picia?– Evet, bir büyük bira alırım. Tak, poproszę duże piwo.– Başka isteğiniz var mı? Czy coś jeszcze?– Evet, tatlı olarak çikolatalı dondurma ve kahve alabilir miyim? Tak, na deser wezmę lody czekoladowe i kawę.– Tabii, hemen. Oczywiście, natychmiast.– Teşekkür ederim. Dziękuję.


30

31


CD 1

73www.jezykiobce.pl

LEKCJA 6

Przećwiczzwrotyztejlekcji:32

W restauracji:

1. Zamów sok owocowy.2. Poproś o zupę pomidorową

i kebab. 3. Zamów dwie kawy z mlekiem.4. Poproś o rachunek.

W sklepie:

1. Kup puszkę coca-coli.2. Kup 1 kg bananów.3. Kup kawałek żółtego sera.

Słówkadodatkowe

Inne:

podwieczorek, kolacja – akşam yemeği

orzechy włoskie – cevizorzechy laskowe – fındıksałatka – salatatermin przydatności do spożycia

(Najlepiej spożyć przed…) – son kullanma tarihi

data produkcji – üretim tarihikorzeń – kökprzyprawa – baharatowoce morza – deniz ürünlerijajka smażone – yağda yumurtanaleśniki – krep

Sklepy:

piekarnia – fırınperfumeria – parfümeriksięgarnia – kitabevi lub kitapçısupermarket – süpermarketsklep z warzywami – manavsklep z owocami – manavcukiernia – pastanesklep mięsny – kasapapteka – eczanesklep papierniczy – kırtasiye

Owoce i warzywa:

śliwka – erikczarna porzeczka – frenk üzümü truskawka – çilekwiśnia – vişneczereśnie – kirazmalina – frambuaz lub ahududu


74

melon – kavunkalafior – karnıbaharburak – pancar

Sztućce:

stolik – masawidelec – çatalnóż – bıçak

łyżka – kaşıkłyżeczka – küçük kaşıkszklanka – bardakfiliżanka – fincankubek – kupabutelka – şişetalerz – tabakobrus – masa örtüsükrzesło – sandalye

Tureckie potrawy regionalne:

ayran – jogurt z wodą, przyprawiony soląboza – napój ze sfermentowanego prosasalep – napój z korzenia storczykarakı – turecka wódka anyżówkamercimek çorbası – zupa z soczewicyimam bayıldı – nadziewany bakłażanbiber dolması – nadziewana paprykadomates dolması – nadziewane pomidoryyaprak dolması – rodzaj gołąbków z liści winogronköfte – mięsne pulpetyİskender kebabı – „kebab Aleksandra”, kebab z jogurtem polany roztopionym

masłemçoban salatası – sałatka pasterska z pomidorów, ogórków i cebulibaklava – deser z ciasta francuskiego przełożonego warstwami pokrojonych

orzechów (włoskich lub migdałów) z cukrem lub miodemlokum – rachatłukumsütlaç, keşkül – pudding ryżowy

CD 1

75www.jezykiobce.pl

LEKCJA 6

„Lwie mleko” – rakı

Anyżkowa wódka rakı od XIX wieku jest uważana za turecki napój narodowy. Zawiera ok. 40-50% alkoholu i zwykle jest destylowana ze świeżych winogron, rodzynek lub fig. Większość Turków pije ją wymieszaną z chłodną wodą lub kostkami lodu. Wówczas bezbarwna rakı mętnieje i zmienia kolor na biały, czemu zawdzięcza swą potoczną nazwę „lwie mleko” – aslan sütü, co można również rozumieć jako „mleko dla prawdziwych mężczyzn”. Rakı podaje się zazwyczaj z przystawkami meze, na które składać się mogą różne gatunki sera, pokrojone w plastry kawałki melona, owoce morza, nadziewane warzywa na zimno w oliwie oraz rozmaite sałatki na bazie jogurtu. Niektórzy smakosze piją ją również w towarzystwie innego napoju – soku z brukwi, zwanego şalgam. Ceremonia picia rakı ma najczęściej miejsce w specjalnych restauracjach zwanych meyhane. Nazwa tych przybytków wywodzi się od dwóch perskich słów – may (wino) oraz Xāna (dom). W lokalach tych oprócz rakı podaje się również inne napoje alkoholowe, a wszystko przy akompaniamencie tradycyjnej tureckiej lub cygańskiej muzyki, granej zwykle na żywo. Na koniec należy dodać, że w kulturze tureckiej zdecydowanym faux pas jest zjawisko upijania się, a już szczególnie pojawianie się w tym stanie na ulicy. Faktycznie – takich osób praktycznie nie widać. Według większości Turków celem picia rakı oraz innych napojów alkoholowych jest inicjacja miłej konwersacji ze współbiesiadnikami, co porównać można do kultury picia wina we Włoszech. Jednocześnie dla części społeczeństwa przywiązanej do tradycji islamu picie alkoholu jest czymś niedopuszczalnym i niezgodnym z tą religią, w związku z tym niektórzy Turcy w ogóle nie piją.


76

Lekcja 7 Komunikacja ipodróżowanie


Podróż:

podróż – yolculukwycieczka – geziwyprawa – seferpodróż służbowa – iş gezisi

lub iş seyahatiautobus – otobüssamochód – arabaautostrada – otoban stacja benzynowa – benzin istasyonutankowanie – yakıt almakpaliwo – yakıtbenzyna – benzinbenzyna bezołowiowa – kurşunsuz

benzingaz – gazolej napędowy – motor yağıprawo jazdy – sürücü belgesiparking – otoparkograniczenie prędkości – hız sınırıopóźnienie – gecikme lub rötar cel podróży – varış noktasıwsiadać – binmekwysiadać – inmek

Dworzec kolejowy:

pociąg – tren

stacja kolejowa – tren istasyonuperon – peronbilet – biletmiejscówka (bilet z miejscówką)

– kompartman biletikasa biletowa – bilet gişesipoczekalnia – bekleme salonuodjazd – gidişprzyjazd – dönüşrozkład jazdy – tren saatleri tarifesibilet powrotny – gidiş-dönüş bileti bilet w jedną stronę – tek yön biletibilet krajowy – yurt içi biletiprzechowalnia bagażu – bagaj

emanet ofisi lub emanetpociąg pośpieszny – hızlı tren

Port lotniczy:

samolot – uçakport lotniczy – havalimanı lub

havaalanılot – uçuşodlot – gidişprzylot – dönüşzarezerwować lot – uçuş

rezervasyonu yaptırmakstanowisko odpraw – check-in

noktası


Chciałbym kupić bilet do Stambułu. – İstanbul’a bilet alabilir miyim?O której godzinie odjeżdża ten pociąg? – Tren saat kaçta kalkıyor?Gdzie jest kasa biletowa? – Bilet gişesi nerede?Gdzie jest mój bagaż? – Bagajım nerede?Czy mogę prosić o paszport? – Pasaportunuzu alabilir miyim?Życzę miłego pobytu! – İyi tatiller!To są moje rzeczy osobiste. – Bunlar benim özel eşyam.Jadę do Stambułu. – İstanbul’a gidiyorum.Zarezerwowałem hotel w Izmirze. – İzmir’deki bir otelde rezervasyon

yaptırdım.

77www.jezykiobce.pl

CD 2 LEKCJA 7

odprawa celna – gümrük kontrolüpierwsza klasa – birinci mevki druga klasa – ikinci mevki miejsce przy oknie – cam kenarının

yanındaki koltukmiejsce od strony korytarza – koridor

tarafındaki koltukpasażer – yolcubagaż – bagajpaszport – pasaportwiza – vizegranica – sınırnadbagaż – fazla bagajcło – gümrük vergisicelnik – gümrük memurustrefa wolnocłowa – vergisiz alışveriş

alanısklep wolnocłowy – vergisiz

mağazazapinać pasy – kemer takmakbramka na lotnisku – kapıterminal – havaalanı terminali

Hotel:

hotel – otel rezerwacja – rezervasyonpokój – odarecepcja – resepsiyonobsługa hotelowa – otel görevlilerischronisko młodzieżowe – genç

turistler için ucuz otelwolne pokoje – boş odazarezerwować pokój w hotelu – otelde

oda rezervasyonu yaptırmakłazienka – banyoprysznic – duşklucz – anahtarpokój dwuosobowy – çift kişilik odapokojówka – oda hizmetçisizameldować się – otele giriş

yapmakczek podróżny – seyahat çekipensjonat – butik otelwynająć mieszkanie – ev kiralamakprywatne kwatery – pansiyon


Chciałbym kupić bilet do Stambułu. – İstanbul’a bilet alabilir miyim?O której godzinie odjeżdża ten pociąg? – Tren saat kaçta kalkıyor?Gdzie jest kasa biletowa? – Bilet gişesi nerede?Gdzie jest mój bagaż? – Bagajım nerede?Czy mogę prosić o paszport? – Pasaportunuzu alabilir miyim?Życzę miłego pobytu! – İyi tatiller!To są moje rzeczy osobiste. – Bunlar benim özel eşyam.Jadę do Stambułu. – İstanbul’a gidiyorum.Zarezerwowałem hotel w Izmirze. – İzmir’deki bir otelde rezervasyon

yaptırdım.

3


78

Mam rezerwację na nazwisko Yılmaz. – Yılmaz soyadı ile bir rezervasyonum var.

Mam 1500 lir przy sobie. – Bende nakit olarak bin beş yüz lira var.Jestem na wakacjach. – Ben tatildeyim.Odwiedzam rodzinę w Turcji. – Türkiye’deki ailemi ziyaret ediyorum.Mieszkam w hotelu Park. – Park Oteli’nde kalıyorum.Gdzie mogę wykupić ubezpieczenie? – Nerede sigorta yaptırabilirim?Chciałbym wypożyczyć samochód. – Araba kiralamak istiyorum.Czy mogę tutaj zaparkować? – Buraya park edebilir miyim?Czy ma pan coś do oclenia? – Beyan edecek bir şeyiniz var mı?Czy cena zawiera śniadanie? – Kahvaltı fiyata dahil mi? Proszę zgłosić się do odprawy. – Lütfen, gümrük kontrolüne gidin.


– Alo, otel Hitit. Nasıl yardımcı olabilirim? Halo, hotel Hitit. W czym mogę pomóc?– İyi günler, temmuz ayında boş oda var mı? Dzień dobry, czy mają państwo wolne pokoje w lipcu?– Kaç kişilik? Dla ilu osób?– İki kişilik. Dla dwóch. – Çift kişilik bir oda mı yoksa tek kişilik iki oda mı? Pokój dwuosobowy czy dwa pokoje pojedyncze?– Çift kişilik bir oda. Dwuosobowy.– İki yataklı mı yoksa bir büyük yataklı mı? Dwa łóżka czy łóżko małżeńskie?– Bir büyük yataklı. Małżeńskie.– Ne zaman geleceksiniz? Kiedy chcą państwo przyjechać?– Temmuzun on beşinde. 15 lipca.

4

– Kaç gece kalacaksınız? Na ile nocy?– Üç gece kalacağız. Na trzy.– Lütfen biraz bekleyiniz, boş odaları kontrol edeyim. ... Evet, bir boş

oda var. Proszę chwilę poczekać, sprawdzę, czy mamy wolne pokoje. ... Tak, jest

wolny pokój.– Bir gecelik oda fiyatınız ne kadar? Ile kosztuje noc?– İki kişilik banyolu odanın fiyatı yedi yüz lira. Kahvaltı oda fiyatına

dahildir. Pokój dwuosobowy z łazienką kosztuje 700 lir. Śniadanie jest wliczone

w cenę.– Peki, o zaman bu oda için rezervasyon yaptırmak istiyorum. W takim razie chciałabym zarezerwować ten pokój.– Tabii, lütfen adınızı, soyadınızı ve kredi kartı numaranızı söyleyebilir

misiniz? Oczywiście, poproszę pani imię i nazwisko oraz numer karty kredytowej...



1. Zapytaj, czy w hotelu są wolne pokoje. 2. Zarezerwuj jednoosobowy pokój z łazienką.3. Zapytaj, ile kosztuje noc.4. Zapytaj, czy w cenę wliczone jest śniadanie.

79www.jezykiobce.pl

CD 2 LEKCJA 7

– Kaç gece kalacaksınız? Na ile nocy?– Üç gece kalacağız. Na trzy.– Lütfen biraz bekleyiniz, boş odaları kontrol edeyim. ... Evet, bir boş

oda var. Proszę chwilę poczekać, sprawdzę, czy mamy wolne pokoje. ... Tak, jest

wolny pokój.– Bir gecelik oda fiyatınız ne kadar? Ile kosztuje noc?– İki kişilik banyolu odanın fiyatı yedi yüz lira. Kahvaltı oda fiyatına

dahildir. Pokój dwuosobowy z łazienką kosztuje 700 lir. Śniadanie jest wliczone

w cenę.– Peki, o zaman bu oda için rezervasyon yaptırmak istiyorum. W takim razie chciałabym zarezerwować ten pokój.– Tabii, lütfen adınızı, soyadınızı ve kredi kartı numaranızı söyleyebilir

misiniz? Oczywiście, poproszę pani imię i nazwisko oraz numer karty kredytowej...



1. Zapytaj, czy w hotelu są wolne pokoje. 2. Zarezerwuj jednoosobowy pokój z łazienką.3. Zapytaj, ile kosztuje noc.4. Zapytaj, czy w cenę wliczone jest śniadanie.

5

6


80

Zwiedzanie meczetów

Będąc w Turcji powinniśmy zwiedzić muzułmańską świątynię – meczet. Otwarte dla turystów (bez względu na wyznanie) są zwłaszcza historyczne meczety w centrum Stambułu. Nie powinniśmy zostać wyproszeni z żadnego z nich, jednak możliwe, że zostaniemy poproszeni o przejście do części przeznaczonej dla odpowiedniej płci. W niektórych świątyniach miejsca dla kobiet są odgrodzone od części dla mężczyzn kotarą lub ażurową przegrodą, zaś w innych mieszczą się na oddzielnym piętrze lub w zupełnie innym miejscu budynku z oddzielnym wejściem. Meczety są niedostępne dla turystów w czasie modłów, które są odprawiane pięć razy dziennie. Jeśli jednak modły zastaną nas w środku meczetu, pamiętajmy, aby nie przechodzić przed modlącą się osobą, co może dla niej stanowić unieważnienie modlitwy. Najlepiej spędzić tę chwilę siedząc pod ścianą. Czas modlitwy jest sygnalizowany wiernym poprzez nawoływanie muzzeina z minaretu, które nosi miano ezanu (obecnie najczęściej odtwarza się gotowe nagranie). Odległość pomiędzy świątyniami jest do dziś warunkowana jego słyszalnością: każdy kolejny meczet musi być zlokalizowany na tyle blisko, by nawoływanie było słyszane w okolicznych świątyniach. Wchodząc do meczetu należy zdjąć obuwie – można je zostawić przed budynkiem, choć w przypadku większych świątyń wskazane jest zapakowanie go w reklamówkę lub włożenie do specjalnej szafki. Do meczetu nie wypada wchodzić w szortach ani z odkrytymi ramionami, kobietom – z nieosłoniętą głową. Większość zabytkowych stambulskich meczetów tłumnie odwiedzanych przez turystów z całego świata oferuje gościom chusty lub płachty do okrycia. W muzułmańskiej świątyni nie znajdziemy ławek ani posadzki – podłoga jest pokryta dywanami, na których bezpośrednio odprawiane są modły. Może nas również zadziwić brak malowideł i obrazów – ponieważ islam zabrania przedstawiania żywych postaci. Zamiast nich znajdziemy bogate mozaiki, wersety z Koranu i kaligrafie. Na centralnej ścianie meczetu znajduje się wspaniale zdobiona nisza zwana mihrabem (tur. mihrap), wskazująca kierunek Mekki, w którym powinni modlić się wierni. Na prawo od mihrabu usytuowana jest kazalnica zwana minbarem, wykonana zazwyczaj z drewna, z której imam wygłasza piątkowe kazanie. Meczety tureckie znacznie różnią się architektonicznie od meczetów świata arabskiego, ponieważ charakteryzują się wielką kopułą otoczoną kilkoma małymi, co zostało przejęte od Bizantyjczyków, którzy w tym stylu budowali kościoły (np. bazylikę Hagia Sophia).

Lekcja 8 Wakacje,czaswolny ihobby


81www.jezykiobce.pl

CD 2 LEKCJA 8

Lekcja 8 Wakacje,czaswolny ihobby


Wakacje i natura:

wakacje – tatilczas wolny – serbest zaman urlop – izinwypoczynek – tatilbiuro podróży – seyahat acentasımorze – denizgóry – dağjezioro – gölwyspa – adapustynia – çöllas – ormandolina – vadiwąwóz – vadi lub koyakwzgórze – tepejaskinia – mağararzeka – nehirwodospad – çağlayan lub şelaleprzepaść – uçurumwybrzeże – sahil

Na wycieczce:

wycieczka – gezijechać pod namiot – kamp yapmaknamiot – çadırplecak – sırt çantasılatarka – el lambası

wioska – köyna wsi – köydebasen – yüzme havuzuplaża – plajopalanie się – güneş banyosustatek – gemiłódź – yat lub kayık statek parowy – vapur prom – feribotratownik – can kurtaranżaglówka – yelkenlirower wodny – su bisikletibutla tlenowa – oksijen tüpüpłetwy – paletfajka do nurkowania – şnorkelmaska do nurkowania – gözlüklü

şnorkel pianka (kombinezon) – dalgıç giysisi

Pogoda:

pogoda – havasłońce – güneşdeszcz – yağmurśnieg – karciepło – sıcaklıkzimno – soğuklukmróz – ayazmgła – sis


82

wiatr – rüzgarburza – fırtınapiorun – yıldırımlód – buzhuragan – kasırgatornado – hortum

Czas wolny:

oglądanie telewizji – televizyon izlemek

szachy – satrançkarty – kart lub kağıtgra na gitarze – gitar çalmak

pływanie – yüzmekjazda na nartach – kayak yapmaknurkowanie – suya dalmakjazda na rowerze – bisiklete

binmekłowienie ryb – balık tutmakjazda na łyżwach – paten kaymakbieganie – koşmakżeglowanie – yelkenli ile gezmekjazda konna – ata binmekrelaksować się – rahatlamakleniuchować – tembellik yapmakmarnować czas – zamanı boşa

harcamakodpoczywać – dinlenmek


– Boş zamanlarında neler yaparsın? Co robisz w wolnym czasie?– Hava sıcakken yüzmeyi seviyorum. Kiedy jest ciepło, lubię pływać.– Kışın neler yapıyorsun? A co robisz zimą?– Kışın kayak yapıyorum. Zimą jeżdżę na nartach.– Duydum ki sen satranç oynamayı seviyormuşsun. Słyszałam, że lubisz grać w szachy.– Evet, doğru. Ya sen? Hiç spor yapıyor musun? Tak, to prawda. A ty? Uprawiasz jakiś sport?– Evet, bütün yıl bisiklete biniyorum. Tak, przez cały rok jeżdżę na rowerze.



1. Jak spędzasz swój czas wolny? 2. Uwielbiam podróżować. 3. Chciałbym zatelefonować. 4. Jaka jest prognoza pogody na jutro?


Jakie masz hobby? – Hobilerin nedir?Jak spędzasz swój czas wolny? – Boş zamanlarında neler yaparsın?Pada śnieg. – Kar yağıyor.Jest zimno. – Soğuk var.Jaka jest prognoza pogody na jutro? – Yarın hava nasıl olacak?Uwielbiam podróżować. – Gezmeyi seviyorum.Krajobrazy są piękne. – Manzaralar mükemmel. To piękny kraj. – Bu ülke güzeldir.Szukam kafejki internetowej. – İnternet kafe arıyorum.Czy mógłby pan nam zrobić zdjęcie? – Bizim resmimizi çekebilir misiniz?Chciałbym zatelefonować. – Telefon görüşmesi yapmak istiyorum.Halo! Mówi Nowak! – Alo! Ben Nowak!Czy mógłbym rozmawiać z panem Nowakiem? – Nowak Bey ile konuşabilir

miyim?Czy mogę rozbić tu namiot? – Buraya çadır kurabilir miyim?

8

83www.jezykiobce.pl

CD 2 LEKCJA 8


– Boş zamanlarında neler yaparsın? Co robisz w wolnym czasie?– Hava sıcakken yüzmeyi seviyorum. Kiedy jest ciepło, lubię pływać.– Kışın neler yapıyorsun? A co robisz zimą?– Kışın kayak yapıyorum. Zimą jeżdżę na nartach.– Duydum ki sen satranç oynamayı seviyormuşsun. Słyszałam, że lubisz grać w szachy.– Evet, doğru. Ya sen? Hiç spor yapıyor musun? Tak, to prawda. A ty? Uprawiasz jakiś sport?– Evet, bütün yıl bisiklete biniyorum. Tak, przez cały rok jeżdżę na rowerze.



1. Jak spędzasz swój czas wolny? 2. Uwielbiam podróżować. 3. Chciałbym zatelefonować. 4. Jaka jest prognoza pogody na jutro?

9

10

11


84

Słówkadodatkowe

Czas wolny:

koszykówka – basketbolsiatkówka – voleyboltenis stołowy – masa tenisigimnastyka – jimnastikaerobik – aerobikkaruzela – atlı karıncahuśtawka – salıncak

piaskownica – kum oyun havuzuplac zabaw – oyun bahçesi wspinać się – tırmanmakszlak – patika kajuta – kamarakajak – kanopiłka nożna – futbolbasen – yüzme havuzukrem do opalania – güneş kremi

85www.jezykiobce.pl

CD 2 LEKCJA 8

Oko Proroka

Będąc w Turcji z pewnością zwrócimy uwagę na obserwujące nas z każdego miejsca oczy. I nie chodzi tu o ewentualne spojrzenia zainteresowanych mieszkańców, lecz również o tradycyjną turecką ozdobę zwaną Nazar Boncuğu (w Polsce znaną pod nazwą „Oko Proroka”). Jest to najczęściej granatowo-biało-żółto-czarny amulet w kształcie oka, który ma za zadanie chronić właściciela przed urokiem, zazdrością czy chorobą sprowadzonymi przez tzw. „złe spojrzenie” (nazar). Amulet bywa umieszczany w praktycznie każdym miejscu, do którego sięga ludzkie oko – nad drzwiami wejściowymi domu, na lusterku w samochodzie, na ścianie sklepu czy biura. Noszony jest także przez kobiety jako wisiorek, element bransoletki lub pierścionka. Miniaturowe amulety w tym samym kształcie przyczepia się do ubranek nawet malutkim dzieciom. Turecka silna wiara w moc „złego spojrzenia” wywodzi się z Koranu, którego jedna z ostatnich sur ostrzega (i jak się wierzy, także chroni) przed mocą nazaru. Podróżując po Turcji, równie często co z Okiem Proroka spotkamy się z napisami Maşallah oraz Allah Korusun widniejącymi na autokarach i ciężarówkach. Są one apostrofą o znaczeniu „Niechaj Bóg uchroni od uroku (nieszczęścia)”. Innym tureckim wierzeniem dotyczącym odganiania zła jest umieszczanie inskrypcji Koranu przy wejściu do domu oraz w samochodzie. Wiele osób nosi je również w miniaturowej formie na szyi. Kolejną tradycją, wywodzącą się tym razem prawdopodobnie z szamanizmu (wyznawały go przedislamskie plemiona tureckie), jest zwyczaj zawieszania na gałęziach drzew kawałków kolorowych tkanin, co ma zapewnić spełnienie życzeń. Inną starą tradycją jest wylewanie wody za osobą udającą się w podróż – ma to sprawić, że podróż będzie przebiegała spokojnie.


86

Lekcja 9 Wmieście, pytanieodrogę


Idź prosto. – Düz git.Skręć w lewo. – Sola dön.Skręć w prawo. – Sağa dön.w dół ulicy – yokuş aşağıobok – yanındanaprzeciw – karşısındaza – arkasındaprzed – önündepomiędzy – arasındaw – içindeza rogiem – köşeyi dönünceTo jest blisko. – Orası yakın.To jest daleko stąd. – Orası buraya

uzak.

Miasto:

miasto – şehirulica – sokak lub caddedroga – yolaleja – bulvaradres – adresplac – meydanskrzyżowanie – kavşak światła – ışıkchodnik – kaldırımkorek – trafik sıkışıklığı centrum – merkezkino – sinema

teatr – tiyatroratusz – belediye binasıpoczta – postaneposterunek policji – polis karakolubank – bankarestauracja – lokantaszpital – hastaneapteka – eczaneszkoła – okulkościół – kilisemeczet – cami lub mescittarg, bazar – pazarambasada – büyükelçilikmuzeum – müzezamek – şatomost – köprüprzystanek autobusowy – otobüs

durağıstacja metra – metro istasyonumetro – metrotaksówka – taksipostój taksówek – taksi durağıtramwaj – tramvayzwiedzanie – gezintizwiedzać – gezmekprzewodnik – rehberpunkt informacji turystycznej – turist

danışma merkezilist – mektupznaczek pocztowy – pul


Jak się dostać do miasta? – Şehre nasıl gidebilirim? Gdzie jest najbliższy bank? – En yakın banka nerede?Zgubiłem dokumenty. – Belgelerimi kaybettim.Zgubiłem się. – Ben kayboldum.Szukam ulicy Atatürka. – Atatürk caddesini arıyorum. Jaka to ulica? – Bu caddenin adı nedir?Nie jestem stąd, proszę o pomoc. – Ben buralı değilim, lütfen bana yardım

edin.Który autobus jedzie na dworzec? – Hangi otobüs tren istasyonuna gidiyor?Gdzie jest polska ambasada? – Polonya Büyükelçiliği nerede?Gdzie jest katedra? – Katedral nerede?Gdzie jest meczet? – Cami nerede?Gdzie jest targ? – Pazar nerede?Ile kosztuje wstęp? – Giriş kaç lira?Wstęp jest wolny. – Giriş ücretsizdir.Czy tutaj jest niebezpiecznie? – Burası tehlikeli mi?Przejdź przez skrzyżowanie. – Kavşağı geç.Czy są zniżki dla studentów? – Öğrenci için indirim var mı?Chciałbym wysiąść w tym miejscu! – Müsait bir yerde inebilir miyim?Proszę się zatrzymać! (w autobusie, dolmuszu) – İnecek var!


– Pardon, ben merkeze nasıl gidebilirim? Przepraszam, jak mogę dostać się do centrum?– Yüz iki numaralı otobüs ile gidebilirsiniz. Może pani pojechać autobusem nr 102.

87www.jezykiobce.pl

CD 2 LEKCJA 9

pocztówka – kart postalkafejka internetowa – internet kafekoperta – zarf

budka telefoniczna – telefon kulübesi

karta telefoniczna – telefon kartı


Jak się dostać do miasta? – Şehre nasıl gidebilirim? Gdzie jest najbliższy bank? – En yakın banka nerede?Zgubiłem dokumenty. – Belgelerimi kaybettim.Zgubiłem się. – Ben kayboldum.Szukam ulicy Atatürka. – Atatürk caddesini arıyorum. Jaka to ulica? – Bu caddenin adı nedir?Nie jestem stąd, proszę o pomoc. – Ben buralı değilim, lütfen bana yardım

edin.Który autobus jedzie na dworzec? – Hangi otobüs tren istasyonuna gidiyor?Gdzie jest polska ambasada? – Polonya Büyükelçiliği nerede?Gdzie jest katedra? – Katedral nerede?Gdzie jest meczet? – Cami nerede?Gdzie jest targ? – Pazar nerede?Ile kosztuje wstęp? – Giriş kaç lira?Wstęp jest wolny. – Giriş ücretsizdir.Czy tutaj jest niebezpiecznie? – Burası tehlikeli mi?Przejdź przez skrzyżowanie. – Kavşağı geç.Czy są zniżki dla studentów? – Öğrenci için indirim var mı?Chciałbym wysiąść w tym miejscu! – Müsait bir yerde inebilir miyim?Proszę się zatrzymać! (w autobusie, dolmuszu) – İnecek var!


– Pardon, ben merkeze nasıl gidebilirim? Przepraszam, jak mogę dostać się do centrum?– Yüz iki numaralı otobüs ile gidebilirsiniz. Może pani pojechać autobusem nr 102.

13

14


88

– Merkeze kadar kaç durak var? Ile jest przystanków do centrum?– İki durak. Dwa przystanki.– En yakın otobüs durağı nerede? Gdzie jest najbliższy przystanek autobusowy?– Orada. Tam.– Nereden bilet alabilirim? Gdzie mogę kupić bilety?– Şöförden. U kierowcy.– Teşekkür ederim. Dziękuję.


Przećwiczzwrotyztejlekcji.Zapytajpoturecku:

1. Gdzie jest najbliższa stacja metra? 2. Gdzie można kupić bilety autobusowe? 3. Gdzie jest polska ambasada? 4. Ile kosztuje przejazd taksówką stąd do centrum?

Słówkadodatkowe

15

16

plan miasta – şehir planıkomunikacja miejska – toplu taşımalinia autobusowa – otobüs hattıprzystanek – durakprzesiadka – aktarmatrasa – güzergahwstęp wolny – ücretsiz giriş

opłata za wstęp – giriş fiyatıostrzeżenie – uyarmaknapisy ostrzegawcze – uyarı yazısıkieszonkowiec – yankesicitelefon komórkowy – cep telefonuSMS – kısa mesaje-mail – e-mail

89www.jezykiobce.pl

CD 2 LEKCJA 9

wysłać SMSa – mesaj göndermek dostać SMSa – mesaj almak

wysłać e-mail – e-mail göndermekdostać e-mail – e-mail almak

Warto zobaczyć w Turcji:

W Stambule:

Sultan Ahmet Camii (Błękitny Meczet) – świątynia z XVII wieku, posiada nietypową liczbę sześciu minaretów i wnętrze, które zdobi 21 tysięcy błękitnych płytek fajansowych wyprodukowanych w İzniku.

Ayasofya (Hagia Sophia) – „Bazylika Mądrości Bożej” z VI wieku, najwyższa rangą świątynia w Bizancjum; po zajęciu Konstantynopola przez Turków w 1453 zamieniona na meczet (wówczas dobudowano minarety). W latach czterdziestych ubiegłego wieku została na polecenie Atatürka zmieniona w muzeum.

Kapalıçarşı (Wielki Bazar) – jeden z największych tego typu obiektów na świecie (30 hektarów, 61 uliczek), obecnie oferujący głównie pamiątki dla turystów. W przeszłości był miejscem, gdzie zawierano transakcje bankowe i giełdowe, a także handlowano niewolnikami.

Mısır Çarşısı (Bazar Egipski) – prawdopodobnie najstarszy bazar w Stambule. Jego nazwa pochodzi z czasów osmańskich, gdy handlowano tam przyprawami przywożonymi z Egiptu. Obecnie oferuje znacznie bardziej orientalną atmosferę niż nastawiony na turystów Wielki Bazar.

Yerebatan Sarayı (Cysterna bazyliki) to podziemne zbiorniki na wodę pochodzące z VI wieku. Sklepienie cysterny jest podparte 336 marmurowymi kolumnami, z których dwie zostały ozdobione słynną płaskorzeźbą Meduzy.


90

Sultan Eyüp Camii (Meczet Sułtana Eyüpa) – meczet znajdujący się na znanym wzgórzu cmentarnym nad Zatoką Złoty Róg; masowo odwiedzany przez muzułmańskich pielgrzymów z racji mieszczącego się obok mauzoleum, w którym pochowano towarzysza Mahometa – Eyūpa El Ensari, który zginął podczas pierwszego oblężenia Konstantynopola przez Arabów w VII wieku.

Topkapı Sarayı (Pałac Topkapı) – prawdziwe „miasto w mieście”, dawny pałac sułtana wybudowany za panowania sułtana Mehmeda II Zdobywcy w 1453 roku, zaraz po zdobyciu Konstantynopola. Jego całkowita powierzchnia, 700 000 m², jest dwukrotnie większa od powierzchni Watykanu i stanowi połowę Księstwa Monako.

Dolmabahçe Sarayı (Pałac Dolmabahçe) – pałac z XIX wieku, pierwszy w Stambule zbudowany całkowicie w stylu europejskim. Po powstaniu Republiki Tureckiej oddano go do dyspozycji Atatürka, który zatrzymywał się w nim podczas wizyt w mieście i tu właśnie zmarł w 1938 roku.

Galata Kulesi (Wieża Galata) – charakterystyczny budynek wznoszący się nad Bosforem, zbudowany w XIV wieku jako część fortyfikacji ówczesnej kolonii Genui. W czasach Imperium Osmańskiego stacjonował tu oddział janczarów. Obecnie na szczycie wieży mieści się punkt widokowy.

Polonezköy (Adampol), polska osada 25 km od Stambułu założona w roku 1848 przez księcia Adama Czartoryskiego. Schronienie w niej znaleźli byli uczestnicy powstania listopadowego, przez długi czas była ośrodkiem działalności politycznej polskiej emigracji. Obecnie miejscowość o charakterze typowo turystycznym, gdzie najstarsi mieszkańcy wciąż znają język przodków.

91www.jezykiobce.pl

CD 2 LEKCJA 9

Poza Stambułem:

Konya – miasto w południowej Turcji, znane przede wszystkim z Mauzoleum Mevlany Rumiego, XIII-wiecznego poety, mistyka i założyciela Zakonu Tańczących Derwiszy.

Ankara – starożytna Angora, od 1923 roku stolica Turcji. To właśnie stąd wywodzą się koty i króliki angorskie. W okolicach Ankary znajdują się liczne stanowiska archeologiczne: hetyckie, frygijskie, greckie, rzymskie i bizantyjskie. W centrum miasta mieści się Mauzoleum Atatürka (Anıtkabir).

Efes (Efez) nad Morzem Egejskim, jedno z 12 miast jońskich. Powstało najprawdopodobniej w IX wieku p.n.e. Legendarne początki Efezu wiązane są z Amazonkami, które wymieniane są w niektórych mitach jako założycielki miasta.

Meryem Ana Evi (Dom Marii Dziewicy) – kaplica wybudowana na fundamentach domu, w którym, zgodnie z legendą, zamieszkała Maria. Jest to miejsce uznawane za święte przez chrześcijan i muzułmanów.

Milet Şehri harabeleri (ruiny greckiego miasta Milet) – ruiny ojczyzny filozofa Talesa, kryjące resztki wielu budowli hellenistycznych i rzymskich: teatru, buleuterionu, gimnazjonu, świątyni, term, dwóch agor i bramy.

Sümela Manastırı, Trabzon (Monastyr Sümela) – zawieszony nad stromym urwiskiem o wysokości 1200 metrów grecki monastyr pochodzący z IV wieku. Znajduje się na terenie Parku Narodowego Altindere, nieopodal portowego miasta Trabzon nad Morzem Czarnym w północno-wschodniej Turcji.


92

Hamam

Tureckie łaźnie są znane na całym świecie. Ich geneza sięga czasów starożytnych – zostały przejęte od Rzymian i Bizantyjczyków, a udoskonalone przez Turków Seldżuckich. Złoty wiek hamamów przypadł na czasy osmańskie, lecz są popularne nawet dziś. Dawniej łaźnie służyły nie tylko do kąpieli, lecz stanowiły również centrum życia towarzyskiego: starsze kobiety szukały w nich żon dla swoich synów i słuchały plotek, zawierano tam transakcje handlowe i oferowano różne drobne wyroby. Dokonywano w nich również ceremonii obrzezania oraz rytaulnych ablucji wymaganych przez zasady islamu. Łaźnie były i są dostępne dla wszystkich w określonych godzinach i dniach tygodnia – innych dla kobiet i mężczyzn. Ceremonię oczyszczania w hamamie rozpoczyna wejście do pierwszego pomieszczenia, w którym ciało przyzwyczaja się do wysokiej temperatury. Następnie, w drewnianych koturnach (nalın) i owniętym wzorzystym materiale zwanym peştemal wchodzi się do gorącego pokoju, na środku którego stoi kamienny podgrzewany postument przeznaczony do masażu. Ciepło promieniuje z podgrzewanych ław i podłogi, a także ze ścian, co sprawia, że jest tam bardzo parno i duszno. Można zażyć kąpieli z myciem przy pomocy bardzo szorstkiej rękawicy lub masażem. Na koniec przechodzi się do chłodnego pomieszczenia, gdzie przebiega aklimatyzacja do normalnej temperatury. Można tam odpocząć, napić się herbaty lub uciąć sobie drzemkę.Z uwagi na to, że w obecnych czasach we wszystkich domach i mieszkaniach znajdują się już łazienki, instytucja hamamu straciła nieco na znaczeniu – coraz częściej można spotkać Turków, którzy w swoim życiu nigdy nie odwiedzili łaźni. Mimo to, będąc w Turcji warto skorzystać z tej tradycji Orientu, zwracając jednak uwagę, aby udać się do rekomendowanego i czystego miejsca, gdzie nie napotkamy hamam boceği – hamamowych robaków, których mianem określa się w Turcji karaluchy.

Lekcja 10 Życiecodzienne: dom,szkoła


93www.jezykiobce.pl

CD 2 LEKCJA 10

Dom:

dom (budynek) – binamieszkanie – dairesypialnia – yatak odasıkuchnia – mutfakłazienka – banyopokój dzienny – salonprzedpokój – koridorstrych – tavan arası lub çatı katı piwnica – bodrum

Czynności codzienne:

obudzić się – uyanmakwstać z łóżka – yataktan kalkmakmyć zęby – dişleri fırçalamakczesać się – saçları taramakmyć się – yıkanmakubierać się – giyinmekścielić łóżko – yatak toplamakzasypiać – uyumak

Szkoła:

szkoła – okuluczeń – öğrencilekcja – dersprzedmiot – dersocena – notzeszyt – defterpraca domowa – ödevzdać egzamin – sınavdan geçmek oblać egzamin – sınavdan kalmak

Określenia czasu:

dzień powszedni – hafta içi gündzień roboczy – çalışma günü

lub iş günüzazwyczaj – genelliklerzadko – nadirenczasami – bazennigdy – aslazawsze – her zamanczęsto – sık sıkod czasu do czasu – zaman zaman

Lekcja 10 Życiecodzienne: dom,szkoła



94


Uczę się tureckiego. – Türkçe öğreniyorum.Chodzę na kurs tureckiego. – Türkçe kursuna gidiyorum.Studiuję psychologię. – Psikoloji okuyorum.Uczę dzieci matematyki. – Çocuklara matematik dersi veriyorum.Idź do swojego pokoju! – Odana git!Co zwykle robisz rano? – Genellikle sabahleyin ne yapıyorsun?Ukończyłem Wydział Historii Uniwersytetu Warszawskiego. – Varşova Üniversitesi

Tarih Bölümünden mezunum.


– Günlerin nasıl geçiyor? Anlat, lütfen. Proszę, opisz swój zwykły dzień.– Saat yedide kalkıyorum, duş alıyorum ve giyiniyorum. Wstaję rano o 7:00, biorę prysznic i ubieram się.– Sonra ne yapıyorsun? Co zwykle robisz potem?– Kahvaltı yapıyorum ve saat sekizi on geçe işe gitmek için evden

çıkıyorum. Jem śniadanie i o 8:10 wychodzę do pracy.– İşin saat kaçta bitiyor? O której kończysz pracę?– Genellikle saat on yedide bitiyor ve ondan sonra eve gidiyorum. Zazwyczaj o 17:00 i potem idę do domu.– Evde ne yapıyorsun? Co robisz w domu?– Genellikle kitap okuyorum, sonra yatıyorum. Zazwyczaj czytam książkę i kładę się spać.

18

19



1. Powiedz, o której wstajesz w dni robocze.2. O której jesz śniadanie?3. O której kładziesz się spać?4. O której wstajesz w weekendy?5. Co zwykle robisz w wolnym czasie?

Słówkadodatkowe

95www.jezykiobce.pl

CD 2 LEKCJA 10



1. Powiedz, o której wstajesz w dni robocze.2. O której jesz śniadanie?3. O której kładziesz się spać?4. O której wstajesz w weekendy?5. Co zwykle robisz w wolnym czasie?

Słówkadodatkowe

20

21

Wyposażenie domu:

winda – asansörlodówka – buzdolabıkuchenka gazowa – gaz ocağızmywarka do naczyń – bulaşık

makinesitelewizor – televizyonwideo – videoodtwarzacz DVD (kino domowe)

– dvd oynatıcısıpralnia – kuru temizleme

pralka – çamaşır makinesikomputer – bilgisayardrukarka – yazıcıskaner – tarayıcısuszarka – kurutma makinesiżelazko – ütü szafa – dolapstół – masabiurko – çalışma masasılustro – aynafotel – koltuk


96

Lekcja 11 Wypadki,nagłe zdarzenia,pomoc



Co ci dolega? – Senin neyin var?Boli mnie głowa. – Başım ağrıyor.Źle się czuję. – Rahatsızım.Potrzebuję lekarza! – Doktora ihtiyacım var!Chyba się przeziębiłem. – Galiba üşütmüşüm.Jestem uczulony na aspirynę. – Aspirine alerjim var.Wypadła mi plomba. – Diş dolgusu çıktı.Jestem w ciąży. – Hamileyim.Proszę głęboko oddychać. – Lütfen derin nefes alıp verin.Zostałem okradziony. – Kapkaça uğradım.Zgubiłem pieniądze. – Paramı kaybettim.Skradziono mi telefon komórkowy. – Cep telefonum çalındı.Skradziono mi dokumenty. – Belgelerimi çaldılar.

Tureckie domostwa

Jeszcze do niedawna mieszkańcy Turcji tworzyli rodziny wielopokoleniowe i mieszkali razem w dużych domach. Kamienice, bloki mieszkalne oraz mieszkania były praktycznie nieznane. Uległo to zmianie w dobie europeizacji kraju i dziś większa część społeczeństwa w miastach mieszka w mieszkaniach, choć są one bez porównania większe niż te w kulturze zachodu.W mniejszych miastach i na wsiach przyjęte jest, aby zdejmować buty przed wejściem do domu i zostawiać je przed progiem. W bardziej nowoczesnych rodzinach w czasie odwiedzin buty zdejmuje się w przedpokoju albo za przyzwoleniem gospodarza nie zdejmuje się wcale, co należy jednak do rzadkości. Co ciekawe, gdy do domu przychodzą rozmaici fachowcy, przed wejściem nakładają na buty specjalne ochraniacze.Idąc z wizytą do tureckiej rodziny wypada zanieść jakiś drobny upominek – najtrafniejszym wyborem będą czekoladki. Należy mieć jednak na uwadze, że część rodzin muzułmańskich nie spożywa alkoholu, więc bezpieczniej jest nie zanosić wiśni w likierze ani tym bardziej trunku w butelce.Najważniejszym pomieszczeniem w tureckim domu jest salon, do którego z pewnością zostaniemy zaproszeni. Pełni on rolę pokoju gościnnego i reprezentacyjnego. W związku z tym, że Turcy lubią się często i tłumnie odwiedzać, powinny znajdować się w nim co najmniej dwie kanapy oraz fotele. Do każdego z nich dostawiony zostanie mały stoliczek i będzie podana herbata w malutkich szklaneczkach oraz ewentualny poczęstunek, którego nie wypada odmowić.Interesującym zjawiskiem w tureckich domostwach jest funkcja kapıcı – odpowiednik naszego dozorcy, który jednak ma znacznie szersze kompetencje. Turcy zwykle nie wynoszą śmieci, lecz wystawiają je codziennie o określonej porze za drzwi mieszkania, skąd zbiera je kapıcı. Poza tym można go poprosić o załatwienie drobnych sprawunków i dostarczenie ich do domu.

97www.jezykiobce.pl

CD 2 LEKCJA 11

Lekcja 11 Wypadki,nagłe zdarzenia,pomoc


Problemy zdrowotne:

choroba – hastalıklekarz – doktorszpital – hastanegabinet lekarski – muayene odasıgorączka – ateşkrwawienie – kanamaból głowy – baş ağrısıból brzucha – karın ağrısıból zęba – diş ağrısızłamanie – kırıkoparzenie – deri yanığı

atak serca – kalp krizilekarstwo – ilaç

Nagłe sytuacje:

karetka pogotowia – ambulanswypadek drogowy – araba kazasıpolicjant – polisstrażak – itfaiyecizłodziej – hırsızkieszonkowiec – yankesici


Co ci dolega? – Senin neyin var?Boli mnie głowa. – Başım ağrıyor.Źle się czuję. – Rahatsızım.Potrzebuję lekarza! – Doktora ihtiyacım var!Chyba się przeziębiłem. – Galiba üşütmüşüm.Jestem uczulony na aspirynę. – Aspirine alerjim var.Wypadła mi plomba. – Diş dolgusu çıktı.Jestem w ciąży. – Hamileyim.Proszę głęboko oddychać. – Lütfen derin nefes alıp verin.Zostałem okradziony. – Kapkaça uğradım.Zgubiłem pieniądze. – Paramı kaybettim.Skradziono mi telefon komórkowy. – Cep telefonum çalındı.Skradziono mi dokumenty. – Belgelerimi çaldılar.

23


98

Jestem ubezpieczony. – Benim sigortam var.Proszę podać numer swojej polisy ubezpieczeniowej. – Lütfen sigorta

poliçenizin numarasını verin.To jest moja polisa ubezpieczeniowa. – Bu benim sigorta poliçem.Mój samochód się zepsuł. – Arabam bozuldu.Potrzebuję pomocy. – Yardıma ihtiyacım var.Proszę zawołać policję! – Lütfen polisi arayın!Pali się! – Yangın var! Na autostradzie zdarzył się wypadek. – Otobanda kaza oldu.Czy jest w pobliżu lekarz? – Yakınlarda doktor var mı?


– Ne oldu? Co się stało?– Çok rahatsızım. Karnım ağrıyor. Czuję się bardzo źle. Boli mnie brzuch.– Ateşiniz var mı? Czy ma pan gorączkę?– Evet. Tak.– Bence besin zehirlenmesi. Lütfen bu ilacı alın. Bu ilaç size iyi gelebilir. Myślę, że to zatrucie pokarmowe. Proszę wziąć to lekarstwo. Ono powinno

pomóc.– Teşekkür ederim, görüşmek üzere. Dziekuję, do widzenia.


24

25


1. Powiedz, że boli cię brzuch.2. Powiedz, że masz gorączkę.3. Powiedz, że skradziono ci telefon komórkowy.4. Powiedz, że zginął twój bagaż.

Słówkadodatkowe


99www.jezykiobce.pl

CD 2 LEKCJA 11


1. Powiedz, że boli cię brzuch.2. Powiedz, że masz gorączkę.3. Powiedz, że skradziono ci telefon komórkowy.4. Powiedz, że zginął twój bagaż.

Słówkadodatkowe


26

27

grypa – gripbiegunka – ishallek przeciwbólowy – ağrı kesicibandaż – sargı beziokulista – göz doktorudermatolog – cilt uzmanı lub cildiyecikardiolog – kalp doktorulek przeciwgorączkowy – ateş kesici wylew – beyin kanamasıoperacja – ameliyatzabieg – operasyonprześwietlenie – röntgen

ginekolog – jinekolog lub kadın doktoru

chirurg – cerrahdentysta – diş doktoruanestezjolog – anestezi doktoruświadek – şahitzabójstwo – cinayet polisa ubezpieczeniowa – sigorta

poliçesiubezpieczenie zdrowotne – sağlık

sigortasıopatrunek – pansumanopatrywać (ranę) – pansuman

yapmak


100

Wkroczenie w dorosłość

Mężczyźni są obrzezani w Turcji z powodów kulturowych i religijnych – wymaga tego islam. Jednak w przeciwieństwie do krajów arabskich, gdzie następuje to w parę dni po narodzeniu chłopca, w Turcji obrzeza się dzieci 6-, 7-letnie, a czasem nawet i 12-letnie. Wiąże się z tym specjalna ceremonia, zwana sünnet, w której dniu chłopcy są ubierani w orientalny, zwykle biały i bardzo bogato zdobiony strój w komplecie z pelerynką, turbanem, fantazyjnym obuwiem i berłem. W dniu tego wydarzenia, szczególnie na wsiach, chłopiec jedzie na zabieg na przystrojonym kwiatami osiołku, koniu lub w samochodzie. Po dokonaniu obrzezania dziecko jest kładzione na specjalnym, bogato udekorowanym łożu, gdzie odpoczywa i odbiera życzenia oraz prezenty. Często organizuje się z tej okazji poczęstunek dla rodziny i przyjaciół. Przyjęte jest obdarowywać chłopca złotymi monetami oraz pieniędzmi, ewentualnie zegarkiem. Wyznaczana jest również osoba nazywana kirve, będąca odpowiednikiem chrześcijańskiego ojca chrzestnego, która będzie mieć specjalne znaczenie w życiu dziecka.

Lekcja 12 Pracaizawody


101www.jezykiobce.pl

CD 2 LEKCJA 12

Lekcja 12 Pracaizawody


Praca:

praca – işzawód – meslekszukać pracy – iş aramakznaleźć pracę – iş bulmakubiegać się o pracę – işe başvurmakkwalifikacje – vasıfrozmowa kwalifikacyjna

– iş görüşmesidoświadczenie zawodowe

– iş deneyimiumiejętności – yetenekbiuro – ofisprzedsiębiorstwo – firma lub şirketwypłata, pensja – maaşwykształcenie – eğitimszkolenie zawodowe – iş eğitimibezrobotny – işsizgodziny pracy – çalışma saatleripodwyżka – zam życiorys (CV) – özgeçmişlist motywacyjny – işe başvuru

mektubunadgodziny – mesai yapmakubezpieczenie – sigorta

konto bankowe – banka hesabıpodatek – vergiposada – pozisyonwakat – boş kadro

Zawody:

pracować jako ... – ... olarak çalışmak

nauczyciel – öğretmenlekarz – doktorpielęgniarka – hemşirekasjer – kasiyerkierownik – şef lub müdürdyrektor – müdürinżynier – mühendisurzędnik – memuraktor – aktörsekretarka – sekreterkucharz – aşçıpolicjant – polisstrażak – itfaiyecipiosenkarz – şarkıcıdziennikarz – gazetecifryzjer – kuaför


102

Zajęcia:

praca na budowie – inşaatta çalışmak

praca na farmie – çiftlikte çalışmakzbiór owoców – meyve toplamaksprzątanie – temizlik yapmak

opieka nad dziećmi – çocuk bakmakopieka nad osobami starszymi – yaşlı

bakmakpraca w gastronomii – yemek

firmasında çalışmakpraca biurowa – ofiste çalışmak


Gdzie pracujesz? – Nerede çalışıyorsun?Pracuję w biurze. – Ofiste çalışıyorum.Jak zarabiasz na życie? – Geçimini nasıl sağlıyorsun?Jestem pielęgniarką. – Hemşireyim.Szukam pracy. – İş arıyorum.Pracuję jako kelner. – Garsonluk yapıyorum.Jestem doświadczonym prawnikiem. – Ben deneyimli hukukçuyum.Dzień dobry. Jestem umówiony z panem Ozkanem. – İyi günler. Özkan Bey

ile randevum var.Chciałbym rozmawiać z dyrektorem. – Müdürle konuşmak istiyorum.Ubiegam się o posadę sekretarki. – Sekreter pozisyonuna başvurmak

istiyorum.Czy wcześniej ubiegała się pani o to stanowisko? – Daha önce böyle bir

pozisyona başvuru yaptınız mı?Czy ma pani jakieś wcześniejsze doświadczenie? – Deneyiminiz var mı?Myślę, że spełnia pani wszystkie wymagania. – Bence bizim şartlarımıza

uyuyorsunuz. Jakie jest pani wykształcenie? – Eğitim durumunuz nedir?Jakie są godziny pracy? – Çalışma saatleri ne?Czy mogę wziąć urlop? – İzin alabilir miyim?Mam pozwolenie na pracę. – Çalışma iznim var.Jestem bezrobotny. – Ben işsizim.Oto numer mojego konta bankowego. – Bu benim banka hesap numaram.Skończyłem kurs i przeszedłem szkolenie zawodowe odpowiednie dla tego

stanowiska. – Kurs bitirdim, iş eğitimim bu pozisyon için uygun.

29


– İyi günler, bu lokantada garsona ihtiyacınız var mı? Dzień dobry, jestem zainteresowany pracą kelnera w tej restauracji. – İyi günler. Bu iş için deneyiminiz var mı? Dzień dobry. Czy ma pan jakieś doświadczenie w takiej pracy? – Evet, ülkemdeki bir İtalyan lokantasında iki sene garsonluk yaptım. Tak, przez dwa lata pracowałem jako kelner we włoskiej restauracji w moim

kraju. – Peki... Çalışma izniniz var mı? Dobrze... Czy ma pan pozwolenie na pracę? – Evet, gerekli dokümanlarım var. Tak, mam wszystkie wymagane dokumenty. – Tamam, o zaman lokanta müdürü ile görüşmek için pazartesi günü

saat on birde gelin. W takim razie proszę przyjść w poniedziałek o 11:00 na spotkanie

z menedżerem naszej restauracji. – Teşekkür ederim, görüşmek üzere! Dziekuję, do widzenia!


Przećwiczzwrotyztejlekcji.

1. Powiedz, jaki zawód wykonujesz.2. Powiedz, że masz pozwolenie na pracę.3. Powiedz, że masz doświadczenie w pracy biurowej.4. Powiedz, że chcesz rozmawiać z menedżerem restauracji w sprawie pracy.


CD 2 LEKCJA 12


– İyi günler, bu lokantada garsona ihtiyacınız var mı? Dzień dobry, jestem zainteresowany pracą kelnera w tej restauracji. – İyi günler. Bu iş için deneyiminiz var mı? Dzień dobry. Czy ma pan jakieś doświadczenie w takiej pracy? – Evet, ülkemdeki bir İtalyan lokantasında iki sene garsonluk yaptım. Tak, przez dwa lata pracowałem jako kelner we włoskiej restauracji w moim

kraju. – Peki... Çalışma izniniz var mı? Dobrze... Czy ma pan pozwolenie na pracę? – Evet, gerekli dokümanlarım var. Tak, mam wszystkie wymagane dokumenty. – Tamam, o zaman lokanta müdürü ile görüşmek için pazartesi günü

saat on birde gelin. W takim razie proszę przyjść w poniedziałek o 11:00 na spotkanie

z menedżerem naszej restauracji. – Teşekkür ederim, görüşmek üzere! Dziekuję, do widzenia!


Przećwiczzwrotyztejlekcji.

1. Powiedz, jaki zawód wykonujesz.2. Powiedz, że masz pozwolenie na pracę.3. Powiedz, że masz doświadczenie w pracy biurowej.4. Powiedz, że chcesz rozmawiać z menedżerem restauracji w sprawie pracy.

30

31

32


104

Słówkadodatkowe


rybak – balıkçımarynarz – denizci żołnierz – askerrolnik – çiftçisędzia – hakimgrafik – grafikerprawnik – hukukçuadwokat – avukatmechanik – araba tamircisipilot – pilotkierownik projektu – proje müdürüredaktor – editörarchitekt – mimarksięgowy – muhasebecipisarz – yazartłumacz – tercümanprojektant – tasarımcı

kelner – garsonogrodnik – bahçıvanopiekunka do dzieci – çocuk bakıcısıbarman – barmenmagazynier – depocuhandlowiec – ticaret adamı

lub tüccarpracownik budowlany – inşaat işçisielektryk – elektrikçimechanik – araba tamircisihydraulik – tesisatçıstolarz – marangozmurarz – duvarcıochroniarz – güvenlik görevlisi

lub korumamodelka – mankennotariusz – noter


CD 2 LEKCJA 12

Reformy Atatürka

Urodzony w Salonikach Mustafa Kemal Paşa Atatürk był liderem ruchu nacjonalistycznego, który obalając sułtanat zakończył epokę Imperium Osmańskiego. W 1923 roku został wybrany na pierwszego prezydenta Turcji, którym pozostał prowadząc politykę europeizacji kraju aż do swojej śmierci w 1938 roku. Po proklamowaniu republiki przeniósł stolicę Turcji z Konstantynopola do niewielkiej wówczas osady – Ankary. Wśród przeprowadzonych przez niego reform modernizacji kraju na uwagę zasługują przede wszystkim: wprowadzenie kalendarza gregoriańskiego i niedzieli, zamiast piątku, jako dnia wolnego od pracy; alfabetu łacińskiego; oczyszczenie języka tureckiego ze słów pochodzenia arabskiego i perskiego oraz wprowadzenie nazwisk. Sam Mustafa Kemal wybrał dla siebie nazwisko Atatürk, czyli „ojciec wszystkich Turków”, którego nie wolno nosić żadnemu innemu obywatelowi Turcji. Mustafa Kemal znacznie ograniczył ingerencję islamu w politykę państwa przez zniesienie szariatu i wprowadzenie kodeksu karnego opartego na prawodawstwie zachodnim. Atatürk mawiał: „Polityk powołujący się w rządzeniu na religię jest głupcem”. Islam miał być odtąd religią prywatną, a duchowieństwo – zależne od państwa.Wprowadzono obowiązkowe nauczanie dla kobiet, jak również ustawy gwarantujące im równość społeczną, łącznie z prawem do poślubienia niemuzułmanina (co jest zabronione muzułmankom przez islam), prawem do rozwodu, prawem wyborczym oraz prawem do służby wojskowej we wszystkich rodzajach sił zbrojnych. Pierwszym kobiecym oficerem lotnictwa została przybrana córka Atatürka, Sabiha Gökçen. Atatürk wypromował też zachodni styl ubierania. Kobietom zabroniono nosić zakrywające twarze czarczafy, a mężczyznom – charakterystyczne czapki, fezy, które miały odtąd zostać zastąpione europejskimi kapeluszami. Słynne jest powiedzenie Atatürka: Ne mutlu Türküm diyene – „Jakże szczęśliwy jest ten, kto może o sobie powiedzieć, że jest Turkiem”. Do dziś wielki przywódca jest otoczony w Turcji prawdziwą czcią i szacunkiem, a jego podobizny zdobią wszystkie szkoły i urzędy.


106

Lekcje – odpowiedzi

Lekcja 1Ćwiczenie 1

1. Adın ne? 2. Benim adım Anna.3. Nerelisin?4. Polonyalıyım.5. Varşova’da oturuyorum.6. Türkçe biliyor musun?

Ćwiczenie 2

1. Evet, Türkçe biliyorum.2. Nasılsın?3. İyiyim, teşekkür ederim.4. Lütfen bana yardım edebilir misin?5. Tabii ki.

Lekcja 21. Przepraszam, która jest teraz godzina? – Pardon, saat kaç?2. W Nowym Jorku jest teraz godzina 6 rano, a w Londynie 12 w południe.

– Şimdi New York’ta sabah altı, Londra’da saat öğle on iki.3. Dzisiaj jest czwartek. – Bugün perşembe.4. Teraz mamy lipiec. Jest lato. – Temmuz ayındayız. Yaz var.

OdPOWiedzi


Lekcja 31. Tak, mam starszą siostrę. – Evet, bir ablam var.2. Nie, nie mam dzieci. – Hayır, çocuğum yok.3. Nie, jestem rozwiedziony. – Hayır, boşandım.4. Mam 29 lat. – Yirmi dokuz yaşındayım.

Lekcja 41. Benim ruhsal durumum kötü.2. O hoş ve sıcaktır.3. Sen çok iyi görünüyorsun.4. Marek benim en yakın arkadaşımdır.

Lekcja 51. Tişört satın almak istiyorum.2. Ben medium giyiyorum.3. Bu bluz küçük.4. Bir beden daha büyük bluz alabilir miyim?

Lekcja 6W restauracji:

1. Poproszę sok owocowy. – Meyve suyu alabilir miyim?2. Proszę o zupę pomidorową i kebab. – Domates çorbası ve kebap

alabilir miyim?3. Poproszę dwie kawy z mlekiem. – İki sütlü kahve alabilir miyim?4. Poproszę o rachunek. – Hesabı alabilir miyim?


108

W sklepie:

1. Poproszę puszkę coca-coli. – Bir kutu kola alabilir miyim?2. Poproszę 1 kg bananów. – Bir kilo muz alabilir miyim? 3. Poproszę o kawałek żółtego sera. – Bir parça kaşar peyniri alabilir

miyim?

Lekcja 71. Czy są wolne pokoje? – Boş oda var mı?2. Chciałabym zarezerwować jednoosobowy pokój z łazienką. – Tek kişilik

banyolu bir oda rezervasyonu yaptırmak istiyorum.3. Ile kosztuje noc? – Bir gecelik oda fiyatı ne kadar? 4. Czy w cenę wliczone jest śniadanie? – Kahvaltı oda fiyatına dahil mi?

Lekcja 81. Boş zamanlarında neler yaparsın?2. Gezmeyi seviyorum.3. Telefon görüşmesi yapmak istiyorum.4. Yarın hava nasıl olacak?

Lekcja 91. En yakın metro istasyonu nerededir?2. Otobüs biletleri nereden alınabilir?3. Polonya Büyükelçiliği nerededir? 4. Taksi ile merkeze gitmek kaç liradır?

OdPOWiedzi


Lekcja 101. Codziennie wstaję o 7:00. – Her gün saat yedide kalkıyorum.2. Jem śniadanie o 10:00. – Saat onda kahvaltı ediyorum.3. Kładę się spać o 23:00. – Saat yirmi üçte yatıyorum.4. W weekendy wstaję o 10:00. – Hafta sonları saat onda kalkıyorum.5. Oglądam telewizję, czytam książki, gram w gry komputerowe.

– Boş zamanımda televizyon izliyorum, kitap okuyorum ve bilgisayarda oyun oynuyorum.

Lekcja 111. Boli mnie brzuch. – Karnım ağrıyor.2. Mam gorączkę. – Ateşim var.3. Skradziono mi telefon komórkowy. – Cep telefonumu çaldılar.4. Zginął mój bagaż. – Bagajım kayboldu.

Lekcja 121. Jestem pielęgniarką. – Ben hemşireyim.2. Mam pozwolenie na pracę. – Benim çalışma iznim var.3. Mam doświadczenie w pracy biurowej. – Ofis işlerinde deneyimim var.4. Chciałbym rozmawiać z menedżerem restauracji w sprawie pracy.

– Ben lokanta müdürü ile iş için konuşmak istiyorum.

turecki kurs podstawowy - edgard - turkish.pl

Documents