türkiye’de 1980’li ve 1990’lı yıllarda yaşanan zorunlu göç ve toplumsal sonuçlar.pdf

7/29/2019 Trkiyede 1980li ve 1990l Yllarda Yaanan Zorunlu G ve Toplumsal Sonular.pdf

1/16

Girifl

lke iinde yerinden edilenlere iliflkin uluslararas kamuoyunca kabul edi-len tanm, Birleflmifl Milletler tarafndan 1998 ylnda kabul edilen ve insanhaklar hukuku ile uluslararas insancl hukuk ilkelerini yanstan lke indeYerinden Olmaya liflkin Yol Gsterici lkelerde yer alan tanmdr. Bunagre, zorla ya da zorunda kalarak evlerinden veya srekli yaflamakta olduk-lar yerlerden zellikle silahl atflmalarn, yaygn fliddet hareketlerinin, in-san haklar ihlallerinin veya doal ya da insan kaynakl felaketlerin sonucun-da veya bunlarn etkilerinden kanmak iin, uluslararas dzeyde kabul gr-mfl hibir devlet snrn gemeksizin kaan ya da bu yerleri terk eden kifli-ler ya da kifli gruplar lke iinde yerinden olmufl kifliler olarak tanmlan-maktadr. Bu konuda, Trkiyede yaygn olarak zorunlu g kavramsallafltr-mas kullanlagelmifl olup, son yllarda yerinden etme, yerinden edilme detanmlayc kavramlar olarak kullanlmaktadr.

1990l yllarn en nemli toplumsal olgularndan biri olan ve Trkiye asn-dan kuflkusuz ok nemli sosyo-politik deiflimleri beraberinde getiren zo-runlu g, siyasi deerlendirmelerin ve pek ok arafltrmann konusu olmufl-tur. Derinleflen ve artk eskisine gre daha grnr ve kalc olan yoksulluk,ocuklarn iflgc piyasasna dahil olmas (artan oranlarda sokakta alfltrl-malar), pten geinme gibi enformel alflma biimlerinin kentlere tutuna-mayan zorunlu g madurlarnn temel geim biimlerinden birisi olmas,kadnlarn gvencesiz biimde alfltrlmalar, yerinden etme siyasetininkentsel alandaki grnmleridir. Kuflkusuz, zorunlu gn nasl ve hangi

Trkiyede 1980li ve 1990l Yllarda

Yaflanan Zorunlu G ve Toplumsal Sonular*

Betl Altuntafl**

* 28-30 Kasm 2007 tarihleri arasnda ODT Kltr ve Kongre Merkezinde dzenlenen 10. Sosyal Bilimler Kon-gresinde 2000li Yllarda Emek, Sermaye ve Siyaset: Kazananlar, Kaybedenler Oturumunda Sunulan Bildiri.

** Yrd. Do. Dr. Mula niversitesi, ktisadi ve dari Bilimler Fakltesi, alflma Ekonomisi ve Endstri liflkile-ri Blm.


2/16

koflullarda gereklefltii nemlidir. Ancak bu yazda zorunlu gn kendisi-ni tartflmak yerine, yerinden etme siyasetinin toplumsal sonular ele aln-mfltr. Gerek blgenin illerinde ve ilelerinde, gerekse Ankara gibi metro-pollerde, zorunlu g madurlar ile yaplan grflme ve incelemeler byle-

si bir analiz erevesi oluflturmaya zemin oluflturmufltur.

Zorunlu G ve Kentsel Yoksulluk

Zorunlu g ve kentsel yoksulluk arasnda nasl bir iliflki olduunu tartflma-ya bafllamadan nce 1980li yllarn ardndan Trkiyenin iktisadi ve sosyalyaflamndaki dnflmne bakmak gerekecek. Sz edilen yllar, Trkiyedeyapsal uyum ve istikrar politikalarnn hzla hayata geirildii yllar olmufl-tur. Bu iktisadi politikalarn sonucunda patlayan ekonomik krizlerin yaratt- sarsntnn etkileri, ksa zamanda kendisini sosyal alanda da hissettirmifl ve

bu alan tahrip etmifltir. Yoksulluk snr ve alk snr gibi kavramlar litera-tre girmifl ve bu politikalar, iflsizlik, sosyo-ekonomik eflitsizlik ve yoksullukile sonulanmfltr. Yapsal uyum ve istikrar politikalarnn hayata geirildiiyllarda devletin sosyal yn kltlmeye alfllrken, gelir dalmnda da-ha keskin bir kutuplaflma ortaya kmfltr.

Yoksulluk, az geliflmifl veya geliflmifl lke ayrm tanmayan kresel bir olguolmakla beraber, zaman ve mekna bal olarak farkl zellikler gstermek-tedir. zellikle 1980li yllar, Trkiye kentleflmesine farkllaflma, eflitlenmeve ayrflma dinamiklerinin hkim olduunu sylemek mmkndr. Kentsel

ranttan pay alma kentte tutunabilmenin n koflulu haline geldii gibi, burantn paylaflm daha etin bir hal almaya bafllamfltr. Kentin en prestijli me-knlarnda, zel gvenlik sistemleri ile korunan yksek duvarlarn ardna stsnflar; kooperatifler yoluyla kentin eperindeki genifl arazilere orta snflarkonumlanrken, marjinde, kentin grnmeyen alanlarnda ise niteliksiz vesalksz alt yap ve konutlarn bulunduu mahalleler kent yoksullarnn kul-lanmna almfltr. Nbetlefle Yoksulluk (Iflk ve Pnarcolu, 2001) koflulla-rnda kazanan olmann yolu, mevcut iletiflim ve iliflki alarna yakn olmak-tan gemekte olduundan, bu kanallarn ve alarn paras olmay baflara-

mayanlar ve krsal kesimden hazrlksz, birdenbire ve zorunlu olarak geden yz binler ise kaybetmeye mahkmlardr.

zellikle de son dnemde telaffuz edilmeye bafllanan yeni yoksulluk veyatoplumsal dfllanmfllk olarak adlandrlan yeni gereklik, flimdiye kadar ge-erli olduu kabul edilen birtakm zm yollarnn etkisiz kalmasna yol a-maktadr. Yoksullarn meknlar flimdilerde tekinsiz bir varofl kavram ileaklanmakta ve yoksul mahallelerinin, farkl yrelerden gelmifl, farkl kltrve inanlar beraberinde getirmifl, farkl siyasal grfllere sahip, kendi ile-rinde ekiflen, atflan gruplardan olufltuklar kabul edilmeye bafllamfltr. Ale-

vi Krt/Trk, Snni Krt/Trk, fiafi Krt, slamc/dinci kimlikler kullanlr ol-mufltur (Gnefl Ayata 1990/ 1991; Gke 1993; Wedel 2001). Ermana (2004)gre bu kimliklerin toplumdaki kutuplaflmalara, krlma noktalarna denkdflyor olmalar onlar kolayca Sakncal tekine dnfltrme olaslnortaya karmaktadr.

104Toplumv

eK

uram,Say:1

,Mays2

009


3/16

105Dou ve Gneydou Anadoludan, gerek Diyarbakr ve Batman gibi blgekentlerine gerekse Mersin, stanbul, zmir gibi metropollere ynelen kitleselzorunlu g, kentle hibir irtibat olmayan krsal kkenli kitlenin kentlereadeta savrulmasna neden olmufltur. Gn planl, programl yaplmas ile

bir gecede anszn, plansz, ncesi ve sonras dflnlmeden birdenbire yer-leflim birimlerinin braklmas ya da terke zorlanmas arasnda fark vardr. Bunedenle, Trkiyede 1980ler ve 1990l yllarda yaflanan gn gemiflte ya-flanan glerden temel farknn, g eden insanlarn kendi iradeleri dflndave herhangi bir n hazrlk olmakszn ge zorlanmalar olduunu syleye-biliriz. G eden insanlar, g edecekleri yerleri seme flanslar olmaksznve g ettikleri yerlerde kendilerine yeni bir yaflam alan hazrlanmaksznyaflam alanlarn terk etmek zorunda kalmfllardr. atflma ortam kaynaklve gvenlik nedeniyle kylerin boflaltlmasnn1 ardndan kopufl niteliinde

yaflanan travmatik gle2

birlikte eitimsiz, kentin gereklerine uygun bilgi vebeceriden yoksun, kentte karfllaflacaklarna hazrlksz byk bir kitle istem-leri dflnda yeni yerleflim yerlerine g etmek zorunda kalmfllardr. Bu in-sanlar, arazilerini, evlerini, bahelerini, hayvanlarn, alflkn olduklar yaflamalanlarn ve tm geimliklerini bir gecede ya da birka gn iinde terke zor-lanmfllar, bulunduklar illerin kent merkezlerine ve metropollere tutunmayaalflmfllardr. Dolaysyla zorunlu g madurlar, toprakszlk, evsizlik, ifl-

Trkiyed

e1

980li

ve1

990l

YllardaYaflananZ

orunluG

veToplumsalSonular

1- Sz konusu dneme iliflkin g nedenleri konusunda kimi sivil toplum kurulufllarnn alflmalarna bakt-

mzda flu bulgularla karfllaflyoruz. rnein; TMMOBun, Diyarbakrda yaplan ve zorunlu gn kentselsonularna iliflkin bulgularn ieren alflmasnda (1996), 1990-1996 tarihleri arasnda zorunlu g edenler,en nemli g nedeni olarak kylerinin yaklmasn, ikinci neden olarak da blgedeki atflmalardan kay-nakl olaylar gstermifltir. Diyarbakr Tabipler Odasnn Gneydouda G Tartflmalar ve Salk Bo-

yutu konulu arafltrmasnda (1996) g gerekeleri flyle sunulmufltur: Kylerin korunamamas, kyllerinkoruculuu kabul etmemesi ya da PKKya yardm etmesi; komflu kylerin korucu olma nedeniyle iki ateflarasnda kalma korkusu; faili mehul cinayetler, karma olaylar, yargsz infazlar; mehul kiflilerin tehditlepara toplamas, srekli askeri operasyonlarn olmas; iflkence korkusu, gzaltna alnma ve tutuklanma kor-kusu; yaylalarn yasak ve korku nedeniyle kullanlmaz hale gelmesi; can gvenlii nedeniyle eitim, salk

ve ulaflm gibi temel hizmetlerin olmamas veya salanamamas; PKKya gidecei iddias ile gda ambargo-su uygulanmas. Bu veriler ayn zamanda nsan Haklar fiube ve Temsilcilikleri, Olaanst Blge Raporu(1991) ve Trkiye nsan Haklar Vakf, Trkiye nsan Haklar Raporlar (1993- 1998) ile de uyumludur. Ge-rek blgede gerekse metropollerde zorunlu g madurlar ile yaplan alflmalarda (Karatay, 1999; Barut,2001; Altuntafl, 2003; Kurban, Ykseker, elik, nalan, 2006) yukardaki bulgular dorulanmakta ve ma-durlarn kylerinin genellikle gvenlik glerince bir neden gsterilmeksizin ya da koruculuu kabul etme-meleri nedeniyle boflaltldn; ou durumda PKK ve gvenlik gleri arasnda kaldklar ve atflmalar y-znden yafladklar gvenlik kaygs ile kylerini terk ettikleri tespit edilmifltir. TBMM Arafltrma Komisyo-nun 1998 tarihli raporuna gre, gn nedenleri flyle sralanmaktadr: 1- Mera yasa ve operasyon, atfl-ma ortam yznden hayvanclk ve tarmn kmesi; korucu olan kylere PKK tarafndan bask uygulan-mas; gvenlik glerinin koruculuu kabul etmeyen kylere kuflkuyla yaklaflarak askeri operasyonlar bukylerde younlafltrmas ve insanlarn bu nedenlerle kylerini terk etmesi. 2- PKKnn, koruculuu kabuleden baz ky ve mezralar boflaltmas. 3-Koruculuu reddeden gvenlii salanamayan veya PKKya yar-dm ettikleri dflnlen kylerin gvenlik birimlerince boflaltlmas. TBMM raporunda, kylerin boflaltlma-sndan sz edilmekle birlikte rnein, ile ve il merkezlerinden gvenlik glerinin operasyonlar ve atfl-malar yznden yaflanan zorunlu gten sz edilmemektedir. Oysa Yol Gsterici lkelerde, srekli yafla-

makta olduklar yerleri terk etmek zorunda kalan insanlardan sz edilmektedir. Gerek TBMM Raporundagerekse iflleri Bakanlnn yapt aklamalarda birinci grup ihmal edilmekte, bu ise 2004 ylnda kabuledilen Tazminat Yasasnda yer alan terr eylemleri ve terrle mcadele kapsamnda yrtlen faaliyetlernedeniyle ifadesi ile birinci grupta yer alan kiflileri uygulamada kapsam dflnda brakma tehlikesi taflmak-tadr.

2- Srekli fliddete dayal bir ortamda olmak, kylerin boflaltlmas, g ettikleri kentlerde yaflanlan yoksul-luk, iflsizlik, potansiyel sulu olarak grlmek.


4/16

sizlik, marjinalleflme, besin gvencesizlii gibi boyutlarda yoksunlaflmaylakarfl karflya kalmfllardr.

G edenlerin says ile ilgili resmi kurumlarn ve sivil toplum rgtlerininrakamlar farkllaflsa3 da, bu sreten yz binlerce insann olumsuz etkilen-dii ve etkilenmeye devam ettii tartflmaszdr. Byk bir ksm ilk defa kentortamnda bulunan bu insanlar, kentlerde ciddi uyum sorunlar yaflarlarken,bulunduklar meknlar da zorlamfllardr. Zorunlu g, siyasal, kltrel, psi-kolojik, sosyal, ekonomik, evresel ve altyap asndan tahribata neden ol-mufl, youn g alan kentler, bu sorunla bafla kmakta yetersiz kalmfltr.

Sz edilen yllarda yaflanan gler herhangi bir yasal zemin zerine gerek-lefltirilmediinden g ettiren merciler yeni gelinen yerde hibir yaflam ala-n hazrlamamfl, olayn siyasi boyutlar nedeniyle de kamusal otorite gnsosyal maliyetini karfllamaya yanaflmamfltr. Gn yafland dnemin tamda devletin sosyal koruma nlemlerinden vazgemifl olduu, neo-liberal po-litikalarn hayata geirildii yllara tekabl etmesi, yerel ynetimler ve siviltoplum rgtlerinin de bu srete geliflen sorunlara zamannda mdahaleedememesi, ihtiyalarn zamannda tespit edilememesine ve madurlara des-tek sunulamamasna neden olmufltur. Ne yazk ki tazminat sreci oldukage bafllamfl ve yetersiz kalmfltr. 5233 sayl Terr ve Terrle McadelenDoan Zararlarn Karfllanmas Hakknda Kanun4 ancak 2004 ylnn Ekimaynda uygulanmaya bafllanmfltr.

Kent iindeki yalnzlklar, onlarn ayn mahallelerde toplanmalarna nedenolmufl ve dayanflma ve etnik aidiyet hissi veren kimlik sylemi bu grupzerinde etkin olmufltur. Kentlere gelen binlerce insann en temel sorunu,yaflayacak kadar afl bulabilmek ve asgari ihtiyalarn karfllayabilmek olmufl-tur. Kentin gereklerine uygun donanm noksanl ve her trl sermaye vebirikiminin g edilen yerlerde kalmas ifl olanaklarn yetersiz klmfltr. Buise yoksulluu derinlefltirmifltir. Kylerinde vasfl olan bu insanlar, kent mer-kezlerinde vasfsz konuma itilmifllerdir. G madurlar, arlkl olarak ucuzifl gcne dayal geici ifllerde gvencesiz alflmak zorunda kalmfllardr.Ebeveynlerinin iflsizliine koflut, yoksulluun aresi olarak ocuklar iflgc

piyasasnn iine girmifltir.

Yeni kentsel snflarn ya da tabakalarn ortaya kmas kentsel yeni yoksul-luk balamnda ele alnmaktadr. Kentsel yeni yoksulluk kavram gerek zo-runlu g kapsamndaki byk yer deifltirmelerin gerekse kreselleflmeninortaya kard dflk nitelikli iflgcnn kentlere akflnn bir kts olarakyeni g ve yeni kentli analizlerinde anahtar bir kavram olarak kullanlma-ya bafllanmfltr (Gven, 2000; Kaygalak, 2001; Bura ve Keyder, 2003). Bir-ok arafltrma (Barut,1999- 2001; Erder, 1995; Ersoy ve fiengl, 2000; Iflk vePnarcolu 2001; Erdoan, 2002) yeni yoksullar ya da kentlerdeki en alt sos-yal kategori olarak zorunlu g madurlarn iflaret etmektedir. Yeni yoksul-luun, eski yoksulluktan en temel fark ise yoksulluun geici bir durum ol-maktan kp kalc hale gelmeye bafllamas ve kuflaktan kuflaa aktarlmas-dr. Yllardr sren atflma ortamndan kaynakl maddi ve manevi tahribat vekreselleflmenin de derinlefltirdii eflitsizlik ile birlikte yerinden etme siyase-

106Toplumv

eK

uram,Say:1

,Mays2

009


5/16

107tinin yerinden edilen Krtlerin yoksulluunu ve yoksunluunu derinlefltirdi-ini syleyebiliriz. rnein, yerinden edilen nemli bir nfus grubunun, ge-rek blge kentlerinde, gerekse metropollerde kat atk madde toplayclyaparak geinmeye alflmalar nemli bir veri ve anlafllr bir durumdur (Al-

tuntafl, 2003; 2004; 2008). Atk madde toplamak, herhangi bir sermaye biri-kimi ve becerisi olmakszn kentlere savrulan bu grubun acil ihtiyalarna ya-nt vermifl, metropollere gelen ynlarn nce yaflama tutunmalarn salamflve sonrasnda da giderek kalc bir alflma ve yaflama alanna dnflmfltr.

Kentlerde yoksullaflmann, iflsizliin, sokaklarda bu kadar fazla ocuk bulun-masnn, blge illerindeki kadn intiharlarnn, madde kullanmnn, fuhuflunve kentlerdeki birok sosyal problemin bir biimde yerinden etme siyaseti-nin sonular olduunu sylemek mmkn. 1990larla birlikte, blgesel birsorun olmaktan karak kentte bir sorun ve Trkiye sorunu haline gelene

Krt sorunu, daha etno-politik bir dzlemde ele alnrken ayn zamanda top-lumsal bir sorun olarak da tartfllmaya bafllanmfltr.

Blgeler Aras Gelir Dalm Eflitsizlii

Trkiyede yoksulluun artmfl olmas, ekonomik istikrarszlklarn ortaya -kard, makroekonomik geliflmelerin etkisiyle daha da dengesiz hale gelengelir dalm faktr ile aklanmaktadr. Trkiyede gelir dalmnn 1980yl ncesi ve sonrasnda izledii seyre gz atldnda, zellikle 1980li yl-larda giderek daha eflitsiz bir duruma gelinmifl olmas dikkat ekicidir. Gelir

Trkiyed

e1

980li

ve1

990l

YllardaYaflananZ

orunluG

veToplumsalSonular

3- Yerinden edilmifl kiflilerin saysna iliflkin kesin veriler bulunmamakla birlikte, bu konuda resmi makamlar-ca ve sivil toplum kurulufllarnca aklanan rakamlar farkllk gstermektedir. Olaanst Hal (OHAL) Bl-ge Valiliinin verdii rakamlara dayanlarak hazrlanan 1998 tarihli TBMM raporunda, OHAL kapsamnda-ki ve mcavir alanlardaki iller ile baz evre illerde 1997 yl itibariyle 905 ky ve 2523 mezrann boflaltld- ve g edenlerin saysnn 378.335 olduu belirtilmektedir. iflleri Bakanl tarafndan hazrlanan KyeDnfl ve Rehabilitasyon Projesi (KDPR) kapsamnda aklanan verilere gre ise Ocak 2006 tarihi itibariyleboflalan 945 ky ve 2021 mezrada 358.335 kifli yer deifltirmifl ve 1998 ylndan bu yana bunlardan 137.636sgeri dnmfltr. Birleflmifl Milletler zel Temsilcisinin istei zerine, Devlet Planlama Teflkilatnn koordi-natrl ve sponsorluu altnda, Hacettepe niversitesi Nfus Ettleri Enstits (HNEE) tarafndan Tr-kiye G ve Yerinden Olma Nfus Arafltrmas adl bir alflma yaplmfltr. Trkiye genelinde yaplan ve

niteliksel ve niceliksel olarak iki aya bulunan bu alflmann nemi, zorunlu g konusunda bugne ka-dar yaplmfl en nemli, kapsaml ve istatistik temsil nitelii olan alflma olmasdr. Haziran 2006da tamam-lanmfl olan arafltrmann raporu, zorunlu gn nedenleri, sonular, saysal boyutu ve madurlarn bek-lentileri ve ihtiyalar hakknda ok nemli bulgular iermektedir. rnein, bu rapora gre, Trkiyede son20 ylda, gvenlik nedeniyle yerinden edilen nfusun saysal boyutu, 950.000 ile 1.200.000 arasndadr.Raporda ayrca, yerinden edilmifl nfusun sadece yarsnn Tazminat Yasasndan ve Kye Dnfl ve Reha-bilitasyon Projesinden haberdar olduu, % 37sinin Tazminat Yasasna baflvurduu belirtilmektedir. Ancaknsan Haklar Dernei (HD), nsan Haklar Vakf (THV) ve G Edenler Sosyal Yardmlaflma ve KltrDernei (G-Der)in verilerine (2001) gre ise bu saynn 3 ila 4 milyon arasnda olduu tahmin edilmek-tedir. Krt nsan Haklar Projesi (KHP) lke inde G Ettirilen nsanlar: Trkiyedeki Krtler bafllkl ra-porunda (2004), ayn zamanda kimlie de vurgu yaparak 4 milyon Krt vatandafln yerinden edildiini kay-detmektedir. nsan Haklar zleme rgt tarafndan aklanan rakam ise 2 milyon kiflidir (2002).

4 Tazminat Yasas sadece ABnin taleplerine cevaben karld iin deil ayn zamanda haklarn iadesiniyalnzca maddi bir dille formle ettii ve devletin bu konudaki sorumluluunu rtbas etme srecine katksunmas nedeniyle kayda deer. Yasann gerekesinde Avrupa nsan Haklar Mahkemesine baflvurularnnne geilmesinin hedeflendii belirtilmektedir. iflleri Bakanl verilerine gre, Mays 2006 itibari ilelke genelinde tazminat yasasna baflvuranlar toplam says 195.463 kiflidir. Baflvurular alnmaya karar

verilenler 27.011 kifli olup bunlardan 11.899 kiflinin zararlarnn karfllanmasna karar verilmifltir. Vatan-dafllara denen miktar ise 69.606.961 TLdir.


6/16

blflm eflitsizlii 1980li yllara kadar temelde ky kent ayrm iinde kal-mfltr. 1987 ylndan sonra ise yeni bir aflamaya geilerek, tarmda emek vekk sermaye ile alflanlarla, salt emekle alflanlar yani ifliler ve memur-lar aleyhine gelir blflmnn giderek bozulduu bir srece girilmifltir (Bo-

ratav, 2005).2000li yllar Trkiyesi sosyal snflar arasndaki gelir dalm eflitsizliininbyd yllar olduu kadar blgesel farkllklarn da byd yllar ol-mufltur. Yllardr sren atflma ortamndan kaynakl tahribat, blgesel dzey-de de grnr bir yoksulluk yaratmfltr. Snmezin (2007) de ifade ettii ze-re 1980li yllardan gnmze devlet, blgeden elini ekmifltir. 2006 Merke-zi btesinden Dou ve Gneydou illerine yaplan harcamalarn yzde 18ikamu dzeni ve gvenlik, yzde 11i savunma olmak zere yzde 29u as-ker-polis harcamasdr. Oysa Trkiye geneli iin bu oran yzde 13dr. 21

ilden oluflan blgenin 2002- 2006 dnemdeki yatrmlardan ald pay yzde4,5dir (Snmez, 2007).

Blge kentleri sosyo- ekonomik gstergelerde en alttadr. rnein; blgedekifli baflna dflen Gayri Safi Yurtii Hsla (GSYH) Trkiye ortalamasna g-re dflktr. Kifli baflna dflen GSYH, lke ortalamasnn te biri kadardr.Bu fark blge iinde de mevcuttur. En dflk kifli baflna GSYHye sahipHakkari ile en yksek GSYH seviyesindeki Diyarbakr arasnda saptananfark yaklaflk drt kattr. Trkiyenin nsani Geliflmifllik Endeksine gre en-deks deeri 750dir. Bu deerle 177 lke arasnda Sri Lankann hemen altn-

da ve Dominik Cumhuriyetinin hemen stnde 94. srada yer almaktadr.Dou ve Gneydou Anadolu Blgeleri illerinin dier lkelerle karfllafltrl-mas ise ilgin sonulara ulaflmamza neden olmaktadr. rnein, Botswana565 endeks deeriyle firnakn biraz zerinde ve 131. sradadr. Keza Ekva-tor Ginesi 655 ile Ardahan ile ayn srada ve 12. sradadr. Blgedeki 21 (Tr-kiye nfusunun % 15 ini oluflturan) ilin ortalama endeksi deeri 631dir. Buda 121. sradaki Fasa denk gelmektedir.

En byk sorun kuflkusuz iflsizliktir. Trkiye fli Kurumu (TK), Trkiye ge-nelinde iflsizlik orann yzde 10a yakn aklamaktadr. Kentlerde bu oran

yzde 12-15 dolaynda seyretmektedir. Dou ve Gneydou Anadolu Blge-sinde ise bu oranlar daha da bymektedir. Diyarbakrda zellikle g eden-ler arasndaki iflsizlik orannn % 60-70 dolaylarnda olduu belirtilmektedir(Ersoy ve fiengl, 2000; Da, 1998). Trkiye genelinde izlenen devlet destek-lerini azaltc, tarmsal retimi daraltc IMF Dnya Bankas destekli politika-lar, lke genelinde olduu gibi, Dou ve Gneydou Anadoluda da tarmsalretimde gerilemelere yol amfltr. Bunlarn yan sra, blgede hkim olanfliddet ortam, kylerin boflaltlmas gibi uygulamalar, tarmsal retimde ve ta-rmla geinen iflgcnde nemli bir aflnmaya yol amfltr. Zorunlu g son-

ras kentlere tutunmaya alflan bu grup, kentlerde de kentin gereklerine uy-gun bilgi ve beceri noksanl, sermaye yetersizlii nedeniyle vasfsz ifllerdealflmfl ya da byk lde iflsizlikle karfl karflya kalmfltr.

Toplu ekonomik gstergelerin iflaret ettiinden daha vahim olan da blgehalknn yaklaflk % 60nn yoksulluk snrnn altnda yaflamas ve son 20 yl-

108Toplumv

eK

uram,Say:1

,Mays2

009


7/16

dr yoksulluun kuflaklar arasnda miras braklr hale gelmesidir. Nitekimblgede 3.9 milyon kiflinin yeflil kart bulunmaktadr. Ancak yoksulluk sn-rnn altnda bulunan kifli says 6 milyon civarndadr (blge nfusu 10 mil-yon) (UNDP ve TESEV 2006).

Zorunlu Gn Ardndan Kadnlar, ocuklar ve Genler:

-Kadn ve Sosyo-Ekonomik Maduriyet

Topraa dayal yaflam biiminin kendine zg yaflam kurallar ve normlarierisinde erkekler hiyerarflik yapnn en tepesinde genifl bir iktidar alannasahiptir. Zorunlu gle birlikte bu hiyerarflik yaplar reten topraa dayalmaddi koflullar ortadan kalkmfl ve erkeklik konumu derinden sarslmfltr.Az sayda da olsa yaplan zorunlu g alflmalarnda, g sonras deiflentoplumsal roller pek az ele alna gelmifltir. Kadnlarn g yaflants ise daha

arka planda kalmfl, kadnlar gerek g dinamii, gerekse gn getirdii so-runlar karflsnda grnmez bir kitleyi oluflturmufltur.

Zorunlu gn kadn ve erkekler tarafndan deneyimlenme biimleri farklolmakla birlikte sreten, kadnlarn ve ocuklarn ziyadesiyle zarar grdk-lerini sylemek mmkndr. Diyarbakr Kadn Sorunlar Arafltrma ve Uygu-lama Merkezi (DKASUM, 2001) verilerine gre, g maduru kadnlarn ennemli sknt olarak gndemlerine aldklar ve paylafltklar sorun yoksullukve iflsizliktir. Salk sorunlarnn zm, kendileri ya da eflleri iin sigortalbir ifl, yeflil kartlarnn karlmas, ocuklarnn okul masraflarnn karfllan-

mas, konut salanmas hemen hepsinin talebidir. Ayrca Krte ile kendile-rini ifade eden kadnlar gittikleri resmi kurumlarda aflalandklarn ifade et-mifller, bu kurumlarda Krte bilen kiflilerin alfltrlmasn istemifllerdir. Ber-del, beflik kertmesi, kan bedeli ve kk yaflta evlendirilmelerin durdurul-mas, aile ii fliddetin nne geilmesi, namus adna ifllenmesi olas cinayet-lerin nlenmesi gibi taleplerde de bulunmufllardr (Coflkun 2006). Zorunlug sonrasnda zellikle Batmanda ve Diyarbakrda kadn intiharlarndakiciddi artfllar, srecin ne denli ar yaflandn gstermektedir.

G sonrasnda aile ve akraba evresinden uzak kalan kadnlarn birou,

ana dilleri dflnda dil bilmemeleri nedeniyle de kent ortamna uyum sala-yamamfllar, dfl dnyadan tamamen koparak ilerine kapanmfllardr. ou-nun, hane dflnda hi kimse ile iletiflimi bulunmamaktadr. Kuflkusuz bu iekapanma durumunda geldikleri kentlerdeki yerli nfusun ayrmc tutumlar-na maruz kalmalar da etken olmufltur. Artan yoksulluk karflsnda aileningnlk yaflamn srdrmeye alflmak, kalabalk ailelerin ykn taflmak,ocuklarn besleyememekin ve bakamamakn acsn yreklerinde tafl-maktalar. Kuflkusuz kadnlarn yaflamlar, geldikleri yerlerde de hi kolay de-ildi. Ancak zorunlu g sonras yeni gelinen meknlarda problemlerinin de-

rinlefltiini, eflitlendiini ve ksmen de farkllafltn sylemek mmkn.Hukuki, psikolojik, salk, eitim gibi konularda bilgiye ve sosyal hizmetle-re eriflimleri konusunda ciddi skntlar bulunmaktadr.

Zorunlu gle yafladklar yerleflim birimlerinden kentlerin varofllarna savru-lan kadnlar, sahip olduklar her fleyi yitirmifllerdir. Yalnzca evlerini, tarlala-

109Trkiyed

e1

980li

ve1

990l

YllardaYaflananZ

orunluG

veToplumsalSonular


8/16

rn, bahelerini, yerleflik hayatlarn ya da salklarn deil, ayn zamandaumutlarn, varolufllarnn anlamn da yitirmifllerdir. Deer sistemleri zede-lenmifl, kentin yeni yaflam biimine de yeni deerlerine de uyum salayama-mfllardr. Yitirdiklerinin yerine yenisini koyamamfllar, geldikleri yeni kent-

lerde kimlikleri, rettikleri, bilgileri, becerileri hatta dilleri hkmsz kalmfl-tr. Derme atma yaplar, naylon adrlar, izbe apartmanlarn rutubetli bod-rum katlar ou iin yaflam alan olmufltur.

Hemen btn kadnlar, stanbula geldikten sonra psikolojik sorunlarnn art-tn, daha gergin olduklarn ve sklkla bafl arlarnn olduunu, kylerinednmeyi istediklerini belirtmifltir (Aker, 2002). Kuflkusuz bunda zorunlu g-n travmatik yaflantsnn rol byktr (Srekli fliddete dayal bir ortamdaolmak, kylerin boflaltlmas, g ettikleri kentlerde yaflanlan yoksulluk, ifl-sizlik vb. ile potansiyel sulu olarak grlmek). Kylerin boflaltlma srecin-

de tacize, tecavze urayan kadnlarn byk bir ksm yafladklarn ikincibir insana aktaramamann verdii yk ile ar psikolojik sorunlar yaflamayadevam etmektedir. Blge illerinde yllarca OHAL gerei ile yaflayan bu ka-dnlar, kent merkezlerinde ve mahallelerinde yaflanan ve hl faillerinin bu-lunmad iddia edilen binlerce faili mehul cinayetin sorgusunun, cezaevle-rinde iflkencede ldrlenlerin yaknlarnn, toplu mezarlarn hl gndemegeliyor olmasnn, krsala gidenlerden alnamayan haberlerin ve lm haber-lerine ramen cesetlerinin nerede olduu bilinmeyen binlerce insann arykn omuzlarnda taflmaktadr (Coflkun, 2006).

Gen kzlarn tutumu ise annelerinin tutumundan farkldr. Gen yaflta alfl-ma hayatna girdikleri iin daha gl bir sosyal statye ve genifl sosyal ev-reye sahip olmalarndan dolay daha zgr ve daha rahat hareket edebilmek-tedirler. Bu yzden de kyne geri dnmeyi isteyen gen kadnlarn saysdaha azdr. Kadnlar bulunduklar yeni kentlerde teki olmann acsn ya-flamaktadrlar. Zorunlu g sonras tpk ocuklar ve genler kadar, kadnla-rn da daha radikal aktrler olarak kamusal alanda (gerek sokakta gereksekurumsal dzlemde) sklkla grnmeleri maduriyetin kolektif ifadesi ola-rak okunmaldr.

-ocuklar ve Genler

2000li yllar Trkiyesinde ocuklarmz; hep korunakl sitelerde yaflayacakve zel okullarda eitim grecek sonsuz ocukluk (Balta, 2005) durumundaolanlar ile ok kk yafllardan itibaren kendilerini iflgc piyasasnn ieri-sinde bulan ve alflmak zorunda olduklarndan eitimden byk lde ko-pacak sonsuz yetiflkinlik durumunda olanlar arasndaki kutuplaflmay yafla-maktadr. Bu ocuklar, dnyaya gzlerini yoksulluk snrnn altnda/ etra-fnda yaflayan ailelerde amakta, onlar iin dnya daha doduklar gnden

itibaren bir mcadele alan ve kendilerini ilerinde bulduklar durumda son-suz bir yetiflkinlik halidir.

Dfllayan terminolojinin en ok da ocuklar zerinden ifade edilmesi, yenibir ocukluk algs yaratmaktadr. En az varofllar terimi kadar tehlikeli olanbu sylemde ocuklar sokak ocuu tinerci balici ya da kapka ola-

110Toplumv

eK

uram,Say:1

,Mays2

009


9/16

rak adeta yeniden kodlanmaktadr. Birok alflma (Altuntafl, 2003; Atauz1997; Karatay, 1999a ve 1999b) sokakta alflan ocuklarn, zorunlu gmaduru ailelerinin ocuklar olduklarn gstermektedir. Bu ocuklar ade-ta kente tutunabilmenin dinamik bir gc olmufl, iflsiz, vasfsz haneler iin

ocuklarn alflmas, aresizliin aresi olmufltur. Kald ki, ocuk emeininyoun olarak kullanld yegne alan sokak olmayp, kapal meknlar, k-k atlyeler, hizmet sektr de bu ocuklarn alflma alanlar olmufltur.Maden ocaklarnda, ukurovann byk plantasyonlarnda alfltrlmakzere kiralanan ocuklar gerei can yakcdr. Kuflkusuz Trkiyede o-cuklarn alfltrlmas sorunsalnn yegne nedeni zorunlu g olmayp so-run olduka karmaflktr. Ancak flunu sylemek mmkn ki zorunlu gsonrasnda yoksullaflan ailelerin, hayatta kalabilmek iin, ocuklarnn eme-ini de seferber etmeleri ocuk alfltrlmasnn yegne nedeni olmufltur.

Nitekim TBMMnin sokak ocuklaryla ilgili olarak oluflturduu arafltrmakomisyonunun raporunda (2004) da ocuklar sokaa iten nedenler arasn-da i g, yoksulluk ve iflsizlik saylmaktadr ve terr gn nedenlerin-den birisi olarak gsterilmektedir.

Zorunlu g sonras, gerek g alan metropollerde gerekse blge kentlerin-de, iflsizlik, yoksulluk, barnma sorunu, ocuk emeinin yaygnl, ocuksularnn artmas, ocuklarn ticari cinsel smrye maruz kalmalar, mad-de kullanmnda artfl, yan sra aile ii fliddet, kadn intiharlar, fuhufl oran-larndaki artfl bafllca sorunlardr. Diyarbakrda 2006 Mart aynda sren ey-

lemlerde ve protesto gsterilerinde gstericilerin arasnda ocuklarn oun-lukta bulunmas kamuoyunda Filistinleflme sreci olarak deerlendirilmiflve infiale yol amflt. Bu ve benzeri protesto gsterilerinde fliddetin varsll-n simgelerine (otomobiller, banka ATMleri, byk alflverifl merkezleri vb.)ynelimi dikkat ekicidir.

Blge illerinin ve ilelerinin yoksul mahalleleri, yerinden olmufl nemli birnfus barndrmaktadr ve bu mahallelerde yoksulluk gzle grnmektedir.Zorunlu gn ocuklar flimdilerde genler. Metropollerde, kayt dfl da ol-sa kente tutunmaya alflrlarken, blgede gemiflleri kadar gelecekleri de

alnmfltr. flsizler, eitimsizler ve de herhangi bir meslekleri yoktur. Bumahallelerde eteler bymektedir. Bu genler artk kentlerde inflaat iflili-i de yapmak istemiyor. Doubayaztta (2006 yl inceleme ve gzlemleri)grfltklerimiz iinde nemli bir blm kolay para kazanmak ve zenginolmak istediklerini sylemifllerdir. stelik bunun rnekleri de ok uzakla-rnda deildi.

Damgalayan ve dfllayan terminoloji son dnemde bir takm devlet organla-rnca da kullanlmaya bafllamfltr. Radikal Gazetesinin (30.12.2005) haberin-de; Milli Gvenlik Kurulunun (MGK) 2005in son toplantsnda MGK Genel

Sekreterliinin kurul yelerine sunduu raporda, terrn kolay destek bul-duu yerlerin baflnda byk kentlerdeki varofllarn geldiine dikkat ekil-mektedir. Raporda son 5 ylda 5 milyona yakn kiflinin g ettii, bykkentlerdeki dflk gelirli nfusun ciddi gerginlik potansiyeli oluflturduu vebu nfusun terr rgtleri iin kolay hedef haline geldii vurgulanmakta, ko-

111Trkiyed

e1

980li

ve1

990l

YllardaYaflananZ

orunluG

veToplumsalSonular


10/16

nu toplant bildirisine gn yol at ekonomik, sosyal ve kamu dze -nine iliflkin sorunlarn zmne ynelik nlemler gzden geirilmifltir di-ye yanstlmfltr.

Ad konulmamakla birlikte kentlerdeki su oranlarndaki artfl ile yerinden

edilen nfus arasnda dorudan balant kurulmakta, g madurlar ade-ta tehlikeli ve potansiyel sulular olarak alglanmaktadr. Yine siyasi birtercih olarak, suun ve terrn artmamas iin yerinden edilmifl aileleringeri dnflnn teflvik edilmeye alflldn da sylemek mmkndr. An-cak yerlerinden edilenlerin maduriyetini giderici acil nlemler alnmamfl,zorunlu gn yaratt travma zerinde alfllmamfl, olayn siyasi boyut-lar nedeni ile sosyal maliyet stlenilmemifltir. Kald ki fliddetin byttbir ortamda da olsalar, kimileri sua bulaflmfl dahi olsalar da, yerindenedilmifl kiflilerin hepsinin sua yatkn olduklar sylenemez ve sylenme-

melidir. Tehlikeli olan da budur. Ve bu terminoloji dahi dfllayc ve dam-galaycdr.

Zorunlu G ve Kimlik

Neo-liberal ekonomi politikalarnn sosyal devleti aflndrmas, tarmsal alan-dan kopan genifl kitlelerin kentlere geldiklerinde istihdam olanaklarndanyoksun kalmas ve kente entegrasyonlarn salayacak olanaklarnn bulun-mamas, kimlik arayfln glendirici etkide bulunmufltur. Krsal alandan ko-pufl geleneksel yaflam tarzn ortadan kaldrrken, kentlerde yaflanan marji-

nalleflme, yaflanan insan haklar ihlalleri, etnik kimlik syleminin bu kesim-ler zerinde etkili olmasna neden olmufltur. rnein; alayann (2007) a-lflmas kimliin inflasndaki temel unsurlarn belirlenmesi asndan oldukadikkate deerdir. Krt kadnlar ile yaplan derinlemesine alflmada, grfl-len kadnlarn ayr bir kimlik inflasndaki en nemli unsurlar, yasaklanan vekamusal alanda deersiz olan bir dil ve sosyo-ekonomik farkllk, yoksullukalgs oluflturmaktadr. Altuntafln (2003) sokakta alflan ocuklarla yaptniteliksel alflmada da ocuklarn kendilerini doulu ve yoksul olarak ta-nmladklar grlmfltr. Hatta doudan geldikleri iin kendilerine canavargzyle bakldn, kimliklerine el konulduunu, gz altna alndklarn be-

lirtmifllerdir. Sosyo-ekonomik farklln kodlanma tarz onlar zengin bizyoksuluz rneinde grld gibi yer yer etnik kimlik ile snfsal konumukesen bir zellik gstermektedir.

Bu da bizi Ahskann (1996) ezilme sonucunda oluflan toplumsal bir ifade vediren nesnesi fleklinde ifade ettii bir kimlik inflasna gtrmektedir. ala-yana (2007) gre, farklln bu flekilde etnik kkene dair zsellikler yerinesosyo-ekonomik ve kltrel etkenlere dayandrlmasnn sonularndan birisi,bylesi bir farklln izecei snrlarn deiflmez olmayacadr. Baflka bir ifa-de ile bu flekilde tanmlanan bir kimliin dfla kapal olmayacadr.

Krtlerin yoksulluklarnn son dnemde daha da yksek sesle dillendirilme-si, Krt muhalefeti asndan demokrasi, yurttafllk ve insan haklar talebi ka-dar sosyo-ekonomik eflitsizliin ve maduriyetin giderilmesi talebinin de nekartlmasnda etken olaca dflnlmektedir.

112Toplumv

eK

uram,Say:1

,Mays2

009


11/16

113Ayrmclk ve fiiddet

Yerinden etme sonrasnda, g alan kentlerde yerli nfus ile yerinden edi-len nfus arasnda artan temasn yaratt gerilim, dfllayan bir alg kalbnnhkim klndn iflaret etmektedir. Bunun bir yansmas olarak, yerli halkniflsizliin, gecekondu blgelerinin, su oranlarnn artmasndan Krtleri so-rumlu tuttuklar grlmektedir (Trkylmaz, 1997). Krtleri kirac olarak ka-bul etmemek, Krtlere ifl vermemek, , baz durumlarda, Krtleri yafladklaryerleflim birimlerinden ayrlmaya zorlamak (zmir-Bayurdu Beldesinde, z-mir-Dikili lesi Uzunburun Kynde, zmir-Seferihisar lesinde, Balkesir-Ayvalk lesi, Cunda Adasnda, Sakarya-Akyaz lesinde, Konya-Bozkr l-esi)5ve de Krtlerin, yerlefltikleri yerlerde bask grmeleri, kimliklerindendolay gzaltna alnmalar (HD, 1993-1994) gibi rnekler saylabilir. Sembo-lik fliddetin, son dnemde ciddi boyutta bir lin histerisine dnfltn sy-

lemek mmkndr. Dilsel pratiklerden, snfsal ve kltrel ayrmclk boyut-larna varana dein sradan rklkn farkl grnmlerinin yan sra bugn-lerde marjinal olmakla birlikte kendilerini bilinli biimde rk olarak adlan-dran kimi rgtlerin farknda rkla soyunduklar grlmektedir (Esin,2007, 59).

Esin (2007, 59), yeni rkln en temel zelliklerinden birisinin, bu oluflum-larn (Trk ntikam Birlii Teflkilat, Trk Toplumcu Budun Dernei, TrkNazi Gruplar) genel olarak byk flehirlerde gruplaflmalar veya rgtlen-meleri olduunu belirtmektedir. Kendi meflruluklarn flehirlerdeki adi sula-rn Krtler tarafndan gereklefltirildii sav zerinden temellendiren bu ha-reketlerin kfl noktasn zorunlu gle byk kentlere gelmifl olan Krt n-fus ile temas oluflturmufltur. 2000li yllarla birlikte Trkiyede bugne deingrlmedik yeni bir rklk ortaya kmfltr. Bu rkln varolufl nedeni ne-redeyse tamamen Krt dflmanlna dayandrlmfltr. Belki de en belirleyiciolan yanlar, hepsinin de Trk rkndan olmayan tekilere karfl gizli ve akfliddeti benimsemifl olmalardr.

rneklerini verdiimiz trden olaylarn yaflanmas, farkl etnik ve kltrel

yaplardan gelen toplumsal kesimlerin bir arada yaflama geleneine zararvermektedir. Her trl ayrmclk ise, toplumsal barfl, uzlaflma ve diyalogkltrn aflndran, atflma zeminini krkleyen bir davranfl biimidir veherkes bylesi davranfllardan fliddetle kanmak zorundadr.

Sosyal Dfllanma ve Sosyal Politikalar

Yerinden edilenlerin, sosyal haklardan, salk hizmetlerinden ve sosyal g-venlik yasalarndan yoksun brakldklar iin srekli risk altnda olduklarn,siyasal, toplumsal ve kltrel adan dfllandklarn syleyebiliriz. inde bu-lunduklar makro sistemleri onlarn ihtiya ve taleplerini karfllayamamakta-

Trkiyed

e1

980li

ve1

990l

YllardaYaflananZ

orunluG

veToplumsalSonular

5- Konu hakknda o dneme ait yaynlar iin bkz. 24.11.2006 Tarihli Radikal Gazetesi?nin Haberi, 11.09.2006Tarihli Savafl Karfltlar nternet Sitesinin Haberine Gre Mazlum Derin Raporu, 23.08.2005 tarihli RadikalGazetesinin Haberi, 26.08.2005 Tarihli Savafl Karfltlar nternet Sitesinin Haberi, 22.05.2006 Tarihli MilliyetGazetesinin Haberi.


12/16

dr. Davranflsal deifliklik ya da kltrel renme gibi deiflimleri gereklefl-tiremedikleri ya da atflma yafladklar zaman, kltr floku (culture shock)ya da kltrlenme stresi (acculturative stress) yaflamaktadrlar. Bunu bir an-lamda eski deerlerin yitirilip yerine yeni deerlerin konulamamas durumu

olarak aklayabiliriz (kltrel boflluk, apathy). zellikle kltrel evredekideiflimlerin bykl ve hz gibi faktrler bireyin bafl etme kapasitesiniaflmaktadr.

Kltrlenme ile ilgili yaplan alflmalar sonucunda marjinalleflme, toplumsalkopukluk, entegrasyon ve asimilasyon farkl kltrlenme sreleri olarak or-taya konulmufltur. Yerinden edilenlerin bu drt tip davranfl biiminden bi-rini gelifltirecekleri beklenen bir sonutur. Yaklaflk 15 senedir gerek sosyalgerekse siyasal politikalarn, soruna iliflkin yetersizlii ve zmszl, s-recin yerinden edilenler asndan dfllanmaya ve marjinalleflmeye dnflme-

sine neden olmaktadr. Oysa arafltrmalar gstermektedir ki, kendi kltrle-rini zgrce yaflayanlar asndan kltrlenme daha kolay olmaktadr. Dola-ysyla yeniden toplumsallaflma, eflitlik ve sosyal adaleti merkezine alan birtoplumsal ve kltrel dnflm ile sz konusu olabilir.

Sosyal politikalar alannda devlet bu maduriyeti kolektif bir maduriyet ola-rak deerlendirmemekte, yerlerinden edilen Krtleri bu maduriyetin zne-si olarak grmemekte ve neo-liberal politikalarla srece mdahale etmekte-dir. Dolaysyla zmleri de kapsayc ve sosyal yurttafllk temelinde eflit-liki olmamaktadr. Maduriyeti bireysel olarak deerlendirmekte ve bireylerzerinden gelifltirdii siyasetler ile de daha geici zmler retmektedir.Hkmetin mevcut dzenleme uygulamalar; yeflil kartn ve sosyal yardm-larn (rnein; Diyarbakrda seim ncesinde yakacak ve gda yardmlarnnartmas) blgede yaygnlafltrlmas, mikro-finans projeleri gibi yeni sosyalpolitika aralar araclyla yrtlmektedir. Dahas ayn maduriyet hikye-lerine sahip insanlar bir takm kriterler yoluyla birbirlerinden ayrlmaktadr.rnein, yeflil kart alm srecinde, mal varlnzn, sosyal gvenceniz vb. ol-madn kantlamanz gerekmektedir. Kyleri boflaltlan, ge zorlanan in-sanlar, tapu kaytlarnda arazileri gereke gsterilerek yeflil kart alamamak-

tadr. Oysa onlarn kylerine girmeleri hl yasaktr. Keza sosyal yardm s-recinde de yardm talebi ile baflvuran insanlardan yoksulluklarn kantlama-lar beklenmekte kimisi sosyal yardm alrken kimisi alamamaktadr Ya dasokakta alflan ocuklarn arlkl olarak blge illerinden zorunlu gle ge-len ailelerin ocuklar olduklar verisi mevcut iken onlar rehabilitasyonamuhta ocuklar olarak grlmekte, zm de onlarn sokaktan ekilmele-ri ve rehabilite edilmeleri zerine gelifltirilmektedir. Bu trden gndelik vemaduriyeti bir kitlenin maduriyeti zerinden tanmlamayan politikalarnise eflit yurttafllk temelinde olmayp, devletin Krt vatandafllar zerindeki ik-

tidar konumunun iane iliflkileri zerinden yeniden yaratlmasna neden olanpolitikalar olduunu sylemek mmkndr. Blgede yoksulluun azaltlma-s ve istihdamn yaratlmasna iliflkin politikalar ise kalknma sylemi ekse-ninde tartfllmaktadr. Bu tartflmalar, teknik meseleler ekseninde yapld-ndan sorunlar siyasi niteliklerinden soyutlama eilimindedir.

114Toplumv

eK

uram,Say:1

,Mays2

009


13/16

115Varolufllarnn imknszlaflt, baflka bir varoluflun onlara zorla kabul ettiril-dii bir noktada bulunan bu insanlar, aclarnn tannmasn, yafladklarnnbilinmesini istemektedirler. stndan (2006) aktarmyla, Vanda kendile-riyle grflme talep eden zorunlu g madurlarnn, Burada siz bizim hi-

kyelerimizi topluyormuflsunuz. Benim hikyemi de anlatn. Benim hikye-mi eer devlete anlatmyorsan, git babana anlat hi olmazsa baban bilsin,diyen insanlarn olduuna iflaret etmektedir. Bu insanlar, bafllarna gelenle-rin, kolektif bir kimlik nedeniyle olduunun ve kimliklerinin sadece siyasetalannda deil, eitimden sala varana kadar sosyal politikalar alannda datannmasn ve yoksulluklarna da are bulunmasn istemektedir.

Sonu Yerine

Zorunlu g madurlarn kimin temsil edecei, nemli bir soru olarak kar-flmzda durmaktadr. Kuflkusuz bunu zorla g ettirilenlerin kendi tercihleribelirleyecektir. AKP hkmeti 2004- 2007 yllar arasnda nemli faaliyetleryapmfl olmasna ve son seimlerde blge illerinden ald oy oranna para-lel daha cesur admlar atmas beklenmesine ramen, att admlar kamu-oyunda siyasi olarak stlenmemektedir. Dolaysyla resmi aklamalar hepbrokratik ve idari bir dille yaplmfltr.6 te yandan genel seimler sonrasblge illerinde ciddi oy kayb yaflayan DTPnin genel parti politikasnda busorunun ncelik taflmamas ok ciddi amazlarndan birisidir. DTP, uzun s-re daha stten bir sylemle Krt sorununa iliflkin siyasi almlarda bulun-mufl, ancak yerinden edilen Krt vatandafllarn gndelik sorunlarna, sosyo-

ekonomik maduriyetlerine iliflkin taleplerin gerisinde kalmfltr. Baz DTPliyerel ynetimlerin zorunlu gle ilgili duyarllklar ve faaliyetleri genel par-ti politikasna yansmamfltr. Belediyeler ve sivil toplum rgtleri Krt soru-nunda yeni aktrler olarak grnmektedir. Ancak sivil toplum kurulufllarnnblgedeki rollerinde bir krlma yaflanmaktadr. fiyle ki, HD ve Mazlum-Der gibi solcu, Krt veya slami siyaset geleneinden gelen muhalif rgtleratflmal dnemde blgedeki insan haklar savunuculuu faaliyetlerini arbasklara ramen srdrmeye alflmfllar ve yerinden edilenlere iliflkinnemli raporlar kamuoyuna duyurmufllardr. Oysa gnmzde devlet,

ABnin ve BMnin de destei ve onay ile sivil toplumu teflvik etmektedir.Blge illeri adeta sivil toplum rgtleri ve projelerinin laboratuvarna d-nflmfltr. Bu ayn zamanda sivil toplumun rolnn, madurlar temsil ala-nndan kp, proje rekabetine dnflmesine ve gnlk, tekil, ksa zamanlprojelerle ok boyutlu bir sorunun gerek ieriinden uzaklafltrlmasna ne-den olmaktadr. Bu arada ok zor zamanlarda ve koflullarda faaliyetlerinisrdren muhalif STKlar ise mevcut resmi syleme uygun liberal bat stan -dartlarnda savunuculuk yapmaya uyum salayamadklar takdirde zorunlugle ilgili uluslararas iflbirlii srecinin dflnda kalacaklardr (Ayata ve De-nizer, 2007).

Trkiyed

e1

980li

ve1

990l

YllardaYaflananZ

orunluG

veToplumsalSonular

6- dare Etme, Bilgin Ayata nn ve Deniz Yksekerin bu soruna hkmet tarafnn bakfl konusundaki ter-minolojik katksdr.


14/16

116Toplumv

eK

uram,Say:1

,Mays2

009

Mevcut politikalar genellikle kye geri dnfl teflvik etmektedir. Bu anlam-da devletin sylemi ile AB ve BMnin sylemleri arasnda bir benzerlik var-dr. Ancak mevcut durum ok farkl olup hl gvenlik gerekesi ile baz ky-lere dnfl engellenmektedir. Koruculuk sisteminin devam ediyor olmas ve

kara maynlarnn varl yerinden edilen kiflilerin evlerine dnfl nndenemli bir engel teflkil etmektedir. Keza geri dnenler iin de boflaltlan ky-lerin, yaklan evlerin yeniden inflasndan tutunda madurlarn yeniden top-lumsallaflmalarna dein ok fakl boyutlarda sorunlar yaflanmaktadr.

Resmi beyanlarda dnfl srecinin iyi iflledii sylense de bu konuda SivilToplum Kurulufllarnn ve Trkiye Yerinden Olmufl Nfus Arafltrmasnn(TGYONA) raporlar, geri dnfln hkmetin iddia ettii orann altnda ol-duu ynndedir.7Yerinden edilenler asndan geri dnfl; yurtlarna, top-raklarna geri dnfl ifade ettii iin yaygn bir siyasi taleptir. Kye dnfl

konusunda, kadnlarn ve erkeklerin tutumlar birbirinden farkllk gstermek-tedir. Kentte kalmak ne kadar zor olsa da, yoksulluk en dipte yaflansa da, ye-ni ve daha iyi bir yaflam umudunun hla var olmas nedeniyle, gen erkek-ler, gen kzlar ve evli kadnlar geri dnmek istememektedir. Dnmeyi dahaziyade yaflllar ve yetiflkin erkekler istemektedir. Bu sonular, bize salt geridnfl temelli tek ynl bir politikann yerinden edilmifl kiflilerin ihtiyalarnve taleplerini karfllayamayacan gstermektedir. Kuflkusuz, yklan krsalalanlarn yeniden infla edilmeleri ve kylerin geri dnfle almalar oknemlidir ancak sadece geri dnfl zerine odaklanmak, flu anda kentlerde

yaflayan ve kye dnmek istemeyen kimi yerinden edilmifl kiflilerin sorunla-rnn grmezden gelinmesine neden olmaktadr. stelik siyasi bir tercih ola-rak dnmelerinin teflvik edilmesi, yerinden edilen nemli bir nfus grubunaynelik sosyal politikalar retme konusundaki isteksizlii de gstermektedir.Oysaki blgesel bir nitelik taflyan Krt sorunu, zorunlu gn ardndan ken-te ait bir sorun ve ayn zamanda toplumsal bir soruna dnflmfltr.

Sonu olarak, Hkmetin yerinden edilmifl kiflilere ynelik giriflimlerinin so-rumluluunu siyaseten stlenmediini syleyebiliriz. Tazmin sreci salt mad-di zararlarn giderilmesine dnktr. Oysa OHAL dnemi, blgede devlet ve

vatandafl iliflkilerinde ciddi hasarlara yol amfltr. Toplumsal barfln ve uz-laflmann salanabilmesi iin, devlet kurumlar ile vatandafllar arasndaki g-vensizliin afllmas, ezilmiflliin ve maduriyetin giderilmesi gerekmektedir.Kuflku yok ki, bu dnemde yaflanan insan haklar ihlallerinin sorumlularnntespiti ve cezalandrlmas, devlet ile vatandafl arasndaki gvensizliin afll-masnda nemli bir etken olacaktr.

7- iflleri Bakanl Kye Dnfl ve Rehabilitasyon Projesinin (KDRP)nin uyguland 14 ilde, pro-je kapsamnda 130.000den fazla kiflinin kylerine dndn belirtmektedir. Bununla birlikteSTKlar kalc olarak kylerine dnenlerin saysnn ok daha az olduunu iddia etmektedir.


15/16

Yararlanlan Kaynaklar:

Ahska, M. 1996. Kimlik zerine Fragmanlar. Defter26.Altuntafl, B. 2003. Mendile, Simite, Boyaya, pe: Ankara Sokaklarnda alflan ocuklar.

letiflim Yaynlar: stanbul.

Altuntafl, B. 2004. Bir Geinme Biimi Olarak p Toplayclk. 3. Ulusal Sokak ocukla-r Konferans1-5 Ekim, zmir (yaynlanmamfl bildiri metni).Altuntafl, B. 2008. Enformel Bir Emek Biimi Olarak Sokak Toplaycl. Toplum ve Bi-

lim 112.Atauz , S. 1997. Diyarbakr Sokak ocuklar Arafltrmas. Uluslararas Lions MD-118 U Y-

netim evresi.Ayata, B., Ykseker D. Ocak 2007. Krtlerin Yerinden Edilmesine Ulusal ve Uluslararas

Tepkiler. Birikim 213.Balta, E. Nisan 2005. Bitmeyen ocukluk, Erken Yetiflkinlik ve Yeni Kapitalizm. Birikim192.Barut, M. 1999-2001. Zorunlu Ge Maruz Kalan Krt Kkenli T.C Vatandafllarnn G

ncesi ve G Sonras Sosyo- Ekonomik, Sosyo- Kltrel Durumlar, Askeri atflma veGerginlik Politikalar Sonucu Meydana Gn Ortaya kard Sorunlar ve G Ma-duru Ailelerin Geriye Dnfl eilimlerinin Arafltrlmas ve zm nerileri. (Yaynlan-mamfl Rapor). stanbul: G Der.

Boratav, K. 2005. 1980li Yllarda Trkiyede Sosyal Snflar ve Blflm. 2. Bask. Ankara:mge Kitapevi Yaynclk.

Bura, A. ve Keyder . 2003. Yeni Yoksulluk ve Trkiyenin Deiflen Refah Rejimi. Bir-leflmifl Milletler Kalknma Program in Hazrlanan Proje Raporu.

Coflkun, H. 4-5 Aralk, 2006. Diyarbakr Byksehir Belediyesi Kadn Sorunlar ArafltrmaveUygulama Merkezi: Dikasum Deneyimi- G le Yok Saylan Hayatlar. Trkiyede veDnyada Yerinden Edilme: Uluslararas lkeler, Deneyimler ve zm nerileri. stan-bul: TESEV.

alayan, H. 2007. Analar, Yoldafllar, Tanralar-Krt Hareketinde Kadnlar ve Kadn

Kimliinin Oluflumu.Ankara: letiflim Yaynlar.Da , R., Gktrk A., ve Trksoy E. C. (der). 1998. Blge i Zorunlu Gten Kaynaklanan

Toplumsal Sorunlarn Diyarbakr Kenti leinde Arafltrlmas. Geniflletilmifl 2. Bask.Ankara: TMMOB Yaynlar.

Erder, S. B. 1995. Yeni Kentliler ve Kentin Yeni Yoksullar. Toplum ve Bilim66.Erdoan, N. (der). 2002. Yoksulluk Halleri- Trkiye de Kent Yoksulluunun Toplumsal. G-

rnmleri. stanbul: Demokrasi Kitapl.Erman, T. 2004. Gecekondu alflmalarnda teki Olarak Gecekondulu Kurgular. Euro-

pean Journal of Turkish Studies. Thematic Issue 1.

Ersoy, M. ve fiengl, H. T. 2000. Kente G ve Yoksulluk: Diyarbakr rnei. Ankara: OD-

T Kentsel Politika Planlamas ve Yerel Ynetimler ABD Yaynlar.Esen, A. K. 2007. 2000li Yllar Trkiyesi yeni Irklna Dair Bir Analiz Denemesi. Biri-kim224.

Gke, B. 1993. (der). Gecekondularda Aileler aras Geleneksel Dayanflmann adafl Orga-nizasyonlara Dnflm.Ankara: Baflbakanlk Kadn ve Sosyal Hizmetler Msteflarl.

Gnefl A. A. 1990- 1991. Gecekondularda Kimlik Sorunu, Dayanflma rntleri ve Hem-flehrilik. Toplum ve Bilim51/52: 89-101.

Gven, M. 2000. stanbulda flyeri Stat Temelinde Segregasyon,1999 Saym zerindeliflkisel zmlemeler. Kent Yoksulluu Semineriinde, stanbul: TESEV.

Hartigan, J. S. 1997. Green Gettos and White Underclass. Social Research 64 (2): 339-365.Iflk, O. ve Pnarcolu M. 2001. Nbetlefle Yoksulluk-Sultanbeyli rnei. stanbul: letiflim

Yaynlar.

Karatay, A. 1999a. Beyolu Blgesinde Sokakta alflan ocuklar ve Aileleri. 1. stanbulocuk Kurultay Arafltrmalar Kitab. stanbul ocuklar Vakf.

Karatay, A. 1999b. stanbul un Sokaklar ve alflan ocuklar. 1. stanbul ocuk Kurul-tay Arafltrmalar Kitab. stanbul ocuklar Vakf.

Kaygalak, S. 2001. Yeni Kentsel Yoksulluk, G ve Yoksulluun Mekansal Younlaflmas:Mersin/Demirtafl Mahallesi rnei. Praksis2.

117Trkiyed

e1

980li

ve1

990l

YllardaYaflananZ

orunluG

veToplumsalSonular


16/16

118Toplumv

eK

uram,Say:1

,Mays2

009

Kurban, D.ve Ykseker, D., elik, A. B. ve A. T. Aker. 2006. Zorunlu G le Yzleflmek:Trkiye de Yerinden Edilme Sonras Vatandaflln nflas. stanbul: TESEV.

Radikal Gazetesi, 30 Aralk 2005. MGK: G ve Varofllara Dikkat!.Snmez, M. 2 Ekim 2007. Dou ve Gneydouda Yoksullafltrma. fiengl, T. Ekim-Kasm 2001. Kent Yoksulluu ve Kentlerin Paralanmas. TES-fi Dergisi5.

UNDP ve TESEV Arafltrmas. 2006. Dou ve Gneydou Anadolu da Sosyal ve Ekonomikncelikler.

stnda, N. 4-5 Aralk 2006. Kydeki fiiddetten Kentteki Dfllanmflla Yerinden Edilmifl-lerin Anlatlar. Trkiyede ve Dnyada Yerinden Edilme: Uluslararas lkeler,Deneyim-ler ve zm nerileri, stanbul: TESEV.

Trkylmaz, A., ay A., Avflar Z. ve Aksoy M. 1997. Dou ve Gneydou Anadoludan Te-rr Nedeniyle G Eden Ailelerin Sorunlar. Baflbakanlk Aile Arafltrma Kurumu Ya-

ynlar.Ankara.Wedel, H. 2001. Siyaset ve Cinsiyet: stanbul Gecekondularnda Kadnlarn Siyasal Katl-

m, stanbul: Metis.

türkiye’de 1980’li ve 1990’lı yıllarda yaşanan zorunlu göç ve toplumsal sonuçlar.pdf

Documents