türkiye enerji - yegm.gov.tr · raporda yayımlanan bilgilerin güncelliği, doğruluğu,...

Türkiye Enerji

Gelişim Raporu2018

2000 - 2016

YENİLENEBİLİR ENERJİ GENEL MÜDÜRLÜĞÜ

Enerji Verimliliği Dairesi Başkanlığı Ölçme ve Değerlendirme Grubu

www.yegm.gov.trwww.yegm.gov.tr

T. 0312 295 52 00 - F. 0312 295 52 30

EV-2018-01 - V1

201

YENİLENEBİLİR ENERJİGENEL MÜDÜRLÜĞÜ

tarımerimli

ulasımerimlienerji

erimlibinalarerimli

Türkiye Enerjisini Yeniliyor

2000

- 2

016

Ene

rji

Veri

mlil

iği G

eliş

im R

apor

u E

V-20

18-0

1- V

1

sanayierimli

erimliliği

Raporda yayımlanan bilgilerin güncelliği, doğruluğu, güvenilirliği ve tamlığı konusunda tüm titiz çalışmalara rağmen, olabilecek hatalardan Yenilenebilir Enerji Genel Müdürlüğü (YEGM) hiçbir taahhüt ve sorumluluk kabul etmez. Rapordaki bilgilerin yanlış kullanımı/yorumlanması sonucunda doğrudan veya dolaylı bir zarar doğması halinde YEGM’ye hiçbir borç, sorumluluk veya mükellefiyet yüklenemez.

YEGM raporda yer alan bütün bilgileri ve tasarımı önceden bildirimde bulunmaksızın değiştirebilir veya kullanım dışı bırakabilir.

Rapor içerisindeki bilgilerin bir kısmı doğrudan, bir kısmı da diğer kaynaklardan sağlanarak YEGM tarafından yayımlanmakta olup, telif hakkı ve diğer her türlü hakkı YEGM’ye aittir.

Kaynak bildirmek kaydıyla kullanılabilir.

YASAL UYARI

www.yegm.gov.tr Enerji Verimliliği Gelişim RaporuEV-2018-01- V1

İÇİNDEKİLER ......................................................................................................................... i

SİMGE LİSTESİ ..................................................................................................................... ii

KISALTMA LİSTESİ .............................................................................................................. iii

ŞEKİL LİSTESİ ...................................................................................................................... iv

TABLO LİSTESİ .................................................................................................................... vi

YÖNETİCİ ÖZETİ .................................................................................................................1

TEMEL ENERJİ VERİMLİLİĞİ GÖSTERGELERİ ....................................................................4

1.1 Makroekonomik Göstergeler .........................................................................4

1.2 Birincil ve Nihai Enerji Tüketimi .....................................................................5

1.3 Enerji Verimliliğine Yönelik Politika ve Stratejiler ........................................ 10

ENERJİ VERİMLİLİĞİ EĞİLİMLERİNİN GENEL DEĞERLENDİRMESİ ................................13

2.1 Enerji Yoğunluğundaki Eğilimler................................................................. 13

2.2 Sanayi Sektörü ............................................................................................ 18

2.3 Konut Sektörü ............................................................................................. 27

2.4 Hizmet Sektörü ........................................................................................... 33

2.5 Ulaştırma Sektörü ....................................................................................... 37

ODEX İLE ENERJİ VERİMLİLİĞİ DEĞERLENDİRMESİ .......................................................44

ENERJİ VERİMLİLİĞİNE YÖNELİK ÖNLEMLER ................................................................47

4.1 Yatay Konular .............................................................................................. 48

4.2 Bina ve Hizmetler Sektörüne Yönelik Enerji Verimliliği Önlemleri .............. 49

4.3 Sanayi ve Teknoloji Sektörüne Yönelik Enerji Verimliliği Önlemleri ........... 50

4.4 Enerji Sektörüne Yönelik Enerji Verimliliği Önlemleri ................................. 51

4.5 Ulaştırma Sektörüne Yönelik Enerji Verimliliği Önlemleri ........................... 52

4.6 Tarım Sektörüne Yönelik Enerji Verimliliği Önlemleri ................................. 53

KAYNAK .............................................................................................................................54

EK-A ...................................................................................................................................55

Dünya Enerji Yoğunluğu Haritası (2015) ........................................................................... 55

Dünya Enerji Verimliliği Sıralaması (2016) ......................................................................... 55

İÇİNDEKİLER

www.yegm.gov.tr Enerji Verimliliği Gelişim Raporu EV-2018 - 01 - V1

ii

SİMGE LİSTESİ$ Amerikan Doları

M$ Milyon Amerikan Doları

€ Avro (Avrupa Birliği’nin ortak para birimi)


iii

KISALTMA LİSTESİ AB Avrupa Birliği

ACEA Avrupa Otomobil Üreticileri Birliği

ACEEE Amerikan Enerji Verimli Ekonomi Konseyi

GEF Küresel Çevre Fonu

IEA Uluslararası Enerji Ajansı

UNDP Birleşmiş Milletler Kalkınma Programı

GSYİH Gayrisafi Yurt İçi Hasıla

BEY Birincil Enerji Yoğunluğu

NEY Nihai Enerji Yoğunluğu

Mtep Milyon ton eşdeğer petrol

ktep Bin ton eşdeğer petrol

tep ton eşdeğer petrol

kep kilogram eşdeğer petrol

EPDK Enerji Piyasası Düzenleme Kurulu

MGM Meteoroloji Genel Müdürlüğü

TEDAŞ Türkiye Elektrik Dağıtım A.Ş.

TÜİK Türkiye İstatistik Kurumu

EİGM Enerji İşleri Genel Müdürlüğü

YEGM Yenilenebilir Enerji Genel Müdürlüğü

ETKB Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı

UDHB Ulaştırma, Denizcilik ve Haberleşme Bakanlığı

GAZBİR Türkiye Doğal Gaz Dağıtıcıları Birliği

SKSV Selüloz ve Kağıt Sanayii Vakfı

TÇÜD Türkiye Çelik Üreticileri Derneği

TÇMB Türkiye Çimento Müstahsilleri Birliği

TŞCFAŞ Türkiye Şişe Cam Fabrikaları Anonim Şirketi

TÜRKBESD Türkiye Beyaz Eşya Sanayicileri Derneği

UEVEP Ulusal Enerji Verimliliği Eylem Planı


iv

ŞEKİL LİSTESİSayfa

Şekil 1 Makroekonomik Gelişim ...........................................................................................4

Şekil 2 Toplam Birincil Enerji Tüketimi .................................................................................5

Şekil 3 Kaynak Bazında Birincil Enerji Tüketimi ....................................................................6

Şekil 4 Birincil Enerji Tüketiminin Kaynak Bazında Dağılımı.................................................6

Şekil 5 Toplam Nihai Enerji Tüketimi ....................................................................................7

Şekil 6 Kaynak Bazında Toplam Nihai Enerji Tüketimi .........................................................8

Şekil 7 Kaynak Bazında Toplam Nihai Enerji Tüketiminin Dağılımı ......................................8

Şekil 8 Sektörel Nihai Enerji Tüketimleri (Enerji dışı tüketim hariç) ......................................9

Şekil 9 Sektörlere Göre Nihai Enerji Tüketim Oranları ...................................................... 10

Şekil 10 Enerji Verimliliği Mevzuatı ................................................................................... 11

Şekil 11 Ülkelerin Birincil Enerji Yoğunlukları (2015) ......................................................... 14

Şekil 12 Birincil ve Nihai Enerji Yoğunluğu (İklim Düzeltmeli)........................................... 15

Şekil 13 Birincil ve Nihai Enerji Yoğunluğu Endeksi (İklim Düzeltmeli) ............................. 15

Şekil 14 Nihai Enerji Yoğunluğu: Gerçek, İklim düzeltmeli ve Derece-gün ...................... 16

Şekil 15 Sektörel Nihai Enerji Yoğunlukları ....................................................................... 17

Şekil 16 Sektörel Nihai Enerji Yoğunluğu Endeksi ............................................................ 18

Şekil 17 Sanayi Sektörü Nihai Enerji Tüketimi ................................................................... 19

Şekil 18 Sanayi Sektöründe Yakıt Türüne Göre Enerji Tüketimi ........................................ 20

Şekil 19 Sanayi Sektörü Enerji Tüketiminin Yakıt Türüne Göre Dağılımı ........................... 20

Şekil 20 İmalat Sanayii Alt Sektörlerinde Enerji Tüketim Endeksi ..................................... 21

Şekil 21 İmalat Sanayii Alt Sektörlerinde Enerji Tüketimi Dağılımı ................................... 21

Şekil 22 İmalat Sanayisinde Yapısal Değişikliklerin Etkisi .................................................. 22

Şekil 23 İmalat Sanayii Enerji Yoğunluğu (2015) ............................................................... 23

Şekil 24 Enerji Yoğun Sektörlerde Spesifik Enerji Tüketimleri .......................................... 24

Şekil 25 Çelik Üretim Miktarı Endeksi ve Spesifik Enerji Tüketimi .................................... 24


v

Şekil 26 Kağıt Üretim Miktarı Endeksi ve Spesifik Enerji Tüketimi .................................... 25

Şekil 27 Cam Üretim Miktarı Endeksi ve Spesifik Enerji Tüketimi ..................................... 25

Şekil 28 Klinker Üretim Miktarı Endeksi ve Spesifik Isı Enerjisi Tüketimi .......................... 26

Şekil 29 Çimento Üretim Miktarı Endeksi ve Spesifik Elektrik Tüketimi ........................... 26

Şekil 30 Konutlarda Nihai Enerji Tüketimi ......................................................................... 27

Şekil 31 Yakıt Türüne Göre Konutlarda Nihai Enerji Tüketimi ........................................... 28

Şekil 32 Konutlarda Nihai Enerji Tüketiminin Yakıt Türüne Göre Dağılımı ........................ 28

Şekil 33 Konutlarda Doğalgaz Tüketim Endeksi ............................................................... 29

Şekil 34 Konutlarda Nihai Enerji Tüketiminin Kullanım Alanlarına Göre Payları ............... 30

Şekil 35 Konutlarda Nihai Enerji Tüketiminin Kullanım Alanlarına Göre Gelişimi............. 31

Şekil 36 Konut Başına Enerji Tüketim Endeksi .................................................................. 32

Şekil 37 Konut Sektöründe m2 Başına Enerji Tüketim Endeksi ......................................... 33

Şekil 38 Hizmet Sektörü Enerji Tüketim Endeksi .............................................................. 34

Şekil 39 Hizmet Sektöründe Kaynak Türüne Göre Nihai Enerji Tüketimi ......................... 35

Şekil 40 Hizmet Sektöründe Çalışan Kişi Başına Enerji ve Elektrik Tüketim Endeksi ........ 36

Şekil 41 Hizmet Sektörü Elektrik Enerjisi Yoğunluğu Endeksi .......................................... 37

Şekil 42 Ulaştırma Sektörü Nihai Enerji Tüketimi .............................................................. 38

Şekil 43 Ulaşım Türüne Göre Enerji Tüketimi .................................................................... 39

Şekil 44 Ulaşım Türlerinin Enerji Tüketimindeki Payları ..................................................... 40

Şekil 45 Ulaştırma Sektöründe Yakıt Türüne Göre Enerji Tüketimi ................................... 41

Şekil 46 Ulaştırma Sektörü Enerji Tüketiminin Yakıt Türüne Göre Dağılımı ...................... 41

Şekil 47 Kullanılan Yakıt Türüne Göre Motorlu Kara Taşıtı Sayısı ...................................... 42

Şekil 48 Ulaşım Türüne Göre Birim Enerji Tüketimi Endeksi ............................................. 43

Şekil 49 Enerji Verimliliği Endeksi (ODEX) ........................................................................ 45

Şekil 50 Enerji Verimliliği Endeksine Göre Yıllık Sektörel Tasarruf Miktarı ........................ 46

Şekil 51 Enerji Verimliliği Endeksine Göre Sağlanan Kümülatif Enerji Tasarrufu .............. 46


vi

TABLO LİSTESİ

Sayfa

Tablo 1 Makroekonomik Göstergelerin Yıllık Bazda Ortalama Artış-Azalış Oranları ...........4

Tablo 2 Birincil ve Nihai Enerji Tüketiminin Yıllık Bazda Ortalama Artış Oranları ................7

Tablo 3 Sektörlere Göre Nihai Enerji Tüketimlerinin Yıllık Ortalama Artış Oranları .............9

Tablo 4 Birincil ve Nihai Enerji Yoğunluğunun Yıllık Ortalama Artış-Azalış Oranı............. 13

Tablo 5 Kullanım Alanlarına Göre Enerji Tüketminin Yıllık Bazda Değişimi ...................... 30

Tablo 6 Hizmet Sektörünün Enerji Tüketimindeki Yıllık Ortalama Değişim Oranı ............ 33

Tablo 7 Ulaştırma Sektörünün Enerji Tüketimindeki Yıllık Ortalama Değişim .................. 38

Tablo 8 Ulaşım Türlerinin Enerji Tüketimindeki Yıllık Ortalama Değişim Oranları ............ 39

Tablo 9 İhtiyaç Duyulan Toplam Yatırım Tutarı (Milyon ABD Doları) ................................. 47

Tablo 10 UEVEP ile Yıllara Göre Elde Edilmesi Öngörülen Tasarruf Miktarı ve Karşılığı .. 47

1


Artan nüfus, refah düzeyi ve sanayileşme ile birlikte enerji ihtiyacı Avrupa ülke ortalamalarına göre çok daha hızlı artmaya devam eden ülkemizin, dışa bağımlılığını azaltmak, kaynak çeşitliliğini artırmak, enerji talep artışını sorunsuz karşılamak ve arz güvenliğini sağlamak için rekabetçi, şeffaf, tüketicinin korunduğu, çevresel sürdürülebilirliği de dikkate alan bir enerji sektörü her zaman önceliği olmuştur. Ülkemizin hızla artmakta olan enerji talebini karşılamak için sınırlı olan doğal kaynaklarımızı rasyonel bir şekilde kullanmaya, yeni teknolojilerle enerji üretimini çeşitlendirmeye, mevcut teknolojilerin verimliliğini arttırmaya ve alternatif enerji kaynaklarını değerlendirmeye yönelik politika ve stratejilerin uygulanmasına büyük önem verilmektedir. Bu doğrultuda hazırlanan Enerji Verimliliği Gelişim Raporu’nun, 16 yıllık dönemde ülkemizin enerji verimliliği alanında gösterdiği performansı ortaya koymakla kalmayıp, ileriye dönük politika ve stratejilerin geliştirilmesine de katkı sağlayacağı değerlendirilmektedir.

2016 yılında ülkemizin birincil enerji tüketimi 2000 yılına kıyasla %71,5 oranında artış göstererek 136,2 Mtep değerine ulaşmış olup birincil enerji arzındaki ithal enerji kaynaklarının oranı ise % 75’ler mertebesindedir. Diğer taraftan enerji verimliliğinin bir göstergesi olan birincil enerji yoğunluğu 2016 yılında 0,12 kep/2010$ olarak gerçekleşmiştir. Birincil enerji yoğunluğunda dünya ortalaması 0,18 kep/2010$ iken OECD ve AB-28 ülkelerinin ortalaması ise sırasıyla 0,11 ve 0,09 kep/2010$’ dır. OECD ülkelerinin ortalamasına hayli yakın bir konumda olan Türkiye’ nin birincil enerji yoğunluğu, AB ülkelerinin ortalaması ile karşılaştırıldığında ise yüksek kalmaktadır. Bu çerçevede, enerji üretimi ve iletiminden nihai tüketime kadar ki bütün aşamalarda enerji verimliliğinin geliştirilmesi ile birincil enerji tüketiminde artıştan azalma sağlanması, bilinçsiz kullanımın ve israfın önlenmesi, enerji yoğunluğunun hem sektörler bazında hem de makro düzeyde azaltılması ulusal enerji politikamızın öncelikli ve önemli bileşenlerindendir.

Ülkemizin birincil ve nihai enerji tüketiminde (2009 yılı hariç) 2001, 2008, 2009 ve 2013 yılları haricinde sürekli bir artış görülmüştür. Birincil enerji tüketiminde yıllık bazda ortalama %3,4 oranında artış görülürken aynı dönemde GSYİH artışı yıllık bazda %4,9 olarak gerçekleşmiştir. 2005-2015 döneminde Türkiye’ nin GSYİH’si bir birim artarken enerji tüketimi 0,8 birimlik artış göstermiştir. Bununla birlikte, aynı dönemde GSYİH’sini bir birim artıran Fransa enerji tüketimini 1,1, Almanya 0,5, Japonya 3,5 ve İngiltere 1,8 birim azaltmıştır.

Birincil ve nihai enerji yoğunlukları 2000-2016 döneminde yıllık bazda ortalama %1,4 azalma göstermiş olup 2008-2016 periyodunda elektrik enerjisi üretiminde kombine doğal gaz çevrim santralları ve rüzgar enerjisinin yüksek paya sahip olması ile birincil enerji yoğunluğu nihai enerji yoğunluğuna oranla daha hızlı bir azalma göstermiştir.

Enerji tüketimleri sektörel olarak ele alındığında, hizmet sektörü ile ulaştırma sektörü yılık bazda sırasıyla %6,2 ve %5,1 oranında artış göstererek enerji tüketimlerinin en

YÖNETİCİ ÖZETİ

2


hızlı arttığı iki sektör olmuştur. Bu iki sektörü, sanayi sektörü %2,4 ve konut sektörü de %2,0’lik artış oranı ile takip etmektedir. Tarım sektörünün enerji tüketiminde ise yıllık bazda ortalama %1,7’lik bir artış görülmüştür.

Türkiye’nin birincil enerji tüketiminde kömür, petrol ve doğalgaz kaynakları ön plana çıkmakta olup bu üç kaynağın toplam birincil enerji tüketimi içerisindeki payları toplamı 2016 yılı için %87,3’tür. Kömür ve petrolün toplam tüketim içerisindeki payları 2000 yılına göre 2016 yılında azalma göstermiş olup söz konusu azalma doğal gaz ile ikame edilmiştir. Doğal gazın toplam birincil enerji tüketimi içerisindeki payı 2000 yılında %15,7 iken 2016 yılında bu oran %28,1’e yükselmiştir. Yenilenebilir enerji kaynakları (güneş, rüzgar, jeotermal ısı, biyoyakıt) ise toplam arz içerisinde fazla paya sahip olmamasına karşın, 2000-2016 döneminde yıllık bazda ortalama %14,4 oranında artış göstererek kaynak bazında en hızlı artışı gerçekleştirmiştir.

Türkiye’nin toplam nihai enerji tüketimi kaynak bazında incelendiğinde ise petrol, kömür, doğalgaz ve elektrik kaynakları ön plana çıkmaktadır. Bu dört kaynağın 2000 yılında toplam nihai enerji tüketimi içerisindeki payları %85 iken 2016 yılına gelindiğinde bu oran %94’e kadar yükselmiştir. Doğalgazın 2000 yılında %7 olan payı 2016 yılında %21’e, elektrik tüketiminin payı ise %14’ten %19’a çıkmıştır. Petrol ve kömür tüketimi ise artış göstermiş olmasına rağmen toplam nihai enerji tüketimi içerisindeki payları azalmıştır.

Söz konusu dönem için ODEX endeksi ile ölçülen enerji verimliliğinde toplamda %24,8, yıllık bazda ise %1,8 oranında bir iyileşme sağlanmıştır. Sektörel olarak bakıldığında ise ulaştırma sektöründe %32,3, imalat sanayiinde %24,7 ve konut sektöründe de %16,8 oranında iyileşme görülmüştür. Ulaştırma sektöründe; eşdeğer araç başına yakıt tüketiminin azalması, Konut sektöründe; yalıtım uygulamaları, verimli yakma sistemlerinin yaygınlaşması ve toplam stok içerisindeki verimli elektrikli ev aletlerinin paylarının artışı ve İmalat sanayiinde; özellikle enerji yoğun sektörlerden demir-çelik, cam, kağıt ve çimento sektörlerinde birim ürün başına enerji tüketiminin azalması gibi faktörler sayesinde enerji verimliliğinde önemli oranlarda iyileşme sağlanmıştır.

AB-28’de, 2000-2015 döneminde ODEX endeksine göre yapılan hesaplamalarda toplamda %18,1, yıllık bazda ise %1,3’lük bir iyileşme söz konusudur. 15 yıllık dönemde %27,3 oranında gelişme kaydeden konut sektörü enerji verimliliğindeki iyileşmede en büyük katkıya sahip iken konut sektörünü %20,4 ile imalat sanayii, %13,4 ile ulaştırma sektörü ve %5,7 ile hizmet sektörü takip etmektedir.

Türkiye söz konusu dönemde sağlamış olduğu 42,5 Mtep enerji tasarrufu ile AB-28 ülkeleri arasında Almanya ve İngiltere’den sonra miktar bazında en çok enerji tasarrufu sağlayan üçüncü ülke konumundadır.

Son on yılda ülkemiz enerji verimliliğine yönelik güçlü bir mevzuat yapısı oluşturmuş ve bunu da geliştirmiş olduğu politika ve stratejiler ile desteklemiştir. Bu bağlamda,

3


2007 yılında yürürlüğe giren Enerji Verimliliği Kanunu bir kilometre taşı niteliğindedir. 25 Şubat 2012 tarihinde yürürlüğe konulan Enerji Verimliliği Strateji Belgesi ile 2023 yılında Türkiye’nin GSYİH başına tüketilen enerji miktarının (birincil enerji yoğunluğunun) 2011 yılı değerine göre en az %20 azaltılması hedeflenmektedir. Diğer taraftan, Temmuz 2013 tarihinde yayımlanan 10. Kalkınma Planı’nda da enerji verimliliği ile ilgili programlar ele alınmıştır. Ülkemiz bir yandan 2023 yılına kadar enerji tasarrufu hedefleri doğrultusunda çabalarını yoğunlaştırırken, münferit yatırımlardan, güçlü kurumları, amaca özel oluşturulmuş sürdürülebilir finansman mekanizmalarını ve ilgili tüm paydaşları içeren ulusal düzeyde programlara geçilmesi amacıyla daha fazla eşgüdüm sağlayan, daha iyi bir kaldıraç etkisine ve ulusal düzeyde ölçülebilir etki göstergelerine sahip ilk Ulusal Enerji Verimliliği Eylem Planı’nı 02/01/2018 tarihli ve 30289 sayılı Resmi Gazete’de yayımlayarak yürürlüğe koymuştur. Ulusal Enerji Verimliliği Eylem Planı 2017-2023, Avrupa Parlamentosunun ve Konseyinin 25 Ekim 2012’de enerji verimliliği üzerine yayımladığı 2012/27/AB sayılı Direktifine uyum sağlanması ve Türkiye’nin enerji verimliliği alanında sahip olduğu vizyonu ortaya koyması açısından da önemli bir belgedir.

Ulusal Enerji Verimliliği Eylem Planı’nda; enerji arz güvenliği, enerji maliyetlerinin düşürülmesi, enerji kullanımından kaynaklı emisyon değerlerinin düşürülmesi, enerjide dışa olan bağımlılığın azaltılması ve makro ekonomiye olan katkısı önceliklendirilmiştir. Eylem Planı ile 2023 yılına kadar kümülatif olarak 23,9 Mtep enerji tasarrufu sağlanması öngörülmekte olup bu tasarrufun parasal karşılığı ise 8,4 milyar dolardır.

4


1.1 Makroekonomik Göstergeler2000-2016 döneminde Türkiye’nin GSYİH’si 2001 ve 2009 yıllarında yaşanan küresel ekonomik kriz dışında sürekli bir büyüme göstererek 2016 yılında cari fiyatlarla 2 trilyon 608 milyar 526 milyon TL değerine ulaşmıştır. Bu dönem içerisinde sabit fiyatlar ile yıllık ortalama artış hızı %4,9 olarak gerçekleşmiştir. Şekil 1 Makroekonomik Gelişim

Kaynak : YEGM, TÜİK

Sanayi sektörünün yıllık katma değer artış hızı imalat sanayii artış hızından daha fazla gerçekleşmiştir. Söz konusu artış oranında inşaat sektörünün katma değer içerisindeki payının artması etkili olmuştur. Dönemler bazında bir değerlendirme yapıldığında sanayi sektörü ve imalat sanayii istikrarlı bir büyüme gösterirken tarım ve özel tüketim harcamalarında ise dalgalanmalar olduğu görülmektedir (Tablo 1).

Tablo 1 Makroekonomik Göstergelerin Yıllık Bazda Ortalama Artış-Azalış Oranları

2000-2008 2008-2016 2000-2016 2015-2016

GSYİH 4,6% 5,2% 4,9% 3,2%

Sanayi 6,1% 6,1% 6,1% 4,3%

Tarım 1,1% 3,3% 2,2% -2,6%

Hizmet 4,1% 5,0% 4,6% 3,2%

Özel Tüketim 4,5% 2,8% 3,6% 0,02%

İmalat 5,4% 5,7% 5,6% 3,8% Kaynak : YEGM, TÜİK

TEMEL ENERJİ VERİMLİLİĞİ GÖSTERGELERİ

5


1.2 Birincil ve Nihai Enerji Tüketimi2016 yılında Türkiye’ nin birincil enerji tüketimi 2000 yılına göre %71,5 oranında artış göstererek 136,2 Mtep değerine ulaşmıştır. 16 yıllık dönemde birincil enerji tüketimindeki yıllık ortalama artış oranı %3,4 olarak gerçekleşmiştir (Tablo 2). 2001, 2008, 2009 ve 2013 yılları haricinde birincil enerji tüketiminde sürekli bir artış görülmüştür (Şekil 2).

Şekil 2 Toplam Birincil Enerji Tüketimi

Kaynak : Genel Enerji Denge Tabloları (EİGM)

Türkiye’nin birincil enerji tüketimi kaynak bazında incelendiğinde kömür, petrol ve doğalgaz kaynaklarının ön plana çıktığı görülmekte olup bu üç kaynağın toplam birincil enerji tüketimi içerisindeki payları toplamı 2016 yılı için %87,3’tür. 2000-2016 döneminde kömür ve petrolde tüketim artmış olsa da birincil enerji tüketimi içerisindeki payları azalmıştır. Kömür, 2000 yılında %28,9’luk bir paya sahip iken 2016 yılına gelindiğinde payı %28,2’ye düşmüştür. Petrolün payı ise çok daha hızlı bir düşüş göstererek %42,3 seviyesinden %31,0 seviyesine gerilemiştir. Doğalgaz tüketiminde ise 16 yıllık dönemde %208 oranında bir artış gerçekleşmiş ve doğalgazın %15,7 olan payı 2016 yılına gelindiğinde %28,1’e kadar çıkmıştır. Doğalgaz tüketimi yıllık bazda ortalama %7,3 artış göstermiştir. Yenilenebilir enerji kaynakları (güneş, rüzgar, jeotermal ısı, biyoyakıt) ise toplam arz içerisinde fazla paya sahip olmasa da, 2000-2016 döneminde yıllık bazda ortalama %14,4 oranında artış göstererek kaynak bazında en hızlı artışı gerçekleştirmiştir (Şekil 3-4).

6


Şekil 3 Kaynak Bazında Birincil Enerji Tüketimi


Şekil 4 Birincil Enerji Tüketiminin Kaynak Bazında Dağılımı


Ülkemizin 2016 yılı toplam nihai enerji tüketimi 104,6 Mtep olarak gerçekleşmiştir (Şekil 5). Enerji dışı tüketim hariç tutulduğunda ise Türkiye’nin 2016 yılı toplam nihai enerji tüketimi 2000 yılına kıyasla %69,3 oranında artmış ve 97,3 Mtep mertebesine ulaşmıştır. 2000-2008 döneminde toplam nihai enerji tüketimi yılda ortalama %3 oranında artış

7


gösteririrken, 2008-2016 döneminde ise daha hızlı bir artış sergileyerek yılda ortalama %3,8’lik bir artış kaydedilmiştir. 16 yıllık döneme bakıldığında ise ortalama artış hızı %3,4 olarak gerçekleşmiştir (Tablo 2).

Tablo 2 Birincil ve Nihai Enerji Tüketiminin Yıllık Bazda Ortalama Artış Oranları

2000-2008 2008-2016 2000-2016 2015-2016

Birincil Enerji Tüketimi 3,3% 3,6% 3,4% 5,5%

Nihai Enerji Tüketimi 3,0% 3,8% 3,4% 5,0%

Kaynak : Genel Enerji Denge Tabloları (EİGM) verileri kullanılarak hesaplanmıştır.

Şekil 5 Toplam Nihai Enerji Tüketimi


2000-2016 dönemi Türkiye’nin toplam nihai enerji tüketimi kaynak bazında incelendiğinde; petrol, kömür, doğalgaz ve elektrik kaynaklarının ön plana çıktığı görülmektedir. Bu dört kaynağın 2000 yılında toplam nihai enerji tüketimi içerisindeki payları %85 iken 2016 yılına gelindiğinde bu oran %94’e kadar yükselmiştir. Bu oranın artmasında özellikle doğalgaz ve elektriğin önemli payı vardır. 16 yıllık dönemde doğalgaz tüketimi yıllık bazda ortalama %10,7’lik artış ile toplam nihai enerji tüketimi içerisindeki en hızlı artışı gerçekleştirmiştir. Elektrik tüketimi ise aynı dönem için yıllık bazda ortalama %5,6 oranında artış göstermiştir. Bu sayede doğalgazın 2000 yılında %7 olan payı 2016 yılında %21’e, elektrik tüketiminin payı ise %13’ ten %19’a çıkmıştır. Petrol ve kömür tüketimi ise artış göstermiş olmasına rağmen toplam nihai enerji tüketimi içerisindeki payları azalmıştır.

8


Kömürün 2000 yılında %20 olan payı 2016 yılına gelindiğinde %15’e, petrolün payı ise %45’ten %39’a gerilemiş durumdadır (Şekil 6-7).

Şekil 6 Kaynak Bazında Toplam Nihai Enerji Tüketimi


Şekil 7 Kaynak Bazında Toplam Nihai Enerji Tüketiminin Dağılımı


Toplam nihai enerji tüketimi sektörel olarak incelendiğinde ise tüm sektörlerin enerji tüketimlerinin arttığı görülmektedir (Şekil 8). Hizmet ve ulaştırma sektörleri sırasıyla yıllık ortalama %6,2 ve %5,1 oranında artış göstererek enerji tüketimlerinin en hızlı arttığı iki sektör olmuştur. Tarım sektörünün enerji tüketiminde 2000-2008 dönemi için hızlı bir artış

9


gözlemlenirken, 2008-2016 döneminde ise yıllık bazda ortalama %3’lük bir azalma söz konusudur (Tablo 3).

Şekil 8 Sektörel Nihai Enerji Tüketimleri (Enerji dışı tüketim hariç)

Kaynak : YEGM, EİGM, EPDK, TEDAŞ

Tablo 3 Sektörlere Göre Nihai Enerji Tüketimlerinin Yıllık Ortalama Artış Oranları

2000-2008 2008-2016 2000-2016 2015-2016

Sanayi %1,0 %3,8 %2,4 %2,8

Ulaştırma %3,6 %6,7 %5,1 %7,3

Konut %1,8 %2,2 %2,0 %3,7

Hizmet %9,3 %3,2 %6,2 %1,9

Tarım %6,7 -%3,0 %1,7 %3,0

Kaynak : YEGM, EİGM

2016 yılında sektörlerin toplam nihai enerji tüketimi içerisindeki paylarına bakıldığında, 2000 yılına göre sanayi, konut ve tarım sektörlerinin paylarının azaldığı görülürken ulaştırma ve hizmet sektörlerinin ise payı yükselmiştir. Sanayi sektörünün 2000 yılında %40 olan payı 2016 yılında %34’e gerilemiş olsa da hala enerji tüketimi en yüksek sektör konumundadır (Şekil 9).

10


Şekil 9 Sektörlere Göre Nihai Enerji Tüketim Oranları


1.3 Enerji Verimliliğine Yönelik Politika ve StratejilerEnerji verimliliği politikaları ve önlemleri temelde 2 Mayıs 2007 tarihinde yürürlüğe konan 5627 sayılı Enerji Verimliliği Kanunu’na dayanmaktadır. Enerji Verimliliği Kanunu’nun temel amacı enerjinin etkin kullanılması, israfının önlenmesi, enerji maliyetlerinin ekonomi üzerindeki yükünün hafifletilmesi ve çevrenin korunması için enerji kaynaklarının ve enerjinin kullanımında verimliliğin artırılması olarak belirlenmiştir. Kanun; enerji verimliliği çalışmalarının etkin olarak yürütülmesi, izlenmesi ve koordinasyonu konusunda idari yapının oluşumunu, enerji verimliliği hizmetlerinin yürütülmesi konusunda yapılacak yetkilendirmeleri, çeşitli kuruluşların görev ve sorumluluklarını, toplumun eğitim ve bilinçlendirilmesini, yenilenebilir enerji kaynaklarının yaygınlaştırmasına yönelik ve sektörel uygulamalara ilişkin çeşitli destekleme mekanizmalarını, teşviklerle ilgili konuları ve yasal gerekleri yerine getirmeyenlere uygulanacak para cezalarını düzenlemek üzere çeşitli bölümlerden oluşmaktadır.

11


Şekil 10 Enerji Verimliliği Mevzuatı

2010-2023 yılları arasını kapsayan Ulusal İklim Değişikliği Strateji Belgesi kapsamında ise bina, sanayi, ulaştırma ve enerji sektörlerinde enerji verimliliğinin artırılması ve sera gazı salımlarının azaltılması hedeflenmiştir.

2012-2023 yılları arasını kapsayan Enerji Verimliliği Strateji Belgesi ile de sonuç odaklı hedeflerle desteklenmiş bir politika seti belirlenmesi ve hedeflere ulaşmak için yapılması gereken eylemler planlanmıştır.

Ayrıca 2014-2018 dönemini kapsayan Onuncu Kalkınma Planı’nın, (1.14) numaralı “Enerji Verimliliğinin Geliştirilmesi Programı” doğrultusunda Plan döneminde alınacak enerji verimliliği önlemleri belirlenmiştir.

İlaveten, Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı 2015-2019 Stratejik Planı’nda yer alan “Tema 2: Enerji Verimliliği ve Enerji Tasarrufu” başlığı altında belirtilen “Amaç 4: Enerjisini Verimli Kullanan Bir Türkiye”, ve “Amaç 5: Enerji Verimliliğine ve Tasarrufuna Yönelik Gelişmiş Kapasite” başlıkları altında enerji verimliğine yönelik hedefler tanımlanmıştır.

Bunların yanı sıra, Avrupa Parlamentosunun ve Konseyinin 25 Ekim 2012’de enerji verimliliği üzerine yayımladığı 2012/27/AB sayılı Direktifi kapsamında, üye ülkeler enerji verimliliği konusunda ortak bir yapısal çerçeve ve uygulamaya yönelik yöntemler sunan

2007 2008 2010 2011 2012 2014 2017

10. KalkınmaPlanı

2014-2018

12


ulusal enerji verimliliği eylem planları hazırlamakla yükümlü tutulmuştur. Ülkemizin Ulusal Enerji Verimliliği Eylem Planı’nın hayata geçirilmesi anılan Direktif ile uyum açısından önemli bir adımdır. Bu doğrultuda Ulusal Enerji Verimliliği Eylem Planı, 29/12/2017 tarihli ve 2017/50 sayılı Yüksek Planlama Kurulu kararı ile onaylanmış olup 02/01/2018 tarihli ve 30289 sayılı Resmi Gazete’de (Mükerrer) yayımlanarak yürürlüğe girmiştir. Diğer taraftan yukarıda özetlenen mevzuat ile bağlantılı olan Ulusal Enerji Verimliliği Eylem Planı’nın hedefleri, 2017 yılında Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı tarafından hazırlanan Milli Enerji ve Maden Politikası kapsamında da yer almıştır.

13


ENERJİ VERİMLİLİĞİ EĞİLİMLERİNİN GENEL DEĞERLENDİRMESİ

2.1 Enerji Yoğunluğundaki EğilimlerEnerji yoğunluğu, enerji verimliliği göstergelerinden birisi olup, enerji tüketiminin (tep, joule) finansal bir göstergeye (Gayri Safi Yurt İçi Hasıla-GSYİH, Katma Değer vb) oranı olarak tanımlanmaktadır. Enerji yoğunluğu; herhangi bir teknik veya fiziksel göstergenin (özgül enerji tüketimi, enerji tüketimi vb) herhangi bir faaliyetin verimlilik düzeyini açıklayamadığı durumlarda bir enerji verimliliği göstergesi olarak kullanılmaktadır.

Birincil enerji tüketiminin GSYİH’ ye oranlanması sonucu hesaplanan yoğunluk birincil enerji yoğunluğu, nihai enerji tüketiminin GSYİH’ya oranlanması sonucu hesaplanan yoğunluk ise nihai enerji yoğunluğu olarak adlandırılmaktadır.

Birincil enerji yoğunluğu bölgesel ve ülkeler bazında bir birim GSYİH yaratabilmek için ne kadar enerji gerektiğini ölçen bir enerji verimliliği göstergesidir. Söz konusu göstergenin düzeyi ülkelerin veya bölgelerin ekonomik yapısı, enerji tüketim yapısı, iklimsel koşulları ve teknik enerji verimliliğini göstermektedir.

2016 yılında Türkiye’ nin birincil enerji yoğunluğu, 2000 yılına kıyasla %19,6 oranında azalarak 0,12 kep/2010$ olarak gerçekleşmiştir. Bu dönem için yıllık bazda azalma oranı %1,36 olarak hesaplanmıştır. 2008-2016 döneminde, birincil enerji yoğunluğu nihai enerji yoğunluğuna göre daha hızlı bir azalma göstermiştir (Tablo 4). Söz konusu dönemde doğal gaz çevrim santrallerinin ve rüzgar enerjisinin elektrik üretiminde yüksek paya sahip olması sonucu enerji üretiminde verimlilik artışı sağlanmıştır.

Tablo 4 Birincil ve Nihai Enerji Yoğunluğunun Yıllık Ortalama Artış-Azalış Oranı

2000-2008 2008-2016 2000-2016 2015-2016

Birincil Enerji Yoğunluğu -1,2% -1,6% -1,4% 2,6%

Nihai Enerji Yoğunluğu -1,3% -1,5% -1,4% 1,1%

Kaynak : YEGM

Birincil enerji yoğunluğunda dünya ortalaması 0,18 kep/2010$’dır. OECD ve AB-28 ülkelerinin ortalaması ise sırasıyla 0,11 ve 0,09 kep/2010$’dır (Şekil 11). Bu durumda Türkiye’nin birincil enerji yoğunluğunun dünya ortalamasından daha iyi bir seviyede olduğu ve OECD ülkelerinin ortalamasına da hayli yakın bir konumda bulunduğu görülmektedir. AB-28 ülkelerinin ortalaması ile karşılaştırıldığında ise Türkiye’nin birincil enerji yoğunluğu yüksek kalmaktadır.

14


2005-2015 döneminde Türkiye’ nin GSYİH’si bir birim artarken enerji tüketimi 0,8 birimlik artış göstermiştir. Bununla birlikte, aynı dönemde GSYİH’ sini bir birim artıran Fransa enerji tüketimini 1,1, Almanya 0,5, Japonya 3,5 ve İngiltere 1,8 birim azaltmıştır.

Şekil 11 Ülkelerin Birincil Enerji Yoğunlukları (2015)

Kaynak : IEA

Nihai enerji yoğunluğunda da aynı birincil enerji yoğunluğunda olduğu gibi bir azalma trendi görülmektedir. Nihai enerji yoğunluğu, 2000-2016 döneminde yıllık bazda ortalama %1,39 oranında azalarak 2016 yılında 0,09 kep/2010$ değerine ulaşmıştır (Şekil 12).

Şekil 12-13’te birincil ve nihai enerji yoğunluklarının 2000-2016 döneminde artış/azalış eğilimi verilmekte olup nihai enerji yoğunluğunun birincil enerji yoğunluğuna oranının (NEY/BEY) artış eğiliminde olduğu görülmektedir. Söz konusu oranın artması, nihai tüketicilere daha fazla elektrik enerjisi ulaştırıldığı anlamını taşımaktadır.

15


Şekil 12 Birincil ve Nihai Enerji Yoğunluğu (İklim Düzeltmeli)

Kaynak : YEGM

Şekil 13 Birincil ve Nihai Enerji Yoğunluğu Endeksi (İklim Düzeltmeli)

Kaynak : YEGM

İklim düzeltmesi; birincil ve nihai enerji yoğunluğunun yanısıra enerji verimliliği göstergeleri hesaplanırken yapılan bir düzeltme işlemidir. Özellikle konut ve hizmet sektöründe alan ısıtması ve sıcak su için harcanan enerji tüketimi kış koşullarına göre değişiklik

16


gösterebilmektedir. Kışın ılık geçmesiyle birlikte iklim düzeltmesi yapılmaması durumunda enerji tüketiminde bir azalma olmakta ancak söz konusu azalma alan ısıtması ve sıcak su için daha az yakıt kullanılmasından kaynaklanabilmektedir. Tersine kış koşullarının sert geçmesiyle enerji tüketiminde artış da gözlemlenebilir. Bu sakıncaları gidermek amacıyla enerji tüketimlerinde iklim düzeltmesi yapılarak normal iklim düzeyine getirilmesi amaçlanmaktadır. 2001 yılında kışın ılık geçmesi ile birlikte ısıtma derece-gün değerinin, referans ısıtma derece-gün değerinin altında gerçekleştiği görülmektedir. Bunun sonucunda iklim düzeltmeli nihai enerji yoğunluğu, gerçekleşen nihai enerji yoğunluğunun üstünde bir artış göstermiştir. Aksine 2011 yılında kışın sert geçmesi sonucunda ısıtma derece-gün değeri artış göstermiş olup gerçekleşen nihai enerji yoğunluğu iklim düzeltmeli enerji yoğunluğunun üzerinde kalmıştır (Şekil 14).

Şekil 14 Nihai Enerji Yoğunluğu: Gerçek, İklim düzeltmeli ve Derece-gün

Kaynak : YEGM, MGM

Sektörler bazında nihai enerji yoğunlukları incelendiğinde, enerji yoğunluğu en yüksek olan sektörün imalat sanayii olduğu görülmekte olup onu sırasıyla sanayi, tarım, konut (hane halkı harcamaları bazında), ulaştırma ve hizmet sektörleri takip etmektedir (Şekil 15).

17


Şekil 15 Sektörel Nihai Enerji Yoğunlukları

Kaynak : YEGM

2000-2016 döneminde enerji yoğunluğunda en fazla iyileşme görülen sektör %42,5’lik iyileşme oranı ile sanayi sektörüdür. Sanayi sektörünün enerji yoğunluğundaki yıllık bazda iyileşme oranı %3,4 olarak gerçekleşmiştir. Söz konusu iyileşmede düşük enerji tüketimine karşın yüksek katma değer yaratan inşaat sektörünün payının 2000 yılında %19 iken 2016 yılında %25’in üzerine çıkmasının etkili olduğu değerlendirilmektedir. Sanayi sektöründen sonra enerji yoğunluğunda en fazla iyileşme görülen sektörler sırasıyla imalat sanayii, konut ve tarım sektörleridir. Söz konusu sektörlerin enerji yoğunluklarındaki iyileşme yıllık bazda imalat sanayii için %3,3, konut sektörü için %1,6 ve tarım sektörü için de %0,4 olarak gerçekleşmiştir. Aynı dönem için hizmet ve ulaştırma sektörlerinin enerji yoğunluklarında ise artış gözlemlenmiştir. Hizmet sektörünün enerji yoğunluğu yıllık bazda %1,6 oranında artarken, ulaştırma sektörünün enerji yoğunluğu ise yıllık bazda %0,2’lik bir artış göstermiştir (Şekil 16).

18


Şekil 16 Sektörel Nihai Enerji Yoğunluğu Endeksi

Kaynak : YEGM

2.2 Sanayi Sektörü2016 yılında sanayi sektöründe tüketilen enerji, 2000 yılına kıyasla %47,9 oranında artış göstererek 32,8 Mtep değerine ulaşmıştır. Bu dönemde yıllık bazda ortalama artış oranı %2,5 olarak gerçekleşmiştir. 2000-2007 döneminde ise sanayide tüketilen enerji yıllık bazda ortalama %4,7 gibi hızlı bir artış göstermiş olmasına rağmen 2008 ve 2009 yıllarında yaşanan küresel ekonomik krizin etkisi ile sanayi sektörünün enerji tüketiminde bir azalma görülmüştür. Devam eden yıllarda sektörün krizin etkilerini atlatması ile 2016 yılında sanayide tüketilen enerji miktarı kriz öncesi döneme ait tüketim değerinin de üzerine çıkmıştır (Şekil 17).

19


Şekil 17 Sanayi Sektörü Nihai Enerji Tüketimi


Sanayi sektöründe tüketilen enerji yakıt bazında incelendiğinde; 2000 yılında kömür kaynağı 9,88 Mtep tüketimi ile ilk sırada yer alırken 2016 yılına gelindiğinde elektrik kaynağı 9,17 Mtep’lik tüketimi ile ilk sıraya yerleşmiştir. Elektrik tüketimini; kömür, doğalgaz, petrol ürünleri ve ısı kaynakları takip etmektedir. Sanayide tüketilen elektrik miktarında, 2016 yılında 2000 yılına göre %128,4’lük bir artış gözlemlenmiştir. Bu artış ile birlikte elektrik tüketiminin toplam sanayi tüketimi içerisindeki payı %18,1’den %27,9’a kadar çıkmıştır. Doğalgaz tüketimi ise 16 yıllık dönemde %446,6 oranında artış göstererek sanayi sektöründe tüketim miktarı en fazla artan kaynak olmuştur. Doğalgaz tüketiminin yıllık bazda ortalama artış hızı %11,2 olarak gerçekleşmiştir. Bu hızlı artış oranı neticesinde doğalgaz, toplam sanayi tüketimi içerisindeki payını %7,1’den %26,4’e yükselterek sanayide kullanılan enerji kaynakları arasında önemli bir paya sahip olmuştur. Petrol ürünleri, kömür ve ısı kaynaklarının tüketiminde ise 2000 yılına kıyasla bir azalma gerçekleşmiş olup 2000-2016 döneminde petrol ürünlerinin payı %22,9’dan %13,4’e, kömür tüketiminin payı %44,5’ten %27,7’ye, ısı tüketiminin payı ise %7,3’ten %4,6’ya gerilemiştir (Şekil 18-19).

20


Şekil 18 Sanayi Sektöründe Yakıt Türüne Göre Enerji Tüketimi


Şekil 19 Sanayi Sektörü Enerji Tüketiminin Yakıt Türüne Göre Dağılımı


2000-2016 döneminde imalat sanayiinde tüketilen enerji alt sektörler bazında ele alındığında tüm alt sektörlerin enerji tüketimlerinde bir artış eğilimi olduğu görülmektedir (Şekil 20). Enerji tüketiminin en fazla gerçekleştiği alt sektörler ana metal ve metalik olmayan minerallerin imalatı sektörleridir. Enerji tüketimi açısından bu iki alt sektörü kimya, tekstil ve gıda sektörleri takip etmektedir.

21


Şekil 20 İmalat Sanayii Alt Sektörlerinde Enerji Tüketim Endeksi


2016 yılı, imalat sanayiinde tüketilen toplam enerjinin yaklaşık %56’sı ana metal ve metalik olmayan minerallerin imalatı (çimento, cam, seramik) sektörlerinden kaynaklanmaktadır. Bu sektörler enerji yoğunluğunun da yüksek olduğu sektörlerdir.

Şekil 21 İmalat Sanayii Alt Sektörlerinde Enerji Tüketimi Dağılımı


22


2000-2016 döneminde, sabit yapıda enerji yoğunluğunun %3,7 oranında azalma göstermiş olmasına rağmen yapısal değişikliklerden meydana gelen %0,4’lük negatif etki sonucunda, enerji yoğunluğundaki gerçekleşen iyileşme %3,3 olarak kaydedilmiştir. 2008-2016 döneminde ise gerçekleşen enerji yoğunluğunda ortalama %2,7 oranında bir azalma sağlanırken bu iyileşmede yapısal değişikliğin %1,5 kadar pozitif etkisi gözlemlenmektedir. 2000-2008 dönemi için yapısal değişiklikler %2,3 oranında negatif bir etki oluşturmuştur (Şekil 22).

Şekil 22 İmalat Sanayisinde Yapısal Değişikliklerin Etkisi

Kaynak : YEGM

Bilindiği üzere ülkemiz imalat sanayii, ağırlıklı olarak enerji yoğun sektörlerden oluşmaktadır. Şekil 23’te 2015 yılı baz alınarak ülkemizin imalat sanayii enerji yoğunluğu ile AB-28 ülkelerinin ortalama imalat sanayii enerji yoğunluğu karşılaştırılmaktadır. Söz konusu karşılaştırma yapılırken ülkemizin imalat sanayii katma değer yapısı, AB-28 ülkelerinin ortalama katma değer yapısına göre tekrar hesaplanmıştır. Enerji yoğun olmayan sektörler için ülkemizin imalat sanayiindeki toplam katma değeri, AB-28 ülkelerinin söz konusu sektörlerdeki katma değer oranı ve sektörlerin avro cinsinden enerji yoğunluğu dikkate alınarak hesaplama yapılmış olup enerji yoğun sektörler için ise yukarıda belirtilen verilerin yanında enerji yoğunluğu yerine spesifik enerji tüketimi kullanılmıştır. Ülkemizin 2005 yılı Avro fiyatlarıyla imalat sanayii enerji yoğunluğu 0,23 kep/€2005 iken düzeltme sonucu söz konusu değer 0,15 kep/€2005 olarak hesaplanmıştır. Düzeltilmiş değerlere göre karşılaştırma yapıldığında ülkemizin imalat sanayii enerji yoğunluğunun AB-28’ in imalat sanayii enerji yoğunluğundan daha düşük olduğu görülmektedir (Şekil 23).

23


Şekil 23 İmalat Sanayii Enerji Yoğunluğu (2015)

Kaynak : YEGM, ENERDATA

2000-2016 dönemi için enerji yoğun sektörlerdeki spesifik enerji tüketimlerinde, yıllık bazda ortalama olarak demir-çelik sektöründe %3, kağıt sektöründe %0,4, cam sektöründe ise %2,1 oranında azalma görülmüştür (Şekil 24). 2008-2016 döneminde entegre çimento fabrikalarındaki klinker üretiminde gerçekleşen spesifik ısı enerjisi tüketiminin yıllık bazda ortalama %0,3, çimento üretiminde gerçekleşen spesifik elektrik tüketiminin ise %0,7 oranında azaldığı görülmektedir (Şekil 28-29).

24


Şekil 24 Enerji Yoğun Sektörlerde Spesifik Enerji Tüketimleri

Kaynak : YEGM, TÇÜD, SKSV, Şişecam

Demir–çelik sektörünün spesifik enerji tüketimindeki azalmada enerji verimliliğinin yanı sıra “ark/toplam üretim” oranının da etkisi bulunmakta olup 2000 yılında %63,5 olan ark/toplam üretim oranı 2011 yılında %74’e yükselmiştir. 2011 yılından sonra ise azalma eğilimine girerek 2016 yılındaki değeri olan %65,9’a kadar gerilemiş durumdadır.

Şekil 25 Çelik Üretim Miktarı Endeksi ve Spesifik Enerji Tüketimi

Kaynak : YEGM, TÇÜD

25


Şekil 26 Kağıt Üretim Miktarı Endeksi ve Spesifik Enerji Tüketimi

Kaynak : YEGM, SKSV

Şekil 27 Cam Üretim Miktarı Endeksi ve Spesifik Enerji Tüketimi

Kaynak : YEGM, Şişecam

26


Şekil 28 Klinker Üretim Miktarı Endeksi ve Spesifik Isı Enerjisi Tüketimi

Kaynak : YEGM, TÇMB

Şekil 29 Çimento Üretim Miktarı Endeksi ve Spesifik Elektrik Tüketimi

Kaynak : YEGM, TÇMB

27


2.3 Konut Sektörü 2016 yılında konut sektöründe tüketilen enerji 2000 yılına kıyasla %36,8 oranında artarak 19,7 Mtep değerine ulaşmıştır. Gerçekleşen bu değer iklim düzeltmeli olarak hesaplandığında ise konutlarda tüketilen enerjinin 2000 yılına kıyasla %41,3 oranında arttığı görülmektedir (Şekil 30). 2000-2016 döneminde konutlardaki enerji tüketiminin yıllık bazda ortalama artış hızı ise %2 olarak gerçekleşmiştir. Bu dönem içerisinde petrol ürünleri, yakacak odun ve hayvansal-bitkisel atık kullanımı azalırken diğer kaynakların kullanımında ise artış söz konusudur.

Şekil 30 Konutlarda Nihai Enerji Tüketimi


Konutlardaki petrol ürünleri tüketimi, %84,8 oranında bir azalma göstererek 2000 yılında %11,5 olan payı 2016 yılında %1,3’e kadar düşmüştür. Yakacak odun tüketimi de 2000 yılında 5,1 Mtep iken 2016 yılında %53,5 oranında azalarak 2,4 Mtep değerine gerilemiştir. 2000-2016 döneminde tüketimin en fazla arttığı kaynak ise doğalgaz olmuştur. Doğalgaz tüketimi 2000 yılına kıyasla %407 gibi çok büyük bir oranda artış göstermiş olup yıllık bazda ortalama artış hızı da %10,7 olarak gerçekleşmiştir (Şekil 33). Bu artış ile birlikte doğalgazın konutlardaki toplam enerji tüketimi içerisindeki payı 2000 yılında %13,2 iken 2016 yılına gelindiğindeki payı %48,8’e çıkmıştır. Kömür tüketimi ise 2000 yılına kıyasla %8,6 oranında artmış olsa da kömürün payı %13,8’den %10,9’a gerilemiştir. 2000-2016 döneminde konutlarda tüketimin arttığı diğer kaynaklardan; güneş enerjisi kullanımı %226,7, ısı enerjisi tüketimi %121,7, elektrik tüketimi ise %114,5 oranında artış göstermiştir. 2016 yılında elektrik tüketimi toplam tüketim içerisindeki %22,4’lük payı ile doğalgazdan sonra konutlarda en çok tüketilen ikinci yakıt olmuştur.

28


Bu açıdan doğalgaz ve elektrik kaynakları son derece önemli olup konutlarda tüketilen toplam enerjinin %71,2’sini bu iki kaynak oluşturmaktadır (Şekil 31-32).

Şekil 31 Yakıt Türüne Göre Konutlarda Nihai Enerji Tüketimi


Şekil 32 Konutlarda Nihai Enerji Tüketiminin Yakıt Türüne Göre Dağılımı


29


Şekil 33 Konutlarda Doğalgaz Tüketim Endeksi

Kaynak : YEGM

Konutlarda tüketilen enerji, kullanım alanlarına göre incelendiğinde; alan ısıtması için tüketilen enerjinin önemli bir paya sahip olduğu görülmektedir. 2000 yılında alan ısıtması için kullanılan enerji, konutlarda tüketilen toplam enerjinin %68,7‘sine karşılık gelirken 2016 yılında bu oran %59,9’a düşmüştür. Bunun başlıca sebepleri arasında düşük verime sahip kömürlü sobalardan daha verimli gaz ısıtma sistemlerine ve elektrikli cihazlara geçilmesi ve ısı yalıtım yönetmeliğinin devreye girmesi ile birlikte binalarda yalıtım uygulamalarının yaygınlaşması sayılabilir. Konutlarda toplam tüketilen enerji içerisindeki payı azalmış olmasına rağmen alan ısıtması halen enerji tüketiminde en büyük paya sahiptir. 2000 yılında, alan ısıtmasından sonra enerji tüketiminin en fazla gerçekleştiği kullanım alanları sırasıyla elektrikli ev aletleri & aydınlatma1, pişirme ve su ısıtma2 olurken doğal gaz tüketimindeki artış ile birlikte su ısıtmanın payı hızla artmış olup 2016 yılında kullanım alanları sırasıyla alan ısıtma, elektrikli ev aletleri & aydınlatma, su ısıtma ve pişirme olmuştur (Şekil 34).

AB-28 ülkeleri 2015 yılı ortalama rakamları göz önüne alındığında, konutlarda tüketilen enerjinin %67’si alan ısıtmasında, %13’ü su ısıtmasında, %15’i elektrikli ev aletleri & aydınlatmada ve %5’i de pişirmede gerçekleşmiştir.

1 Soğutma dahil edilmemiştir.2 Güneş enerjisi ile su ısıtmanın payı hariç tutulmuştur.

30


Şekil 34 Konutlarda Nihai Enerji Tüketiminin Kullanım Alanlarına Göre Payları

Kaynak : YEGM

2000-2016 döneminde Türkiye’ de alan ısıtması için kullanılan enerji yıllık bazda ortalama %1,2 oranında artış gösterirken, bu oran su ısıtma için %5,5, elektrikli ev aletleri & aydınlatma için %4,3 ve pişirme için de %0,7 olarak gerçekleşmiştir (Tablo 5).

AB-28 ülkeleri için ise 2000-2015 döneminde alan ısıtmasında kullanılan enerji yıllık bazda ortalama %0,8 oranında azalma gösterirken, bu oran su ısıtma için %0,02 artış, elektrikli ev aletleri & aydınlatma için %0,8 artış ve pişirme için de %0,2 azalış olarak gerçekleşmiştir.

Tablo 5 Kullanım Alanlarına Göre Enerji Tüketminin Yıllık Bazda Değişimi

2000-2008 2008-2016 2000-2016 2015-2016

Alan Isıtma 1,4% 1,0% 1,2% 3,0%

Su Isıtma 4,1% 6,9% 5,5% 5,9%

Pişirme -0,7% 2,1% 0,7% 3,8%

Elek. ev alet. & Aydınlatma 6,2% 2,4% 4,3% 7,0%

Kaynak : YEGM

31


Şekil 35 Konutlarda Nihai Enerji Tüketiminin Kullanım Alanlarına Göre Gelişimi

Kaynak : YEGM

Konut ve m2 başına enerji tüketimindeki değişim, konutlarda enerji verimliliğinin gelişimini gösteren önemli göstergelerdendir.

2000-2016 dönemi için konut başına enerji tüketimi iklim düzeltmeli olarak yıllık bazda ortalama %0,4, konut başına elektrik tüketimi %3 ve konut başına iklim düzeltmeli faydalı alan ısıtması %0,7 oranında artış gösterirken konut başına iklim düzeltmeli alan ısıtması %0,6 ve konut başına pişirme endekside %1,1 oranında azalma göstermiştir (Şekil 36).

2000-2015 döneminde AB-28 ülkeleri için iklim düzeltmeli konut başına enerji tüketiminde yıllık bazda %1,4, konut başına elektrik tüketiminde %0,2, konut başına alan ısıtmasında %1,6 ve konut başına faydalı alan ısıtmasında %1,6 oranında azalma gerçekleşmiştir.

32


Şekil 36 Konut Başına Enerji Tüketim Endeksi

Kaynak : YEGM

2000-2016 dönemi için m2 başına enerji tüketimleri iklim düzeltmesi yapılarak hesaplandığında, m2 başına enerji tüketiminde yıllık bazda ortalama %0,2 ve m2 başına alan ısıtmasında %1,2 oranında azalma görülürken m2 başına faydalı alan ısıtmasında ise %0,03 oranında çok küçük bir artış söz konusudur (Şekil 37).

2000-2015 döneminde AB-28 ülkeleri için iklim düzeltmeli m2 başına enerji tüketimi yıllık bazda %1,7, m2 başına alan ısıtmasında %2,1 ve m2 başına faydalı alan ısıtmasında %2,2 oranında azalma gerçekleşmiştir.

33


Şekil 37 Konut Sektöründe m2 Başına Enerji Tüketim Endeksi

Kaynak : YEGM

2.4 Hizmet Sektörü2016 yılında, hizmet sektörünün iklim düzeltmeli nihai enerji tüketimi 2000 yılına kıyasla %170,7 oranında artış göstermiş ve 14,2 Mtep değerine ulaşmıştır. 2000-2008 döneminde hizmet sektörünün enerji tüketimi yıllık bazda ortalama %9,8 oranında artış gösterirken, 2008-2016 döneminde ise %3,2 gibi daha yavaş bir artış sergilemiştir. 16 yıllık döneme bakıldığında iklim düzeltmeli rakamlarla yıllık bazda ortalama artış oranı %6,4 olarak gerçekleşmiştir (Tablo 6).

Tablo 6 Hizmet Sektörünün Enerji Tüketimindeki Yıllık Ortalama Değişim Oranı

2000-2008 2008-2016 2000-2016 2015-2016Hizmet Sektörü

(İklim Düzeltmeli) 9,8% 3,2% 6,4% 2,2%

Kaynak : YEGM

34


Şekil 38 Hizmet Sektörü Enerji Tüketim Endeksi

Kaynak : YEGM

2016 yılında, hizmet sektöründe tüketilen toplam nihai enerjinin %88’ini elektrik, kömür ve doğalgaz kaynakları oluşturmaktadır. Elektrik, hizmet sektörü açısından toplam enerji tüketimi içerisindeki %41’lik payı ile en önemli kaynak konumundadır. 2000-2016 döneminde hizmet sektöründe tüketilen elektrik yıllık bazda ortalama %7 oranında artış göstermiştir.

2015 yılında AB-28 hizmet sektöründe tüketilen toplam nihai enerjinin %77’si elektrik, kömür ve doğalgaz ile sağlanmaktadır. Elektrik, hizmet sektörü açısından toplam enerji tüketimi içerisindeki %47’lik payı ile AB 28’de de en önemli kaynak konumundadır. 2000-2015 döneminde hizmet sektöründe tüketilen elektrik yıllık bazda ortalama %1,9 oranında artış göstermiştir.

35


Şekil 39 Hizmet Sektöründe Kaynak Türüne Göre Nihai Enerji Tüketimi

Kaynak : YEGM, EİGM, EPDK, TEDAŞ

Hizmet sektörü hızlı gelişmekte olan sektörlerin başında gelmekte olup hem enerji tüketimi hem de istihdam edilen kişi sayısı bakımından yüksek bir artış trendine sahiptir. 2000-2016 döneminde hizmet sektöründe çalışan kişi başına enerji tüketimi yıllık bazda ortalama %2,7 oranında artarken, çalışan kişi başına elektrik tüketimi ise %3,5 oranında artış göstermiştir (Şekil 40).

AB-28’de, 2000-2015 dönemi için hizmet sektöründe çalışan kişi başına enerji tüketimi yıllık bazda ortalama %0,07, çalışan kişi başına elektrik tüketimi ise %0,7 oranında artış görülmüştür.

36


Şekil 40 Hizmet Sektöründe Çalışan Kişi Başına Enerji ve Elektrik Tüketim Endeksi


2000-2016 dönemi için hizmet sektörünün elektrik enerjisi yoğunluğu endeksinde bir artış eğilimi gözlemlenmektedir. 16 yıllık dönemde hizmet sektörünün elektrik enerjisi yoğunluğu %44,4 oranında artış gösterirken yıllık bazda artış oranı ise %2,3 olarak gerçekleşmiştir (Şekil 41).

AB-28 ülkelerinde ise 2000-2015 dönemi için elektrik enerjisi yoğunluğu yıllık bazda ortalama %0,3 oranında artarken çalışan başına elektrik enerjisi tüketimi daha yüksek bir oranda artış göstermiştir. Ülkemizde de, AB-28’de olduğu gibi çalışan başına elektrik enerjisi tüketimi daha hızlı bir artış göstermiştir.

37


Şekil 41 Hizmet Sektörü Elektrik Enerjisi Yoğunluğu Endeksi


2.5 Ulaştırma Sektörü2000 yılında ulaştırma sektöründe tüketilen enerji 12 Mtep iken 2016 yılında bu değer %120,5 oranında artarak 26,5 Mtep değerine ulaşmıştır (Boru hatları taşımacılığına ait enerji tüketimleri dahil edilmemiştir). Bu hızlı artış ile ulaştırma sektörü, 16 yıllık dönemde hizmet sektöründen sonra enerji tüketimi en hızlı artan ikinci sektör olmuştur.

Ulaştırma sektöründe boru hatları taşımacılığına ait enerji tüketimleri hariç tutulduğunda; 2000-2008 döneminde enerji tüketimi yıllık bazda ortalama %3,5 oranında artış gösterirken, 2008-2016 döneminde ise sektörün enerji ihtiyacı daha da artmış ve yıllık bazda ortalama artış %6,7 olarak gerçekleşmiştir. Ulaştırma sektörünün 16 yıllık dönemdeki enerji tüketimi ise yıllık bazda ortalama %5,1 oranında artış göstermiştir (Tablo 7).

AB-28 ülkelerinde ise 2000-2015 döneminde ulaştırma sektörünün enerji tüketimi yıllık bazda ortalama sadece %0,3 oranında artış göstermiştir.

38


Tablo 7 Ulaştırma Sektörünün Enerji Tüketimindeki Yıllık Ortalama Değişim

2000-2008 2008-2016 2000-2016 2015-2016

Ulaştırma Sektörü 3,5% 6,7% 5,1% 7,5%


Şekil 42 Ulaştırma Sektörü Nihai Enerji Tüketimi


Karayolu ulaşımı, enerji tüketiminin en yoğun olduğu ulaşım türüdür. 2016 yılında

ulaştırma sektöründe tüketilen toplam enerjinin %93,9’u karayolu ulaşımında

gerçekleşmiştir. 2000 yılında bu oran %87,5’tir (Şekil 44). Bu dönem içerisinde karayolu

ulaşımının enerji tüketimi yıllık bazda ortalama %5,5 artış göstermiştir. 2000-2016

döneminde enerji tüketiminde artış görülen bir diğer ulaşım türü de havayolu ulaşımıdır.

Havayolu ulaşımının enerji tüketimi 2000 yılına kıyasla %38,3 oranında artış göstererek

2016 yılında 1,43 Mtep değerine ulaşmıştır. 2007 yılında havayolu ulaşımının enerji

tüketimi 2 Mtep’in üzerine çıkarak rekor seviyeye ulaşmıştır. Sonrasında yaşanan küresel

ekonomik krizin etkisi ile havayolu ulaşımına olan talep azalmış ve enerji tüketiminde

düşüş yaşanmıştır. 2000 yılında toplam enerji tüketimi içerisinde %8,6 paya sahip olan

havayolu ulaşımının payı 2007 yılında %11,8’e kadar çıkarken, 2016 yılına gelindiğinde

ise payı %5,4’ e gerilemiştir (Şekil 44). 16 yıllık dönemde havayolu ulaşımının enerji

tüketimi artmış olsa da ulaştırmada tüketilen toplam enerji içerisindeki payı azalmıştır.

39


Bunun ana nedeni karayolu ulaşımında tüketilen enerjinin özelikle 2008-2016 döneminde çok daha hızlı bir şekilde artmasıdır. 2008-2016 döneminde karayolu ulaşımının enerji tüketiminde yıllık bazda ortalama %8 oranında artış görülürken, havayolu ulaşımının enerji tüketiminde ise %2,5 oranında bir azalma gerçekleşmiştir (Tablo 8).

Tablo 8 Ulaşım Türlerinin Enerji Tüketimindeki Yıllık Ortalama Değişim Oranları

2000-2008 2008-2016 2000-2016 2015-2016

Demiryolu Ulaşımı -6,0% -3,1% -4,6% -38,8%

Denizyolu Ulaşımı 12,2% -25,3% -8,4% -74,8%

Havayolu Ulaşımı 6,8% -2,5% 2,0% 1,8%

Karayolu Ulaşımı 3,1% 8,0% 5,5% 8,9%


Şekil 43 Ulaşım Türüne Göre Enerji Tüketimi


Demiryolu ve denizyolu ulaşımına bakıldığında ise 2000-2016 döneminde her iki ulaşım türünün de enerji tüketimlerinde bir azalma söz konudur. Bu dönem içerisinde demiryolu ulaşımının enerji tüketimi yıllık bazda ortalama %4,6 oranında azalırken denizyolu ulaşımının enerji tüketimi ise %8,4’lük bir azalma göstermiştir (Tablo 8). Bu ulaşım türlerinin, ulaştırma sektöründe tüketilen toplam enerji içerisindeki paylarına

40


bakıldığında, 2000 yılında demiryolu ulaşımının payı %2,2, denizyolu ulaşımının payı ise %1,6 iken 2016 yılına gelindiğinde demiryolu ulaşımının payı %0,5’e, denizyolu ulaşımının payı da %0,2’ye gerilemiş durumdadır (Şekil 44).

AB-28’ de de karayolu ulaşımı, enerji tüketiminin en yoğun olduğu ulaşım türüdür. 2015 yılında ulaştırma sektöründe tüketilen toplam enerjinin %81,4’ü karayolu ulaşımında gerçekleşmiştir. 2000 yılında ise bu oran %82,2’dir. AB-28’de demiryolu taşımacılığının 2000 yılında %2,3 olan payı 2015 yılında %1,7’ye gerilemiştir. Havayolu ulaşımının enerji tüketimindeki payı ise 2000 yılında %15,8 iken 2015 yılında %17,6’ya yükselmiştir.

Şekil 44 Ulaşım Türlerinin Enerji Tüketimindeki Payları


Ulaştırma sektörünün petrol ürünlerine olan yüksek orandaki bağımlılığı 2000 yılından bu yana devam etmektedir. 2016 yılında ulaştırma sektöründe tüketilen enerjinin %99,2’sini petrol ürünleri oluşturmaktadır. Geriye kalan %0,8’lik enerji tüketiminin kaynağı ise biyoyakıt, elektrik ve doğalgazdır (Şekil 45-46).

AB-28’de ise 2015 yılında ulaştırma sektöründe tüketilen enerjinin %93,7’sini petrol ürünleri oluşturmaktadır. Kalan tüketimin %3,9’u biyoyakıt ve %1,5’i de elektrik enerjisinden oluşmaktadır.

41


Şekil 45 Ulaştırma Sektöründe Yakıt Türüne Göre Enerji Tüketimi


Şekil 46 Ulaştırma Sektörü Enerji Tüketiminin Yakıt Türüne Göre Dağılımı


2004 yılından bu yana motorlu kara taşıtı sayısı iki katın üzerinde artış göstererek 2016 yılında 21 milyon 90 bin 424 rakamına ulaşmıştır. Bunun %29,1’ini benzinli araçlar, %49’unu dizel araçlar ve %21,5’ini de LPG’li araçlar oluşturmaktadır.

42


2004-2016 döneminde LPG’li araç sayısı %452,8, dizel araç sayısı da %208,9 oranında artış göstermiştir. Benzinli araç sayısında ise kayda değer bir değişim olmamıştır. Özellikle dizel ve LPG’li araç sayısında yaşanan hızlı artış ve yılda yapılan ortalama kilometre rakamlarının yükselmesi karayolu ulaşımında tüketilen petrol ürünlerinin artmasına neden olmuştur.

Şekil 47 Kullanılan Yakıt Türüne Göre Motorlu Kara Taşıtı Sayısı

Kaynak : Motorlu Kara Taşıtları İstatistikleri (TÜİK)

2000-2016 döneminde karayolu ulaşımında eşdeğer araç başına enerji tüketimi yıllık bazda %0,4 azalma göstermiştir. Demiryolu ve havayolu ulaşımında ise çok daha hızlı bir azalma söz konusudur. Demiryolu ulaşımında ton-km başına enerji tüketimi yıllık bazda %5,9 oranında azalırken, havayolu ulaşımında ise yolcu-km başına enerji tüketimi yıllık bazda %7,7 azalmıştır (Şekil 48).

AB-28’ de 2000-2015 dönemi için karayolu ulaşımında eşdeğer araç başına enerji tüketimi yıllık bazda %1,2 azalma göstermiştir. Demiryolu ulaşımında ton-km başına enerji tüketiminde yıllık bazda herhangi bir artış veya azalış görülmez iken havayolu ulaşımında ise yolcu-km başına enerji tüketimi yıllık bazda %1,7 azalma göstermiştir.

43


Şekil 48 Ulaşım Türüne Göre Birim Enerji Tüketimi Endeksi

Kaynak : YEGM

Ortalama araç yaşı, yakıt ekonomisini ve verimliliği etkileyen önemli bir faktördür. 2016 yılı sonu itibariyle Türkiye’de trafiğe kayıtlı otomobillerin ortalama yaşı 12,2 olarak hesaplanmıştır.3 Bu rakam 2015 yılı için Avrupa Birliği’nde 10,7’dir.4 AB’deki ortalama yaşın Türkiye’ye kıyasla daha düşük olduğu görülmektedir. Fakat son yılllardaki eğilim incelendiğinde otomobil araç parkındaki ortalama yaş, AB ülkelerinde Türkiye’ye göre daha hızlı artmaktadır.

3 TÜİK, Motorlu Kara Taşıtları İstatistikleri4 ACEA

Binek Araç EşdeğeriBinek Araç...................1,00Motorsiklet..................0,25Kamyon.....................12,00Hafif Yük Araçları..........1,50Otobüs......................10,00

44


ODEX İLE ENERJİ VERİMLİLİĞİ DEĞERLENDİRMESİAvrupa Birliği’nde ODYSSEE projesi kapsamında geliştirilen ve ODEX olarak adlandırılan “Enerji Verimliliği Endeksi” sektörel bazda enerji verimliliği eğilimlerini izlemek için geliştirilen alternatif bir göstergedir.

Nihai tüketim sektörlerinde her bir alt sektörün birim enerji tüketim indisi ile söz konusu alt sektörlerin enerji tüketimindeki payları esas alınarak hesaplanmaktadır.

Endeks değerindeki düşüş enerji verimliliğinin iyileşmesi anlamına gelmektedir. Bu tip endeksler enerji verimliliği değişimlerini enerji yoğunluğuna göre daha iyi ifade etmektedirler.

2000-2016 döneminde Türkiye’nin enerji verimliliği gelişimi incelendiğinde, ODEX endeksine göre toplamda %24,8, yıllık bazda ise %1,8 oranında bir iyileşme söz konusudur. Bu iyileşme oranı enerji verimliliğindeki toplam iyileşmeyi göstermekte olup sektörlerin bu iyileşmeye sundukları katkı farklı düzeylerde gerçekleşmiştir. 16 yıllık dönemde %32,3 oranında gelişme kaydeden ulaştırma sektörü enerji verimliliğindeki iyileşmede en büyük katkıya sahiptir. Ulaştırma sektörünün enerji verimliliği endeksi yıllık bazda ortalama %2,4 gibi bir iyileşme göstermiştir. Ulaştırma sektöründen sonra enerji verimliliği endeksindeki en büyük iyileşme %24,7 ile imalat sanayiinde gerçekleşmiştir. İmalat sanayii enerji verimliliği endeksinde yıllık bazda ortalama %1,8 oranında gelişme kaydedilmiştir. Konut sektöründe ise 16 yıllık dönemde %16,8 oranında bir iyileşme görülürken yıllık bazda iyileşme oranı ise %1,1 olarak gerçekleşmiştir (Şekil 49).

AB-28 ülkelerinde ise 2000-2015 dönemi için ODEX endeksine göre toplamda %18,1, yıllık bazda ise %1,3 oranında bir iyileşme söz konusudur. 15 yıllık dönemde %27,3 oranında gelişme kaydeden konut sektörü enerji verimliliğindeki iyileşmede en büyük katkıya sahip olup yıllık bazda %2,1 iyileşme göstermiştir. Aynı dönemde %20,4 oranında gelişme kaydeden imalat sanayii, konut sektöründen sonra enerji verimliliğinde en fazla iyileşmenin görüldüğü ikinci sektör olmuş ve yıllık bazda %1,5 oranında iyileşme göstermiştir. Ulaştırma sektöründe toplamda %13,4, yıllık bazda ise %0,9 oranında iyileşme görülmüştür. Hizmet sektörü ise toplamda %5,7 ve yıllık bazda da %0,4’lük iyileşme ile AB-28 kapsamında enerji verimliliğine en az katkı sunan sektör olmuştur.

AB-28’de söz konusu dönemde kümülatif olarak 228,5 Mtep’lik enerji tasarrufu sağlanmıştır. Sağlanan bu tasarrufun 98,6 Mtep’i konut sektöründen, 70,2 Mtep’i imalat

45


sanayiinden, 51,3 Mtep’i ulaştırma sektöründen ve 8,4 Mtep’i de hizmet sektöründen sağlanmıştır.

Avrupa Birliğinde, 2000-2015 döneminde en yüksek enerji tasarrufunun sağlandığı ilk on ülke sırasıyla Almanya, İngiltere Fransa, İspanya, İtalya, Polonya, Hollanda, Romanya, Belçika ve İsveç’tir. Almanya toplamda 48,0 Mtep enerji tasarrufu sağlarken, İngiltere 45,3 Mtep ve Fransa da 28,2 Mtep enerji tasarrufu sağlamıştır.

Şekil 49 Enerji Verimliliği Endeksi (ODEX)

Kaynak : YEGM

Şekil 50’de sektörler bazında yıllara göre sağlanan enerji tasarruf miktarları görülmektedir. Söz konusu şekilden görüleceği üzere sektörlerde bazı yıllarda “negatif enerji tasarruf” miktarları gerçekleşmiştir. Konut sektöründe 2011 yılında gerçekleşen negatif enerji tasarrufunun nedeni; 2011 yılında sert kış koşullarından dolayı alan ısıtması için önemli miktarda enerji tüketiminin gerçekleşmesidir. 2015 yılındaki negatif enerji tasarrufunun nedeninin ise tüketici alışkanlıklarından kaynaklandığı değerlendirilmektedir. Ulaştırma sektöründe 2008 yılında gerçekleşen negatif enerji tasarrufu ton-km başına daha fazla enerji tüketilmesinden kaynaklanmaktadır. İmalat sanayiinde 2009 yılında gerçekleşen negatif enerji tasarrufunun ise üretime bağlı olmayan sabit enerji tüketim oranının toplam enerji tüketimi içerisindeki payının yükselmesinden kaynaklandığı değerlendirilmektedir.

46


Şekil 50 Enerji Verimliliği Endeksine Göre Yıllık Sektörel Tasarruf Miktarı

Kaynak : YEGM

2000-2016 döneminde ODEX endeksine göre yapılan hesaplamalarda kümülatif olarak imalat sanayiinde 9,8 Mtep, ulaştırma sektöründe 24,9 Mtep ve konut sektöründe de 7,7 Mtep olmak üzere toplamda 42,5 Mtep enerji tasarrufu sağlanmıştır (Şekil 51).

Şekil 51 Enerji Verimliliği Endeksine Göre Sağlanan Kümülatif Enerji Tasarrufu

Kaynak : YEGM

47


ENERJİ VERİMLİLİĞİNE YÖNELİK ÖNLEMLERUlusal Enerji Verimliliği Eylem Planı 2017-2023 kapsamında bina ve hizmetler, enerji, ulaştırma, sanayi ve teknoloji, tarım ve yatay konular olmak üzere toplam 6 kategoride tanımlanan 55 eylem ile 2023 yılında Türkiye’ nin birincil enerji tüketiminin %14 azaltılması hedeflenmektedir.

Eylem Planı ile 2023 yılına kadar kümülatif olarak 23,9 Mtep enerji tasarrufu sağlanması ve bu tasarruf için 10,9 milyar ABD Doları yatırım yapılması öngörülmektedir (Tablo 9-10). 2017 yılı fiyatları ile 2033 yılına kadar sağlanacak kümülatif tasarruf miktarı 30,2 milyar ABD Doları olup bazı tasarrufların etkisi 2040 yılına kadar devam edecektir.

Tablo 9 İhtiyaç Duyulan Toplam Yatırım Tutarı (Milyon ABD Doları)

2017 2018 2019 2020 2021 2022 2023 TOPLAM

958 1279 1593 1681 1748 1824 1846 10928

Tablo 10 UEVEP ile Yıllara Göre Elde Edilmesi Öngörülen Tasarruf Miktarı ve Karşılığı

2017 2018 2019 2020 2021 2022 2023 Kümülatif

ktep M$ ktep M$ ktep M$ ktep M$ ktep M$ ktep M$ ktep M$ ktep M$

577 202 1630 571 2493 872 3378 1182 4298 1504 5264 1842 6261 2191 23901 8365

48


4.1 Yatay Konular Ulusal Enerji Verimliliği Eylem Planı’nda, yatay konuları kapsayan 11 eylem bulunmaktadır.

YATAY KONULAREylem Kodu Eylem Adı Başlama Tarihi

UEVEP-Y1Enerji Yönetim Sistemlerinin Kurulması ve Etkinliğinin Arttırılması

2018

UEVEP-Y2Ulusal Enerji Verimliliği Finansman Mekanizmasının Geliştirilmesi

2018

UEVEP-Y3Enerji Verimliliği Projelerinin Enerji Verimliliği Yarışmaları ile Desteklenmesi

2018

UEVEP-Y4Enerji Verimliliği Projelerinde Teknik, Hukuki ve Finansal Hususları İçeren Kılavuz, Tip Sözleşme vb. Altlıkların Oluşturulması

2017

UEVEP-Y5Enerji Verimliliği Faaliyetlerinde Kayıt, Veri Tabanı ve Raporlama Sistemlerinin Geliştirilmesi

2017

UEVEP-Y6Uluslararası Enerji Verimliliği Finansman İmkânlarının ve Etkinliğinin Artırılması, Koordinasyon ve Kontrolü

2018

UEVEP-Y7İdari ve Kurumsal Yapılanmanın Güçlendirilmesi

2017

UEVEP-Y8Farkındalık, Eğitim ve BilinçlendirmeFaaliyetlerinin Yürütülmesi

2017

UEVEP-Y9 Enerji Verimliliği Etütleri 2018

UEVEP-Y10Kamuda Sürdürülebilir İşletme ve Satın Alma Yaklaşımının Benimsenmesi

2017

UEVEP-Y11Enerji Dağıtım veya Perakende Şirketlerine Yönelik Enerji Verimliliği Yükümlülük Programı

2018

49


4.2 Bina ve Hizmetler Sektörüne Yönelik Enerji Verimliliği Önlemleri

Ulusal Enerji Verimliliği Eylem Planı’nda, bina ve hizmetler sektörüne yönelik 12 eylem bulunmaktadır.

BİNA VE HİZMETLER SEKTÖRÜEylem Kodu Eylem Adı Başlama Tarihi

UEVEP-B1İnşaat Sektöründe Kullanılan Malzeme ve Teknolojiye İlişkin En İyi Uygulamaların Tespiti ve Paylaşılması

2017

UEVEP-B2Binalar İçin Enerji Tüketim Verilerini de İçeren Bir Veri Tabanı Oluşturulması

2018

UEVEP-B3Kamu Binaları İçin Enerji Tasarrufu Hedefi Tanımlanması

2017

UEVEP-B4Belediye Hizmetlerinde Enerji Verimliliğinin Arttırılması

2018

UEVEP-B5Mevcut Binaların Rehabilitasyonu ve Enerji Verimliliğinin Geliştirilmesi

2017

UEVEP-B6Merkezi ve Bölgesel Isıtma/Soğutma Sistemlerinin Kullanımının Özendirilmesi

2018

UEVEP-B7Binaların Enerji Kimlik Belgesi Sahiplik Oranının Arttırılması

2017

UEVEP-B8Sürdürülebilir Yeşil Binaların ve Yerleşmelerin Belgelendirilmesinin Özendirilmesi

2018

UEVEP-B9Yeni Binalarda Enerji Verimliliğinin Özendirilmesi

2018

UEVEP-B10Mevcut Kamu Binalarında Enerji Performansının İyileştirilmesi

2018

UEVEP-B11Binalarda Yenilenebilir Enerji ve Kojenerasyon Sistemlerinin Kullanımının Yaygınlaştırılması

2018

UEVEP-B12Kobi Niteliğindeki Binalara Yönelik Enerji Verimliliği Etüt Programları ve Etütler İçin Kaynak Tahsisi

2018

50


4.3 Sanayi ve Teknoloji Sektörüne Yönelik Enerji Verimliliği Önlemleri

Ulusal Enerji Verimliliği Eylem Planı’nda, sanayi ve teknoloji sektörüne yönelik 7 eylem bulunmaktadır.

SANAYİ ve TEKNOLOJİ SEKTÖRÜEylem Kodu Eylem Adı Başlama Tarihi

UEVEP-S1Isı Kullanan Büyük Endüstriyel Tesislerde Kojenerasyon Sistemlerinin Yaygınlaştırılması

2018

UEVEP-S2Sanayide Enerji Verimliliği Projelerini ve Çeşitliliğini Artırmak İçin Destek Sağlanması

2018

UEVEP-S3 Sanayi Sektöründe Verimliliği Artırmak 2018

UEVEP-S4Cihazlarda Enerji Verimliliği Performans Standartları Ve Çevre Duyarlı Tasarım, Üretim, Etiketleme Sisteminin Uygulanması

2018

UEVEP-S5Sanayi Sektöründe Verimlilik Artırıcı Projelerin Desteklenmesi

2018

UEVEP-S6Sanayide Enerji Tasarruf Potansiyeli Haritasının Çıkarılması

2018

UEVEP-S7 Gönüllü Anlaşmaların İyileştirilmesi 2018

51


4.4 Enerji Sektörüne Yönelik Enerji Verimliliği Önlemleri

Ulusal Enerji Verimliliği Eylem Planı’nda, enerji sektörüne yönelik 10 eylem bulunmaktadır.

ENERJİ SEKTÖRÜEylem Kodu Eylem Adı Başlama Tarihi

UEVEP-E1Kojenerasyon ve Bölgesel Isıtma-Soğutma Sistemlerinin Potansiyelinin Belirlenmesi ve Yol Haritasının Hazırlanması

2017

UEVEP-E2Doğal Gaz Altyapısı İçin Verimlilik Standartları Uygulanması

2018

UEVEP-E3

Tüketiciye Kıyaslanabilir ve Daha Detaylı Bir Fatura Bilgisinin Sunulması, Ölçüm Bilgisinin Akıllı Yönetimi için Enerji Veri Platformunun Oluşturulması

2018

UEVEP-E4

Elektrik Sayaçlarının Okunması ile İlgili Düzenleyici Çerçevenin Avrupa Birliği Müktesebatı ile Belirlenen Ana Esaslarla Uyumlaştırılması (Akıllı Sayaçların Yaygınlaştırılması)

2018

UEVEP-E5Transformatörlerde Asgari Performans Standartlarının Uygulanması

2018

UEVEP-E6Isıtma ve Soğutma Kaynaklı Puant Yükün Yönetilmesi

2018

UEVEP-E7Genel Aydınlatmada Enerji Verimliliğinin Artırılması

2017

UEVEP-E8Elektrik İletim ve Dağıtım Faaliyetleri Verimlilik Artışının Geliştirilmesi

2018

UEVEP-E9Mevcut Elektrik Üretim Santrallerinde Verimliliğin Arttırılması

2018

UEVEP-E10Talep Tarafı Katılımı (Demand Side Response) Uygulaması İçin Piyasa Altyapısının Oluşturulması

2018

52


4.5 Ulaştırma Sektörüne Yönelik Enerji Verimliliği Önlemleri

Ulusal Enerji Verimliliği Eylem Planı’nda, ulaştırma sektörüne yönelik 9 eylem bulunmaktadır.

ULAŞTIRMA SEKTÖRÜEylem Kodu Eylem Adı Başlama Tarihi

UEVEP-U1 Enerji Verimli Araçların Özendirilmesi 2018

UEVEP-U2Alternatif Yakıtlar ve Yeni Teknolojilerle İlgili Karşılaştırmalı Çalışmanın Geliştirilmesi

2019

UEVEP-U3Bisikletli ve Yaya Ulaşımının Geliştirilmesi ve İyileştirilmesi

2018

UEVEP-U4Şehirlerdeki Trafik Yoğunluğunun Azaltılması: Otomobil Kullanımının Azaltılması

2017

UEVEP-U5 Toplu Taşımanın Yaygınlaştırılması 2018

UEVEP-U6Kentsel Ulaşım için Kurumsal Yeniden Yapılanmanın Geliştirilmesi ve Uygulanması

2019

UEVEP-U7 Denizyolu Taşımacılığının Güçlendirilmesi 2018

UEVEP-U8 Demiryolu Taşımacılığının Güçlendirilmesi 2018

UEVEP-U9 Ulaşıma Yönelik Veri Toplanması 2019

53


4.6 Tarım Sektörüne Yönelik Enerji Verimliliği Önlemleri

Ulusal Enerji Verimliliği Eylem Planı’nda tarım sektörüne yönelik 6 eylem bulunmaktadır.

TARIM SEKTÖRÜEylem Kodu Eylem Adı Başlama Tarihi

UEVEP-T1Traktörlerin ve Biçerdöverlerin Enerji Verimlileri ile Yenilenmesinin Özendirilmesi

2017

UEVEP-T2 Enerji Verimli Sulama Yöntemlerine Geçilmesi 2018

UEVEP-T3Tarım Sektöründe Enerji Verimliliği Projelerinin Desteklenmesi

2018

UEVEP-T4Tarımsal Üretimde Yenilenebilir Enerji Kaynaklarının Kullanımının Özendirilmesi

2018

UEVEP-T5Biyokütle Elde Etmek Amacıyla Tarım Yan Ürün ve Atık Potansiyelinin Belirlenmesi ve Kullanımının Teşvik Edilmesi

2018

UEVEP-T6Su Ürünleri Sektöründe Enerji Verimliliğinin Desteklenmesi

2018

54


KAYNAKRaporda; ETKB/YEGM, ETKB/EİGM, TEDAŞ, TÜİK, EPDK, MGM, Hacettepe Üniversitesi Anket Çalışması, ENERDATA, GAZBİR, SKSV, TÇÜD, TÇMB, TŞCFAŞ, TÜRKBESD, IEA, ACEEE, ACEA, UNDP-GEF verileri kullanılmıştır.

ODEX endeksi ile yapılan hesaplamalarda kullanılan veriler %70 civarında resmi istatistiklerden, geri kalan kısım ise referans değerler, anketler, çeşitli raporlar ve kabullerden oluşmaktadır. ENERDATA firması tarafından AB-28 için yapılan hesaplamalarda ise %82 civarında resmi istatistik verileri kullanılmaktadır. Raporda geçen AB-28’e ait tüm rakamsal değerler YEGM’in kullanım hakkına sahip olduğu ENERDATA firmasının verilerinden alınmıştır.

55


EK-A Dünya Enerji Yoğunluğu Haritası (2015)

Dünya Enerji Verimliliği Sıralaması (2016)

Türkiye Enerji

Gelişim Raporu2018

2000 - 2016

YENİLENEBİLİR ENERJİ GENEL MÜDÜRLÜĞÜ

Enerji Verimliliği Dairesi Başkanlığı Ölçme ve Değerlendirme Grubu

www.yegm.gov.trwww.yegm.gov.tr

T. 0312 295 52 00 - F. 0312 295 52 30

EV-2018-01 - V1

201

YENİLENEBİLİR ENERJİGENEL MÜDÜRLÜĞÜ

tarımerimli

ulasımerimlienerji

erimlibinalarerimli

Türkiye Enerjisini Yeniliyor

2000

- 20

16 E

nerj

i Ve

rim

liliğ

i Gel

işim

Rap

oru

EV-

2018

-01-

V1

sanayierimli

erimliliği

türkiye enerji - yegm.gov.tr · raporda yayımlanan bilgilerin güncelliği, doğruluğu,...

Documents