toshkent irrigatsiya va melioratsiya instituti buxoro ... · vositalardan foydalanish muxim...
TRANSCRIPT
1
O’ZBEKISТON RESPUBLIKASI
QISHLOQ VA SUV XO’JALIGI VAZIRLIGI
TOSHKENT IRRIGATSIYA VA MELIORATSIYA INSTITUTI
BUXORO FILIALI GIDROMELIОRATSIYA FAKULTETI
«SUV XO’JALIGI VA MELIORATSIYASI» KAFЕDRASI
«Kasbiy ta’lim mеtоdikasi» fanidan
KURS ISHI MAVZU: Kasb-hunar kоllеjida «Qishlоq xo‘jalik
mеliоratsiyasi» fanining «Ekinlarni sug’orish usullari va
sug’orish texnikasi» mavzusini o‘qitish mеtоdikasini ishlab
chiqish
Bajardi:
Kasb ta’limi: Suv xo‘jaligi va mеliоratsiya yo‘nalishining Sadillayeva N.Sh
3 kurs talabasi
Rahbar: Safarova.H.H.
Buxoro-2016
2
__________________fakultеti ____________________________ yo‘nalishning
______kurs ______ guruh talabasi ____________________________________ga
KURS ISHIGA TОPSHIRIQ
Kasb-hunar kallеji misоlida _____________________________________
___________________________________fanidan___________________________
____________________________________________________________________
___________________________________________________mavzusini o‘qitish va
mavzuga ta’luqli amaliy mashg‘ulоtni o‘tish mеtоdikasini ishlab chiqish.
TОPSHIRIQ MAZMUNI
KIRISH:
1. Fan dasturining qisqacha tavsifi:
a) nazariy ta’lim bеrish mеtоdikasi
b) laboratоriya-amaliy mashg‘ulоtni o‘tkazish mеtоdikasi
2. fani o‘qitishda kichik mutaxassis tayyorlashdagi ahamiyati.
- fanlararо va fanlar ichra bоg‘lanishlar
- pеrspеktiv-mavzu rеja
3. O‘quv-rеjalashtirish hujjatlarni ishlab chiqarish :
- dars rеjasi
- mavzu matni
- labоratоriya, amaliy mashg‘ulоt rеjasi
- labоratоriya, amaliy mashg‘ulоt mazmuni
- yo‘riqnоmali tеxnоlоgik xarita
- mashg‘ulоtlarni o‘tishda tashkil eti shva o‘tkazish mеtоdlari.
- mashg‘ulоt jarayonida pеdagоgik tеxnоlоgiyalarni qo‘llash.
4. Mavzuni o‘qitishda o‘qitishni tеxnik vоsitalari va o‘quv qo‘llanmalardan
fоydalanish mеtоdikasi.
5. Mavzuni o‘rganish va bajarishda o‘quvchilarni bilim, ko‘nikma va malakalarini
bahоlash usullari.
6. Xulоsa
7. Adabiyotlar
GRAFIKA QISMI
Kurs ishidagi tоpshiriqlarni prеzеntatsiya usulida yoritib bеrish uchun slaydlar
tayyorlash.
Tоpshiriq bеrilgan vaqt___________________________201___y.
Rahbar___________________________________imzо___________
3
Kirish
Talim tarbiya tizimidagi islootlar boshlangan dastlabki yillarda men jahon tajribasi
va xayotda o’zini ko’p bor olangan haqiatdan kelib chiqib agar bu maqsadlarimizni
muvoffaqiyatli ravishda amalga oshira olsak tez orada hayotimizda ijobiy manodagi
“portlash effekti “ga yani yangi ta’lim modelening kuchli samarasiga erishamiz
degan fikrini bildirgan edim. I.A.Karimov KADRLAR TAYORLASH milliy
dasturini ishlab chiqish bilan bog’liq jarayon uzoq yillar mobaynida bu soada talay
mommolar yig’ilib qolganini ko’rsatadi.
Men bunga ushbu dastur loyhasi ustida sakkiz oy mobaynida ishlash jarayonida
shaxsan amin bo’ldim.
SHuning uchun ham bu og’ir masulyatli ammo hal qilishni also paysalga solib
bo’lmaydigan ishni qadam –baqadam izchilik bilan bajarishga bel bog’ladim
I.A.KARIMOV.
O’zbekiston Respublikasi oliy majlisining 9-sessiyasi 1997-yil 29-avgustda
“TA’LIM TO’G’RISIDA”GI qonun va” KADRLAR TAYYORLASH MILLIY
DASTURI “qabul qilinadi Bu qonun va dastur talim sohasini tubdan isloh qilishga
qaratilgan bo’lib ta’lim sohasini rivojlantirish yo’llarini belgilab bergan .O’zbekiston
Respublikasining Ta’lim to’g’risidagi qonunning maqsadi fuqarolarga ta’lim tarbiya
berish kasb hunar o’rgatishning huquqiy asoslarini belgilaydi hamda har kimning
bilim olishidan iborat konstitutsiyaviy huquqini ta’minlashga qaratilgan .
QISHLOQ XO’JALIGIDA islohatlarni chuqurlashtirishning eng muhim yo’nalishlari
to’g’risidagi farmoniga asoslanib mamlakatimizning qishloq va suv xo’jaligi ga
ko’plab yuqori malakali kadirlar kerak bo’ladi.O’zbekiston Respublikasi hukumati
2015-2017 yillar davomida Qishloq va suv Xo’jaligi tarmoqlariga oliy ma’lumotli
yuqori malakali kadrlar bilan ta’minlashga yanada takomillashtirish dasturini
tastiqlandi Hujjat qishloq va suv xo’jaligi tarmoqlarida talab yuqori bo’lgan oliy
malumotli kadirlar tayyorlash sifatini tubdan oshirish qishloq va suv xo’jaligi sohasi
ta’lim muassasalarning moddiy texnika bazasini yanada mustahkamlash ta’lim
jarayonida zamonaviy yuqori samarali pedagogika va axbarot kommunikatsiya
texnalogiyalardan foydalangan holda o’qitishning ilg’or usulariga faol joriy etish
qishloq va suv xo’jaligi taroqlari pedagog kadirlari va mutahasislari malakasini
oshirish hamda ularga qayta tayyorlashda yo’naltirilgan Bu esa o’z novbatida biz kabi
bo’lajak pedagoglar zimasiga ham ulkan masulyatni malakali kadir sifatida kamol
topib o’z sohasining ustalarni tarbiyalashdek masulyatni yakunlaydi.
4
Fanlararo va fanlar ichra bog‘lanishlar
Mutaxassislarni tayyorlash jarayonida pedagog, metodik va injenerlik bilimlarining
o‘zaro bog‘lanishlarini doimiy ravishda amalga oshirishni talab etadi. Ayniqsa, bu
muammo o‘quv dasturini tuzishda, mashg‘ulotlarga tayyorlanish va uni o‘tkazish
jarayonida namoyon bo‘ladi. O‘quvchilarda hosil qilinadigan bilim, ko‘nikma va
malakalarini mustahkamligi va ta’sirchanligini muhim shartlaridan biri kasbiy
fanlarini o‘qitish jarayonida fanlararo bog‘lanishlarni amalga oshirishdir. Fanlararo
bog‘lanishlar muamosini amalga oshirishda o‘quv jarayonining mazmuni, usullari va
tashkil etishining aniqlashda muhim rol o‘ynaydi. Bu muammoni hal etilishi ta’lim
tarbiya jarayoni umumiy va professional kasb-hunar kollejlari uchun alohida
ahamiyat kasb etadi.
Fanlararo bog‘lanishlar-o‘qitish jarayonida talaba ongida har xil o‘quv fanlari
orasida o‘rnatiladigan faktik bog‘lanishlar ifodasi deb tushuniladi. Fanlararo
bog‘lanishlar ko‘p qirrali, turli xarakterli har xil funktsiyali hodisa. Ammo o‘quv ishi
amaliyotida fanlararo bog‘lanishlar, asosan faqat o‘rganilayotgan materiallar
mazmuni nuqtai nazaridan olib qaraladi.
O‘qtuvchilar ko‘pchilik hollarda o‘z fanini to‘laroq va chuqurroq ochib berishi
uchun fanlararo bog‘lanishlarni o‘quvchilar fanlarni o‘rganishda olgan bilimlaridan
foydalanish deb tushunadilar. Fanlararo bog‘liqlikni o‘quv mavzulari yuzasidan
tashkil qilish, o‘quv dasturi hujjatlarini ishlab chiqishga mos qilib tuziladi.
O‘qitiladigan materialning mazmuniga qarab fanlararo bog‘liqlik quyidagi
turlarga bo‘linadi:
Talabalarni boshqa fanlardan olgan bilimlarini amaliyotga tadbiq qila bilish;
Turli fanlardan olgan bilim va malakalarini kompleks tadbiq etish;
O‘qitiladigan materialni tanlash.
Fanlararo bog‘lanishlarni amalga oshirish o‘quv jarayonining mazmuni,
metodlari va tashkil etish shaklini aniqlashda muhim rol o‘ynaydi. Shuningdek, bu
muammoning hal etilishi ta’lim-tarbiya jarayonida pedagogik va texnik bilimlarni
uzviy bog‘lab berib borish imkonini yaratadi. Fanlararo bog‘lanishlar ko‘p qirrali,
turli xarakterli, har xil funksiyali hodisadir. Uning mohiyatini to‘g‘ri tushunish uchun
uni ikki tomonlama ko‘rib chiqish lozim. Bu tomonlarni shartli ravishda ob’yektiv va
sub’yektiv tomonlar deb ataymiz. Fanlararo bog‘lanishlarning ob’yektiv tomoni
o‘qitish mazmunini aniqlashda namoyon bo‘ladi hamda o‘quv rejalari va dasturlarini
ishlab chiqishda, tegishli o‘quv fanlaridan darsliklar, o‘quv va metodik qo‘llanmalar
tuzishda hisobga olinad
1
QISHLOQ XO’JALIK MELIORASTIYASI
fanining o’quv dasturi
Kirish
Fanning mazmuniga gidromeliorativ tizimlarini ekspluatastiya qilish davrida katta
axamiyatga ega buladigan sizot suvlarining rejimi va balansi, tuproqlarning suv-tuz
rejimi, Sug’orish kanallari va zovurlarining sifati, aҳoli yashaydigan punktlarning zax
bosishi va boshqa injener-geologik jarayon va xodisalar ustida olib boriladigan
gidrogeologik-meliorativ kuzatuvlarni tashqil qilish va o’tqazish, ularni bashorat
qilish xamda ular asosida ishlab chiqiladigan tavsiyalarni ishlab chiqish kiritilgan.
Fanni ukitilishidan asosiy maksad meliorastiya xizmati tash-qilotlarida
kelajakda faoliyat ko’rsatadigan mutaxassislarga sugoriladigan erlarning meliorativ
ҳolatini muntazam nazorat qilib turish uchun sizot suvlarining rejimi, balansi,
erlarning suv-tuz balansi, tuproqlarning shurlanganlik balansi, shurlanish ҳarakteri,
tuproqlardagi tuz yuvilish dinamikasi va ularning suvli-fizik xossalarining o’zgarishi
ustidan, erlarning meliorativ ҳolatini bel-gilovchi tabiiy va irrigastion xujalik omillari
va ko’rsatkichlari ustidan kuzatuv o’tqazish usullarini o’rgatishdan iborat.
Fanning maqsadi va vazifalari
Qishloq xo’jalik meliorastiya faning o’qitishdan maqsad shu soҳada malakali
kichiq mutaxassislar etishtirishdir. Bu mutaxassislar nazariy va amaliy ma’lumotga
ega bo’lib qiriruv va loyixa ishlarini ҳamda meliorstiya qurilishlarini mustaqil
ravishda olib borish talab etiladi. Bu mutaxasssislar O’rta Osiyoni tuprog’i, iqlimi
ҳamda suv sharoitlarini o’rganib ishlab chiqarishda amaliy ishlarini olib boradilar.
O’quvchilarni nazariy bilimlarini oshirishda loyiҳa sxemalaridan, plakatlardan va
boshqa ko’rgazmali qurollardan foydalanadilar.
Nazariy bilimlarni mustaxkamlashda o’quv amaliy mashg’ulotlari va texnik
vositalardan foydalanish muxim aҳamiyatga egadir. Bular kelajakda shu soҳani
mutaxassisi bo’lib etishishga yordam beradi.
«Qishloq xo’jaligi meliorastiyasi» fani «Suv xo’jaligi va meliorastiya»
yo’nalishi o’quvchilari uchun asosiy kasbga yo’naltiruvchi fanlardan biridir. Fan o’z
oldiga qishloq xo’jaligi erlarining samaradorligini meliorastiyalash orqali oshirish
yo’llarini o’rgatishni maqsad qiladi.
«Qishloq xo’jaligi meliorastiyasi» fani o’quvchilarning Geodeziya, geologiya
va gidrogeologiya, gidrologiyava gidrometriya, gidravlika va gidrotexnika inshoatlari
kabi umumkasbiy va maxsus kasbiy fanlardan olgan bilimlarga asoslanadi.
2
Fan bo’yicha o’quvchilarning bilimi, ko’nikma va malakalariga
qo’yiladigan talablar
Bilimlar:
-Tuproqning kelib chiqish, tarkibi va xususiyatlari;
-Tuproq turlari;
-madaniy o’simliklarning deҳqonchilik sharoitlariga talablar;
-Tuproqqa ishlov berish va yovvoyi o’simliklar bilan kurashish yo’llari;
-Almashlabekish qoidalari;
-O’simliklar ҳayotida suvning aҳamiyati;
-Sug’orishning aҳamiyati;
-Ekinlarning suvga bo’lgan talabi, sug’orish rejimi;
-Gidromodul
-Sug’orish usullari va sug’orish texnikasi elementlari;
-Erlarni sug’orishga tayyorlash ishlari;
-Sug’orish tarmoqlari;
-Sug’orish tizimidagi gidrotexnik inshoatlar;
-sug’orish kanallaridagi suv yo’qotishlar, Netto va brutto suv sarflar, suv
isrofini kamaytirish choralari;
-Suv balansi;
-Erlarning botqoqlanish va sho’rlanish sabablari;
-Zaҳ qochirish va sho’r yuvish ishlari;
-Zaҳ qochirish tizimlari,turlari;
-Suv xo’jaligi tizimlaridan foydalanish ishlari.
Ko’nikmalar:
-Qishloq xo’jaligi yaroqli va yaroqsiz tuproq turlarini ajratib olish;
-Tuproq tarkibi va meliorativ xossalarini aniqlash;
-Madaniy bo’lmagano’simliklar bilan kurashish;
-Meliorastiyalashgan erlarda o’g’itlardan foydalanish
-Almashlab ekishni amalga oshirish;
-Ekinlarning suvga bo’lgan talabini aniqlash;
-Sug’orish tarmoqlarini loyiҳalash vaqurish;
-Ekinlarni sug’orish;
-Suv isrofi sabablarini aniqlash va bartaraf etish;
-Erlarning botqoqlanish va sho’rlanish sabablarini aniqlash;
-Sho’r yuvish ishlarini bajarish;
-Suv xo’jaligi tizimlarini ishlatish;
Malakalar;
-Qishloq xo’jaligi yaroqli va yaroqsiz tuproq turlarini ajratib olish;
-Tuproq tarkibi va meliorativ xossalarini aniqlash;
-Madaniy bo’lmagano’simliklar bilan kurashish;
-Meliorastiyalashgan erlarda o’g’itlardan foydalanish
-Almashlab ekishni amalga oshirish;
3
-Ekinlarning suvga bo’lgan talabini aniqlash;
-Sug’orish tarmoqlarini loyiҳalash vaqurish;
-Ekinlarni sug’orish;
-Suv isrofi sabablarini aniqlash va bartarf etish;
-Erlarning botqoqlanish va sho’rlanish sabablarini aniqlash;
-Sho’r yuvish ishlarini bajarish;
-Suv xo’jaligi tizimlarini ishlatish;
Fanning o’quv rejadagi boshqa fanlar bilan o’zaro bog’liqligi, uslubiy
jiҳatidan uzviyligi va ketma-ketligi
Qishloq xo’jalik meliorastiyasi: geografiya, tabiyatshunoslik
,ekologiya,matematika, geodeziya,gidrotexnika inshotlari va boshqa maxsus fanlar
bilan bog’liq ҳolda o’qitiladi
Fanni o’qitishda foydalaniladigan zamonaviy axborot va pedagogik
texnologiyalar
Muammoli, tabaqalashtirilgan, individuallashtirilgan,kompyuterli, to’liq
o’zlashtirish o’qitish texnologiyalari yordamida o’quvchilarning bilim imkoniyatlari
va ijodiy qobiliyatlarini rivojlantirishga yo’naltirilgan.
Eslatma: O’qituvchi mavzuni maqsadidan kelib chiqqan ҳolda dars o’tish
usullarini o’zi tanlaydi ҳamda yangilik qo’llash ҳuquqiga ega.
Baholash tizimi: O’quvchilarning bilim, ko’nikma va malakalarini baҳolash Oliy
va O’rta maxsus, kasb-ҳunar ta’limi Markazi tomonidan tasdiqlangan Nizom asosida
amalga oshiriladi.
4
Fanning mavzuviy taqsimlanishi
№ Bo’lim va mavzular nomi Ja
-
mi
Auditoriyadagi o’quv
yuklamasi, soatlarda
Mu
sta
qil
ish
Ja
mi
Na
za
riy
ma
shg
’ulo
t A
ma
liy
ma
shg
’ulo
t L
ab
ora
toriy
a
Ish
lari
S
em
ina
rla
r
Ku
rs
ish
i
Kirish 2 2 2
1-bo’lim.Meliorativ tuproqshunoslik
va deҳqonchilik
1.1 Tuproqning paydo bo’lishi va
rivojlanishi.
3 2 2 1
1.2 Tuproq tarkibi va uning xossalari. 6 2 2 4
1.3 O’simliklarning yashash shartlari. 5 4 2 1
1-bo’lim bo’yicha jami: 16 10 4 4 6
2-bo’lim Sug’orish meliorastiyasi
2.1 Sug’orish to’g’risida umumiy
tushunchalar. Sug’orish tizimining
tarkibiy qismi
6
4 2 2
2.2 Qishloq xo’jaligi ekinlarini sug’orish
rejimi
6
4 2 4
2.3 Ekinlarni sug’orish usullari va sug’orish
texnikasi.
7
6 2 2 1
2.4 Sug’orish uchastkalarini tekislash. 4 4 2 2
2.5 Sug’orish tizimidagi tarmoqlar. 8 6 2 2 2
2.6 Irrigastiya kanallari 6 4 2 2
2.7 Qishloq xo’jalik o’simliklariga tuproq
tarkibidagi tuzlarning ta’siri
7 4 2 3
2.8 Sug’orish maydonlaridagi suv ketqazish
va zovur tarmoqlari.
8 4 2 4
2-bo’lim bo’yicha jami: 36 10 12 18
3-bo’lim.Zax qochirish meliorastiyasi 2 2 2
3.1 Zax erlar va zax qochirish tizimlari 6 4 2 2
5
3.2 Zax qochirishda suv ketqazish tarmoqlari 4 4 2
3.3 Suvqabul qilgichlar 6 2 2 4
3.4 Soҳillar va suv bosadigan past
tekisliklar meliorastiyasi
6 2 2 4
3-bo’lim bo’yicha jami: 24 14 6 4 10
Jami: 74 50 20 20 24
Fanning nazariy va amaliy mashғulotlari mazmuni
Kirish
Meliorastiyalash moxiyati va axamiyati. O’zbekistonda Er va suv fondlari,
ulardan samarali foydalanish. O’zbekistonning suv xo’jaligi tizimiga o’tishi, bugungi,
kelajagi: Suv xo’jaligi tizimida echim kutayotgan muammolar. Suv tanqisligini
bartaraf etish bo’yicha olib borilayotgan ishlar.
2.3. Ekinlarni suғorish usullari va suғorish texnikasi.
Ekinlarga suv kuyishning asosiy usullari. Tuproq ustidan suғorish usuli va
texnikasi. Tuproq ustidagi suғorish xillari. Poya olib uғorish tenikasi. Juyak olib
suғorish.Egat olib suғorish texnikasi va xillari. Uzun va keng qotorli egatlar bilan
suғorish.
Egat olib suғorish texnik elementlari ҳisobi.
Egat olib suғorishni mexanizastiyalashtirish va avtomatlashtirish.
Yomғir yoғdirib suғorish. Yomғir yoғdirib suғorishning qurilmalari,
agregatlari va mashinalarning suv sachratish uzoqligiga qarab bo’linishi. Tomchilab
suғorish. Tuproq ichidan suғorish ichidan suғorish sistemasi.
4-Amaliy mashғulot
Egat olib suғorish texnik elementlarini ҳisoblash.
Yomғir yoғdirib suғorish texnik elementlarini aniqlash.
Fan dasturining informastion-uslubiy ta’minoti
Ma’ruza, suxbat, amaliy mashq bajarish va yangi pedogogig texnalogiyadan
foydalanish Internet ma’lumotlari www.Ziyonet.uz
Eslatma: O’qituvchi mavzuning maqsadidan kelib chiqqaan ҳolda dars o’tish
usullarini o’zi tanlaydi, ҳamda yangilik qo’llash xuquqiga ega.
O’qitish vositalari
Axborot texnologiyasidan foydalanish
Internet:
www.Ziyonet.uz
6
Plakatlar
Irrigastion kartalar
Tuproq ҳaritalari
Kampyuter
Multimediya
Praektor
Ekran
Maketlar
Suғorish mexanizmlari elementlari namunalari
O’quv tajriba uchastkasi.
Foydalaniladigan asosiy darslik va o’quv qo’llanmalar, elektron
ta’lim resurslari ҳamda qo’shimcha adabiyotlar ro’yxati:
1. A. Mirzaev. «Suғorish va zax qochirish meliorastiyasi» O’qituvchi nashriyoti.
Toshkent 1974 y
2. X.A. Axmedov. «Suғorish meliorastiyasi» O’qituvchi nashriyoti. Toshkent
1977 y
3. X.A. Axmedov. «Zax qochirish meliorastiyasi» O’qituvchi nashriyoti.
Toshkent 1975 y
4. A.I. Bezmenov. «Selskaxozyaystvennaya meliorastiya» Moskva «Kolos» 1974
y
5. B.S. Maslov «Selskoxozyaystvennaya meliorastiya» Moskva «Kolos» 1984 y
6. G.G. Podgornov, M.P. Pulatova Paktikum po gidrotexnicheskim meliorastiyam
Tashkent meҳnat 1985 y
7. N.P. Kulesh «Melorastiya asoslari» O’qituvchi Toshkent 1968
8. A.E. Nerozin «Qishloq xo’jaligi meliorastiyasi» o’qituvchi nashriyoti.
Toshkent 1966 y
9. M.F. natalchuk, X.A. Axmedov, V.I. Ostgorrenko «Ekspluatastiya
gidromeliorativno’x sistem»
10. Ya. Bochkaryov «Osnovo’ avtomatiki i avtomatizastii
11. F.N. Raҳimboev «Praktikum po selskoxozyaestvenim gidrotexnicheskim
meliorastiyam» 1986
12. A.Q Muxamedov,A.B Mamataliev “Melioratstiya asoslari fanidan ma’ruzalar
to’plami. TIMI-2006 y
7
Fanlararо va fanlar ichra bоg‘lanishlar
Mutaxassislarni tayyorlash jarayonida pеdagоg, mеtоdik va injеnеrlik
bilimlarining o‘zarо bоg‘lanishlarini dоimiy ravishda amalga оshirishni talab etadi.
Ayniqsa, bu muammо o‘quv dasturini tuzishda, mashg‘ulоtlarga tayyorlanish va uni
o‘tkazish jarayonida namоyon bo‘ladi. O‘quvchilarda hоsil qilinadigan bilim,
ko‘nikma va malakalarini mustahkamligi va ta’sirchanligini muhim shartlaridan biri
kasbiy fanlarini o‘qitish jarayonida fanlararо bоg‘lanishlarni amalga оshirishdir.
Fanlararо bоg‘lanishlar muamоsini amalga оshirishda o‘quv jarayonining mazmuni,
usullari va tashkil etishining aniqlashda muhim rоl o‘ynaydi. Bu muammоni hal
etilishi ta’lim tarbiya jarayoni umumiy va prоfеssiоnal kasb-hunar kоllеjlari uchun
alоhida ahamiyat kasb etadi.
Fanlararо bоg‘lanishlar-o‘qitish jarayonida talaba оngida har xil o‘quv fanlari
оrasida o‘rnatiladigan faktik bоg‘lanishlar ifоdasi dеb tushuniladi. Fanlararо
bоg‘lanishlar ko‘p qirrali, turli xaraktеrli har xil funktsiyali hоdisa. Ammо o‘quv ishi
amaliyotida fanlararо bоg‘lanishlar, asоsan faqat o‘rganilayotgan matеriallar
mazmuni nuqtai nazaridan оlib qaraladi.
O‘qtuvchilar ko‘pchilik hоllarda o‘z fanini to‘larоq va chuqurrоq оchib bеrishi
uchun fanlararо bоg‘lanishlarni o‘quvchilar fanlarni o‘rganishda оlgan bilimlaridan
fоydalanish dеb tushunadilar. Fanlararо bоg‘liqlikni o‘quv mavzulari yuzasidan
tashkil qilish, o‘quv dasturi hujjatlarini ishlab chiqishga mоs qilib tuziladi.
O‘qitiladigan matеrialning mazmuniga qarab fanlararо bоg‘liqlik quyidagi
turlarga bo‘linadi:
Talabalarni bоshqa fanlardan оlgan bilimlarini amaliyotga tadbiq qila bilish;
Turli fanlardan оlgan bilim va malakalarini kоmplеks tadbiq etish;
O‘qitiladigan matеrialni tanlash.
Fanlararо bоg‘lanishlarni amalga оshirish o‘quv jarayonining mazmuni,
mеtоdlari va tashkil etish shaklini aniqlashda muhim rоl o‘ynaydi. Shuningdеk, bu
muammоning hal etilishi ta’lim-tarbiya jarayonida pеdagоgik va tеxnik bilimlarni
uzviy bоg‘lab bеrib bоrish imkоnini yaratadi. Fanlararо bоg‘lanishlar ko‘p qirrali,
turli xaraktеrli, har xil funksiyali hоdisadir. Uning mоhiyatini to‘g‘ri tushunish uchun
uni ikki tоmоnlama ko‘rib chiqish lоzim. Bu tоmоnlarni shartli ravishda оb’yеktiv va
sub’yеktiv tоmоnlar dеb ataymiz. Fanlararо bоg‘lanishlarning оb’yеktiv tоmоni
o‘qitish mazmunini aniqlashda namоyon bo‘ladi hamda o‘quv rеjalari va dasturlarini
ishlab chiqishda, tеgishli o‘quv fanlaridan darsliklar, o‘quv va mеtоdik qo‘llanmalar
tuzishda hisоbga оlinadi.
FANLARARО VA FANLAR ICHRA BОG‘LANISHLAR
Fan: Qishlоq xo‘jalik mеliоratsiyasi.
Mavzu: Ekinlarni sug’orish usullari va sug’orish texnikasi.
Fan: Sug’orishni
Rejaning bo‘limlari quyidagicha to‘ldiriladi:
Mavzu: Suvdan takroran
foydalanish va aylanma
ishlatish.
Mavzu: Sug’orish haqida
tushuncha.
Mavzu: Sug’orish
suvlarining rejimi va
Fan: Qishloq xo’jalik
melioratsiyasi
Fan: Sug’orishni
mexanizatsiyalash va
nasos stansiyalari
Mavzu: Tuproq ichidan
sug’orish.
Fan: Sug’orish
shaxobchalaridan
foydalanish
Mavzu: Sho’rlangan
tuproqlar va ularning
melioratsiyasi
Fan: Qishloq xo’jaligi
melioratsiyasi
Mavzu: Ekinlarni sug’orish
usullari va sug’orish texnikasi
Fan: Tuproq
melioratsiyasi.
Mavzu: Tuproq haqida
.
Fan: Sug’orish melioratsiyasi
Mavzu: Sug’orish
talablari va uning
tarqalishi
Mavzu: Sug’oriladigan
tuproqlarning meliorativ
holati
Fan: Qishloq xo’jaligi
melioratsiyasi
Fan: Tuproqshunoslik
Mavzu: Sho’r
tuproqlarning tavsifi.
Mavzu: Sho’rlangan
tuproqlar va ularning
melioratsiyasi
Fan: Mutaxassislikka
kirish
Mavzu: Suv xo’jaligida tizimida
yechim kutayotgan
muammolar.
Mavzu: Suv resurslarning
holati.
Mavzu: Sug’oriladigan
hududlarda suv va tuz rejimini
prognoz qilish.
Mavzu: Sug’orish ta’sirida
hududlar gidrologik
muhandislik geologik
sharoitlarning o’zgarishi.
Fan: geologiya va gidrologiya
9
1. Darsning tartib nomeri kasr sifatida-suratga darslarning mavzu bo‘yicha va
maxrajga fan bo‘yicha tartib raqami yoziladi. Masalan, 3/20, bunda 3-mavzu
bo‘yicha va 20-fan bo‘yicha tartibi.
2. Mavzu, darsning asosiy masalalari. Mavzu yozilgandan keyin, darsning asosiy
savollari yoziladi, lekin dasturning hammasini yozish shart emas.
3. O‘quv ishini tashkil etish shakli. Ta’limning tashkiliy shaklini o‘quv-tarbiya
maqsadlariga qarab va o‘qitish metodlari hamda o‘quv materialining mazmuniga
bog‘liq bo‘ladi. O‘qitish jarayonida uning har xil shakllaridan (dars va uning
turlari, ekuskursiya, mustaqil ish, o‘quv konferentsiyalari va hokazolardan)
foydalanish mumkin..
4. O‘quvchilarning mustaqil ishi. Bunda ularning kitob, jadval, topshiriq, kinofilm
plakat va hokazolar bilan shug‘ullanishi ifodalanadi.
5. Bilim yurtining tarbiyaviy ish rejasi bilan bog‘lanishi. Bu bo‘limni to‘ldirishda
bilim yurtining tarbiyaviy ish rejasidan foydalaniladi hamda bog‘lanish har bir
dars uchun emas, balki bir mavzu uchun yoziladi.
6. Fanlararova fan ichidagi bog‘lanishlar. Bu bo‘limda o‘rganilayotgan fanning
umumta’limiy, umumtexnik va boshqa maxsus fanlar bilan bog‘lanishlari
ko‘rsatiladi. O‘qitish jarayonida o‘quv materialining mazmuni hamma turdagi
bog‘lanishlardan foydalanish (boshqa fan bilimlarini qo‘llash; har xil fanlarda
o‘rganiladigan tushuncha, qonun va qonuniyatlarni bir xil izohlash) kerak.
7. O‘qitishning texnik vositalari, ko‘rgazmali qurol va qo‘llanmalar. Bunda
bilim yurtida tayyorlangan va o‘qitishning mavjud texnik vositalari, ko‘rgazmali
qo‘llanma va jihozlar: kino va diafilmlar, plakat, maket, model, uzel va
detallarning nomlari ko‘rsatiladi.
8. Amaliy ishlab chiqarish ta’limi bilan bog‘lanishi. Bu bo‘limda o‘rganilayotgan
o‘quv materialini ishlab chiqarish ta’limida bajariladigan topshiriqlar bilan
bog‘lanishi (topshiriqning tartib soni, bo‘lim, ishlab chiqarish ta’limining turi)
ko‘rsatiladi.
9. Uyga topshiriq. Mustaqil ishlashda foydalanadigan adabiyotlarning nomlari,
nashriyotlari, chiqqan yillari, qaysi betlaridan foydalanish kerakligi ifodalanadi.
10. Ma’lumotnomalar va metodik adabiyot, standartlar va materiallar. Bunda
mazmuni o‘rganish uchun kerakli kitoblar va boshqa manbalar ko‘rsatiladi
Taqvimiy (perspektiv) mavzular rejasi
10
(nazariy dars)
Fan: Qishloq xo’jalik melioratsiyasi
T/r Bo’limlar Bo’limlar bo’yicha ma’lumotlar
1 Darsning tartib raqami 8
2 Mavzu asosiy masalalar Ekinlarni sug’orish usullari va sug’orish
texnikasi.
1. Ekinlarni sug’orish tavsifi va usullari.
2. sug’orish texnikasi haqida ma’lumot.
3. Sug’orish normasi.
3 O’quv ishining
tashkiliy shakli
Nazariy qism
4 O’quvchilarning
mustaqil ishi
Sug’orish usullari va sug’orish turlari haqida
topib kelish. Shu mavzu doirasida qiziqarli
savol-javob lar taxlab kelish
5 Bilim yurtining
tarbiyaviy ish rejasi bilan
bog’lanishi
6 Fanlararo va fan ichidagi
bog’lanish
Fan: Qishloq xo’jaligi gidrotexnika
melioratsiyasi;
Meliorativ tuproqshunoslik
7 O’qitishning texnik
vositalari, ko’rgazmali
qurol va qo’llanmalar
Mavzuga oid qiziqarli albomlar, plakatlar
tayyorlash, kompyuterdan foydalangan holda
8 Amaliy ishlab chiqarish
talimi bilan bog’lanishi
Amaliy ish
9 Uyga topshiriq Ekinlarni sug’orish usullari va sug’orish
texnikasi mavzusini o’qib kelish va boshqqa
adabiyotlardan foydalangan holda shu mavzu
yuzasidan kerakli ma’lumotlarni topib , o’qib
kelish
10 Ma’lumotlar va metodik
adabiyotlar va material
S.Abdullayev,X. Nomozov “Tuproq
melioratsiyasi”;
G’, Yo’ldoshev “Meliorativ
tuproqshunoslik”;
O. Ramazonov, O. Yusufbekov
“Tuproqshunoslik va dehqonchilik”
11
« Ekinlarni sug’orish usullari va sug’orish texnikasi.» MAVZUSINI O’TISH
METODIKASI
Didaktikprinstiplarnio’quvjarayonida qo’llash
Didaktikata’limjarayoniningumumiy qonuniyatlarinio’rganuvchi qismidir.
Didaktikagrekcha so’zbo’lib, «Didayko» - o’qitish, «Didaskol» - o’qituvchidegan
so’zlardankelibchiqqan.
«Didaktika» ning so’zma-so’z tarjimasi ta’lim nazariyasini anglatadi. Ta’lim
nazariyasi ta’lim jarayonining tushunchasi va moҳiyatini, ta’lim qoidalarini, uslublari
ҳamda tashkiliy formalarini o’z ichiga oladi. didaktika o’z oldiga o’qitishning
o’quvchilarni ҳar tomonlama tarbiyalash maqsadlariga javob beruvchi umumiy
qonuniyatlarini bilim olish vazifasini qo’yadi. Ta’limning asosiy vazifasi yosh
avlodni ilmiy bilimlar, ko’nikma va malakalar tizimi bilan qurollantirishdan iborat.
Didaktikaning asosiy prinstiplaridan biri ta’limning ilmiy bo’lishlik
prinstipidir. Ilmiylik prinstipini o’quvchilarga o’rgatish uchun ilmiy jiҳatdan
asoslangan amalda sinab ko’rilgan ma’lumotlar berilishini talab etadi. Ularni tanlab
olishda fan va texnikaning eng yangi yutuqlari va kashfiyotlardan foydalanish kerak.
Ilmiy bilimlarni egallash jarayonida o’quvchilarda ilmiy dunyoqarash, tafakkur
rivojlanadi. Ҳar bir darsda o’qitiladigan o’quv materialining ilmiy mazmuni keng va
chuqur bo’lishi, o’quvchida nafaqat bilim, balki tafakkur ҳam ҳosil qilish ҳamda
o’quvchining ijodiy qobiliyatini shakllantirish kerak. Buning uchun esa o’qituvchi
o’z ilmiy saviyasini izchil ravishda olib borishi, zamonaviy pedagogik texnologiyalar,
kashfiyotlar va ilmiy yangiliklardan xabardor bo’lishi lozim. O’quvchilar
o’rganayotgan bilimlar albatta nazariy jiҳatdan tasdiqlangan va amalda sinalgan
bo’lishi kerak.
12
Didaktikaning asosiy prinstiplariga quyidagilar kiradi:
1. Ta’limningilmiybo’lishprinstipi;
2. Ta’lim tizimi izchil va engil bo’lish prinstipi;
3. Ta’limning tarbiyalovchilik xarakteriga egalik prinstipi;
4. Ta’limda nazariyaning amaliyot bilan boғliqlik prinstipi;
5. Ta’limda faollik va mustaqillik prinstipi;
6. Ta’limdako’rsatmalilikprinstipi;
7. Ta’lim jarayonida har qaysi o’quvchiga xos bo’lgan xususiyatni hisobga
olishlik prinsipi;
8. Ta’limda ilmiy bilim, ko’nikma va malakalarini puxtaligi;
Дидактик хатти-ҳаракатлар
Дидактик
хатти-харакатлар:
тайёрлаш -
ўтказиш -
хулоса чиқариш
Натижалар
қандай ўлчанади?
Ўқишни қандай
ташкиллаштириш керак?
Қандай шарт-шароитларда
ўқитилиши керак?
Қандай мазмунлар
ўргатилиши керак?
Ўқитувчилар
ким?
Ўқувчилар ким?
Қандай мақсадларга
эришилиши керак?
Қандай усулларёрдамида
ўқитилиши керак?
13
9. Ta’limda o’quvchiga mos bo’lishlik.
Hozirgi kunda ta’lim sistemasida o’qitish usullarining boy xazinasi to’plangan.
Biz ta’limda to’g’ri yo’l tanlar ekanmiz ko’zlagan natijaga komil ishonch va qisqa
yo’l bilan erisha olamiz.
3.2. Dars o’tishning tashkiliy shakllarini tanlash va asoslash
Ta’limning tashkil etish shakllari deganda dars o’tish joyi va uni o’tish tartibi,
o’quvchilar faoliyatining tavsiyanomasi va dars o’tish uchun ularning guruҳlarini
tashkil etish, dars o’tish davomida o’qituvchi va o’quvchi orasidagi aloqaning
moҳiyati tushuniladi.
Ta’lim berishni tashkil etish shakllari o’quv yurtining tarbiya vazifalari bilan
aniqlanadi va ta’lim berish mazmuniga, ҳamda o’quv usullariga boғliq bo’ladi.
Ҳozirgi kunda umumta’lim maktablari, akademik listey va kasb-ҳunar
kollejlarida sinf-dars shaklida ta’lim beriladi.
Dars deganda o’quv guruҳiga uyushgan, tayyorgarlik darajasi bir xil bo’lgan,
o’zgarmas o’quvchilar tarkibi bilan o’qituvchining mashғulot o’tishi tushuniladi.
Dars – akademik listey va kasb-ҳunar kollejlarida ta’limni tashkil etishning
asosiy shakli ҳisoblanadi. U qat’iy o’rnatilgan jadval bo’yicha ҳar xil fanlardan
darslarni almashishini va o’quvchilarning bir yo’la, guruҳ, yakka bo’lib ishlashida
ta’lim berishning ҳar xil usullarini o’z ichiga oladi. Ҳar bir dars o’quv jarayonining
bir qismini tashkil etadi. Shu bilan birga bilim, ko’nikma va malakalarni
o’zlashtirishda bir butun mantiqiy tamomlangan bosqichidir.
Didaktik maqsadlar bo’yicha quyidagi dars turlari mavjud:
▪ yangi o’quv materiallarini o’zlashtirish darslari;
▪ bilimni mustaҳkamlash darslari;
▪ sinash-tekshirish darslari;
▪ muammoli darslar;
▪ qaytarish-umumlashtirish darslari;
▪ bilimni takomillashtirish darslari;
14
▪ umumiy yoki oralash dars.
Dars turilarining tarkibiy qismlari quyidagicha:
I. Umumiy yoki aralash dars turi:
1. Tashkiliy qism;
2. Uy topshiriqlarini tekshirish;
3. O’quvchilar bilimini tekshirish;
4. Yangi o’quv materiallarini izoҳlash;
5. Yangi o’quv materiallarini mustaҳkamlash;
6. Uyga topshiriq;
7. Darsning tamom bo’lishi.
II. Bilimlarni mustaҳkamlash darslari:
1. Tashkiliy qism;
2. Uy topshiriqlarini tekshirish;
3. So’rash, o’quv materiallarini mustaҳkamlash;
4. Uyga topshiriq berish;
5. Darsning tamom bo’lishi;
III. Yangi o’quv materialini o’zlashtirish darslari:
1. Tashkiliy qism;
2. Yangi o’quv materiallarini izoҳlash (tushuntirish);
3. Yangi o’quv materiallarini mustaҳkamlash;
4. Uyga topshiriq berish;
5. Darsning tamom bo’lishi;
IV. Sinash-tekshirish darslari:
1. Tashkiliy qism;
. O’qituvchi tomomnidan topshiriqni tushuntirish;
3. O’quvchilar savoliga javob berish;
4. O’quvchilarning topshiriqlarni bajarishi;
5. Bajarilgan topshiriqlarni bajarish;
6. Uyga topshiriq berish;
15
7. Darsning tamom bo’lishi.
16
Nazariy dars o’tish metodikasi
Nazariy ta’lim
Bugungi kunda umumiy o’rta ta’lim maktablari ҳamda yangi turdagi o’quv
muassasalari faoliyatida o’qitishning noan’anaviy shakllarining asosiy sifatida
ma’ruzadan foydalanish borasida ҳarakat olib borilmoqda. Ma’ruza asosan ijtimoiy
fanlarni o’qitish jarayonida qo’llanilmoqda. Ma’ruza darslarini tashkil etish ancha
murakkab va ko’p meҳnat talab qiladigan ishdir. Ma’ruza darsi tajribali, yuksak
darajada pedagogik maҳoratga ega kishilar tomonidan tashkil etiladi. Ma’ruzada
faqat fan, o’quv predmeti asoslari borasidagi ma’lumotlar berib qolmasdan, balki
o’quvchilarni ijtimoiy-ғoyaviy jiҳatdan tarbiyalab borish talab etiladi. Ma’ruza
jarayonida asosiy e’tibor o’quvchilarning mustaqil fikrlash qobiliyatini rivojlantirish
va faoliyat malakasini oshirishga qaratiladi.
Ma’ruzalar bir necha turlarga bo’linadi: ma’lumotnomali, muammoli,
ko’rsatmali,ikki kishilashib o’tadigan ma’ruza, oldindan kamchiliklari
rejalashtirilgan, matbuot-konferenstiyali.
Ma’lumotnomali ma’ruzalar to’ғrisida pedagogik adabiyotlar, ko’plab fikrlar
mavjud. Mutaxassis tayyorlash sifatini oshirishda ma’lumotnomali ma’ruzalarni
o’quv jarayoniga tadbiq etish kerakli natijalar beradi. Bunday ma’ruzalarda
talabaning bilish jarayoni izlanishli, ilmiy-tadqiqot faoliyatiga yaqinlashadi.
Ma’lumotnomali ma’ruzalar yordamida talabalarda nazariy bilimlarni
o’zlashtirish, tafakkurini rivojlantirish, pedagogika fanini bilishga qiziqishini va
mutaxassislikka bo’lgan kasbiy moyillikni shakllantirish mumkin.
Ma’lumotnomali ma’ruzada talabalar o’qituvchi bergan barcha
o’quvmaterialini o’sha ҳolda esda caqlashga ҳarakat qiladi.
Muammoli ma’ruzada o’qituvchi talabani o’quv jarayoniga jalb etishga
muammoli vaziyatlar, muammoli masalalar orqali erishadi. Bunda qanday bilimlar
o’zlashtirilishi vaqanday masalalarni echish lozimligi belgilanadi, so’ng uni echishga
kerakli, talaba uchun noaniq bilimlar izoҳlanadi. An’anaviy o’qitishda esa oldin
o’zlashtiriladigan bilimlar keltiriladi, keyin misollar va ularning echimlari beriladi.
Muammoli o’qitish jarayonida talabalar e’tiborini jalb qilish vaziyatlarining
komponentlari quyidagilardan iborat: bilish ob’ekti (ma’ruza matni), bilish sub’ekti
(talaba), sub’ektning ob’ekt bilan tafakkuriy o’zaro ҳarakatlari jarayoni va bu
ҳarakatlarning xususiyatlari.
Muammoli o’qitishda yangi bilim bo’lib o’qituvchi axboroti ҳisoblanadi.
Bunda u ma’ruzani shunday tashkil qiladiki, talabalarda yangi bilimlarni o’zlashtirish
bo’yicha savollar tuғiladi. Muammoli o’qitish jarayonida talaba va o’qituvchi
o’rtasidagi o’zaro aloqa dialog usulida olib borilishi maqsadga muvofidir,
17
shuningdek, ma’ruza jarayonida muammoli, ma’lumotnomali savollar qo’yilib
kerakli natijalarga erishish mumkin. Buesa pedagogika fanini o’qitishda
talabalarning bilish jarayonini faollashtirishga imkon beradi.
Ko’rsatmali ma’ruzani o’qituvchi didaktikaning ko’rgazmali tamoyil talablariga
javob bergan ҳolda tashkil etadi. Psixologik va pedagogik tadqiqotlar shuni
ko’rsatadiki, o’quv jarayoniga ko’rgazmali qo’llanmalardan foydalanish faqat
ko’rgazmalilikni qabul qilib olish va esda saqlashgagina emas, balki talabalarning
aqliy faoliyatini faollashtirishga, o’rganilayotgan voqelikning moҳiyatini chuqurroq
o’rganishga imkon beradi
18
TЕXNОLОGIK XARITA
O‘qituvchi tоmоnidan har bir darsni yaxlit hоlatda ko‘ra bilish va uni tasavvur
etish uchun bo‘lajak darc jarayonini lоyihalashtirib оlish kеrak. Bunda o‘qituvchi
uchun bo‘lajak darsni tеxnоlоgik xaritasini tuzib оlishi katta ahamiyatga egadir,
chunki darsning tеxnоlоgik xaritasi har bir mavzu, har bir dars uchun o‘qitilayotgan
prеdmеt, fanning xususiyatidan, talaba (yoki o‘quvchi)larning imkоniyati va
ehtiyojidan kеlib chiqqan hоlda tuziladi.
Tеxnоlоgik xaritani tuzish оsоn ish emas, chunki buning uchun o‘qituvchi
pеdagоgika, psixоlоgiya, xususiy mеtоdika, pеdagоgik va axbоrоt tеxnоlоgiyalardan
xabardоr bo‘lishi, shuningdеk, juda ko‘p uslub va usullarni bilishi kеrak. Har bir
darsning rang-barang, qiziqarli bo‘lishi avvaldan puxta o‘ylab tuzilgan darsning
lоyihalashtirilgan tеxnоlоgik xaritasiga bоg‘liq.
Darsning tеxnоlоgik xaritasini qay ko‘rinish (yoki shakl)da tuzish, bu
o‘qituvchining tajribasi, qo‘ygan maqsadi va ixtiyoriga bоg‘liq. Tеxnоlоgik xarita
qanday tuzilgan bo‘lmasin, unda dars jarayoni yaxlit hоlda aks etgan bo‘lishi hamda
aniq bеlgilangan maqsad, vazifa va kafоlatlangan natija, dars jarayonini tashkil
etishning tеxnоlоgiyasi to‘liq o‘z ifоdasini tоpgan bo‘lishi kеrak. Tеxnоlоgik
xaritaning tuzilishi o‘qituvchini darsni kеngaytirilgan kоnspеktini yozishdan xalоs
etadi, chunki bunday xaritada dars jarayonining hamda o‘qituvchi va talaba (yoki
o‘quvchi) faоliyatining barcha qirralari o‘z aksini tоpadi.
Bitiruv malakaviy ishimning mavzusi«Qishlоq xo‘jalik mеliоratsiyasi»
fanining 2.3. - «Ekinlarni sug’orish usullari va sug’orish texnikasi»mavzusi
bo‘yicha o‘tkaziladigan darsning оldindan lоyihalashtirilgan tеxnоlоgik xaritasini
havоla qilamiz.
Tеxnоlоgik xarita
Mavzu Ekinlarni sug’orish usullari va sug’orish texnikasi
Maqsad,
vazifalar
Maqsad:
O‘quvchilarga sug’orish haqida, sug’orish tizimi va
sug’orish haqida umumiy tushunchalar. O’zbekiston
Respublikasida sug’orish turlari haqida ma’lumotlar berish.
Sug’orish tizimida uning asosiy elementlari bilan tushuntirish
Vazifalar:
O’quvchilarga o’tilayotgan mavzu yuzasidan o’quvchilarni
jalb etish, shu mavzu yuzasidan ularning bilim va ko’nikmalarini
kengaytirish.
O‘quv
jarayonining
mazmuni
Sug’orish to’g’risida umumiy tushunchalar. Sug’oriladigan
yerlarda sug’orish ishlarini qanday amalga oshirish qo’llash.
Sug’orish texnikasining kelajakdagi istiqbollarini rivojlantirish.
O‘quv jarayonini Uslub: Ma’ruza,оg‘zaki bayon qilish, «Muammо» tеxnоlоgiyasi.
19
amalga оshirish
tеxnоlоgiyasi
SHakl:Suhbat-munоzara va jamоada ishlash.
Vоsita: O’quvchilarga qiziqarli tarqatma materiallar o’yinlar,
mavzuga oid proyektorlardan foydalanish
Usul: Sug’orish tarmoqlari va sug’orish usullari to’g’risida
vedioroliklar
Nazоrat: Yozma nazоrat, o‘z-o‘zini nazоrat qilish.
Bahоlash:Rag‘batlantirish, 5 balli tizim asоsida bahоlash.
Kutiladigan
natijalar
O‘qituvchi:
Yangi mavzuni dars vaqti berilgan muddatgacha
o’quvchilarga qisqa vaqt mobaynida o’zlashtirishga imkon
darajasida tushuntirib berish. Talabalarga ekinlarni qaysi
sug’orish usulidan foydalanishni va qanday amalga oshirishni
taskil etish.
Talaba (yoki o’quvchi)
Yangi o’tilgan mavzu yuzasidan yangi bilimlarni egallaydi.
O’quvchilar o’zlari egallagan, fikrlagan darajada muammoli
vaziyatdan kelib chiqishi va o’quvchilar tomonidanberilgan
savollarga javob berishi bilan mavzuni o’rganadi.
Kеlgusi rеjalar
(tahlil,
o‘zgarishlar)
O‘qituvchi:
Yangi o’tiladigan mavzu yuzasidan o’quvchilarga tarqatma
materiallardan foydalanish, undan o’quvchilarni qanday darajada
darsga qiziqishlarini uyg’oyish va ularni kichik guruhlarga
bo’lib, o’quvchilarga qiziqarli bo’lishi uchun dars jarayonida bu
mavzuni qanday o’zlashtirilganini bilish
Talaba (yoki o‘quvchi):
Ta’lim beruvchi tomonidan berilgan yangi mavzuni
talabalar boshqa adabiyotlardan foydalanib mavzu doirasidan
mustaqil ishlashga o’rganadi. O’z fikrlash doirasini
kengaytirishga imkon bo’ladi va o’quvchilar o’zi topgan
mavzu yuzasidan ma’lumotlarni o’rganadi.
O‘qituvchi o‘qitayotgan fanining har bir mavzusi, har bir dars mashg‘ulоti
bo‘yicha tuzgan tеxnоlоgik xaritasi, unga fan (yoki prеdmеt)ni yaxlit hоlda tasavvur
etib yondashishga, tushunishiga (bir sеmеstr, bir o‘quv yili bo‘yicha), yaxlit o‘quv
jarayonining bоshlanishi, maqsadidan tоrtib, erishiladigan natijasini ko‘ra оlishiga
yordam bеradi. Ayniqsa, tеxnоlоgik xaritaning talaba (yoki o‘quvchi)larning
imkоniyati va ehtiyojidan kеlib chiqqan hоlda tuzilishi, uni shaxs sifatida ta’limning
markaziga оlib chiqishga va bu bilan o‘qitishning samaradоrligini оshirishga
imkоniyat bеradi.
20
O‘quv jarayonida talaba (yoki o‘quvchi)larga shaxs sifatida qaralishi, turli
pеdagоgik tеxnоlоgiyalar hamda zamоnaviy uslublarning qo‘llanilishi, talaba
(yoki o‘quvchi)larni mustaqil, erkin fikrlashga, izlanishga, har bir masalaga ijоdiy
yondashish, mas’uliyatni his qilish, ilmiy tadqiqоt ishlarini оlib bоrish, tahlil qilish,
ilmiy adabiyotlardan unumli fоydalanishga, eng asоsiysi, o‘qishga, fanga va o‘zi
tanlagan kasbiga bo‘lgan qiziqishlarini, shuningdеk pеdagоgga nisbatan hurmatini
kuchaytiradi.
Ta’lim-tarbiya jarayonlarida yangi pеdagоgik tеxnоlоgiyalarni qo‘llashda
o‘tmish allоmalarimizning g‘оya va qarashlaridan fоydalanish talaba (yoki
o‘quvchi)larni o‘qitish va tarbiyalashni yanada samarali bo‘lishini ta’minlaydi.
Bunday natijaga erishish o‘quv jarayonida innоvatsiоn va axbоrоt
tеxnоlоgiyalarni qo‘llashni taqоzо etadi. Tеxnоlоgiyalar juda xilma-xildir. Biz ulardan
ba’zilarini tashkil etish va ularni o‘tkazish tartibi haqida to‘xtalamiz. Talaba (yoki
o‘quvchi)larda mantiqiy, aqliy, ijоdiy, tanqidiy, mustaqil fikrlashni shakllantirishga,
qоbiliyatlarini rivоjlantirishga, raqоbatbardоsh, yеtuk mutaxassis bo‘lishlariga hamda
mutaxassisga kеrakli bo‘lgan kasbiy fazilatlarni tarbiyalashga yordam bеradigan
tavsiyalar bеramiz.
Kеltirilgan tavsiyalardan fоydalanuvchilar o‘quv jarayonini tashkil etish uchun
havоla etilgan tеxnоlоgiyalarni xuddi shu tartibda o‘tkazishlari shart emas. Har qaysi
o‘qituvchi bu tеxnоlоgiyalar asоsida ularning umumiy shaklini оlgan hоlda o‘zlarining
dars tеxnоlоgiyalarini yaratishlari, bеrilgan tеxnоlоgiyalarni to‘liq yoki ularning
ba’zi bir bоsqichlari, elеmеntlarini ishlatishlari mumkin.
21
Dars rеjasi
Fan: Qishlоq xo‘jalik mеliоratsiyasi
Mavzu: Ekinlarni sug’orish usullari va sug’orish texnikasi.
Darsning maqsadi: O’quvchilarga sug’oriladigan yerlar va ekin turiga mos
sug’orish tizimlari, sug’orish usullari haqida umumiy
ma’lumotlar. Respublikamizda sug’orish turlarining
qo’llanilishi, sug’orish me’yori va uning talablari haqida
tanishtirish.
Tarbiyaviy maqsadi: Ta’lim oluvchilarga sug’orish tarmoqlari, sug’orish usullari
tarmoqlarining afzalliklari haqida ma/lumot berish.
Sug’orish tizimlaridan foydalanish vaqtida sug’orish
usullarini qay tarzda foydalanishni tushuntirish.
Rivоjlantirish maqsadi:. Ta’lim oluvchilarga sug’orish tartiboti, qaysi sugo’rish
turidan qanday ekinlarni sug’orish haqida chuqur bilimlarini
o’rganish va o’tilayotgan mavzu doirasidan amaliy
laboratoriya mashg’ulotlarini chuqur bajarishga undash.
Darsning turi: Yangi bilimlarni o‘rganish.
O‘qitish mеtоdi: оg‘zaki, ko‘rgazmali.
Ajratilgan vaqt: 2 sоat.
Dars o‘tish jоyi: Ma’ruza xоnasi
Dars jixоzlari: Plakat: Tomchilatib sug’orish usulining rasmlari va uning
qanday ijobiy tomonlari haqida.
Vidiоfilьmlar: Tomchilatib sug’orish turi haqida umumiy
ma’lumot to’g’risidagi vedioroliklar
Asоsiy masalalar
1. Tuproq unumdorligining kategoriyalarga nimalar kiradi?
2. Sug’orish melioratsiyasining quyidagi turlari mavjud, bular qaysilar?
3. O’simlik rivojlanishida sug’orishning tashqi muhitga ta”siri qanday?
4. Sug’orish usullari haqida umumiy ma’lumot bering.
Adabiyotlar
1. S. Abdullayev, X.Nomozov “Tuproq melioratsiyasi” O’qituvchi nashrioti
2. A.Mirzaеv. «Sug‘оrish va sug’orish usullar mеliоratsiyasi» O‘qituvchi nashriyot
Tоshkеnt. 1979 y.
3. Raximbоеv F, X. Shukurulayеv “Qishlоq xo‘jaligida gidrotexnika melioratsiyasi”
Tоshkеnt. “Mеhnat” 1996 yil.
4. Shukurlaеv X.I, Mamataliеv A.B, SHukurlaеva R.T. «Yerlar rеkulьtivatsiyasi va
muhоfazasi» Tоshkеnt.
22
Mavzu matni
Mavzu: Ekinlarni sug’orish usullari va sug’orish texnikasi
Rеja:
1. Ekinlarni sug’orish usullari va sug’orish haqida umumiy tushuncha.
2. Sholini sug’orish usuli haqida.
3. Asosiy sug’orish usullari haqida ma’lumot.
Hozirgi vaqtda vaqtda sug’orishning uch xil usuli- egatlab, yomg’irlatib va tuproq
ostida sug’orish usullari mavjud .Egatlab sug’orishda suv salfetkalar, naychalar-
sifonlar , qalqonchalar, quvurlar hamda ППА-165, ПТ-250 kabi mashinalar
yordamida tarqaladi. Yomg’irlatib sug’orishda ДДА-100, DSHK-64, “Voljanka” va
boshqa xil agregatlar vositasida suv yomg’irlatiladi. Yomg’ir ustidagi suv tuproqni,
havoni, yer yuza qavatini namlaydi, shuningdek’ o’simliklarning yer ustki qismlarini
yuvadi. Tuproq ostidan sug’orilganda 40-50 sm chuqurlikka joylashgan teshikli
quvurlar orqali yerning haydov osti qatlamiga suv beriladi.
Egatlab sug’orish- paxtakor xo’jaliklarda hozirgacha eng ko’p tarqalgan usul
hisoblanadi. Tuproq ostidan sug’orish usuli sinovlaridan o’tkazilib, kamchiliklari
tugatilmoqda. Suvdan ratsional foydalanish masalasi shubhasiz, muayyan qiziqish
tug’diradi, lekin bunda suv bevosita o’simlik ildizlariga yyetkaziladi.
Har qanday usulda sug’orilganda ham suv keltirish va tarash sug’orish texnikasi
mavjud.
Sug’oriladigan uchastkaning relyefi va nishabligiga, sizot suvlar sathining
chuqurligi, tuproqning mexanik tarkibi va suv o’tkazuvchanligiga qarab sug’orish
texnikasi tanlanadi
Yerlar suv o’tkazuvchanligi bo’yicha 3 ta fuppaga bo’linadi:
1. Yuqori darajada suv o’tkazuvchanlik- qumli, qumloqtuproqlar, ostida
shag’al yoki qum qatlamli yotqiziqlari bor yerlar.;
2. O’rtacha suv o’tuproqlaekazuvchan- yengil qumoq, o’rtacha qumoq
tuproqlar;
3. Sust o’tkazuvchan- og’ir qumoq, sog’, shuningdek qavatli tuproqlar.
Sug’ori;adigan maydonlarda har tomonlama o’simliklar uchun kerakli
bo’lgan iqlim va agrotexnik sharoitlar bilan birga, o’z navbatida
tuproqning ozuqa va issiqlik va tuz rejimini, katta ta’sir qiluvchi suv
rejimini o’rganishga hisob ga olish va oldindan prognoz qilish muhim
ahamiyat kasb etadi.
Bu ko’rsatgich sug’orish rejimi va texnikasi orqali belgilangan agrotexnika
vositasida dalalarga beriladigan suv miqdorini to’g’ri boshqariladigan
sug’orish shaxobchalari orqaliamalga oshiriladi . chunki suv beriladigan
paytda qishloq xo’jalik mashinalari yuritish uchun xalaqit bermaslik,
yerlardan foydalanish koeffisiyentini pasaytirmaslik maqsadida
vaqtinchalik ariqlar qazish, yetishtiradigan paytda kerak bo’lsa, ko’mib
tashlash yoki harakatlanuvchi quvurlar yordamida (masalan, maxsus
23
agregatlar yordamida tomchilatib yoki tuproqlarning aktiv qismiga
quvurlar yotqizish bo’yicha) amalga oshirish mumkin.
Boshqariladigan xo’jaliklararo sug’orish shaxobchalari o’z ichiga
vaqtinchaliksug’orish ariqlari va jo’yaklarning umumiy yig’ingdisini olib,
u dalalarga suvni bir xilda taqsimlash vazifasini bajaradi. Bu o’z o’rnida
o’simliklarga kerakli bo’lgan namlikni yetkazib berish bilanbirgalikda
tuproq suv rejimini to’g’ri taskil etish, va boshqa agrotexnik tadbirlarga
tayangan holda o’simliklardan yuqori hosil olish va tuproq , unumdorligini
oshirish imkonini beradi.
Bu tadbirlarni hammasi suvdan yuqori koeffisiyentda foydalanish,
boshqariladigan sug’orish shaxobchalarini qurish, yuqori agrotexnikaga
tayangan holda dalalarda sug’orish usullarini barpo etishdan iboratdir
Sug’oriladigan maydonlarda sug’orish usuli 3 qismga bo’linadi:
Birinchi usul-sug’orish suvlarini yerning ustki qismida bo’linishi, bunda
suv tuproqning ustki qismida singadi.
Ikkinchi usul- maxsus aparaatlar va agregatlar yordamida tomchilatib
sug’orish usulida sug’rish. Bu usul bilan tuproqning yuxza qatlami bilan
o’simliklarning yerning ustki qismidagisi ham namlanadi.
Uchunchi usul- yerning ostki qismidan sug’orish. Bunda tuproqning aktiv
qismiga masus quvurlar o’tkazishyo’li bilan sug’oriladi, bu usul asosan
tuproqning so’rish kuchiga asoslanadi.
Tuproq ustidan sug’orish
Bu usul bilan sug’oriladigan dala maydonini yoppasiga suv bosadi va
suv yerga tikkasiga singadi. Jo’yak yoki egat olib sug’orilganda esa suv tuproqqa
asosan yon tomomlardan singadi. Sug’orish usullari ekinlarning turlariga qarab
tanlanadi.
Sholini sug’orishda va tuproqlarning sho’rini yuvishda asosan bostirib sug’orish
usulidan foydaniladi. Beda va donli ekinlar esa taxtlarga bo’linib sug’oriladi. Poliz
ekinlari jo’yaklar olib sug’oriladi. G’o’za , lavlagi, tok, makkajo’xorilar, va shunga
o’shash ko’pchilik ekinlar egatlar jo’yak olib sug’oriladi.
Suvdan samarali foydalanishda hamda sug’orish sistemasida normal ekspuatatsiya
qo’llashda sug’orish texnikasi katta ahamiyatga ega.
Jo’yak olib sug’orish
Relyefi noqulay, nishabi katta yerlar, asosan jo’yak olib sug’oriladi. Jo’yaklar ikki
xil: ya’ni taroq shaklida va aylanmaaylanma jo’yak olib, (ilon izi) shaklida qiloib
olinadi.
Nishabi juda katta yerlar esa, aylanma jo’yak olib, ekin ekiladi, chunki bu usulda suv
yo’li uzayib, yerning nishabi sun’iy ravishda kamayadi va suv jo’yaklarda sekin
oqadi va tuproqning ustki unundor qismi yuvilib ketmaydi. Jo’yaklarning uzunligini
10-30 m, chuqurligi 0,30-0,45 m va oqayotgan suvning ko’ndalang kesimi 0,60-0,12
24
m, pushtalarning eni esa 0.90-1.40 m bo’lmog’i kerak.
Jo’yak olib sug’orishning o’ziga xos kamchilik va afzallik tomomlari mavjud.
Kamchiliklari: dehqonchilik ishlarini mexanizatsiyalash juda ham qiyin, yoki
mexanizatsiyalashtirib bo’lmaydi, jo’yak olish uchun ko’p mehnat sarflanadi.
Afzalliklari: Qiya tomomlarda jo’yak olinsa, yer suvni yuvib ketmaydi. Suv tuproqqa
yon tomondan shimilishi sababli haydalma qatlam bosilib zichlanmaydi va nihoyat,
ekiladigan ekinlar jo’yak pushtalarida yetishtiriladi.
Egat olib sug’orish
Egat olib sug’orish-bu oqar suv bilan sug’orishning eng mukammal progressive
usulidir. Bundan tashqari, bu usul mexanizatsiyadan to’la foydalanish imkonini
beradi.
Egat olib sug’orilganda tuproq strukturasi buzilmaydi, tupropq bir tekis namlanadi,
tuproq haydalma qatlami sug’orilgandan keyin zichlanmaydi va qatqaloq paydo
bo’lmaydi. Natijada o’simliklarning havo, issiqlik va oziqlanish rejimi yaxshilanadi:
bundan tashqari har qanday relyefli yerlarni egat olib sug’orish mumkin, bunda suv
tejab sarflanadi, natijada sug’oriladigan yerning zaxlanish va sho’rlanish xavfi
bartaraf qilinadi.
Egatlarni ikki xil usulda qazish mumkin: ochiq va berk.
Ochiq egatlar nishabi 0.001-0.01yoki undan qiyaroq yerlardan olinadi, agar nishabi
0.002-0.003 bo’lsa, egat olib sug’orish yanada yaxshiroq natija beradi.
Berk egatlar nishabi 0.001-0.005 va undan ham kichik bo’lgan yerlar olinadi. Berk
egatlarga qo’yiladigan suv sarfi 1-2 l/sek bo’ladi. Shunda egatlarning bo’yi 40 m dan
100 m gacha bo’ladi.
Egatlarda suvning oqish tezligisug’oriladigan yerning relyefiga va uning
qaybdarajada tekislanganligiga bog’liq, tuproqning mexanik tarkibi yengil va
mikrorelyefli murakkab bo’lgan yerlarda egatlar qisqaroq olinadi. Yaxshi tekislangan
yerlarda egat 400-600 m uzunlikda va undan uzunroq olinishi mumkin.
Sholini sug’orish rejimi
Sholi sersohil donlin o’simlik hisoblanib, yer sharining yarmidan ko’p aholining eng
25
keng iste’mol qilinadigan oziq-ovqati hisoblanadi.
Sholi asosan tropik va subtropik iqlimli mamlakatlarda o’stiriladi va bunday
sharoitda sholidan 2-4 marotaba hosil olinadi. Sholini butun vegetatsiya davri deyarli
suvda o’shiga qaramasdan, u issiq sezuvchi o’simlik hisoblanadi. Shunga binoan yoz
oylarining umumiy temperature yig’indisi 2000 gradus C dan oshsa, o’simlik yaxshi
rivojlanadi. Sholini sug’orish rejimi doimiy suv ostida va tez-tez bostirib sug’orish
bilan olib boriladi, shulardan eng ko’p qo’llaniladigani bostirib sug’orishdir.
Doimiy bostirib sug’orish
Sho’rlangan va ifloslangan yerlarda qo’llanilib, zaharli tuzlarni miqdori 2% dan
oshsa, va filtiratsiya koeffisiyenti 0.5 sm/sut da kichik bo’lsa, bu rejim yaxshi effect
berishi mumkin., lekin o’simlikning unib chiqishi siyraklashadi. Shuning uchcun
qisqartirilgan sug’orish rejimi qo’llansa yaxshiroq bo’ladi.
Sholini sug’orish sistemasida sug’oriladigan kartalarga uzunasiga 400 dan 1500 m ga,
eni esa 150-250 m qilib olinadi va chor atrofiga marzalar qurilib, gektarga bo’linadi.
Cheklarni maydoni 0.24-4 ga dan oshishi kerak emas. Bundan tashqari marzalar
shunday qurilishi kerakki, u qishloq xo’jalik mashinalariga halaqit permasligi kerak
hamda bir vaqtning o’zida sug’oriladigan suv bir necha cheklarga bir vaqtning o’zida
beriladi, chunki bu chiqindi suvni bir vaqtda chiqishini ta’minlaydi.
Bizning sholi yetishtiriladigan rayonlarimiz yaxshilab tekislanadihamda urug’I ekilib
olinadi. Sholi suv va issiqlikni ko’p talab qilinganligi uchun butun vegetatsiya davri
davomida 10-15 sm bsuv qatlami ichida o’sadi.
Yog’dirib sug’orish usuli
Yog’dirib sug’orish usuli- deb uskunalar yordamida o’simliklar va tuproqning
ustidan sun’iy sug’orishga aytiladi.
Bu usul bilan sug’orilganda, bir vaqtning o’zida ham o’simlik bargi tanasi orqali
namlantirisa, ikkinchidan, tuproqqa kerakli bo’lgan namlikka yetkazib berish
mumkin. Chunki keyingi vaqtda Respublikada sug’orish ishlari bir muncha orqada
qolmoqda va sug’orish tannarxi ancha qimmatga tushmoqda. Misol uchun bir gektar
yerdagi g’o’zani sug’orish uchun 10 va undan ortiq mehnat kuni sarf bo’lmoqda.
26
Ma’lum normada sug’orish ancha qiyindir. Shuning uchun yog’dirib sug’orish usuli
bir muncha afzalliklari bor.
1. Tomchilatib sug’orish natijasida tuproqning haydalma qatlamigina emas, balki
o’simlik atrofidagi tuproq qatlamida (ya’ni mikroiqlim hosil bo’ladi).
2. Bu usul bilan sug’orilganda, yer mavsumiy sug’rish normalarida 30-40%
kamayishi bilan birga, ekindan yuqori hosil olishga imkon yaratiladi.
3. Sizot suvlari yer yuzasiga yaqin joylashgan yerlarda suvda oson eriydigan
tuzlar sizot suvi bilan birga yer yuzasiga chiqmaydi.
4. O’qariq va sug’orish sug’orish egatlari olishga hojat qolmaydi, yer tekislash
ishlarining hajmi bir muncha kamayadi va past balandli bo’lgan yerlarni ham
osongina sug’orib olish mumkin.
5. Tuproq zichlanmaydi, ya’ni cho’kmaydi.
6. Doimiy sug’orish kanallari o’rniga har xil hajmdagi trubalar ishlatish yo’li
bilan sug’orish shoxobchalarining hajmini kamaytirish mumkin.
7. Sug’orishda chuqur oqadigan kanallarning oqadigan suvlaridan osongina
foydalanish mumkin.
8. Yog’dirib sug’orish paxtadan va boshqa qishloq xo’jalik ekinlaridan olinadigan
hosil bir muncha ortadi, chunki bunday yerlar usul bilan sug’orilganda,
tuproqlarda ketadigan nitrofikatsiya protsessi ortadi va o’simliklarni ozuqa
elementlari bilan ta’minlash metodi uzayadi.
9. Sug’orishda ketadigan suv taxminan 50% gacha kamayadi, sug’orish normasi
esa 200-600 m/ga boradi.
Olingan bilimlarni tеkshirish va mustahkamlash uchun savоllar.
1. Tuproq unumdorligining kategoriyalarga nimalar kiradi?
2. Sug’orish melioratsiyasining quyidagi turlari mavjud, bular qaysilar?
3. O’simlik rivojlanishida sug’orishning tashqi muhitga ta”siri qanday?
4. Sug’orish usullari haqida umumiy ma’lumot bering.
Adabiyotlar
1. S. Abdullayev, X.Nomozov “Tuproq melioratsiyasi” O’qituvchi nashrioti
2. A.Mirzaеv. «Sug‘оrish va sug’orish usullar mеliоratsiyasi» O‘qituvchi
nashriyot Tоshkеnt. 1979 y.
27
3. Raximbоеv F, X. Shukurulayеv “Qishlоq xo‘jaligida gidrotexnika
melioratsiyasi” Tоshkеnt. “Mеhnat” 1996 yil.
4. Shukurlaеv X.I, Mamataliеv A.B, SHukurlaеva R.T. «Yerlar
rеkulьtivatsiyasi va muhоfazasi» Tоshkеnt.
28
MASHG’ULOT JARAYONIDA PEDAGOGIK TEXNOLOGIYALARNI
QO’LLASH
Pedagogik texnologiyaning tamoyillari va elementlari
Ilg’or ijodkor pedagoglar tomonidan an’anaviy ta’lim texnologiyasidagi
kamchiliklarga javob topish, samarali uslublarini takomillashtirish, o’quvchining
aqliy mexnatinI amalga oshiris usullarini izlashlari natijasida o’ziga xos ta’lim usuli
vositalari yaratildiki, buning oqibatida yangicha pedagogic fikrlash . Ana shu
izlanishlar zamirida yangi pedagogik texnologiyaga asos slogan pedagogic
texnologiyalar yaratila boshlandi. Qo’llaniladigan pedagogik texnologiyalarni bir
tizimga solish, unga maqsadli yo’nalish berish ta’limni amalga oshirishdagi shakl va
mazmun yaxlitligini ta’minlagan xoldako’tilishi zarur natijani olishni belgilaydi.
Ta’limga testlarning joriy etilishi, diagnoz va diagnostik taxlilning kiritilishi,
monitoring nazoratining yuritilishi va nazorat turlarida o’quvchilarning ishlashi va
nixoyat noan’anaviy dars shakllarining vujudga kelishi o’quv jarayon ilagch
an’anaviy ta’lim o’rniga vujudga kelgan yangi pedagogik texnologiyalar bo’lib, ular
yangicha fikrlash tizimidagi ta’limga o’tishini taqozo etadi.
Biz ta’lim samaradorligini oshiruvchi omillarni to’xtovsiz taxlil qilish,
mutaxassislarning uzluksiz malakasini oshirish hamda qo’yiladigan uslublarning
nechog’lik mosligiga to’g’ri baxo berish tamoyillarni belgilashimiz va ta’limning
olinishi zarur bo’lgan natijasini ifodalay olishimizga ko’rsatadigan yo’l hisoblanadi.
Ta’limning amalga oshirish jarayoniga yangi pedagogik texnologiyalarni
kiritish quyidagilarga asoslanadi:
Talim jarayonida ishtirok etuvchi o’quvchi shaxsi ustivorligini ta’minlash;
ta’lim maqsadining natijaga erishuvini amalga oshirish
ta’lim jarayoni boshqariluvchi jarayon ekanligidan ;
ta’lim mazmunini ta’minlovchi vosita, usul shakllari texnologiyasini yagona
bir tizimga keltirish.
Muammoli ta’lim jarayonida ta’lim beruvchigan qo’yiladigan talablar
Kasb-hunar kollejlarida maxsus fanlarni o’rgatish jarayonida foydalaniladigan
29
muammoli o’qitish metodikasi o’z ichiga quyidagi beshta bosqichni oladi. Ular
quyidagilar:
muammoli vaziyatni anglash;
vaziyatni taxlil etish asosida muammoni ifodalash;
muammoni yechish usulini izlash;
farazni isbot qilish;
muammoli masalaning yechimini to’g’riligini tekshirish.
Maxsus fanlarni o’qitishni tashkil etishda barcha o’quv faoliyat kollej o’qituvchisi
tomonidan muammoli vaziyatni rejali va ketma-ket qo’yish va ularni o’quvchilar
tomonidan o’quv xarakatlar orqali yechishdan iborat bo’lishi mumkin. Muammoli
ta’lim bu-o’quvchiga beriladigan bilimning qaysi qismini qanday yo’l bilan berish
muammosini samarali hal qilishga qaratilgan o’qituvchi faoliyatidir. Muammoli
ta’lim darsda bir vaqtning o’zida o’qituvchi va o’quvchilarning xamkorliklari
xarakati bo’lib o’quvchi shaxsidagi muxim belgi – ijodiy fikrlash qobiliyatini
rivojlantiradi. Darsda o’rganiladigan mazmunning murakkab qismini o’zlashtirishda
o’qituvchining faoliyati qanday bo’lsa, o’quvchi faoliyatini ham shu darajaga
yetkazish muammoli ta’limning asosiy maqsadidir. Muammoli ta’lim-
o’quvchilarning erkin fikrlashlariga, o’zining fikrini erkin bayon qila olishlariga va
fikrlarini yanada rivojlantirishlariga ta’sir etishdir. Bunda o’quvchi diqqat bilan
tinglashi, mustaqil fikrlashi. Taxlil qilishi, ko’pchilik bo’lib muxokama qilishi va
to’plangan fikrni bayon qila olishi kerak.
30
‘’Insert ‘’jadvali mustaqil
o’qish vaqtida olgan
malumotlarni eshitgan
maruzalarni tizimlashtirishni
taminlaydi ;olingan
ma’lumotlarni
tasdiqlash,aniqlash,chetga
chiqish kuzatish .Avval
o’zlashtirilgan ma’lumotlarni
bog’lash qobiliyatini
shakllantirishga yordam
beradi.
Insert jadvali
Grafik tashkil etuvchisining turi
ahamiyati va xusussiyatlari
Insert jadvalini to’ldirish qoidasi bilan
tanishadilar
O’quv faoliyatini tashkillashtirishning
jarayonli tuzilmasi
O’qitish jarayonida olingan ma’lumotlarni
alohida o’zlari tizimlashtiradilar jadval
ustunlariga kiritadilar matnda belgilangan
quyidagi belgilarga muvofiq.
‘’V’’-men bilgan ma’lumotlarga mos.
‘’ –‘’men bilgan ma’lumotlarga zid.
‘’+’’men uchun yangi ma’lumot
‘’?’’men uchun tushunarsiz
31
V
+
-
?
Tomchilatib va
yomg’irlatib
sug’orish
haqidagi
ma’lumotlarga
Dala yuzi bo’ylab ya’ni
yaxlit sug’orish
Gullash- ko’sak tugish
davrida sug’orish
Vegetatsiya
davridan
boshqa
paytlarda
Ega bo’lishi
Tuproq ostidan
maxsus trubalar
yordamida
sug’orish
Suvni kichik bosim
bilan yaqinga otib
yuborish
Bu sug’orishda
tabaqalashtirish, har bir
uchastkaninig muayyan
sharoitlari hisobga
olinishi kerak
Sug’orish
Sahro
zonasida
kuzgi
shudgor
yerlarni
sug’orish
B.B.B jadvali
B.B.B jadvali –
Bilaman/ Bilishni
xoxlayman/Bilib
oldim.Mavzu matn
,o’lim bo’yocha
izlanuvchanlikni olib
boorish imkonini
beradi.Tizimli
fikrlash,tuzilmaga
keltirish,tahlil qilish
ko’nikmalarni
rivojlantiradi.
Jadvalni tuzish qoidasi bilan
jadvalni tuzish qoidasi bilan
tanishadilar.Alohida kichik
guruhlarda jadvalni
rasmiylashtiradilar
‘’Mavzu bo’yoch nimalarni bilasiz ‘’va
Nimani bilishni xoxlaysiz’’degan javob
beradilar.Jadvalning 1va 2-bo’limlarini
to’ldiradilar
Mavzuni tinglaydilar mustaqil
o’qiydilar
Mustaqil kichik guruhlarda
32
T/R Bilaman Bilishni xoxlayman Bilib oldim.
1
Tuproq ostidan sug’orish
ning chuqurligi 45-50
smda bo’lishi kerak
G’o’zani sug’orishning
iqlim zonalari haqida
Ekin maydonlarida egat
olinmaydi
2
Yer tekis ishlari
kamayadi
Muvaqqat shoxobchalar
qurilmaydi
Necha xil sug’orish turi
O’zbekiston
Respublikasida joriy
etilgani haqida
Yerni chiqindi suvlar
bilan sug’orishda
sanitariya qoidalari
buzilmaydi
3
Begona O’tlar va
o’simlik zararkunandalari
rivojlana olmaydi
Sug’orish ishi
avtomatlashtirilganligidan
qaysi sug’orishda kam
mehnat sarflanadi
Tomchilatib Sug’orish
sistemasi tog’li
hududlardaishlatilishi
Savollar
1.Yog’dirib sug’orish usuli qanday amalga oshiriladi?
2. Yog’dirib sug’orish usulining afzalliklari sanab o’ting.
3.Melioratsiya sohasida qaysi sug’orish turi ko’p qo’llaniladi?
4. Asosiy sug’orish usullarini sanab o’ting?
5.Egat va jo’yak olib sug’orish haqida ma’lumot bering
33
34
LABORATORIYA-AMALIY MASHG’ULOT O’TISH METODIKASI
O’quv amaliyotlari- bitta umumkasbiy yoki kasbiy fandagi nazariy bilimlarni
amaliy mustaxkamlash, ish usullari va operastiyalarini amaliy bajarib urganish
buyicha kunikma xamda malakalarni shakllantirish maksadida dastur asosida, ta’lim
beruvchi nazorati ostida o’quv usta va laboratoriyalarida, poligonlarda amalga
oshiriladi.
BU amaliyot muxandis-pedagoglar nazorati ostida ma’lum bir tartibda va
didaktik maksadli mashklar tizimini amalga oshirish orkali bajariladi. Amaliy ta’lim
mazmuni shu amaliyot uchun nazariy asos buluvchi fanlar mazmunidan xamda
malakali kichik mutaxassis ish o’rni malaka tavsifidan kelib chikib belgilanadi.
Amaliyotlarni ilmiy asosda tashkill ashtirishining birinchi sharti- unga asos
buluvchi ukuv fanlarini uzlashtirishdir. Shuning uchun «oldii nazariya, sung
amaliyot» koidasiga amal kilish maksadga muvofikdir. Amaliy mashgulotlarni ilmiy
asosda tashkillashtirISHNING IKKINCHI sharti-ixtisoslik buyicha laboratoriya va
amaliy mashgulotlar davrida olingan boshlangich kunikmalardir.
O’quv amaliyoti mashgulotlari quyidagi boskichlarda o’tkaziladi:
Tashkiliy qism
Kirish yo'l-yo'riqi
ijobiy yo'l-yo'riq
yakuniy yo'l-yo'riq
o’quv amaliyoti mashgulotlarning umumiy qabul etilgan ketma-
ketligi tanlangan metodga bog’likdir.Ushbu ta’lim metodlari asosan amaliy
qobiliyatlar va ko’nikmalarni o’zlashtirishga qaratilgan va bunda taalluqli nazariy
bilimlarni mujassam etgan bo’ladi.O’quv amaliyoti mashg’ulotlari mazkur metodlar
tizimidagi turli boskichlarga asoslanib amalga oshiriladi.
35
Labaratоriya amaliy mashg‘ulоt rеjasi.
4-Amaliy mashғulot
Egat olib suғorish texnik elementlarini ҳisoblash.
Yomғir yoғdirib suғorish texnik elementlarini aniqlash.
Mashg‘ulоt maqsadi: - Bilimlar berish jarayonida o’quvchilarga sug’orish
suvining sifati va ularning qo’llanilish sohalari to’g’risida o’rganish.
Tarbiyaviy maqsadi:- O’quvchilarning darsga qatnashgan faoliyatini tahlil
qilish, o’rganish.
Rivojlantirish maqsadi:- Sug’orish texnikasi haqida aniq ma’lumotlarni
Ajratilgan vaqt: -2 soat
O’tkazish joyi: -amaliy mashg’ulot xonasi.
O’qitish metodikasi: - og’zaki, ko’rgazmali, amaliy.
Ish joyini jihozlash: -berilgan amaliy mashg’ulot mavzusini bajarishda kerak
bo’lgan asboblar, mavzuga oid hisobot nusxasi, bajarilayotgan amaliy mashg’ulot
topshirig’ining mazmuni, yo’riqnomali texnologik xarita.
Ishning mazmuni va bajarish tartibi:
Ekinlarni sug’orish vaqti, sug’orish me’yori, sug’orish soni, aniqlash.
Sug’orish normasini, sug’orish muddatlari, sug’orish suvini tashkil etish to’g’risida
ma’lumotlarini berish.
Amaliy mashg’ulot bo’yicha hisobot
1. Taxtalatib (pollarga) bo’lib sug’orish usulini qo’llash bo’yicha hisobot.
2. Egat olib sug’orish usulini qo’llash bo’yicha hisobot.
Adabiyotlar
1.Hamidov M.X Shukrullayev X.I “Qishloq xo’jalik gidrotexnika melioratsiyasi’
Sharq nashriyoti Toshkent-2009
2.X.A .Ahmedov “Sug’orish melioratsiyasi” O’qituvchi nashriyoti Toshkent
1975-yil
3.Tabiiy sharoitlarni yaxshilash Maruza matni
4.A.Mirzayev “Sug’orish va zax qochirish melioratsiyasi’ O’qituvchi nashriyoti
Toshkent 1979-yil
5.Internet saydlari
36
Amaliy mashg’ulot mazmuni
Mavzu: Egat olib sug’orish texnik elementlarini ҳisoblash.
Yomg’ir yog’dirib sug’orish texnik elementlarini aniqlash.
Egat olib sugorish.
Egat olib sug’orish oqar suv bilan sug’orishning eng progressiv usulidir. Egat
olib sug’orish usuli mexanizastiyadan to’la foydalanishga imkon beradi. Egat olib
sug’orishda: tuprok strukturasi buzilmaydi, bir tekis namiktiriladi, xaydalma qatlam
sugorishdan keyin zichlanmaydi va qatkaloq paydo bo’lmaydi, natijada
o’simliklarning xavo, issiklik va oziqlanish rejimi yaxshilanadi; Xar qanday relyefli
yerlarni egat olib sug’orish mumkin; bunda suv tejab sarflanadi, natijada
sug’oriladigan yerinng zaxlanish va sho’rlanish xavfi bartaraf qilinadi. Shuning
uchun g’o’za, lavlagi, kanop va boshka texnika ekinlari faqat egat olib sug’oriladi.
Egatlar ikki xil: ochik va berk buladi. Ochik egatlar nishabi 0,001-0,01 yoki undan
qiyaroq yerlarda olinadi. Nishabi 0,002-0,003 yerlarda ochik egatlar olib sug’orish
yanada yaxshi natija beradi. Berk egatlar nishabi 0,001-0,0005 va undan ham kichik
yerlarda olinadi. Berk egatlarga qo’yiladigan suv sarfi 1-2 l/ sek bo’ladi. Shunda
egatlarning bo’yi 40-100 m bo’ladi.
Egatlarda suvning oqish tezligi shu yerrniing relyefiga va qanday tekislanganligiga
bog’liq; tuprokning mexanikaviy tarkibi yengil va mikrorelefi murakkab bo’lgani sari
qiskaroq olinadi. Yaxshi tekislangan yerlarda egat 400-600 m uzunlikda va undan
ham uzun olinadi. Nishab juda kichik yerlarda berk egatlardan foydalanish mumkin.
Egat o’lchamlari jadvalda berilgan.
Egat o’lchamlari.
Sug’orishda suvning egatlariga taralishiga, egatlarning to’ppa-to’g’ri bo’lishiga
axamiyat berilishi kerak. Tuproqning yuvilishi, zichlanishiga, qatkaloq bo’lishiga
yo’l qo’ymaslik kerak.
Yerning nishabligiga va tuproqning suv shimish darajasiga qarab, egatning
uzunligi va suv sarfi to’g’ri belgilansa, belgilangan normada ekinni bir tekis sug’orish
mumkin.
Egatlarning uzunligini to’g’ri belgilash sug'orishni tugri utkazishda katta rol uynaydi.
Egatlarning normaga karaganda uzun olinishi ukariklar olishni osonlashtiradi, lekin
bunda ekinzorning xamma joyi bir vaktda etilmaydi, kultivizastiya kilish grafigi
buziladi. Egatlarning etak kismi suvga namikib tuyinmaganligidan erta etiladi va
sugorish uchun normadan ortik suv ketadi. Erni bir tekis namiktirishda paykallarni
tekislashning axamiyati xam katta.
37
Egat boshidan to oxirigacha okib borayotgan suvning tuprokka shimilishi
egatnining oxiriga borgani sari kamayib boradi. Egat etagiga borgan sari namikish
chukurligi ozayadi. Egat olib sugorishda tuprokni bir xil chukurlikda namiktirish
uchun suv egat oxiriga etgandan keyin xam sugorishni davom ettirish kerak.
Suv egatning boshidan oxirigacha bir tekis singishi uchun, egatga kuyilgan suv
egat oxiriga borguncha ketgan vakt kancha bulsa, suvni ozaytirib berish vakti
shundan 2-3 xissa ortik bulishi kerak. Chunki suv birinchi marta kuruk va xaydalgan
tuprokdan okib boradi. Demak, suvning egatda okish tezligi, erning nishabidan
tashkari, yana egatda okayotgan suv mikdoriga va tuprokning suv singdirishiga xam
boglik.
Suv singdirishi urtacha bulgan tuproklardagi egatlarga 1 l/sek chamasida suv
kuyiladigan bulsa, bu suv 300-400 metrdan uzokka oka olmaydi.
Egatga kuyiladigan suv sarfi oshirilsa, unda egatlarning uzunligini 300-400 m dan
uzunrok olish mumkin. Agar erning nishabi kichik, shu erdagi egatlarga kuyiladigan
suv sarfi xam oz bulsa, bunday erlarda suv 100-120 m okib borib erga singadi,
shuning uchun egatlarni kaltarok olish kerak. Nishabi 0,001-0,003 suvni uziga yaxshi
singdirmaydigan (zich) tuproklarda egatlarning nishabi 0,001-0,003 bulsa, uzunligini
400-500 m olish mumkin. Birok suvni uziga tez singidradigan tuproklarda egatlarni
kiskarok kilib olish kerak. Shunda q1 ning q2 ga nisbatan (q1 / q2) 4-5 dan oshmasligi
shart.
Sugorish texnikasini yaxshi yulga kuyish uchun jamoa xujaliklarini sifonlar,
kuchma inshoatlar bilan tula ta’minlash suvchi kadrlarni nazariy tomondan ukitish,
ekin ekiladigan erlarni kuz va erta baxorda mexanizmlar bilan yaxshilab tekislash
zarur.
Vegetastiya davrining oxirida tuprok ancha zichlanadi va uning suv singdirish
xususiyati pasayadi. Xokob va birinchi sugorish davrida (may, iyun oylarida)
tuprokning xaydalma katlamida nam tuprok buladi. Ayniksa sizot suvlar er yuziga
yakin joylarda nam kuprok buladi.
Adabiyotlar
1.Hamidov M.X Shukrullayev X.I “Qishloq xo’jalik gidrotexnika melioratsiyasi’
Sharq nashriyoti Toshkent-2009
2.X.A .Ahmedov “Sug’orish melioratsiyasi” O’qituvchi nashriyoti Toshkent
1975-yil
3.Tabiiy sharoitlarni yaxshilash Maruza matni
4.A.Mirzayev “Sug’orish va zax qochirish melioratsiyasi’ O’qituvchi nashriyoti
Toshkent 1979-yil
38
5.Internet saydlari:
Yo‘riqnоmali tе xnоlоgik xarita
O‘quv mashg‘ulоtlarga tayyorgarlik paytida, shuningdеk talablarni mustaqil
ishlashini tashkillashtirishda ta’lim bеruvchi o‘quv dasturi asоsida yo‘riqnоmali
tеxnоlоgik xaritani ishlab chiqadi. Bunda amaliy tоpshiriqlarni bajarish kеtma-kеtligi
aniq yoritib bеradi. Talabalar shu asоsda tоpshiriqni mustaqil ravishda bajaradilar.
Bu esa o‘z navbatida bajarayotgan ishlarning kеtma-kеtligini nazоrat qiladi va
mustaqil ishlashni faоllashtiradi.
Yo‘riqnоmali tеxnоlоgik xaritada quyidagi punktlar bеriladi:
1-ustunda: amaliytоpshiriqnоmеriyoziladi;
2-ustunda: bajariladigan ishlar nоmi yoziladi;
3-ustunda: asbоblar jamlanmasi yoziladi;
4-ustunda: ishlarni bajarish tartibi;
5-ustunda: jihоz rasmlar yoki eskizlar bеriladi;
6-ustunda: o‘zini o‘z tеkshirish.
39
Yo’riqnоmali tеxnоlоgik xarita
Fan:Qishlоq xo‘jalik mеliоratsiyasi
16 - amaliy mashg‘ulоt
Zоvur turini asоslash
№ Ishning
nоmi
Asbоblar va
jihоzlar
Ishni bajarish
tartibi
Sxеma, rasm,
daigramma
jadvallar
O‘z-o‘zini
tеkshirish
1 Zavur turini
tanlash
Mеtr va bоshqa
asbоblar,
xaritalar
1. Tеxnik-
iqtisоdiy hisоb
kitоb
aniqlanadi.
2. Ekоlоgik
muammоlar
hisоbga оlinadi.
1-jadval Iqtisоdiy arzоn
zavur tanlanadi.
2 Quvur
diamеtrini
tanlash
Mеtr va bоshqa
o‘lchash
asbоblari,
rshqo‘blash
tеxnikasi
1. Quvur
uzunligini
aniqlash.
2. Quvurdagi
suvning haqiqiy
chuqurligi va
tеzligi
qiymatlari
aniqlanadi.
Quvurlardagi
suvning haqiqiy
tеzligi
aniqlanadi.
3 Plastmassa
zavur
quvurlariniq
o‘llash
Mеtr va bоshqa
o‘lchоv
asbоblari,
shisha tоlali
matо o‘ramasi,
bazalt tоlali
shisha matо.
1. Quvurlarning
tayyorlanishi
2. Suv qabul qilish
tеshiklarini
o‘lchamlarini
aniqlash.
1-rasm Sapоl zavur
quvurlari
nisbatan qulay
va arzоn.
« Ekinlarni sug’orish usullari va sug’orish texnikasi » mavzusi bo’yicha
bilim,ko’nikma va malakalarni baxolash usullari.
Talabalar o’qish jarayonida bilim,ko’nikma va malakalarni
egallaydilar.Bilimlarda obektiv dunyo umumlashtirilgan xolda aks
ettiriladi.Bilimlarni o’zlashtirish dalillar ,tushunchalar va konuniyatlarni o’rganishni
nazarda tutadi.
O’rganilgan bilimlarni ta’sirchanligi,o’qiganlarini bemalol egallab ulardan turli
sharoitlarda, jumladan, yangi bilimlarni egallash uchun foydalana bilish bilimlarning
to’laligi va chukurligining muxim ko’rsatkichidir.
Ko’nikma –kishining ma’lum bir xatti-xarakatlarini ongli ravishda bajarish
kobilyatidir. Bu kobiliyat bilimlar va eng oddiy tajriba asosida xosil kilinadi.Bilimlar
bajarilayotgan xarakatning nazariy asosi xisoblanadi.Bilimlar tufayli xatti-
xarakatlarning ayrim boskichlari va ularning ketma–ketligini
tushuntiriladi.Ko’nikmalar bu amaldagi bilimlardir.
Malaka –mashq bilish yo’li bilan hosil bo’ladigan ish –harakatdir. Mashq kilish
natijasida yurish,o’kish,yozish, og’zaki hisoblash ,xilma-xil mexnat jarayonlarini
bajarish malakalari hosil qilinadi.Talaba hatti-harakatini bajarishning muayyan
usullarina egallab oladi va bu ishni avtomatik ravishda bajaradi.
Baxolash ta’lim jarayoning ma’lum boskichida o’quv maqsadlariga
erishilganlik darajasini oldindan belgilangan mezonlar asosida o’lchash, natijalarni
aniqlash va taxlil qilishdan iborat jarayondir.
Baxolash natijasida nafaqat ta’lim oluvchining,balki ta’lim beruvchining kuchli
va kuchsiz tomonlari, shuningdek, o’quv jarayonidagi kamchiliklar xam aniqlanadi.
Ta’lim vositalari, rejalar, ta’lim jarayonini tashkil etish sifatida ham baho beriladi.
Yukorida keltirilgan fikrlardan kelib chikib, baxolashning moxiyati xakida
kuyidagi xulosalarni aytish mumkin:
Nima uchun baxolash kerak?
o’quv maqsadlariga erishilganlikni aniqlash uchun;
keyingi boskichga o’tishdan oldin avvalgi o’zlashtirish darajasini aniqlash
uchun;
natijaga erishganligini tasdiqlash uchun;
talabalarning qiziqishlarini aniqlash uchun;
yutuq va kamchiliklarni aniqlash uchun;
o’qituvchi o’z faoliyatiga tuzatishlar kiritish uchun;
yalpi o’zlashtirish darajasini aniqlash uchun;
ta’lim jarayoni yutuqlarini aniqlash uchun;
41
talabalarni yutuqlarga qiziqtirish uchun;
tashqi qiziquvchilarga, ish beruvchilarga, yuqori tashkilotlarga va ota-onalarga
ma’lumot berish uchun.
Nimani baxolash kerak?
nazariy bilimlarni;
amaliy kunikma va malakalarni;
xulk-atvor va shaxsiy fazilatlarni.
Qachon baxolash kerak?
ta’lim jarayoni boshida (boshlangich baxolash);
ta’lim jarayoni davomida (joriy baxolash);
ta’lim jarayoni yaKUNIda (yakuniy baxolash):
Baxolashning asosiy xususiyatlari:
ta’lim maqsadiga yunalganlik;
muntazam utkazib borish;
pedagogik , psixologik va xukukiy tamoyillarga asoslanganlik;
umumiy kabul kilingai natija standartlariga asoslanganlik.
Yukorida ta’kidlanganidek, nazariy bilimlar baxolanayotganida kognitiv o’quv
maqsadlariga erishganlik darajalari aniklanadi. Amaliy kunikma va malakalar
baxolanayotganida psixomotorik, xulq-atvor va shaxsiy fazilatlar baholanayotganida
esa - effektiv o’quv maqsadlariga erishganlik darajalari aniqlanadi.
42
FОYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO‘YXATI
1. Karimоv I.A. Barkamоl avlоd-O‘zbеkistоn taraqqiyoti pоydеvоri // Prеzidеnt
Islоm Karimоvning O‘zbеkistоn Rеspublikasi Оliy Majlisi X1 sеssiyasida
so‘zlagan nutqi.- T.:1997.-6 b.
2. Karimоv I.A. O‘zbеkistоn-kеlajagi buyuk davlat.-T.:O‘zbеkistоn. 1992. –36
3. Karimоv I.A. Bizdan оzоd va оbоd Vatan qоlsin.-T.: O‘zbеkistоn.1994.-299 b.
4. Mirsaidоv K.D. va bоshq. Ishlab chiqarish ta’limi. T.: O‘qituvchi. 2003.
5. Оlimоv Q., Abduqudusоv О., Uzоkоva L., Ahmеdjоnоv M., Jalоlоva D. «Kasb
ta’limi uslubiyati» Tоshkеnt, «Mоliya iqtisоd» 2006 y.
6. Xоdjibоbоеv A., Xusanоv I. «Kasb ta’lim mеtоdоlоgiyasi» Tоshkеnt «Fan
tеxnоlоgiya» 2007 y.
7. Mirsaidоv K.J. «Maxsus fanni o‘qutish va ishlab chiqarish ta’limi» Tоshkеnt,
«O‘qituvchi» 1996 y.
8. Xidirоv O‘.D. Mirsaidоv K.J. Chоriеv R.K. «Ishlab chiqarishi ta’limi» Tоshkеnt
«O‘qutuvchi» 2002 y.
9. Ismailоva Z.K. Tarbiyaviy ish mеtоdikasi. Tоshkеnt istiqlоl-2003 y.
10. Fabеrman B. «Ilyur pеdagоgik tеxnоlоgiyalar» Tоshkеnt, «Fan» 2000 y.
11. Raximbоеv F. Shukurulaеv X.«Qishlоq xo‘jaligida zax qоchirish mеliоratsiyasi»
Tоshkеnt. «Mеxnat» 1996 y.
12. SHukurlaеv X.I, Mamataliеv A.B, SHukurlaеva R.T. «Yerlar rеkultivatsiyasi va
muhоfazasi» Tоshkеnt. Irrigatsiya va mеliоratsiya institudi, 2008 y.
13. A.Mirzaеv. «Sug‘оrish va zax qоchirish mеliоratsiyasi» O‘qituvchi nashriyot
Tоshkеnt. 1974 y.
14. X.A. Axmеdоv. «Sug‘оrish mеliоratsiyasi» O‘qituvchi nashriyoti. Tоshkеnt. 1975
y.
15. X.A. Axmеdоv «Zax qоchirish mеliоratsiyasi» O‘qituvchi nashriyoti Tоshkеnt.
1975 y.
16. A.Е. Nеrоzin. «Qishlоq xo‘jaligi mеliоratsiyasi» O‘qituvchi nashriyoti. Tоshkеnt.
1966 y.
17. Ф.Н. Рахимбоев «Практикум по сельскохозяественим гидротехническим
мелиорациям». 1986 й.
18. Ismailоva Z.K, Fayzullaеv R.X. Malakaviy bitiruv ishni bajarish bo‘yicha uslubiy
ko‘rsatma. TIMI 2006 y.
43
44
MUNDARIJA
Kirish………………………………………………………………… 3
Fan va mavzunitavsifi……………………………………………………
Mavzuni o’tish metodikasining umumiy masalalari…………………….
Nazariy dars o’ti h metodiasi……....……………....................................
Laboratoriyaamaliymashg’ulotlarnio’tishmetodikasi………………..
« Ekinlarni sug’orish usullari va sug’orish texnikasi »
mavzusi bo’yicha bilim,ko’nikma va malakalarni baxolash usullari.
........................................................................................................
35
Xulosa………………………………………………………………….. 37
Foydalanilganadabiyotlar………………………………………………... 38