toplum sÖzleŞmecİler 2 · jean jacques rousseau (1712-1778) 18 doğa durumu hobbes ve locke gibi...

JOHN LOCKE ve J.J. ROUSSEAU

TOPLUM SÖZLEŞMECİLER 2

JOHN LOCKE (1632-1704)

2

İngiliz düşünür

Kendi çağındaki mutlakıyetçi düşünceyi kökten sarsan bir düşünür

Siyasi liberalizmin, liberal demokrasinin ve anayasal hükümetdüşüncesinin fikir babası

İngiliz,ABD ve Fransız devrimlerinin ilham kaynağı

Mutlak otoriteyle donanmış krala karşı parlamentonun üstünlüğüfikrini savunduğu için İngiltere’den ayrılmak zorunda kalmıştır

1688 Kral II. James’e karşı parlamentonun gerçekleştirdiği GörkemliDevrim (Glorious Revolution) onun açtığı yoldan gerçekleşmişİngiltere’de parlamento krala karşı güçlü yetkilerle donatılmıştır

Bu demokrasinin temelinin atılması demek

Avrupa'daki parlamenter demokrasi İngiltere'deki bu devrimin açtığıyoldan gelişmiş

JOHN LOCKE

3

ABD bağımsızlığına (1776) ilham olan kişidir

Bağımsızlığı isteyen liderler (Washington, Lincoln, Franklin)

onun görüşleri etkisindedir

Onun görüşleri doğrultusunda İngiliz Krallığına

başkaldırmışlardır

Onun görüşleri doğrultusunda ABD sistemini inşa etmişler

ABD Sistemi, adeta Locke teorisinin bir uygulamasıdır

Fransız devrimi de ABD devriminden etkilendiği için bu

devrimin ruhu da Locke’un fikirlerine dayanır

JOHN LOCKE

4

En önemli eserleri “Hoşgörü Üzerine Bir Mektup” ve “Hükümet

Üzerine İki İnceleme”

Eserlerinde hoşgörü kültürünün gelişmesi çalıştı

Hoşgörü üzerine yazdığı eserinde bu kültürün gelişmesi için

kilise ile devletin birbirinden ayrılması gerektiğini savunur

Hükümet Üzerine İki İncelemede ise hükümetin bireyler

arasında karşılıklı rızaya dayalı olduğu tezini savunur

JOHN LOCKE

5

Hobbes gibi deney ve gözleme dayalı ampirik yöntemi kullanmıştır

Ona göre zihin doğuştan boş bir levha gibi (tabula rasa)

Deneyimlerimizle bu levhayı doldururuz

Hobbes’tan farklı olarak göreceli bir bilgi sistemi varsaymıştır.

Yani: Bilginin tecrübeye dayalı oluşu, doğal olarak farklı bilgilerin geçerliliği düşüncesini getirir. Bu yüzden gerçekliğin mutlak olmadığını ısrarla vurgular

İnsan aklına ve rasyonalizme büyük önem verir, ama aklın herkesi bağlayıcı genel kurallar vazetmediğini ısrarla savunur

İnsan bilgisi, tecrübeye bağlı olarak oluştuğu için “çok hakikatlilik” kaçınılmaz olur

JOHN LOCKE

6

Doğa Durumu Doğa durumunu hararetle savunur

Doğa durumu insanın gerçek özgürlük ve barış durumudur

İnsan doğuştan rasyonel, o nedenle başkasına karşı nasıl davranacağını bilir

Akıl, insan ilişkilerini doğal haldeyken düzenleyen temel güçtür

İnsan aklı sayesinde başkasının doğuştan sahip olduğu doğal haklarına (hayat, hürriyet, mülkiyet) zarar vermemesi gerektiğini; zarar vermesi halinde başkasının da kendisine aynı karşılığı vereceğini bilir

Doğal hukukunu insan aklına dayandırır (seküler kimlik kazanmış)

Halbuki Stoacılardan beri doğal hukuk ilahi otoritenin ikramı olarak görülüyordu

Doğal hukuk insanı başkasıyla barış içinde yaşamaya zorlayan toplum öncesi bir güçtür

JOHN LOCKE

7

Doğa Durumu Savaş/çatışma durumu, doğa durumunun değil siyasi durumun beraberinde

getirdiği şeydir (Hobbes, doğa durumu neden olur diyordu)

Politik toplumda güç belli merkezde toplanır

Belli merkezde yoğunlaşan gücün başkalarının mahrumiyetine yol açma ihtimali doğa durumundan çok daha fazladır

Bu nedenle, savaş ve güvensizlik, devletin oluştuğu siyasi toplumlarda daha fazla ortaya çıkar

Doğa durumunda güç dengeli dağıldığından mahrumiyet durumu söz konusu değil

Yazılı kuralların gelişmediği doğa durumunda , ahlaki ve insani değerler baskın

Bu nedenle, insan doğa durumunda sadece kendi arzularının peşinde değildir; başkalarını da düşünür. Bu nedenle ahlaki bir durumdur.

Bu onun rasyonel ve ahlaki bir varlık oluşu ile ilgilidir

JOHN LOCKE

8

Doğa Durumu İnsan haklarının kaynağı doğa durumu ve doğal hukuktur

İnsan haklarını siyasi toplumda kazanmaz. Doğuştan beraberinde getirir

3 doğal hak: yaşam, özgürlük, mülkiyet haklarıyla birey dünyaya gelir

Tüm diğer haklar bu hakların açılımı

Düşünce, inanç, ifade, örgütlenme, seyahat, özel yaşam gibi haklar

bunların uzantısıdır

3 doğal hak evrensel ve vazgeçilemezdir

Başkasına ya da devlete devredilemez

İnsanların doğa durumundan ayrılıp sivil toplum içinde yaşamalarının

nedeni, doğal haklarını bir takım kurumlar aracılığıyla daha iyi

korumaktır

JOHN LOCKE

9

Toplumsal Sözleşme ve Devlet

İnsanlar toplum aşamasına özgür iradeleriyle ve rızalarıyla geçerler

Amaç doğal haklarını bir takım kurumlar aracılığıyla korumak

Sözleşmenin 2 aşaması var

1.Bireyler rızalarıyla bir araya gelerek toplumu oluşturur (sivil toplum)

o Sivil toplumun devamı da bireylerin rızasına bağlıdır. Karşılıklı rızayla devam ettirirler

o Bireyler sivil topluma kendi haklarıyla birlikte gelir

o Fiziksel varlıklarını topluma nasıl taşıyorlarsa haklarını da beraberinde getirir

o Dolayısıyla toplum, bireylerin fiziki varlıkları gibi, doğa durumunda sahip oldukları hakları

korumakla da yükümlüdür

2.Bireyler devlet kurumunu meydana getirir

o Sivil toplum herkesin rızasına devlet ise çoğunluğun rızasına dayanır.

o Sivil toplumu oluşturan bireylerin çoğunluğu bir araya gelerek devleti oluşturur

o Devletin meşruiyetini 2 kaynağa dayandırır

• Doğa durumundaki haklara riayet etmesi

• Çoğunluğun rızasıyla oluşması

o Devlet sivil toplum alanındaki aktörlerden sadece biridir. Efendisi, ya da kadiri mutlak otoritesi

değildir

o Sivil toplum, devleti ortaya çıkarmasına rağmen, “egemenlik”in sahibi olmaya devam eder

JOHN LOCKE

10

Toplumsal Sözleşme ve Devlet Devlet, toplumu ve birey haklarını korumak için geliştirilir

Temeli rıza

Toplumsal rıza devam ettiği sürece devam eder. Bu da devletin kendisine verilen

görevleri yapmasıyla mümkündür

Devlet aynı zamanda temsili (trustee) mekanizmadır. Bir toplumu temsil etmek

üzere ortaya çıkar

Bireyler bazı haklarını devlete devrederler. Temel haklarını asla devretmezler

Devletin de bireyleri bu haklardan mahrum etmeye hakkı yoktor

Devrettiği haklar, başkası tarafından haksızlığa maruz kalınca cezalandırma gibi

haklardır

JOHN LOCKE

11


Devletle toplum ilişkileri bakışıyla otoriter çizgideki düşünürlerden

ayrılır

Ona göre devlet topluma karşı sorumludur

Onun hizmetinde bir kurumudur ve onun ürettiği ahlaki değerlerle

sınırlı

“Devletin sınırlandırılması” ilkesi modern dünyada ilk kez Locke

tarafından dile getirilmiştir

Devlet hem hukukla sınırlı hem de toplumun ahlaki ve geleneksel

değerleri ve birey beklentileriyle de sınırlıdır.

Devlet toplum için vardır. Yönetimi kim eklinde bulundurursa

bulundursun (kral, parlamento vs) topluma karşı sorumludur

JOHN LOCKE

12


Devlete başkaldırıyı meşru gören ender modernlerden

Bireyle devlet arasında karşılıklı rızaya dayalı bir anlaşma vardır.

Devletin görevi bireyin haklarını korumaktır

Karşılığında bireyler devlete itaat etmeli

Devlet görevini yaptığı sürece meşru ve itaat edilmeyi hak eder

Hukuka ve insan haklarına riayet ettiği sürece itaati hak eder

Devlet bu görevlerini yapmazsa itaat görevi düşer ve bireyle devlet

ararsındaki karşılıklı rıza başkaldırıyı meşrulaştırır

Bireyler, devlete verdikleri hakları bu durumda geri alabilirler

Verdikleri yoldan o yetkiyi geri alamazlarsa başkaldırı hakkı doğar

ABD bağımsızlık savaşı onun görüşlerini referans alınarak

başlamıştır

JOHN LOCKE

13

Güçler Ayrımı İlkesi Batı’da bunu geliştiren ilk düşünürdür

Montesquieu daha bunu sistemli hale getirerek demokrasinin vazgeçilmez bir

unsuru haline getirmiştir

Locke’a göre, devletin hukuk, toplumsal değerler ve bireysel beklentilerle

sınırlandırılması yetmez

Siyasi gücün tek elde yoğunlaşıp sınırlandırılamaz hale gelişini önlemek için

“devlet gücü”nü farklı ellerde toplamak lazım

Buradan hareketle 2 güç geliştirmiştir: yürütme ve yasama gücü

Zamanının şartlarında kral (yürütme), parlamento (yasama) ayrımı yapmıştır

Yürütmenin yasamaya karşı sorumlu olmasını ister

JOHN LOCKE

14

Güçler Ayrımı İlkesi Yargıyı ise devlet dışı tutmuştur.

1688 devriminden sonra yayınlanan “İngiliz İnsan hakları bildirisinde” (Bill

of Rigts) bağımsız yargıçlar sistemi oluşturarak sabit maaş ve ömür boyu

görev yapma hakkı tanınmış

Yürütmenin olabildiğince sınırlandırılması taraftarıdır

Yukarıda bahsedilen mekanizmaların yanı sıra yürütmenin kendi içinde de

ikiye ayrılması gerektiğini söyler

Bunlar: federatif erk ve yürütme erki

Yürütme erki içişlerinden, federatif erk dış işlerden sorumludur

Toplumu dışarıda temsil eden ve uluslararsı ilişkileri düzenleyen federatif

erk

ABD’nin sistemi bu görüşü yansıtır

JOHN LOCKE

15

Güçler Ayrımı İlkesi İngiltere’ de liberal demokratik değerleri savunan gruplarında ilham

olmuştur

Ör: Whigler (1680-1850), parlamentoyu kral, aristokratlar, kilise ve halk

ararsındaki dengeleyici güç unsuru olarak formüle etmiş

Bu bakımdan onun üstünlüğünü savunmuşlar

Parlamenter demokrasi, Avrupa’da onların açtığı yoldan gelişmiş

denebilir (Demokrasinin beşiği)

Jean Jacques Rousseau (1712-1778)

16

Cenevre’de doğmuş

Yaşamı boyunca psikolojik sorunlarla boğuşmuş

Babası İstanbul’da sarayda saat tamircisi

Doğumunda annesi ölmüş. Bu olaydan yaşamı boyunca kendini sorumlu hissetmiş

Trajik bir hayatı olmuş

Düşünceleri de inişli çıkışlı ve çelişkili

Soylu ve zengin bir çok kadınla arkadaşlığı var. Fakat yoksul bir temizlikçi kadınla evlenir

5 çocuğunu doğar doğmaz bakım evine verir

Çocuklarının kim olduğunu bilmez, onlar da babalarını tanımaz

Bunu devlete olan tam güveninden yaptığını söyler

Platon’dan bu noktada etkilendiğini kabul eder

Bu olaya devlete bakışının bir yansımadır


17

En önemli eserleri “Toplumsal Sözleşme” : Devletin oluşumu hakkında

“Emile” : Eğitimle ilgili felsefesi ve

“Toplumsal Eşitsizliğin Kaynağı ve Kurumlaşması Üzerine Söylev”: Eşitsizliğin kaynağı hakkındaki düşünceleri

Düşünceleri de çalkantılı

Bir yandan bireyciliği bir yandan despotizmi savunur

Bir yandan akla eleştiriler yöneltir bir yandan aklı yücelten aydınlanmacılardan sayılır

Özel mülkiyeti toplumsal bozulmanın başlangıcı sayar, bir yandan mülkiyet hakkının korunmasını savunur

Kendisini “..her ne söylersen söyle çelişkiye düşmeyi, önyargıya düşmeye tercih ederim” diyerek savunmaktadır.


18

Doğa Durumu Hobbes ve Locke gibi çağının siyasal davranışlarını meşrulaştıran bir

“doğa durumu” tanımı yapmaz Doğa durumu bir vahşilik ve kaos dönemi değil aksine insanın özgür

olduğu tek dönemdir. Doğa durumu onun için yitik bir cennettir ve insanoğlu yitirdiği bu

cenneti “toplumsal sözleşmeyle” dünyada yeniden kurmayı amaçlamaktadır.

İnsan, doğası itibariyle egoist ve saldırgan bir yaratık değildir İnsan doğası barış içinde yaşamaya elverişlidir. Aile, annelik, sevgi, saygı, yardımlaşma gibi değerler insanın doğal

özellikleridir

Entelektüel yaşam: medeniyetin doğal halden uzak bir sonucu Felsefe ve bilim filozofları optik yaptığı için köleliklerini görmelerini

engeller


19

Doğa Durumu

İnsan diğer yaratıklardan farklı olarak 2 güdüyle dünyaya gelir

Kendini koruma

Sempati

1.si kendiyle ilgili 2.si toplumsal hayatına işaret eder

Sempati güdüsüne sahip insan, doğuştan toplum içinde başkasıyla

yaşama eğilimindedir

Gerek kendini koruma gerek sempati duygularını dengeleyen 2 güç

var

Vicdan

Akıl

Bu 2si insanın hem kendini hem de başkasını düşünmesini sağlayan

düzenleyici 2 güçtür


20

Doğa Durumu

Rousseau’ya göre doğa durumunda insan aklıyla vicdanı el ele gider ve ona “doğal” bir düzen kazandırır

İnsan doğa durumunda özgür ve mutludur

Gökyüzünde süzülmekte olan martıdan farksızdır

Doğa durumunda vicdan mekanizmasının düzenlediği doğal bir barış ve düzen vardır

Özel mülkiyet olmadığı için insanlar arasında eşitlik var

Doğal barışın oluşması önemli ölçüde bunun sayesinde olur

Doğa durumu aslında insanın altın çağıdır

Bu nedenle kitabına “İnsan özgür doğar, fakat her yerde zincire vurulmuştur” sözüyle başlar.

Rousseau

21

Doğa Durumu

Artık doğal düzen ve Altın Çağ bozulur

Onun yerine insanlar tarafından yapılmış kurumların gücü devreye girer

Kurumların gücü, insan kapasitesini geliştirerek medeniyeti meydana getirir

İnsan gerçek özgürlüğü siyasi kurumları gelişmiş toplumsal hayat içinde yaşar

Toplumsal yaşamda geliştirilen hukuk, din, eğitim ve devlet gibi kurumlar insanın “doğal” bir yaratık olmaktan çıkartıp “siyasi” bir yaratığa dönüştürür

Toplum, özgür doğan insanın bir yönüyle zinciri ama bir yönüyle de gerçek özgürlük ortamıdır

Rousseau

22

Doğa Durumu

O halde insanı doğa durumundan ayıran nedir?

Rousseau’ya göre insanın doğayla mücadelesi onu zorunlu olarak toplumsal halde yaşamaya yöneltir

Afetlere, hastalıklara karşı koymak ve kıt kaynaklarla mücadele etmek üzere insanlar zaten kendi doğalarında var olan toplumsal duruma geçerler,

Zamanla büyüyen insan toplulukları mülkiyeti, mülkiyette kavgaları doğurmuştur

Kavgaları önlemek için kaba gücün yerine hakkın konulması gereklidir. Çünkü güçle elde edilen bir hak başka bir güçlü geldiğinde kaybedebilecektir. Barış durumu her zaman bozulabilecektir.

Rousseau

23

Doğa Durumu

Bu kavga durumuna son verebilmek için kaba güce dayanmadan

aralarında bir sözleşme yapmaya karar verirler

Bu geçiş kendi özgür iradeleriyle ve bir sözleşme altında gerçekleşir

İnsanlar birbirleriyle sözleşme yaparak toplumsal hayat geçince bu

kez akıl gücü vicdanın üstüne çıkar

İnsan böylece tam anlamıyla rasyonel bir yaratık haline gelir

Rousseau

24

Genel İradenin Yansıması Olarak Devlet

Bireyler tek bir sözleşme yaparlar ama sözleşmenin 2 aşaması vardır 1.aşama: bireyler özgür iradeleriyle toplumsal yaşama geçerler

2.aşama: iradelerini yönetimin şahsında genel iradeye dönüştürürler

Rousseau’nun otoriter düşüncesinin başladığı yer burasıdır

Toplumsal aşamaya kadar özgürlükçü olan Rousseau birden otoriter çizgiye kayar

İnsanlar hem doğa durumundaki özgürlüklerini korumak istiyorlar hem de doğa durumunda ortaya çıkan anlaşmazlıklara son verecek bir egemenin yönetimi altına girmeleri gerekiyor. Nasıl olacak?

Çözüm: Herkes tüm haklarını topluma bırakırsa kimseye bırakmamışolacaktır. İnsanlar başkalarına değil kendilerine boyun eğmiş olacaklardır.

Bu formülde birey toplum sentezi yapılıyor ve bu sentezi gerçekleştirmek için de karşımıza “genel irade” kavramını çıkarıyor Rousseau.

Rousseau

25

Genel irade ile otoriter hatta totaliter bir anlayışa kayar

Sözleşmenin 2.aşamasında bireyler tüm yetkileri gibi haklarını da Genel İrade’yi temsilen devlete devrederler

Bundan sonra artık tek tek bireylerin veya grupların değil, Genel İrade adına devletin sesi hakim olur

Genel İrade ortaya çıktıktan sonra toplumsal her türlü farklılık ve özel çıkar arayışı biter

Tüm bireylerin çıkarının tek ve en iyi yansıması devlettir

Devlet, herkesin çıkarını en iyi şekilde temsil eden kolektif bir varlıktır

Devlet ortaya çıkınca bireylerin farklılık arayışında olmasına gerek yok

Rousseau

26


Genel İrade ipleri eline aldıktan sonra kendi mantığını herkese dikte

ederek, herkesin aynı mantıkla, aynı düşünce ve refleksle hareket

etmesini sağlar

Devlet böylece bireyleri alır, harmanlar, işler ve medeniyetin taşıyıcı

unsurları haline getirir

Devletin elindeki en önemli 2 aygıt

Eğitim

Hukuk

Devlet bu 2si ile bireyleri sosyalleştirir, Genel İrade ile bütünleştirir

ve ona uygun gördüğü çerçevede haklar lütfeder

Buradan hareketle “İnsan toplumla bütünleştikçe özgürleşir” der

Rousseau

27

Genel İradenin Yansıması Olarak Devlet Genel İrade oluştuktan sonra artık “genel yarar” oluşmuştur Genel yarar her zaman özel yarardan ve tercihlerden daha önemlidir

Genel yararın iyisi, tek tek insanların iyisi haline gelir

Çünkü genel irade en doğru olanı yapan iradedir

Genel İradeyi temsil eden egemenliğin bölünemeyeceğini, devredilemeyeceğini, sınırlandırılamayacağını ve yanılamayacağını düşünür (Bodin ve Hobbes gibi)

Genel İrade’nin yanılmazlığı ilkesini fazladan geliştirmiştir

Genel İrade, bireyi cezalandırma ve sınırlandırma yetkisine sahip tek otorite

İtaat zorunludur

Devlet, bunu reddeden bireyi, genel yarar uğruna zorlama ve ölümle cezalandırma hakkına sahiptir.

Devlet “kıskanç bir Tanrı” gibidir

Kendisiyle birey arasına hiçbir kuvvetin girmesine izin vermez

Yani günümüzdeki STK'lara karşı çıkar Rousseau

Rousseau

28


Yönetim biçiminin aristokrasi, cumhuriyet ya da demokrasi

olmasının önemi yoktur

Hangi yönetim Genel İradeyi hayata geçiriyorsa en iyi

yönetimdir

Yine de seçim yoluyla oluşan aristokratik bir yönetimin Genel

İrade’yi daha iyi yansıtabileceğini düşünür

Rousseau

29


19. asır demokrasilerinde önemli bir değer olan “milli irade” ve

“milli egemenlik” kavramlarında Rousseau önemli bir referanstır

Ancak demokrasinin giderek temel hak ve hürriyetler, hukukun

üstünlüğü, toplumsal farklılaşma gibi değerleri içselleştirdiği

günümüzde Rousseau felsefesinin günümüzdeki demokrasiyle

çatıştığını söyleyebiliriz

Çünkü demokrasinin bugünkü temel değeri çoğunluk iradesi

anlamında milli irade değil, insan hak ve hürriyetleridir

Rousseau

30

Sözleşmeyi Güvence Altına Almak için Gereken Şartlar

Yasa Koyucu: İnsanların zaaf ve dürtülerini bilen ancak bunlardan uzak olan bir zekaya ihtiyaç vardır. Gerçek kamu yararını öngörecek bir bilgeliğe sahiptir. Ör. Musa (A.S), Muhammed (A.S.), Sparta’da ki Lycurgos, Eski Roma’da ki Romulus.. Bunlar halka rehberlik eder, toplum haline gelmelerini sağlar sonra köşesine çekilir yürütmeye karışmaz.

Sivil din: 3 tür din tanımlar

İncil dini: öte dünyacı ve siyasete karşı ilgisiz

Papaz dini: Roma katolikliği, insanları iki irade arasında kararsız bırakır: devlet ve kilise

Sivil din: Yurttaş dini: Tanrıya, ruhun ölümsüzlüğüne ve toplum sözleşmesinin ve onun yasalarının adaleti. Sadece bu din genel iradeyle olumludur. Toplumsal birliği ve siyasal birliği temsil eder.

Hobbes, Locke ve Rousseau

31

Hobbes Locke Rousseau

İnsan Kötü, bencil İyi İyi, toplumsal yaşam her şeyi

berbat ediyor

Hükümet Bizi bizden

korumak için

gereklidir

Temel hakların korunması

için gereklidir

Toplumsal Sözleşmeyi

korumak için gereklidir

Hükümetlerin

Yetkisi

Tam yetkili,

Devrilemez

Şartlıdır, kurallara ve

hukuka uyarsa problem yok.

Uymazsa devrilebilir

Şartlıdır, Genel İradeye uygun

davranmazda devrilebilir

Kuvvetler Ayrılığı

(gücün

Bölüşümü)

Mutlak, bölünmez,

devredilemez.

Bölüşülmüş, yasama ve

yürütme

Bölüşülmüş de olabilir

doğrudan da . Önemli olan

genel iradeye uygun yönetmesi

Yasalar Bizi birbirimizden

korumak için vardır

Yasalar temel haklarımızı

korumak için vardır

Yasalar Genel İradeyi ve kamu

yararını sağlamak için vardır

toplum sÖzleŞmecİler 2 · jean jacques rousseau (1712-1778) 18 doğa durumu hobbes ve locke gibi...

Documents